ESSE – Page 289 – Dielli

ALBERT KAMY – NJE ‘‘NDËRTUES I FATIT NJERËZOR’’ DHE PASIVITETI I VERBËR I TË SHKOLLUARVE SHQIPTARË..

April 12, 2018 by dgreca

ALBERT KAMY – NJE ‘‘NDËRTUES I FATIT NJERËZOR’’ DHE PASIVITETI I VERBËR I TË SHKOLLUARVE SHQIPTARË…/

NGA ROBERT MARTIKO-Shkrimtar/

Ka disa muaj që ka dalë në qarkullim një libër me vlera të jashtëzakonshme, që do të mund të shërbente si një pikënisje
ndryshimesh për një shoqëri në nevojë. Është fjala për veprën ‘‘Njeriu i Revoltuar’’, e shkrimtarit francez Albert Kamy, përkthyer nga profesor Ilia Lengut: një individ që dallon për saktësinë dhe racionalizmin në mendim, diçka që e gjen rrallë në ditët e sotshme.
Në titull kam përdorur termin ‘‘Ndërtues i Fatit Njerëzor’’. Gjendet jo lehtë në Google. Do të sqaroj më poshtë se çfarë kuptimi mirëbërës ka për shoqërinë. Paraprakisht më duhet të pohoj se, gjatë gjysmë shekulli diktaturë, arsimi larg modeleve perëndimore, na bombardoi pa pik mëshire. Për pasojë, vetëm një studim i kualifikuar individual lejon, zbulimin e sekretit të thellë të kulturës së Botës së Civilizuar, që sot ka shpërthyer Kohën, ndërkohë që pjesa tjetër e
Botës gjendet e kredhur në gjumë të thellë shekullor.
Do të përpiqem të shprehem sa më thjesht për tu bërë i kuptueshëm. Nuk do tu përngjaj intelektualeve, që edhe pse me tituj të lartë, kanë borxh të të mbysin me terma të trajtave: lava e ndriçuar e dijes, herë kokëposhtë e herë vrik përpjetë, rrapëllimat e kohës, rrufe shigjetare në qiellin e tharë prej reve të absurdit, yje mençurie që puqen me tokën, koha dhe hapësira humbasin matësit, Perëndi të Olimpit… Këto shprehje bombastike tregojnë cektësi dhe pasaktësi patologjike
mendimi. Po aq sa monotone është përmendja e Lorkës, Borghesit, apo e ndonjë tjetri, kohët e fundit është futur në modë James Joyce, sipas modelit: ‘‘shiko rrushi rrushin e piqu’’. I shkruaj këto sepse Intelektuali nuk presupozon një mendje të fosilizuar, që i palodhur merr e jep lavdërime në kafene apo në Feisbuk. Një lloj kokoshi i kënaqur ligjërues mbi pleh. Intelektual do të thotë të përpiqesh të ndryshosh sado pak fatin e shoqërisë. Këtë gjë, me qartësinë dhe intensitetin e duhur, rrallë e gjen të shprehet. Për të mos thënë se nuk ekziston as ideja e dritës ndriçuese për shoqërinë, sipas modele
Mbinjerëzish Shqiptarë, të vetmit burra të vërtetë, të provuar në Bankë-Prova Reale, të Sigurimit Famëkeq, jo dëngla heronjsh imagjinarë të cilët, kur mbijetuan, provuan se nuk qenë asgjë tjetër veç një bandë të frikësuarish, kriminelësh vëllavrasës.
Sipas Historisë së Filozofisë Botërore, përfytyroni para më shumë se pesë mijë vjetësh një xhungël me kafshë të egra ku bënte pjesë edhe njeriu. Rregullat qenë fare të thjeshta: ‘‘Ose ha, ose më hanë.’’ Për herë të parë në botë, një filozof si Sokrati hoqi vëmendjen nga Natyra dhe Perënditë e kohës, për ta drejtuar te Njeriu. Ky ishte Ndërtuesi i Parë i Fatit Njerëzor mbi tokë. Pas tij vijoi Platoni e më pas Aristoteli. Perandoria e Bizantit, e cila ishte e para që përqafoi Krishterimin, nuk tregoi kurrfarë interesi për Logjikën që sillte për njerëzimin kjo treshe, si Ndërtues të Fatit Njerëzor. Prandaj edhe e pagoi shtrenjtë nëpërmjet njerëzve që krijoi, me kulturën e cunguar që prej shekujsh prodhon, diçka që shkëlqeu në gjithë madhështinë e saj vëllavrasëse në Revolucionin e Tetorit dhe në vijim: gjashtëdhjetë milionë të vrarë nga lufta e brendshme civile.
Krejt ndryshe, Perëndimi nuk bëri gabimin e Bizantit. Kisha Katolike, me mundim, dhe përherë me doza konservatorizmi, lejoi Logjikën të vendosej përbri Dogmës Fetare. E kundërta do të ishte, ti priste kokën të parit filozof. I dyti nuk do të guxonte. Pikërisht ky ‘‘lëshim’’ bëri të mundur lindjen e një universi të tërë yjesh të jashtëzakonshëm si Mikelanxhelo, Da Vinçi, Bah, Moxart, Betoven, Rembrant, Shekspir, Gëte, dhe mijëra të tjerë. Toleranca bëri të mundur kalimin nga
Mesjeta, në Rilindjen Evropiane, duke u bërë shkak të hidhte farën e parë të ndryshimit te Njeriu. Kjo është gjëja më kryesore që dua të trajtoj. Mbasi, ndryshimi i mentaliteteve te njeriu është thelbi, në mënyrë që vendet e prapambetura të shkëputen nga balta shekullore.
