Prof. Dr. Luigj Gjoka/

Dita e Pavarësisë, apo Dita Flamurit, është festa kombëtare më e rëndësishme, të cilën shqiptarët pa dallime ideologjike, fetare apo krahinore , e kremtojnë çdo 28 Nëntor, që nga viti 1912, kur u shpall pavarësia nga Perandoria Osmane dhe lindi shteti i parë shqiptar. Në këtë festë, ne përkujtojmë ne respekt dhe admirim rilindasit e mëdhenj, që me fjalë e shkrime ideuan mëvetësinë e shqiptarëve, gjithë përsonalitetet e elitës intelektuale e patriotike të kohës, me në krye politikanin dhe diplomatin e shquar, plakun e urtë Ismail bej Vlora, që e projektuan dhe realizuan pavarësinë e Shqipërisë si dhe ngriten shtetin e parë shqiptar. Është bërë traditë e bukur që shqiptarët, burra e gra, të rinj e të reja, kudo qofshin, në Shqipëri, Kosovë, Maqedoninë e Veriut, Malin e Zi, apo në Diasporë (nga Europa në Amerikë), me plisa të bardhë në kokë e flamurë kuqezi në dorë,?si dhe me kostumet e traditës së tyre krahinore, mbushin rrugët dhe sheshet e qyteteve, me këngë e valle të zgjedhura nga fondi shqiptar i artit burimor dhe atij të kultivuar ndër vite.

Në këto aktivitete festive, ata shprehin krenarinë e të qenurit shqiptar, dashurinë për Atdheun e tyre ose të parëve, ndjenjën e dashurisë dhe respektit për shenjtërinë e Ditës së Pavarësisë. Njerëzit e çmojnë lirinë e kombit të tyre, por po aq, pas lirisë kombëtare, ata çmojnë demokracinë, sistem i cili u jep qytetarëve dinjitet, liri politike e të drejta civile të barabarta.

Përpos dinjitetit njerëzor të mbrojtur nga një kushtetutë demokratike dhe ligjet që burojnë prej saj, njerëzit çmojnë shumë edhe identitin e tyre kombëtar. Bota në të cilën jetojmë është interesante sepse është e larmishme. Kombet e ndryshme, të cilët dallojnë prej gjuhës, kulturës, trashigimisë historike, gjeografisë fizike dhe ekonomike, rracës apo besimit fetar, janë pasuri e vyer e njerëzinit. Nëse Shqipëria fo të ishte si Amerika, asnjë amerikan nuk do të kishte kuriozitet ta vizitonte Shqipërinë, apo anasjellas, ne që jemi të pranishëm në këtë festë të bukur, fare mirë mund të ishim sot në Shqipëri e jo këtu.

Gjithsesi, vihet re që kudo që shkojnë shqiptarët, nga vendi i tyre në një vend tjetër, përpiqen ta ruajnë identitetin e tyre kombëtar. Po jap dy shembuj krejt të qartë dhe bindës për ne shqiptarët. Ka rreth 5 shekuj që arbëreshet e Italisë, të cilët emigruan atje pas vdekjes së heroit tonë kombëtar, Gjergj Kastriot Skenderbeut, e ruajnë të pashuar mallin për Shqipërinë dhe shqiptarët, ruajnë të pastër gjuhën shqipe dhe zakonet shqiptare, pra, me pak fjalë, ruajnë identitetin e tyre kombëtar, pavarësisht faktit që ata jetojnë në vendin e civilizimit romak, njerit prej civilizimeve më të lashtë e me më shumë ndikim në kulturën europiane dhe atë botërore. Përsonaliteteve të elitës kulturore arbëreshe të Rilindjes sonë Kombëtare duhet tu njohim meritën e madhe që me veprimtarinë e tyre kulturore e patriotike, por edhe politike, ndikuan në zgjimin e ndërgjegjes kombëtare, duke i frymëzuar shqiptarët për projektin e madh të Pavarësisë.

Shembulli i dytë i shkëlqyer në ruajtjen dhe kultivimin e identititit kombëtar janë shqiptarët e Amerikës. Roli i tyre patriotik fillon që me shpalljen e Pavarësisë së Shqipërisë, vazhdon me aktivitetin e tyre politik e diplomatik për mbrojtjen Shqipërisë nga copëtimi i saj i mëtejshëm pas Luftës I Botërore dhe spikati me ndihmën e madhe e të gjithanshme që i dhanë popullit shqiptar të Kosovës për pavarësinë nga Serbia dhe regjimi genocidist i Millosheviçit; shto këtu edhe demaskimin botërisht dhe pa kompromis të regjimit diktatorial komunist të Tiranës. Mbeten emblematike sot e kësaj dite vargjet e Fan Nolit në poezinë tij “Jepni për Nënën“:

“Mbahu, Nëno, mos kij frikë

Se ke djemtë n’Amerikë”,

ku fjala “ Nëno” përsonifikon mëmedheun, fjalë të cilën Noli e kishte shumë për zemër .

Një nga faktorët kryesorë që ndikon në ruajtjen e identitetit kombëtar është gjuha. Është shumë i çmuar angazhimi i komunitetetit shqiptaro- amerikan për hapjen e shkollave shqipe në qytete të ndryshme amerikane. Këto shkolla janë vatra të ruajtjes së identitetit shqiptar. Ndaj, me këtë rast, dua të përgëzoj drejtuesit e “Vatra” për Long Island, NY, në veçanti, z. Paulin Marku, për hapjen e Shkollës Shqipe “Gjergj Fishta”, që është një gurë tjetër i çmuar në mozaikun e qendrave kulturore dhe shkollave shqipe në Sh B A. Rroftë për jetë e mot Pavarësia e Shqipërisë! Zoti e bekoftë shqiotarët kudo që janë!

Prof.Asc.Dr. Gëzim MUSTAFAJ/

Shtetet dhe grupet mund të hyjnë në konflikt ose të bashkëpunojnë për shumë arsye që kanë të bëjnë me motive apo konflikte të shkaktuara nga politika ndërkombëtare, mjedisi ekonomik apo impulset psikologjike dhe kulturore. Në këtë rrafsh ideologjia ka luajtur një rol të jashtëzakonshëm në marrëdhëniet ndërkombëtare, veçanërisht që nga Revolucioni Francez. Pas përfundimit të Luftës së Parë Botërore u duk sikur idealizmi liberal po ndërhynte në marrëdhëniet ndërkombëtare me një politikë më të ndjeshme. Idealizmi liberal tentoi të vendoste parimet mbi veprimet dhe ngatërroi moralin në marrëdhëniet ndërkombëtare me moralitetin universal qe përputhej me vetë interesat e fituesve të Luftës së Parë Botërore. Pasojat e kësaj ngatërrese ishin të mëdha. Shekulli XX u mbizotërua nga përplasja globale e rrymave ideologjike, si liberalizmi, komunizmi dhe fashizmi. Në fillim përplasjet e fashizmit me komunizmin e më vonë edhe me liberalizmin shkaktuan Luftën e Dytë Botërore. Pas saj për gjysmë shekulli me radhë përplasja e liberalizmit me komunizmin i karakterizoi marrëdhëniet në rrafshin ndërkombëtarë. Kjo periudhë e ndau botën në bllokun komunist me në krye BS dhe në bllokun demokratik të udhëhequr nga Amerika. Kjo ndarje e botës u shoqërua nga ajo që u quajt Lufta e Ftohtë e cila mbizotroi boten deri në vitet 90-të dhe ruajti balancat midis fuqive të globale. 

