ESSE – Page 308 – Dielli

DЁNIMI I PAFAJSISЁ APO FAJЁSIA E DЁNIMIT

August 30, 2017 by dgreca

1-Eugjen-Merlika-225x300

NGA EUGJEN MERLIKA/

odiseja.pafajsisё

(Mbresa dhe pёrsiatje nga leximi i librit “Odiseja e Pafajsisё” i Lek Pёrvizit )/

Kohёt e fundit, “Panteonit tё Nёnёdheshёm”, letёrsisё sё “armiqve tё klasёs”, i u shtua njё vepёr e re, “Roman i jetuar”, “Odiseja e Pafajsisё”, me autor piktorin , poetin e publiçistin e njohur, Lek Pёrvizin. Ky roman qё i jepet lexuesit shqiptar ёshtё shpalosja e jetёs sё vёllait tё madh tё shkrimtarit, tё ndjerit Valentin Pёrvizi. Ёshtё tregimi i njё jete plot peripeci, qё filloi nё ditёn e parё tё korrikut 1920, nё kullёn e Skurajve, rrёzё Malit tё Skёnderbeut, nё malёsinё mes Krujёs e Matit, qё kishte qёnё zemra e Principatёs sё Kastriotёve dhe pёrfundoi nё njё ditё vere, nё 13 marsin 1999, nё njё spital nё Bolonjё tё Italisё. Duke mbajtur parasysh kёto dy data e ngjarjet qё lidhen me ta, do tё mendohej se ajo jetё i pёrkiste njё qytetari shqiptar qё u largua nga vёndlindja nё njё moshё tё re, pёr tё gjetur fatin nё Vendin pёrtej Adriatikut e mbeti atje deri nё fund.

Titulli i veprёs, mjaft domethёnёs, shtyn kёrshёrinё pёr t’a zbuluar atё jetё, nё tё gjitha shfaqjet e saj mё tё rёndёsishme. Ajo kёrshёri kthehet nё njё makth tё vёrtetё, i cili e mban tё pushtuar deri nё fund, deri nё çastin qё ajo jetё fiket, pёr t’u ndezur diku nё botёn e pёrjetёsisё. Ai makth pёrcaktohet nga fakte e ndodhi tё vёrteta, qё sa mё shumё lexuesi zhytet nё to aq mё shumё zgjojnё tek ai pyetje pa pёrgjigje, nё tё cilat pёrpёlitet vetёdija qytetare e tij : a mund tё ketё dёnim pёr njё njeri pёr tё cilin nuk ka asnjё farё padije tё vёrtetё pёr veprimet e tij ? ; cili kod etik, moral apo ligjor mund tё pёrligjё njё dukuri tё tillё tё llahtarёshme ?; deri ku arrin pёrgjegjёsia morale e njё shoqёrie dhe e njё shteti qё ligjet e tyre i hartojnё mbi kritere tё tilla?

Autori i le tё nёnkuptuara kёto pyetje tё vetёdijes sё lexuesit, ai mjaftohet me pёrshkrimin besnik tё ndodhivet qё kanё pёrcaktuar jetёn e njё çifti njerёzish tё dashuruar. Historia e saj mbetet hullia kryesore e romanit, nё tё cilёn derdhen rrjedha ngjarjesh tё tjera qё kanё pёrcaktuar epokёn historike. Ajo dashuri ndёrthuret me ngjarjet e kohёs sё luftёs sё dytё botёrore, jo vetёm se lind e zhvillohet gjatё saj, por se ato bёhen pёrcaktuese, me ashpёrsinё e tyre, nё ecurinё e saj. Ka diçka madhёshtore, deri nё kufijtё e legjendёs, nё fuqinё dhe qёndrueshmёrinё e asaj ndjenje, qё sfidon ligёsinё e botёs, por triumfon mbi gjithshka. Ajo dashuri ёshtё mё jetёgjatё se diktatura komuniste qё pllakosi Shqipёrinё, duke e vёnё çiftin nё njё provё jashtёnjerёzore, 47 vjet ndarjeje tё detyruar nga ligjet e shkruara e tё pashkruara tё njё regjimi, sa mizor aq dhe unik, nё historinё e komunizmit evropian.

Shkrimtari kapet fort mbi kujtesёn e studimeve klasike, duke peshkuar nё to historinё e Odiseut, princit tё Itakёs, i cili, mbasi i dha fund njё lufte dhjetёvjeçare nёpёrmjet njё dredhie qё mbante erё pabesie, pra mёkati, u end nёpёr Mesdhe pёr dhjetё vjet tё tjera, nё kёrkim tё ishullit tё tij, duke pёsuar njё farё ndёshkimi tё Perёndive pёr tё keqen qё kishte shkaktuar. Njёzet vjetori i aventurёs sё Uliksit, i ndarё nga Penelopa, ёshtё njё refren qё lexuesi e has nё roman, pёr tё bёrё njё krahasim nё mёndjen e tij mes dy epokash. Zhytja nё botёn e Homerit i duhet shkrimtarit pёr tё nxitur pёrsiatjen e lexuesit mbi ndryshimin e kohёve. Bashkёkohёsia, shekulli i njёzetё, me tё gjithё pasurinё e tij tё sukseseve tё gjithanёshme tё shkencёs nё pёrmirёsimin e jetёs njerёzore, ёshtё njё kthim mbrapa nё errёsirёn e sё shkuarёs, pёrsa i pёrket shtatit tё tij moral. Njё shekull qё numuron dhjetra milionё njerёz tё vrarё nё luftёra apo tё vdekur si pasojё pёrndjekjesh sistematike nga regjime çnjerёzore, qё kishin mohuar dhe vetё Perёndinё, qё ka nёpёrkёmbur mizorisht parimet morale bazё tё ndёrtimit tё shoqёrisё njerёzore, ka pak ose aspak tё ngjajshёm nё rrjedhёn e gjatё tё historisё sё kёtij planeti.

