ESSE – Page 159 – Dielli

Qeveri e re apo zgjedhje te parakohshme parlamentare

September 2, 2022 by s p

Nail Draga/

Pas rënies së Qeverisë së Malit të Zi si opcion për të dalë nga kriza qeveritare është formimi i qeverisë se re apo vazhdimi i ekzistuesës si teknike deri në organizimin e zgjedhjeve të parakohshme parlamentare, andaj iu mbetët partive politike të vendosin për të dalur sa ma parë nga kriza qeveriare e parlamentare siç veprojnë vendet e qytetëruara

Pas 12 orëve debat me 19 gusht Qeveria e 43-të e Malit të Zi humbi votëbesimin, e paralajmëruar me herët nga 36 deputet nga shumica parlamentare (PDS,PL,SD,PSD, UDSH) që iu janë bashkangjitur edhe deputetët nga PB, si dhe janë mbeshtetur edhe nga një pjesë e opozitës aktuale(Demokratët e Malit të Zi). Nga votimi dual qartë se kemi të bëjmë me shumicën e re parlamentare (Gjukanoviq-Beçiq) e cila në ditët në vijim do të dëshmohet si votim i rastit për rënien e Qeverisë, apo do të jetë një koalicion qeverisës në të ardhmën.

Votimi i mocionit të mosbesimit do të mbesë në historinë e Malit të Zi, sepse Qeveria e udhëhequr nga kryeministri Dritan Abazoviqi, është me afat më të shkurtë prej 113 ditësh(28 prill-19 gusht)!

Nëse Qeveria e parë e dalë nga zgjedhjet e 30 gushtit 2020 ishte e ekspertëve, kjo e dyta ishte e pakicës por nuk pati jetëgjatësi edhe pse tregoi gadshmëri e guxim për tu ballafaqur me korrupcionin e kriminalitetin si asnjë qeveri deri më tash.

Por, në agjendën e programit qeveritar kishte edhe çështje të cilat nuk janë zgjidhur me herët, duke mbetur pezull vite më radhë. Në këtë aspekt bën pjesë nënshkrimi i marrëveshjes me Kishën Ortodokse Serbe(KOS), çështje e cila nuk është vetëm teologjike por edhe politike në raportët malazezo-serbe, sidomos nga viti 1918 kur Malit të Zi ia mohuan shtetësinë.

Duke marrë parasysh se nga viti 2006, Mali i Zi ka rikthyer pavarësinë e humbur, ka qenë e udhës qe nga ajo kohë Qeveria të angazhohej në zgjidhjen e kontekstit me KOS-in.Por, siç duket qeveritë e mëparshme kanë pasur në fokus të veprimtarisë së tyre çështje tjera më të rëndësishme duke e margjinalizuar këtë çështje e cila ka peshë të veçantë për popullsinë ortodokse kryesisht serbe në këtë mjedis. Por, në sajë të ndryshimit të pushtetit nga 30 gushti 2020 dhe ardhjës së opozitës në pushtet kjo çështje me peshë politike ishte me përparësi në agjendën qeveritare. Por, pas formimit të Qeverisë së pakicës me kryeministër Dritan Abazoviqin ai nuk hezitoi por u angazhu në realizimin praktik te saj.

Marrëveshja me KOS-in shkak për rënie të Qeverisë

Ndonëse kryeministri Dritan Abazoviqi është paralajmëruar më herët nga partia e presidentit Millo Gjukanoviq(PDS) së nëse e nënshkruan marrëveshjen me Kishën Ortodokse Serbe(KOS) ai do të shkarkohet përmes mocionit të votëbesimit nga Kuvendi i Malit të Zi, ai vërejtjet e tilla nuk i ka vlerësuar si reale, i bindur së nuk është duke vepruar në kundërshtim me ligjin dhe kushtetutën.

Por, pikërisht në ditën kur e nënshkroi në Podgoricë me 3 gusht 2022, marrëveshjen me patriarkun e KOS-it, mediat njoftuan se disa orë më pas PDS-i ka nënshkruar kërkesën për mocion të mosbesimit të Qeverisë dhe e kanë deponuar në sekretarinë e kuvendit.

Duhet cekur me këtë rast si nga ana e presidentit M.Gjukanoviq por edhe nga partitë tjera parlamentare është kërkuar që teksti i marrëveshjes të përmirësohet si dhe nënshkrimi i saj të shtyhet për disa muaj deri në fund të vitit por çdo tentim ka qenë i kotë. Andaj, shikuar në këtë aspekt, për rënien e Qeverisë si shkas është Marrëveshja me KOS-in, edhe pse ka edhe shkaqe tjera, siç janë lufta kundër korrupcionit e kriminalitetit, burgosja e individëve në pozita shtetërore etj., të cilët kanë qenë pjesë e qeverisjës shtetërore vite më radhë.

Rezultate për 100 ditë

Por, Qeveria e udhëhequr nga kryeministri Dritan Abazoviqi, për këto ditë ka arritur disa suksese të cilat më herët nuk i ka arritur asnjë Qeveri me mandat të plotë. Përveç nënshkrimit të Marrëveshjës me Kishën Ortodokse Serbe, që ai e cilëson si të arritur në favor të pajtimit të popullsisë ortodokse në Mal të Zi, e arritur e veçantë është lufta kundër korrupcionit dhe krimininalitetit, që dëshmohet me burgosjën e disa individëve në piramidën e pushtetit, por edhe disa grupeve të ndryshme të narkodilereve etj.

Pasi mocioni i mosbesimit të Qeverisë është transmetuar drejtpërdrejt në televizion, në kanalin parlamentar, qytetraët kanë pasur mundësi të përcjellin diskutimet e deputetëve. Pa dashur të analizoj paraqitjet e tilla që ishin me interes sidomos nga kryeministri Dritan Abazoviqi, i cili ofroj të dhëna për luftën kundër korrupcionit dhe kriminalitetit duke cekur emra të individëve tnë ë lidhur me pushtetin vite më radhë ku një numër janë në paraburgim. Edhe kundërshtarët politikë me fanatik nuk mund të mohojnë të arriturat por çështja qendron të animoziteti politik qofshin ata personale apo partiake.

