ESSE – Page 321 – Dielli

NË TË DYZETËN DITË TEK “ÇADRA E LIRISË”….

March 30, 2017 by dgreca

Nga Ramiz LUSHAJ/

Dje, në të dyzetën ditë, isha tek e cilësuara nga politika e në masmedia si “Çadra e Lirisë” e Opozitës në Bulevardin “Dëshmorët e Kombit” në Tiranë.

Une, në simbolikë, me të gjitha shqisat e mia po laboratoroja nëse ky institucion tempullor i Demokracisë së sotme Shqiptare do të ketë të “Dyzeta”. Nëse une do të vij këtu pas 40 ditësh, për të “40-tat” e saj. Aty pashë se “Çadra e Lirisë” ende nuk kishte vdekur. Ajo ende jetonte aty. Po, po. Ajo ende jetonte tek ne, mes nesh. Për një jetë, për një kohë ma ndryshe, për një “Republikë të Re”.

Aty shqisoja dhe një tjetër rrezik, të vjetër e të ri: “Çadrën e Lirisë” mund ta vdisnin. Po, po. Mund “ta vdisnin”…! E kush? Të dy palët: të Tjerët (Rreziku), por edhe të Vetët (të Rrezikshmit). Ata, të parët (Rreziku) në dy godinat përballë në të majtë e në të djathtë – në të djathtë e në të majtë, në godinën e “Komitetit Qendror të vjetër” të Enverit dhe në godinën e “Komitetit Qendror të ri” të Edit. Ata, të dytët (të Rrezikshmit) të djathtët e majtë dhe të majtët e djathtë, ata miqtë-armiq e armiqtë-miq, që kur PD duan të hapet duan t’ia mbyllin Çadrën dhe kur Opozita bashkohët kështu, kësisoj, duan t’ia “thyejnë” ndonjë tel të Çadrës apo ta grisin Çadrën sa vrima e një plumbi “më fal”(!) apo sa vrima e një grushti “të fala”(!).

Bash tek Çadra e Lirisë” dyzet ditëshe, m’u kujtue diçka nga vitet e rinisë time të hershme. Njeriu që e shpiki për herë të parë çadrën e sodit, ai që doli për herë të parë në rrugët e një qyteti të madh europian me këtë çadër në dorë, e qëlluan me gurë. Me shumë gurë. E banë me plagë. Me shumë plagë. E keq quajtën “djallë”. Po, po. Thanë se ai ishte vet “djalli”…(!)

E, atë ditë e sot, i thinjun nga flokët e kohërat, unë – mbajtësi i Çadrës vetjake e publike, mendoj në pafundësi: Pse e trajtuan kështu, kësisoj, njeriun e shpikësit e mbajtësit të çadrës së parë në shek. XVIII, para 4 shekujsh?! Qysh, ai “djalli” i dikurshëm me çadër në dorë para 4 shekujsh është sot, tashti, edhe për mue, “ëngjëll” i çadrës time që e mbaj në dorë në shek. XXI?! Përndryshe: qysh kemi me i quajt, sot në të 40-tën ditë, në 40 ditët e ardhshme, në 40 vjetor, në 400 vjetor, këta “djajtë” tanë majtas e djathtas – në të djathtë e në të majtë, që e gjuajnë me gurë “Çadrën e Lirisë”…?! E, une, prej sodit e deri në fund të jetës time, kam me mendue e folnue: “Qysh, djajtë e vjetër e të rinj, e gjuajnë me kaq shumë gurë nga afër e larg “Çadrën e Lirisë” të Dhjetorit ’90 e të 18 shkurtit 2017?! E, une, sot, në të 40-tën ditë të “Çadrës së Lirisë” po i lutem Zotit e Demokracisë, Opozitës Politike e Shpirtit Opozitar Shqiptar që të mos shkoj(më) aty “për të Dyzetat e Saj”, pasi shkrehja e Saj është shkrehje e Ëndrrave e Shpresave, pasi “vdekja e Saj” është vdekje e qelizave për Liri e Demokraci, për Ardhmëri, pasi ajo është kthye në një “Kauzë”, në një “Universitet”, një një “Univers” për një “Republikë të Re’, për një Shqipëri Ndryshe.

Çadra e Lirisë, Tiranë, 29 mars 2017

KUR BOTA FILLOJE TE MENDOJE SHQIP

March 21, 2017 by dgreca

Parafjala e Ditarit/

“Gjithë atyre që dhanë mundin, gjakun dhe jetën e tyre për liri e pavarësi të Kosovës”. I.Gashi/

1 Ismail Gashi-Sllovi

Nga Ismail GASHI/Pas Demonstratave të 1981, shtypjes me dhunë të kërkesave shqiptare nga pushteti serbë. Pranvera e Madhe Shqiptare 1981, sikur pushoi së vepruari. Megjithatë, ringjallja, zgjerimi e këmbëngulësia shqiptare në kërkesa, masovizimi e përfshirja e gjithë hapësirës shqiptare moiri rrugën e pavarësimit, më 1988, kur politika serbe në hakmarrje të ngjrjeve te 1968, planifikonte pezullimin e autonomisë së Kosovës, përmes akteve ligjore e “shprehjes së lire” të popullit, filluan Kuvendimet Kushtetuese për ndryshimet në Kushtetutën e 1974. Këto kuvendime mundësuan e formësuan kontakte me masat popullore, hapen rrugë që edhe në këto rrethana të niset fjala dhe mendimi i lirë demokratik i masës së shtypur shqiptare. Në këto tubime nëpër gjitha vendbanimet shqiptare në Kosovë, për herë të parë u ringjall si feniksi shpërthimi e forcës akumuluese e cila shqetësoi politikën serbe. Shqiptarët pas shumë përpjekjeve për liri në tetor-nëntor 1988 me Grevat e Minatorëve si dhe demonstratat e janar-shkurt dhe të nëntorit 1989 dhe janar-shkurt 1990 u shprehen dhe dolën hapur kundër ndryshime që rrezikonin autonominë e Kosovës.

