Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Mjeshtëria e shkrimit dhe lexuesi!

by

Nga Driton SMAKAJ/
Pas një debati privat rreth mjeshtërisë dhe stileve të shkrimit, po ndaj një mendim, publikisht, me ju. Nuk është kritikë kundër askujt, nuk është vlerësim e as ç’vlerësim i ndonjë stili të shkrimit, është thjeshtë një mendim mbi laramaninë shprehëse, që, natyrisht është kjo laramani, që e pasuron artin e shkrimit në përgjithësi.
Disa zgjedhin që në stilin e tyre të shkrimit të kenë përshkrime përkëdhelëse, romantike e të ëmbla. Psh:
-Isha pranë dritarës, shikoja lulet që vallëzonin nën melodinë e zogjëve…e ty të pashë tek kalove pranë rrugës, more shikimin tim dhe unë sikur hyra në vallen e atyre trëndafilave, të mora edhe ty me vete në një vallëzim hyjnor…sytë tanë u ndeshën në një shikim pa ndalim. Në brendi ndjenim diçka shpërthyese, një përvëlim që shkrinë diamantët…sytë i mbyllëm dhe buzët u ndeshën, era u ndal, lulet kthyen shikimin drejtë nesh. Një shi rrëbesh shpëtoi shpirtërat që donin të shpërthenin në vullkan… –
Ky stil i shkrimit ‘shitet’ mirë tek masat e gjëra, sepse njerëzit ‘problemet’ e dashurisë, ndjenjat në rritje e në rënie, i kanë një rutinë jetësore.
Sidomos, sa shumë janë të ndikuara masat e gjëra shoqërore me telenovelat e gjata të Amerikës Latine apo serialet turke.
Pastaj, disa duan të futën në fraza filozofike, që kanë më shumë se një kuptim, kanë më shumë dimensione dhe kërkojnë më shumë përqëndrim dhe mendim. Psh:
-Nuk është kjo botë e rrumbullakët siç na mësojnë në shkolla. As Zoti nuk është ai që na thotë hoxha e prifti. Ngjyrat kurrë nuk kanë ekzistuar derisa nuk erdhi drita, por disave drita ua vërboi sytë. Ata u bënë njerëz të mirë nga frika dhe frika i mbante të dukeshin edhe të hareshem edhe të ndershëm…derisa një ditë u bënë pushtetarë…-

Ky stil i shkrimit është më dimensional, ka vend për lexim mes rreshtave, është më i vështirë për trurin, kërkon përkujdesje në mbyllje, përndryshe lexuesi e humb fijën, ndoshta autori e ka të kjartë cakun, por autori duhet ta ket parasysh lexuesin, andaj përmbyllja duhet të jetë më e kapshme dhe sa më e logjikshme.
Po e marr një shembull nga filozofia jonë popullore e odave, e që shumica e njerëzve nuk e kapin thelbin e tregimit:
-Një plak shkon ta takon mikun e tij. Kur arrin te shtëpia, takohet me një djalë të ri: ‘A e ke babën aty’ e pyeti plaku. ‘Jo, por fol se të ndihmoj unë’ përgjigjet djaloshi. Plaku mendon pak edhe i thotë: ‘Mirë pra, mi ziej dy vezë në ujë të ftohtë, kur të kthehem i marr me vete’ dhe plaku vazhdoi rrugën-

Në këtë tregim, pothuajse të gjithë lexuesit dorëzohen, nuk e kuptojnë aspak përmbylljen e tregimit dhe shpesh lexuesi e nënvlerëson stilin e tillë kur nuk e kupton, sepse i bëhet një presion i mosdijës. Do të duhej të ishte e kundërta, sepse ky stil i shkrimit ngjallë nevojën për të menduar, për të deshifruar ato çka në të vërtetë tentohet të thuhet.