Tjetër del një fëmijë i trajtuar me butësi dhe tjetër bëhet fëmija i përvëluar nga grushtet dhe pëllëmbët qysh në djep.
Sigurisht, do të duhej të kalonin shekuj edhe për Evropën, deri sa të arrihej në vendet-model të ditëve të sotshme. Dallojnë veçanërisht ato të Evropës Veriore, ku edukata ka arritur kulmin. Jo më kot Vendet e Civilizimit Perëndimor janë ëndërr e vërtetë për miliona emigrantë nga gjithë bota, që braktisin vendet e tyre, për shkak të vëllavrasjes shekullore. E njëjta gjë ndodhi dhe ndodh edhe në Shqipëri. Përçarja shoqërore është një fenomen tejet negativ, diçka që mjeshtërisht dinë të shfrytëzojnë, të nxisin e mbajnë përherë në sipërfaqe politikanët, thjesht për përfitim personal.
Në vijim të Historisë së Filozofisë Botërore, pas Platonit e Aristotelit, Ndërtues të Fatit Njerëzor u bënë murgët-filozofë:
Augustini i Iponës, Tomas Akuinasi, Alberti i Madh, Pier Abelard etj.
Mund të bëjmë një pyetje pa lidhje thelbësore me temën që trajtojmë. Përse ndër miliona planetë në hapësirë, pati jetë vetëm në tokë? Në mënyrë analoge mund të bëhet pyetja se, përse nga të gjitha shoqëritë aktuale mbi Tokë, vetëm në Evropë ndodhi mrekullia. E vërteta është se murgët-filozofë influencuan mbi Vatikanin. Në këtë mënyrë iu vu fre
Krishterimit vrastar të fanatikëve, Inkuizicionit Kishtar me ekzekutime heretikësh, magjistarësh e magjistaresh, turrave me dru, ku u dogj i gjallë Xhordano Bruno. Përbri verbërisë kishtare u vu Logjika sipas këtij arsyetimi çudibërës: ‘‘Ekzistenca e Zotit nuk mund të provohet, përderisa askush nuk e ka parë. Logjika nuk duhet të pushojë interpretimin e Hyjnores. Pjesën e Misterit që Logjika nuk zbulon dot, duhet ta mbushë Besimi.’’ Ky ishte hapi i parë në mënyrë që Filozofia dhe Shkenca, të fillonin të largoheshin gjithnjë e më shumë nga Teologjia. Kjo ndihmoi që jeta fetare të kishte më shumë lidhje me Arsyen. U përhap gjithnjë e më shumë mendimi se Zotit nuk mund ti afrohesh me ndjenja të verbra fanatikësh, por kryesisht me një Logjikë të aftë për të mbajtur në kontroll ndjenjat dhe instinktet vëllavrasëse të Xhunglës.
Në mënyrë anakronike dhe të qëllimtë, shkollat marksiste lanë në gjendje të pazhvilluar mendjet e intelektualëve në gjithë Lindjen e Kuqe. E vërteta është se Rilindja Evropiane bëri që Jeta Fetare dhe Shkenca të hynin më lirshëm në kontakt me njëra tjetrën. Pushuan të ishin në armiqësi me njëra tjetrën. Edhe Xhordano Bruno, që Kisha e dogji në turrën e druve, ishte murg- filozof i urdhrit dominikan.
Ndryshe nga sa besohet, jeta fetare e Rilindjes Evropiane, duke pasur brenda saj LOGJIKËN, i hapte rrugën një ndjenje më të thellë fetare.
Hyjnorja, edhe sikur një përrallë e bukur shënëndreu të jetë, përmban brenda saj MORALIN, që është elementi më thelbësor për një shoqëri të ndryshojë, në rrugën e saj të vështirë, nga Xhungla Vëllavrasëse drejt Civilizimit. Ky ishte elementi më rëndësishëm psikologjik që influencoi në Shoqërinë dhe Kulturën Evropiane, udhëheqëse sot në Botë. Mbi këtë bazë ndryshimesh, të bazuara në Logjikë, u zhvillua Humanizmi Evropian. U krijua mendimi se njerëzit nuk rronin vetëm për hir të Zotit, por se Zoti i kishte krijuar edhe për të jetuar jetën e tyre. KJO ISHTE FITORJA E VËRTETË, që do të thotë se Zoti, pavarësisht nëse ekziston apo jo, nuk e ka parë askush, por si forcë kaq e fuqishme në mentalitetin njerëzor, nuk është Babagjyshi i fshehur në fund të Universit. Është një Zot të cilin Evropiani e zbriti nga Qielli në Tokë në radhë të parë për të dashur njeriu njeriun. Jo për ta vrarë e zhdukur nga faqja e dheut, siç ndodh në të gjitha vendet e
prapambetura të botës, përfshirë Shqipërinë. Prandaj Ekonomia e Vendeve të Civilizimit Perëndimor udhëheq në Botë. Sepse, pas Ekonomisë së zhvilluar ose jo, fshihet gjithmonë Kultura e Shoqërisë përkatëse. Hyjnorja njerëzore bëri Ainshtainin të shprehej aq bukur në letrën e tij të famshme, duke pasur parasysh Zotin e filozofit holandez Spinoza, të shekullit të XVII.