Në shkurt të 1989 filluan grevat e minatorëve më këmbëngulëset në kërkesa e më rrezistentët në kohë, të cilat më vonë u përkrahën edhe nga studentët dhe masat e gjëra të shqiptare. Grevat morën jehonë të madhe ndërkombëtare dhe lëkundën këmbët e sëmura të shtetit serbë. Në vjeshtë të 1989 shqiptarët e Kosovës organizuan protesta gjithëpopullore. Turmat e mëdha të popullit kalonin këmbë edhe qindra kilometra, Protestuesit vazhduan me ditë e net të tëra të qëndrojnë nëpër sheshet e qendrave të qyteteve, me pikësynim të përqendruar në Prishtinë. Më 23 mars 1989 Kuvendi i Kosovës me skenar e veprim mashtrues e të dhunshëm, dha pëlqim për ndryshimet në Kushtetutën e Kosovës. Ndryshime të cilat më 28 mars 1989 Serbia i aprovoi në Kushtetutën serbe dhe definitivisht arriti të heq atë pjesë të autonomisë së Kosovës të cilën deri atëherë garantonte Kushtetuta e 1974. Në vazhdim shqiptarëve nuk ju mbeti opsion tjetër artikulimi, përveç organizimit politik dhe sakrificës së hapur e të zyrtarizuar me kërkesat e qarta politike, shtetërore e kombëtare. Më 14 nëntor 1989 u themelua KMDLNJ, subjekti parë shqiptarë në Kosovë që mbrohen të drejtat njerëzore e kombëtare të shqiptarëve të rrezikuar. Në dhjetor të 1989 Veton Surroi në bashkëveprim me Branko Horvatin formuan UJDI, parti politike e nivelit jugosllav. Kurse më 23 dhjetor 1989, intelektualët e atdhetarët shqiptarë, formua LDK-në, parti politike shqiptare, kur zu fill ndërkombëtarizimi i çështjes shqiptare në Kosovë. Në vazhdim u formuan disa parti politike, subjekte tjera humanitare e shoqëri civile. Vitin 1990/91 nga itelegjenca dhe rinia atdhetare shqiptare veproi Lëvizja për Pajtimin e Gjaqeve, Lëvizje që kreu pajtimin e disa qindra e mija familjeve shqiptare, të cilat deri atëherë ishin në hasmëri për shkaqe të ngarkesave e gjaqeve që kishin pasur gjatë kohës dhe okupuesve nga e kaluara e tyre historike. Kjo Lëvizje e Pajtimit të Gjaqeve barti në vete fenomenin e unitetit kombëtar, sa brenda një viti, sa zgjati Aksioni për Pajtimin e Gjaqeve, siç e quanim këtë Lëvizje asaj kohe, u mbajtën qindra takime e tubime masive në përgëzim dhe manifestim të pajtimeve të gjaqeve. Praktikisht kryhej një proces integrues shpirtëror kombëtar. Serbia përkundër masave të dhunshme, nuk arriti të ndal pajtimin kombëtar të kësaj Lëvizje masive kombëtare të shqiptarëve. Pas formimit të subjekteve partiake e shoqërive civile, organizimi politik i shqiptarëve në Kosovë mori formë dhe përmbajtje institucionale, veprim të cilin Serbia e shikonte me shqetësim. Andaj, kundër këtyre veprimeve politike shqiptare administrata e shtetit serb filloi të ndërmerr masa represive të cilat pushteti serb do ti zyrtarizon në shkallë shtetërore e kushtetuese.

Kështu, më 2 korrik 1990, delegatët e Kuvendit të Kosovës, pas shumë përpjekjeve rezistuese ndaj dhunës serbe, aprovuan Deklaratën Kushtetues, dhe më 7 shtator 1990, pjesa shqiptare e këtij Kuvendi, në Kaçanik aprovon Kushtetuta e Kosovës, Aktin themelor shtetëror, nga i cili në tetor 1991, mundësoi organizimin dhe mbajtjen e Referendumit për Pavarësi të Kosovës, në mbështetje të të cilit Kosova organizoi dy herë zgjedhjet Parlamentare e Presidenciale, të parat më 26 maj 1992. Parlamenti dalur nga këto zgjedhje, sikur edhe nga zgjedhjet e dyta të 22 marsit 1998, asnjëherë nuk u mbajt. Zgjedhjet e dyta të mbajtura në rrethana jo normale, kur më shumë se gjysma e Kosovës ishte në flakën e luftës.

Pas një vazhdimësie disa vjeçare të rezistencës e veprimit politik pasiv të udhëhequr nga partitë politike. Më 1 Tetor1997, Demonstratat e Studentëve lëkundën çështjen, prishën rehatinë e përgjumjes dhe kthjelluan amullinë nga ai pozicion inert. Paraqitja me veprime ushtarake të UÇK-së, bashkëveprimi i saj me Unionin e Studentëve, ngritën edhe më lartë ndërkombëtarizimin i çështja së Kosovës, me përcaktim bindës e të qëndrueshëm trokitën në qendrat ndërkombëtare politike e ushtarake të vendosjes. Këto ishin ditët kur bota fliste e vepronte shqip për Kosovën, kur ishin shqetësuar jo vetëm okupuesin barbar serbë, por shqetësoi edhe forcat e veprimit politik shqiptar, të cilat i frikësoheshin shkallëzimit të mundshëm nga radikalizmi i formës së veprimit të hapur me demonstrata e veprime ushtarake. Madje, një ditë para daljes në demonstratat e studentëve, doli zëri i politikës paqësore, se për të gjitha këto veprime të organizuara nga Unioni i Studentëve, përgjegjësinë e bartin vet organizatorët e demonstratave, duke u çfajësuar kështu para okupatorit se kjo politikë në vazhdimësi i qëndron besnike parimeve të veta të deri tashme.