Disa autorë tjerë bëjnë përshkrime realistike, pa fraza të gjata dhe melankolike. Ky stil i shkrimit është lehtë i kapshëm dhe lexuesi nuk lodhet gjatë leximit. Mirëpo këta autorë, bëjnë shumë kujdes në thurje të skenave, kanë një strukturë shumë të avancuar të kurth-ngritjeve dhe të ngjalljes së kureshtjes për lexuesin, fshehin enigmat që të shtyejnë deri në rreshtat e fundit.
Psh:
-Ai ishte veshur nën petkun e diplomatit, por e dinte mirë që ishte në një vend armik dhe strukturat e sigurimit do ta ndjeknin hap pas hapi. Doli nga ambasada dhe priste taksinë që kishte porositur. Për sigurinë e tij shikonte në të gjitha drejtimet se mos vërente ndonjë njeri që sigurisht do të mund të ishte punëtor i sigurimit të shtetit. Për çudi nuk vërehej askush, taksi arriti para këmbëve të tij, ai hyri brenda dhe shikoi edhe njëherë për-rreth, por prapë nuk kishte njeri, nuk donte të besonte. U qetësua në ulësen mbrapa dhe në pasqyrë e pa fytyrën e buzëqeshur të shoferit. Një buzëqeshje iu ngjallë edhe ‘diplomatit’ në fytyrë, ai e kuptoi që shoferi i taksisë ishte njëkohësisht edhe punëtor i sigurimit të shtetit-
Për të konkluduar, ky vështrim i imi është si rezultat i asaj që unë kam vërejtur gjatë leximit të autorëve të ndryshëm vendorë dhe të huaj. Laramania është pasuria e madhe e njerëzimit.
Megjithatë, vepra të mëdha dhe të vlerave të veçanta ofrojnë ata autorë që krijojnë një vepër letrare, jo duke menduar në numrin e ekzemplarëve që do të blihen nga masat e gjëra popullore, por duke menduar të shkruaj diçka që do mbetet një shkrim me ndikim në mendjet e atyre që kexojnë, të mbetet një shkrim që ofron diçka më shumë, më ndryshe dhe që shtjellon pjesë të rëndësishme të shoqërisë e që kanë nevojë për përmirësime, duke ofruar drejtëpërdrejtë apo tërthorazi edhe alternativa për zgjidhje e për ndryshime pozitive.
Personalisht i inkurajoj të gjithë që të shkruajnë, sepse dëme nga shkrimet nuk ka. Edhe ata që shkruajnë tmerrësisht keq, e japin një kontribut të veçantë në botën e shkrimit dhe leximit.

NË TREGUN E PIREUT

by

…(Thuhet se aty ku u varën trembëdhjetë Bilbilejtë çdo vit bien rrufetë)…/
Nga Albert Z. ZHOLI/
Kushdo që ka shkuar në Pire është mrekulluar. Një vend me histori e me bukuri të madhe. Edhe pse është një lagje e Athinës, me shumë lagje, Pireun grekët e veçojnë dhe e mbajnë për qytet më vete. “Parajsa e zhytur në det” thonë për Pireun.
Historikisht Pireu ka qenë nga portet më të vjetër të Mesdheut e të botës. Historia e luftrave të Greqisë së Lashtë nuk mund të diskutohet pa të. Tashmë limanet e vjetër kanë mbetur me nga një pllakë historie në gjoks, për t’u treguar brezave se pa histori nuk ka zhvillim, nuk ka modernizëm.
Sa zbret nga vagonat e trenit elektrik përballesh me pamjen gjigande të portit, ku çdo ditë nisen dhjetra vaporë të mëdhenj për gjithë skajet e botës-lundruese. Në Pire ndodhen me dhjtera banka, me qindra dyqane të gjithëllojeve. Por në këto dekadat e fundit Pireu ka bërë emër edhe për tregun e famshëm të së dielave. Ky treg është i vetmi në Greqi (pas mbylljes së Manastiraqit më 1994) dhe në Europë. Kjo mbase lidhet dhe me traditën dhe nivelin ekonomik të Greqisë. Me njhë gjatësi prej 1,5km., Tregu i Pireut mban brenda mijëra klientë nga e gjithë Greqia, turistë, kurreshtarë, pa llogaritur pastaj emigrantët, ku në gjithë orët flitet më shumë shqip. Në tetë orët e jetës së tregut nëpër të kalojnë mbi njëmilion vizitorë: blerës-shitës-shikues. Shqiptarët-tregëtarë janë si ndihmës të pronarëve grekë, por edhe tregëtarë të pavarur.
Të dielën e dytë të korrikut hyra në Tregun e Pireut për të blerë disa kaseta filmash shqiptarë. Edhe pse dielli të digjte, si në Athinë, tregu ishte plot e vetëm plot sa nuk mund të ecësh dot pa u kthyer brinjazën. Me një gazette “Labëria” në duar kaloja bango më bango. Befas dëgjova tingujt e një kënge:
“Bilbilejtë trembëdhjetë,
Vanë në litare vetë…”.
Ishte kënga e Bilbil Shakos, që e vuri vetë litarin tek rrapi i Janinës, pa pritur dorën e dridhur të vrastarëve turq. (Thuhet se aty ku u varën trembëdhjetë Bilbilejtë çdo vit bien rrufetë). Sa mbaroi kënga u gjenda përballë dy të rinjve që tregëtonin kaseta me këngë labe.