Fatkeqёsisht, edhe ne si regjim komunist, dhamё ndihmesёn tonё bujare nё kёtё katrahurё qё qe shkelja e tё drejtave mё parake njerёzore. Viktimat e kёsaj ndihmese janё tё shumta e secila prej tyre pagoi tributin e saj padrejtёsisё endemike tё kriminalitetit tё regjimit. Nё mes tё kёsaj kasaphane, pa caqe nё mizori, u gjend i pёrfshirё edhe çifti i romanit : Valentini, oficeri nё shёrbim tё ushtrisё italiane nё Romё dhe Maria Gorizia, studenteja bolonjeze qё u dashurua me djaloshin e pashёm shqiptar e lidhi jetёn me tё nё mes tё njё batёrdie qё qe lufta e dytё botёrore. E veçanta e kёsaj dukurie nuk qёndron nё vetё faktin, mbasi martesat mes shqiptarёsh e italianesh dhe anasjelltas, nuk pёrbёnin ndonjё sensacion n’atё kohё, por nё njё tjetёr fakt : qё çifti i sapo martuar, i shtyrё nga vёshtirёsi, edhe se mjaft serioze, tё çastit n’Itali, vendos tё kthehet nё Shqipёri nё vjeshtёn e vitit 1944, kur ishin tё shumtё ata qё e braktisnin atё.

Ngjarjet nё roman jepen nё kohёndodhjen e tyre, tё renditura me saktёsinё e njё dokumenti historik. Valentini filloi e mbaroi shkollat n’Itali nga viti 1926 deri nё vitin 1941, me pёrfundimin e studimeve nё njё nga shkollat mё tё njohura ushtarake tё Mbretёrisё, n’Akademinё e Modenёs, duke dalё oficer me gradёn toger kalorёsie e shёrbim nё Merano, nё verilindje t’Italisё. Nё vitin 1942 kreu njё kurs njёvjeçar pёr mjetet e blinduara nё qytetet Civitavekia e Trieste e u caktua me shёrbim nё Bolonjё, ku u njoh e u dashurua me njё vajzё liceiste, Maria Gorizia Manini. Viti 1943 e gjeti komandant tё njё reparti tankist nё Romё. Mё 8 shtator, kapitullimi dhe armёpushimi i parё ndёrmjet italianёve dhe aleatёve, e gjeti n’atё detyrё. Pёr afёr dy javё ai luftoi nё krye tё plotonit tё tij, kundёr ushtrisё gjermane qё pushtoi Italinё, nё Tivoli, nё mbrojtje tё Romёs. Mё 20 shtator qёndresa e repartit tё tij u thye dhe ai u zu rob, e sё bashku me oficerё tё tjerё antifashistё u caktua pёr t’u dёrguar nё kampin e Dakaut, nё Bavari. Mundi tё arratiset nga grumbullimi nё Fraskati e tё kthehet ilegal nё Bolonjё tek e fejuara. Pёr disa muaj qёndroi fshehur aty, kreu martesёn me gruan e dashuruar e nё korrik 1944 vendosi tё kthehet nё Shqipёri, i ndikuar nga dy shokё qё kishin tё njёjtin synim.

Odiseja e vogёl e kthimit nё Vendin e lindjes zgjati disa muaj e ka njё çast mjaft interesant nё zhvillimin e ngjarjeve : “Nё fakt Valentini desh tё ja mbushte mёndjen Gorit qё ajo tё mos nisej me tё, por tё priste nё Bolonja, ku ai, sapo tё mbaronte lufta do tё vinte t’a merrte. Gori nuk pranoi dhe kёshtu ata vendosёn tё merrnin udhёtimin pёr nё Shqipёri, qё nisi nё muajin gusht 1944. Nё rrugёtimin e tyre u ndalёn nё Verona, ku Gori kishte njё motёr tё martuar me drejtorin e filiales sё Mondadorit. Burrё e grua u munduan me u a mbushё mendjen tё mos shkonin nё Shqipёri. Bile tё qёndronin tek ata sa tё donin, deri sa tё merrte fund ajo luftё e mallkueme. Por jo ! Fati i tyne ishte tashma i caktuem…..”

Kёshtu e pёrshkruan autori, nё bazё tё shёnimeve tё lёna nga vёllai, atё çast pёrcaktues sё jetёs sё personazhit. Sikur tё kishte pranuar dhuntinё e mikpritjes sё baxhanakut e tё mos vazhdonte sendёrtimin e projektit tё kthimit nё Shqipёri, do tё ishte shmangur odiseja e gjatё dhe e dhimbёshme qё shoqёroi pёr gati gjysёm shekulli jetёn e dy njerёzve, tё lidhur pazgjidhshmёrisht nga njё ndjenjё dashurie me D tё madhe. Por odiseja e vogёl qё kaloi nёpёr qytetet e Vjenёs, Zagrebit, Budapestit, Beogradit, Prizrenit, mbaroi nё qytetin e Shkodrёs, ku autokolona gjermane i zbriti.

