Prof. Dr. Fadil Çitaku, PhD, MME (Unibe), CEO of the Academy of Leadership Sciences Switzerland

Hyrje

Në fushën e politikës, përdorimi strategjik i frikës si mjet për të ndikuar në opinionin publik ka qenë një praktikë e kahershme. Ky fenomen ka tërhequr vëmendje të konsiderueshme si nga studiuesit ashtu edhe nga publiku i gjerë. Të kuptuarit sesi politikanët përdorin frikën për të ndikuar te votuesit kërkon një qasje shumëdisiplinore, duke përfshirë jo vetëm shkencën politike dhe psikologjinë, por edhe neuroshkencën. Ky artikull bazohet në neuroshkencë për të sqaruar se si politikanët përhapin frikën, duke sqaruar mekanizmat e ndërlikuar që formojnë perceptimin publik dhe vendimmarrjen.

Perceptimi i Frikës bazuar në Neuroshkencë

Frika është një emocion parësor i rrënjosur thellë në psikologjinë njerëzore. Truri i njeriut përpunon stimujt e frikës përmes një rrjeti kompleks që përfshin amigdalën, një rajon kyç i trurit përgjegjës për përpunimin emocional. Kur politikanët e shfrytëzojnë këtë rrugë nervore, ata shpesh ngjallin përgjigje viscerale që shkaktojnë frikë, duke ndikuar më pas në qëndrimet dhe sjelljen e votuesve. Studimet tregojnë se mesazhet e ngarkuara emocionalisht kanë një ndikim më të thellë në mbajtjen e kujtesës, duke zbuluar se si narrativat e bazuara në frikë mund të jenë shumë efektive në ndikimin e opinioneve politike (Phelps, 2006).

Neurobiologjia e Kushtëzimit të Frikës

Politikanët janë të aftë në përdorimin kushtëzimin e frikës, një proces në të cilin stimujt negativë çiftëzohen me ngjarje ose individë të veçantë për të krijuar asociacione të qëndrueshme. Kjo teknikë është e rrënjosur në neuroshkencë, veçanërisht në të kuptuarit se si plasticiteti sinaptik formon mësimin dhe kujtesën. Kushtëzimi i frikës angazhon hipokampusin e trurit dhe korteksin paraballor. Këto janë pjesë të trurit, përgjegjëse për kontekstualizimin dhe përpunimin e përvojave emocionale. Një kushtëzim i tillë mund të çojë në formimin e perceptimeve të njëanshme, ku individët atribuojnë rezultate negative objektivave specifike politike (LeDoux, 2000).

Rregullimi i emocioneve dhe mesazhet politike

Hulumtimet neuroshkencore theksojnë rolin e rregullimit të emocioneve në vendimmarrje. Politikanët që përhapin frikë shpesh e shfrytëzojnë këtë aspekt duke i inkuadruar kundërshtarët ose politikat e tyre si kërcënime, duke rrëmbyer kështu aftësinë e trurit për të rregulluar emocionet dhe për të menduar në mënyrë kritike. Studimet e imazhit të rezonancës magnetike funksionale (fMRI) deshmojnë se gjendjet e rritura emocionale mund të pengojnë proceset e të menduarit racional në korteksin paraballor, duke i bërë individët më të ndjeshëm ndaj narrativave të bazuara në frikë (Dolcos et al., 2011).

Neuronet pasqyruese dhe identiteti i grupit

Koncepti “ne kundrejt tyre” është një mjet i fuqishëm i përdorur nga politikanët për të nxitur identitetin e grupit. Neuroshkencëtarët kanë zbuluar ekzistencën e neuroneve pasqyruese, të cilat ndezen jo vetëm kur individët kryejnë një veprim, por edhe kur vëzhgojnë dikë tjetër duke kryer të njëjtin veprim. Ky mekanizëm nervor mbështet ndjeshmërinë dhe formimin e lidhjeve sociale. Politikanët që përfitojnë nga frika mund të manipulojnë neuronet e pasqyruese për të krijuar një ndjenjë të përbashkët kërcënimi, duke intensifikuar kohezionin dhe besnikërinë e grupit (Iacoboni, 2009).