-Nga jeni?-i pyes duke buzëqeshur.
-Nga Tepelena-më thotë më i madhi në moshë.
-Nxirrni gjë me këto kaseta?
-Sa të nxjerrim, po njerëzit nuk i kursejnë njëmijë dhrahmi për të kënaqur veten.
-Edhe unë e dua një kasetë me Bilbilejtë.
-Pse ka gazetë “Labëria”?-pyeti i gëzuar djaloshi tepelenas duke më parë gazetën “Labëria” në dorë.
-Të lutem të të dhuroj “Bilbilejtë” do më dhurosh “Labërinë”. Më ka marrë malli të lexoj për Labërinë time.
-Gazetën do të ta dhuroj, por kasetën do e blej se kushton shumë.
-Lëri llafet, atë e di unë-foli i kënaqur tepelenasi.
U largova shumë i emocionuar. Ata edhe fitonin edhe mbanin gjallë dashurinë për vendlindjen, për këngën shqipe.
“Kënga është shpirti i kombit. Ajo këndohet në lindje, në dasma, por edhe në vdekje, kush harron këngët e tij s’ka më atdhè!”.-më thoshte një shoku im poet nga Lunxhëria.

Dhe më recitonte disa nga vargjet e tij:
Kënga kur ka lindur,
Ç’thotë për të zemra?
Një ditëlindje kanë
Shqiptari dhe kënga…”