Aty filloi odiseja e madhe, qё mbas pak javёsh do tё merrte formёn e saj dramatke, me arrestimin e Valentinit dhe mbetjen nё rrugё tё madhe tё njё gruaje tё re nё njё vёnd tё huaj. Drama e fuqishme qё luhej nё zemrat e mёndjet e dy tё rinjve, si pasojё e ndarjes, ndёrthurej me tragjedinё qё pllakosi njё pjesё tё mirё tё shqiptarёve, t’atyre qё besonin nё Shtetin e bashkuar shqiptar e nё shoqёrinё e lirё. Valentini u dёrgua nё njё nga burgjet e Shkodrёs e u mbajt aty pёr dy vjet, pa asnjё proçes, sepse mbi tё nuk kishte asnjё padi tё bazuar nё ligj qё mund t’a dёnonte. Gruaja e re qё, gjatё gati dy viteve, i qёndroi pranё, me aq sa e lejonin rregullat, me kujdesin dhe dashurinё e saj, duke shpresuar nё “mrekullinё” e lirimit tё tij e duke e kёrkuar atё mё kot nё dyertё e zyrёs sё Mehmet Shehut, mё sё fundi, nё marrёveshje me tё vendosi tё riatdhesohet.

Riatdhesimi i Gorit, nёse nga ana materiale jep pёrshtypjen se shpejton proçesin e “normalizimit” tё jetёve tё personazheve, me nxjerrjen e Valentinit nga burgu e bashkimin me familjen nё njё kamp internimi dhe kthimin e nuses nё gjirin e familjes sё saj nё Bolonja, ishte njё goditje e fortё qё i u dha shpresave tё tyre pёr vazhdimin e jetёs sё bashku. Qё nga ai çast secili ka jetёn e tij : Valentini nё serinё e pafundme tё kampeve t’internimit e Gorizia nё Vendin e saj tё lindjes, nё njё jetё tё tёrhequr, si ajo e njё murgeshe, duke i shёrbyer nёnёs sё saj tё sёmurё dhe mbas largimit tё saj nga kjo botё, duke pёrkёdhelur, nё heshtjen e vetmisё e nёn peshёn e viteve, shpresёn e vakёt tё njё ribashkimi me djalin e saj tё zemrёs. Tё vetmet objekte qё materialisht i mbanin tё lidhur ishin letrat apo kartolinat e pakta nё vite qё çensura e regjimit i dorёzonte me pikatoren e “mёshirёs” sё saj.

Kjo ndarje dramatike prej 47 vjetёsh, besoj njё nga shembujt e rrallё nё nivel planetar, me tё gjithё problemet e veta tё sferёs sё ndjenjave njerёzore tё masakruara nga njё rend gjёrash qё nuk kishte asgjё njerёzore nё pёrbёrjen e tij, ka nё sfond diktaturёn e proletariatit tё komunistёve shqiptarё. Nё morinё e krimeve, mbi tё cilёt “udhёheqёsit” shqiptarё ndёrtuan “botёn e re”, ata tё ndarjes sё familjeve pёr arsye politike, tё cilat janё shumё mijёra raste, pёrbёjnё jo vetёm mёkate tё rёnda pёr shpirtёrat e tyre qё ballafaqohen çdo ditё me drejtёsinё hyjnore, por edhe njё njollё tё zezё pёr gjithё shoqёrinё tonё, tё djeshme e tё sotme, mbasi as sot nuk shfaqet asnjё brejtje ndёrgjegjeje n’atё drejtim, asnjё kёrkesё faljeje, asnjё shprehje pendese, nga ajo mori njerёzish qё, dashje pa dashje, i shёrbyen asaj tё keqeje.

Romani, jo pёr njё “deus ex machina” t’autorit, por pёr njё ndryshim epokal historik, qё mban vulёn e vullnetit tё Zotit, atё tё dёshtimit tё komunizmit si sistem n’Evropё, e tё pasojave tё detyrueshme tё asaj dukurie edhe nё Shqipёri, ka njё fund qё i shёmbёllen njё pёrralle. Mё 21 shkurt 1991, kur populli dhe rinia e Tiranёs tёrhiqnin zvarrё statujёn e Enver Hoxhёs nёpёr rrugёt e kryeqytetit, Valentini nisej me aeroplan pёr nё Bolonjё, ku e priste Gorizia, gruaja e ёndrrave tё rinisё dhe e shpresave tё qetёsisё sё viteve tё fundit tё jetёs. Ҫifti, tashmё i futur nё rrugёn e pleqёrisё, u ribashkua mbas gati gjysёm shekulli ndarjeje tё detyruar, duke pasё bёrё vetёm tё mira nё gjithё jetёn e tyre. Lexuesi ndjen njё farё lehtёsimi kur lexon episodin e takimit tё burrit me gruan mbas 47 vjetёsh, por mёndja i shkon tek mijra rastet e tjera tё ndarjeve tё detyruara, tё cilёve fati nuk u dhuroi kurrё njё rast tё tillё, tё cilin ndoshta e shijuan n’atё botёn tjetёr, mbasi prej kёtej nuk mundёn kurrё tё gjejnё ngushullim…..

Jeta e pёrbashkёt e çiftit tё rigjetur vazhdoi shtatё vjet, qё pёrbёjnё njё tё shtatёn e kohёs sё humbur nga ndarja. Qenё vite lumturie tё brёndёshme por edhe tё shqetёsimeve trupore qё vetё mosha i paraqet pёr tё gjithё. Nё fund tё tyre Valentini u largua nga jeta tokёsore, duke e lёnё pёrsёri vetёm Gorizian e tij tё shtrenjtё. Por nё kёtё kohё, qё do tё kishte qёnё mё e vёshtira pёr kёtё heroinё tё vёrtetё tё tempullit tё familjes, i u gjendёn pranё kunati Lek dhe bashkёshortja e tij, Angjelina, tё cilёt, me kujdesin dhe dashurinё e tyre, shpёrblyen, aq sa ishte e mundur, virtutet e njё gruaje qё meritonte admirim e mirёnjohje.

“Koha ban tё vetёn dhe kёshtu edhe Gori, kjo Penelope e shekullit tё njёzetё, ndёrroi jetё pёr t’u bashkue me Uliksin e saj, Valentinin, nё pёrjetёsinё e Parajsёs. Ky ishte romani i jetuem nga ky çift, njё Odise e vёrtetё e Pafajsisё”, pёrfundon Lek Pёrvizi, thjeshtё e bukur romanin e tij.

