ESSE – Page 361 – Dielli

POEZI BRENDA PROZËS POETIKE

May 24, 2016 by dgreca

Vështrim mbi librin: “Modernët e kohës”/

Sejdo Harka me Librin “MODERNËT E KOHËS”.Analiza letrare, esse, portrete./

Nga Kadri Tarelli/

Studjuesi, kritiku letrar, redaktori dhe publicisti Sejdo Harka, pak kohë më parë doli para lexuesve me një libër të ri: “MODERNËT E KOHËS”. Analiza letrare, esse, portrete”.

Nuk dua të ndalem tek titulli, pavarësisht se për çdo libër, si fillim aty mbeten sytë. Po mendja lajthit shpejt e fluturon tek “Modernët”, siç i quajmë ne pa e vrarë mendjen, për djemtë dhe vajzat me forma flokësh nga më të çuditshmet, tualet e stoli lloje-lloje, veshjet ngjyra-ngjyra, të grisura zhele-zhele, që përdorin një fjalor të ndyrë dhe, për më keq akoma sikur janë në garë kush e kush të dalë sa më cullak në rrugë e vende publike. Nuk bëhet fjalë për këta, por për “moderënët në letërsi”. Përsëri fantazia na çon larg e afër, për shumë shkrimtarë e poetë që shkruajnë, si duan e ç’të duan. Bukur! Janë në të drejtën e tyre, askush nuk ka pse mërzitet për këtë. Le të mburren. Ka disa që edhe i lëvdojnë me tepri, medemek se janë “Modern”. Koha dhe lexuesi i gjykon.

E di, që mes nesh ka shumë kolegë, lexues dhe krijues që s’janë në një mendje me mua, ashtu siç nuk jam edhe unë me ta, por ata nuk janë as me Sejdon, autorin e librit, i cili studjon, analizon dhe shkruan për figura të ndritura të mendimit filozofik, të dijes, letërsisë, poezisë, krijimtarisë artistike të kultures botërore dhe asaj shqiptare. Ata, pavarësisht se ku e kur kanë jetuar e krijuar, i bëjnë dritë kohës së tyre, prandaj nuk humbin e vdesin, por ndizen e s’shuhen dhe nëpër kohë mbesin, sepse kanë lënë gjurmë jete dhe vepre. Edhe unë mendoj dhe besoj, se këta janë e mbeten “Modernët e kohës”.

U përpoqa të them dy fjalë për “Modernët”, megjithse ky nuk është qëllimi i këtij shkrimi modest. Tjetërkund e kam gjykimin, te stili dhe frymëzimi poetik i Sejdos, te poezia e tij e shkrirë brenda çdo shkrimi analitik e kritik, apo edhe tek portretet. Është një mënyrë mjaft e goditur që të befason, aq sa duket sikur këndon, vërshëllen, apo vallzon duke lexuar. Do të më jepni të drejtë, pasi të futeni në magjinë e fjalës, qoftë edhe në shkrimin e parë.

Si shumë të tjerë, edhe unë kam lëçitur mjaft hyrje librash, esse, reçenca, parathënie e pasthënie, vlerësime, monografi e portrete të njerëzve të shquar, po ndryshe nga të tjerët, Sejdo sjell diçka krejt të veçantë. Ai krijon poezi me brumin e vepërs që analizon. Si çdo lexues, krijues e studjues, ku secili ndjen e thotë, aq sa di e aq sa do, Sejdo Harka qëndron brenda lëkurës e kulturës së vet, brenda shpirtit dhe ndjesive, subjektivizmit dhe frymëzimit, analizës dhe mendimit, të bukurës dhe shëmtimit, të gëzueshmes dhe trishtimit, duke na dhënë bukur e me pak “këngë”, përmbledhjen e volumeve të tërë, të shkruar e lexuar. E gjitha në vetevete është një vlerë e shtuar për librin dhe autorin. Po qëmtoj disa pjesë, duke qënë i bindur se edhe ju do të kini të njëtin gjykim.

Ja ç’shkruan për Rumiun, poetin e shpirtit të dashurisë njerëzore, gjeniun e kulturës dhe letërsisë iraniane: “E kush i lexoi këto poezi dhe nuk u mrekullua nga dashuria e njeriut për lirinë dhe jetën, për shpirtin dhe shpresën, për besimin dhe besën, për dijen e shkencën dhe nuk u befasua nga mesazhet e tyre filozofike, për virtytin dhe vesin”.

Me titullin “Naim Shqipëria”, nis shkrimi kushtuar rilindasit të madh. Autori, e përshkruan me ndjesi të hollë artistike: “Është dhe mbetet atdhetari më i shquar dhe mendimtar i rrallë, iluministi mendjendritur dhe shkrimtari më ëndërrimtar, krijuesi i papërsëritshëm dhe poeti gjuhëzjarr”… “Në mendjen dhe fantazinë e poetit tonë të madh, shqiptari shfaqet herë i djersirë e i gjakosur, herë i qeshur herë i vrerosur, herë i shtypur herë i prangosur, por kurrë i trembur dhe i sosur”. … “Ti, Shqipëri më ep nder, më ep emrin shqipëtar”… këto vargje të bukura u bënë për shqiptarët shpatë e këngë, shpirt e zemër, frymë e ëndërr”.… Më tej përfytyron: Më shfaqet njeriu, që penën e ngjeu në flakë, për të zhurriur vesët dhe ligësinë, servilizmin dhe babëzinë, hipokrizinë dhe tradhëtinë, frikën dhe verbërinë, harbutërinë dhe egërsinë”.

E kush nuk është prekur e ngazëllyer nga lirikat e Lasgush Poradecit, kollosit të poezisë shqipe, ndaj Sejdo fluturon në fantazi: “Për të ka vlerë çdo gjë, që “Mban erë Shqipërie”…. Për Lasgushin, Atdheu është edhe djepi edhe varri, edhe fusha edhe mali, edhe uji edhe zjarri, edhe hëna edhe dielli, edhe buka edhe mielli, edhe mjalti e sheqeri, edhe helmi e zeheri, edhe jeta e fantazia, edhe skllavëria e liria”.

Autori e studion veprën e shkrimtarit Ismail Kadare, duke i vënë kurorën, “Monarku” i letrave shqipe, me dhuntitë, të mirat dhe dobësitë e tij: “Ai lartësohet para lexuesve, sa i ditur aq dhe i talentuar, sa modern aq edhe koherent, sa i zakonshëm aq dhe i jashtzakonshëm, sa i kapshëm aq dhe i pakapshëm, sa i qetë aq edhe nervoz, sa i butë aq edhe i egër, sa i vëmendshëm aq dhe indiferent, sa i respektueshëm, aq dhe mospërfillës, sa i përmbajyur aq dhe i guximshëm, sa i drejtpërdrejtë aq dhe zhbirues”. Dikur quhej “i përkëdheluri i borgjezisë”, nërsa sot për çudi quhet “i përkëdheluri i komunizmit”. Megjithatë: “Ai ka preferuar më mirë të ndizte një qiri, se ta mallkonte erësirën”.

Me frymëzim shkruan për Dritero Agollin: “I përndjekuri i dashurisë”, ky gjeni i letrave shqipe, i cili “ me penën e tij i bie globit dhe e çan tejpërtej, i bie shpirtit dhe e ndriçon, i bie të keqes dhe e verbon, i bie të mirës dhe e mrekullon”. Ja portreti i tij i qëndisur me gërma floriri: “dashurinë dhe theshtësinë i gjen në shpirtin e tij të pastër dhe në penën e tij të artë, në flokët e tij të bardhë dhe në zemrën e tij të zjarrtë, në ëndërrat e tij të bukura dhe në gojën e tij si mjaltë, në mendjen e tij të kthjellët dhe në moralin e tij të lartë, në këngën e tij devolliçe dhe në dollinë e rakisë, në brazdat e thella të ballit dhe në këngët e dashurisë, në vrullin e rinisë dhe hapat e matura të pleqërisë”.