SHQIPTARI QË KALOI OQEANIN ATLANTIK DHJETËRA HERË PËR MORTE NË VENDLINDJEN E TIJ

by

Nga Gjekë Gjonlekaj/New York/
Dyert e shpërnguljeve biblike të shqiptarëve nga Mal i Zi u hapën në fund të viteve 60’ dhe qysh atëherë e sot nuk u mbyllën kurrë. Lamtumira(goodbye) vendlindjes është akt trishtues,sidomos për gra e burra në moshë të shtyrë. Prindërit tonë relativisht të moshuar nuk erdhën në Amrikë për një jetë më të mirë, dhe jo se jo për t’u pasuruar,por për të mos u ndarë nga njerëzit e tyre më të dashur.Kjo periudhë mërgimesh të mëdha meriton studime dhe analiza të shumta nga ekspertët e shoqërisë shqiptare. Rrugët e shpernguljeve nuk ishtin të shtruara me lule,por me lot e dhimbje të mëdha. Historia e mërgimit ishte ndonjëherë edhe tragjike. E tillë kishte qënë për familjen e Kolë Mirit të Hotit. Dy djemtë e Kolës dhe nusja e djalit të madh kishin emigruar nga vendlindja në vitin 1971,dhe ishin vendosur në Itali. Gjatë pritjes për emigrim ata ishin vizituar shumë herë nga të dashurit e tyre. Nëna e tyre Djellushë Lekja i kishte vizituar 9 herë brenda një viti,ngase ajo e përjetonte rëndë mungesën e tyre.Para nisjes së tyre për në Shtetet e Bashkuara,prindërit kishin shkuar në Romë për t’u thënë udhën e mbarë. Pasi kjo bijë fisnike e shtëpise së përmendur të Zek Nikut të Kojës ishte përqafuar e përshëndetur me djemtë e saj aty në vend i kishte rënë pika në zëmër dhe një ditë vonë kishte dhënë shpirt në spitalin e Romës,në moshën 43-vjecare. Ndërsa ata kishin arritur në New York ,nëna e tyre qëndronte e vdekur në morgun e Romës në pritje për t’u kthyer në Hot të Malësisë. Përsëri Kolë Miri “mes dy zjarresh”,do të kishte kënduar rapsodi shqiptar Sali Mani. Kola kishte mbetur qyqe vetëm në rruget e Romës. Për vdekjen e gruas së tij kishte njoftuar menjëherë kushririn e tij besnik Patër Daniel Gjecaj. Ky meshtar françeskan shqiptar shumë i nderuar i kishte qëndrua pranë deri atë ditë që Kola dhe gruaja e tij e vdekur ishin nisur për në vendlindje. Kolë Mirit kjo vdekje i kishte shkaktuar çrregullime që nuk i kishte paramenduar kurrë. Njëra nga ato ishte vendimi për t’u larguar njëherë e përgjithëmonë nga Malësia. Kola nuk e kishte imagjinuar asnjëherë largimin nga ajo tokë.Por pas vdekjes së gruas kishin ndryshuar planet e tij familjare.Nuk shihte rrugë tjetër përveçë bashkimit familjar.Një vit më vonë, së bashku me 4 fëmijet e tij, imigroi në Shtetet e Bashkuara. Ashtu siç e kishin traditë ata punuan ditë e natë dhe pas disa vjetësh u rregulluan shumë mirë në pikëpamje ekonomike. Kolë Miri gëzonte respekt të madhe tek malësorët shqiptarë dhe emëri i tij ishte garanci për shumë suksese të familjes dhe shoqërisë. Ai bënte fushata për ngritjen e qëndrave fetare dhe shoqërore në New York dhë në Detroit. Merrte pjesë aktive në mbledhje e ceremoni të ndryshme dhe vepronte si një misionar për paqë e marrëveshje midis malësorëve kudo. Kolë Miri dhe Mark Miri kishin një të kaluar të lavdishme sepse ishin kryqëzuar në “Kalvarin e Hotit” nga bandat kriminale komuniste të Toger Babës dhe Bajo Stankut. Marku dhe Kola kishin pësuar mundimet e Krishtit për të shpëtuar kapiten Gjelosh Luli nga mizoritë barbare staliniste. Për qëndresën e tyre legjendare flitet sot e kësaj dite. Kolë Miri ishte tepër i sinqertë dhe modest. Ai ishte natyrisht i zgjuar,fliste nga përvoja dhe përjetimet personale. Nuk kishte prirje për dukje as për krye të vendit.Ai ishte natyrisht i mirë dhe besnik. Per mortin e tij para 23 vjetësh me rastin e vdekjes e kisha shkruar se besa e Kolë Mirit ishte më e fortë se Mali i Veleçikut. Për çudi, Kola i kishte mësuar përmendësh lagjet e New Yorkut ku jetonin malësorët. Nuk lexonte dhe nuk shkruante por në aparatin e tij të kujtesës ishin fotografuar pikat kryesore te orientimit.Kur i mbushej mendja Kolës për vizita nuk bente lutje e duva për ndihmë ,por merrte shkopin dhe nisej tek miqtë dhe dashamirët e tij. Pavarësisht se nuk ishte i shkolluar Kolë Miri ishte malësori shqiptar më i nderuar