Vetëm tani do të jemi në gjendje të analizojmë Albert Kamynë dhe librin ‘‘Njeriu i Revoltuar’’. Ndihma që sjell profesor Ilia Lëngu si përkthyes i zgjedhur është një ndihmë e jashtëzakonshme për intelektualët shqiptarë me mendje të hapur.
Vepra mëson se i ashtuquajturi Revolucion Proletar është një rrugë pa krye. Pashmangshmërisht të çon në qorrsokak. Eseja është një kritikë e pamëshirshme për revolucionin dhe revolucionarët. Çdo paragraf dhe fjali është një kritikë e fortë kundër etikës vëllavrasëse revolucionare. I vendos njerëzimit problemin se për të shpëtuar nga padrejtësia e pushteteve duhet të bëjnë sytë katër, për të mos rënë nga shiu në breshër.
Konkluzionet e mësipërme patën vlerë të jashtëzakonshme, jo vetëm për Francën. Dihet se në kohën e Luftës së Ftohtë një pjesë e intelektualëve perëndimorë, duke mos njohur krimet e komunizmit, bënte propagandë të verbër për të. Çuditërisht, në kufijtë e absurditetit, e njëjta gjë ndodh sot edhe me një pjesë të të ashtuquajturve Intelektualë të Lartë Shqiptarë, në trajtë të fshehur. Fakti që deri më sot ose e kanë lenë në heshtje, ose e konsiderojnë ‘‘Njeriun e Revoltuar’’ si diçka që vetëm ‘‘iu shijon’’, tregon cektësi.
Intelektual do të thotë ti japësh dritë shoqërisë. Jo të lavdërosh çfarëdo lloj majmunësh të mësuar idiotë që dalin përpara. Të tillë, me prejardhje nga Homo Sovieticus, ka shumë. Bëhet fjalë për një mangësi klasike të pashërueshme. Intelekti.
Për të vërtetuar se Libri i Kamysë pati jehonë dhe mirëkuptim në jetën evropiane, mjafton të përmendim të famshmin Maj Francez në vitin 1968.
Ishte një lëvizje e madhe kryesisht studentore që paralizoi Francën. Ka kaluar gjysmë shekulli nga viti 1968 dhe Maji Francez nuk u përsërit më. Çdo vit festohet funerali i tij. Jo sepse francezët humbën ndjenjën e revoltës! Revolta nuk duhet të humbasë kurrë. Por sepse një ‘‘Ndërtues i fatit Njerëzor’’ si Albert Kamyja iu tregoi intelektualëve inteligjentë francezë, jo hordhive të egra ballkanase, se Revolta duhet të bërë në mënyrë të tillë që të marrë parasysh Njeriun. Kemi rastin të zbulojmë në këtë pikë atë qelizën më të vogël të Shoqërisë Perëndimore: INDIVIDIN. Jo Individin e çmendur egoist, kriminel dhe hakmarrës, por Individin njerëzor, të përgjegjshëm, produkt të Rilindjes Evropiane: ku Dogmës Fetare i vuri fre Logjika.
Vallë çfarë ndodhi në pjesën tjetër të Botës, atje ku nuk ndodhi fenomeni antropologjik i mësipërm, ku shoqëria edhe sot e kësaj dite vijon e patrazuar rrugën e saj në kope, si në Ballkan apo gjetkë, me të ashtuquajturit ‘‘Intelektualë të Lartë në Krye’’! Le të marrim shembull Rusinë: gjashtëdhjetë milionë të vrarë nga lufta shtatëdhjetedy vjeçare, civile, vëllavrasëse, në saje të Luftës së Klasave. Në gjithë botën u asgjësuan rreth njëqind milionë njerëz. Tre vërejtje të rëndësishme… Si shpjegohet që Marksizmi fitoi në një vend me fshatarësi të prapambetur, pa klasë punëtore! Përse vajti dëm gjithë ai studim i famshëm marksist: klasa punëtore varrmihëse e borgjezisë! Përse marksizmi nuk gjeti zbatim në Evropë! Marksi
shpresonte se komunizmi do të triumfonte në Shtetet e Bashkuara, Lenini shpresonte në Suedi, Gjermani, Francë, Itali. E vërteta është se shumica e këtyre vendeve, e bazuar në Individualizmin Njerëzor të Logjikës dhe jo në kopenë e instinkteve vëllavrasëse, kishte në DNA gjenin e hedhur në gjakun evropian menjëherë pas Mesjetës së egër, në agimin e Rilindjes Evropiane.
Parë në këtë prizëm Albert Kamy, e përsëris, është një Ndërtues Fati Njerëzor. Si bir i tolerancës së Kulturës Evropiane, mëson se rebelimi nuk presupozon prishjen e një sistemi për të ngritur një tjetër sistem kriminel. Nobelisti bën thirrje për të menduar thellë, me ndjenjën e përgjegjësisë për pasojat.
Asnjë herë tjetër në historinë e njerëzimit, qenia njerëzore nuk u ndie më pranë shpërbërjes dhe kalbëzimit se sa në komunizëm, me dhunën skajore të bëhej matësi i saj tragjik.