Autori Sejdo Harka, pasi ka lexuar librin: “Bedri Dedja në kujtesën tonë”, përgatitur nga Murat Gecaj, shkruan: “Prof. Bedri Dedja rend si në legjenda, pa u lodhur në rrugë të pashkelura, përmes honesh e pritash, për të prodhuar e shpërndarë dritë e dituri, dinjitet e mirësi, prush nga zjarri Prometheut, vrrull e shpresë nga fuqia e Anteut, shpresë e besë nga besa e mëmëdheut”. Ndërsa për librin “Dorela”, me të njëjtin autor, Sejdo shkruan: “Brezat i përcjellin njëri-tjetrit shpirtin dhe dinjitetin, dijen dhe kulturën, gjuhën dhe mentalitetin, traditat dhe personalitetin, lirinë dhe dashurinë, gjakun dhe trimërinë, besën dhe burrërinë, shpresën dhe pathyeshmërinëm, siqeritetin dhe besnikërinë”. Ndërsa për portretin e profesor Muratit, shkruan: “Përherë në lëvizje. Kush e njohu nga afrër dhe nuk u mrekullua nga karakteri i tij i fortë dhe bujaria, nga guximi dhe vendosmëria, nga sinqeriteti dhe thjeshtësia”.

“Njeriu që reflekton kulturë”, kështu shkruan Sejdo që në krye, për shkrimtarin dhe publicistin Viron Kona, autorin e mbi 40 librave për fëmijë e të rritur. “kush e njohu nga afër shkrimtarin Viron Kona dhe nuk u mrekullua nga fjala e ngrohtë dhe buzëqeshja e sinqertë, nuk u befasua nga kultura e gjërë dhe shembulli i njeriut të drejtë, nuk u impresionua nga hapat e tij të matura dhe vendosmëria për të çarë në jetë, nuk u frymëzua nga përkushtimi për punë dhe durimi për të thyer çdo vështirësi e pengesë….. Ai përmes magjisë së fjalës, përjeton ëndërra zhvillimi dhe vret frikën e zhgënjimin, mbjell embrione lirie dhe rindërton ura miqësie”.

“I arti”, thotë Sejdo, për “Mësuesin e merituar” Bardhyl Xhama, autorin e 14 librave për fëmijë e të rritur. Një frymëzim i merituar për portretin e këtij njeriu që s’njeh plakje: “Sa më shumë ta njohësh, aq më i kthjellët shfaqet shkëlqimi i njeriut të komunikueshëm dhe shumë punëtor, i njeriut të mençur e tepër gazmor, i krijuesit të rrallë e tepër popullor… Edhe pse gjatë tërë jetës, herë është gëzuar e herë është trishtuar, herë është lodhur e herë është stërmunduar. Atë s’e kanë tradhëtuar as kreshtat e flokëve, as freskia e fytytës, as kujtesa e rrallë, as humori i gjallë, as mendja e mprehtë e hapat e shpëjtë, as pika e rakisë së parë, as pena e rrallë”.

Të tilla qasje poetike i gjejmë në të gjitha shkrimet, që përmban libri. Unë përmenda disa, por ka edhe të tjerë: Esenini, Lame Kodra, Ben Blushi, Lame Xhama, Thoma Deliana, Skënder Hasko, Bashkim Hoxha, Ali Asllani, Helena Kadare, Enver Petrovci, Koçi Petriti, Musa Kraja, etj. I mbetet vetë lexuesit të shijojë e vlerësoj vjershërimin. Veç vini re edhe një hollësi të vogël në dukje, por që godet si një “porosi mësuesi”. Autori në fund të çdo shkrimi shënon datën. Kështu padashje i jep këndonjësit një këshillë të vyer, se në çdo kohë kur lexon një libër, për qejf apo për punë, mbaj shënime, së paku nënvizo nëpër rrjeshta, dhe shkruaji mbrest e ndjesitë e çastit, mëpastaj po pate nge, publikoji apo përmblidhi në libër, siç ka bërë edhe ai vetë.

Mendoj se ky libër me studime, analiza dhe esse, është një përgjigje ndaj atyre që nëpër biseda kafenesh, apo në diskutime të ndryshme, ankohen se nuk ka kritikë letrare. Ja që s’paskan të drejtë, sepse vetiu lindin pyetjet: Kujt ia kërkojnë kritikën? Kush mund të merret me të, kur kjo punë e mundimshme kërkon kulturë, profesinalizëm, durim, kohë me bollëk, sy e kurriz të fortë, sepse duhet të ngulesh, e me laps në dorë të mbash shënime? Kush është ky kokëkrisur që merr mundimin, aq më keq kur nuk paguhet apo shpërblehet? Ja që paska edhe të tillë e duhen përshëndetur.

Urime Sejdo Harka! Vazhdo në këtë udhë plot mundim, duke ujdisur, qëndisur e stolisur çdo shkrim.

Kadri Tarelli

Durrës më: 22. 05. 2016

VISAR ZHITI – ZJARRI QË DIGJET NËN TOKË

May 22, 2016 by dgreca

Ese nga Xhevair Lleshi/

Të gjitha zjarret digjen mbi tokë, ndërsa Visar Zhiti, vetëm ai digjet nën tokë. Dhe digjet që në krye të herës, ngadalë, por vazhdimisht dhe kështu do të digjet sa të jetë jeta, ndryshe nga të tjerët, derisa askush të mos kuptojë dot më se ç’ka qenë për njerëzimin zjarri. Dikur plakat e fshihnin zjarrin në hi dhe e ruanin për të nesërmen. Dhe zjarri ishte aty, shpuzë që nuk fikej, por natyrisht që digjej. Po nën tokë? Aty ku zjarri është në thelbin e vet, që është i gatshëm të shpërthejë me një erupsion të llahtarshëm? Aty zjarri ndihet më mirë, me siguri. Për Visarin kjo do të dukej më mirë ditëve që jetojmë, teksa e kemi veprën e tij në duar dhe një libër i tij i ri bën bujë. Me siguri të gjithëve u shkon mendja se e shkruara e tij buron nga gjiri i ngrohtë i tokës, me kumte të mëdha dhe sigurisht i mbushur me aq shumë plagë. Dhe plagët që s’t’i shëron dot mbitoka, vetë toka e njeh mirë detyrën e saj; jo vetëm që t’i shëron plagët, por të hedh në luftëra të reja, në djegie po ashtu të reja. Po të më thoshin se Visari tani nuk digjet më, nuk është më zjarr, s’do ta besoja dot. Ai gjendet ende në labirinte minierash, në gjithë labirintet e nëntokës për të ngrohur njerëzit që sigurisht jetojnë nëndheun e tij, si për të kuptuar se nënvetëdija njerëzore është zjarr që digjet nën tokë. A mund të thotë dikush, që e njeh nënvetëdijen, se ajo nuk ngjan me zjarrin? Kurrë. Po pse Visari është një zjarr i tillë? Sepse shkrimtarë si ai janë nënvetëdija e kombit. Vetëdija del në shesh të betejës me pallë në dorë, lufton si e çartur, plagoset, lëpin plagët e veta, ruan të mos i rrjedhë gjaku dhe vjen çasti që shërohet dhe sërish në sulm. Kudo. E armatosur me gjithçka. Vetëdija është dukja, ajo që shohim dhe që herë pas here na rrëmben, na bën për vete, ajo që perceptohet direkt, që triumfon ose humbet, që përfytet me jetën, që lyp, që sfidon, hap e mbyll ç’të gjejë përpara, që s’njeh askënd dhe që ngrohet në zjarrin e madh ku digjet bota jonë. Ngrohet edhe në dashuri edhe në urrejtje. Kurse nënvetëdija është pjesa e padukshme e ajsbergut, pjesa e fshehtë, shpirtërorja e mrekullueshme, ajo që nxit, që motivon, ajo që mpreh armët e jetës, ajo që vetëdigjet e që nuk soset kurrë, që lë pas hirin e mrekullueshëm të asaj që mbetet pas në çfarëdolloj forme e brendie. Nënvetëdija është shumë herë më e madhe e më e gjerë se planeti i vetëdijes. Duket nganjëherë si prapavijë e domosdoshme, ndërsa është jeta kurrë e përshkruar, gjithnjë që gëlon në thellësi, e padukshmja që përgatit atë që shohim, flasim, bëjmë, punojmë, krijojmë, ajo që na hedh në beteja e na spraps, që na këshillon, na tërheq veshin, na shqetëson e na bën të mos kursehemi. Ky është zjarri i vërtetë që na shtyn të mos ndiejmë ftohtë kurrë, që digjemi pa u ndjerë, që të jemi aty kurdoherë të pranishëm e të domosdoshëm, edhe atëherë kur nuk jetojmë më. Ky është Visar Zhiti…