Si lexues e mik i tij i shpreh falёnderimin e sinqertё pёr kёtё vepёr t’arrirё e tё dobishme, jo vetёm pёr tё pёrjetёsuar figurat lartёsisht njerёzore e tё virtutёshme tё vёllait e bashkёshortes sё tij, por edhe pёr dёshminё, skajshmёrisht objektive, tё njё epoke tё zezё, nё tё cilёn qemё viktima tё dhunёs shtetёrore e pjestarё tё “Odisesё sё Pafajsisё”.

Duke pёrfunduar kёta rrjeshta me lot ndёr sy, mё vijnё nё kujtesё qindra episode tё njё jete tё kaluar, pёr vite me rradhё, me Valentinin e Lekёn nё kampin e Plukut. Figura e Valentinit ёshtё skalitur nё kujtesё si ajo e njё Njeriu, tek i cili nё çdo veprim spikaste ndershmёria, karakteri i fortё e shpirtmadhёsia, virtute tё rralla pёr kohёn tonё. Ai qe pёr mua njё mik i shtrenjtё, nga i cili mёsova shumё e tё cilit i shpreh gjithё respektin, dashamirёsinё e vlerёsimin tim tё sinqertё. Dritё e paqe shpirtit tё Tij, tё provuar aq shumё nё kёtё jetё !

Gusht 2017

Një nga thëniet e ndritura të At’ Daniel Gjeçaj

August 30, 2017 by dgreca

Folësi i mrekullueshëm, me zë të bukur, kumbues, shpirtkulluar dhe përplot stil i Radio Vatikanit për 30 vite rresht në Seksionin Shqip…/

Shënimet 1977/

Nga Xhevair Lleshi/Jemi ende të rinj. Kena lanë çdo gja pasdore, kalojm’ ditën me të shkepme, i merrna gjanat siç vin’ dhe krijojm’ grupe me katër e pesë vetë, shtojm’ përdit edhe kokoroshë e pijetar, gjejm’ talente, ushqejm’ iluzione lávdi, humbim rrugët, rrëmojm’ ndër xhepa dhe s’gjejm’ ma kurrgja, natën e ditën, verës a dimnit, rrim’ me ftyrë kah dritaret e m’dha t’botës dhe asnjëherë nuk hymë dot brenda tyne, përjetojm’ situata komike, themi batuta të shkëlqyeme, harrohemi pas të bukurës dhe pas femnave, dalim në skenë dhe ia këpusnim kot dhe plot, pa pikë turpi e kthejm’ çdo gja përmbys dhe kjo na kënaq gjer në marrí, pa dhe me paterica, të ligur e të fishkur, futemi kudo e dalim nga kudo, xam’ tryezat ma t’mira dhe presim pa ndoj qëllim, nuk përfillim kurrkand, nuk na del pija e nuk kujtohemi ma për asgja, kalamendemi, heqim shpirt pa ndihmën e kujt, mbështetemi pas murit me nji këmbë vënë pas të palosun, durojm’ dhimbjet me një shtrembnim të shëmtut tiparesh, herë-herë e marrim veten n’dorë, kqyrim njerëzit e tjerë rreth e rrotull, shpresojm’ për nji gja ideale pa pikën e turpit, herë jemi qytetarë të nderuem, herë hermafroditë, herë katundarë verioro-jugoro-lindoro-perëndimorë, e kena bá zanat bezdinë, s’lam’ asnje dhe asgja pa kërcnue , pastaj ngecim si miu në çark, shpërbahena në një furtunë dhe frymë dielli, shpërthejm’ nga gazi dhe pija, nga mungesa e dashnisë dhe mallkimit, përlajm’ lekë e gjellë e ç’gjejmë përpara, bahemi edhe aktorë çfarëdo edhe brilantë edhe dosido edhe coftina, po krejt siç jena, fare injorantë, rrimë ca aty ku dergjet sëmunda të cilën dimë ta përqeshim, jemi po ne që shtyjmë t’keqen dhe t’mirën, punojm’ aq sa na bie bretku, s’duam t’ia dimë për fundin e natës a për fillimin e një ditë të re, bahena befas tejet të famshëm, dhe na njofin t’gjithë, hedhim e presim batuta e qyfra, shpërdorojm’ ç’të mundna, zgjatim duart për të mirën e njerëzimit, nuk e japim kurrë tonën, nuk dimë ku po shkojm’ e nuk dimë ç’na pret, fillojm’ faljen, bajm’ kurbane, shohim gjakun ndër këmbë, mbajm’ vesh ç’ngjet në Azinë Juglindore, kapim këdo që na e ha syri, merrna vesh mirë por ma shum’ grindemi sesa kuptohena si njerëz, e shtyjmë çdo gja për ma vonë sepse… sepse jena t’lodhun e t’shkalafitun, pastaj kur s’jemi në të sigurisht s’mbajm’ mend asgja, flasim edhe me gëzim, ka raste që edhe zhdukemi, zdërhallemi, por edhe shpërthejm’ n’brohorima, pastaj n’heshtje, shkrepim fyshekzare, themi barsoleta pa fund, dhurojm’ t’qeshuna t’bujshme, hipim madje deri në qiellin e shtatë gjithnji me raki t’pastër ball’ kazani, bajm’ qyfra politike, hapim shkolla e spitale po të duam sepse jemi vërtet t’aftë që ta bajm’ edhe politikën gazmore… dhe të gjitha kto ndodhin pasi ne vdesim për atdheun, atdheun që s’e kena ma, atë që e kërkojm’ n’hartë e s’e gjejmë, që ka humbur diku në labirintin e tmerrshëm të botës… Sepse kështu ndodh gjithnji, atdheun e duam kur s’e kemi ma. Përshkojm’ fushat dhe malet e atdheut dhe kemi gjithnji n’zemër nji breng’ të pakuptueshme. Çohu, bre burrë! O pykë në diell, o patericë, or malok, o sakat me këmbë, or lypës… Sa herë vjen ndonjë i ri për të filluar punë ne lujm’ me të se e duam atdheun! Ne e kemi atdheun – t’mirë – t’pasun – t’vorfën – t’keq – ndaj bajm’ naze, madje e shkundna gjer në fund, e pim si kupë rakie, ia mësojmë shkronjat, ia vëmë themrat nga majat dhe mallkojmë duke thanë «mos ia pafshim bojën»! E duam atdheun prandaj jena kaq t’thjeshtë dhe gati t’dhembshun dhe kur qeshna mbytena n’lot, martojmë madje trishtimin me gazmendin e tjetërfartë, mbytena edhe n’humorin tonë, kthehena n’mumje arkivi, tregojm’ saga islandeze se ato të atdheut tonë ose s’i kemi ose i kena humbur, festojm’ vetëm vitin e ri, ditëlindjen e partisë dhe të revolucionit socialist të tetorit të mëmës Rusi, marrim në vit ndonjëherë nji kilogram mish – aq sa fal Atdheu! Rroftë Atdheu! Poshtë Atdheu! Dhe qajm’ me lott breshní kur Atdheun e dashtun s’e kena ma… Amen!