Bazat neurologjike të paragjykimit të konfirmimit

Paragjykimi i konfirmimit, tendenca për të kërkuar dhe interpretuar informacione që përputhen me besimet para-ekzistuese, luan një rol të rëndësishëm në përhapjen e narrativave të bazuara në frikë. Neurologjikisht, paragjykimi i konfirmimit është i lidhur me sistemin e shpërblimit të trurit, veçanërisht me pjesen e trurit, striatumin ventral. Kur individët ndeshen me informacione që konfirmojnë frikën e tyre, ky rajon tajonë dopaminë, duke përforcuar sjelljen. Politikanët e shfrytëzojnë këtë përgjigje neurologjike duke paraqitur informacion selektiv që amplifikon frikën ekzistuese dhe vërteton narrativat e tyre (Falk et al., 2010).

Konkludim

Arti i përhapjes së frikës në politikë nuk është thjesht një manipulim i shkathët i emocioneve publike; është gjithashtu një aplikim i sofistikuar i neuroshkencës. Duke kuptuar ndërveprimin e ndërlikuar midis perceptimit të frikës, rregullimit të emocioneve, paragjykimeve njohëse dhe formimit të identitetit të grupit, ne mund të zbulojmë mekanizmat nervorë që mbështesin suksesin e strategjive politike të bazuara në frikë. Njohja e neuroshkencës, që spjegonë këto taktika manipuluese të politikanëve është hapi i parë në edukimin e një elektorati më të informuar dhe më pak të manipuluar nga politikanët jo kompetet.

Referencat

1. Phelps, E. A. (2006). Emotion and cognition: Insights from studies of the human amygdala. Annual Review of Psychology, 57, 27-53.

2. LeDoux, J. E. (2000). Emotion circuits in the brain. Annual Review of Neuroscience, 23, 155-184.

3. Dolcos, F., Katsumi, Y., & Weymar, M. (2011). Emotion and social information processing: Implications for studying emotion‐perception interactions in the human brain. The British Journal of Psychology, 102(4), 849-857.

4. Iacoboni, M. (2009). Imitation, empathy, and mirror neurons. Annual Review of Psychology, 60, 653-670.

5. Falk, E. B., Berkman, E. T., & Lieberman, M. D. (2010). From neural responses to population behavior: Neural focus group predicts population-level media effects. Psychological Science, 21(3), 439-445.

Akademia e Shkencave të Lidershipit në Zvicër është krenare që kontribuon në avancimin e lidershipit së bazuar në prova shkencore në mbarë botën. Ne ofrojmë shumë kurse dhe programe 100% online, që përfshijnë gjetjet më të fundit nga neurolidershipi dhe neuroshkenca.

Academy of Leadership Sciences Switzerland

World Trade Center

Leutschenbachstrasse 95

CH-8050 Zürich

Switzerland

Luan Rama/

“… Zbrisnim gjithnjë e më shumë drejt Shkodrës. Vështroja peizazhin e mrekullueshëm dhe papritur m’u shfaq sërish imazhi i asaj kulle të nëmur dhe “shtriga” që ishte djegur në oborrin e saj. Çuditërisht asaj gruaje të panjohur që kishte ekzistuar dikur, i kisha dhënë imazhin e asaj që kisha imagjinuar kur kisha zbarkuar në fshatin e Qershizës. Mbylla sytë dhe mendova: “Ç’kishte ndodhur vallë pas djegies së Justinës? Po me vajzën e saj?

Shumë vite më vonë në fshatin Qershizë tregohej se Frani ishte vrarë në afërsi të Varrit të Pashait, udhës për të shkuar në malet e Sharrit, dy ditë larg. Thoshin se ishte ndeshur me një patrullë turke që shkonte për në Shkup, të cilët e kishin ndalur, por i egërsuar siç ishte, me thikën e tij të gjahut, kishte vrarë dy prej tyre dhe, duke u larguar, një plumb i kishte përshkuar këmbën tej e tej. Turqit e kishin kapur, e kishin lidhur dhe varur pastaj në një pemë aty afër. Që atëherë ajo pemë quhej «Pema e Franit».