në këtë vend. Merrte pjeë në dhimbjet e mëdha shoqërore,sidomos në morte qofshin ato në Shtetet e Bashkuara ose në Malësi, Prej vitit 1975 e deri në vitin 1990,Kolë Miri kishte kaluar Atlantikun, vajtje e ardhje mbase 100 herë, të gjitha për morte në vendlindjen e tij.Ai mbante titullin e kampionit për udhëtime të kësaj natyre. Asnjë shqiptar ose amerikanë,bile as ndonjë i huaj tjetër nuk mund të ketë bërë aq shumë udhëtime për vdekje jashtë Amerikës. Shumë herë malësorët pyesnin pse nuk po e mbyllim këtë ceremoni cka po presim? Dikush atje më largë përgjigjej po presim Kolë Mirin nga Amerika.Gjatë këtyre udhëtimve Kola kishte përjetuar episode të ndryshme,ngase nuk fliste asnjë gjuhë tjetër përveç gjuhës shqipe. Në një rast në Londër e kishte humbur lidhjen e aeroplanit për New York. Dhe për këtë autoritetet e aeroportit kishin sjellur një përkthyes nga gjuha shqipe në sërbisht,por Kola nuk merrte vesh sërbisht. Pas pak ata kishin prurë një përkthyes shqiptar,por as atë nuk e kuptonte sepse perkthyesi fliste dialektin tosknisht. Mosha e shtyrë dhe vështirësit e komunikimit kishin qënë pëngesë e madhe gjatë këtyre udhëtimeve.Para Luftës së Dytë Botërore,Kola kishte jetuar në Shqipëri në Hot të Ri në Shtoj të Mbishkodrës. Kishte jetuar atje një çerek shekulli me vëllezër e motra.Ai ruante kujtime të mrekullueshme nga jeta në Shqipëri. Kolë Miri tregonte shumë për Shqipërinë e asaj kohe. Kishte parë e takuar personalitete të larta të shoqërisë shqiptare. Ai e kishte pëlqyer shumë kohën e Zogut. Pavarësisht se nuk merrte pjesë në mbledhje partish politike,Kola ishte zogist i vërtetë. Në vitin 1944 ishte kthyer përgjithëmonë në vendlindjen e tij në Traboin të Hotit në Mal të Zi, ku jetoi deri në vitin 1973. Kolë Miri vdiq me 21 Maj te vitit 1992 në moshën 82-vjecare. Gjatë kohës në spital e kisha vizituar disa herë,duke i thënë fjalë të mira e kurajo se do të bënte më mirë,por ato ditë nuk ishte aspak optimist. Nje ditë më vonë vdiq në Spitalin Lawrence në Bronxville të New Yorkut,në qytetin ku kishin jetuar shumë familje të njohura amerikane,midis tyre edhe Familja Kennedy. Nderimet dhe ceremonitë mortore u bënë për dy ditë me radhë në Memorial Day Weekend. Për Kolë Mirin si për asnjë shqiptar tjetër ishin bërë tri ceremoni mortore. Një në New York, një në Hot të Ri në Shtoj të Mbishkodrës në Shqipëri tek nipat dhe mesat e tij ku kishte jetuar 25 vjet dhe nderimet më të fundit dhe varrimi ishin bërë në Vuksanlekaj të Hotit në Mal të Zi. Historianët amerikanë thonë se për Abraham Lincolnin ishin bërë ceremoni mortore në disa qytete të Amerikës para se të bëhej varrimi në vendlindjen e tij në Illinois.Misioni i Shqipërisë pranë OKB në New York ia dha vizën Kolës së vdekur dhe 32 malësorëve tjerë për varrimin e tij në vendlindje. Ky ishte malësori i parë i vdekur që kaloi nëpër tokën e Shqipërisë pas rënjes së diktaturës.Ky ishte mort i madh dhe ceremonial,që nuk ishte parë asnjëherë më parë dhe natyrisht kishte pasur shumë gojtarë,vajtore e gjëmtarë. Por një tragjedi shumë herë më e madhe se kjo u përsërit edhe një herë në shtëpinë e Kolë Mirit në New York më 11 Shtator 2001,kur nipi i tij Simon Dedvukaj ra dëshmor në Kullën Binjake(World Trade Center) në Manhattan. Kjo tregonte se rrugët e tyre të mërgimit kishin qënë të shtruara me gjëmba e jo me lule. Por kjo familje fisnike i përballoi të gjitha me nder e faqe të bardhë.Prej Kolë Mirit mësuam të gjthë.Ai ishte mësuesi ynë më i mirë i jetës,sepse fliste nga përvoja personale. Kurrë nuk kam parë asnjë shqiptarë si Kolë Mirin që mund t’i ketë zbatuar aq bindshëm normat e Kanunit të Lekë Dukagjinit dhe urdhënimet e Tëzot që janë 10. I tillë kishte qënë edhe vellau i tij Mark Miri. Por Markun e kam takuar vetem një herë gjatë një vizite në New York. Mark Miri dhe Kolë Miri kishin një kod të tyre moral të veçantë dhe për këtë meritojnë monument në tokën shqiptare. Ata ishin nderi i kombit,dhe duhet të respektohen si të tillë sot e përgjithëmonë.