Ideologjia mund të jetë një formë e identifikimit të një grupi të caktuar njerëzish të përfshirë në një botëkuptim. Ata mund të nxisin skeptikët ndaj kësaj ideologjie drejt grindjeve të cilat mund të rezultojnë edhe me konflikt. Në regjimet totalitare ideologjia serviret si një plan i së ardhmes, ku gjërat do të jenë më mirë. Burimi dhe baza e ideologjisë së gjithanshme është një ideologji e përpunuar nga ideologë, siç u konsideruan në regjimin komunist Marksi, Engelsi, Lenini, Stalini dhe të tjer udhëheqes. Kjo e konsideruar si ideologji e vetme e trajton shoqërinë si një të tërë, pa shumëllojshmërinë e grupeve sociale të interesit, të mjeteve dhe të formave të pronësisë private dhe mbi të gjitha e çvesh njeriun nga personaliteti individual i tij. Të gjitha vlerat individuale i dedikohen partisë dhe udhëheqësit. Ideologjia e nënshtron individin dhe e shkëput atë nga realiteti ekzistues i zgjidhjes së nevojave të përditshme dhe e vë atë në pozitën e luftës për “shoqërinë e ardhshme”. Kjo idologji në themel ka luftën e klasave si forcë lëvizëse. 

Në të kundërtën e kësaj është ideologjia e lidhur me shoqërinë pluraliste për vetë rolin pajtues të politikës. Këto shoqëri, që ruajnë vlerat e civilizimit, lejojnë ideologji të ndryshme në territorin e tyre në format e alternativave. Alternativat mund të paraqiten ideologji të tilla si, liberalizmi, liberalizmi modern, neoliberalizmi, neokonservatorizmi, socialdemokracia, etj. Këto janë për zhvillime dhe ndryshime të rendit ekzistues, të lidhura si me realitetin e ditës, ashtu edhe me të ardhmen. Ideologjia e kufizuar, në dallim nga ideologjia e gjithanshme, favorizon individualitetin dhe pavarësinë personale. Ajo merr trajtën e kulturës së përbashkët, e cila në mënyrë të veçantë, përfshin disa gjykime rreth formës së qeverisjes. Këto të fundit përfshihen në atë që quhet kulturë politike. 

Identiteti si nocion është mjaft kompleks dhe shumëdimensional. Ai nuk është një nocion statik, por dinamik. Kjo nënkupton se asnjë formë e identitetit nuk është e kompletuar apo tërësisht e qëndrueshme. Identiteti nuk mund të vështrohet si një ngjitje, por pak a shumë strukturë e integruar simbolike me përmasa kohore, të kaluarën, të tashmen dhe të ardhmen e cila u ofron kompetenca të rëndësishme individëve, siç është sigurimi i vazhdimësisë dhe i konsekuencës. Individët për nga natyra kanë shumë identitete, që mund të jenë të pajtueshme me persona të tjerë në një situatë të caktuar, por që në situata të tjera me personat e njëjtë mund të kenë identitete të ndryshme. Për shembull, identiteti gjeografik mund të jetë i njëjtë me një person tek i cili mund të jetë i theksuar një identitet i besimit të ndryshëm. Në disa vende evropiane janë bërë gjë normale identitetet e dyfishta ose të shumëfishta. Në vitet 1950 dhe 1960 shumë njerëz që jetonin në Jugosllavi ndiheshin krenarë që i kishin rezistuar Bashkimit Sovjetik në vitin 1948 dhe kishin krijuar një sistem ekomonik që u dukej premtues. Në vitin 1990 pjesa më e madhe e njerëzve në Jugosllavi e ndjenë se identitetet e tyre si serbë, kroatë, sllovenë, boshnjakë u bënë më të spikatur se identiteti i tyre si jugosllav. Identiteti etnik shpesh shërben si bazë për mobilizime dhe organizime. Shumë identitete janë gjithashtu të bazuara në vlera të veçanta, besime ose interesa. Me anën e identitetit kombëtar pjesëtarët e një kombi bëhen të ndjeshëm në raport me pjesëtarët e kombit tjetër. Identiteti kombëtar si një pikënisje e formësimit të shteteve kombëtare kryesisht janë të ndërtuara mbi mite dhe histori të mëhershme të vendeve të veçanta. Shtetet e ndërtuara mbi bazë të miteve të identitetit janë të prirura që të futen në konflikte të mëvonshme, pikërisht me vendet kundrejt të cilave kanë shfaqur agresivitet më herët, me qëllim të nxjerrjes në sipërfaqe të identitetit të tyre. Në shprehjet e përditëshme popullore shtetet ndahen në dy kategori; shtetet e mira, paqësore dhe shtetet e këqija agresive. Perceptimi i parë është se shtetet e mira dhe paqësore janë shtete me demokraci liberale, ndërsa shtetet e këqija janë shtete të cilat drejtohen nga udhëheqja autoritare dhe kryesisht janë agresive.Tipike sot Serbia që identitetin e tyre e kanë ngritur në dem të kombeve të tjera. Siç nuk është e thënë të jetë e vërtetë se kuptimi i demokracisë si përfaqësim i shumicës dhe meqë natyra njerëzore nuk është agresive, atëherë rrjedhimisht demokracitë nuk janë agresive. Problemet më të mëdha janë krijuar me ngritjen e nacionalizmave dhe të rikthimit të ndërgjegjes nacionaliste në disa vende pas rënies së komunizmit. Nacionalizmi vepron si një forcë integruese politike, kur një populli apo një kombi i duhet ta afirmojë vetveten ndaj një tjetri. Ai fiton legjitimitet të paprekshëm aty ku ai ecën në rrugën e çlirimit prej një sundimi të huaj, duke u stilizuar kësisoj si një çështje e shenjtë. Shtetet e rrënjosura kombëtare në Perëndim duhet të zgjidhnin çështjet e lëvizjeve për autonomi në krahinat e tyre, ndërsa popujt në Lindje ndeshen akoma me lëvizjet nacionaliste. Evropa nuk e ka kapërcyer akoma epokën e nacionalizmit. Përvoja historike evropianiste prodhoi më shumë luftra se paqe, shkatërrime se zhvillime, humbje jetësh njerëzore se lumturi e prosperitet. Për shekuj, Evropa u shndërrua në arena betejash midis vet vëndeve europiane. Vetëm nga viti 1870 deri në vitin 1945 Franca e Gjermania u përleshën tre herë me njëra-tjetrën, me pasoja tepër tragjike. Prandaj koha kërkoj një zgjidhje tjetër, jo si kopje e të tjerëve dhe jo si të mëparshmet. Nevojitej një Evropë tjetër. Shtetet e Bashkuara të Amerikës, pamvarsisht lekundjeve të fundit,  janë dhe do të vazhdojnë të mbeten edhe në shekullin e 21-të e vetmja superfuqi, me të cilën sot dhe për disa dhjetëvjeçarë të tjerë nuk do të mund të krahasohet asnjë fuqi tjetër e madhe, në asnjë nga dimensionet që përbëjnë elementët bazë të pushtetit të një fuqie globale. Amerika në dallim nga vendet e tjera është se amerikanët e duan me shpirt lirinë, të cilën shumë europianë e marrin si diçka të natyrshme, ose e quajnë naive apo cinike, madje deri në një fantazi amerikane. Perceptimi i përgjithshëm i një lufte në Shtetet e Bashkuara është krejt i ndryshëm nga ai që kanë europianët për të. Në Shtetet e Bashkuara, një luftë që zhvillohet prej tyre perceptohet dhe paraqitet shpesh në media si një ngjarje heroike, ku Amerika, me gjithçka që ajo përfaqëson, tregon se çfarë është e aftë të bëjë. Ndërsa për Europën, për shkak të historisë së saj, një luftë evokon qytetet që i shkatërrohen dhe civilët e pafajshëm që i vriten. Amerika është i vetmi vënd në botë që eksporton liri. Kurdoherë që rasti historik e ka kërkuar, SHBA kanë qenë të gatshme të paguajnë çmimin më të lartë për t’u ardhur në ndihmë të shtypurve, madje edhe në shtete që i kanë dashur asaj të keqen. Ndërsa luftrat e Ballkanit të pas Luftës së Ftohtë nxorën në pah mungesën e unitetit në radhët e Evropës dhe forcen e Amerikes, sepse Evropa nuk kishte as vullnetin dhe as aftësinë që të vendoste paqe dhe stabilitet në gadishullin e saj Jug-Lindor. Këtë e treguan qartë ngjarjet në Bosnje dhe Kosovë, ku Amerika ishte faktori shumë i rëndësishëm për zgjidhjeve krizave dhe rivendosjen e stabilitetit në këtë rajon të rëndësishëm të Evropës. Amerika ka rëndësi të jashtëzakonshme për shkak të fuqisë së saj ekonomike dhe ushtarake dhe rolit të saj në shumë aleanca.

