Emigracion – Page 57 – Dielli

LIRIA DHE POEZIA

May 5, 2023 by s p

Kastriot Fetahu/

Poezia që sapo lexova, sikur i kishte çekiçë ato rreshtat e dhëmbëzuar si tehu i asaj sharrës së drurit në mësimin e shkronjës “sh” në abetare. Një kandar nga ata me gurë, në mendjen time, bënte gjithmonë atë zhurmën “rrak-shtrak”, njëjtë me atë të atij fshatarit plak që del e shet fiq në fundin e mëhallës e dukej sikur peshonte poezitë e lexuara.

Ajo pyetja se me çfarë maten apo peshohen poezitë më rëndonte gjithmonë si guri i kandarit në fundin e bishtit…

Nuk e kam gjetur dot shpjegimin pse vjetërimi i njeriut është në përpjesëtim të drejtë me zhvillimin progresiv të mendimit filozofik të tij!

– Sa vjeç ishte Chehov kur shkroi “Xhaxha Vanja”? – doja të hiqja mendjen, po përsëri vargjet sharrë të asaj poezie, nuk dija nëse më sharronin, apo godisnin trurin, si një sqep qukapiku në një dru të vjetër…

Mirë që nuk e lexova autoren.

Unë tjetërsohesha sa herë lexoja ca si poezi ku shkronja “ë” mungonte në fund të fjalës dhe shkruheshin me vargje shkronjëmunguar!

Po të ishte ajo poetja e bukur, autorja e kësaj poezie, do e shaja unë?

Jo, jo, atë nuk mundem edhe në turrën e druve të më digjni dhe sikur në vend të kardinalëve të Vatikanit, vendimin ta marrin ata dy këpucarët e vjetër në atë kthinën pranë dyqanit të zarzavateve tē rrugicës sime.

Po… vërtetë pse duhet ta përbuz atë poeten, vetëm pse lexova diçka që i ngjan poezisë, aq sa katrori i ngjan rrethit?

Po sikur ajo ta mësoj këtë e të më thotë se çfarë dështaku jam në pjesën tjetër të jetës apo në shkenca të tjera jashtë letërsisë?

Po sikur të më tregojë se sa i pavlerë jam para Hygo, Pushkin, Marquez, Dickinson, Charles Baudelaire e të tjerë?

Ja që edhe unë jam ca mediokër në boshtin e abshisave për vlerën numerike letrare, që atashohem në të.

Lutem të jem në anën e djathtë të origjinës së tij!

Mu kujtua ai filmi me Hipolitin…

Nënqesha, se popuj të tjerë kanë nxjerrë Nobelistë dhe nuk endin në qiejt e tyre të mendimit të tilla re të ngarkuara me jone urrejtjeje kundër amatorëve.

Qytetërimi është solidaritet, respekt e dashuri, dialogova me vehten!

Pse e minojmë paqen sociale ne??

Po për klimën e komunitetit të krijuesve, të fundit jemi në Europë?

Letërsia është opinion apo shumatore aksiomash?

Po opinioni është e vërteta apo arsyetim variabël në kohëra që lidhen midis tyre me ura?

Limiti në sistemin e referimit të gjykimit të drejtë për vlerat letrare nuk jam unë dhe nuk duhet ta harroj, që të mos zhytem në delirim personaliteti e të bie në pozitat e një narcisti, pasi njësia matëse e mediokritetit është relative dhe jo një etalon i “Louvre Museum”, arsyetova!

Sikur të ishte gjallë Konfuci.

Po Bukowski do të më rreshtonte tek inteligjentët plot dyshime apo do të më degdiste andej nga ata idiotët e mbushur plot vetbesim??

Më kujtohet zysha e matematikës kur ngrinte zërin në klasë, se nuk kuptonin limitin dhe më drejtohej mua ta shpjegoja.

Po unë pse nuk vazhdova matematikën ku shkëlqeja, po kërkoj të provoj se mund të bëhem poet?

Qesha përsëri, se më kishte intriguar gjithmonë ideja empirike, që poetët kanë dashnore të bukura dhe se femrat e bukura nuk i donin as limitet dhe as integralet.

Po… nuk u bëra dot dhe as e gëzova dot këtë benefit.

Mirë se ajo vajza nuk shkruan si duhet, por është e lirë të “zhgarravisë”, me pasionin që ka, ç’të dojë brenda etikës, se ndodhet në “shtëpinë e vet”, po unë ç’ dreqin dua që vjell kundër saj çorbën, që më thartohet në stomakun e mendjes?

“Të shkruash nuk është një variabël ekuacioni eksponencial, po një artificë aforistike e përjashtuar nga teoria e dialektikës së Hegelit”, “shantazhova” vehten për të ndaluar bullizmin kundër platonikëve.

A është poezia monopol i disave??

Ej, sa i madh është treguar Platoni kur ka formuluar arsyen pse shkruajmë poezi!

Dikush në ditën e saj kumtoi që “nuk lexova asnjë varg, se nuk postoi asnjë nga këta poetë…”

Ky sikur të jetë Maoja i ri, që hyjnizon këtë herë “katërshen kineze”!

Sa mirë që nuk jam Poet, po një dashnor fjalësh të ngatërruara midis metafora profanësh dhe krahasime nga ato të fëmijërisë kur dallgën e dija një kafshë më grabitqare se peshkaqeni!?

Kulmi arriti kur dikush tjetër donte të ngjiste malin e kritikës letrare pa qënë as matrioshkë e Sizifit, kur komentonte me shkrim analfabetik si hieroglifet e “Epit të Gilgameshit” te statusi i tij, duke theksuar “na mbytën… injorantët e poezisë”.

Kjo firmos “me gjisht”, mendova, se duket që nuk ka lexuar as “Gjysmagjelin” të ilustruar me figura!

Në USA jetojnë në paqe në diversitet racash.

Kjo është një prej judenjve, që do të gjuante me gurë Jezusin e jo Barabën me verdiktet inkuizitivë që jep për krijuesit.

Kushedi se sa e shëmtuar është në shpirt dhe sa asimetrike duhet ta ketë fytyrën!

-Unë di shumë libra të cilët i kanë mërzitur lexuesit e tyre, por unë nuk di asnjë libër që ka bërë vërtet ndonjë të keqe,- më erdhi në kujtesë kjo thënie e një prej mëndjeve më të ndritura në botë, VOLTERI.

Sa trishtim kur të shajnë “mediokër!”

Po Kadare quhet kështu, krahasuar me Dostojevskin apo Tolstoin??

Përgjigja nuk është një postulat, sepse hipotezohet mbi sisteme referimi dhe përsëri të vërtetat janë relative!

Edhe pika e mbështetjes së levës së Arkimedit nuk është absolute.

Pse Raskolnikov është antihero?

Sa dua të jem si ai, pasi hero nuk u bëra dot kurrë.

Kush jemi ne, që etiketojmë “mediokër” njerëzit me dëshirat pozitive në nivele shprehjeje masovike modeste, duke zbrazur mllefin me një lloj kënaqësie sadiste dhe cinizëm të pafre?

Kritika letrare nuk ka të bëjë me etiketimin e krijuesit në rrjete sociale, por të veprës së tij në forume të caktuara dhe në raporte individësh të vetëpranuar, i fola vetes si për të marrë anën e njerëzve të ekuilibruar, që nuk nxitojnë si mushka në errësirë.

Tani vërtet nuk ngatërroj katrorin me rrethin, po ndodh që edhe unë ndonjëherë kordën e quaj tangjente në poezi!!

Komuniteti i poetëve më ngjan si ai bregu i detit me guralecë, ku asnjë nuk është i njëjtë me një guralec tjetër në madhësi, formë dhe ngjyrë!!

E vështirë për mua, e më keq akoma për këtë të “Gjysmagjelit”, të kuptojmë për ç’ vlerë të “N” targohesh “mediokër” në këtë relacion?!

A nuk janë cilësuar mediokre edhe “produkte” të shkrimtarëve e poetëve të shquar?

Mediokriteti më duket si atmosfera që mbështjell sipërfaqen e tokës dhe… të gjithë kemi kontakt me të!!