Ulqini në mes shpresës dhe zhgënjimit

Me zgjedhjen në pozitën e kryeministrit të Qeverisë së Malit të Zi qytetarët e Ulqinit mënjëherë vërejtjen se ka shpresë për investime të cilët kanë munguar viteme radhë nga ana e PDS. Ndërsa tani në vitin 2022 disa projekte janë bërë pjesë e programit vjetor të qeverisë siç është ura mbi lumen Bunë, investime në infrastrurën rrugore, hotele, ndërsa nuk duhet harruar rikthimin e ullishtës së Valdanosit qytetarëve përkatësisht ish pronarëve në Ulqin, pastaj statusin e kryporës, projekti për çërdhen e fëmijëve në fushë Ulqinit etj. Janë këto projekte qe janë pjesë e agjendës qeveritare, të cilat kanë munguar në qeverisjen e PDS-it për tridhjetë vite. Andaj largimi Dritanit nga pozita e kryeministrit do të ketë efekte negative sepse do të paraqitën pengesa të ndryshme byrokratike e subjektive si më herët, sepse e kaluara ka qenë dështuese dhe jashtë interesimit të pushtetit për investime në Ulqin.

E dhëna se nga ana e PDS-it për tredhjetë vite të qeverisjës nga Ulqini nuk ka qenë i emëruar asnjë ministër shqiptarë apo në pozita të rëndësishme qeveritare dëshmon mjaft gjoja për konsideratën e treguar ndaj shqiptarëve, ndërsa e kundërta ndodhi për kët mandat të kufizuar të kryeministrit D.Abazoviqi, i cili duke emëruar një numër të konsideruar shqiptarësh në ministri të ndryshme, ndikoi në ndryshimin e strukturës kombëtare në fushën e punësimit, që paraqet një moment që duhet të vlerësohet.

Zhbllokimi i institucionëve

Pavarësisht rrëzimit të qeverisë përbërja aktuale e parlamentit i ka të gjitha mundësitë të bëjë zhbllokimin e institucionëve të vendit përmes shumicës së kualifikuar, sipas rekomandimeve nga Bashkimi europian. Fjala është për zhbllokimin e institucioneve të drejtësisë, në zgjedhjën e gjyqtarëve të Gjykatës Kushtetuese, antërarëve të Këshillit Gjyqësor, Prokurorin Suprem Shtetëror të cilat kanë mbetur pa u realizuar tash dy vite duke dëshmuar jo seriozitet në punën e partive parlamentare, që do të jenë me pasoja për qytetarët.

Zgjedhjet e parakohshme parlamentare si zgjidhje

Sipas paralajmërimeve të disa partive politike del se për të dalur nga kjo krizë qeveritare ekzistojnë disa opcione, ku një nder ta është edhe formimi i qeverisë së re nga fituesit e zgjedhjeve të 30 gushtit 2020. Kemi të bëjmë me mundësi logjike por duke marrë parasysh animozitetin në mes subjektëve politike(URA-Demokratët) vështirë të realizohet. Ndërsa nga URA kanë njoftuar se nuk do të jemi pjesë e asnjë qeverie te re, ndërsa ajo të formohet nga shumica e re parlamentare nga partia e M.Gjukanoviqit(PDS) dhe Beçiqit(Demokratët).

Por, nëse nuk arrihet të formohet Qeveria e re, si opcion mbet që qeveria aktuale në cilësinë e asaj teknike të vazhdojë deri në organizimin e mbajtjën e zgjedhjeve parlamentare, nëse nuk ndodhë ndonjë kombinim i pa pritur, sepse partitë parlamentare duan të fitojnë në kohë duke ruajtur pozitat e tyre.

Në sajë të përvojës së deritashme nëse në ditët në vijim e më së largut deri me 18 shtator nuk do të arrihet deri të emri i mandatarit për formimin e Qeverisë së re, atëherë presidenti i vendit M.Gjukanoviqi duhet të marrë vendim për shpërndarjën e Kuvendit dhe të shpallë zgjedhjet e reja të parakohshme parlamentare. Një vendim i tillë do të ishte i logjikshëm, sepse pas formimit dhe dështimit të dy qeverive në afat prej dy viesh, zgjedhjet parlamentare janë zgjidhje për të dalur nga kriza qeveritare e parlamentare si kudo në vendet demokratike.

EDISONI, FROJDI, BETHOVENI, AINSHTAJNI…

September 1, 2022 by s p

Prof.Dr. Ylli Pango

(Të Parët)

…Llampat u përmirësuan shumë pas tij. Çfarë s’u bë me to. Që nga llampa verbuese, projektorë, ekrane televizorësh…Ku s’u futën llampat. Edisoni zbuloi atë më të thjeshtën. Pas mijëra eksperimentesh…Më të thjeshtën…por të parën…

…Frojdizmi u ripa e u rinovua. U korigjua dhjetra herë pas vdekjes së Frojdit.Lulëzuan dhe neofrojdistët. ( me Frojd brenda). U revizionua e gjithë teoria.

Pati dhe që e hodhën poshtë…Po ai foli i pari.Tronditi gjykime e paragjykime. Besime e bindje. Mënyra të menduari. Moralin e Psikologjinē. E fëmijës. Të birit. Të bijës…Të mbarë familjes. Të një shoqërie të tërê…

…Muzika e Bethovenit, nuk ju dukej muzikë njerêzve tê salloneve. Parive të shoqêrise e të artit aso kohe. Ç’ishte kjo zhurmë. Ky gjëmim. Krejt ndryshe nga ajo çka njihej a quhej me “përkufizim”, muzikë…Ishte kundër çdo rregulli e kornize.

Më vonë e njohën. Kuptuan. Paskej qenë gjeni. Simfonitë e tij-pavdekësi

…Për Ainshtajnin po i kursej rradhët. Ka ende shumica që nuk e përtypin dot…

…Shumë hēngrën bukë pas tyre, prej tyre. Me përpunimin, “nënproduktet”, derivatet e veprave të tyre. Me dekada. Me shekuj…

Të tjerë, (konsumatorë), pak me vonesë, por u ndriçuan edhe ata. Panë qartë. Kuptuan. Ose së paku përfituan.

…Ama kur gjithshka para syve të verbuar, të mbuluar, ishte kaçubishte e ferra, ishin ata që e hapēn rrugën e re. E pastruan. E ndriçuan. E çanë me tru e me forcë vullneti. Me gjeninë e tyre të pamposhtur…

…Nuk duhen mohuar as të tjerē që rrahēn e rirrahēn pas tyre, udhët e hapura syresh. I bēnë bulevarde. Autostrada…

…Ama të parët ishin prapë ATA

Nuk është kollaj të jesh I Pari. Duhet me qenë i rrallë. I çmuar. Super.