NJË ALBUM I SHKËLQYER I ATJON ZHITIT NË DATËLINDJEN E 22-TË TË TIJ

August 30, 2017 by dgreca

Në datëlindjen e 22-të e Atjon Zhitit, (30 Gusht), “studentit-engjëll” siç e quajnë të gjithë, doli dhe është shpërndarë librarive kryesore të Kryeqytetit një Album i shkëlqyer me vizatime të tij.Brenda 250 faqeve me format të madh “Opera Atjon” përmbledh skica të fëminisë dhe të adoleshencës së autorit, punime e kompozime të ndryshme, ku shpaloset një botë me plot fantazi, me lëvizje dhe dritë, me dashuri e ëndrra, që dëshmon furishëm dhe një anë tjetër të talentit shumë planësh të Atjonit.

Albumi është përgatitur nga kritiku i artit, piktor dhe botues, Gëzim Tafa. Ai ka realizuar me estetikë dhe freski një vepër, sa rinore, po aq dhe të qendrueshme, ku ngjyrat janë dhe emocione, ku linjat japin dhe mesahe, nga konturet e të cilave shpërthejnë dëshira…

Albumi është dy gjuhësh, shqip dhe italisht, nga që Atjoni studionte në Itali, në Universitetin “Sacro Cuore” në Milano për Filozofi dhe ishte anëtari më i ri i PEN Clubit italian. Në faqen e parë të Albumit janë vënë fjalët e Eda Zhitit, mamit të Atjonit: “…këto vizatime të Atjonit, të fëminisë dhe adoleshencës së tij, i ruaja si thesar timin për të ardhmen, që t’ia jepja një ditë si befasi e bukur… por Ai, me flatra qiellore, befasisht u largua dhe na i la të gjitha për t’ua dhënë të gjithëve…”

Në parathënien e tij, “Kutia me xixëllonja” studiuesi dhe kritiku i artit, Prof. Gëzim Qendro, kuratori dhe i ekspozitës së Atjonit në Universitetin “Polis” ndër të shpjegon: “…Të rrethuar nga vallëzimi i dritëzave misterioze nisim të ecim përmes tyre dhe fillojmë të dallojmë në mugëtirën e kopshtit shëmbëllesa, forma dhe silueta shpesh të pakuptueshme… E kështu të dalldisur nga vallëzimi i xixëllonjave rrotull nesh endemi nëpër kopsht duke pyetur veten se kushedi sa mirë do të jetë ndjerë Atjoni brenda këtij kopshti të magjishëm… Demiurg i plotfuqishëm që me pak prekje dhe lëvizje krijon një univers që nuk ekzistonte më parë. Një lojë tensionesh dhe harmonish kromatike befasuese të krijuara me kokëshkrepjen dhe guximin tipik për temperamentet krijues. Këto tablo dhe vizatime të arrira janë dëshmitare të heshtura të energjisë, lirisë dhe dëshirës së natyrshme fëminore për të komunikuar…”.

Dhe ja, shfletojmë, vizatimet e para, kur Atjoni ishte 3 vjeç e gjysmë, “Nënë Tereza dhe kryqet”, për të cilat do të shkruante dhe gazeta e njohur e Vatikanit “L’Osservatore Romano”. Ja ç’thotë gazetari i saj, Giampaolo Mattei: “…vizatimi i tij është një ‘strategji politike’ e madhe, shumë më serioze dhe konkrete se ato të udhëhequra me forcën e armëve.”

Në album, krahas gazetës vatikanase, është dhe faksimilja e gazetës shqiptare “TemA” që e botoi këtë shkrim që në vitin 1999.

Dhe vijonë punët si një ditar gëzimesh fëminore, personazhe përrallash moderne televizive, kafshë të humanizuara, peizazhe, vendlindja, shkolla, pllakate, portrete, qiell me yje, galaktika, etj, etj, universi Atjon, siç e quan në pasthënie përgatitësi i Albumit, Gëzim Tafa. Ndër të tjera ai sintetizon: “Kapja e universit në të gjitha dimensionet. Kjo është fabula e pikturës së tij. I mbërthyer nga ky detaj artistik… ajo tingëllon përtej moshës dhe me tendenca të dukshme ndaj artit modern, abstraksionit apo minimalizmit… Për të fluturuar drejt së pamundurës, përjetësisë…”

Në kapitullin e fundit të Albumit “Opera Atjon” janë “të tjerët për Atjonin”, vizatime kushtuar atij nga Mjeshtrat e shquar Ibrahim Kodra, Nestor Jonuzi, Skender Kamberi, Maks Velo, Sali Shijaku, etj, e së fundmi nga piktori i ri Gjergj Kola.