Pasi amerikanët bënë zgjedhjen e tyre në votimet presidenciale, bota tani pret të shohë çfar do të marrë përgjegjësinë për të ardhshme. Tani do të prijë Donald Trump me shpresën e tij të amerikanizmit, jo globalizmit.  Gjatë administrates Biden, vlera e ndikimit global të SHBA-së u vu në pikëpyetje. Fuqitë rajonale po shkojnë secila në rrugën e vet, regjimet autokratike po bëjnë aleancat e tyre dhe luftërat shkatërruese në Ukrainë e Lindjen e Mesme(Gaza) po ngrenë pyetje të pakëndshme për vlerën dhe rolin e Washingtonit. Presidentit Trump tani i duhet të punojë në një botë që përballet me rrezikun më të madh të konfrontimit mes fuqive të mëdha, që nga Lufta e Ftohtë, pasi luftërat po bëhen gjithnjë e më të vështira për t’u dhënë fund. Trump gjatë fushates deklaroi se është koha që të “rikthehemi tek paqja dhe të ndalojmë vrasjen e njerëzve”. Gjithashtu në orët e para të mëngjesit të 6 nëntorit, në Floridë ai iu drejtua turmës së entuziazmuar të mbështetësve; “Nuk do të pushoj derisa të kemi arritur një Amerikë të fortë, të sigurt dhe të begatë, që fëmijët tanë meritojnë dhe që ju meritojeni”. 

New York Dhjetor 2024

Flamur Vezaj/

Shqiptarët e Massachusetts-it mbushin sheshin e Bashkisë së Bostonit me flamurin kuq e zi!

Qindra shqiptarë të komunitetit tonë u bashkuan rreth VATRES dhe MassBesa-s për të ngritur flamurin me shqiponjën dykrenare, për nder të Ditës së Pavarësisë së Shqipërisë.

Ceremonia e ngritjes së flamurit filloi me leximin e proklamatës së firmosur nga Kryetarja e Bashkisë së Bostonit, znj. Michelle Wu, e cila u lexua nga përfaqësuesja e bashkisë, znj. Lisa Menin. Këtë proklamatë në gjuhën shqipe e lexoi moderatorja e eventit, Jorida Qirollari, njëkohësisht Zëvendës Presidente e organizatës MassBesa.

Ngjarja vijoi me intonimin e himnit amerikan dhe atij shqiptar, duke shoqëruar ngritjen e flamurit kuq e zi krah atij amerikan në sheshin e Bashkisë së Bostonit, ku ishin mbledhur qindra shqiptarë.

Pas ngritjes së flamurit, folën:

• Kryetari i VATRES në Boston, z. Mentor Maksutaj,

• Presidenti i organizatës ( Massachusetts Albanian American Society) MAASBesa, z. Sokol Lushllari,

• Përfaqësuesi i shoqatës “Çamëria”, z. Klajdi Haruni,

• Anëtari i bordit të MassBesa-s, z. Eduard Lazri.

Të gjithë, njëzëri, uruan shqiptarët për këtë ditë të shenjtë për kombin tonë.

Eventi u pasurua me poezi të recituara nga fëmijët e shkollës shqipe “Besa”: Sophia Balta, Reece Dhroso, Luan Hoxha, Sophia Negra, Jaxson dhe Grayson Hensei, Julian dhe Lauren Gaçe, etj.

Gjithashtu, vatrani Petrit Alibeaj recitoi poezinë “Himni i Flamurit” të shkruar nga Fan Noli, ndërsa poezi të tjera u recituan nga vatrania Lindita Meçe me autor shkrimtarin Namik Selmani dhe poezin “Fol moj shqiponjë fol” e recituar nga Sami Ajdini.

Ngjarja u zbukurua me këngë të interpretuara nga grupi i shoqërisë “Laberia” dhe rapsodët me çifteli, vëllezërit Delia.

Në përfundim, moderatorja Qirollari, në emër të VATRES dhe MassBesa-s, falënderoi të pranishmit, grupin Cunat e Bostonit, Shoqata Laberia USA dhe veprimtarin Neritan Nathan Xherimeja për organizimin e paradës me makina të stolisura me simbole kombëtare, të cilat përshkuan gjithë Bostonin dhe përfunduan në sheshin e Bashkisë.

Ngjarja u mbyll me këngë dhe valle tradicionale në një atmosferë të gjallë dhe emocionuese të luajtura nga DJ. Ledio, duke shënuar kështu një nga eventet më të bukura të viteve të fundit. Si dhe çdo moment është fiksuar nga aparati fotografit Bujar Veselaj!

Frano Kulli

portreti:P. Përvathi

E gjithë lënda poetike, por edhe shkrimet e tjera janë marrë nga botimet e para, më të hershmet, duke ruajtur origjinalitetin e tyre dhe, aty ku është parë e nevojëshme, është bërë edhe shpjegimi i fjalëve e shprehjeve me përdorim më të rrallë. Synimi ynë gjithashtu ka qenë që t’i sjellim lexuesit të apasionuar të Mjedjes veprën e tij të plotë, më origjinale se kurrë më parë, me bindjen se do të shërbejë edhe për thellimin e studimeve rreth veprës së tij. Po kemi dashtë gjithashtu, që të sjellim në editorinë shqiptare edhe një Mjedje “aristokrat…” siç ai në të vërtetë është, për lexuesin më sqimatar, ani pse nuk  është nuk është më i shumti. 

Ky botim i veprës së Ndre Mjedjes është, pa kurrfarë mëdyshjeje botimi më i plotë dhe më autentik i veprës së autorit, që i vjen për herë të parë lexuesit të tij edhe pse , në njëfarë mënyre, nëse i referohemi vetëm një rendi kronologjik i bie që të jetë i treti.

Për herë të parë një përmbledhje të plotë të veprës poetike të Ndre Mjedjes e kemi në vitin 1982. E titulluar “Ndre Mjedja-vepra” e përgatitur nga akademik Sabri Hamiti dhe botuar nga “Rilindja” në Kosovë. Në Tiranë një botim i tillë është ai i vitit 1988 i përgatitur nga studiuesi Rinush Idrizi dhe këto të dy  përbëjnë dy botimet më gjithpërfshirëse të veprës së poetit, deri tek ky i yni. Ato vijnë mbas përmbledhjeve të pjesshme: “Vjersha dhe poema”, sjellë nga Llazar Siliqi, 1953, “Juvenilia dhe vepra të tjera”, nga Mark Gurakuqi ,1964, disa të tjera botime të pjesëshme nga Vehbi Bala, Dhimitër Shuteriqi  etj. 