Nuk e di nëse u kuptua frazeologjia e fundit. Në Shqipëri tre milionë shqiptarë duartrokisnin të trembur deri në palcë Diktaturën. Kur bëj fjalë ‘‘për matës tragjik’’ vallë u ka shkuar ndër mend tëashtuquajturve ‘‘Intelektualëve të Lartë Shqiptarë’’, se kush u mat dhe doli fitimtar mbi dhunën! Sigurisht, jo ca të trembur deri në palcë si ata. Më i madhi i tyre, në kulmin e frikës histerike, i drejtohej Enver Hoxhës të ngrinte gijotinën në mes të Tiranës, në mënyrë që vëllai të vriste vëllanë. Një tjetër, gjoja poet i madh, shkruan me vargje se, për të shpëtuar kokën në rrezik, është gati të heqë pantallonat. Dhe gjejnë përkrahës intelektualët përkatës! Mos vallë kemi të bëjmë me çmenduri kolektive në nivel të lartë! Si mund
të edukohet brezi i ri me të tilla Paçavure Morale! Kështu do të edukojmë fëmijët tanë! Të admirosh artin pa i dhënë kuptim jetës për mua është një cilësi njerëzish dritëshkurtër .
Në anën tjetër qëndrojnë Mbinjerëzit, sipas kuptimit të Frederik Niçes: fisnikët e vërtetë gjatë gjysmë shekulli në Shqipëri. Nuk janë heronjtë e çastit, që kur mbijetojnë kthehen në skllevër keqbërës.
Mbinjerëzit janë burrat e vërtetë, xhentëlmenë të ndërgjegjes, pavarësisht se vetëm një pakicë intelektualësh, të bazuar në Kulturën Klasike i vlerësojnë në nivelin e merituar. Bëhet fjalë për kalibra të rëndë të Ndërgjegjes Njerëzore, humanistë të tipit Pjetër Meshkalla, Simon Jubani, im atë Dino Martiko, Dilaver Premti, etj. U treguan të gatshëm për sakrifikuar edhe familjet e tyre për të mos tradhtuar, jo vetëm mikun dhe të njohurin, por edhe të panjohurin. Si mund të lihet pa përmendur një tjetër personalitet i fuqishëm, poeti i madh Lasgush Poradeci, muza lirike e të cilit pushoi porsa në Shqipëri u fut komunizmi. Interesant është se shumë shkruajnë për të, pa u emocionuar për dimensionin njerëzor. Iu bën vërejtje, ua përsërit dhe nuk hanë pyka. Me këtë lloj lëkure të trashë, pandjeshmërie moralo-intelektuale, asgjë nuk i ndryshon gjërat në Shqipëri. Prandaj theksoj Njeriun e Revoltuar, duke nënvizuar se pa Individë të Përgjegjshëm Njerëzorë shoqëritë nuk bëjnë hap përpara.
Kamy thekson se revolucionari përfundon në zëvendësimin e Zotit me një tjetër Hyjni, që bëhet varri i tij. Një metafizikë zëvendësohet nga tjetra. E dyta është tmerrësisht fatale. Në kushte skajore, si ajo që kaloi edhe Shqipëria, humbet jo vetëm Revolta por edhe Ideja e saj. Në të gjitha vendet e botës, ku ndodhi ky fenomen, shoqëria u kthye qindra shekuj pas. Mendjet mediokre që nuk arrijnë të kapin dot këtë fakt të pakundërshtueshëm historik, ose janë fanatikë të pakorrigjuar,
ose janë tipa për të ardhur keq. Qesharakë së bashku me titujt e mëdhenj: ‘‘profesorë’’, ‘‘doktorë’’, ‘‘mjeshtër të mëdhenj’’, zero të bukura me xhufkë.
‘‘Njeriu i Revoltuar’’ është një kryevepër për individin e lirë që do me të vërtetë lirinë, që ndien turp kur dinjitetin e tij ia dhuron verbërisht partisë. ALbrt Kamy revoltohet dhe vendos të shkruajë esenë më bindëse kundër diktaturave. Thekson se duhet dalluar revolucioni nga revolta. E para të fut në qorrsokak. E dyta është një veprim i
përhershëm.
Përveç Kamysë filozof, madhështia e tij qëndron edhe si NJERI. Nuk pyet për grupin majtist francez, ku shpirtërisht bën pjesë. Nuk ligështohet për mikun, filozofin francez, fanatikun e majtë deri në absurditet, Zhan-Pol Sartrin, i cili kur mësoi daljen në dritë të Librit bëri deklaratë ostrakizmi.
Prej personalitetesh si Albert Kamy, intelektualit shqiptar i bie për detyrë të ndryshojë edhe karakterin. Të jetë ballëlart dhe jo zvarranik në jetë. Të gjendet gjithmonë përballë pushteteve. Boll me karakteret e ndyra të Diktaturës. As mish as peshk. Akoma më shumë do të mund të mësonte prej Mbinjerëzve Shqiptarë të cilët me burrëri e ndershmëri u ngritën kundër kopesë edhe në ditë të vështira. Jo në një vend me Rilindje Evropiane si Franca, por në zemrën e Xhunglës
Ballkanase, nga më të egrat në botë. Ishte diçka që kërkonte zemër dhe guxim të jashtëzakonshëm nga ana e tyre.
Rezervohem të shprehem se sa mund të prekin fjalët e mia. Di vetëm se të veçantët nuk mungojnë kurrë. Mund të them se jam mjaft i entuziazmuar nga profesor Ilia Lengu dhe përkthimi i tij i mrekullueshëm. Mes këtyre rreshtash përcjell falënderim e mirënjohje të thellë për ‘‘Njeriun e Revoltuar’’, për Albert Kamynë, si shkrimtar dhe karakter, këtë Ndërtues Modern të Fatit Njerëzor…