Të tjerët janë pasues. Të shumtë

Prandaj mos e lëshoni ashtu kollaj si ndër ne, atë:” Ai është gjeni…”( edhe i vogël pa le)…

Shumë shumë ca njerëz, janë talente. Nuk janë aq të shpeshtë edhe talentet. Janë më të veçantë se të zakonshmit. Krijojnë a interpretojnë muzikë të bukur. Bëjnë zbulime shkencore( më të vogla). Japin ide. Përsosin teknikat…Edhe këta janë të rrallē. Por ja aq të rrallë sa gjenitë.

…Gjenitë dalin një herë në shekull.

E fusin tërë njerëzimin në rrugë të reja zhvillimi…Janë gjigandë…

Bëjnë Epokë.

ITALI – SHBA : NJË LIDHJE PËR T’U PËRFORCUAR

August 30, 2022 by s p

(PËRTEJ KUJT FITON ZGJEDHJET)

Nga SIMONE CROLLA, këshilltar i ngarkuar nga Dhoma Amerikane e Tregëtisë në Itali

Në këtë gusht veçanërisht të ndezur, që do të çojë në votimet e 25 shtatorit, dëgjojmë shpesh të flitet për besnikëri atllantike. Është e vështirë të thjeshtohet në pak rrjeshta një lidhje – jo vetëm diplomatike – kaq e posaçme, e lindur më 1861 dhe e themeluar mbi një bashkëndarje të thellë vlerash e parimesh, përtej pamjes së numërave, që për ne përkthehen në tregëti e investime dhe dëshmojnë konkretisht rëndësinë e një marrëdhënie besimi që shkon përtej gjithshkaje. Në fakt, Shtetet e Bashkuara përfaqësojnë tregun e tretë (mbas Gjermanisë e Francës) dhe një fitim tregëtar prej rreth 40 miliardësh. I njëjti optimizëm përsa i përket investimeve të drejtpërdrejta, me amerikanët në Itali baraz me 31,1 miliard dollarë (34,6 % më shumë se në 2003) dhe italianët në SHBA që kanë shënuar një rritje befasuese duke filluar nga 2008 dhe në gjithë periudhën mbas krize, me një vlerë që sot është e barabartë me 31,6 miliard dollarë (355,5 % më shumë se më 2003)

Numëra të rëndësishëm, të fuqizuar më tepër nga rreth 2500 ndërmarrje me pjesëmarrje amerikane që punësojnë rreth 340.000 punonjës e që dëshmojnë rëndësinë e një lidhjeje ekonomike që, megjithatë nuk ka shprehur ende mundësinë e saj të plotë, nëse krahasojmë këto shifra me ato të konkuruesve tanë kryesorë evropianë. Nuk janë vetëm faktorë ekonomikë, sepse ka 31.000 studentë amerikanë që zgjedhin Vëndin tonë si synim i parapëlqyer për rrugëtimet e tyre akademike, të ndihmuar nga më shumë se 150 konvikte e universitete të shpërndarë në të gjithë gadishullin, dhe 15.400 qytetarë amerikanë që jetojnë n’Itali (2,9 % më shumë se më 2019), me Lacion, Lombardinë, Toskanën dhe Veneton si vënde më të kërkuar. Nga ana tjetër jemi në vëndin e tretë si vëndmbërritje e parapëlqyer nga turistët amerikanë, që në 2019 kanë qënë më shumë se 4,4 milionë (7 % më shumë se më 2018). Një trafik ndëratllantik i ndihmuar edhe nga gati 11.000 njerëz që çdo ditë kanë fluturuar drejtpërsëdrejti ndërmjet Italisë dhe Shteteve të Bashkuara (3,93 milionë në dymbëdhjetë muaj) në fazën para Kovid, në sajë të më shumë se 30 fluturimeve ditore.

Edhe sporti sheh një prani yjesh e vijash në rradhët e tij. Nga 2011, viti i hyrjes të investuesëve “yankee” në futboll (A.S. Roma), prania amerikane në këtë sport është shtuar, me 13 skuadra me pronësi transatllantike. Përveç Romës, në serinë A janë amerikane Atalanta, Milani, Fiorentina dhe Spezia. Në serinë B janë Ascoli, Gjenova, Parma, Piza, Spali dhe Venediku, ndërsa në Lidhjen Pro mund të numërohen Campobasso dhe Cezena. Kërshëri, edhe fusha e verës është veçanërisht e vlerësuar, me pesë punishte (Banfi, Fantini, Vietti, Enrico Serafino dhe Ruffino) me pronësi amerikane. Së fundi, siç dëshmohet nga Covid Corporate Aid Tracker, e përpunuar gjatë vitit 2020, Shtetet e Bashkuara kanë qënë përkrah Italisë që nga fillimi i pandemisë, në sajë të bujarisë së sipërmarrjeve amerikane që kanë dhuruar 50 milionë euro në ndihmë të piskamës, veç falë Administratës amerikane dhe përkujtesës që i lejoi Italisë të përfitonte 100 milion dollarë në ndihma ekonomike e shëndetësore. Mund të vazhdohet, por ka mjaft lëndë për të përsiatur mbi rëndësinë e kësaj miqësie të lashtë e në të njëjtën kohë t’aftë për t’u projektuar me besim drejt s’ardhmes, një miqësi e themeluar mbi bashkëndarjen e një pasurie ideali që zhyt rrënjët n’ato vlera që përbëjnë rendin liberal ndërkombëtar, si mbrojtja e shumanësisë, e demokracisë dhe e lirisë kundër çastit të regjimeve të rinj iliberalë.