Më erdhi asaj dite kur unë isha në jerm dhe folëm pa këmbyer fjalë. Flokët e bukur kaçurrela, zëri i shtruar – thuaj më mirë se nuk fliste fare – shikimi që nuk dukej si zjarr por kushdo mund të shihte aty një zjarr që s’mund të shuhej kurrë, balli i lartë dhe si i rregulluar me dorë, fytyra e ëmbël dhe aq shprehëse, paqja e trishtë e mbetur aty përjetësisht si dëshmi e të pamundurës, kumti i fshehtë që kishte zënë pusi prej kohësh. Pusí ndaj mendimit të tij, atë që s’duhej ta shprehte. Një nënvetëdije e pastër. Edhe pa e njohur fare ti mund ta vëresh fare mirë, edhe pa e ditur kush është, ç’jetë ka bërë, edhe pa i mësuar luftërat dhe betejat e tij ti e kupton mirëfilli se ç’zjarr është, si digjet për ty, si e duron përvëlimin e tij të llahtarshëm. Këtë djegie e duron vetë ajo që e përmban zjarrin, nënvetëdija… E pashë, të gjitha fjalët e thëna nga Simon Vrusho, poeti që i rrokjezon ndryshe poezitë e tij, më mbushën kraharorin. Ai më ngushëllonte dhe thëngjijtë e fjalëve i nxirrte nga shpirti dhe t’i linte në duar. Fjalët shpuzë nuk digjnin, por ngrohnin edhe pse ishin e digjeshin mbi mishin tënd. Po ç’rëndësi kishte mishi? E rëndësishme, e përkorë ishte shpirtërorja, ajo dridhej si gjeth në erë, ajo vetë digjej e vijon të digjet dhe e ruan përjetësisht e pafundësisht zjarrin, edhe pse ti e kërkon që të jetë një Promete… Me kaq ngushëllimi bëhej një dritë tjetër. Po për këtë duhej sy i veçantë, që të mund të depërtonte tek tjetri. Ta ndiente që futej atje, jo për të kontrolluar botën e tij, as për të vendosur rregulla të reja të paktën për djegien…

Ferri i tij ishte çarë dhe ai vraponte ku mundte. Diçka e thjeshtë dhe krejt tokësore, e thjeshtë për t’u parë e për t’u dëgjuar, e ashpër në perceptim, shpesh do të bënte përshtypje si një furi e pandodhur dhe gjithmonë e më shumë e çuditshme, duke djegur fletët e vogla që të mbeteshin thjesht dëshmi e tmerrit, por që t’u transmetohej brezave përmes flakëve të fjalës, pa ulje-ngritjet aktoreske por me butësinë e jashtëzakonshme të shpirtit që ngrohte të tjerët. Pastaj,… pastaj ai mund të bëhej deputet, mund të bëhej ministër, mund të ndihej i përveçuar e tjetër njeri kur vazhdimisht ishte duke shkruar, si një rrëfim prej shkrimtari të pjekur pa lindur, po ama me përjetime të llahtarshme që duheshin thënë patjetër, tek e fundit hiri i nxehtë i asaj që ndodhte do të ishte hiri vullkanik i përvëlimit shpirtëror që pat ndodhur e që ndodhte saora. Një gjë krejt vetjake? Jo. Kurrë. Sigurisht një nxitje e madhe për t’u dhënë njerëzve fuqinë çliruese, për t’u rrëfyer atyre se cila ishte e vërteta, ajo që nuk të lumturon, por t’i bën më të gjalla flakët ku digjet shpirti yt. Se shpirti njerëzor duke djegur veten prodhon energji të pashtershme, aq sa reaksioni i shpërthimit të tij mund të jetë dhe realisht është një «big beng» i ri, i çuditshëm, ndërsa ndihet gjithnjë si para një psikanalisti ndryshe, domethënë vetvetes, në një shkretim të hatashëm të pandodhur kurrë dhe gjithnjë si ferrë nëpër këmbë, që përdor metoda të allasojta hetimi – siç i ka hequr mbi kurriz, – një sekret që për njerëzimin s’mund të vinte ndryshe. E ç’është ky sekret? Një shkrim që digjej në zjarrin e shpirtit duke lënë pas në labirinte të pazbulueshëm vijën e hollë të gjakut…

Visari vjen te çdo njeri. Atë sigurisht nuk e përfytyron dot ndryshe nga zjarri rinor kur ishte i gatshëm të bëhej fli për njerëzit e tjerë, pavarësisht nëse e donin dhe i donte, po aq i bukur sa edhe Atjoni i tij që jetoi si shenjë tjetër në jetë, po me atë jehonë filozofie dhe po me atë fytyrë perëndie. S’ka fjalë për të thënë Visari. Ai digjet dhe është një zjarr i nëndheshëm. Ngrohja na vjen në formën e librave, poezive, përsiatjeve, po edhe në formën e një pëshpërime të zjarrtë, të një fjale të fisme mbi varrin e të birit, në ngrohjen e çuditshme që i fal Edës së tij të dashur, të ngrejë një himn të zjarrtë kënge, të shpërthejë si vullkan por hiri kurrë të mos mbulojë botën, veç të kthehet në burim jete. Ti e sheh nga afër dhe merr atë që është për ty, se ai jep mesazhe dhe shpërndan kumte për këdo, tani më shumë se kurrë duket si një misionar i fjalës dhe i së vërtetës. Një takim libri në Prishtinë, një bisedë e tejzgjatur televizive por që duket jashtëzakonisht e shkurtër si kohë, ai bën vetëm përshtypje dhe gjithnjë ti dëshiron ta shohësh edhe njëherë akoma. Visar Zhiti, si një visar i kësaj toke, ecën pranë teje pa shqetësuar askënd, duke lënë pas tragën e një zjarri shpirtëror që digjet e digjet pa fund, pa bërë zhurmë… Duket sikur u thotë të gjithëve, të njohur e të panjohur, se është dhe ndihet mirë, madje shton se kohëve të fundit përsiat më tepër, se mendimet e tij burojnë nga një zjarr i madh që digjet e digjet nën tokë, që të tjerët veç sa i ngroh… I flasin mirë për librat, shkruajnë mirë për to, por ai s’e ka mendjen aty, teksa mbrun një bukë tjetërsoj, dhe teksa lëviz sytë e zjarrtë nga një pikë shikimi në tjetrën, se Visari – ky njeri jo si të tjerët – jeton në një botë të padukshme, të nënvetëdijshme, si një lëndë e përzier me magmën e nëntokës, aty ky zjarri i shkrirë pret çastin që të shpërthejë, pastaj gjithçka do tregohet plot hollësi e detaje, si ato që ka dhuruar deri tani shkrimtari dhe poeti i pazakontë Visar Zhiti… Të bën përshtypje ky njeri i thjeshtë që shpirtin, ndonëse aq të thellë e të pasur, e ka dhe e mban në pëllëmbë të dorës… Sigurisht për të tjerët.

Një shpirt që endet në amullinë e të përditshmes. Një përditshmëri gri që endet në qiellin tonë të sosur, diçka që mjegullon mes banalitetit dhe intrigës, butaforisë së fjalëve dhe baltovinës së mjerë të varfërisë ekstreme – ndonëse mbjellë me vila, në një vend interesant për të vetëdijshmit që nuk e njohin dhe një çmendinë – për të pavetëdijshmit e tromaksur… Shpirti, nënvetëdija, janë jo pronë e një njeriu të veçantë, ose të një njeriu perëndi, por pronë e të gjithë njerëzve normalë dhe anormalë. Nënvetëdija e Visar Zhitit është si gjetje kozmike! Të gjithë do të bërtisnin në forma groteske që ta linin këtë gjetje nën tokë, të digjej në zjarrin gjigant shpirtëror dhe pastaj t’i vërsuleshin botës me urë zjarri në dorë. Por zjarri i shpirtit nuk djeg, ai vetëm ngroh. Pra nënvetëdija qenkej zjarr aq i dobishëm edhe kur bëhej fjalë që ta përfytyroje si djegie të pamundur kozmike, bëhet fërtele në përditshmërinë e molepsur. Por kaq është mjaft pak. Shumë nga librat e Visar Zhitit burojnë nga ato që ka përtypur gjatë viteve të burgut, nga vargjet e krijuar dhe njëherësh të mësuar përmendësh, sepse thjesht duhej të mos linin dëshmi për riburgim. Mjaftonte që brumi të gatuhej me zjarrin e nënvetëdijes. Një shikim në dukje i zakonshëm, mbetur i freskët, sikur sapo është shkruar, pa përfillje të kohës. Ky është zjarri i Visar Zhitit. Kush nuk e njeh fizikisht mund të mahnitet me këtë mrekulli, por gjithë ata që e kanë pranë jetës së tyre, që flasin, që hanë e pinë me të, që ngrohin duart dhe mëkojnë zjarrin e tyre me atë të tijin, bëhen më të fuqishëm, më të mirë e më të ëmbël. Ky është, ndërkohë edhe burim i shenjtë.