NË GJURMËT E KËNGËVE TË HUMBURA

April 11, 2018 by dgreca

Rreth librit të Enver Lepenicës “Himne, këngë dhe marshe patriotike të Ballit Kombëtar”, Tiranë 2017/

Nga Theodhori Proko/

Instituti i Studimit të Krimeve dhe Pasojave të Komunizmit ka botuar veprën e tetëmbëdhjetë të studjuesit Enver Lepenica “Himne, këngë dhe marshe patriotike të Ballit Kombëtar”.Kur nisa që të shfletoj këtë libër, mu rikthye në kujtesë një debat i gjerë që zuri vend edhe në faqet e gazetave të ditës kohë më parë e që nxorri në sipërfaqe nga thellësia e viteve një fakt që hapi shumë polemika: Ka, apo nuk ka këngë për “Ballin Kombëtar” dhe për ata që u rreshtuan në krahun e saj luftarak. Dhe siç ndodh zakonisht me ne shqiptarët që e kemi vështirë të biem në një mendim të përbashkët, njerëzit, sipas bindjeve politike, u pozicionuan në dy pole ekstreme. Disa mohonin në mënyrë të prerë: “nuk ka as edhe një të vetme”. Të tjerë mundoheshin të pohonin të kundërtën, por pa mundur të sjellin shumë fakte bindëse, veç citimit të vargjeve të shkëputura nga ndonjë këngë e dëgjuar gojarisht, fshehurazi, nga më të moshuarit. Dhe kjo, jo pa arsye. Ata që drejtuan vendin për afro gjysmë shekulli, duke e konsideruar “Ballin Kombëtar” si kundërshtar politik, u munduan ta denigronin, fyenin e poshtëronin, duke mbuluar gjithçka rreth tyre me mjegullnajën e propagandës komuniste.

Pikërisht, për të hedhur dritë mbi këtë pjesë kohore të mbetur në errësirë në fondin e trashëgimisë shpirtërore të popullit tonë, studiuesi dhe krijuesi Enver Memishaj – Lepenica, në konsulencë me doktor Bujar Leskaj, na sjellin librin e ri, me titull: “Himne, këngë dhe marshe patriotike të Ballit Kombëtar”. Duke “lundruar” nëpër vargjet e këtyre këngëve lexuesi shikon dhe kupton se ato i këndojnë lirisë, atdheut, flamurit, ndjenjës së patriotizmit dhe përcjellin urrejtjen e njerëzve të këtij trualli për ata që u shkelin vatanin si pushtues.

Një pjesë e kësaj krijimtarie popullore, nga pakujdesia apo neglizhenca, nga dashakeqësia apo qëllimet politike për të “vrarë” qoftë edhe me fjalë kundërshtarët që nuk udhëhiqen nga e njëjta ideologji, fatkeqësisht, ka humbur njëherë e përgjithmonë. Ndaj, mendoj se autori Enver Memishaj – Lepenica, ka bërë një punë të lavdërueshme, për të na sjellë ato që kanë mbetur, duke i “gjurmuar” në trevat ku kanë lindur, nëpërmjet rregjistrimeve nga vet goja e njerëzve që i kanë krijuar, nëpërmjet rrëfimeve të përcjella nga brezi në brez apo duke mbledhur me mundim si zogu thërrimet, nëpërmjet shfletimit nëpër faqet e shtypit të asaj kohe të largët.

Shumë prej këngëve, të detyruara nga rrethanat e kohës së pas luftës, kanë “emigruar” deri matanë Atlantikut, së bashku me krijuesit e tyre, nga frika e hakmarrjes nga kundërshtarët politik që fituan pushtetin. Larg atdheut, prindërve dhe fëmijve, ata njerëz të lënduar në shpirt i ngrysën ditët në një trishtim të thellë, me mallin që u rëndonte më shumë se vuajtjet. Dhe kënga ishte si fjalë ngushëllimi për hallet, dertet dhe vetminë në të cilën jetonin.

Hasan Mishgjoni, nga Tragjasi i Vlorës këto ndjenja do t’i derdhte me pikëllim në vargje: Rroj në vend të huaj/ Si zog pa fole/ Nuk njoh njeri/ Dhe njeri s’më njeh.

Një tjetër emigrant politik nga më të shquarit është Xhevat Kallajxhi i cili shkruan për 7 prillin: Vatra e Arbërit u dhunua/ Çerdhe e shqipes u shkretua/ Por shqiptari nuk u ul/ U thye po s’u përkul/ Mbeti I gjallë si përherë/ Ashtu sikundër ka lerë.

Xhafer Butka, djali patriotit të shquar Sali Butka i drejtohet Shkabës trime që fluturon mbi atdheun e robëruar nga komunistët: Fluturoi edhe pa se mbi atdhe: Vlonte drapëri me çekan/ Yll’ i kuq më tjetër anë/ Jun des zemra flak rrufe/ Lotë e gjak i vanë rrëke.

Gjatë punës për hartimin e librit, autorit Memishaj, i është dashur shpesh të vihet në kërkim të gazetave e revistave, në ato vende ku kanë jetuar shqiptarët e mërgatës, e ku ata botonin këngët e tyre të dala nga shpirti prej dhimbjes e fatit të keq që i kishte ndjekur pas. Një punë e mundimshme dhe e lodhshme, por e çmuar për nga vlerat në plotësimin e historisë me fakte, ngjarje e personazhe, që kurrsesi nuk mund të mbeten jashtë saj. Secila kohë ka historinë e saj dhe çdo histori është e përjetësuar në këngë, ndaj të dyja bashkë përbëjnë binomin që mban gjithmonë të freskët memorien kulturore dhe historike të një kombi.

Deri para viteve ‘90, ishte herezi të mendoje se mund të flisje dhe vlerësoje krijimtarinë e profesor Isuf Luzit, të diplomuar në universitetin e Sorbonës për letërsi. Faji i tij i vetëm ishte mospranimi i ideologjisë bolshevike, por ishte i bindur se nacionalizma ishte rruga më e mirë nën devizën “Shqipëria e shqiptarëve”. Sot, kur i lexon të pasqyruara në faqet e librit ato që ka shkruar profesori i nderuar, bindesh se brenda tyre fshihet një pasuri krijuese me vlera kombëtare, që fatkeqësisht, ka qënë e mbuluar me pluhurin e një harrese të imponuar.