Krahas autografëve, dhënë Atjonit nga shkrimtarë të njohur, janë dhe disa thënie të tyre për atë: “Atjoni është djali që cdo prind do të donte ta kishte të vetin” shkruan poeti Italian, Presidenti i PEN-it, Sebastiano Grasso

Ndërsa poeti me famë botërore, Adonis, që më shumë se prej 30 vjetësh jeton në Paris, do të thoshte: “Atjoni e iluminonte poezinë, sepse ai vetë ishte pothuajse një poeme magjike…”

Shkrimtarja Helena Kadare, në letrën e saj dërguar bashkarisht me shkrimtarin botëror Ismail Kadare kujton: …E kam ende të gjallë buzëqeshjen e tij të çiltër, kokën e bukur plot kaçurrele të zinj, tek vraponte galerive të Muzeut të Arteve në Vjenë, për të kapur dhe kuptuar gjithçka mahnitëse të atyre tablove të mjeshtërve të mëdhenj, që po vizitonim së bashku. I them këto se nuk është diçka e zakonshme për një fëmijë të moshës së tij ai pasion dhe ajo kureshtje, për të mësuar njëherësh dhe sa më shpejt gjithçka….

Kjo fytyrë e bukur engjëllore… Ajo krijesë e mrekullueshme pra, ishte bërë për qiellin, jo për këtë botë…”.

Ky paragraf është vendosur dhe në kopertinën e pasme të Albumit, që del pas botimit me suksese të librit me ese të Atjon Zhiti “Për atë që dua(m)” si dhe dy librave të të atit, Visar Zhiti, ku Atjoni, si të thuash është bashkautor, ilustrues i vëllimit me tregime “Valixhja e shqyer…” dhe përmbledhjes me poezi botuar në Itali “Ku është jeta?”.

Edhe pse në fillimet e tij, të ndërprera tragjikisht, Atjon Zhiti vazhdon të na magjepsë me bukurinë e shpirtit dhe të bëmave rinore, të asaj që na jep vazhdimisht si në këtë 22 vjetor të datëlindjes së tij: frymëzime dhe dritë.- Nga “Lajmëtari i së mirës”

FALEMINDERIT, ELIZA !