Njerëzit e kësaj toke kanë receptorë të mrekullueshëm: e ndiejnë ku është e bukura, e mira, jeta që kërkojnë, për ta njohur atë edhe më thellë; ndaj dhe e lexojnë Visar Zhitin. Aty është zjarri i madh e i fuqishëm i Kadaresë, pse jo edhe dhjetëra zjarre të tjerë. Por ky zjarr shpirtëror i Visarit ka një të veçantë: ka kaluar nëpër kalvarin e Krishtit dhe ka flijuar vijimësinë e tij si një sakrificë e skajshme që zakonisht e bën vetëm një Shpirt për Shpirtin. Kjo dhembje e padurueshme për shpirtin është dritë që përcillet dhe do të jetë e tillë edhe për jetët e paardhura. Cila fuqi mund të na ndihmojë që ta kuptojmë këtë? As ai çast kur Sebastiano Graso nga Milanoja pyeste për të verifikuar gjëmën e ndodhur dhe vihej përballë murit të mekjes sime. Çfarë i kishte ndodhur Visar Zhitit, e kisha marrë vesh apo jo? Dhe unë s’dija kurrgjë. Kjo gjendje e fshehur kur zjarri po digjte edhe shkretinat, më sillte ndërmend faktin që asaj dite kur qe vrarë im bir, unë isha «i fshehur» nga bota, çuditërisht pa ditur kurrgjë, sepse kumti i mortit ka tjetër magji, ka tjetër fuqi dhe është një mistikë më vete. Edhe aty digjej një shpirt njeriu dhe nënvetëdija e merr në mbrojtje të pambrojturën e mundshme, atë që s’duket përvëluar më keq, por do mbajtur me përkujdes të rrallë. Është mençuria e perëndisë që tjerr jetën kësisoj, në të gjitha format e përfytyruara të ekzistencës. Ndoshta dhimbja mund të vijë në formën e buzëqeshjes. Se mund të vdesësh edhe nga tronditja… Ai është veshur me këtë zhgun dhe s’ka pse hiqet i madh, por s’ka pse hiqet edhe i rëndomtë. Ç’tip qenkej ky njeri? A mund të vdesë ai pa pasur as dyshimin më të vogël se njerëzimin po e plak dhe do ta vdesë vetëm ndjenja e tërbuar e madhështisë? Ndërkaq ky betim na mbetet në mend, sepse kemi ecur me Visarin mendërisht në udhët e nëndheshme të Shqipërisë tjetër, në galeritë e zjarrta të Spaçit dhe jo vetëm të tij! Ne jetojmë me këtë dhimbje të thekshme, eh, ajo është edhe dhimbja jonë, e të gjithë njerëzimit. Visar Zhiti shkrimtar e poet, psikolog dhe filozof na i mjekon plagët me kujdes të përsosur, duke na i fashuar, buzagaz e pa përqeshur askënd, pa cinizmin e tmerrshëm që miliona njerëz e kanë bërë stoli e talisman, por gjithnjë me një dhembje që natyrisht të prek. Të prek shumë. Ndaj dhe zjarri i tij nuk shuhet e s’ka për t’u shuar kurrë.

Visar Zhiti sikur na thotë enkas: po, unë kam vuajtur dhe u betova një ditë, në nëndheun shqiptar se kjo vuajtje e lemerishme do të bëhej dritë. Se nuk ishte vetëm mundimi i pashpirt i një njeriu të vetëm, por i mijëra e mijëra njerëzve, një nënvetëdije që do të ndizej zjarr vetiu dhe ky zjarr magjik do të mbetej i përjetshëm, i gatshëm të ngrohte edhe shpirtin më të vogël e të humbur diku në labirintet e padukshëm të kësaj bote që tretej pafund brenda vetvetes, si një pikë përjetësie e botës, duke e ndjerë edhe rrezikun e zhdukjes. Dhe aty bëhej fjalë me këmbëngule vetëm për dashurinë njerëzore, se ajo ndjenjë e ruante zjarrin e nënvetëdijes së amshuar, edhe brenda përbindshmërisë së rroposur të vuajtjes së shkaktuar me qëllim. Po edhe për dashurinë nuk të lejonin të ushqeje mbrojtjen e flakëve. Edhe në ato thellësi, hone e gryka, në fundet e hirta të materies mund të kafshoje veten me tërbim, mund të fluturoje në qiellin e zi të hapësirës së padukshme dhe të mbeteshe në fronin pa fron të babëzisë së pashpjegueshme që t’i shkakton plagët me vetëdije të lemerishme. Diagrami i brendshëm dhe krejt dramatik i së keqes, shenja kuneiforme të pashpirtësisë, simbole të vrazhdësisë që s’e pranon zjarrin dhe gëlon me tërbim në terr…

Ku e gjeti energjinë Visar Zhiti, energjinë që realisht e ka çdo njeri, por që në jetë e mendon veç punë të Zotit, por nuk ka kontakt me të, nuk e sheh e s’e dëgjon, e çmon si dhuratë të çmuar por asnjëherë nuk bindet se është dhuratë që e ka nën zotërim, të cilën e sundon dhe s’e përdor kurrë për të sunduar të tjerë. Këtë profeci nuk e di edhe ai dhelparak që e ka mësuar ekzistencën por nuk ia njeh thelbin e së vërtetës! Janë fatlumë ata që e dinë se ky burim i padukshëm vjen tek ti vetvetiu dhe me hap të pandjeshëm, duke u ngjizur thjesht e pa përplasje, duke u bërë bashkudhëtar i përjetshëm i shpirtit tënd, i nënvetëdijes, i cili kur nuk njihet është thjesht një kaos ku lëvizja brauniane, e çrregullt e energjisë, e rrit më tej kaosin, fijezuar dhe endur në mijëra hollësi e thekse, në një sintezë të habitshme mendimi dhe kërkese natyrore, si nevojë e motiv shpirtëror, që krijojnë besnikërisht një tjetër mundësi të jetuari, të hapërdarë, të pakapshme, të ndërprerë prej vogëlsive të dhimbjes e të gëzimit, me një ndjeshmëri të paskrupullt dhe legjitime por gjithnjë të vogla, të imëta dhe habitërisht të domosdoshme.