Fundi i vitit 1997 dhe fillimi i atij 1998, Kosovën e gjeti nën tensionin më të ashpër të dhunës ushtarake e policore serbe. Sulmet e forcave serbe dhe rezistenca e armatosur e UÇK-së në Kullën e Parë të Jasharajve në Prekaz, nga zënë fill e merr kahe historia më e lavdishme kombëtare e cila do ti ndërron rrugë fatit të shqiptarëve në Kosovë. Praktikisht fillon lufta mes forcave të dhunës serbe dhe forcave të lavdishme të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës. Paraqitja publike e UÇK-së më 28 Nëntor1997, luftimet heroike dhe sakrifica historike në Prekaz e Komandantit të shndërruar në legjendë, Adem Jashari më 5, 6 e 7 mars 1998, luftimet në Likoshan, Qirez e Laushë, ngarkuan me urrejtje të tërbuar lubinë serbe, që ndaj shqiptarëve, popullatës civile, vendbanimeve, përgjithsisht qenies shqiptare t’ia mësyjnë me gjitha forcat. Kështu pasuan ndjekjet gjenocitale duke vrarë, kallur e ndjekur masovikisht popullin nga vendbanimet e trojet e tyre etnike. Nga zonat e luftës u larguan qindra mija gra, fëmijë e pleq, në hapësirat e luftës ngelën vetëm ata që ishin të aftë për luftë me armikun serb. Treva komunale e Lypjanit nëpër vendbanimet e veta pati mbi 20.000 të strehuar për të cilët u përkujdes për strehimin e tyre, ushqimin dhe përkujdesën shëndetësor. Kjo gjendje vazhdoi kështu edhe gjatë ofanzivës së parë korrik–tetor 1998 dhe shkallëzohet tejmase në Ofanzivat e filluara më 24 mars e të përfunduara më 12 qershor 1999, gjatë 87 ditëve të bombardimeve të NATO-së, sulmeve tokësore nga ushtria, policia dhe grupet terroriste serbe në popullatën civile shqiptare dhe në anën tjetër luftimeve mbrojtëse të UÇK-së.

Ofanziva e parë serbe në popullatën shqiptare, sikur mori një miratim të heshtur nga qendrat politike ndërkombëtare të vendosjes, e ndihmuar edhe nga disa zëra të mekur të politikës paqësore të shqiptarëve në Kosovë, të cilët veprimin ushtarak të UÇK-së e shikonin për rrezikim të humbjes së prestigjit të tyre, edhe pse atë e thonin me versionin e zbutur paqësor, se nuk janë për luftë të armatosur, por për rezistencë paqësore dhe pa përdorimin e dhunës. Andaj, në programin e tyre e përjashtonin versionin e veprimit ushtarak. Këtë kundërshtim, këto forca politike shqiptare në Kosovë, e ngritën deri në atë shkallë, sa veprimet ushtarake shqiptare në Kosovë ti quajnë krijesa të huaja, të shtyra nga nëntoka serbe dhe të paguara nga spiunazhi ndërkombëtar. Mu për atë, çdo sulm që bënte UÇK-ja, këto forca politike e dënonin politikisht, ashtu siç e dënonte edhe vet pushteti okupues serbe. Madje, për disa raste “paqësorët shqiptar”, kërkuan edhe intervenim ndërkombëtar të Interpolit. Këto kundërveprime e përçarje ndërshqiptare në Kosovë, populli shqiptar i Kosovës i pagoi shtrenjtë, si në ofanzivën e parë, kur serbët për pësimet përjetuar nga UÇK-ja, edhe në ofanzivën e dytë, sulmuan popullatën civile e vendbanimet shqiptare të cilat nga këto pësuan shumë vrasje, plagosje kallje masive të vendbanimeve, vlerave materiale e shpirtërore të shqiptarëve dhe ndjekjen masive të popullatës civile nga ato zona të luftës. Të gjitha këto kryheshin në emër të një mbrojtjeje të shtetit serb dhe integritetit dhe tërësisë tokësore të Serbisë. Këto veprime ushtarake e policore të dhunës serbe kryheshin në heshtje jo të natyrshme të diplomacisë ndërkombëtare dhe politikës paqësore shqiptare në Kosovë. Ofanziva e parë zgjati deri më 15 tetor 1998, kur Serbia nga vetëkënaqësia e shpalli të likuiduar UÇK-në, e cila realisht kontrollonte afro 40% të hapësirës së Kosovës, hapësirë që deri në korrik të 1998 mbikëqyrej nga forcat e UÇK-së, kontrollonte akset rrugore Prishtinë-Pejë dhe Shtime-Prizren e shumë zona, qytete e vendbanime të Drenicës Qendrore, Drenicës së Epërme, Trevës komunale të Malishevës, Rahovecit, Deçanit, Suharekës, Skenderajt, Gllogocit, hapësira të mëdha të Istogut, Klinës si edhe pjesë nga trevat komunale të Lypjanit dhe të Shtimes. Veprimi ushtarak i UCK-s, kushtëzoi faktorin ndërkombëtar për organizimin e Konferencës ndërkomëtare në Rambuje e Paris, nga e cila doli urrërrtia politike faktorin shqiptar dhe shkaktoi sulmet e NATO-s, nga 24 mars deri më 10 qershor 1999. Kur Kosova u liruar nga okupimi barbar shekollor serb.

Në këtë ditar të thjeshtë, të mbajtur autentik me ngjarjet dhe kohën, shënojmë ngjarjet më esenciale të këtyre vlimeve, që nga fillimi i vitit 1998, të cilat janë mbajtur dhe me të cilat është informuar opinioni lokal i trevës së Lypjanit e më gjerë dhe me të cilat është sensibilizuar popullata shqiptare e kësaj hapësire. Këto janë ngjarje që kanë ndodhur, të cilat janë evidentuar ashtu siç kanë ndodhur, nga se në kohën kur mbaja detyrën e personit të autorizuar për informim, gjatë kohës së Ofanzivës së parë dhe ofanzivës të dytë, të cilat janë historia më e re e shqiptarëve të ndjekur dhe tokës së djegur të Kosovës martire të kësaj hapësire komunale.