Mungesa e dashurisë në shpirtrat tanë dhe frustrimi nga dështimet, mendova, nuk na jep të drejtën ta kompensojmë me pogrome vrastare mbi shpirtrat e brishtë.

Sa i madh atamani Taras Bulba që u bënte ballë pogromeve të panëve polakë!!

Duhet të kërkojmë ekzorcistë për të larguar demonët që na kanë pushtuar, po nuk duhet ti ngatërrojmë me magjistarët fallxhorë horoskopllinj.

Qetësova veten, se të paktën nuk jam ajo që me “shfryrje hipopotamike” mallkon si plakat e xhindosura kur ju thyenim xhamat e shtëpisë, duke luajtur me top në fëmijëri dhe sa keq që as ngjan fare me plakën Nurihan!!

Kur do të zbulohet algoritmi që të dallojë ligësinë e njeriut nga mediokriteti i tij… po vrisja mendjen!

A nuk është më mirë të ketë sa më shumë Poetë dhe sa më pak kriminelë e të korruptuar?

Nuk ka ndodhur që të vrasë ndonjë Poet një grua, po atëherë pse e përçmojmë “mediokër” pjesën që përpiqet të gërmëzoj në “shtëpinë e vet”?

As ai Poeti italian nuk e vrau Xhuliana De Sio te “Dramë dashurie”!!

Një “ushtri” Poetësh na duhet për të rilindur popullin, vazhdova, nisur nga Sigmund Freud që thotë: “Njerëzit nuk e duan vërtet lirinë, sepse liria përfshin përgjegjësi dhe shumica e njerëzve janë të frikësuar nga përgjegjësia.”

A mos ndoshta padashur kam ndihmuar të ndërtohet një sistem aparteidi letrar në këtë rrjet social?

Nëse është kështu, do të më kishte zili edhe vetë Frederik de Klerk, i fundit president aparteidi, që i dorëzoi pushtetin Nelson Mandelës në Pretorian e largët, por ai nuk jeton më.

Vendosa t’i shkruaj asaj poetes, që të mos ndihet si një digë behari për vërshimet e dimrit, por edhe pse dua ta trishtoj De Klerkun, hije në shpirtrat tanë.

Çekiçët dhe sharra… pushuan në mendjen time!

Më 5 maj të vitit 1842 u lind Babë Dudë Karbunara

May 5, 2023 by s p

Muzeu Historik Kombëtar/

Më 5 maj të vitit 1842 u lind Jorgji Karbunara (Babë Dudë Karbunara). U lind në Berat në një familje atdhetare. Ka qenë rilindës, mësues i gjuhës shqipe, atdhetar dhe iluminist shqiptar. Jorgji Karbunara u rrit në dyqanin e të atit, mes bisedave për çetat patriotike të Sinjës, Tërpanit e bëmave të Rrapo Hekalit. Shqipen e shkruar e mësoi fshehur me abetaren “Evëtari” të Naum Veqilharxhit. Në vitin 1898, Babë Dudë Karbunara u bë nismëtar në krijimin e degës së shoqërisë “Bashkimi” në Berat. Punoi për shpërndarjen e librave në gjuhën shqipe. Që ditën kur u shpall Kushtetuta Turke më 1908, patriotët beratas hapën shkollën shqipe në katin e fundit të një dyqani 3-katësh të Muharrem Rulit, të drejtuar nga Babë Duda e ku mësonin fillimisht 55 nxënës. Gjatë viteve 1911-1912, Babë Duda luftoi me atdhetarë për rritjen e lëvizjes së armatosur me çetat e Hysen e Servet Zaloshnjes. Beratasit në vlerësim të veprës së mësuesit të shqipes e zgjodhën delegat 72-vjeçarin Jorgji Karbunara në Kuvendin e Vlorës më 28 nëntor 1912 ku edhe nënshkroi Deklaratën e Shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë.

ELITA ÇAME NË PERIUDHËN 1945-1990 DHE PERIUDHËN POSTKOMUNISTE

April 19, 2023 by s p

Petrit Begati/

Me shpërnguljen e dhunshme që përfundoi në 12-15 Mars 1945, popullata çame u vendos në Shqipëri me statusin e refugjatit politik, të pranuar edhe nga organizmat ndërkombëtare të asaj kohe. Kjo popullatë për herë të parë u mblodh pas elitës së saj të krahut të majtë, si krah fitues në koalicionin antifashist, e cila tashmë mori përsipër të bëhet zëdhënsia e kësaj popullate të martirizuar. Janë mbajtur dy kuvende, të cilat ishin në nivelin e një kongresi. Kongresi i parë u mbajt në Shalës në korrik të vitit 1944, dhe Kongresi i Dytë Çam në Vlorë, në shtator të vitit 1945. Kongresi i dytë shënon një pikë kthese në rolin dhe detyrën e elitës çame. Popullata çame do të mblidhet rreth Komitetit Antifashist Çam, i cili do të marrë atributet e një lloj pushteti për këtë popullsi të emigruar. Ngjarjet e mëvonshme që dihen
tashmë sollën eleminimin e këtij organizimi. Regjimi komunist do të mundohet ta shfrytëzoj këtë elitë per interesat e tij, dhe kjo elitë do të vendoset në shërbim të këtij regjimi. Më vonë kjo elitë do të persekutohet dhe do të eleminohet nga partia në pushtet, ashtu sikurse do t`i nënshtrohej persekutimit e gjithë popullsia çame. Kjo elitë u tradhëtua në kontributin e saj nga partia në pushtet. Kështu do të braktiseshin edhe të drejtat dhe kërkesa e popullsisë çame për t`u kthyer në vatrën e saj në Çamëri. Deri në prag të shëmbjes së komunizmit kjo popullatë me një sakrificë dhe vetmohim të jashtëzakonshëm ju përshtat realitetit të hidhur, që ju imponua duke dëshmuar vitalitet dhe dashuri për vlerat e saj, duke bërë një luftë të heshtur për mbijetesë. Terrori fizik i së kaluarës u zëvëndësua tani me terror psikologjik. Por ajo nuk do të dorëzohet asnjëherë, do të ruajë shpresat në gjirin e saj të shumëvuajtur, dhe do t´i kushtoj vëmendje së ardhmes, edukimit dhe arsimimit të fëmijëve të saj, e bindur se nga radhët e saj do të dalin njerëz të ndërgjegjshëm intelektual, që do të dinë të marrin përsipër
misionin historik të ndërprerë, dhe të realizonin ëndrrën e saj “kthimin në trojet e veta”.

Elita Çame në periudhën post komuniste.