August 25, 2017 by dgreca

NGA Ylli XHAFERRI/ *

eliza-dushku-53.4

Rasti i Elizës me mbiemrin thellësisht shqiptar dhe tradicional Dushku , të cilës iu rezervua një pritje e ngrohtë ,vëllazërore dhe prindërore në tokën amë, vajzës që erdhi nga Amerika e largët , për tu takuar me njerëzit e një gjaku , për të frymëmarrur aromën e trojeve të të parëve , nuk mundet ta zbërthejë vetëm kushtrimi ose thirrja gjenetike , por në rradhë të parë respekti ndaj prindërve të saj , varreve të gjyshërve , themelit të familjes , djepit të fisit dhe rrënjëve të tij , inspirimit intelektual , moral dhe shpirtëror për të mbajtur të shtrira urat dhe kontaktet me vendlindjen që ati nuk kishte harruar kurrë pa ia treguar mbrëmjeve në kontinetin e skajshëm . Eliza e qeshur nuk mungoi të tregonte edhe tatuazhin , një shqiponjë e mpiksur në mishin dhe gjakun e saj , që përveçse na krijoi emocion , qe dhe një dush i ftohtë akull , për ato djem dhe vajza shqiptare që në tatutë e tyre nuk e konsiderojnë dhe vlerësojnë simbolin kombëtarë , por gdhendin e shkruajnë lloj-lloj dragonjsh , demonësh dhe zemrash të përshkuara mespërmes nga tehe thikash që të rrënqethin . Ajo vajzë e bukur , e qeshur dhe me nam të madh na tregoi se shqiponja e flamurit tonë , përveçse simbol i atdhetarisë , ka qenë , qenkërka dhe mbetet përjetësisht simbol i bukurisë së rrallë . Ajo në mënyrë intuitive , në grishje të gjakut dhe kushtrimit korçar nuk bëri gjë tjetër veçse riktheu në kohën tonë tatutë e kaçakëve të lirisë , Mihal Gramenos me shokë, qëndismat e Marigove, shqiponjat e të cilave ruhen sot si relike të shenjta dhe vepra arti . Eliza nuk mungoi ta thonte me krenari të ligjëshme , me plot patos dhe gëzim faktin që ishte SHQIPTARE . E ajo vinte nga një vend i madh , ku edhe pse njerëzit janë mbledhur nga të gjithë kontinentet , askush nuk mungon të dëshmojë origjinën , kombësinë dhe gjuhën nga vjen . Eliza nga qendra e internacionalizmit , nga Bota e çudirave , nuk harronte të na kujtonte nacionalitetin shqiptar . Bota na mirëpret në gjirin e saj , me identitetin tonë kombëtar , me etnopsikologjinë , simbolet , doket , zakonet dhe veshjet tona , na pret si shqiptar të herëshëm dhe të rinj . Ai që nuk i përket atdheut nuk i përket as njerëzimit . Eliza e brishtë na kujtoi me sinqeritetin e saj të bukur llumin ku kanë rënë bashkëkombasit tonë të cilët kanë ndërruar emër , mbiemër , kombësi , për të përfituar një azil në perëndim . Përgjegjës për këtë tjetërsim të dënueshëm janë bërë dhe bëhen këshillëtarët komunalë dhe bashkiakë që me papërgjegjësinë e tyre marrin vendime absurde , antikombëtare , Hysenin e ndërrojnë si emër dhe e quajnë Jani , Qazimin Kristo , deri tek mbiemrat Hoxha në Aligieri , Kasapi në Shërëderian . Zinxhiri i të pabërave zgjatet , bëhet trërkuzë marrie , shprehje mendjelehtësie , qëndrim mohues atdhedashurie . Eliza dha një mësim të madh etnkulturor dhe patriotik . Koha jonë e kishte të nevojëshme një përvojë të tillë prej së cilës ishte ç’mësuar. Falenderimi për Elizën nuk mund të mos na zgjonte disa përsiatje që duhen parë në këtë optikë , bërjen e një apeli atdhetaro-qytetar ndaj shqiptarëve që si kuajtë pa ndërgjegjie sociale , familjare dhe kombëtare atdhe quajnë cdo grazhd ku mjafton të kashaisen . Miq , nuse , prindër e vëllezër ka vetëm në atdhe . Mërgimtari kudo është i vetmuar . Luajtja me disa simbole fondamentale , mohimi apo këmbimi i tyre me të tjera , më detyron të kujtoj një fjalë të urtë të një vendi fqinj që thotë : ” Një dimër në vendin tënd është më i ëmbël se njëqind pranvera në vend të huaj .” Falenderimi për Elizën është se ajo më zgjoi të them disa të pathëna para të cilave duhet të skuqemi . Së pari : Himara është një krahinë me një histori zulmëmadhe për çështjen shqiptare , gjuhën dhe kulturën shqipe , një perlë në gjerdanin e peizazhit natyror të bregdetit shqiptar , por që po kthehet në një shesh për tu bërë përshesh , do të thonte Petro Marko po të ishte gjallë . Por dhe i vdekur , nga vorreza e tij në ullishtën e Bregut nuk do të mungojë që si Kostandini i baladës , të marrë gurin e palatuar të varrit për kalë , shkumën e detit si shalë , oinë e shamizezave dhe Vajzës së Valëve për himn , e do t’i mbledhë nga janë e ku s’janë Doruntinat e shpërndara si zogjtë e qyqes udhëkryqeve të botës . T’i kthjellojë , t’i sjellë në mend , tu kujtojë ” mëmëdhe quhet toka , ku më ka rënë koka “. Vetëm atëherë eshtrat e tij mund të gjejnë disi prehje . Dikush i trazon urët , një frymë e keqe si stihi i fryn zjarrit të përcarjes . I kemi para syve ato skena tragjike dhe groteske , kur disa gjynahqarë , me dinjitet të humbur , më keq akoma , të shitur , tundnin flamuj provokativë , flisnin greqisht , mohonin dheun e atit , qumështin e nënës , fjalën e rritjes , për një grusht euro a një kartë jeshile . Himara është plis i dheut të shqipes , kjo është e vërteta e vjetër , që ka qenë dhe do të mbetet derisa të ketë dritë dielli dhe hije hëne në këtë faqe të Ilirisë së lashtë . Së dyti : Përmeti , djepi i Frashëlinjve u përfshi në një skandal të paparë dhe të padëgjuar . Në mes të ditës , në vendin e shenjtë , në tempullin e respektit , në varrezë , hyjnë e dalin , zhvarrosin dhe manipulojnë eshtra , fshatarë , priftërinj , sekserë , menaxherë ndjellazinj , Mefistofelë të kohëve moderne . Fshatarë që për disa kacidhe mbushnin arkat me eshtrat e farefisit që s’kishin kapur kurrë pushkë me dorë në gjallje të tyre . Shkulen varre diku për tu ngulur diku . Shkulet Shqipëri për tu mbjellë Vorio Epir . Për ironi të fatit ,vetë prifti, bekon sakrilegjin . Varret ndërronin identitet , gjini , kombësi . Vetëm e vetëm që dikush të marrë diku ca euro që kullojnë gjak , vetëm se diku në qoshke e skuta të mykura manastiresh të Malit të Shentë ,që nxijnë si zgërbonja , në shtetin fqinj gjallojnë hijet shoveniste , etjet panhelene .Vorreza , kërkesa të pamotivuara memorialesh . Përse në vijën e lakmuar të Vorio Epirit ?! Ku janë hartat e betejave të Luftës Italo-Greke , emrat e të vrarëve , kuotat gjeografike të varrezave !? Shteti grek i dikurshëm krenohej me ushtrinë e tij dhe fitoren e saj madhështore ndaj fashizmit italian , por a ishte e formatuar dhe e udhëhequr ushtarakisht sipas shkencës dhe teknikave profesionale ajo . Si mundet që varret e heronjve të kërkohen sot aty-këtu si varre dezertorësh aksidentalë ?! A justifikohet lavdia , respekti i shtetit dhe kujdesi i familjarëve për gjakun e të afërmve të tyre !? Nuk është sasia numerike e memorialeve dëshmi kujdesi dhe respekti , por vlera simbolike e aktit .Kërkesat e pajustifikueshme lene shije të keqe , të hidhur , krijojnë ndjesinë e gozhdës së Nastradinit . Këto pyetje duhet t’i shtrojnë për përgjigjie gazetarët dhe historianët grekë , të cilët nuk duhet të biejnë pre e klimave dhe korrenteve nacionaliste . Ky memorial , a është vepër e shtetit fqinj apo e murgjëve të Malit Atos ku yshtet e ndizet etja për Verio Epirin ! Përse , përse pa një ndërgjegjie elementare humane dhe qytetare, kombëtare dhe fetare nga bashkëkombasit tonë ?! Opinioni i bashkëfshatarëve , qëndrimi i të zgjedhurve lokalë , përgjegjësia e intelektualëve dhe e të shkolluarëve të zonës përreth , përse u fashitën dhe heshtën !? A do të mundeshim ne , që në tokat tona të Çamërisë , të shkonim tu pritnim një ferrë , tu ndreqnim një gur , të lyenim me gëlqere gurët e varreve të braktisur për afro një shekull ?! E vërteta nuk ka qenë dhe nuk është asnjëherë njëlloj në dy anët e Pirenejve prandaj të jemi të kujdesshëm . Kali i Trojës mesa duket nuk do të ketë kurrë të kalbur . Së treti : Kryqet që mbillen kodrave të Shkodrës dhe Ksamilit kujtojnë sentencën , ekstremet puqen . Toka është e njerëzve , pa dallime fetare , ideologjike apo politike . Të gjithë jemi dëshmitarë se ç’hoqëm të shkulnim dhe ç’rrënjosnim nga malet , përrenjtë dhe pllajat e Shqipërisë parrullat komuniste . Se ç’humbëm prej ideologjizimit të skajshëm të gjithë e dimë dhe e vuajtëm . Puiritanizmi fetar dhe puritanizimi i vendeve nuk janë e njejta gjë . Përvoja historike shqiptare nuk jep shembuj të tillë . Ndërtuesit e kryqeve , ç’varrmihësit , mbajtësit e flamujve të huaj , përpiluesit e atlaseve , fjalorëve dhe guidave turistike , arkitektët e obeliskëve dhe memorialëve nuk janë alienë e marsianë , por si të gjithë ne , shqiptarë që gëlltisin diku një lugë çorbë dhe vjellin vetveten . Opinioni qytetaro-atdhetarë duhet tu thotë ndal praktikave të tilla . Atdheu fillon në kufijtë e lagjes , në livadhet e fshatit , në varrezën e fisit , në këngët e dasmës . Atdhe , madje një copë vitale e tij , është Eliza , përkrenarja dhe shpata e Skëndërbeut në Vienë , Nënë Tereza , boksieri Krasniqi , Mali i Gramozit , violinisti Papavrami , ” Bukuroshja e Durrësit “, nobelisti Murati , Drini i Bardhë dhe Drini i Zi , piktori Kodra , sopranoja Inva Mula , Kodikët e Beratit , ” Gjenerali i ushtrisë së vdekur ” i Kadaresë ,përkthyer në mëse 40 gjuhë të botës , Kalaja e Rozafatit , Adem Jasharari , Alfabeti i Gjuhës Shqipe , Kaçaniku , etj . Atdhe është gjaku Shqiptar kudo që ndodhet nëpër botë . Askujt dhe kurrëndonjëherë nuk i lejohet të nëpërkëmbë atë ,për më tepër brenda kufijve . Këto mësime na i përmendi vizita e Elizës . Faleminderit , Eliza !