Visar Zhitin e këtillojnë epik dhe lirik, një shpirt që digjet, një zjarr i tillë si ai, a mund t’i zotërojë të dyja këto cilësi të jashtëzakonshme të nënvetëdijes së sakrifikuar për të qenë e të tjerëve dhe në harmoni të përsosur me ligjësitë e krijimtarisë dhe të nëntokës. Ai mund të takonte dikë, të panjohurin e njohur që vinte nga larg tek rrinte para Rognerit në shi dhe, edhe pse që prej 15 vjetësh i shkojnë pagesa në Shtetet e Bashkuara, ku jeton familjarisht, një rrogë e plotë si këshilltar ministrash në Tiranë dhe pare të tjera si konsulent bordesh po këtu, dhe ja që ende s’kishte blerë dot një ombrellë dhe, ndërkohë, po më çante kokën me qejf të madh, duke më kumtuar se kishte ardhur ca ditë me «pushime» vetëm «për gjuhën e bryllët e të rrallë shqipe» dhe vetëm për të! Ashtu si dukja dhe mosdukja e të vetëdijshmes me të nënvetëdijshmen te njeriu, qëndrojnë në thellësitë e karaktereve të pavëna re, që të lënë përshtypje të allasojta! Shpirt që duket efemer por që mbart sekretin e krijimit. Ai e dashuron jetën e tij, e urren po aq, këndellet me fjalën e jeratisur në boçen e fshehur me shpuzë, duke fshirë pikën e lotit, duke thyer duart e atij që ia ka qepur jelekun e ngushtë pranverës, ndërsa gjinjtë e fryrë nga e reja e virgjër që çel, fsheh buzëqeshjen në cep të qepallës. Shaka me fjalën, me brumin e saj, duke kulluar të vërtetat e bujshme në sitën e padurueshme të jetës. E futin në këllëf jetën dhe njeriu nuk komunikon, por shpirti ama vijon të digjet madhërishëm dhe me aq prekshmëri të fisme. Është i përpiktë Visar Zhiti, ndonëse dashuria e tij njerëzore s’ka të bëjë fare me farsat, harresën, por me tronditjet që bëjnë epokë, elegancën e tjetrit, poezitë e thella që rrjedhin bollshëm plot madhëri e zgjatime të ngrohta flakësh, që përkthehen plot ëmbëlsi një natë dimri në shtëpinë e Hajnrih Bëlit, në Globus ku thureshin dhe zhvisheshin lakuriq tragjeditë e Shekspirit, në një monument të Shvejkut dhe Havelit, nën tronditjen e madhe të së qeshurës që shkakton Don Kishoti dhe vetë Servantesi. Këto madhështi bote, edhe kur vijnë nga Dostojevski, Kadareja, Tolstoi apo Hygoi duken të paprekshme dhe njëjtësohen me shpirtin e tij të zjarrtë. Kuptime të tjera, largësi të mëdha, ulërima që theken në zjarrin e tij, përmbushje rastësore, mërzi të shtjellura në vargje të hekurt plot lirizëm magjik, fluturime të Pindarit që s’kthehen kurrë në vendin e nisjes, dashuri plot ëndrra, qëllime të zbrazëta por ama fisnike, lumturi fatkeqe që shemben rrugës, drithërima të mahisura me tërbim, pamundësi që ndjekin fatin që do e vjen apo që do dhe ikën, largohet… Po trishtimi, trishtimi që vdes dhe ngjallet brenda çastit te njeriu i plotësuar ku tretet? Po përkujdesja e çalë që kthehet në pamundësi, a nuk bëhet brenda çastit një prekje e madhërishme? Se të duash njeriun ashtu siç është, ëndërr dhe realitet – një mjegullnajë e paparë, a nuk kthehet në ashpërsi fatale dhe aq ngutshëm e përdhunshëm të ardhur në magjinë tënde krijuese. Projekte që herë ndryshken dhe herë sjellin ankth, shqetësim, që bëjnë rokadë me të pavërtetat dhe ngujohen si zjarr dashurie. Kataklizmo shpirti dhe egërsi shfaqjeje. Besim te mundësia e pamundur gjer në thelb të nënvetëdijes, sepse gjithçka ndodh brenda individualistit, çartjes së tij të kobshme, brenda të puthurës së zjarrtë, të puthurës që e kthen njeriun me këmbë në tokë, që e djeg si flutur dhe e bën papritmas gjeni. Visari, ky visar i kombit tonë, brenda harresës së kohës gjeti dashurinë për njerëzit, por jo duke çuar ndihma me mushka e gomerë, siç bëjnë disa bujtës të përkryer të mendimit, të filozofisë dhe të kritikës edhe të mundimit të përditshëm njerëzor, përmbushur me një dhembshuri që udhëhiqet besnikërisht edhe nga idealet dhe që e shohin jetën e përditshme si një monotoni të lavdishme. Prirja e Visarit si shkrimtar dyndej ta zhbironte këtë fshehje gati femërore edhe pse në dukje mistike, edhe pse të përunjur para dobisë, por me kreshpërim dhe indinjatë, duke anashkaluar vulgaritetin e çdollojshëm e të habitur, të paraqitur me dukje tërë tronditje të kapërthyer keqas. A i duron dot Visari makutët dhe makutërinë? Kurrë. Po delenxhinjtë e mjerë, edhe kur vijnë me toga politikanësh, gjyqtarësh, ministrash dhe drejtorësh? Po as batakçinjtë, që i hipin kalit së prapthi, as injorantët që ecin kryelartë si pemë pa kokrra që janë, as hipokritët e mjerë (se hipokritë jemi nga pak të gjithë!), as të dehurit nga pija dhe lavdia, as perversët me të cilët bota e sotme është mbushur plot e përplot, as të vetëkënaqurit e tmerrshëm të cilët ia kanë vënë kazmën me kohë njerëzimit, as hajdutët që gëlojnë në këtë shoqërinë tonë duke gjalluar edhe flakët e shpirtrave që digjen, pa le kriminelët e bujshëm dhe ata me frak, pa menduar për lakmitarët… Një galeri e pafund. Dashuritë janë gati të përfundojnë në çmendinë dhe Visari këtë e di mirë. Zhgun të rëndë ka hedhur supeve. Një tis trishtimi duket se e mbyt, një dhembshuri e tjetërfartë ia kthen fytyrën vetëdijes, nuri burrëror i përjetshëm e rrëqethës e provokon çdo çast dhe drita, drita e çmendur e vjeshtës së moshës së tij xiglon nën peshën e zbrujtur të vranësirave. Gjethet e zverdhura bien mbi lulet e thara, shkruan ai në një nga poezitë e tij. Dhe ne që e lexojmë e ndjejmë thellë nënvetëdijen që i digjet duke na dhuruar hirin e pavdekshëm! Njohës i mrekullueshëm i vetmisë tronditëse, një sjellje delikate e përkorë, po edhe mik i paftuar i trishtimit të kujtdo. I ka tiposur këto plot figuracion në meditimet e veta, i ka ledhatuar botës që përshkruan faqet dhe supet e rënduar nga mjerimi i skajshëm. Dhe betohesh për të dhe dashurinë e tij tunduese. Poet i zhgënjimit të thellë, i elegancës së mundimit dhe i nënvetëdijes. Çdo dridhmë njerëzore të emocionon, të mbush me hidhërim, të ngashënjen dhe të provokon me braktisjen e rëndë, me një shndërrim të përshpirtshëm dhe krejt egoist, sa që të vërtetat bëhen më të arritshme mes përshkrimeve të holla, metaforave që nuk ndihen kurrë keq, lakuriqësisë së paturpshme, ndjenjave që fishken-thahen-bien-ngrihen-lodhen-zgjohen-vdesin-ngjallen… Visari na jep një tablo aq vulgare sa na mbush me urrejtje, na tronditin me fitimin e pashpirt dhe ngre ideale mbi flakët e zjarrit të nëndheshëm, të bukur dhe krejtësisht të pavetëdijshëm. Është njeri i madh dhe na thotë me plotgojën edhe pse farmak prej hidhërimit: Sa e bukur është jeta… Përdëllim i mrekullueshëm dhe i shenjtë…