Akti më kulmor i kësaj periudhe është dalja e njerëzëve të rinj apo të Elitës së re Çame, në skenën re të politikës shqiptare. Duke vlerësuar momentin historik që po kalonte vendi, në përpjekje për përmbysjen e komunizmit, intelektual të vetëdijshëm çamë realizuan aktin më sublim, themelimin e Shoqërisë Atdhetare Çamëria si domosdoshmëri historike, së cilës asaj i kishte munguar deri në këtë moment. Nuk ishte e lehtë që të krijohej një organizim i popullsisë çame në vitet 90-91 në Shqipëri, kur akoma nuk ishte përmbysur pusheti i vjetër komunist, pushtet i cili në mënyrë djallëzore po përgatiste skemën e vet pluraliste, për
ndryshimin e sistemit, me qëllim që të krijonin një demokraci në themel të së cilës të ishin përsëri ata vetë dhe të vazhdonin të ushtronin kontrollin e tyre pushtetor, për të siguruar
mundësinë e një revanshi politik në të ardhmen. Gjenerata e intelektualëve çamë të kësaj kohe, pjestar i së cilës kam patur fatin të jem edhe unë, ishte një gjeneratë e përvuajtur dhe e papërlyer me regjimin komunist. Ajo diti me mjaftë mënçuri të distancohet dhe nuk lejoj të bëhet pjesë e lojrave të pushtetit, që po i vinte fundi. Pra e thënë troç kemi nderin të themi që organizimi i Lëvizjes Çame nuk ishte vepër e Ramiz Alisë apo e kulisave të tij. Ajo u mbrojt gjithashu me mënçuri, që të mos vihej nën kontollin e partisë në pushtet, dhe të të gjitha grupimeve të reja politike që po dilnin në skenën pluraliste shqiptare, që tetntonin t`a bënin pjesë të lojrave të tyre dhe t`a shfrytëzonin për interesat e tyre politike. Drejtuesit e Shoqërisë Atdhetare Çamëria, tashmë të zgjedhur dhe të votbesuar nga Komuniteti Çam, mori fizionominë e një elite të përgjegjëshme, serioze, e cila ishte e gatshme të merrte në
dorë fatin e çështjes së saj të nëpërkëmbur, dhe të lënë në harresë. Deviza e kësaj elite, e cila do të mirëpritej dhe do të mbështetej kolegjialisht nga e gjithë popullata çame ishte, “Çamëria është vatra jonë e përbashkët, dhe Çamëria mbi të gjitha:!”. Me shumë kujdes u mënjanuan tendenca të ndryshme për t´a kanalizuar veprimtarinë e kësaj shqoqërie në drejtime të majta apo të dhjathta, si dhe në ndarje krahinore, të cilat shfaqeshin në shprehje të tilla si “po na komandojnë filaqotët apo paramthiotët, apo margëlliçiotët”. Ne e kuptuam që mund të realizonim amanetin e prindërve tanë, vetëm nëse do të ndiqnim me këmbëngulje dhe rigorozitet si ide lëvizëse tonën: “Çamëria mbi të gjitha”, duke qënë në të gjithë veprimtarinë tonë transparent me popullin çam. Kujtoj me respekt të veçantë kryetarin e parë të kësaj shoqërie të ndjerin z. Abaz Dojaka dhe stafin e tij, i cili me mënçurinë e një vizionari të vërtetë çam, dhe me urtësi të thellë, shmangu frymën e përçarjes, së mosbesimit dhe betonoj themelet e një shoqëie të shëndoshë të aftë për t`u bërë ballë sfidave të reja, që do të hidhnin themelet e rrugës së duhur për zgjidhjen e Çështjes Çame. Periudha e viteve 1991-1997 rezulton si një periudhë shumë e rëndësishme për fatet e kësaj çështjeje, me përpjekje titanike për t`a ngritur nga pluhuri i harresës kolektive shqiptare. Elita çame e zgjedhur nga popullata çame për ta drejtuar atë, demostroi energji të pa para për sensibilizimin e kësaj çështje, si në planin ndërkombëtar, ashtu dhe në rrafshin e përpjekjeve diplomatike të shtetit të ri shqiptar post komunist. Ne do të ushtronim veprimtarinë tonë në këtë periudhë historike në kushte të vështira, në krahasim me kushtet që ka elita e sotme çame, qoftë nga ana financiare, ashtu edhe nga situata politike në të cilat kalonte vendi në atë kohë. Ne u mbështetëm vetëm tek idealizmi ynë i fortë shpirtëror dhe i popullsisë që na mbështeste,
prandaj dhe arritëm të hidhnim hapa shumë të rëndësishëm për të ardhmen në rrafshin e brendshëm dhe atë ndërkombëtar, hapa që do t`i lehtësonin punën brezave të ardhshëm, që do të hynin në Elitën Çame. Këto arritje tashmë dihen dhe janë të evidentuara. Ajo që dua të theksoj, dhe mendoj që duhet të konsiderohet ndër të tjera si shqetësim për politikën që ndjek elita e sotme, është mungesa e përpjekjeve, për të gjetur dhe vazhduar rrugën e dialogut me shtetin grek dhe përafaqsuesit e saj, si një domosdoshmëri për të çuar përpara Çështjen Çame, pa të cilën nuk mund të ketë zgjidhje të kësaj çështjeje. Në këtë aspekt dëshiroj të prezantoj edhe njëherë një moment me shumë rëndësi, i cili lidhet me takimin e parë të drejtuesve të kësaj shoqërie me Ambasadën greke në mars të vitit 1992 në Tiranë, e cila u zhvillua me kërkesën dhe insistimin tonë zyrtar. Pritja u realizua dhe u konsiderua zyrtare nga të dyja palët. Ky takim që do ta cilësoja si takim historik midis të dy palëve, ishte hapi i parë
i instalimit bilateral të një dialogu apo negocimi midis shtetit grek dhe perfaqësuesve të ish shtetasve të tyre shqiptarë të Çamërisë. Ndonëse për arsye taktike ky takim nuk iu bë i ditur opinionit publik të asaj kohe, ky takim duhet të shërbejë për politikanët e sotëm aktivë të Çështjes Çame, si një dëshmi e pakundërshtueshme që problemi çam ekziston edhe për shtetin dhe qeveritë greke, pavarsisht nga ajo që deklarohet prej tyre. Për fat të keq ne ndjekim me keqardhje, që lidershipi i ri çam nuk po bën asnjë lloj përpjekje për të vazhduar këtë dialog, që do të çonte përpara çështjen çame. Duke parë realitetin në sy, jemi të vetëdijshëm që nuk ka qenë dhe nuk është e lehtë të punosh për zgjidhjen e Çështjes Çame, e cila ka mbetur pezull midis dy vendeve, Shqipërisë dhe Greqisë. Vështirësitë dhe pengesat janë të shumta dhe të natyrave të ndryshme, të cilat sillen si nga shteti grek ashtu edhe nga shteti shqiptar. Ajo që dua të theksoj me forcë, është që veprimtaria e të gjithë shtetit shqiptar, që nga vitet 90 dhe deri sot ka dëshmuar paaftësi dhe papërgjegjësi për të bërë hapa konkrete
në lidhje me Çështjen Çame, po për fat të keq e kanë keqinterpretuar dhe keqtrajtuar këtë çështje kombëtare. Ky lloj qëndrimi i papërgjegjshëm i qeverive shqiptare, të cilën ata janë munduar ta shfrytëzojnë për interesat e tyre konjukturale, i ka shkaktuar shumë dëme Çështjes Çame. Në këto kushte kërkohet para së gjithash nga i gjithë komuniteti çam dhe elita e tij, shumë energji për të rikoperuar këto dëme të shkaktuara. Këto momente shtrojnë përpara inteligjencës çame detyrën, që të jetë më e vëmëndshme dhe më konsekuente në hapat që ndërmerr, mbasi plagët e së kaluarës nuk janë tharë akoma dhe nuk do të duronin më të reja. Ajo që dua të ngre si një shqetësim timin personal, të cilin e kam vënë re edhe tek bashkpatriotë të tjerë, lidhet me daljen në skenën politite çame të partisë PDI dhe PDIU. E kuptoj dëshirën e politikanëve të rinj çamë për një evoluim të skemës politike çame, si një kërkesë të kohës dhe si dialektikë të ecurisë së Çështjes. Ne vëmë re me keqardhje, që puna e bërë nga aktivistët e rinj, lë shumë për të dëshiruar. Çështja çame nuk ka evoluar, nuk ka ecuri, që do të afronte zgjidhjen e saj. Konstatohet të kemi një ngërç politik në radhët e komunitetit Çam dhe levave drejtuese të saj. Shtrojmë pyetjen: Ky ngërç ka të bëjë me daljen e një partie në skenën politike çame, apo ka të bëjë me rolin dhe konceptin politik të lidershipit të saj?! Personalisht kam qenë edhe për evoluimin e Çështjes Çame, nëpërmjet një partie politike, që do t`a përfaqsonte atë direkt në jetën parlamentare shqiptare. Por kam qënë gjithashtu edhe kundër zbehjes dhe anashkalimit të rolit të të vetmit organizim përfaqsues kolegjial të komunitetit çam, të ngritur me aq sakrifica dhe përpjekje të – SH.A. “Çamëria”. Ngre shqetësimin, se ku është kjo shoqëri sot? Përse ka rënë në heshtje? A është e gjykuar dhe vlerësohet si dobiprurëse përqëndrimi i çështjes vetëm në një levë apo strukturë? A është vërtetë e zgjedhur nga komuniteti ynë elita e sotme drejtuese çame, apo rezulton si një klasë politike apo politikanësh të vetëzgjedhur? A janë të besueshme figurat dhe hapat që ata kanë ndërmarrë për përfaqsimin dinjitoz të Çështjes Çame? A kanë vazhduar ata rrugën e Çështjes Çame me të njëjtin zell dhe filozofi si brezi i politikanëve çamë te 1991? Nga një krahasim dhe analizë e ftohtë e veprimtarisë të së djeshmes dhe të sotmen nxjerr në pah, që çështja çame nuk po lëviz. Për fat të keq nuk shohim hapa konkrete për ndërkombëtarizimin e mëtejshëm të kësaj çështjeje, por vëmë re një stepje, një qëndrim në vend. Nuk ka asnjë shenjë për të vazhduar dialogun me shtetin grek dhe përfaqsuesit e saj në Tiranë, por shohim vetëm pozicionime deklarative deri diku të panevojshme, populiste dhe të pa arsyetuara thellë për ngjarje dhe episode të ditës. Nuk rezulton asnjë përpjekje apo takim me përfaqsuesit e BE-së, së paku këtu në Tiranë, për të bërë prezente problemet me të cilat ballafaqohet sot Komuniteti ynë Çam. Prisja dhe pres më shumë nga dalja në skenë e partisë Çame. Prisja që
ajo të bënte hapa më konkrete, që do të afronin drejt zgjidhjes së çështjes Çame, por jo largimin apo ngecjen e saj në vend, duke harxhuar energji jo efiçente. Një e metë e madhe e liderve politikë çamë të sotëm, është mungesa e transparencës kundrejt atij komuniteti në emër të të cilit ata flasin. Mendoj që sot nuk ka një vizion të qartë, në filozofinë tonë të
zgjidhjes së problemit. Mungon bashkëveprimi dhe kordinimi i vlerave më të mira çame. Nuk shohim asnjë përpjekje serioze për të vënë urat lidhëse me diasporën e vjetër dhe të re çame, për të rrjeshtuar dhe përqëndruar forcat në një front të vetëm të përbashkët. Shohim vetëm një amulli apo veprime populiste. Eshtë kërkuar nga përfaqsues të Disporës sonë, konkretisht nga i nderuari z. Ahmet Xhafo, para një viti mbajtja e një Kongesi apo Kuvendi Çam, si një domosdoshmëri për realitetet e krijuara. Deri më sot është heshtur në lidhje me këtë kërkesë. Shtroj përsëri pyetjen: kush e pengon mbajtjen e një Kongresi të tretë Çam? Çështja Çame nuk duhet të kthehet si patericë për mbështetjen e njërës apo të një force tjetër politike qeverisëse në Shqipëri. Ajo nuk duhet të shfrytëzohet për interesa të vogla të çastit. Ajo duhet të ruhet nga çdo spekullim politik dhe të shërbejë për elitën si forcë lëvizëse, e cila duhet të ketë si mision të saj parësor zgjidhjen e kësaj çështjeje, dhe e gjithë puna e saj duhet të drejtohet në funksion të kësaj zgjidhjeje. Çështja Çame nuk duhet të lejohet të bjerë kurrë në
gabimet e politikës aktuale të Tiranës, në marrëdhëniet me shtetin fqinj, Greqinë. Për fat të keq tonin, shohim që ekziston një realitet i hidhur, që qeveria shqiptare nuk tregon asnjë
interes për të vazhduar dialogun me qeverinë Greke, të filluar në vitet `95, në lidhje me ketë çështje. Duhet të pranojmë njëkohësisht që kjo çështje është dëmtuar edhe nga një qëndrim pasiv i komunitetit çam, i cili nuk është treguar më shumë këmbëngulës në kërkesat e tij
ndaj qeverisë shqiptare. Për sa kohë që ne çamët do t`ia varim në qafë zgjidhjen e problemit tonë tërësisht qeverive shqiptare, siç është dëshmuar deri më sot, apo të vetizolohemi në
interesa dhe kërkesa minimale, aq më të pa shpresë do të jemi. Duke u nisur nga përvoja dhe dëshira personale për të përmirësuar përpjekjet tona të përbashkëta sygjeroj: Thirrjen e Kongresit apo Kuvendit të tretë mbarë Çam!