Prandaj, për t’ardhmen tonë, përtej asaj se kush do t’i fitojë zgjedhjet, është e detyrueshme të kujtojmë se atë që jemi sot i a detyrojmë edhe miqve amerikanë që, duke filluar nga operacioni Husky i vitit 1943 ( i sendërtuar nga aleatët në Siqili, shënoi fillimin e fushatës së Italisë, me synimin për të çliruar Vëndin tonë dhe Evropën- dhe është detyrë e jona të kujtojmë me frymë të thellë mirënjohjeje më shumë se 30.000 ushtarët amerikanë të rënë në Itali) dhe duke kaluar nëpër udhëtimin në Washington, më 1947, të atëherë Kryeministrit Alcide De Gasperi, që mori një financim prej 100 milion dollarësh nga Administrata Truman dhe një mbështetje që në pranverën e të njëjtit vit, kulmoi në të famëshmin plan Marshall, na kanë ndihmuar të rindërtojmë shtyllat e shoqërisë sonë, duke ndihmuar mirëqënie e qëndrueshmëri e duke e kthyer Vëndin tonë, të karakterizuar nga një ekonomi kryesisht bujqësore në një fuqi ekonomike botërore. Pra, cilido që të fitojë më 25 shtator nuk mund të mos mbetet i lidhur n’ato vlera që, nga mbarimi i luftës së Dytë botërore na shoqërojnë e që nuk mund të vihen në diskutim nga askush, por që së shumti, e ne punojmë për këtë, të jenë ripërtërirë e përmirësuar.

“Corriere della Sera”, 21 gusht 2022 Përktheu Eugjen Merlika

SHQETËSIME TË VAZHDUESHME, TEMA TË REJA…

August 30, 2022 by s p

Atjon Zhiti, (portret nga piktori Gjergj Kola)

Nga Atjon Zhiti

Zbulimet gjithmonë janë kërkime dhe kur duken si rastësi. Pas daljes së librave të studentit Atjon Zhiti, “Për atë që dua(m)” në 2015 në Tiranë dhe në 2017 albumi dy gjuhësh, (shqip dhe italisht), “Opera Atjon”, me vizatimet e fëminisë dhe pikturat e adoleshencës, të pasuar me botimin “Jam Atjoni”, në 2020 në Prishtinë, që përmbledhin së bashku artikuj të ndryshëm, që autori i quante traktate, duke ridalë herë pas here në të gjithë median shqiptare në të dy shtetet, Shqipëri dhe Kosovë e në diasporën tonë nëpër botë, na u bë i njohur portreti i tij, një djalosh pasionant dhe “lider shpirtëror” i brezit të vet, sic e cilësuan shokët dhe shoqet..I vlerësuar me çmime, ndërkaq me emrin e tij jepen dhe dy çmime të tjerë ndërkombëtare, “Giffoni Film Festival” dhe në poezi nga Asosacioni “Bogdani” me qendrat në Prishtinë dhe Bruksel, etj. Atjoni përfaqësoi Shqipërinë në Parlamentin Rinor Europian, etj, etj. por ai vjen sërish me shkrimet të tij duke na befasur. Ku ishin? Në kujtesën e kompjuterit ashtu si dhe në blloqet e tij, në shënimet dhe konspektet, mbi titujt e të cilave shënonte në anë se do të donte t’i shtjellonte më gjerë,. Ja, tre tema të reja, të pabotuara më parë, tre shkrime sigurisht kur ishte student i filozofisë në Milano, në “Universitetin Sacro Cuore”, na tërheqin vëmendjen për shqetësimin dhe sinqeritetin, sintezën, për mendimin rinor dhe freskinë. Edhe pse janë artikuj të vegjël, kanë korrektesën e një studiuesi dhe mprehtësinë e aktualitetit. Po i botojmë sot në datëlindjen e tij, kur do të mbushte 27 vjeç duke e ndjerë midis nesh si “Studentin e përhershëm” ashtu si dhe Tirana që ka një rrugë me emrin e tij, që na çon në një ëndërr, RRUGA E ATJONIT.

Tema: LIRIA E FJALËS (Gojështhurje)

Të ndjehesh i lirë është një nga të drejtat themelore të individit. Por me fjalën liri përfshin shumë nëntema të saj. Një ndër më të rëndësishmet është liria e fjalës. Ne jemi një popull që dikur lirinë e kemi pasur tabu të paprekshme, aq të paprekshme sa as nuk mund të mendonim të lirë e jo më të flisnim. Por kjo tanimë i përket së shkuarës, sepse sot jetojmë një realitet krejt të kundërt. Sot jo vetëm mendojmë e shprehemi lirisht, por nuk arrijmë të ndajmë lirinë tonë të fjalës nga gjykimi… Liria e shprehjes mbron jo vetëm të drejtën për të dhënë informacion, por edhe të drejtën për të marrë informacion, pra mbrohet jo vetem folësi, por edhe shkruesi apo konsumuesi i ideve, informacioneve dhe opinioneve. “Liria është thelbi i shpirtit dhe i mendjes; aty ku s’ka liri, mendja dhe shpirti thahen si bima pa ujë.” Dhe njeriu, ky është një qënie e lirë, por që ka limite në lirinë e tij. Sepse siç thuhet, “Liria ime mbaron aty ku fillon liria e tjetrit”. Pavarësisht se fjala na dhurohet ta përdorim lirisht, ne bëjmë gabimin më të madh: “Njerëzit kërkojnë lirinë e fjalës si kompesim për lirinë e mendimit, të cilën rrallë e përdorin” dhe kjo na çon në rrugë të gabuar, në rrugën e gojështhurjes, ofendimit deri në injorance. Pas këtij përdorimi na vjen ndot nga pasojat e pakëndeshme që perfundojnë deri në tragjizëm. Sa e sa veta janë vrarë për një fjalë goje dhe kjo nuk është liri e shprehjes, por kjo na çon në humbje të kontrollit të vetvetes dhe në ndërmarrjen e veprimeve të pakthyeshme me pas. Të gjithë thonë se unë kam të drejtë dhe se personi tjetër nuk më vlerësoi dhe nuk u soll si duhet, gjithnjë është tendenca për ta vlerësuar veten tonë, ndërkohë duke kundërshtuar dhe ofenduar palën tjetër. Por ne nuk kuptojmë që në një debat të fyeshem, duhen dy persona. Nuk e kemi menduar ndonjëherë që, nëse dëshirojmë të kemi një bashkëbisedim të frytshëm dhe debat pa ofendime, atëherë duhet ta fillojmë bisedën me mirënjohje dhe lavdërime të virtyteve ndaj bashkëbiseduesit tjetër, por jo, më e lehtë është fyerja, sepse kemi në dorë “lirinë e fjalës”. E tillë është natyra njerëzore, nxitini ata që me kënaqësi t’i kryejnë detyrat, t’i zgjidhin problemet dhe situatat e pakëndshme dhe asnjëherë mos u mundoni të jeni imponues dhe qortues duke dashur të arrini atë që ju doni, dhe do ta arrini, sepse një fjalë e mirë vlen me shumë se çdo gjë tjetër.