Aleksander Gera poeti i fjalës së heshtur dhe i fjalës së shpallur

March 20, 2017 by dgreca

Nga Anton Çefa/

Aleksandër Gera u lind në Fier me 26 dhjetor 1926 nga një familje shkodrane. Shkollën fillore e kreu në Shkodër, po ashtu edhe të mesmen në liceun françeskan “Illyricum” dhe në liceun e shtetit “At Gjergj Fishta” (dega klasike). Në lice shquhet për mendimet e tij intelektuale e të lira në fushën e artit, sidomos atij letrar, gjë që u bë shkak për përjashtimin nga liceu i Shkodrës dhe nga të gjitha shkollat e mesme të Shqipërisë . Mbas dy vjetëve arrin ta mbarojë atë, dhe fillon punën si mësues letërsie deri në vitin 1953, kur arrestohet me akuzën për agjitacion e propagandë, dhe dënohet me 10 vjet burgim.

Mbas daljes nga burgu, në nëntor 1954 (amnestia e parë dhe e fundit në Shqipëri), fillon punën në shtëpinë e kulturës në Bushat, dhe pastaj për 20 vjet në bibliotekën “Marin Barleti” të Shkodrës, në Sektorin e Albanologjisë, të Fondeve të Gjuhëve të Huaja e të Antikuarit. Vazhdon të japë ndihmesën e madhe si metodist. Gjatë këtyre viteve arrin të kryej studimet në Istitutin e Lartë Pedagogjik, dega “Letërsi”, në Shkodër.

Që në moshë të re e dallon një dëshirë e flaktë për poezinë, por njëkohësisht është i prirun edhe kah muzika e piktura. Në burg shkruan poezi dhe merret me përkthime nga spanjishtja. I lirë, i kushtohet sidomos teksteve të këngëve për kompozitorët dhe miqtë e tij si Prenk Jakova, Tonin Harapi, Simon Gjoni, Tish Daija, etj , por pa u shkëputur nga poezia. Ndër botimet e shumta përmendim përmbledhjet poetike: “Lugina e qetë”, “Gjurmë të kohës”, “Kangë e zbritun nga malet”, “Nora e Hotit”, “Kangë agimesh” etj.; por gjatë viteve të diktaturës, shkruan edhe poezi disidente, të cilat ai i quante me një titull të përgjithshëm “Kangët e nëndheshme”. Vitet e fundit punoi me ngulm mbi to, për t’ i lënë të gatshme për botim.

Në vitin 1997, botoi poemën autobiografike : “Via Lucis” (“Rruga e dritës”), kushtuar së shoqes Luçie Gera – Vuksani. Vitet e fundit të jetës, mbas vdekjes së gruas, Sandri emigroi në Itali, në Torino, ku vdiq, më 22 prill 2001.

* * *

Kur, mbas përmbysjes së diktaturës, në vitin 1992, punova si anëtar i këshillit redaktorial të gazetës “Shkodra”, (e para gazetë demokratike lokale, që u botua mbas rënies së komunizmit), i pata kërkuar një intervistë, dhe ai më pati dërguar një “Intervistë – Autodafe”, si e quajti ai, të cilën po e bie këtu të plotë:- Ju, Sandër, keni shkrue tekste kangësh së paku tash 47 vjet. Ato janë muzikue nga Prenkë Jakova, Tish Daija, Tonin Harapi, Kolë Gjinaj, Mark Kaftalli, etj. dhe dikur janë këndue nga bilbilat e Shkodrës Pjetër Gjergji, Gac Çuni (i vdekun mizorisht në burgun e Burrelit), Mark Kaftalli, etj.

Po, a vetëm tekste kangësh?

– Po nuk e fillove me kangë jetën, me çfarë tjetër do ta fillosh? Ato kangë kanë qenë limonadat e para në sofrën e madhnueshme të poezisë. Në Shkodër, po nuk e fillove me shtregullat klasike e baritoret e maleve, më thotë mendja se asht zor me këndue.

-E pastaj filloi poezia ?

-Atëherë kanë fillue “Sonatat e Kain Abelit”. Kam ulë kokën ndër “Epitafe te Zalli i Kirit”, jam freskue në “Pika shiu në tokën e rreshkun”, jam endë në soditje te “Bukuria e gjarpnit” (nji roman në vargje), dhe megjithatë kam qenë “Alastor flatërdjegun” e nuk po përmend libra të tjerë që kam botue nën duertrokitjet e realizmit socialist, të cilët i ka shfrye zemra me gojë të mbyllun. Mos u çudit, po legjenda e Sizifit më ka kapë edhe mue, si mallkim, qysh në vitin 1945, dhe qysh prej asaj kohe, kam qeshë, kam lotue, kam mallkue, kam shpresue, tue bartë gurët në shpinë. Kam nynykatë gojëmbyllun “Sonatat e Kain Abelit”, si të gjithë, i heshtun mbrenda Aeropagut të shëmtuet, e tue i lidhë të gjitha shfrimet e mia poetike në fillin e Arianës, e cila, them të drejtën, më ka dashunue dhe po më nxjerr nga labirinti për të puthë pa frikë flijimin e Rozafës sonë të nepërkambun..

-Ma së fundi, i the të gjitha, po të uroj që Sonatat gati gjysmëshekullore të dalin në dritë e të këndohen pa ia pasë frikën asnjë Minotauri.”

* * *

Së bashku me këtë “Intervistë – Autodafe”, më dërgoi edhe pesë poezi disidente të shkruara në vitet e diktaturës, të cilat po i botoj më poshtë.

Ai nuk arriti të botojë asnjërin prej titujve që kemi përmendur më lart, në intervistën e tij, e që ai i quante me një titull të përgjithshëm “Kangët e nëndheshme”. Dy poezi që më dërgoi nga Italia, e bija, Paola Gera, janë nxjerrë nga përmbledhja e titullueme “Gufime kangësh të theruna”. Dorëshkrimet gjinden pranë së bijës, Paola Gera (në Itali).