Marrë nga libri: “ÇAMËRIA – NJË ZË QË DUHET DËGJUAR”

Foto: Nga Kongresi i Dytë Çam në Vlorë, më 23 Shtator 1945. Në sallë janë të ftuar e të pranishëm dhe përfaqësues të huaj të akredituar në Tiranë, si ai amerikan, anglez etj.

E VËRTETA DHE DALLIMI MES FISIT DHE BAJRAKUT NË DUKAGJININ E VJETËR / PUKA SOT

April 14, 2023 by s p

$C:\Users\s-electronic\Desktop\Dr. gjeloshi Bashkpunimi\1.png$

Kush nuk njeh fisin e vet,… atëherë nuk është shqiptar (At Bernardin Palaj)

Nga: Gjelosh NIKOLLA-Studius

Me krijimin e njerzimit linden dhe fiset por koncepti i organizimit dhe i marrëdhënjeve brënda fisit dhe mes fiseve mori zhvillim më vonë. Dihet se familjet e shumëta të një gjaku formojnë fisin. ‘’Pra me fjalën fis në konceptin popullor kuptohet prejardhja e disa njërzve nga një atë i përbashkët pavarësisht nga largësia e brezave, vendi ku gjendën, përkatësia fetare, krahinore, etnike e të tjera dallime”. (Kahreman Ulqini,Struktura e shoqerisë Tradicionale Shqiptare, Shtepia Botuese –Idromeno ,Tiranë, fq.34). Me fillimin e pushtimeve të teritoreve shqiptare filloj levizja e fiseve duke zënë vend nga veriu në rranzat e maleve të Shqiperisë së mesme por shumica për gjatë lumit të Matit, në brigjet e Drinit dhe rreth liqenit të Shkodrës. Me valën e dytë të sulmeve barbare fiset u futen më thellë në male në grykat në mes të Shkodrës dhe Krujës, Pejës, Gjakovës, Prizrenit dhe Podgoricës. Fiset që mbetën në vendet e tyrë më kalimin e kohës i humbën karakteristikat e tyrë dhe u përzien më njeri tjetrin duke formuar një masë të pa kuptimt. Fiset që zunë vend në veri arritën me i ruajtur veçantitë dhe duke u stabilizuar secili fis në vehte më karakteristikat dhe tiparet e veta, pra arritën me ruajt identitetin e tyrë.Kemi fise të medha kur ka mbi 2 deri në 8 fshatra dhe fise të vogla me 5 deri në 50 shtepi. Kemi fis vendas dhe të ardhur por duke e parë në herëshmerinë na rezulton së të gjitha fiset kanë levizur për arësye të ndryshme të imponuara nga luftrat,ekonomija etj. “Fis vëndas (autokton) quhët ai fis ku banorët e tij kanë zënë vend në një tokë që nuk ka pasë banor më përpara kurse fis i ardhur janë banoret e atij fisi që kanë ardhur më vonë dhe janë vendosur më në periferi me mirë kuptimin e atyre të gjetur aty ku kanë bashkjetuar ndoshta me shekuj.” Fisi i Berishës në trevën e Pukës është fis vendas ndërkohë që fisi i Thaçit është i ardhur më vonë në teritorin e Berishës ku edhe u vendos. Prof.Mehmet Vokshi, trajton si fise ato të poshtë shenuara: Thaçi; Berisha; Shala; Shoshi; Kastrati; Kelmendi; Krasniqja; Gashi; Mirdita; Hoti; Gruda; Kuçi, i cili arrin në përfundimin e njohjës se këtyre 12 fiseve kryesore shqiptare, pra fiset e tjera rrjedhin prej tyre.(Prof. Mehmet Vokshi, “Fisi Voksh” Tiranë 1931, f.10-11). Kemi mendime të ndryshme nga shumë studiues për nocionin e fisit. Në hulumtimet dhe studimet tyrë shumë autor si Franc Nopça, At Giussepe Valentini, Kahreman Ulqini, Franz Seiner etj., kanë dhënë mendime te përafërta për nocionin e fisit. At Zef Valentini e përkufizon fisin në këtë menyrë: “Popullsia e teritorit të maleve të Shqipërisë së veriut është tërësisht e në menyrë të dallueshme e ndarë në fise, secila prej të cilave paraqet një organizim të fortë e të bashkuar, të përcaktuar nga një kompleks unik traditash historike, ligjesh , interesash e dokesh, të bazuara në solidaritetin reciprok të banorve midis tyre” (At Valentini. Studime dhe Tekste Juridike, Shtëpia botuse “Plejad” Tiranë 2009 fq.141). Sqarime me të hollësishme për fisin dhe bajrakun na jep Franc Nopça ku thotë: ”Nocioni fis përputhet fare mirë me nocionin romak”Gens” dhe atë gjerman “Sippe”. Gens dhe Sippe kanë stërgjysha të përbashkët dhe zakoni njeh fuqinë (autoritetin) atror. Në të drejtën e trashigimisë çfaqet një analogji e fisit me familjën e vjetër romake, ose e gensit, që zhvillohet prej saj, se vajza që martohet jashtë gensit ose fisit humb të drejtën e trashigimisë. Përmbi pasurinë e familjës romake,familjës gjermane dhe të familjës shqiptare ka të drejtë ta disponojë kryetari i familjës. Franc Nopça. (“Fiset e Malesisë së Shqipërisë Veriore dhe e Drejta Zakonore e tyre”Q.S.Albanologjike,Instituti i Historisë. Shtëpia Botuese “Eneas”Tiranë,2013,fq.182). Çdo pushtues në atë teritor ku vendosët detyrimisht do të organizojë strukturat e veta administrative,ekonomike por veçanarisht ato ushtarake duke aktivizuar përsona vëndas të besueshëm sidomos komandantet por,duke e ruajtur gjithëmonë sensin ushtarak. I tillë është titulli sllav “Vojevoda”(në shqip vojvoda) që përpikëmerisht do të thotë”udhëheqës luftëtaresh” (voj= luftëtar dhe voditi= udhëheqës). Në kohët e shkuara vojvoda ishte kreu kryesor i fisit. ( At Giussepe Valentini.”E drejta e komuniteteve në traditën juridike shqiptare” Plejad-Tiranë 2007,fq.203). Në kronologjinë e evolucionit të bajraqeve na rezulton se titulli vojvodë është që në vitin 1406 por në të vertetë është shumë më përpara që gjatë pushtimit bizantin por ka qëndruar dhe gjatë pushtimit osman, kurse bajraktari del në skenë që në shekullin e 18 -të dhe më konkretisht në vitin 1840 me aktivitet të dukshem por deri më sot nuk janë gjetur akte zyrtare që saktësojnë kohën e krijimit të bajrakut ( At. Valentini , E drejta e Komuniteteve në traditën Juridike Shqiptare.Shtëpia Botuese “Plejad” Tiranë 2007 fq.207,210.) Misionarët françeskanë të shek.XVII në relacionet e tyrë,ndonjëherë mjaft të hollësishme nuk thonë asgjë për institucionin e bajraktarit.