Ndërkaq “Juvenilia”, përmbledhja e parë dhe e vetme e Mjedës, qe botuar qysh në vitin 1917, në Vjenë, kur ai ishte 51 vjeç, në kulmin e pjekurisë së vet letrare… E mirëpritur sa s’ka.

E çmuar dhe e vlerësuar asohere edhe prej një tjetri, kolos të letrave shqipe, At Gjergj Fishta: ” Qé nji vepër poetike, me të cillen mund të thohet, se pernjimend asht stolisë gjuha e rritë pasunia e literaturës shqipe…-shkruan për të Fishta-Prandej kjo vepër ka me qenë domosdo e nevojshme me u përdorue si tekst nder shkolla të Shqipnisë. Autori mundet me qenë i sigurtë, se atdheu ka me ia ditë per nder mundin qi ka hjekë në përpilim të k’saj vepre.

Prej asaj kohe e këndej nuk kemi pasë tjetër botim a ribotim të veprës së plotë të Poetit, megjithatë vepra e Mjedjes, ka qenë gjithnjë e pranishme edhe në shkolla, që nga koha kur përgatitte vetë tekste leximesh. Edhe në periudhën e  sundimit të komunizmit poezia e Mjedjes, si dhe botimet studimore e monografike rreth mjeshtrisë e artit të tij, kanë qenë përherë pjesë e historisë së letërsisë shqipe, si dhe objekt studimi i lëndës së letërsisë në shkolla andej e këndej kufirit ndërmjet shqiptarëve. 

Porse, siç do të konstatohet prej studiuesve të tij në ndonjë rast “Mjedja, megjithaté ka qenë i keqlexuar e për pasojë i keqreceptuar, në kuptimin që leximi ka qenë i deformuar për shkak të këtyre kufizimeve dhe të shmangjeve prej tekstit origjinal, aq sa perfeksioni stilistikor i Mjedjes i ka lejuar censorët ta bëjnë këtë. Na e bën me dije kështu, përgatitësi i botimit të 1988 në Tiranë, Rinush Idrizi: “…Nga Instituti i Gjuhësisë dhe letërsisë-shkruan ai– u propozua pa asnjë ndrojtje e brejtje ndërgjegjeje, në mos artistike, intelektuale, që botimi i poezisë së Mjedjes të bëhej sipas kritereve të Kongresit të Drejtshkrimit, për të unifikuar ortografinë e gjuhës së Mjedjes… Dhe ashtu u bë, duke injoruar edhe mënyrën e botimit të veprës së Mjedjes që ishte bërë nga studiuesi më i saktë i tij [para kongresit të drejtshkrimit] Mark Gurakuqi, i cili ishte marrë për bazë edhe në botimin e Kosovës. [1982] “

Me këtë botim, përmbledhje autentike e përgatitur nga “Botimet Fishta” kemi dëshiruar e synuar që ai, përposë se të plotësonte mungesën më se tridhjetëvjeçare të Mjedjes në hapësirën e leximit edhe t’i shërbejë sa të jetë e mundur pasurimit të bibliotekave si dhe enteve të tjera të leximit e përmirësimit të teksteve shkollore. Synimi ynë gjithashtu ka qenë që t’i sjellim lexuesit të apasionuar të Mjedjes veprën e tij të plotë, më origjinale se kurrë më parë, me bindjen se do të shërbejë edhe për thellimin e studimeve rreth veprës së tij. Po kemi dashtë gjithashtu, që të sjellim në editorinë shqiptare edhe një Mjedë “aristokrat…” siç ai në të vërtetë është, për lexuesin më sqimatar, ani pse nuk  është nuk është më i shumti. 

Përreth Mjedjes dhe veprës së tij ka pasë analiza e studime të hollësishme në kohë e rrethana të ndryshme. Ne kemi zgjedhur si pasthënie për botimin tonë punimet e prof. Kolë Ashtës, që nisin që në vitin 1940, në revistën “XIV, Aprile”, dhe vijojnë deri në vitin 1942 me botimet në revistat “Shkëndija”, në Tiranë dhe në “Kumbona e së Diellës”, Shkoder. Kolë Ashtës, që do vite më pas , saktësisht më 1955-ën do të hartonte “Fjalorin e veprës së Mjedjes”, i cili arriti të shohë dritën e botimit vetëm do muaj më parë, njëheri me veprën për të cilën po flasim sot.

Gjithashtu kemi parapëlqyer që, në vend të hyrjes të jetë një ese e shkurtë e Ernest Koliqit, e botuar 35 ditë mbasi autori ndërron jetë.

Kur e shifshe, Dom Ndreu të paraqitej në gjasë të nji prifti katundi ndër mâ të lânunt. Shkurtalak edhe pak si i gërmuçun, verë e dimën mbërthye në nji pallto të randë të zezë të përlyeme përpara me pluhun burrnoti, me nji fytyrë kuqloshe në të cilën syt e vogjël zhdukeshin nën vetulla të denduna fije-trasha dhe goja nën shllungën e musteqeve të ngathët e vërdhukë: kështu të dilte para Poeti i njimbëdhetë rrokshave të Lissus e nuk të bânte asnji përshtypje zotsije të veçantë. 

Për natyrë perbuzës i çdo reklami dhe i çdo esibicjonizmi, urrente lávdin dhe ndryhej ne nji pervujtní idhnake qi ishte mësim, qortim i naltë për të gjithë ne. Nuk i rridhte aspak fjala, shprehjet i dilshin copa copa, i qitte prej goje me mundim. Ngatrrohej tue folë e, kur vèhej disi për fije në bisedë përdorte terminologji të thatë. Anmik në shkrim e në jetë i lajleve e i stërhollimeve, por jo i panjerezíshem, perkundrazi, tue e njoftë s’afermi ndihej në tê nji edukatë humaniste plot masë e plot mirsí të ndritun dhe shifeshin në tê sjellje të zgjedhuna qi dishmojshin qëndrimin e gjatë në rrethe të nalta të hueja. 

Dom Ndreu duhej zbulue si njerí dhe si artist. Tue ndejun me tê, pikësëpari gjêjshe Dijetarin. Kush ndër Shqiptarë mund i krahasohej për kulturë organike ? Greqishten e vjetër dhe latinishten i dinte në themel. Qyshë në rini fitoi përjâshta konkurse me vjerrsha klasike. 

Shetiti mbarë Europën njiherë si nxanës e ma vonë si Profesor. Banoi në Francë, në Spanjë, në Poloni, në Jugosllaví. Filozof i shquem, mrekullonte shokët me analyza të reja e me objekcijone të paprituna.” 

* * *

Vepra  letrare e Ndre Mjedjes, në këtë botim, i paraqitet lexuesit e strukturuar në dy vëllime. Vëllimi i parë përmban: Juvenilia, esenë e At Gjergj Fishtës “D. Ndre Mjedja, Juvenilja”  , Vjersha të papërfshira në Juvenilia, Vjersha të mbetura në dorshkrim si dhe artikulli i tij shtjellues teorik:  Permbi  poezi pergjithësisht  .

Në vëllimin e dytë do gjeni poemat e papërfshira te “Juvenilia”: “Lissus“, Scodra, Liria ; Vjershat për fëmijë; Dymbëdhjetë letra të Ndre Mjedjes dërguar albanologut Gustav Meyer në vitet 1892-1893, si dhe Bibliografinë e veprave të Mjedjes. 