Në poezinë “Terrori dhe vëllavrasja”, ai shkruan: Vjen i huaj të na vrasë, të na djeg, të na përçajë/ Me shqiptar bën dy ballë luftë, vëllanë nga vëllai ta ndajë/ E mbjell ndarjen, e mbjell grindjen, i përçan në dy partira/ Kur e sheh se gjen pengime, s’lë pa bërë mizorira. Vargje të shkruara me mjeshtëri nga pena e një talenti të mençur, e një njeriu patriot që i dhimbset atdheu dhe njerëzit e kombit të tij. Vargje, që edhe sot për Shqipërinë e shqiptarët tingëllojnë aktuale kur sheh konfliktualitetin politik, midis jo dy, po një duzine partish që përplasin “brirët” dhe prodhojnë vetëm ndasi, konflikte. Nuk thotë kot populli: “sherri vetëm fukarallëk sjell”. Mjerisht, një realitet i hidhur dhe po kaq i hidhur dhe i pakuptueshëm fakti, pse këto vargje të profesor Luzit duhej të “burgoseshin” për vite të tëra.

Brezi i sotëm, i lindur dhe rritur në vitet e pluralizmit politik, por edhe brezat që do të vijnë e kanë të vështirë të kuptojnë, pse vargjet, këngët, eset dhe shkrimet publicistike të shkruara nga Haki Blloshmi, i diplomuar në universitetin e Harvardit, në Amerikë, Abaz Ermenjit, i diplomuar në Sorbonë për letërsi e histori, Safet Butkës, i diplomuar në Grac të Austrisë, Arshi Pipës, të doktoruar në universitetin e Firences për filozofi, e që braktisi Italinë dhe erdhi për luftuar kundër fashizmit në atdheun e vet, kanë qenë “mollë e ndaluar” për ushqimin shpirtëror të paraardhësve të tyre. Pse këta dhe figura të tjera me kapacitet intelektual si Mit’hat Frashëri, Hysni Lepenica apo Kadri Cakrani, i diplomuar në akademinë ushtarake të Vjenës, duhen “fshirë” nga faqet e historisë, vetëm se nuk përkrahën idealet komuniste e që prej tyre u “damkosën” në mënyrë të njëanëshme me vulën e tradhëtisë.

Është e vërtetë shprehja, se “historia shkruhet nga fituesi, nën diktatin e pushtetit”, por sot kur ka kaluar më shumë se një çerek shekulli nga përmbysja e rregjimit monist, nuk ka arsye pse historia të mos korrigjohet në dritën e fakteve të reja. Për rrjedhojë edhe këngët e “burgosura” padrejtësisht, duhet të shkruhen, të këndohen, të gjykohen e vlerësohen në liri, si bashkudhëtare të historisë tonë. Duhet t’i ndjekim gjurmët e tyre “shtigjeve” të kohës nga kanë humbur, t’i mbledhim e t’i shtojmë në fondin e trashëgimnisë tonë kulturore, duke e pasuruar atë. Mandej, lexuesit e bëjnë vet gjykimin.

Është kjo arsyeja që më shtyti të hedh në letër këto rreshta pas shfletimit të librit “Himne, këngë dhe marshe patriotike të Ballit Kombëtar”, jashtë mendësive politike, me të cilat jemi mësuar të gjykojmë edhe kur bie fjala për vlera artistike dhe historike. I parë me këndvështrim të kthjellët, tej reminishencave të së kaluarës, libri më duket si një enciklopedi poetike e këngëve të humbura, i cili na zbulon për herë të parë pas kaq kohësh, një pjesë të shpirtit poetik të popullit të mbetur në errësirë, të mohuar, shpesh herë të baltosur. Nga ana tjetër, nëpërmjet këtyre këngëve kuptojmë edhe realitetin e deformuar qëllimisht, për të fshehur a justifikuar dramën njerëzore, vuajtjet, burgosjet e internimet e një pjese të popullsisë, që ishte në kundërshtim me mendimet politike të një pjese tjetër. Nisur nga kjo, libri i ri i autorit Enver Memishaj, përbën një kontribut të çmuar, për të mbushur një boshllëk të krijuar në trashëgiminë shpirtërore të popullit tonë, veçanërisht gjatë luftës antifashiste, midis viteve 1939-1944. Njëkohësisht, autori duke saktësuar me dokumenta autorësinë e çdo kënge, kohën kur është shkruar, ngjarjen apo personazhin që i dedikohet, krahinën ku ka lindur, shërben edhe si një nxitje për historianët, në kërkim të gjurmëve të humbura të asaj pjese të historisë të mbetur deri tani në errësirë, apo të “gërryer” e të deformuar nga “erozionet” politike të kohës.

Theodhori Proko

BISEDË DHIMBJEJE

April 10, 2018 by dgreca

Ese, nga Xhevair Lleshi/Ti mund të thuash se je i velur, i ngopur, por jo, do të bërtasësh pa zë: je i neveritur dhe madje i neveritur egërsisht! Le ta dinë mirë! Ai trazonte urët në vatër dhe, si zot konaku, i duhej ta mbante gjallë bisedën e dhimbjes, ndaj dhe e shihte qartë shpuzën e zjarrit. E shihte zjarrin, madje sytë e tij morën shkëlqimin fisnik të flakës. I dukej sikur do të vihej në krye të karvanit dhe do të printe përmes fjalës kuvendin e burrave. Kuvendin e moçëm të burrave. Prandaj dhe u përmbajt. Burrat e dheut duheshin përmbajtur, duheshin paqësuar, duhej të mposhtnin me neveri përçarjen prej politikës. Sepse ashtu iu volit. Sepse ai i donte njerëzit me gjithë brengat e tyre të panumërta

në shpirt, e donte gjindjen e një gjaku e soji të hallkut.