Kritika letrare e ka vlerësuar poezinë e Gerës.

“Tradicionalja me vazhdimësinë e saj ma përfaqësuese dhe modernia me praninë mbizotnuese si strukturim bazë poetik dhe në ndërsjellje figurative transmetojnë forcën domethanëse të poezisë së Sandër Gerës” shkruan në kopërtinën e brenshme të “Via Lucis”, kritiku Hasan Lekaj.

“Poezia e Gerës shëmbëllen me një produkt të harmonisë mes traditës dhe modernitetit, në poezinë tonë. Me siguri që në rendin ekzistues të monumenteve të poezisë shqipe, ajo do të afirmojë vokacionin e saj autentik, tue i imponue këtij rendi ndryshime cilësore estetike, të tilla ndryshime që imponuen, me botimin e tyre, poezia e Camajt dhe e Zorbës”, shkruan po aty kritiku Arben Prendi.

Poezitë disidente që më dërgoi Sandri:

Feniks

Një shpend i vonë rreh flatrat.

Ndjej çukitje thellë e thellë

E një drithtimë.

Më ndez një mall për bardhësinë

E kangëve

Që bulojnë në krahanore çupash

E më ndez një puthje sqepi

Që ma ther zemrën e shkretë.

Për vite e vite

Në gjoks m’flen një feniks.

Nuk do ta dija,

Po të mos vdiste

E prap

Po të mos ngjallej.

(1947)

Çdo gja më kujtohet

Çdo gja më kujtohet. Zhurma, aeroplanat

E qielli i zymtë si një tempull lashtësie

Gati me derdhë mallkimet e Zeusit.

Çdo gja më kujtohet. Hija e vdekjes, udhët

Plot pluhun e me gjak prej kah mërgohej

Frika me dhimbjen zharg kah e panjohuna.

Çdo gja më kujtohet. Lamtumira loti e gjaku,

Fate të ndrydhuna ndër gryka pushke

Tek endej një trishtim i humbun

Kah horizonti i mbyllun i njerzimit.

Çdo gja më kujtohet. Edhe gazi i ndritun

I rinorve tek kalonin tue tallë frikën

Nën sqetulla të përbindëshme të Marsit

Si nën një hark triumfi. Sepse e dinin,

Ata, kështu duhej të qeshnin, të qeshnin

Ndoshta me plagë edhe në krahanorë e gazi i tyne

Gjithmonë ylber – shpatë historie.

Çdo gja më kujtohet . . .

Sot, mbas pak vitesh,

Edhe në pluhun lulja don me çelë.

(1948)

Rrëshajë

Shpatullash i shkrryhej hija e togës së Neronit

Trishtim i shuem.

Shikoi e s’qeshi.

Në sytë i dilte një shkëndi epshore

E furishme për ndoj sulm.

Çoi dorën e nuk preku.

Një grusht i shtrydhte lang

Me helmatisë agimet foshnje.

Kaluem nën te si nën çudinë bamirëse

Me u terë nga shtërgatat.

Po ai

U ndal e s’foli, shikoi e u ngërdheshqeshi,

Çoi grushtin si një shtagë. . .

E kur, kokultë e të dëshpruem u kthyem

Tue hedhë lulet për tokë,

Për shpatullash na kapi e na plandosi

Der’ që kaloi mbi shpinat tona

Rrëshajë e etëshme për gjak.

(1950)

Mumje

Sa qeshë fëmijë askush s’më tha ke za të bukur,

Tingull të shkyem e ke diku n’korin e turbull.

E u rrita në krahnorin përvëlues plot me plagë lulesh,

E u thava për një varg ta virshe n’gushë shqiponjash,

E u thava për një strofë ta pikëzoja ndër ballna dashunie,

E u thava për një krah flutrues pa cak e pa kufi.

Sa qeshë fëmijë askush s’më tha ke za të bukur.

Tash po ta kem’ nuk kam ma gojë të njomë.

Gjatë motesh,

Tue puthun mumjet n’piramidën e krahnorit,

Buzët u ftohën, kangët u gurëzuen.

(1953)

Patkoni

Gjeta një ditë një patkue kali.

E mora tinzë, ogur ta kisha në shtëpi.

Në dhomën e vetmueme e vara te një gozhdë,

Që fati i gjorë t’buronte poezi.

S’ish gja kjo punnë. Patkoni ogurzi

Tunndej në mur e tamthat m’i shkallmoi,

I lypa ndjesë, kah nuk e lashë te rruga,

Ndoshta ndoj kali mund t’i sillte fat.

Po për çudi, një ditë, kur doja me këndue,

Ai qeshi e u dridh e gozhda e lëshoi,

E ra mbi kangën time, buzët m’i përgjaku,

Me ndryshk e pluhun keqas m’i fërkoi.

Pastaj si një kunorë, t’vruguemin ballë m’mbërtheu.

Aty, sot e asaj dite,

Sfingje e pashpirtë qëndron . . .

(1955)

Nga përmbledhja ” Gufime Kangësh të theruna”

Flutura zjarri

Askush s’e din ma mirë se hijet

sonte

se çfarë po shkruejmë me gjurmët tona

n’errësirë . Askush.

….E ti, Statujë hyjnore,

e fshehun ndër gryka malesh , je larg –

flutur zjarri që nuk kapet .

Askush s’e din ma mirë se hijet

sonte

çfarë po skalisim me gjurmët tona

n’errësirë . Rrëshqanas

kaptojmë mbi një andë rr t’adhurueme

tue drashtë mos t’ shklasim mbi gjumin e saj …

Ngarendim tue këputë ndoj fije yjzish –

me fijet në gojë

jemi zogj nate me krande folesh në sqep…

…E nuk kujtohemi ç’po shkruejmë –

në një copë kozmosi

fatin e hapave , që ikin , ikin

puthje të gacta në buzët robina –

në buzët tona

që për natë dridhen në ma t’idhtën lamtumirë .