Rëndësi ka të qeshim

May 22, 2016 by dgreca

Nga Ilir Levonja/

… Si tha plaku Mere, mua s’më ka mbetur asgjë tjetër, veçse të qesh. Kështu edhe shqiptarët. Po gajasen me vetdeklarimet e zyrtarëve nga Komisioni Qëndror i Zgjedhjeve. Megjithëse është e çuditshme ekzistenca e një formulari të tillë kur bëhet fjalë për çështje të individit në raport me të shkuarën. Apo edhe pastërtinë e figurës, me që ai apo ajo do jenë kontigjent i së ardhmes në postet drejtuese. Pra si të thuash marshinistët e shoqërisë. Them se është e çuditshme, pasi të lë një përshtypje pa shije. Ose as peshk e as mish. Kjo për faktin e thjesht, nuk ka efekt veprues. Që domethënë, edhe pse i dënuar. Ose edhe pse mashtrues, prapë ti mund të zgjidhesh sa herë ta ka qejfi në cilin do post që ofron maqineria e legjislativit shqiptar.
Ai apo ajo, komisioneri aty, vetëm sa mbush formularin. Asgjë më shumë.
Mjafton të kesh para. Mjafton të jesh pjesë e atij tekniciteti që shqiptarët kanë bërë historikisht me shtetin e tyre.
Nëse deri dje mund të kapje majat me manovrimin e diplomës së shkollës së Partisë së Punës. Aq më tepër që ai ishte një sistem i mbështetur tek ideollogjia. Dhe e kishte të legalizuar padrejtësinë. Sot mund të gdhihesh brenda javës me tre diploma. Kjo vetëm për faj të institucionit, por të atij njeriu teknicien që shitet për një dopio raki. Mirëpo sado që gajasemi ky është një nga mashtrimet që ne si shqiptarë ia lejojmë vetes me bujarinë më të madhe. Me një shkelje syri. Ne i shkruajmë ligjet për në t’i patur. Jo për t’i zbatuar.
Në ngjizje të kësaj metode ka qëlluar që një kuadër i lartë t’i kërkojë llogari specialistëve se përse në mbledhjen e radhës mungon aty skllavatori. Ashtu sikundër sot një ”jurist” kërkon nenin 79 të Kushtetutës së Shqipërisë të paraqitet në raportin ditor të Kuvendit.
E megjithatë edhe pse kudo ka komisione verifikimi, shkalla e penetrimit të elementit që nuk plotëson asnjë kriter është në kategorizimin sipëror. Qytetarët shqiptarë edhe pse flasin për tradita fisnike, për besë, për hakikate etj…, nuk e kanë për gjë të drejtohen nga një mashtrues ordiner. Apo një i pamoralë, një nallban etj…, e për rrjedhojë një të pashkolluar.
Pjesë e këtij sistemi sot një pranverë e hatashme shqiptare. E këtij kombi të cilit gjeneron vetveten brenda katërqind emrave. Duke i dekoruar, luftuar, shkalluar. Duke i ruajtur balancat perfekte midis llojit për llojin. Në të katër pushtetet…, aq sa e ardhmja e tij mbeti përjetësisht një tranzicion. Sot ekzistenca shqiptare përbehet me këtë lloj gjenalogjie shoqërore. Të rinjtë që nxitojnë të rriten dhe të ikin. Prindër të papunë që mbajnë sytë nga ata. Një klasë politike shekullore, që vegjeton vetveten. Me një mesatare moshe midis prindërve të vetmuar, kontigjentit me ndihmë sociale. Dhe teknicienëve që sot drejtojnë Bashki të vendit, të çimentuar në sojin e Ali Pashë Tepelenës. Duke pasur në krahë, një Thanas Vaja ose një Man Kukaleshi, të pajisur deri me fjalën e fundit të kutive përgjuese. Eshtë kjo arsyeja që sot Shqipëria është e mbushur edhe me intelektualë që grinden. E nxitojnë të luftojnë njëri-tjetrin me teorinë demode të provincializmit se kush ka lexuar më shumë. Kush di më shumë etj. Duke harruar përfundimisht misonin e intelektit. Atë që përpos meritave dhe meritokracisë, është vullneti i mirë karshi popullit tënd, shoqërisë tënde, ai çfarë e shpie përpara shtetin. Jo stoicizmi i tipit Ramiz Alia karshi Enver Hoxhës etj. Të cilin sot e gjejmë të tiparizuar shkëlqyeshëm në çdo qoshe Tirane.
Eshtë tragjike se si në një emision investigativ, siç ishte ai para disa ditëve në Stop, de që Kryetari i Bashkisë së Durrësit emëron një mësues fshati. Ai tha se është një interpretim i gabuar i ligjit etj. Në fakt është shkelje e pastër e ligjit. Sa kohë që fletdokumenti ka firmë dhe vulë. Jo interpretim, por shkelje e pastër.
Megjithatë drutë i ha Man Kukaleshi, ai drejtori me shtatë emra, me shtatë diploma, me shtatë amanete që vjen nga gjiri i zhelanëve të mini byrove politike. Eshtë e njëjta situatë e shpjegueshme edhe me prurjet e emrave me të cilët ne po gajasemi. Thua shefat tanë nuk i dinin këto. Nuk e dinë se çfarë kualifikimi, të shkuar, apo aftësish kanë. Sigurisht që po. Ndaj qelbosja është pjesë e tërë, jo e atij apo këtij personi. Në fund të fundit ata iu përgjigjën frymës së teknicinëve shqiptarë. Atyre që e duan kështu Shqipërinë…, me rini në arratisje, me prindër vetmitar, me kontigjent që mbahet nga përkrahja sociale. Dhe me kanakarë të përjetshëm pushtetesh.
Nuk kemi parë gjë akoma. Ndaj hiqjani petë lakrorit. Përpos dështimit të paktën kënaquni me të qeshura.

BISEDË RASTI NË MËRGIM ME PLOTË NOSTALGJI

May 22, 2016 by dgreca

Shkruan: Jeton Partini/ Göteborg/

Sonte me iku nata duke biseduar tema ordinere (besa edhe primitive) se sa përpara ka qenë dhe është Prishtina, se si Prishtina model e kishte Beogradin ose Shkupin (bile Shkupi ishte më pas pas luftës së parë, Prishtina ishte më në rregull thoshte njëri nga bashkëbiseduesit).

Vitet kalojnë dhe ndjenja e inferioritetit nuk i hiqet dot Shqiptarit. Fatkeqësia e gjithë kësaj ishte se të gjitha këto biseda bëheshin në qytetin e Volvo-s, SAAB-it, SKF, të Universitetit Chalmers dhe ca gjigantëve të tjerë industrial suedez pra në Göteborg. Prishtinasit e tavolinës mburreshin me ca “cokulla” dhe “Levis 501” që kur i kan mbathur në Prishtinë të tjerët nuk kishin dijeni per keto gjera (dikund pas viteve 1990, dhe jo se ishin prodhuar në Prishtinë, por Prishtinasit i kishin mbathur dhe ja dishin emrin). Këtë sindrom dikur Sigmun Frojd (psikoanalist) do ta kishte quajtur “A cry for recognition”. Keto “Leviska 501” dhe “cokulla” ishin mbathur në Prishtinë 40 vjet pasi qe Neil Armstrong kishte zbritur në Henë dhe në kohën kur Boingu i kishte prodhuar mbi 20 verzione të aeroplaneve (dikund mbi 100.000 mij aeroplan).

Për një moment mu kujtua një ngjarje kur isha mësimdhenës në një shkollë gjimnazi në Suedi dhe dy nga gjimnazistët (nxënësit e mi në klasë) ishin nga Somalia. Një ditë prej ditësh i dëgjova në koridorin e shkollës duke berë debat me zë të lart dhe i pyeta se për c’far bisedonin. Njëri prej tyre më tha se është nga Mogadishu dhe ai tjetri është nga një qytet tjetër i Somalisë dhe kjo në vetvete nënkuptonte se ky nga Mogadishu ishte më i “civilizuar”. Me që kam patur fatin të shetisë të gjitha kontinentet e rruzullit tokësor vërtetë u binda (nga shokët e mi Prishtinas dhe dy nxënësit Somalez) se qytetet me të njohura dhe më përparimtare në botë janë pra Mogadishu, Prishtina, New York, Londra dhe Parisi vetëm se në Mogadishu dhe Prishtinë papunësia shkon ne 70%, rryma ndalet pa paraljmërim, ujë për pirje nuk ka (verës) dhe ndalet më shumë ndërpreje (të paktën në Prishtinë), ajri është shumë i freskët që filtrohet gjatë gjithë kohës nga oxhaqet në Obiliq, dhe po pate ndonjë femijë të vogël që shkon në shkollë fillore rreziku është që ta hanë qentë endacak të rrugëve të këtyre dy kryeqyteteve të njohura botërore pra Prishtinës dhe Mogadishos. Ndër të tjera mu kujtuan edhe ca figura

Prishtinase që e bëjnë këtë qytet edhe me nominent dhe perparimtar sipsh Isa Mustafa,Hashim Thaqi (Hashimi bile edhe presidenti i Prishtinalive dhe terë Kosovës), Ismet Beqiri e Shefqet Krasniqi (të gjithë me cmimin Nobel në gjepat e tyre)

Më në fund nuk arrita dotë të ju them këtyre shokëve të mi mendimin që e kisha sepse ata kishin hyrë në ekstaze duke e përshkruar qytetin e tyre të ëndërrave pra Prishtinën dhe duke i poshturar dhe nencmuar qytetet e tjera “të vogla” dhe primitive të Kosovës. Ndërsa unë për vete kam një hall të madh jo pse qytetet e tjera të Kosovës nuk i ngjajnë Prishtinës por pse e terë Kosova nuk i ngjanë Europës por më shumë i ngjane Anadollit e Kurdistanit (në botën e mendimeve). Pra më në fund të gjithë e kishim hallin e njejtë si ata dy nxënësit e mi nga Somalia por po ashtu edhe kjo tavolina jonë me prishtinasë dhe ne shqiptarët e qyteteve të tjera. Të gjithë së bashku kishim ikur nga këto vende për tu bashkur në një qytet të “parëndesishëm” në krahasim me Mogadishon dhe Prishtinën pra ne Göteborg të Suedisë.

Pra të jeshë nga Mogadisha ose Prishtina do të thotë të jeshë i dhjerë por krenar ndërsa nga qytetet tjera vetëm i dhjerë llogaritesh.

Ndërsa qytetet e parëndesishme sic është Hamburg, Göteborg e Frankfurt as që ishin pjesë e bisedës sepse nuk ishin kryeqytete dhe automatikisht këto qytete u futeshin në kategorinë e të pa “civilizuarëve” nga kryeqytetasit e tavolinës tonë. Vaj halli se me c’farë bisede të thellë merrej tavolina jonë e mbushur përplot me birrë gjermane se besa as birrë Peja nuk kishim (nuk e njofin këta “primitivët” e Göteborg). Por po shpresojmë që po sa të dali birra Prishtina dhe Mogadisho mënjeherë kanë për ta blerë qytetarët e Göteborg vetëm sa për ta ndjerë ndjenjën e një kryeqytetasi Prishtinas ose Mogadishian.