E gjithë lënda poetike, por edhe shkrimet e tjera janë marrë nga botimet e para, më të hershmet, duke ruajtur origjinalitetin e tyre dhe, aty ku është parë e nevojëshme, është bërë edhe shpjegimi i fjalëve e shprehjeve me përdorim më të rrallë. 

Janë sjellë, për herë të parë edhe strofa që, për shkak të rrethanave censuruese të kohës nuk gjinden në asnjërin prej botimeve të mëparëshme dhe ato shënohen në footnote respektive. Besoj dallohet lehtasi, se i vetmi motiv censurues ishte “blasfemia” e përdorimit të fjalëve Zot, besim, kishë e k’shtenë e ndonjë tjetër.

Ma t’madh shqyptarin qi tui luftue

Per fen’ e Krishtit, mi t’mira t’motshme

Na la ça s’mundet veç me marue

Fen’ e kshtên’ t’sotshme

ILIRIA E EPIRI(Kang’ për mot qi vjen)Lissus- dorëshkrim

Ati i ynë, qi rri në qiell,

Permbí gjith shka ké krijue

Émnin t’ând tuj e békue

T’a permêndin qiella e dheu

AGIMI

Në det, mbî dhe, gjithkahna

Mûndit e punës fitimin;

E përmbî djers’ bekimin

I madhi Zot e lëshon

KANGA E GJELIT (vjersha për fëmijë)

Çou bulk e zotni

Kukuku-ruku!

Se motin qi â shkrî

Se gjêni mâ ju.

DASHTNIJA NDAJ PRINDEN ( vjersha për fëmijë)

Prej jush êmnin s’parit ndjeva 

T’atij Zot, qi rri në qiell:

E verteta porsi diell,

Nder sy t’mi prej jush m’veton

AGIMI

Ati i ynë, qi rri në qiell,

Permbí gjith shka ké krijue

Émnin t’ând tuj e békue

T’a permêndin qiella e dheu.

FILLOJ TOKA ME U PERTRI

Puno, bulk, puno; hitija

Ka me t’dhanë jet’ e pështim;

Vet’ prej qielle Perêndija

T’çon mâ t’dashtunin bekim

MBRAMJA

E bulku lodhshëm

Prej mùndit t’vet,

Zotit i falet

Per hae e shëndet

I VORFNI 

O djelm qi delni – Me gra, me trima

Mathun e veshun – Për bukuri

M’u pasë dek’ baba, – Me ken’ jetima

A kish me kênun – për ju mjaft zi ?

Jam dáth e deshun – jam i pashëndet

E kush të mjerit – Dorën s’ja njet

NDIHMA E ZOTIT PËR FËMI

Njashtu prej qielle

Fëminë e soditë,

E natë e ditë

Ruej, o Zot ,ti

DORA E TËNZOT

Me t’pëvujt e me dashtni

T’madhit Zot t’ja puthim dorën:

A t’çoj diellin a t’çojn borën

Për t’mirë t’on gjithë her’ punon

Sikundërse është ruajtur forma Mjedja e mbiemrit të tij, duke marrë për shembull botimet e bëra në gjallje të autorit, por edhe në të gjitha botimet e tjera përposë atyre shkollore. 

Grid S. Rroji/

Të mërkurën, më 27 Nëntor 2024, pushoi së rrahuri zemra shqiptare e prof. Sami Repishtit, një intelektual shqiptar humanist, dhe njëra nga figurat më të shquara të shqiptarëve të Amerikës. 

Prof. Repishti ishte intelektual i mendimit bashkohor, figurë qendrore e promovimit të Çështjes Kombëtare Shqiptare në Uashington e nëpër botë, por edhe i vlerave demokratike dhe lirisë së mendimit në të gjitha trojet shqiptare. E gjithë vepra e tij publike ju kushtua shqiptarëve dhe përparimit të tyre. 

Prof.Sami Repishti ishte kushëriri i babës tim, dhe unë kam nder që ai më thirrte nip e unë atë axhë. Ndaj dhe në këto radhë, dua t’a kujtoj Axhin Sami, siç e kam thirrë përherë, jo vetëm nëpërmjet veprimtarisë së tij publike, e cila ju duhet bërë e njohur shumë më tepër  brezave të ardhshëm, por edhe nëpërmjet copëzave të jetës që pata fatin dhe nderin ti ndaj me të. 

Veprimtaria e Sami Repishtit shtrihet përmbi 5 dekada dhe përfshin shumë çështje, por mbi të gjitha ai ja dedikoi jetën e vet publike Çështjes Kombëtare Shqiptare dhe Kosovës. Sami Repishti ishte një vlerë e çmuar për kombin shqiptar dhe humbja e tij e varfëron mendimin intelektual shqiptar. 

Qysh në rini, Sami Repishti u shqua për idealizmin e tij dhe dashurinë për kombin e vet, të cilin e desh me përkushtim e pa kushte deri në ditën e fundit të jetës. 

Sami Repishti kishte bindje social demokrate, ishte ithtar i demokracisë, fjalës dhe mendimit të lirë, dhe I paqes nëpër botë. Por Sami Repishti nuk ju largua betejave dhe sfidave, përkundrazi,  i luftoi ato ashtu siç dinte ai, me konsekuencë mendimi dhe mospërkulje ndaj padrejtësisë por edhe me një humanizëm të pashoq. Kombi shqiptar do të prodhojë bij e bija të denja në të ardhmen, por askush nuk do mundet me qenë më i denjë se Sami Repishti. 

Sami Repishti ishte antifashist i hershëm.Ai mori pjesë në shumë demonstrata dhe veprimtari antifashiste gjatë pushtimit fashist të Shqipërisë. Në një nga bisedat me të para disa vitesh, më tregonte se si ishte angazhuar në Lëvizjen Antifashiste në qytetin e Shkodrës por kishte pësuar zhgënjim të thellë kur ish shokët e tij të aktivitetit antifashist, ishin kthyer në xhelatë të popullit të vet. “Kjo nuk asht ajo për çka luftuem e u përpoqëm”- i kishte thënë shokut të vet i cili kish shkuar për ta futur në strukturat komuniste.  

Për shkak të bindjeve të tija anti-komuniste dhe mospërkuljes ndaj të keqes, regjimi i Enver Hoxhës e burgosi për 11 vjet. Pas daljes nga burgu, Sami Repishti mori vendimin e vështirë të largimit nga atdheu i dashur ku e përndiqnin komunistët dhe ishte i bindur se do t’a fusnin në burg sërish me sebepe gjithfarësh. 

Në mërgim, Sami Repishti, edhe pse në moshë jo të fort të re, ju dedikua studimeve dhe kreu doktoraturën në Universitetin e Qytetit të Nju Jorkut dhe të Sorbonës në Paris. 

Temën e disertacionit ja përkushtoi veprës së Andre Malrosë, një intelektual antifashist francez i cili kishte luftuar me armë kundër nazistëve, dhe më pas u angazhua në politikë si ministër kulture në qeverinë De Gol. Temat kryesore që trajton Malroja në librat e vet- studimi i  brendisë së njeriut përkundrejt padrejtësisë, shtypjes dhe lirisë – jo rastësisht e tërhoqën profesor Repishtin. AI vetë e kishte provuar në kurriz dërrmimin e një shteti të padrejtë e terrorist, burgosjen politike dhe e kishte gjetur lirinë vetëm pasi kishte emigruar dhe ishte vendosur në sistemin demokratik amerikan.  