Mendoja për fatin e asaj që ishte konsideruar shtrigë dhe papritmas m’u rishfaq figura e Çirçes që kisha parë në një film për udhëtimin e Odisesë. Çirçja e Homerit me kupën në dorë që i jepte Odiseut ta pinte dhe aftësitë e saj në transformimin e njerëzve në kafshë. Historia e shtrigave është padyshim një histori tepër e vjetër e njeriut, që në kohët primitive, pagane. Vullkanet, rrufetë, eklipset, kometat, lindja dhe perëndimi i diellit bënë të krijoheshin në psikikën e tyre figura me fuqi mbinjerëzore, hyjni dhe Zota. Hyjnitë e antikitetit erdhën shumë më vonë. Instinkti e shtynte njeriun të besonte në ekzistencën e një fuqie të fshehtë dhe diabolike. Kështu ndoshta u krijua dhe Djalli, kjo forcë e kundërt me të Mirën. Me kalimin e shekujve, shtrigat dhe magjitë do ta shoqëronin njeriun, sistemet shoqërore. A nuk ishin tri shtrigat që i parathoshin Makbethit fundin e tij?… Shekspiri ishte frymëzuar pikërisht nga një fakt i vërtetë. Kur Ana e Danimarkës po shkonte drejt Skocisë të martohej me mbretin, rrugës në det, një stuhi e madhe desh i mbyti. Mbreti urdhëroi inkuizitorët të gjenin magjistricat që kishin bërë këtë magji. Nën torturë, disa prej tyre u detyruan të pohonin thëniet e xhelatëve se gjoja kishin bërë magji. Sigurisht i vranë, por gjithë kjo ishte thjesht një paranojë e mbretit, ashtu siç ishte dhe kur mbreti anglez Henry VIII urdhëroi që gruas së tij t’i pritej koka. Madje ajo u akuzua nga kisha se ishte shtrigë dhe se kishte njëmbëdhjetë gishta e jo dhjetë si gjithë njerëzit. Por kur në shekullin e XIX u hap varri i saj dhe vështruan kockat, u vërtetua se gjithë kjo ishte një mashtrim…” – fragment.

Nga Evarist Beqiri/

Arratisja e Ismail Qemalit nga Stambolli më 1 maj 1900, bëri bujë të madhe në pallatin perandorak “Yildiz”, dhe e tronditi Sulltan Abdyl Hamidin II. Kjo ngjarje pati jehonë të madhe brenda dhe jashtë Perandorisë Osmane. Gazeta e mirënjohur amerikane “The New York Times”, në dy artikuj që mbajnë datat 2 maj, 1900 dhe 3 maj, 1900, do të pasqyronte lajmin dhe kërkesën për azil të Ismail Qemalit në luftëanijen britanike. NYT e përshkruan emërimin e tij si guvernator i Tripolit, si të barazvlefshëm me internimin e tij.

Ismail Qemali menjëherë pasi u njoh me vendimin e Sulltanit për emërimin e tij si guvernator i Tripolit, vendosi të arratisjes nga Stambolli për në Evropë, me ndihmën dhe mbrojtjen e ambasadorit britanik në Stamboll Sir Nicholas O’Connor. Ismail Qemali përgjatë gjithë jetës së tij ishte një liberal filobritanik. Dhe njohjet e tij në qarqet e larta të politikës dhe diplomacisë britanike, ai i shfrytëzoi fillimisht për të siguruar përkrahjen britanike, në realizimin e një grusht shteti të dështuar ndaj Sulltan Abdyl Hamidid II dhe më pas për themelimin e Shqipërisë.

Në vitin 1901, Ismail Qemali mori pjesë në ceremoninë mortore të Mbretreshës Viktoria në Londër. Ismail Qemali ishte ndër të paktët personalitete otomane që përpiqej të ndryshonte sistemin e qeverisjes në Perandorinë Osmane. Me mbështetjen e ambasadorit të atëhershëm britanik në Stamboll Sir Philip Currie, Ismail Qemali, botonte gazetën me pikëpamje liberale me titull “Rruga e Ideve” (Mecra-yı Efkar), e cila promovonte idetë liberale për reforma decentralizuese, dhe po korrte sukses në qarqet intelektuale otomane.