Le ta kthente fjalën në mision. Një mision të bën shenjtor. Por a mund të udhërrëfente ai si një shenjtor?

Ashtu duke shpurritur zjarrin imagjinar të vatrës ai heshtte dhe pëshpëriste lutje. Gjithçka po i kthehej në parandjenjë të lodhur, që ecte këmbëzbathur. A mund të gënjehej më prej tyre? Jo. Një jo e madhe e pa mëdyshje. Përndryshe gjithçka kthehej në mashtrim.

Po atëherë le të vihej në ballë. Veç sa të thoshte fjalën, atë që rëndon sa bota, të vërtetën! Mos ishte ndonjë grackë e re kjo «festë demokracie»? Ishte kaos i vërtetë, bash si ai në të cilën u formua bota. Ndërsa këtu, pas shpërthimit të kaosit, do të formohej thjesht njeriu

prej mishi e kocke, njeriu I lirë. Po le ta shohim edhe këtë farsë. Se mos na bëhet edhe ky si ai njeriu i ri i Hoxhës! Pastaj gjeje vrimë dhe futeshe…

Tiranë, më 10 prill 2018

Të njohësh lirinë

April 9, 2018 by dgreca

Nga Astrit Lulushi/

1 astrit LULUSHI

Njeriu që lindi e vdiq në robëri ose diktaturë, kuptohet, iku pa e njohur lirinë. Sa vdiqën të tillë?! Por kombi është ndryshe nga njeriu i vetëm. Një shoqëri, një komb, që lind dhe ende nuk e njeh lirinë, e ka të pamundur ta kuptojë atë. Gjithashtu, i mungon mundësia të kuptojë sa liri ka humbur. Fakti është se këtë koncept nuk e njeh, prandaj as nuk e di nëse ka humbur apo ka fituar. Por as që do t’ia dijë, sepse, si në rast zgjedhjesh, fitoren dhe humbjen, e trajton njësoj.

Vendi ka ecur pa bërë qoftë edhe një hap përpara, që, për nga mendësia, i ngjan një banke të amortizuar. Ashtu i ka ndërtuar edhe institucionet. Sa herë është hapur një shteg, diçka ka stisur, dhe përsëri është mbështjellë e ngatërruar në lëmshin vet. Edhe të huajt nuk është se asnjë s’e ka dashur, madje e kanë ndihmuar, por ai vetë i ka përzënë e fajësuar, kur këta janë përpjekur të zgjidhin fillin e tij.

Vendi ka ngecur në vorbullën e vet. I ngjan njeriut në fazën e parë, pa përvojë, pa asgjë, përballë stepës pafund e mundësive pa anë. Dhe ai mundohet të kapet pas së shkuarës me pyll të erret e të dendur. Por edhe këtë e ka rrjepur, aq shumë e ka përdorur, për të justifikuar çdo gjë, dhe gabimet e veta. Jeton në grup, në komunitet pak a shumë të organizuar sipas traditës, a thua se ka pasur ndonjë traditë siç e kërkon koha sot. Jeton në një rajon me kufinj të caktuar, por i ndarë nga ligjet dhe partitë e veta, në bazë fisesh, klanesh të gjitha deri diku të lidhura, duke krijuar nyje, si në spango, të cilat nuk e lejojnë të shtrihet. Liria konsiston në dëshirën për të zotëruar veten, thoshte Sokrati. Dmth., se njeriu nuk është i varfër, jo sepse ka shumë, por sepse ka nevojë për pak, dhe të ardhurat e tjera shkojnë për kulturë, art, qeverisje e përparim të vendit.