Tema: RACIZMI GJINOR (Diskriminimi)

Sot në botën që ne jetojmë, shohim që përballemi me një shoqëri në thelb maskiliste. Harrojmë që “Gratë janë edukatoret e para të sojit njerëzor” dhe si të tilla duhen trajtuar me respektin dhe dashurinë që meritojnë. Githë jetën jemi në dorën e një gruaje që kujdeset për birin, bashkëshortin apo atin e saj. Përpara saj gjendet gjithmonë një mashkull, i bërë superior, por jo deri në diskriminim. Sa bukur e thote Hygoi i madh “Ju sodisni yjet për dy arsye: se shkëlqejnë dhe janë të paarritshem, por përbri jush është një shkëlqim edhe më i brishte, dhe me një të fshehtë edhe më të thellë, gruaja”. Por sa keq që fjalët e tij janë vetëm fjalë, që dëgjohen dhe kaq. Dëgjohen vetëm me veshë. Ne, njerëzit, jemi të çuditshëm, kemi kaq shumë mospëlqime edhe nën të njëjtën çati, kaq shumë hatërmbetje, diskriminime, racizëm, të cilat mund të përfundojnë dhe në tragjedira të mëdha. Femrat vetë nga brishtësia që i karakterizon, të cilën Zoti ua ka dhuruar jo për inferioritet, por për nevojë kujdesjeje, duhet të jenë pikërisht kështu, të kujdesura nga shoqëria mashkullore. “Uji më i shtrenjtë në botë janë lotët e grave” dhe si të tilla duhen ruajtur me fanatizëm e jo të shpenzohen pamëshirshëm dhe dhembshëm, aq më pak nën përdorimin e dhunës.

Dhuna është e shumëllojshme, si ekonomike, sociale, psikologjike që manifestohet përmes kërcënimeve fizike. Të nëpërmendim: gruaja kërcënohet me shkurorëzim, nëse nuk lindëte djalë, kjo është një injorancë, raste të tilla ka pasur dhe ka akoma edhe sot, kjo nuk mund të justifikohet assesi, duke menduar se kjo është rruga e zgjidhjeve të problemeve. Burri ushtron dhunë ndaj gruas edhe kur është i dehur, në presionin e alkoolit, të cilat përfundojnë tragjikisht, kjo dukuri fatkeqësisht është e pranishme edhe në shoqërinë tone.

Vërtet thuhet që gruaja ka dalë nga brinja e mashkullit në librat e Zotit, por gjithashtu thuhet: “Trajtoni mirë gratë tuaja, jini të sjellshem me to, sepse ato janë partneret tuaja dhe ndihmëtaret tuaja të besuara”, dhe këtë e marrim si një prekje dhe këshillë hyjnish duke e ruajtur brishtesine e asaj, që quhet “Grua”.

Tema: GUXIMI – FITORE APO HUMBJE

“Arritjet e mëdha kërkojnë ambicie të medha”. Këtë na këshillon Herakliu antik, që bashkë me këshillen e tij na jep forcë të guxojmë. Çdo qenieje në këtë planet i është dhënë guximi si dhuratë, që na shtyn të ecim përpara në rrugën e fitores tonë. Sepse për mua guximi është padyshim një fitore. Dhe nëse zhgënjehesh sërish, ke fituar shumë.

Të jesh guximtar, do të thotë absolutisht të jesh triumfues me pishtarin e flakës së fitores në duar. “Guxo të bësh atë çka i ka hije njeriut, kush guxon më tepër, nuk është njeri.” Kjo është përballja e parë me të mbinatyrshmen, me Zotin. Por mos të harrojmë, që guximi është instiktiv, ai rrjedh përbrenda duke mos treguar një arsye.

Përdorimi në mënyrë të mençur i guximit, në momentin e duhut dhe për gjera jo të dëmshme për veten dhe të tjerët, është tregues i një personi që do të ketë sukses dhe jo i një personi që do të humbë.

Mbi të gjitha guximi është nevojë instiktive e individëve për të ecur përpara në triumf. Këshilla e Morgan Freeman “Unë gjithmonë u them fëmijëve të mi që, nëse shtriheni, të tjerët do të shkelin mbi ju, por nëse vazhdoni të ecni, qoftë dhe zvarrë, të ecni, se dikush gjithmonë do t’ju zgjasë dorën. Gjithmonë. Por duhet të vazhdosh të vallëzosh, duhet t’i mbash këmbët në lëvizje.¹⁰, lëvizje që nënkupton moslejimin të jesh i nënshtruar, pavarësisht rrethanave, në fund të fundit ky është guxim.

Guximin nuk mund ta quajmë fryt të fitimtarëve. Ai që përdor guximin, është në të gjitha rastet fitimtar duke rritur besimin e tij për të vazhduar përpara.

Por guximtarët i ndajmë në të mençur dhe jo të mençur, por jo në fitimtar dhe humbës. Ata janë fitues, pasi dhe nëse marrin pasoja të pakëndëshme nga guximi i tyre, ata sërish kanë fituar një përvojë të vlefshme për jetën e tyre.

“Fati ndihmon vetëm guximtarët”¹¹ . Dhe kjo është fitore.

KANË THËNË PËR ATJONIN

Studenti ynë i çmuar e aq shumë i dëshiruar në Kursin e Laurimit në Filozofi… që është i nderuar duke patur Atjonin në gjirin e vet.

Rektori Franco Anelli

UNIVERSITETI KATOLIK “SACRO CUORE”

MILANO, ITALI

Joshës dhe nxitës, gjithçkaje ishte i aftë t’i bashkonte një histori, një legjendë, një citim, për më tepër një përvojë të vetën. Ishte si të lexoje një libër të mirë, me shumë e shumë faqe.

Olimpia Franchina

Studente në “Sacro Cuore”. Milano, Itali

Atjoni, ky djalë i qeshur, plot shpresë, plot me të ardhmen e një filozofi të madh do të mbetet gjithmonë aq i bukur, aq i edukuar…

Hadam Oudghiri pedagoge universitare në Milano, Itali

Atjoni është djali që çdo prind do të donte ta kishte të tijin…

Sebastiano Grasso

Poet, President i PEN Clubit, Itali

Nuk kam takuar një të ri kaq të mirë, kaq fisnik dhe kaq të dashur në Shqipëri sa Atjoni…

Robert Elsie

Albanalog kanadez, Gjermani.