Mos u çudit !

Jemi skllevër të hijeve . E na duket

se nga goja e tyne parafolëse

po dëgjojmë një Afroditë

hakmarrëse –

dëshrake t’na gjujëzojë , t’na kthejë n’statuja

mù ndër kambë Pigmalionash të shastisun…..

Po ata,

Patjetër do të na falin

Asht e largët dita,

kur dielli hyni ndër sytë e mi

bashkë

me mjegullinën e shekullit të luftës.

Me dashë sot me kujtue

nuk kam ma sy të thellë . Në ballë

kanë mbetë dy gaca sa me ndritë sapak.

Asgja ma tepër.

Çdo gja

kur vrap m’u qas, qè zjarri vetë –

endje motesh

në zhgun të murrmë netësh të pasigurta.

Kujtimet kur i mbledh në dhomë të fshehtë ,

gjithmonë një dorë tejpase

porsi shigjetë , m’i hedh ndër sy ….

E kur shpresoj

me pritun fishekzjarre –

prap më ndriçojnë dy gaca

te votra e mallëngjimit tim.

Ah, jetë lojcake !…. Jeta –

ka përmbytje,

të çon e të rrëzon, të mbyt e të ringjall,

gjithmonë tue lanë gjurma kalvaresh

tinëzisht kudo-

edhe ndër shpresa profetike…..

Rrallë

kur me kujtime njerëzit kanë mall –

ajo hyn pa u kuptue e shkrime vetë n’kujtime –

tue zgjidhë gjarpijt e Laokoontit

të lidh ylberet që kërkojnë me lindë .

E pa u kujtue, të vdekunit harrohen…

……Ndoshta

pse atë ditë dhjetori, kur me diellin

ndër sy më hyni mjegullina e shekullit –

unë u hutova përballë netëve

e humba trashigimin e të vdekunve.

Po ata, patjetër do t’na falin.

Sepse, e dijnë ma mirë se na –

kudo që janë në për shkretitë e tokës së djegun

e nëpër gropa kockash të shkallmuem….

Ata na falin .

S’ka se si t’mos falen kangët mumje

mbrendë piramidash ngrehalucë n’ këtë shekull

mbi gjoksin e kuq të mizorisë ….

LEJLAJA

March 16, 2017 by dgreca

Lejlaja/

Mbresa nga Avdulla Kënaçi/ Kanada/

As më kishte shkuar kurrë ndërmend se një ditë do të drejtoja një grup letrarësh të vegjël në Shtëpinë e Pionierit në Gjirokastër. Ahere isha 24 vjeç dhe sa kisha filluar punë në gazetën lokale, kur një miku im, shkrimtari Tasim Gjokutaj, më propozoi të jepja mësim mbasdite në një prej grupeve letrare të shkollave 8-vjeçare të qytetit. Pagesa ishte plus mbi rrogën e gazetarit dhe kjo gjë më leverdiste shumë, ama nuk e kisha fare haberin se çfarë do t’u mësoja atyre vogëlushëve. Gjithënjë godinën e Shtëpisë së Pionierit e kisha parë nga sipër prej kangjellave me gurë e dru të “Sheshit të Çerçizit”. Zakonisht aty rrinte i menduri Petro Dralo, i cili kishte qenë mësuses matematike, por, si thuhej, kishte ikur nga fiqiri për shkak të llogaritjeve të shumta që bënte se si duhej lëvizur nga vendi Kalaja e cila në gjysmën e ditës i bënte hije Sheshit të Çerçizit. Petrua, pasi lodhej me llogaritjet, ndiqte me sy fëmijët që luanin në oborr dhe kushdo që e pyeste, aty për aty përgjigjej me akcentin e minoritarit grek: “Janë edugjimet e vogla”. Donte të thoshte se ajo godinë shërben për edukimin e të vegjëlve.

Realisht godina dykatëshe stononte me ansamblin e shtëpive gjirokastrite sepse jo vetëm që ishte mbuluar me tjergulla, por edhe me muratura prej guri të papërpunuar, soleta e ndërkatit ishte betonarme monolite, e rregullt, e shëmtuar. Arkitrarët e dritareve ishin realizuar me rrasa guri vertikale, të shtërnguara me njera tjetrën e të pykëzuar në qendër, një imitim i dështuar i harkut karakteristik gjirokastrit. Për fat të mirë, kjo godinë e paekspozuar, aty ku nis përroi midis dy lagjeve, nuk i prishte shumë punë ansamblit elegant të shtëpive gjirokastrite.

Me përjashtim të drejtorit, asnjë nuk njihja nga punonjësit e Shtëpisë së Pionierit. Bëja mos të arrija në orar dhe me të mbaruar, kthehesha përsëri në redaksi ku punët nuk mbaronin kurrë. Në një prej ditëve të fillimit, u nisa drejt e nga ferma e Valaresë ku isha për të ndjekur një aksion të grumbullimit të misrit. Sa vura këmbën në korridor, u përshëndeta me një nga punonjëset.Ajo ma bëri me shenjë ta ndiqja në zyrën e saj. Me siguri mendova, ndonjë porosi nga drejtori. Por jo, ajo nxorri nga një sirtar një leckë dhe ma bëri me shenjë nga këpucët e mia. Ahere vura re që syprinat e tyre ishin mbuluar nga një tis i lehtë pluhuri.U skuqa gjer në rrëzë të veshëve. Mekanikisht i pastrova këpucët dhe falenderova punonjësen. Ama sa herë e kujtoja këtë çast, ndjeja se më digjnin mollëzat e faqeve. Në rastin më të parë, ia shpreha mikut tim, Tasimit, se çfarë me kishte ngjarë. Tasimi buzëqeshi dhe më tha se ajo është një grua e shkëlqyer, e edukuar dhe plot kulturë.

– Nuk më duket si gjirokastrite. – i thashë.

– Jo, ajo është e martuar me doktorin e syve, Adem Harxhin dhe ka ardhur nga Tirana. Eshtë me origjinë bejlereshë.