Bajraku lulëzimin e tij të plotë e njohu në Pashallëkun e Shkodrës të sunduar nga Bushatllinjët. (Kahreman Ulqini, Bajraku në organizimin e vjetër shoqëror, Akademia e shkencave e RPS e Shqiperisë Instituti i Kultures Popullore, Tiranë 1991.fq.18,19). Nga mesi i shekullit të XIX vihet re një shtim i numrit të bajrakve nga ndarja e tyrë e brëndeshme. Këtë e bënte qeveria turke për të nxitur përçarjen në mes të malësorve dhe rivalitetin në mes të bajraktarve. Franz Seiner, e përshkruan dhe e cilëson se: “ Bajraku (Bajraktari) apo Flamuri (Flamurtari) është një tepricë e sundimit turk, ku përfshinë vendin e popullsitë që në kohën e Turqisë që do te dilnin në luftë për mbrojtjen e Perandorisë nën kryeprisin vendas të zgjedhur e të njohur qysh motit nga Stambolli”. At Giuseppe Valentini “Studime dhe tekste juridike,II Shtepia botuese 55, Tiranë 2010,fq.358. Në fillim të shekullit XIX në Pukë njiheshin 3(tre) krahina, Iballë ”Ana e Epër”, Pukë “Ana e Poshtme” dhe “Mali i Zi”. Në vitet 1860 treva e Pukës kishte 6(gjashtë) bajrak: Iballë, Berishë, Pukë, Qerret, Kabash dhe Mali i Zi. Në fund të shekullit nëntëmbëdhjet, ndahet nga Iballja, Bugjoni dhe kështu numuri i bajrakëve të Pukës arriti në shtatë. Bajrakët në trevën , (Nën/Prefekturën) ose ( Kazanë) e Pukës janë : Iballë: “Iballë (qendër bajraku), Arst, Dardhë, Flet, Kulumri, Kryezi, Miliska, Mzi, Trun, Xath, Sakat”. Berishë: “Katundi i Kishës (qendër bajraku), Berishë e Epër, Berishë e Poshtme dhe Berishë vendi”. Bugjon: Bugjoni “(qendër bajraku), Fierzë, Kokdodë, Porav, Mertur i Gurit dhe Aprripë e Gurit”. Kabashi: “Kabash ( qendër bajraku), Bicaj ,Hadroj, Rrape dhe Qelzë”. Pukë: “Pukë (qendër bajraku) Blinisht, Buzhalë, Dedaj, Duzhnez, Levrushk, Midhë, Ukth, Lejthizë”. Qerret: “Qerret i Epër (qendër bajraku) ,Qerret i Poshtëm, Koman, Kçirë, Karëm, Dush”. Mali i Zi: “Shikaj(qendër bajraku).Kalimash, Dukagjin, Kryemadh, Mgullë, Petkaj, Pistë, Shtanë, Spas, Shëmëri, ky barak tani është në Prefekturën e Kuksit”. Shpesh herë forcat e bajrakut u përdorën për të shtypur kryengritje brënda vendit,duke krijuar armiqësi dhe vlla-vrasje. (K. Ulqini-Bajraku në organizimin e vjtër shoqeror.A.Sh. In.K.Popullore, Tiranë 1991 , fq.100). Bajraktaret ishin emrime nga administrata ushtarake turke. Pra, bajraktari kishte në juridiksion vetëm fshatrat e caktuara nga administra turke. Shtepia e bajraktarit nuk gëzonte ndonjë privilegj dhe si të tjerët nuk i shpetonte borxhit të gjakut. Me vdekjën e tij detyrën e merrte djali i madh ose ndonjë tjetër sipas rregullit të trashëgimit të prijësit. I shoqëruar nga krenët dhe pleqt paraqitej para valiut, i cili i kërkonte të tregonte besnikëri e bindje ndaj Sulltanit, i vendoste një nishan në parzem dhe i jepte peshqësh zakonisht një çift kobure. (Kahreman Ulqini. Strukura e Shoqërië Tradicionale Shqipetare. Shtep.Bot.Idromeno Tiranë,fq.78). Nuk dihet mirë se përse e në çfarë menyrë arritën të fitonin nga Sulltani të drejtën për të pasur kaq shumë bajraqe të veta, bajraqe që atij i shërbenin veçse në rast luftë (At Giussepe Valentini. Edrejta e komuniteteve në traditen juridike shqipetare-Plejad, Tiranë 2007. Fq. 203). Në vitin 1696 në përpjekje për të mbrojtur Ulqinin nga sulmet Venedikase luftuan edhe bajrakët e Malësisë së Shkodrës, ku u shqua për trimëri bajraktari i Hotit. Për këtë meritë ai u trajtua si bajrak i parë. Emrimi në detyrë i bajraktarve dhe i Bylykbashve “Bëlykbash”komandat kompanije, bëhej nga administrata ushtarake turke që do të thotë paguheshin më rrogë dhe me privilegje të tjera sidomos bylykbashet që emrimi i tij bëhej nga $C:\Users\Pozitron\Desktop\Flamur-bajraka.png$ autoritetet më të larta, zgjidhej nga paria qytetare muslimane dhe duhej të gëzonte besimin e malësorëve dhe të kishte lidhje fisnore (gjaku) më ta e të njifte mirë të drejtën kanunore por mbi të gjitha ata do të betoheshin që të qendronin besnik ndaj regjimit pushtues otoman ( K. Ulqini . Bajraku në Organizimin e Vjetër Shoqëror,Tiranë 1991 fq. 19,20,65,66). Por bylykbashi (bëlykbashi) përfaqësonte dhe ndërmjetësonte bajraktarët me qëndren e administratës ushtarake tyrke. TURKÇE SOZLUK, 1, Ankara, Turk Dil Kurumu, 1988, fq. 221.
Bajraktaret gjithë secili kishte flamurin e vet si bajrak me simbole turke por nuk kishin flamurin kombtar. Sot nuk gjëndet asnjë (bajrak) flamur. Një pjesë e tyre humbën në 1908 kurse gjatë ekspeditës ushtarake të Shefqet Durgut Pashës më 1910 u mblodhën dhe u asgjësuan. Që nga dita e nisjës luftëtaret e bajrakut e kishin të siguruar ushqimin. Han, shkruan se luftëtarët e Hotit sipas një privilegji të vjetër mërrnin 3(tre) racione, Mirditorët pas luftrave të zhvilluara në kufirin grek kishin racionin të rregullt e një pagë prej 16 groshesh (= 12 franga )në muaj. Bajraktari i Shalës tërhiqte 1(një) racion ushqimi si luftëtar dhe pagën e djalit që e linte në shtëpi. (Kahreman Ulqini “Bajraku në organizimin e vjetër shqëror” Tiranë 1991 fq.95-98).Pra, edhe bajraktart e tjerë nuk mund të bënin përjashtim nga pagesat. Duhet të theksojmë së Bajraktarët e Pukës janë treguar patriot, trima dhe tepër të vendosur në mbrojtje të atdhetarizmës, veçanarisht një kontribut të madh kanë dhënë në kryengritjen e vitit 1911-1912 për çlirimin e vendit dhe shpalljën e pavaresisë, kapitull për të cilin do të flitet në veçanti.
Është e pa pranueshme heshtja mbi historinë e dy fiseve “LEGJËNDË” të shqiprisë së veriut Thaçi dhe Berisha. “Ato më mijëra vjet i rezistuan kohës me luftë dhe ruajtën identitetin, gjakun, fisin, besën, kulturën,patriotizmin, etj. Prandaj janë trashigimi dhe pasuri kombëtare më vlera të mëdha të pa tjetërsueshme”. Emrat e ketyrë fiseve i hasim që para Krishtit. Fisi Thaç dhe toponimi Thaç na dalin në pah që në përiudhën e Princ Lorikut i cili ka jetuar 300-400 vjet para Krishtit (Kadrush Sulejmani-Udhëtimet e Princ Lorikut të Dardanisë”Për Besëlidhjen e Fiseve dhe viseve Ilire”fq.34). Rrënjet janë thellë në të kaluarën e larget,në lashtësinë e formimit të fiseve të popullit tonë. Fisi i Thaçit ishte nga gegët e Shqipërisë veriore të Dardanisë së lashtë, Prof. Bedri Pejani në një shkrim që i dha Emrush Myftarit e shikon më thellë çeshtjën. Ai mendon së Thaçët bashkë më fiset e tjera u dyndën nga Dalmacia dhe Bosnjë-Hercegovina gjatë dhe pas kryengritjës së Ilirve kundër romakve nën prijësit më emrin “BATO” i Desidiatve dhe i Dasaretëve në vitet 6 dhe 9 të erës së re. (”Prof.Bedri Pejani,Strategu xhenial / Krisobulat ,bulat e arta, Akt, dhurimet, fq.35,36; Prof.Shevqet Canhasi,Flakadani i Lirisë;Bajram Daklani,botim i revistës, “DRITA”TRELEBORG-SUEDI”shtator 2017). Në levizjën e dytë në vitët 40-50 mbas Krishtit Thaçi -Voksh futët në anën jugore të Drinit deri afër Vaut-Spasit dhe kështu themelon katundin Iballe si qënder të vetën. Kështu