Një lojë tensionesh dhe harmonish kromatike befasuese të krijuara me kokëshkrepjen dhe guximin tipik për temperamentet krijues… dëshmitare të heshtura të energjisë, lirisë dhe dëshirës së natyrshme… për të komunikuar.

Gëzim Qendro

Studiues, kritik arti, Tiranë.

Një engjëll i bukur që na fali gjithmonë dashuri, ngrohtësi e miqësi…

Luan Topçiu

Kritik arti, studiues, Bukuresht.

Atjoni i vogël e ka kuptuar… (dhe dha) një “strategji politike” të madhe, shumë më serioze dhe konkrete se ato të udhëhequra me forcën e armëve.

Giampaolo Mattei

Gazetar Italian, Romë.

…libri i Atjonit – testamenti i Tij për Shqipërinë… që do t’u drejtohet bashkëmoshatarëve të Tij më fatlumë. Ai do të jetë si Ungjilli për ta…

Eugjen Merlika

Studiues, historian, Itali.

Kapja e universit në të gjitha dimensionet… ajo tingëllon përtej moshës dhe me tendenca të dukshme ndaj artit modern, abstraksionit apo minimalizmit… Për të fluturuar drejt së pamundurës, përjetësisë…

Gëzim Tafa

Kritik arti, botues, Tiranë

Në shkrimet e Atjonit ka filozofi, jo si diçka abstrakte, por të lidhur me politikën, jo në kuptimin e politikës sot, por si te grekërit e lashtë, pjesë e jetës, ndërkaq të lidhura me aktualitetin…

Mauro Geraci Antropolog, studiues i letrave shqipe, Itali.

Atjoni e thotë qartë se çfarë ne duam… Brenda syve të tij sikur shkëlqente një realitet tjetër… më i bukur, më rinor… që pasqyrohet në çfarë ai la të shkruar… prej të njëjtit material me atë të shpirtit. Atjoni nga njeri i përveçëm është kthyer në simbol të përgjithshëm…

Andreas Dushi

Shkrimtar

Kjo fytyrë e bukur engjëllore… ajo krijesë e mrekullueshme pra, ishte bërë për qiellin, jo për këtë botë…

Helena dhe Ismail Kadare

Shkrimtarë

…një xhevahir krijimtarie… Libri i Atjonit do të vendoset në sektorin e artit në bibliotekën e dikasterit e do të mbetet si dëshmi e një figure që bëri shumë për kulturën në një hark të shkurtër kohe, që na dha shenjën e gjenialitetit të tij.

Kardinal Gianranco Ravasi

Biblist, kritik arti.

Ministër i Kulturës, Vatikan.

…Atjoni shkëlqente prej poezisë. Dhe vetë është një poezi e magjishme.

Adonis Poet, Paris, Francë

Është tronditese, një mrekulli në ngjyra… Një fëmijë që mbledh kështu një civilizim 4000 vjeçar dhe arrin të njëjtën sintezë… Atjoni ka ndjerë shpirtin universal, shpirtin e Zotit, me rëndësi humane.

Padre Marko I. Rupnik

Teolog, muzaiçist, Universiteti Gregorian. Romë.

https://www.iwabogdani.org/wp-content/uploads/2020/05/FBB897BF-3EF8-4C64-9B26-806256B97A85-696x670.jpeg

Ballinat e botimeve të studentit Atjon Zhiti

Petro Marko – shkrimtar i “brezit të humbur” dhe i poetikës së ajsbergut

August 29, 2022 by s p

Behar Gjoka*

Në historinë e letërsisë shqipe, harku i bashkëkohësisë, krijimtaria e Petro Markos, endur me laryshi tekstesh, dëshmi e lëvrimit të jo pak zhanreve letrarë, ku spikat në lavrimin e romanit, do të mbetet shenjë unike, për praninë e këtyre elementëve: shkrimtar që përkon me ngjyrat e “Brezit të humbur”, si dhe lëvrues i poetikës së ajsbergut, gjë që shpalohet në disa tekste romanesh. Shumëçka është thënë në lidhje me jetën, me peripeci të P. Markos, madje e ka gdhendur vetë në librin autobiografik Retë dhe gurët, por tashmë e rilexuar, ka vendin e mjeshtrit të fjalës shqipe dhe të lëvruesit të romanit, të tipologjisë moderne, kryesisht. Në lidhje me konceptin “brez i humbur”, në enciklopedinë angleze theksohet: Gjenerata e humbur, një grup shkrimtarësh amerikanë që u bënë të njohur gjatë Luftës së Parë Botërore dhe e forcuan pozicionin e tyre në literaturë në vitin 1920. Po aty, në mënyrë të detajuar, paraqiten përfaqësuesit e këtij grupimi: Ky term përfshin Ernest Heminguej, F. Scott Fitzgerald, John Dos Pasos, E. E. Cummings, Archibald MacLeish, Hart Crane dhe shumë autorë të tjerë që e bënë Parisin qendrën e aktiviteteve të tyre letrare në 1920. (Lost Generation/AMERICAN LITERATURE/WRITTEN BY: The Editors of Encyclopaedia Britannica/See Article History). Duke qenë luftëtar i Spanjës, ose “poezia më e bukur e tij”, siç i tha Migjeni kur po ndaheshin, si dhe nga të paktët që pati letërkëmbim me Ernest Hemingway, mjeshtrin e poetikës së ajsbergut, pjesëmarrës në luftën botërore, në jetën e tij shkrimtari ynë hero i gjallë i asaj lufte, provon burgun fashist dhe komunist.

Në jetën e tij, me shumë travëlime, Petro Marko, mbërriti kulme dhe rënie, e gjithmonë mbeti dashnor i lirisë dhe letërsisë, rebel i pandreqshëm. Natyra dhe fati jetësor, më tepër e krodhi në detin e humbjeve, e brengave dhe derteve, prandaj në një kuptim të ngushtë ngjan me fatin e Hemingway, krahas autorëve të tjerë, që teoria e përcakton si brez i humbur. Shenjat jetësore dhe letrare, përveç të tjerash, e ndërlidhin me ngjyresat e “brezit të humbur”, si dhe me poetikën e ajsbergut. Megjithatë, kjo dëshmi dhe hipotezë, kërkon lexime dhe rilexime, argumenta dhe kundërargumenta, që të fitojë status të qëndrueshëm, ndonëse në shijen e leximit tim, pikëpërkimet janë të rrokshme. Jeta dhe vepra e Petro Marko, simbas optikës së hetuar në hapësirën tekstologjike të romaneve të Markos, shenjëzim i atmosferës së këtij brezi, ndërkaq përçon gjurmë të njëmendta:

Së pari: Jetësore, dëshmuar në burime, si parashtrime autobiografike dhe në burimet dokumentare, në letërkëmbimin e gjerë, por edhe si luftëtar në Spanjë dhe në Luftën e Dytë Botërore.