– Belejreshë? Po ndoshta prandaj e kanë transferuar dokor Ademin këtu.

Për regjimin komunist të asaj kohe bejlerët nuk shiheshin me sy të mirë. Madje shumë prej tyre , pasi i kishin xhveshur nga pasuria, i kishin burgosur, internuar apo dëbuar nga Tirana. Dëshiroja me shpirt që kjo punonjëse aq e edukuar, trupgjatë, e përzemërt e simpatike, të mos ishte nga ato zonja që ishte goditur nga diktatura. Quhej Lejla; me sy dhe flokë pis të zes, pak të dallgëzuar, të shndritshëm që bënin kontrast me fytrën e bardhë e të lëmuar. Nuk vishte rroba të shtrenjta, por aq bukur kombinonte, sa thua se disa rrobaqepës kishin punuar për veshjet e saj. Pas asaj ngjarjeje, m’u bë zakon, para se të nisja mësimin me fëmijët, kthehesha nga zyra e Lelës që gjithënjë e kishte derën hapur dhe e përshëndetja me përzemërsi. Në shumicën e herëve aty gjeja instruktoren e grupeve artistike, Melin. Ishte këngëtare e Estradës, vinte nga Berati, por e martuar me një inxhinier gjirokastrit. Meli ishte vazhdimisht e qeshur e gazmore, i pëlqenin shakatë dhe sa here vishte ndonjë rrobe të re, pyeste në se i shkonte. Unë nuk merrja vesh nga veshjet e grave, por e kisha gjetur si argëtim duke i thënë se ja kjo sot të rri shumë bukur. Në shumicën e rasteve përsëritja të njëjtat gjëra, por Meli hiqej sikur unë ia thoshja përshtypjet për herë të parë. Më në fund më tha: “Kot më thua, nuk të besoj, ti nuk merr vesh. E pse të pyes ty kur kam këtu Lelën”. Kështu u çlirova nga Meli, por jo nga kafja kur pas mësimit të tre e pinim një filxhan allaturka në zyrën e Lejlasë. Meli vazhdimisht pyeste se si quheshin lagjet e Gjirokastrës, rrugët e rrugicat, traditat dhe gatimet. Më në fund i jepte karar; “Jo, nuk ka shumë ndryshim nga Berati.” As burrat, i thoshja unë.

Një mbasdite, me afrimin e Vitit të ri, kur errësohet herët, orët i shkurtuam për të mos i zënë fëmijët shiu nëpër rrugë, ama ne instruktorët duhet ta bënim orarin të plotë. Soba me dru bubullonte dhe të tre, ia kishim shtruar bisedës për shtatë palë qejfe. E qeshura e Melit përplasej me tërsëllimë nga muret në korridor. Papritur Meli e ndërpreu të qeshurën dhe e lebetitur, duke vështruar me sy të shqyer nga dritarja, tha: “Burri, e zeza, Lelaaa ”. Nuk kuptoja se çfarë po ndodhte, por për Lejlanë nuk kishte asnjë enigmë. Ajo ma bëri me shënjë të largohesha dhe unë ashtu bëra, ama nuk ndjeja ndonjë faj, por thjesht se i besoja qorrazi Lejlasë. I përshëndeta dhe dola. Kështu i rrallova vizitat në zyrën e saj, por jo komunikimin aq të natyrshëm, aq të përzemërt. Meli, sa më shikonte, vinte buzën në gas, por kurrë nuk qeshte më me zë të lartë si dikur.

Ndërsa për të provuar fisnikërinë e Lejlasë, do më duhej të ndodhte një incident tjetër. Duke kontrolluar krijimet e secilit nxënës, vura re se një nga vajzat kishte kopjuar pikë për pikë një poezi të botuar në revistë dhe ma paraqiti si frymëzim të saj. U revoltova pa masë, e ngrita të shkretën vajzë para klasës dhe e pyeta se ku e kishte gjetur atë poezi sepse e saj jo se jo që nuk ishte. Ajo nuk deshi të tregonte, por një shoku i saj e denoncoi revistën nga e kishte marrë. “Kjo është vjedhje, si të gjitha vjedhjet, i thashë, quhet pronë intelektuale e dikujt tjetër dhe po qe se ti e publikon me emrin tënd, dënohesh me ligj”. Vajza u shkreh në vaj dhe fytyrën ia mbukuan flokët. Këmbëngula të spjegohej e të kërkonte ndjesë, por ajo nuk e zbërtheu gojën. E nxorra jashtë mësimit. Edhe kur ora letrare mbaroi, nervat i kisha ka urel. Mbylla regjistrin dhe po dilja me nxitim nga klasa. Lejlaja më priste në korridor. Më ftoi si zkonisht nga zyra e saj. Meli mungonte, ishte në provat e fundit të çfaqjes.

Duke përzier kafen, më tha se nxënëses që kisha dëbuar nga klasa desh i kishte rënë të fikët në korridor.

– Eshte kopjace,Lejla, plagjiaturë, nuk duhet të mësohet kështu nxënësi.

– Eshtë fëmjë, ka dashur ekspozohej sa më mirë para teje. Nuk e ka vlerësuar si gabim.

– E ndëshkova që të mësojnë edhe të tjerët, Lejla.

– Ti ke hallin e plagjiaturës, por këtu plagjiaturë bëjnë edhe të rriturit. Ah, sikur bota të ishte kaq e përsosur.

– Po si t’ia bëjmë?

– Vajzën e ke fyer aq shumë sa ka rrezik të mos vijë më në rrethin letrar. Në fund të fundit, kjo është pjesmarrje vullnetare, pavarësisht se ne paguhemi. – nga fjalët e saj, por edhe se vetë fillova t’i thërres mendjes, i thashë.

– Ka ikur, tani nuk bëhet gjë.

– Jo, tha Lejlaja, nuk e lashë unë të ikte, e kam mbajtur në klasën ngjitur. Ajo pret fjalën tënde. E kishte kuptuar gabimin.