Vokshi i Thaçit i ndihmuar prej fistarve të Thaçit nëpër Iballe, zbret në Drin duke e kaluar atë. (“Prof.Mehmet Vokshi,Fisi-Voksh”viti 1931 fq.28-30). Një punë më shumë vlera për studimin e fisit Thaç ka kryer studiusi dhe historian. Z.Xhemal Meçi (Mjeshtër i Madh).Përveç të tjerave më punën e tij ai numurimin e brezave të fisit Thaç i çon deri në 34 breza, pra rreth 1020 vjet. Fiset e tjera të Murr-Deti arrijnë rreth brezit të njëzet.Bashkë udhëtar i Thaçit, Berisha ndoshta më i vjetër në moshë por me një histori të gjallë që therret. Berisha është fisi më i vjetër shqiptar që deshmon lidhëjen dhe vazhdimësinë Iliro-Arbroro-Shqiptare qysh nga Antika e deri me sot (Adem Breznica Gazeta “Bota Sot” 15 dhjetor 2019). Shumë autor e përshkruajnë fisin e Berishës si më i vjetri në trojet shqiptare. Gjurmët e fisit na kthejnë prapa, para përiudhës romake (Carleton S.Coon ”The Mountains of Giants” Cambridge, Massachusettes,USA,1950,fq.45).
Berishasit janë ndër më të vjetrit banorë në trojet etnike shqiptare…(Ismet Bala,”Gazeta Metropol” Tiranë 21.06.2010). Berisha ka të ngjarë të jetë fisi ndër më të vjetrit në tërë Shqiërinë e veriut (Franc Nopça.”Fiset e malësisë së Shqipërisë veriore dhe e drejta zakonore e tyrë”,Tiranë 2013 fq.222). Fisi i Berishës është i vlerësuar një herë e një kohë duke u konsideruar si një ndër fiset kryesore të principatës së Dukagjinit (At Giussepe Valentini,”E drejta e komuniteteve në traditën juridike Shqiptare”, Plejad 2007,f.268.); Berishasit për të mbrojtur mbijetesën e origjinës Iliro-Arbënore u tërhoqën në malet e Pukës. ( Xhemal Meçi,”Koha e Jonë”,Tiranë 04.06.2016,f,14.) Sipas këtyre autorëve e gojëdhanave fisi i Berishës është fisi më i lashtë dhe më fisnik ndër të gjitha fiset Shqiptare, dhe ata janë banor rrënjas, autokton. (Përsonazhet Kryesore të Shqipërisë,Vendi,Fisi populli gjatë luftës së Parë Botërore,Tiranë 2016,f.157-158,f.171; 198). Prandaj keto 2(dy) fise rradhitën në 12 fiset kryesore të veriut. Më lart rreshtuam 12 fiset të renditura nga Prof. Mehmet Vokshi por të bënë përshtyje thënja: ”Pra, fiset e tjera rrjedhin prej tyrë”. Duke ecur më tej në shkrimet për fisin e Thaçit, Prof.Dr.Fejzah Drançolli thotë: ”Shpesh një lagje thotë apo dëshiron të quhet fshat por në realitet nuk janë, sipas kësaj janë 12 fise dhe bajraqet që dalin nga këto mund të jenë degë por duhet ta kuptojmë prej cilit fis e ka gjenezën”(Mr.sc.Avdyl Hoxha, Rexhep Maksutaj. 12 Fiset shqiptare sipas Kanunit të Lekë Dukagjinit. Prishtinë 2019,F.137). “Gjithë ashtu edhe nën fisi Kabash, Zogaj, Helshan dhe Morina janë pjesë e fisit të madh Thaç”. (Mr.sc. Avdyl Hoxha, Rexhep Maksutaj, “12 Fiset shqiptare sipas kanunit të Lekë Dukagjinit”, Prishtinë 2019, f.131). Fisi i Berishës pati një shtrirërje teritorjale të gjërë ku banonin dhe në Pukë. Në valën e dytë të sulmit për të pushtuar tokat shqiptare në vitet 1331-1355 ushtria sllave ariti deri në Pukë, ku ishte duke banuar fisi i Berishës. Në pa mundësi për të ecur më përpara ushtria sllave Berishën e bënë qënder ushtrije dhe i vunë emrin e tyrë”Puka” (grup ose Regjiment). Kështu Berisha detyrohet të largohet nga Puka.( Prof.Mehmet Vokshi, “Fisi Vokshi” Shtyp.Kristo P.Luarasi, Tiranë 1931 f.14,18). Në vitin 1332-1334 sllavet arritën në Pukë, ku ishte fisi i Berishës (Prof.Dr.Shevqet Sahit Canhasi ”Flakadani i Lirisë” Bajram Daklani 1873-03 shkurt 1923 Botim i Revistës “Drita” Treleborg-Suedi, 2017, f.37). Një pjesë e popullsisë së fisit të Thaçit vjen e vëndoset në Berishë në vendin që edhe sot thirret “Fusha e Thaçit”.Duke u bazuar në toponimet e shumëta të fisit të Thaçit në token e Berishës si:”Fusha e Thaçit,Hurdha e Mark Gjeçit,Ura e Gjeçit, Lami i Gegë Gjeçit dhe ara e Dodë Gjeçit”, tregojnë se fisi i Thaçit ka bashkëjetuar për një përiudhë kohë të gjatë në këtë teritor, ndoshta më shekuj.Udhëtimin e radhës banorët e këtij fisi nga Berisha e bënë për në Kryezi ku dhe u vendosën. Dhe këtu fisi i Thaçit sipas zhvillimit të aktivitetit kanë qendruar për një kohë të gjatë. I pari i fisit pati të drejtën për të bërë gjygjet dhe pleqënit e krahinës duke zotëruar edhe vulën e vet për ti vulosur, ç’ka nuk u arriti pa përpjekje dhe brenda një kohe të shkurtër. Kemi dhe toponimet”Gryka e Gjeçit, Kodra e Gegës”.etj. Në shenimet që ka lënë At Shtjefën Prënd Gjeçi-aj (Gjeçovi) të pasqyruara nga Ruzhdi Mata në Kryezi vllazëria Thaçi kishte 50-60 burra ç’ka tregon për numrin e madh të popullsisë së këtij fisi. (Ruzhdi Mata “Gjeçovi Nderi i Kombit”, Tiranë , Reklama 2000,fq.5-10). Pas një kohë detyrimisht të gjatë nga Kryeziu fisi Thaç vjen e vendosët në Iballe të 4 (katër) vllëzrit Buçë Gjeçi, Gegë Gjeçi, Prënd Gjeçi dhe Dodë Gjeçi. Thaçët shërbetorin e tyre e bënë dhënder të shtepisë ku, i besuan dhe vulën e fisit. Ai tek Veziri i Shkodrës konvertohet në musliman nën emrin Sulejman Aga në vitet 1630 e nga shërbetor e dëbon padronin e vet. (At Giussepe Valentini “E drejta e komuniteteve në traditën juridike shiptare” Botuar,Plejad, Tiranë 2007 fq.310, 415). Është krenari për rrethin e Pukës që nga 12 fise të veriut 2(dy) gjënden në krahinën e Iballës dhe të skuqemi po të mos flasim për Thaçin dhe Berishën, është e pa pranueshme. Aty u ruajt identiteti kombetar. Për shumë dekada historisë ju shtrua dyshemeja e genjeshtrës dhe në këtë rast e vërteta është sëmundje. Ta çajmë këtë dysheme e ti hapim rrugë daljës së filizave të kësaj “semundje” që të lulezojnë e vërteta. Ajo (e vërteta) as nuk shitet,as nuk blihet, as nuk fshihet dhe as nuk vritet.Një shprehje thotë: ”Sikur uji të kishte gojë më folë shumë njërzve do ju thoshte më parë lani zemrën dhe pastaj lani duart”. Duke u bazuar në të dhënat historike për kontributin që kanë dhënë Thaçi dhe Berisha si bashkë udhëtare në harmoni të plotë që në lashtësi për ruajtjen e identitetit iliro-arbëror në të gjitha aspektet është një sakrifice e pa llogaritshme. Të dy këto fise në udhëtimin e përbashket gjatë historisë përmes shumë vështirësish e sakrificash mbetën përherë aktive dhe me merita e vlera autentike komb formuese, çështje për të cilën do të shkruajmë në një kohë të më vonëshme.