Ashtu si Malroja, edhe Sami Repishti e shihte sistemin demokratik Perëndimor si pikë referimi për demokracinë kudo në botë dhe për këtë arsye ju përkushtua me shumë forcë aleancës së shqiptarëve me SHBA-të. 

Midis viteve 80të dhe 90të Sami Repishti ishte njeriu i vetëm që udhëhoqi me maturi dhe inteligjencë veprimtarinë e shqiptarëve të Amerikës duke u kthyer në pikë referimi për Çështjen Kombëtare Shqiptare në Uashington e më gjerë. Ai u kthye në fanarin e dijes dhe veprimit kombëtar atëherë kur komuniteti kishte me bollek financues dhe dëshirëmirë, por pak vizionarë e njerëz të përgatitur për t’’u përballur me sfidat e mëdha të kohës. 

Vizioni i Sami Repishtit për nji Shqipni t’lirë, t’bashkueme e t’ begatë por mbi të gjitha demokratike ishte për dekada kumti i shqiptarëve të Amerikës. Ishte bashkëkrijues i Këshillit Kombëtar Shqiptar Amerikan (NAAC), dhe Rinisë Shqiptare në Botën e Lirë, të cilat i shndërroi në organizata referuese  për krimet serbe ndaj shqiptarëve të Kosovës, për shtetin amerikan dhe organizmat ndërkombëtarë të të drejtave të njeriut. Pa Sami Repishtin, e vërteta e terrorit serb nuk do kishte marrë vëmendjen e duhur dhe imazhi i shqiptarëve në Perëndim, e për rrjedhojë, qasja e Perëndimit ndaj tyre do ishte shumë më e pafavorshme. 

Falë punës dhe intelektit të tij, Sami Repishti ja doli për me e kushtëzue pozitivisht opinionin e ligjbërësve në SHBA e më gjerë, në mënyrë që çështja shqiptare të trajtohej në kontekstin e duhur dhe bazuar mbi faktet reale e jo mbi trillimet serbe. Për këtë, kombi shqiptar do t’i jetë përherë mirënjohës birit të vet të denjë Sami Repishti. Për këtë qëllim ai organizoi dhjetëra takime, konferenca, simpoziume dhe seminare ku diskutohej çështja shqiptare bazuar në faktet historike e jo në mashtrimet e lobeve antishqiptare në Uashington. 

Ndër shumë arritjet e tij, ma e randsishmja ishte përfaqësimi i çështjes së Kosovës përpara opinionit publik dhe shtetit amerikan me një vizion të qartë, të mirëargumentuar dhe të drejtë. Ishte koha kur Jugosllavia post-Titiste ishte “bija e dashur” e Perëndimit, lobi serb kishte dominuar skenën publike dhe çështja e Kosovës pengohej edhe nga imazhi negativ në Përëndim i regjimit komunist të Tiranës. Konferenca shkencore e organizuar bashkë me Profesor Arshi Pipën në vitin 1982, e cila prodhoi një përmbledhje të mendimit shqiptar në Perëndim mbi Çështjen Shqiptare dhe raportet e shqiptarëve me serbët, për shumë kohë u shndërrua në material udhërrëfyes për elitat Perëndimore.

Sami Repishti,dhe pak të tjerë, ja dolën që ti përfaqësojë shqiptarët dhe Kosovën denjësisht. Ata I treguan botës të vërtetën, vuajtjet e popullit të Kosovës nën regjimin e Milosheviçit, ju kujtuan padrejtësitë historike të bëra ndaj shqiptarëve, pahnxorrën shkeljen sistematike të të drejtave themelore të shqiptarëve në Kosovë, përkundër përpjekjes serbe për të na denigruar si të pazhvilluar e të paaftë për me krijue shtet. Ai i qëndroi gjithmonë besnik të vërtetës dhe kurrë nuk krijoi fakte thjesht për përfitim të çastit. Për këtë arsye, ai u kthye në një za të fuqishëm dhe të besueshëm në Uashington pa të cilin shumëçka nuk do ishte arritë në Kosovë e Shqipëri. 

Memorandumet e tij të përvitshme Organizatës së Kombeve të Bashkuara paraqitnin një tablo të qartë të shkeljeve masive të të drejtave të njeriut në Kosovë dhe historikut të diskriminit të shqiptarëve nga serbët. Duke ja paraqitur të vërtetën botës, ai u kthye në një burim të çmuar i të dhënave mbi shkeljet e të drejtave të shqiptarëve në ish-Jugosllavi. 

Ndërhymja e NATO-s dhe mbështetja ndërkombëtare për Kosovën kundër regjimit gjakatar të Millosheviçit nuk do kishin qenë të mundura nëse nuk do ishin hedhur themelet shumë vite përpara, dhe ato themele i hodhi Sami Repishti bashkë me miqtë e tij. Kosova, toka martire e kombit shqiptar do t’i jetë mirënjohës përjetë Sami Repishtit për kontributin e tij.

Mbas rënies së komunizmit në vitet 90të, dhe pavarësimit të Kosovës, Sami Repishti e drejtoi vëmendjen drejt promovimit të vlerave demokratike dhe humaniste në trojet shqiptare. Megjithëse kishte vuajtur burgun politik në sistemin komunist, Sami Repishti nuk kërkoi kurrë shpagim. Dashuria e pamasë për Shqipërinë dhe shqiptarët nuk e lejonte me ra në gabime të tilla. Sami Repishti ishte humanist, por donte mbi të gjitha popullin shqiptar dhe punoi deri në fund për të arritur lirinë e tij dhe një regjim demokratik. 

Ai i qëndroi bindjes së tij, se e keqja duhet pranuar botërisht dhe krimet e komunizmit duhen dokumentuar dhe mësuar brezave të rinj në mënyrë që mynxyra të mos përsëritet.  Kujtimet e tij i  la të shkrueme për të dokumentuar ferrin e burgjeve të komunizmit dhe humbjen e njerëzillëkut të xhelatëve të tij. “Pika Loti” do të mbetet dëshmi për brezat e ardhshëm si udhërrëfyes mbi tmerrin e shtypjes së njeriut nga një shtet terrorist. Ndërsa “Nën Hijen e Rozafës” është vepra ku ai trajtoi ashtu si Malroi, temën madhore të humbjes së ndjeshmërisë njerëzore nga xhelatët nën thundrën e një ideologjie shtypëse si ajo që mbante regjimi komunist. Në të dyja veprat, Sami Repishti shpalosi qasjen e tij humaniste ndaj shtypjes dhe cënimit të lirisë njerëzore dhe dashurinë për vendin dhe popullin e vet.

Por ai kurrë nuk e humbi njerëzillekun dhe as arsyen e shëndoshë, as kur pësoi zhgënjime të mëdha nga personazhe të politikës postkomuniste, të cilat i kishte parë me shpresë. Shkrimet e tij në mediat e Tiranës nuk tregonin as cinizëm e as madhështi. Përkundrazi, Sami Repishti jepte propozime për zgjidhje konkrete të problemeve shqiptare, një nga të paktët të cilit petkat e intelektualit kombëtar i rrinin shumë mirë.  

Vitet e fundit, në bisedat me të, shprehte zhgënjimin e thellë për mosnjohjen e të keqes në shoqërinë shqiptare, mosndamjen e sistemit të tanishëm politik me të kaluarën diktatoriale, dhe mbi të gjitha rrjedhjen drejt diktaturës që po kaplon sërish Shqipërinë. Por ai nuk ndaloi kurrë së punuari për t’a nxjerrë Shqipërinë nga bataku. 