Në vijim, vetëm pas këmbënguljes së madhe të sulltanit kjo gazetë u mbyll. Sulltan Abyl Hamidi II, u përmbajt nga vendimi për ta arrestuar Ismail Qemalin, vetëm për shkak se ai gëzonte mbrojtje diplomatike nga Britania e Madhe dhe një veprim i tillë do të kishte pasoja në marrëdhëniet dypalëshe. Por, menjëherë pas një manifestimi në konsullatën britanike, të organizuar nga Ismail Qemali, Sulltani vendosi dëbimin e Ismail Qemalit, duke i dhënë atij postin e guvernatorit të Tripolit.

Ky ishte i vetmi ndëshkim që Sulltani mund t’i jepte atij në atë moment. Sulltan Abyl Hamidi II ishte i vetëdijshëm për mbrojtjen që do t’i jepnin atij britanikët, në rast të arrestimit ose internimit të Ismail Qemalit. Prandaj, Sulltani e pa largimin e Ismail Qemalit nga kryeqyteti në këtë formë si zgjidhjen më të mirë. Tripoli ishte një nga provincat më të largëta dhe më të vështira të Perandorisë Osmane, e cila kishte lidhje me Stambollin vetëm me rrugë detare.

Gazeta “The New York Times” thekson rëndësinë që kishte kjo ngjarje duke e krahasuar me arratisjen e kunatit të Sulltan Abdyl Hamidit II, princit Damad Mahmud Pashës, ish-ministër i drejtësisë dhe ish-ambasador:“Arratisja e Ismail Qemalit nuk është më pak e rëndësishme sesa ajo e Mahmud Pashës, kunatit të Sulltanit, i cili u zhduk nga Konstandinopoja më, 14 dhjetor, dhe konsiderohet si një tjetër simptomë e gjendjes aktuale në Turqi.”

Ismail Qemali përshkruhej nga shtypi evropian si “një njeri i drejtë, i ndriçuar, dhe i edukuar”. Lajmi i arratisjes së Ismail Qemalit u pasqyrua gjerësisht në shtypin e evropian të kohës dhe bëri bujë edhe në Shqipëri. Ky moment do të shënonte një pikë kthese vendimtare për Lëvizjen Kombëtare Shqiptare dhe të ardhmen e saj. Arratisja nga Stambolli e veshi Ismail Qemalin me një aureolë të shndritshme dhe me mantelin e heroit në sytë e shqiptarëve.

Në qershor të vitit 1901, Gjykata Penale e Stambollit e dënoi Ismail Qemalin me vdekje në mungesë, me konfiskimin e pronave dhe humbjen e të drejtave civile. Ai u akuzua për “orvatje për të nxitur popullin kundër Qeverisë dhe Sulltanit nëpërmjet botimeve për kryengritje dhe me mënyra të tjera”. Kujtesa popullore e ka fiksuar me këto vargje emblematike këtë çast:

“O Qemal kur te përzunë

Kur të përzuri Turqia

Cili je ti more burrë?

Që na vjen nga Shqipëria

Unë jam ‘Smail Qemali

Mbrapa më vjen historia

Sazan e Karaburun

Janë vatanet e mia

Do ti marrë se s’është punë

Është e jona Shqipëria.”

Konsulli austro-hungarez në Vlorë, Petroviç do t’i shkruante proverbialisht ambasadorit austro-hungarez në Stamboll, baronit Kaliçe, në një raport të datës 14 maj 1900, se “tek Ismail Qemali, shqiptarët shohin udhëheqësin e tyre të ardhshëm.” Nga Brukseli, në tetor të vitit 1900, Ismail Qemali do t’ju drejtonte një thirrje gjithë shqiptarëve, ku ndër të tjera shkruante: “Të gjithë sa jemi shqiptarë, të mëdhenj e të vegjël, të pasur e të varfër, pleq e të rinj, duhet të bashkohemi dhe ta çojmë vendin përpara në rrugën e qytetërimit, duke i treguar Europës se shqiptari ka mbetur gjithmonë europian në gjak dhe se nuk dëshiron gjë tjetër veçse të forcojë kombësinë e tij dhe të qytetërohet”.

Dhe në fund, pavarësisht vështirësive dhe pengesave të mëdha, veprimtaria e Ismail Qemal Vlorës dhe patriotëve të tjerë shqiptarë, në vitet 1900-1912, do të rezultonte vendimtare dhe do të kurorëzohej me Pavarësinë e Shqipërisë, në Vlorë, më 28 nëntor 1912…