Kodra, Musei Vaticani dhe një foto historike e Mjeshtrit Post-Kubist me Papa Palin VI

April 7, 2023 by s p

(Me rastin e 50-Vjetorit të inagurimit të Koleksionit Papal të Artit Modern dhe atij Kontemporan në Musei Vaticani (1973-2023)

Melsen Kafilaj- Studiues, Città del Vaticano

C:\Users\Admin\Desktop\imageedit_32_2981051200.png

[Shfaqet për herë të parë për publikun shqiptar]

Për Mjeshtrin Ibrahim Kodra të gjithë kërkojnë të shkruajnë.Aq i vërtetë është ky fakt saqë mjafton ti hedhësh një sy Internetit për tu bindur mbi morinë e “artikujve” të prodhuar.Mesa duket, Jonathan Swift kishte plotësisht të drejtë kur pohonte që sa më e madhe të jetë mungesa e informacionit mbi një temë a çështje të caktuar, aq më i dëndur është edhe numri i subjekteve që flasin a shkruajnë për të…Por fatmirësisht, kemi ende në mesin tonë një grusht njerëzish të cilët ia dinë vlerën shprehjes: “Heshtja është flori” dhe flasin vetëm atëherë kur kanë diçka të rëndësishme për të thënë.Njerëz të cilët me penën e tyre, siç do të shprehej edhe kolosi i gazetarisë italiane Indro Montanelli na i bëjnë paksa më të përballueshëm në përditshmëri triumfin e Mediokritetit.Kodra për të cilin jemi thelluar në këtë artikull nuk është produkt i të ashtuquajturit “churnalism” (Tony Harcup, Oxford Dictionary of Journalism, 2014, p.53), një term i përdorur për herë të parë prej gazetarit të BBC, Waseem Zakir (2008) apo “fast-food info” i cili na ofrohet përditë me bollëk përmes Medias së Shkruar. Ai është fryt i një kërkimi të palodhshëm e të pandërprerë; kërkim i cili na lidh pazgjidhshmërisht me një prej ngjarjeve më të rëndësishme jo vetëm për Kishën Katolike por me impakt të gjerë në të gjithë botën; Koncilin e Dytë të Vatikanit (1962-1965)

I paralajmëruar si Koncil që në vitin 1959 prej Papës Reformator Papa Gjoni XXIII ky Koncil Ekumenik do të hapej prej këtij të fundit në vitin 1962, duke u çuar përpara dhe mbyllur me sukses prej pasuesit me po të njëjtin shpirt reformues; Papa Palit VI. Eshtë interesante të theksojmë që brënda këtij “Zeitgeist” dhe ere transformimesh të mëdha Papa Pali VI do të mbante më 7 Maj të vitit 1964 në Kapelën Sistine “Meshën e Artistëve”.Në këtë Meshë domethënëse (për nga brendia dhe mesazhet e përçuara) në të cilën do të merrte pjesë edhe artisti ynë, Kodra (tashmë i konvertuar në Katolik) Papa jo vetëm që do të kërkonte falje ndaj Artistëve për braktisjen dhe distancën sociale në Modernitet midis tyre dhe Kishës por gjithashtu do t’ju zgjaste dorën e miqësisë dhe bashkëpunimit; “të një Miqësie në Veprim,” siç do ta cilësonte Ai, “e cila duhet rithemeluar dhe bërë edhe më të fortë se më parë”.