Në një letër konfidenciale dërguar Ambasadores amerikane Juri Kim pasi kishte marrë emërimin por para se të akreditohej në TIranë, Prof. Repishti ja parashtronte me shumë takt e maturi historinë politike të tranzicionit. Ai i drejtohej me shumë shqetësim për fatin e demokracisë, mungesën e një opozite reale e të shëndoshë dhe i kërkonte që të luante rolin e saj si Ambasadore për të forcuar institucionet demokratike në Shqipëri. Deri në ditën e fundit, Sami Repishti mendoi për shqiptarët, jetoi për shqiptarët dhe punoi pa u lodhur për ta. 

Sami Repishti ishte Axhi im, por përtej asaj, ishte burri ma i njerëzishëm dhe i matur që kam njoftë. Kushdo që ka dëgjue fjalën “zotnillek” në Shkodër e përtej, e kishte të qartë përkufizimin e këtij koncepti kur takonte Sami Repishtin. 

Kur sapo kishim mbërritur në SHBA, në vitin e largët 1995, ishte ai që me shumë takt e njohje të psikologjisë njerëzore më drejtoi në përzgjedhjen e Universitetit. Më kujtohet se sa me krenari më prezantoi me Kryebashkiakun e atëhershëm të Nju Jorkut Rudi Xhuliani, në rezidencën Gracie Mansion, ku u krye dasma e Avës, vajzës së tij:-“Ky asht nipi jem, ka mbarue për Shkenca Politike”. 

Më tej, pas përfundimit të studimeve me njerëzillekun e vet të pafund, më trajtonte si koleg.  Kur më kërkoi me shumë edukatë që të bëj një paraqitje të mendimit të tij politik në një Simpozium për 90-vjetorin e lindjes të mbajtur në Universitetin e Kolumbias, ishte nderimi më i madh që mund të kisha imagjinuar. E megjithatë, ai u soll sikur po i bëja unë nder atij. Falemnderës Axha Sami që më dhe mundësinë me kontribue diçka të vogël për me e evidentue punën tande të madhe për kombin shqiptar. 

Në vitet e fundit, kur diskutonim për Shqipërinë,  Axhi Sami ma tepër pyeste e ndigjonte se jepte leksione. Gjithmonë idealist por me këmbë në tokë, kërkonte me ditë për strukturat politike, marrëdhaniet midis palëve, dhe nivelin e propagandës. Jo rrallëherë, atij i kërkonin mendim shtetarë amerikanë nga ata që edhe kur dalin në pension ju peshon mendimi. I kthjellët deri në fund, Axhi Sami kishte aftësinë e rrallë që e kuptonte Shqipërinë me rranjë, por edhe nuk i shterrte dashuria për të. Asnjëherë nuk mendoi për interesat e veta të ngushta, Shqipëria ishte gjithmonë e para.

Për mua, humbja e tij është personale dhe shpirtërore. Ndaj dhe në përfundim, dëshiroj t’ja them dy fjalë zemre, pa filtra profesionalë, sikur ai e meritonte dhe do e meritojë gjithmonë.

Pushofsh n’amshimin e Zotit, Axha Sami. E deshe Shqipninë e Kosovën ma shumë se gjithçka tjetër dhe ju dedikove pjesën ma t’randsishme të qenies tande. Ishe drita e komunitetit shqiptar të Amerikës si intelektual i mirëfilltë edhe pse shpeshherë nuk ta dijshin vlerën e vërtetë. Askush ma shumë se ti nuk ka kontribue pêr çështjen shqiptare në ato kohë e në veçanti për Kosovën tande fort të dashur. 

Kurr nuk kërkove asgjë, edhe pse të respektonin e të mbështesnin senatorë e shtetarë amerikanë me peshë. 

Për mue, ti ishe shumë ma tepër se familje, ishe nga t’paktit me t’cilin kisha vërtet kënaqësi me bisedue. Kam nderin që më quajte nip e unë ty axhë. 

Jetove me nder e përcolle dritë kudo që shkele. Pate nji grua të rrallë që rrallëkush e ka ma zonjë. Zonja Diana ishte dhe mbetet grueja ma e denjë që kam njoftë. Darren dhe Ava, bashkë me nipër e mbesa që le mbrapa janë trashëgimi e çmuar që ke lanë pas. Ata do t’a mbajnë lart emrin e Repishtëve në Amerikë e kudo. 

Nuk ka fjalë që munden me e shprehë mirënjohjen time për ty. Unë qeshë me fat që jetët tona përkitën dhe munda me të njoftë nga afër. Falemnderit që ma pasurove jetën me prezencën tande. 

Pusho në paqe axha Sami, jetove me nder e dinjitet. Le mbrapa veç dritë e mirësi. Marrshim të gjithë nga drita jote dhe u baftë Shqipnija ashtu siç e andrrove ti! 

Nuk do kishte fat ma t’madh për ne.

***

English Translation

Farewell, Uncle Sami: A Memorial to an Idealist Albanian

On Wednesday, November 27, 2024, the heart of Professor Sami Repishti, an intellectual humanist and one of the most prominent figures of the Albanian diaspora in America, stopped beating.

Prof. Repishti was a contemporary thinker, a central figure in promoting the Albanian National Cause in Washington and around the world, and an advocate for democratic values and freedom of thought across Albanian territories. His public life was entirely dedicated to the Albanian people and their progress.

Prof. Sami Repishti was my father’s cousin, and I had the honor of being called his nephew and calling him uncle. Thus, in these lines, I wish to remember Uncle Sami, as I always called him—not only through his public contributions, which future generations should know much more about, but also through moments of life I was fortunate and honored to share with him.

Sami Repishti’s work spans over five decades and encompasses numerous issues, but above all, he dedicated his public life to the Albanian National Cause and Kosova. Sami Repishti was a priceless treasure for the Albanian nation, and his passing impoverishes Albanian intellectual thought.

From a young age, Sami Repishti stood out for his idealism and love for his nation, a devotion he carried without condition until the very last day of his life.

A social democrat by conviction, he was an advocate of democracy, freedom of expression, and peace worldwide. But Sami Repishti never shied away from battles and challenges. On the contrary, he fought them with intellectual rigor, steadfastness against injustice, and unmatched humanism. The Albanian nation will undoubtedly produce worthy sons and daughters in the future, but none will surpass the merit of Sami Repishti.

An early antifascist, Sami Repishti participated in numerous demonstrations and activities against fascism during the occupation of Albania. In one of our conversations years ago, he told me about his involvement in the Antifascist Movement in Shkodra and the deep disappointment he felt when his former antifascist comrades turned into oppressors of their own people. “This is not what we fought and struggled for,” he had told a friend who sought to recruit him into the communist structures.

Due to his anti-communist convictions and his unyielding stance against wrongdoing, Enver Hoxha’s regime imprisoned him for 11 years. After his release, Sami Repishti made the difficult decision to leave his beloved homeland, where communists persecuted him, and he was convinced they would imprison him again under false pretenses.

In exile, despite not being in his youth, Sami Repishti dedicated himself to studies, earning his doctorate at the City University of New York and the Sorbonne in Paris.

His dissertation focused on the works of André Malraux, a French antifascist intellectual who fought the Nazis and later served as Minister of Culture under Charles de Gaulle. Malraux’s exploration of human nature in the face of injustice, oppression, and freedom—central themes in his books—resonated deeply with Professor Repishti. He himself had experienced the crushing weight of an unjust and tyrannical state, endured political imprisonment, and found freedom only after emigrating and settling in the democratic system of America.

Like Malraux, Sami Repishti viewed the Western democratic system as a beacon for democracy worldwide, dedicating himself fervently to strengthening the Albanian-American alliance.