KRENARI

August 25, 2017 by dgreca

1 astrit LULUSHI

Nga Astrit Lulushi/

Cdo ndryshim vjen nga brenda…nëse…vendi është një i vetëm, pa lidhje varësie nga një tjetër, me përjashtim të…Zotit, dhe kur Ky mohohet…me përjashtim të vetes. Një vend i tillë i ngjan “atomit” që nuk mund të afektojë ose afektohet nga një tjetër; ai nuk ka dritare nëpërmjet të cilave drita mund të hyjë a të dalë.

Fati i vendit të izoluar në mënyrë të tillë është i pavarur, e ardhmja e tij vjen nga pasojat e veta, cdo ndryshim vjen nga përbrënda. Kështu edhe kur del nga izolimi, ai u bënë ballë, anashkalon, ose kundërshton këshillat a ndikimet nga jashtë dhe përpiqet të veprojë “si di vetë”, prandaj tranzicioni ose kapërcimi nga një epokë në tjetrën merr kohë dhe bëhet i mundimshëm për njerëzit që e përjetojnë.

Atom do të thotë ‘i pandashëm’ ose “pafundësisht i ndashëm” (Leibniz), nga natyra i padukëshëm dhe si i tillë, i pazhvilluar, me gjithë përcapjet për progres. Kjo të kujton analogjinë e dy orëve (të pa sinkronizuara) që filozofët në të kaluarën përdornin për të përshkruar anomalitë në lidhjet midis trurit dhe trupit a mendimit dhe veprimit.

Shihet sot, se njerëzit që kanë provuar një mbyllje a izolim, ndryshe thonë e ndryshe veprojnë, janë të coroditur, vijnë rrotull të hutuar, të trullosur, gënjejnë pa shkak, mashtrojnë për të jetuar, dhe kudo që t’i dërgosh, mes vyrtutit, do të pasqyrojnë veset e tyre, urrejten e cmirën për ata që kanë, dhe meqë s’kanë cfarë, tregojnë krenarinë që janë.

Nëse ky është vendi më i mirë në botë, po vendet e tjera si janë?, pyeti Kandidi i Volterit (1759), pasi pa fatkeqësitë dhe vuajtjet mes njerëzve në Lisbonën e rrënuar nga tërmeti.

Duket se Kandidi ndodhej në vend të gabuar në kohë të gabuar, por shoku i tij filozof, që e shoqëronte, i tha se ky ishte vendi më i mirë në botë, dhe Kandidi filloi të bindej se ashtu ishte. Por në fund të tregimit, edhe filozofi nuk ishte i prirur më të pranonte se vendi ku ndodheshin ishte më i miri, por meqënëse ishte filozof, tha ai, do të ishte e papërshtatëshme të ndryshonte mendje.