Së dyti: Si autor i veçantë, që shpërfaqet me dimensionet e veta unike, në letërsinë bashkëkohore, që ka lëvruar të gjithë zhanret, ndonëse ka dëshmuar shkëlqim në ligjërimin e romanit, me tipare moderne. Prania e këtyre gjurmëve, të përveçme në letrat shqipe, nuk e shpëtoi nga zhgënjimi dhe humbja e dyfishtë: Marko humbi në jetë, me gjithë mënyrat se si mundet të shkatërrohet njeriu, humbi në letërsi, sepse u la në skaj të shenjimeve artistike, larg hierarkisë së vlerave të projektuara. Megjithatë, humbjet në letërsi, gjithsesi mbeten të përkohshme, me secilin autor, e sidomos me veprat cilësore, duke mbetur në pritje të lexuesit model. Pikërisht humbjet shoqëruese, janë shkas për ta rimarrë në analizë si dukuri letrare, e cila ngërthen praninë e kundërtive, si shkrimtar ku botëkuptimi dhe shenjat letrare, shpesh gati-gati përjashtohen ndërmjetshëm. Një internacionalist i thekur, që pati një formim të plotë dhe la dëshmi letrare, të një natyre humane, sepse besonte në liri dhe barazi, përtej natyrës së “komunizmit” të egër shqiptar, që e ndëshkoi në jetë dhe letërsi. Po kaq, është shkrimtar europian, në konturimin shkrimor, po aq sa shqiptar, prej një rrethane rastësore, sepse qysh në rini, pa dhe njohu Greqinë, Italinë, Francën, Spanjën etj., i preku nga afër qysh në rininë e hershme, dhe prandaj atmosfera shkrimore, e projektuar në pjesën dërrmuese të romaneve, përçon universalitetin që bartin tekstet e letërsisë së përbotshme, kryesisht të tonalitetit të poetikës së ajsbetgut, si dhe të pranisë së gjerë të humanitetit, pa limite dhe pa mure.

Petro Marko, vepra e shumëfishtë letrare, për shkak të kulmeve dhe ndalimeve, përkon në nivel të barabitur, një autor shqiptar, që u end në ferrin dhe parajsën, dhe një model shkrimtari tipikisht i “brezit të humbur”, pra më së shumti një shkrimtar europian, gjë që do të kërkonte hulumtime me të thelluara, përqasje të ndërmjetme, duke e parë dhe duke u thelluar në shinat e letërsisë së krahasuar. Përkitazi, me jetën dhe në veprën letrare, që lidhet me rileximin e veprave të P. Markos, por edhe të E. Heminguejt, në këtë periudhë, edhe me “brezin e humbur”, me të cilin shëmbëllen më së shumti. Nga ana tjetër, prania e poetikës së ajsbergut në veprën e shkrimtarit, si element thadrues estetik, është thembra e Akilit e shenjave letrare, veçmas të prozës romanore, njëherit është nyja gordiane e fillesave dhe formësimit të modernitetit në romanin shqiptar. Përqasja e ndërmjetme, e teksteve dhe sendëtimit estetik, me shkrimtarët që e lëvruan tipologjinë shkrimore të ngjyrave të brezit të humbur, në letërsinë botërore, me domosdo duhet hedhur dritë teorikisht dhe në praktikën e shkrimit, se çfarë përfaqëson vetë poetika e ajsbergut.

Kjo vatër komplekse, e praktikës shkrimore dhe e dijes teorike, do të kërkonte shqyrtime të përimtësuar në dy planet, në praktikën shkrimore të autorëve të huaj dhe të shkrimtarit tonë. Prandaj, për të prekur këtë tipologji të veçantë të shkrimit letrar në shekullin e njëzet, po sjellim pranë lexuesit idenë e Hemingway, ku madje përmblidhet teoria e ajsbergut: Dinjiteti i vërtetë i lëvizjes së një ajsbergu qëndron tek fakti që ai nxjerr në pah vetëm 1/8 e tij mbi ujë., si një akt domethënës vetëshpjegues, sa i përket poetikës së ajsbergut. Nga ana tjetër, kritiku Jackson Benson, shprehet: Teoria e tij e ajsbergut, në kombinim me qartësinë e të shkruarit, e bënte Hemingway të distanconte veten nga karakteret që ai krijonte. Atëhermë, në këtë pike ku mbërriti ligjërata mbi tiparet e poetikës së ajsbergut, natyrshëm vjen radha e krahasimit të romaneve të Markos, të materies tekstologjike, me poetikën e ajsbergut. Lidhja me poetikën e ajsbergut, e cila përkon me shkrimin letrar të brezit të humbur, në fillim shfaqet si hije modelimi me veprën e E. Hemingway, çka vjen e plotë në faqet e romanit Hasta la Vista, ku madje pikëpërkimet me romanin “Lamtumirë armë”, janë më të dukshme:

– Formale, gati një situatë e njëjtë, që përcillet me përmbysje kuptimore, “Lamtumirë armë” të Hemingway, me romanin Hasta la Vista të Markos, ku bie në sy fakti që të dy tekstet lidhen me atmosferën e luftës.

– Paraqitja e rrethanave të luftës, me të gjithë treguesit e vetë, me zymtësinë dhe tonet e shtuara të dëshpërimit, që e përvijojnë jo pak ngjashmërinë, në mes dy teksteve, pavarësisht ndryshimeve të dukshme.

– Me praninë e humanitetit tronditës, i cili kontraston me terrin e luftës, që me skenat e dashurisë, me shpërfaqjen e përmasave ekzistenciale të qenies njerëzore, sadopak e ka zbehur dhe mërguar tmerrin e luftës.

– Dy protagonistët e romaneve të Hemingway dhe Markos, simbas hapësirës së teksteve, në kontestin e jetës në zgrip ekzistencial, bien në dashuri me infermieret, heroinat e frontin të luftës.