Eh, mendova, ja çfarë do të thotë të jesh fisnike, aristokrate. Të falësh, të jesh zemërgjerë. Kjo mua më mungonte. Ndoshta edhe pse isha i ri e pa përvojë.

Pas pak vitesh u transferova në Tiranë dhe thuajse Lejlanë nuk e takoja fare. Sa për Melin, mora vesh se bashkëshorti i kishte dhënë divorcin.

Besoja se me ndryshimet demokratike edhe Lejlaja duhet të ishte kthyer në Tiranë. Rastësisht e takova përpara hotel “Tirana”, ose Pesëmbëdhjetë katëshi si i thoshnim në zhargon. Gjurmët e bukurisë së dikurshme shfaqeshin qartë, veçse dukej shumë e lodhur. Rreth syve të zinj që nuk i kishin ndryshuar, i lexohej një mërzi e lehtë. Ndoshta nga rruga e gjatë.

– Ku bëhesh Lejla, oh, sa kohë ka që kur nuk të kam parë?

– Jemi familjarisht në Filadelfia, së bashku me Ademin, kemi vite.

– Të lumtur?

– Lumturinë nuk e kishim në kohën kur duhej, tani është vonë.

Ahere nuk e dija se edhe unë pas disa vjetësh do të gjëndesha në të njëjtin kontinent dhe do të mendoja po në të njëjtën mënyrë si Lejlaja.

Kanada, mars 2017

Përgjigja që s’vjen…

March 15, 2017 by dgreca

Nga Rexhep Kasumaj-Berlin, mars 2017/

1 Rexhep Kasumaj 2

1. Lojë e vjetër/

Pas një qëndrimi të gjatë në Ballkan në fillimvitet e shekulli të ikur, Edith Durham (“Princesha e pakurorëzuar e Shqipërisë”), me të shkelur në Berlin, shkroi: po ikë nga kjo shkretëtirë, ku ndoshta do të kthehem prapë një ditë!

Shkretëtirë qytetnie Gadishulli i madh nuk është më, por kje një shtysë tjetër që Federica Mogherini (tani një diplomate me mision Europe), pas vizitës njëjavore, posa zbriti në Bruksel të thoshte: po kthehem e brëngosur! Paqja s’është ende një fakt. Nuk është e kryer. Ballkani perëndimor është kaq i shndërrueshëm në lojë shahu të fuqive të mëdha..!

Por zonja Federica që ka mbaruar shkollë të lartë në Romë (shkencat politike) do ta ketë sigurisht të qartë si rrezja e diellit, se çdo paqe e padrejtë është paqe e pakryer!

2. Deshpërim.
Një çupëlinë nuk rri në radhë. Ik nga dora e nënës. I shmanget dhe përpjekjeve të t’atit për ta zënë, e kthehet sërish si në krahë fluturash krejt gjallëri e gëzim të pafaj.

Vështroja këtë familje dhe më vete thoshja: janë shqiptarë. Dhe ishin, vërtetë. Do ti njihja nga larg, pa folur ende një t’vetme fjalë. Pothuajse kështu saktësisht i njoh prorë njerëzit e gjakut tim.

Një moment, ndërsa prisja të afroheshin për të paraqitur strehimin politik, do të harroja punën. Pamja zhvendosej në një shpalesë të hershme kujtese. Do të ndjeja nostalgji. I ngjante vajzës sime G., kur kishte moshën e saj. E bardhë si borëmali. Flokë të gështenjtë që, kur loste, i derdheshin faqeve të kuqe e mbi sytë e mëdhenj dritërues.

Por s’kje vetëm kjo arësyeja që do t’më ndalonte ritmin rutinor të fillimditës. Përmallja do të tretej shpejt para një ndjesie tjetër të errtë: mërzisë që si një gri e ftohtë kapullonte shpirtin tim…

Më pas do të mësoja se vinin nga Elbasani. Keni lënë prapa një qytet aq të bukur ku jeta lumnohet shqip – iu them unë (tashmë gjatë një kuvendimi të shkurtër privat). As luftë, as diktaturë, as përndjekje. Në vend të përgjigjes erdhi një shikim i mekur dhe një ofshâmë këputëse. Dukeshin të thyer: shumë ëndrra e pak shpresë…

I lashë në trajtimin e mëtejmë administrativ dhe, nga deshpërimi, mezi ngjisja shkallët për të vajtur në zyrë. Pyetja e vjetër do të ndrydhte sërish zemrën time: përse? Deri kur shteti për shqiptarët e të dy anëve të atdheut, më parë se fat, vijon të jetë fatkeqësi e tyre?!

3. Përgjigja që s’vjen…
Në frymë të mësimeve të autorit të madh të “Princit” (Machiavelli), do të thoshim pa dhimbje, pa zhgënjim, por, njëkohësisht, dhe pa shpresë: kjo është bota. Ç’prej fillimit të Kohës politike, për të qenë i lirë duhet të jesh i armatosur.

A nuk dëshmuan këtë çelës funksionimi hyjnor dhe Profetët? Ata që erdhën me armë në dorë rezultuan të suksesshëm, kurse të tjerë që kjenë duarthatë venin përherë drejt disfatës.

Gjithnjë në këtë hulli mendimi “princëror”, nëse nuk qenkësh aq vështirë të goditet një Prijës i lig që urrehet nga populli i vet – aherë janë, vallë, të urryer apo, ndoshta, të dashur guvernantët e Prishtinës?

Një përgjigje e prerë është e vështirë, madje s’vjen kurrësesi! Sepse, nga një anë, ngjan të jenë të urryer, por, mbanë tjetër, meqë të tillë, lehtë të rrëzueshëm, knetën e tyre nuk e trazon kush, del se janë shumë të dashur.

Ose? Mbase të urryer vërtetë, por nga një turmë amorfe që nuk arrin të artikulojë interesin e epërm dhe të mohojë veten e grimcuar në pragun e tij.