During the 1980s and 1990s, Sami Repishti was one of the leaders who guided the activities of the Albanian-American community with wisdom and intelligence. He became a reference point for the Albanian National Cause in Washington and beyond. He became the beacon of knowledge and national action at a time when the community was rich in financial backers and well-wishers but had few visionaries and prepared individuals to tackle the era’s great challenges.

Sami Repishti’s vision for a free, united, prosperous, and above all, democratic Albania was, for decades, the guiding light for Albanians in America. He was a co-founder of the National Albanian American Council (NAAC) and the Albanian Youth in the Free World, turning them into key organizations for exposing Serbian crimes against Albanians in Kosova to American policymakers and international human rights organizations. Without Sami Repishti, the truth about Serbian terror would not have received the necessary attention, and the image of Albanians in the West—and thus the West’s approach to them—would have been far less favorable.

Thanks to his work and intellect, Sami Repishti successfully influenced policymakers in the U.S. and beyond, ensuring that the Albanian cause was addressed appropriately and based on real facts, not Serbian fabrications. To achieve this goal, he organized dozens of meetings, conferences, symposia, and seminars, where the Albanian issue was discussed based on historical facts, not the fabrications of anti-Albanian lobbies in Washington. For this, the Albanian nation will forever be grateful to its worthy son, Sami Repishti.

Among his many achievements, his most significant was representing Kosova’s case before the American public and government with a clear, well-argued, and just vision. This was a time when post-Tito Yugoslavia was the “darling” of the West, the Serbian lobby dominated the public scene, and Kosova’s cause was hindered by the negative image of the communist regime in Tirana in the West. The 1982 scientific conference, organized alongside Professor Arshi Pipa, produced a collection of Albanian thought in the West about the Albanian Issue and the relationship between Albanians and Serbs, serving as a guiding material for Western elites for a long time.

Sami Repishti and a few others successfully represented Albanians and Kosova with dignity. They revealed the truth about the suffering of Kosova’s people under Milosevic’s regime, reminded the world of the historical injustices faced by Albanians, and highlighted the systemic violations of fundamental rights in Kosova, countering Serbian efforts to denigrate Albanians as undeveloped and incapable of statehood. He always remained faithful to the truth and never fabricated facts for immediate gain. For this reason, he became a powerful and credible voice in Washington, without which much of what was achieved in Kosova and Albania would not have been possible.

His annual memoranda to the United Nations presented a clear picture of the massive human rights violations in Kosova and the historical discrimination of Albanians by Serbs. By presenting the truth to the world, he became a valuable source of information about the violations of Albanians’ rights in the former Yugoslavia.

The NATO intervention and international support for Kosova against Milosevic’s bloody regime would not have been possible without the foundations laid years earlier, and those foundations were laid by Sami Repishti and his friends. Kosova, the martyred land of the Albanian nation, will be eternally grateful to Sami Repishti for his contributions.

After the fall of communism in the 1990s and Kosova’s independence, Sami Repishti focused his attention on promoting democratic and humanist values in Albanian territories. Although he had endured political imprisonment under the communist regime, Sami Repishti never sought revenge. His immense love for Albania and its people prevented him from falling into such errors. Sami Repishti was a humanist, but above all, he loved the Albanian people and worked tirelessly to achieve their freedom and a democratic regime.

He remained steadfast in his belief that evil must be publicly acknowledged, and the crimes of communism documented and taught to future generations to prevent such tragedies from recurring. He left his memoirs written to document the hell of communist prisons and the loss of humanity among his tormentors. Pika Loti (A Drop of Tear) will stand as a testimony for future generations, a guide to the horrors of human oppression by a terrorist state. Meanwhile, Nën Hijen e Rozafës (Under the Shadow of Rozafa) is the work where, much like Malraux, he addressed the grand theme of the loss of human sensitivity by oppressors under the yoke of an oppressive ideology such as that of the communist regime. In both works, Sami Repishti displayed his humanist approach to oppression, his commitment to human freedom, and his love for his country and people.

Yet he never lost his humanity or sound reasoning, even when deeply disappointed by figures in post-communist politics, whom he had once regarded with hope. His writings in Tirana’s media revealed neither cynicism nor condescension. On the contrary, Sami Repishti offered concrete proposals to solve Albanian issues, remaining one of the few whose role as a national intellectual suited him perfectly.

In recent years, in conversations, he expressed deep disappointment with Albanian society’s failure to confront past evils, its inability to break with its dictatorial past, and, above all, the drift toward dictatorship that was once again engulfing Albania. Yet, he never ceased working to lift Albania out of its mire.

In a confidential letter sent to U.S. Ambassador Yuri Kim after her appointment but before her accreditation in Tirana, Prof. Repishti tactfully and thoughtfully laid out the political history of Albania’s transition. With great concern for democracy’s fate and the lack of a healthy opposition, he urged her to play her role as ambassador to strengthen Albania’s democratic institutions. Until his last day, Sami Repishti thought of the Albanian people, lived for them, and worked tirelessly on their behalf.

Sami Repishti was my uncle, but beyond that, he was the most humane and wise man I have ever known. Anyone who had heard the term zotnillëk (gentlemanliness) in Shkodra or beyond would understand its true definition upon meeting Sami Repishti.

When we had just arrived in the U.S. in 1995, he was the one who, with great tact and understanding of human psychology, guided me in selecting a university. I remember how proudly he introduced me to then-Mayor of New York City Rudy Giuliani at Gracie Mansion, during his daughter Ava’s wedding: “This is my nephew; he graduated in Political Science.”

Later, after I completed my studies, he treated me as a colleague with his boundless humanity. When he politely asked me to present his political thought at a symposium for his 90th birthday held at Columbia University, it was the greatest honor I could have imagined. Yet, he acted as though I was doing him a favor. Thank you, Uncle Sami, for giving me the chance to contribute in some small way to highlighting your tremendous work for the Albanian nation.

In his later years, when we discussed Albania, Uncle Sami mostly listened and asked questions rather than lecturing. Ever the idealist but grounded in reality, he sought to understand political structures, relationships between parties, and the level of propaganda. Not infrequently, American statesmen—those whose opinions still carried weight even in retirement—sought his advice. Clear-minded until the end, Uncle Sami had the rare ability to deeply understand Albania while never exhausting his love for it. He never thought of narrow self-interest; Albania was always his first priority.

For me, his loss is both personal and spiritual. Therefore, in closing, I wish to say a few heartfelt words, unfiltered by professionalism, as he deserved and will always deserve.

Rest in God’s eternity, Uncle Sami. You loved Albania and Kosova more than anything else and dedicated the most important part of your being to them. You were the light of the Albanian-American community as a true intellectual, even if your true value was not always recognized. No one has contributed more to the Albanian cause during those times, especially for your beloved Kosova.

You never asked for anything, even though influential American senators and statesmen respected and supported you.
To me, you were much more than family; you were one of the few with whom I genuinely enjoyed conversing. I am honored that you called me nephew and allowed me to call you uncle.

You lived with honor and spread light wherever you went. You had a rare wife, a true lady, who remains the most dignified woman I have ever known. Darren and Ava, along with the grandchildren you left behind, are a priceless legacy that will uphold the Repishti name in America and beyond.

There are no words to express my gratitude to you. I was fortunate that our lives intersected and that I had the chance to know you closely. Thank you for enriching my life with your presence.

Rest in peace, Uncle Sami; you lived with honor and dignity. You left behind only light and goodness. May we all draw from your light, and may Albania become as you dreamed!
There could be no greater fortune for us.