Tekstet e P. Markos, me temën e luftës, si përballëvënie e tmerrit të luftës me dashurinë e madhe, si në tekstin e romanit Qyteti i fundit”, ku lidhja erotike me prostitutën, menjëherë të ndërmend situatën e romanit “Harku i Triumfit”, të Erich Maria Remarque, anipse në mes tyre ka edhe shenja dhe nuanca të ndryshme. Romani Një emër në katër rrugë, kthyer në karton pas botimit, botuar në vitin 2001, si tekst i plotë, sendërton një qasje të shkrimit të epopesë për kohën e luftës, pa e humbur marrëdhënien me poetikën e ajsbergut, ka mundësuar shqiptimin estetik, të fatit të qenies në atmosferën e luftës. Romani Nata e Ustikës (botuar i cunguar para viteve ’90 të shekullit të kaluar), për ritmikën e rrëfimit, frazën që bart shenjat e poezisë, prozës dhe dramatikës, paraqet një tekst të njëmendtë të prozës shqipe, ku poetika e ajsbergut shpalohet në kuptimet dhe përmasat, formësimin dhe strukturimin e vet, edhe pse mjedisi ku janë vendosur ngjarjet, është burgu fashist, e jo fusha e betejës.

Poetika e ajsbergut, ku duket vetëm 1/8 pjesë e realitetit, dhe pjesa tjetër është lënë në një terr të ndritshëm artistikisht, gjen hapësirë në disa nga romanet e tij, ku pikërpërkimet me romanin “Lamtumirë armë”, të Hemingway, ndeshesh me pikëtakime të befta me romanin Hasta la vista. Po ashtu të tekstit të romanit “Qyteti i fundit”, ku gjellijnë nuanca ligjërimore të përafërta me romanin “Harku i triumfit”, të Remarque, përbëjnë disa piketa të rrokshme të shqyrtimeve krahasimtare në mes teksteve të këtyre shkrimtarëve. Trashëgimia e gjerë shkrimore, ku spikatet shkrimtari që lëvron gjithë zhanret dhe publicistikën, aty ku poeti dhe prozatori, takohen dhe ndahen, dukshëm të jep dorë për ta veçuar si lëvrues të romanit, si njërën nga penat e përveçme të letrave shqipe. Rileximi i teksteve, Hasta la vista, Qyteti i fundit, Një emër në katër rrugë, Nata e Ustikës, në mënyrë të veçantë, pa harruar lavrimin e poezisë në vitet ’30 të shekullit të kaluar, që për nivelin e shkrimit të saj vinte pas poezive të Migjenit, shënjojnë fondin e vlerave letrare të realizuara prej Petro Markos. Letërsia shqipe, në bashkëkohësi, hyri në binarët e pjekurisë letrare, gjë që theksohet si ndryshim nga zhanret e mëparshme, nga Gjergj Lukash: …ndërsa epopeja është zhdukur dhe është dashur të tretet në një formë plotësisht të re, në roman. (1983: 36), në librin “Teoria e romanit”.

Prania e humanitetit, si ndjesi e rrokshme në secilin prej teksteve, që i kapërcen muret ideologjikë, e përveçon prozën e Markos nga letërsia bashkëkohore, e cila më tepër e rrëshqiti në përllomjen e realizmit socialist, sepse vizioni i autorit, ka në qendër njeriun, si një univers që kërkon lirinë dhe nuk resht së luftuari për ta mbrojtur lirinë. Nga ana tjetër, format e shtjellimit subjektor, strukturimi kompozicional, narrativa dinamike, e cila bashkëshoqërohet nga replikat e ndezura të personazheve, si dhe përkujdesja ndaj leksikut, rrafshet e pranishme ligjërimore, e mbi të gjitha prania e shnjave të mishërimit të poetikës së ajsbergut, në hapësirën e teksteve romanore, e vendosin prozëshkrimin e Petro Markos, në binarët e lëvrimit modern, ndonëse në disa romane, për rrethanat e krijuara ka shkruar edhe tekste, që përkojnë me tonet e realizmit socialist, ku do të përmendja Ultimatumi, Ara në mal, e ndonjë tjetër.

Nëse romani “Pse” i Sterjo Spasses, botuar në vitin 1936, hodhi themelet e romanit modern në letrat shqipe, tekstet e romaneve të Petro Markos, e formësuan këtë rrjedhë të ligjërimit të prozës, duke krijuar kështu përvojën dhe modelin e lëvrimit modern të romanit në letrat shqipe, që shpërfaqet e plotë, tanimë si konsolidimi i zhanrit, në disa nga romanet e Ismail Kadaresë e ndonjë tjetri. Nëse romani, gjithnjë simbas teorive letrare, është tregues i pjekurisë së një letërsie, romanet e Petro Markos, janë zbulesa e ritmit dinamik të letërsisë shqipe, që vijon ta ketë romanin si kryezhanër të lavrimit letrar. Gjurmët e shenjave të “brezit të humbur”, dhe nuancave të poetikës së ajsbergut, zgjojnë interes të posaçëm për ta thelluar hulumtimin e në aksin e afrive të Petro Markos, me përfaqësuesit e “brezit të humbur”, edhe si një hipotezë, e cila kërkon thellimin e përqasjes së ndërmjetshme, të disa romaneve të Marko-s, me tekstet përfaqësuese të atij brezi.

Megjithatë, leximi nëpërmjet estetikave të çfardoshme qofshin, nuk ia arrin me rrok “gjendjen letrare”, një term i Italo Calvinos, kaq të gjerë dhe plot larmi, në hapësirat tekstologjike, sepse vepra letrare e Petro Markos, ka endur dhe sugjeron një poetikë autoriale, që i shpërfill kodet e ngurta estetike. Madje, krijimtaria letrare e Petro Markos, sidomos romanet Hasta la vista, Qyteti i fundit, Një emër në katër rrugë, Nata e Ustikës, shpesh më faniten si “barka e Noes”, si një metaforë shpëtimtare për letrat shqipe, që bart tharmin e poezisë, dramës dhe publicistikës, e sidomos të prozëshkrimit, që spikatet në disa romane, la gjurmë të thella, për ta shmangur letërsinë bashkëkohore nga shërbesa përfundimtare ndaj realizmit socialist.

*Shkëputur nga libri në proces “Një rilexim i Petro Markos”