Mourning the good Albanian of America- A tribute to Ing. Agim Karagjozi

April 8, 2018 by dgreca

By Merita B McCormack/ Washington DC/

Like many other Albanians of my generations, who grew up in Albania, I knew about VATRA since a little girl, knew a lot about Fan Noli, very little about Konitza. Later when communism fell, we finally received a letter by a relative of ours in New York who was telling us about my great uncles in New York, about the Albanians in general and his involvement in Diaspora and that they were eager to reconnect with their families in Albania. He also expressed joy to reconect and that they were very hopeful for the future of Albania. We knew our relatives were Vatrans but that was it. Nothing much about the activities or its strength or Dielli. I also did not know much about Agim Karagjozi until I moved in the USA myself and got to know Vatra. I heard about him and the word was that he was a brave, tough, and very caring man. I heard that he did not let Vatra stray and that he was known to boldly defend democratic values and that he had fought for all Albanian nation. I meet him in the early 2000-s. We had lived in East End of Long Island since 1996 but my husband’s job had taken us to many countries in the world and raising three children was a priority then. Yet I used to write a little, fearing I might forget Albanian, and that’s how the connection was made. Agim had read a piece I wrote in early 2000s , which was published in Illyria newspaper about some trips abroad which of course had involved Albanianism, and through a mutual friend sought to meet with me . He thanked me for the articles and after praising my writing skills in Albanian he asked me if I could write something good for Vatra and “Dielli”. I was shy and a little afraid to say yes, as VATRA was this giant organization and national treasure to many of us and I did not see myself worth of it or able to contribute. But I heard him speak and saw his loving care for Albania, for the truth, saw that his concern was real and that the gentleman was really a good man, a virtuous man, nothing to be scared of. He was like a loving father who asks his children to do the right thing. As we were talking , it also hit me how he loathed the communist ideology. he did not proclaim, neither made a statement , we just talked, shared ideas and I was convinced that he was not tainted by communism at all. That ideology (communism) that had tried to crush my mom, that caused so much harm to her entire family and to my paternal side too back in Albania. I was affected myself by such tyranny and so were my brothers. So , seeing a good Albanian man, that had such good ideals , made me melt. I felt I had met the people from forty years ago, before the values were destroyed and shaken and twisted , to create a new man as Communist party tried to do. I felt that as we spoke, a bond was created and stayed as such. Thus I committed myself and said “yes” to work with him for Vatra (of course on a pro bono basis). So I started first with few articles(in Albanian language) and helped with whatever errands needed, sometimes discussing organizational issues, sometimes simply celebrating the national feasts, reaching out, raising awareness about Vatra and its mission. Our communication was good, understanding and Agim was very supportive. After some friends and I put together a book dedicated to Mothers to be promoted in May, on Mother’s Day, I recall him walking into Vatra building on that day and was very happy for the liveliness of the event and to see the house full. He greeted us, laughed with us, ate with us and then read us a beautiful poem he had written about his own mom and I wished I had that copy now with me. (May be some people that filmed the event might have it). I remember that it was that day that we were reminding each other that “Dielli” would soon be 100 years old and VATRA must do something to revive it. He asked me to think about “how”, “what” and “where” and to write him a note to be faxed or mailed to him- so typical of his communications, not emails, not texts, but handwritten notes and best way yet, faxed. So, I prayed about it and sent him some thoughts. Of course he had asked many other Vatrans to do the same , and soon a commission was set up and planning work began. Little did I know that I would be one of the moderators of that event and that was to mark the rebirth of Dielli’s monthly publication, which is going strong. I will never forget his joy and his enthusiasm after Dalip (our current Dielli editor) and I assured him we had enough materials to start the volume 100’s, number one publication, soon. At that time Dalip Greca was still an editor for Illyria but God had other plans and it is not my intention to talk about it now, but I want to mention Agim’s enthusiasm when Dalip was available full time. I am going through some of the letters he wrote to Vatra people , myself among them, and one can see how much joy and hope this event had given Agim. He was rejoicing and was happy. But he was also caring and cautious. He was like a parent to me and many others. He was a little afraid that things might slow down after that event. We were assuring him that was going to be okay. Continuous publication of Dielli is a proof but Vatra has sustained and grown since, though we must heed his word and be aware of what was he hinting. Anyway, at about that time we had moved to DC metro area and he was sad as another family, which had newly been engaged to work with Vatra had also moved out of the area and Agim was looking forward to work with them, yet he lost them too (to the distance). I promised to work remotely, technology allowed for it, and told Agim I was available to help with articles and events or in whatever was the need. But he thought more than I did and better then I did. He said you go to DC , we will make sure we have VATRA represented in DC and operate from DC. I was humbled to be appointed as VATRA representative in DC. Later we founded VATRA DC chapter, boosted with a strong presence by Bucaj and Zotaj families, both families are known vatrans. We started doing little things at a time, but with great love, as it is custom for Vatrans and Albanians in general. We sort of inaugurated our DC presence when in October 2008 we went to the White House as a VATRA delegation to attend NATO membership ceremony for Albania, officiated by President GW Bush and also later in February 2009 to celebrate the First Anniversary of Kosova Independence. We then have had a series of events that have made VATRA not only known as the oldest Albanian-American organization, but its mission as well, which identifies with the Albanian cause. The mission has been served well. It was Agim’s vision and idea that Washington DC should be a key place for Vatra and it has been done so. We have raised awareness and have promoted Vatra over time with several events , speakers, visits, book promotions, celebrations, which were mostly held either at the Library of Congress or at the congressional rooms . We have visited offices, politicians, diplomats, experts, institutional leaders and always have fondly and boldly presented our federation’s missions and our founders but also Ing. Agim Karagjozi that led well and navigated Vatra federation through some tough decades. He and I would often speak on the phone and he would often send me hand written letters guiding me what to do and how to do it. I loved his class, his vision, his gratitude and respect as he was a honest, virtuous man. After he resigned from the office, we stayed in touch and we chatted often. I would update him and a couple of times we would meet in New York for the Flag day celebrations. Sometimes he was a bit concerned with new membership and with was always saying we must make sure we enrich Vatra with good Albanians, and he would elaborate further saying: “Do you know who is a good Albanian? See their works, read their articles, judge their conduct on how they care for Albania and not for themselves, read their motivation through their deeds, that would give you a good idea of a good Albanian”. Very interesting, I had thought, he never said anything about “bad” Albanians . He must have always looked for the good and he knew how to see it in every one and everywhere. I recall calling him once after a celebratory event, telling how well the event went and that he was sorely missed. He said he was happy and glad that all went well and not to worry about him not being present , as Vatra was important- he said,- not me(referring to himself).

I cried for several minutes after that. What a man! He was a good, a very good Albanian! I was very fond of Agim, indeed, as I learnt a lot but he also gave us hope for a better Albania and He showed us that virtuous and honest men that care for just causes are still around and he was the one example among Albanians, but unique for Vatra and with his death we lost a colossus, but inherited a great legacy. That’s why many people came and pledged the same oath during the farewell ceremonies, to respect and continue his legacy. At this difficult time, I wish the family peace and courage as they are coping with the loss, and pledge to keep them all in my prayers during this very difficult time of losing their dear husband, father and grandfather, but also praying for all Vatrans, my colleagues, who are also mourning. May God comfort all Karagjozi family and relatives, may blessed mother Mary wrap her mantle around us all and may angels bring Agim Karagjozi, our beloved Vatra president to Paradise.

Rest in peace, beloved friend and leader, may God rest your soul.

Until we meet again, farewell!