MUSTAF SALI BAJRAKTARI ËSHTË PËRJETËSI

May 19, 2016 by dgreca

Nga Hasan SELIMI/

Nuk di askush nga do të filloj, kur do të shkruaj diçka për një shtëpi që ne e quajmë tash sa mot derë. E me fjalën derë kuptojmë një trashëgimi të vyer në shërbim të njerëzve në nevojë ose në shërbim të atdheut. E megjithëse nuk e di se nga ia fillon duhet fillue se ka shkue shumë mot dhe ka ngel pa fjalë dera e bajraktarit të Shipshanit. Jo, se ka ngel pa fjalë që nuk ka shkruar askush apo se nuk ka fjalë për këtë derë, por nuk ka shkruar një fshatar i tij.

E ja pra, babë e djalë, Din Bajram Bajraktari e Bek Din Bajraktari trashguen derën e bajraktarit të Shipshanit. Fis i themeluem në shumë vështërsi. Gojëdhëna e kthyer në legjendë fletë dhe harton lloj-lloj tregimesh sa disa marrin edhe përmasa Fishtjane. Mundet me thanë dikush se kjo apo ajo nuk qëndron, por dihet botërisht se çdo lindje ka dhimbje dhe shumë-shumë vështërsi, por lindja është e bukur.

Flamuri si bajrak u muer në luftë me trimëri dhe vetëmohim. Aty qendresa qe e pa shemullt. Të gjithë burrat e Shipshanit e të Gashit luftuen heroikisht. Deri atëherë jetonim në një fis dhe drejtoheshim nga bajraku i Gashit.

Askush nuk e di të saktë se si u nda Shipshani, por dihet se me kërkesën e dyqind shtëpive ose timeve, siç quhej atëherë bajraku mëmë jepte të drejtën të veçoheshin në një bajrak ato shtëpi sipas rregullit të kohës (sheriatit).

Luftë dhe flamurtari vritet në përpjekje mjaft të lavdrueshme për atdhe e fe. I pari i derës së bajraktarit të sotshëm Shipshan konstaton se flamur nuk ka mes të gjallëve. Shikon dhe orientohet se flamuri është në mes të kufomave, atje në fushë-betejë.

Me një trimëri dhe atdhetari të pa shoqe vrapon drejt simbolit kombëtar dhe të fisit (njësi ushtarake). Pasi banë luftë me disa kundërshtar fiton tre me një. Merr flamurin. Kthehet tek luftëtarët e tjerë. Njofton për çka ndodhi. Në fshatin e tij Papaj vendos flamurin. Këtë e banë për të treguar se luftoi për fe dhe atdhe, por jo për të qënë parësi.

Lëvizjet e kohës thirrën në skenë derën e re për bajrakun e ri. E kjo u vendos që në tërë kthesat historike të prijë në betejat e mendjes dhe të forcës për atdhe. Pas Bek Dinit, erdhi Tahiri e më vonë Rustem e Salih Tahiri. Tahiri mori pjesë në disa lëvizje popullore që iu dëgjue fjala dhe iu muer mendimi. Ky burrë prijës pati një mbështetje të pashoqe nga djalënia dhe burrënia e Shipshanit në përgjithësi dhe në veçanti të fshatit Kasaj. Rustem Tahiri në luftën e Plavës e të Gucisë u ndesh me forcat e rregullta ushtarake Beliçko Bojoviçit. Ky gjakatar mbronte interesat e shtetit Serb. Rrustemi në krye të djalërisë së Malësisë së Gjakovës triumfoi në të drejtën dhe fitoi për momentin. Pas kësaj fitoreje ky djalë i ri i Kasaje të Shipshanit u sëmur rëndë dhe vdiq në shtëpinë e tij. Për Rrustem Tahirin ka lloj-lloj përshkrimesh lidhur me vitytet e tij që nuk krahasoheshin me asnjë moshatar të kohës.

Bajraktarët edhe pse tani nuk njiheshin sipas kushtetutës (statutit të mbretërisë) u duhej të ekzistonin si derë, bile edhe të jepnin kontributin e tyre në jetën e re të vendit. E për këtë Salih Tahiri si i shkolluar në shkollat e huaja, por me seli në Shqipëri i duhej kësaj kohe. U emërue në komunën e Becit dhe të Pejës si administrator i rëndësishëm. Konflikti për jetë a vdekje me shtetin Serb e detyroi të largohet nga atje dhe të vazhdoi punë në komunën Pukë si shef bujqësie.

Në këtë komunë i doli zani si një djalë-burrë të kohës. E donin dhe e respektonin Pukjanët. Këtu nuk kishte si mos t’i binte në sy hijeshia prej zane e Xhevahires. Kjo vinte nga Gjakova tek dajtë e saj në Kabash. Eh, Shpend Halili një burrë e derë e njohur për gjithçka që i duhet kohës.

Aty dhe vetëm aty Salih Tahiri deshti të pushoi. Me që kishte marrëdhënie me Shpendin nuk ia vonoi dhe ia tha që e donte atë vajzën që Shpendi e kishte mysafire. Qeshi Shpendi. I tregoj se vajza që ju e keni pa mbrëmë është mbesa ime. Po, o burrë është vajza e Misires. E kemi pas dhënë në Flet dhe Sadiku i shoqi i Misires vdiq. Kjo Xhevahire Sadikja lindi në ditën e të dyzetave të Sadikut. Prisnim që të lind djalë, por lindi vajzë. Tani rrinë tek axhat e vet në Gjakovë. Do ta bisedoi me miqtë dhe të tregoj.

Gjendja e pritjes për fjalë lidhun me Xhevahire Sadiken nuk shkoj gjatë për Salih Tahirin. Miqtë nga Fleti, burra me emër dhe peshë në shoqërinë e kohës e njihnin derën e bajraktarit të Shipshanit, bile ata e njihnin edhe dhëndrrin e ardhshëm. Kjo njohje Salihin e zuri në befasi. Mos u habit, i tha Shpendi. Ju shtëpia juaj keni qënë miq të derës së Kryezive. Edhe miqtë e mi janë miq shtëpie me Kryezinjtë e Gjakovës. Ty, atje të kanë parë e dëgjuar fjalën.

Martesa u ba shpejt dhe siç deshti Sali Bajraktari. Një ditë po vinte Salihi bashkë me nusen e vet nga Gjakova. Të dy hypur mbi kuaj shale. Të rinj e të bukur. Mateshin me hijeshin e eposit. Po t’i takonte Fishta do t’ju thoshte erdhi Sokol Halili me të bijën e Krajlit. Kënga do vazhdonte. Ma ka ballin si rudinën në të dalë të diellit. Më ka vetull e flokë si pylli në male me borë. Qafë e shtat si zanat në dritë të vetëtimës. Syni i saj si bojlia e zezë në qershor. Ka një bel për unazë të gishtit të Sali Tahirit.

Ja kështu thoshin gratë e vjetra të fshatit tonë për atë nuse në atë ditë shtatori që po vinte nga Gjakova. Edhe pse dielli kishte pushtue tokën ai ulli i qiellit të kaltër ndriçonte.

Jeta nuk është krejt si në ëndrra. Ky çift i pa matë për kah hijeshia dhe dashuria me njëri-tjetrin nuk patën lindje që i gëzon. Lindën vajza dhe vdiqën si me qënë të shitueme. Xhevahirja si bijë e derës së mirë dha mendimin që dera e bajraktarit duhet të ketë trashëgimtar. Ti Sali, duhet të martohesh. Ndodhur në kushtet e panjohura për jetën Sali Bajraktari kërkoj dorën e një vajze të derës së Bajram Hazirit në Rrogam-Llugaj. Eh. Bajram Haziri. Një nga oxhaqet e para të Malësisë së Gjakovës. Një nga burrat ma me emër në këtë trevë. Vdiq i torturuar vetëm për fajin se ishte burrë që i dëgjohej fjala. Koha nuk donte hije. E hija e këtij burri atëherë ata i dëmtonte. Të paktën kështu u mendue në atë kohë.

Gati sapo bahej dasma e dytë e Sali Tahirit, lindi Mustaf Sali Bajraktari. Nip i Rrustem Tahirit, i Sadik Ramës së Fletit. Gjithkah i plotë për nga dhe çka i duhej një prijësi të ardhshëm. U gëzuen të gjithë në atë fshat. Mustafa lindi në duert e Kadë Januzës. Kjo nana e Rrustem e Sali Bajraktarit e ardhur nga dera më e njohur e Vuthaje të Plavës.

U rrit bashkë me Tahirin vëlla nga baba. Tahiri djalë i Fatime Rames. Kjo bijë e derës së parë në Malësi fill pas oxhakut të Mus Zenelit të Qelisë të Shipshanit.