C:\Users\Admin\Desktop\paolo-vi-sistina(Artists' Mass 1964).jpg

Në fakt, sinjale të kësaj marrdhënie të Artistëve Bashkëkohor me Kishën Papa Pali VI i kishte dhënë edhe më herët me dokumentin e parë të formuluar (nga 16 të tillë gjithësej) prej Koncilit të Dytë të Vatikanit, pra në Kushtetutën e Liturgjisë së Shenjtë (Sacrosanctum Concilium) 4 Dhjetor, 1963 dhe specifikisht në Kapitullin 7 të saj e cila pohonte se “Artit të ditëve tona që vjen prej çdo race dhe vendi të botës do t’i jepet gjithashtu hapësirë e lirë në Kishë.”(f.18) Kështu psh, brënda kontekstit të këtij artikulli një mesazh tjetër i vyer, buruar prej tekstit të kësaj Meshe të cilin do të doja ta theksoja jepet më poshtë:

“Ne kemi nevojë për Ju.Shërbesa jonë ka nevojë për bashkëpunimin tuaj.Kjo ndodh sepse siç e dini thirrja dhe misioni ynë është që të predikojmë, të bëjmë të aksesueshme, të kuptueshme dhe të lëvizshme Botën e Shpirtit, të së Padukshmes, të së Pagabueshmes, të Zotit. Dhe në këtë veprim, i cili transmeton botën e padukshme përmes formulave të aksesueshme dhe inteligjente ju jeni Mjeshtrit.Eshtë mjeshtëria dhe misioni juaj; arti juaj është pikërisht ai i të kuptuarit të Thesareve të Qiellit të Shpirtit dhe ti vishni këto thesare me anë të fjalëve, ngjyrave dhe formave, duke i bërë të aksesueshme për të gjithë.”(f.2)

Kjo thirrje kuptimplotë dhe vokacioni i treguar prej Papa Palit VI ndaj Artit do të dëshmohej sërish edhe me “Mesazhin e Tij drejtuar Artistëve” më 8 Dhjetor të vitit 1965 gjatë mbylljes së Koncilit të Dytë të Vatikanit. Në këtë tekst, (në vlerësimin tim një diamant i prerë në mënyrë perfekte dhe i mirëlustruar) do të gjejmë një prej mesazheve më të bukura që një Papë mund t’ju ketë përcjellë Artistëve ndonjëherë më parë! I inspiruar prej maksimës së shkrimtarit dhe filosofit ekzistencialist rus, Fyodor Dostoyevsky “E Bukura do të shpëtoj Botën” ky mesazh ngrihet gjithashtu në një nivel sipëran, duke u shndërruar në vetvete në një vepër arti të Retorikës dhe Estetikës Papale. Ja përmbajtja e tij:

“Bota në të cilën jetojmë ka nevojë për Bukurinë për të mos u zhytur në dëshpërim.Eshtë Bukuria, e cila posi E Vërteta (Veritas) sjell gëzim në zemrat e njerëzve, është pikërisht ky frut i çmuar i cili i reziston bjerrjes së Kohës, që bashkon gjeneratat dhe i bënë njerëzit ti bashkëndajnë gjërat me admirim.Dhe e gjithë kjo është falë duarve tuaja.Qofshin këto duar përherë të pastra e bujare.Dhe mos harroni që Ju jeni Gardianët e së Bukurës në Botë!”(f.1)

Papa Pali VI, ky Papë Humanist, i pagëzuar nga Intelektualët edhe si “Papa i Artistëve” jo vetëm që do të insistonte për afrimitetin e Artistëve Bashkëkohor me Kishën por do të ishte gjithashtu edhe një shkëndijë artistike për ta, shpesh duke i frymëzuar me mesazhet e dhëna përgjatë misionit të tij pastoral.Një prej artistëve të frymëzuar prej këtyre mesazheve do të ishte edhe Kodra ynë.

Kështu psh, gjatë vizitës së Papa Palit VI në Indi gjatë datave 2-5 Dhjetor, 1964 (E para vizitë e realizuar prej një Pape në këtë vend) siç informohemi prej Dr. Micol Forti, Drejtuese dhe Kuratore e Artit Modern dhe atij Bashkëkohor në Musei Vaticani, Kodra e përjetëson këtë moment historik me pikturën: “Mesazhi i Paqes” (1964). Kjo pikturë e përfunduar prej Artistit në datën 25 Dhjetor, paraqet edhe një tjetër aspekt interesant pasi në pjesën e pasme të saj Kodra shkruan në mënyrë kaligrafike: “Dokument simbolik i udhëtimit në Indi i Shenjtërisë së Tij, Papa Pali VI/ (Shenjtëria e Tij i foli zemrës së Botës) / Ibrahim Kodra.” Piktura “Mesazhi i Paqes,” të cilën e shfaqim për herë të parë për publikun shqiptar dëshmon jo vetëm për Humanizmin Kodran por ajo është gjithashtu edhe një pasqyrë e perceptimit të Artistit dhe përkthimit me anë të gjuhës dhe mjeteve artistike të mesazheve të përçuara para dhe gjatë Koncilit të Dytë të Vatikanit.Në këtë kuptim, kjo vepër si një produkt i një kohe dhe konteksti të caktuar (Citoj Panofsky-n) jo vetëm që e rafiguron më së miri Frymën e Vatikan II, por ajo gjithashtu kanalizon dhe bën të aksesueshëm për të gjithë ne Zotin e Paqes (Deus Pacis) në Art!

C:\Users\Admin\Desktop\Kodra, Musei Vaticani.jpg

“Mesazhi i Paqes” (1964), vaj në telajo, 146 x 148 cm (© Musei Vaticani) Piktura e Kodrës në Koleksionin e Artit Modern dhe atij Bashkëkohor të Musei Vaticani

Papa Pali VI, “Njeriu i Dritës” siç e quajti Kardinal Martini, ishte një lider reformator, një njeri vizionar dhe një koleksionist i apasionuar i veprave të Artit Bashkëkohor.Personi përgjegjës për këtë koleksion do të ishte Monsinjor Pasquale Macchi, Sekretari Personal i Papës.Ky koleksion i nisur që në vitet 50-të, do të pasurohej në vazhdimësi me një sërë veprash moderne dhe artistësh bashkëkohorë si Chagall, Dali, Picasso, Braque, Matisse, De Chirico, Bacon, Klee, Carra, etj aq sa numri i veprave të tij (më së shumti të dhuruara) do të arrinte në 800 (Micol Forti, I Musei Vaticani e L’Arte Contemporanea, 2003, f.9).

Midis shumë artistëve të tjerë bashkëkohor, kontribues në këtë koleksion do të ishte edhe Mjeshtri Ibrahim Kodra.Vepra “Mesazhi i Paqes”(1964) do ti dhurohej Papës prej vet Autorit dhe ajo mban numrin e inventarit “MV.23254.0.0”(Mario Ferrazza & Patrizia Pignatti, L’Appartamento Borgia e L’Arte Contemporanea in Vaticano, 1974, p.91).Në 20 Qershor të vitit 1973 Papa Pali VI do ta prezantonte këtë koleksion, duke inaguruar kështu edhe themelimin e Galerisë së Artit Modern dhe atij Bashkëkohor në Musei Vaticani. Gjatë “Fjalimit Inagurues,” Papa Pali VI do të kumtonte atë frazë-obelisk e cila na kujton paksa poetin e thellë gjerman Friedrich Hölderlin: “Artisti është poeti dhe profeti i kohës tonë!”(f.1) Në fund të këtij inagurimi në të cilin qe prezent edhe Mjeshtri Post-Kubist Kodra do të realizohej edhe fotoja historike me Papa Palin VI të cilën e kemi bashkangjitur në fillim të këtij artikulli.

Më 1 Janar të po këtij viti “Me rastin e Kremtimit të Ditës së Paqes” Papa Pali VI kishte folur për Artizanët e Paqes (burrat e shtetit, diplomatët, shkenctarët, industrialistët, poetët, artistët, etj) dhe pjesëmarrjen e tyre konstruktive për bërjen të mundur të paqes në botë.Pikërisht në momentin e shkrepjes së kësaj fotoje, Papa Pali VI do ti shqiptonte Kodrës këto fjalë: “Ju jeni artizan i paqes dhe mesazher i saj!”