Me Tahirin ishin gati si binjakë. Shkonin shumë mirë dhe ishin nder djemtë ma të preferuar të fshatit. Sot këta dy djemë i kujton gjithë fshati me mall dhe respekt të veçantë.

E cekem më lart se jeta nuk vjen si në përralla. Shqipëria u çlirua. Sali Bajraktari u emërue në pozicione të rëndësishme të rrethit Tropojë. Pati detyra në administratën e rrethit deri edhe shef bujqësie. Ngjarjet politike rrodhën njëra pas tjetrës. Familja e Sali Bajraktarit u detyrue nga shteti i kohës të banoi jashtë rrethit të Tropojës. Ai dhe familja e tij banuen në rrethin Fier. Atje morën gati të gjithë fëmijët kulturë të trefishtë. Mustafa, Tahiri dhe Besniku mësuan lojën intelegjente të shahut. Mustafa e donte dhe e mbante shumë afër Besnikun. Ai edhe, kur u arratis në ish-Jugosllavi deshi ta merrte Besnikun me vete. I pelqente si intelekt dhe përpiqej ta edukonte ndryshe nga koha. Këtë e bante pa ra në sy.

Vajzat e Xhevahires dhe të Fatimes u banë vajzat ma të mira, jo vetëm të fshatit, por edhe të zonës. Them të Xhevahires dhe të Fatimes se këto merreshin me edukimin e vajzave. Salihit nuk i dilte koha të merrej me vajzat edhe pse këto ishin shumë si Drita, Bedria, Makbulja, Bahria, Nexhmia, Zarifja, Vojsava, Afërdita, Fiqiretja.

Vitet po kalonin dhe emigrimi, apo internimi që do të thotë banim jashtë vendbanimit të Bajraktarve solli një nivel tjetër dijesh dhe kushtesh për të kuptuar jetën dhe realitetin shqiptar të kohës. Kjo për Mustaf Salihin ishte kushti numër një që të kërkonte lirinë dhe të drejtën e tij për të qënë i lirë. E vendosi, por nuk i bani mirë llogaritë. Ai u arratis, siç thuhej në terminologjinë juridike të kohës. Arratisja në ish-Jugosllavi i solli atij tragjedinë, jo vetëm familjare, por edhe personale. Përllogaritja ishte jo e saktë. Me serbët familja e tij ishte në hasmëri edhe private edhe kombëtare. Ndaj, atje Mustafa nuk do të gjente atë që kërkonte.

Sa e morën vesh zyrtarët Serb në Gjakovë e Pejë se kush dhe i kujt familje është, e kthyen në një kohë rekord pa proçedura të rregullta, pra me proçedura të përshpejtuera. Në Tropojë u dënua me shumë vite burgim. Akuzë e rëndë për një tetëmbëdhjetëvjeçar. Arratisje në formën e tradhtisë së atdheut. Nuk e kuptoj, ju tha Mustafa në sallë të gjykimit. E kupton ti, e kupton, ju përgjigjën ata që e gjykonin. Po unë e kuptoj, por nuk është e vërtetë që kam tradhtuar idealet familjare dhe patriotike. Unë kam kërkuar dhe kërkoj liri, jo vetëm për vete, por edhe për tërë të rinjtë që po rritën sot në atdheun tim.

Me këtë deklaratë, ai provoj akuzën ideologjike dhe u dënua me vuajtje të dënimit në Spaç të Mirditës. Atje nuk mundi të nënshtrohet vetmisë dhe kërkoj lirinë duke u arratisur nga vend-vuajtja e dënimit. Me këtë akt këtij djali-burrë ju shtue dënimi edhe njëzet vjet. Jeta në burg dhe tortura nuk mplakeshin. Nënën dhe motrat i kishte lënë në fshatin Kasaj në mjerim. I kujtohet nana që e la të sëmurë, motrat e vogla dhe tërë njerëzit e tjerë në internim. E padurueshme kjo jetë. Dita nuk plakej edhe pse studionte vazhdimisht dhe mësonte gjuhë të huaja. Nuk i kalonte dita edhe pse debatet e ndezura mes të dënuarve kalonte edhe orë, edhe netë.Nënës së tij Xhahisë, siç e thërrisnin tërë fëmijët i ra barra e madhe të mbajë të hapur derën e bajraktarit të Shipshanit. Kjo grua, që dikur Fishta mund të thërriste “është ndal dielli e po shikon me habi. Hana po shndrit e yllit po i jep dritë. Natë nuk ka me u ba kurrë”, tani mori trajtat e një burri. Me Makbulen e rritur tashma trembëdhjetë vjeçare i doli zot gjithçkaje që lidhej me këtë shtëpi. Nëse tani do ta përkufizojmë me një grue asaj do ti shkonte më mirë se askujt tjetër “gruaja e hekurt”. Me një sëmundje të pashërueshme, me fëmijë të vegjël dhe nofkën “armik” ajo përballoi gjithë peshën e jetës në fshat. Makbulja kujton: ne kemi respekt të pa kursyem për fshatarët tonë vëllezër. Ata nuk hoqën dorë kurrë nga ne. Na ndihmuan sa kishin mundësi dhe i lejonte koha. Ajo vazhdon me orë të tëra kujtimet dhe nominon tërë fshatarët me emër.

Bulja vazhdimisht e shoqëronte Xhahien për të pa Mustafën në Spaç e Burrel. Ajo tregon lloj-lloj ngjarjesh që janë subjekte për esse dhe tregime, bile edhe humoristike tani që koha kuptohet ndryshe. Bedria e martuar, por edhe tek burri me një nofkë për Kohën nuk hoqi dorë kurrë as ajo vet, as burri i saj nga ata njerëz të vuejtun.

Një ditë me ndrojtje Bulja po shkonte tek posta për të marrë përgjigjen e postimit të një shume parash për vllain e saj, Mustafën në burg. Ato pak para të fituera me gjak e mund që nuk ka roman t’i tregoj. Zyrtari i postës i dha një kthim përgjigjie, ku shkruhej “marrësi i parave ka vdekur”. Toka iu sollë rrotull. E pyeti zyrtarin se mos po gabon dhe se nuk jam unë marrësi i këtij telegrami. Në shtëpi dorëzoi telegramin si e pa kujdesur. Atë e lexoi Xhevahire Sadikja. Sa e lexoi u lëshue në krevatin e saj dhe u dergj deri sa ndërroj jetë. Ajo fliste dhe mallkonte edhe ardhjen në jetë të saj. Pse mësova të shkruaj dhe të lexoj thoshte ajo. Të lexoj vdekjen e tim biri paskam mbaruar internatin e Gjakovës. Kështu bisedonte edhe me vetën gati gjithë kohës atë natë.

Gjatë kësaj kohe edhe Sali Tahiri dhe fëmijët që kishte me Fatime Haziren i interrnuen në fshatin Bricë të fshatit të bashkuar Lekbibaj. Gjendja e kësaj familje u rëndue shumë. Morali i kësaj familje nuk ra kurrë. Besniku vazhdonte shkollën e mesme në Breg-Lumi Dukagjin. Shembull i edukatës dhe i vendosmërisë, bile edhe produkt i përzgjedhjes së Mustafës.

Këtu, në këtë rrëfim të pa zakontë të kësaj familje i shkon për shtat shumë vargu: “Ajo pushkë që ra mbi ty, ka ra mbarë në tanë vllazni”. Pushka që mori jetën e Sadik Ramës së Fletit dhe la Xhevahiren pa lind e përcolli tërë jetën në mjerim dhe vuajtje. Thonë se jetimi nuk gëzohet kurrë. Ja ky rrëfim e vërteton më së miri këtë thënie të hershme.

Në një terror psikologjik dhe përsekucioni, jo vetëm fizik familja e Mustaf Bajraktarit jetuen të bashkuar dhe dinjitoz. Jeta tani ka një trajtë krejt tjetër. Vlerat e secilit maten me kontributin e vet individit.

Mustaf Sali Bajraktarit i shkon për shtat postulate se nuk ka për të veçse lindje. Nga Presidenti i Republikës ka marrë dekoratën “Martir i Demokracisë”, është “Qytetar Nderi” i ish-komunës Tropojë. Tani në përjetësi emri i tij do të jetë në Tropojën e vjetër – Sheshi “Mustaf Bajraktari” vend ku ka kaluar jetën e tij deri në përfundim.

Brezat do të mburren me këtë emër cilësor të vendosur nga institucionet për kontributin e tij. Tani koha çmon vlerat.