“Pakt me të hënën” i Istref Haxhillarit

by

Nga Përparim Hysi/
Zakonisht, për çdo mesditë,e marr një sy gjumë. Është bërë stereotip i pandreqshëm ky”sygjumi” im,sa, po ndodhi që të ma prishë dikush, mos kujtoni se do shpëtojë pa ndonjë mallkim. Se, tek zë e ta shtëlliz më tej këtë lloj çlodhjeje që aq më pëlqen, dua që t’ju them se ka më keq se sa unë. Dhe mjafton të më ndiqni e do shihni mandej: kam apo nuk kam të drejtë në “mallkimin” tim? Në Tiranë paska qenë një Vasil, i moçëm dhe ky si unë, aty nga shtatëdhjetat që aty nga ora 20 e mbrëmjes binte në gumë dhe, mandej, sikur topat e Allemanjës të binin, nuk çohej deri në mëngjes. Rronte me të shoqen dhe, për pesëdhjetë e kusur vjet , kjo ia kish mësuar huqin dhe kurrë nuk ia prishte ajkën.
Mirëpo shiko seç na ndodh. Ky, Vasili, na paskësh patur një vëlla ikur që në kohë të “merhumit” në Amerikë dhe, kur u hapën “portat” dykanatshe, vëllai lajmëroi që do vinte. Prit e prit dhe duket, kur kaloi ora 20, Vasil “Huqliu” fiu dhe në krevat. Aty nga ora 21 mbrriti, pas tridhjetë vjetësh, kurbetliu, Vangjel. E shoqja, po kur e quanin dhe atë Vasilika, drejt e tek krevati:- Çohu Vasil, se erdhi Vangjeli!
-Aha,- tha “Huqliu”,- jam në gjumë!!! Nesër,- i thuaj Vangjelit…
* * *
E solla këtë përqasje , se dhe mua kështu më ndodhi. Desh e bëra, si Vasili, po të lë Istrefi?! Kur them Istrefi,e kam fjalën për prozatorin e bukur Istref Haxhillari. Dhe jo vetëm ai, por dhe mikja jonë e përbashkët, MERI LALAJ. Kjo, pasi më dha dy libra të Istrefit, më mori në telefon dhe më tha:- I ke me kontratë. Romani është për Lidën (Lida Laze)dhe”Pakt me të hënën” është imi. Domethënë, unë qeshë vetëm një “i pajtuar me qera”. M’u kujtua kënga e “Qeraxhiut” që aq bukur e këndon e bukura ELI FARA “… qeraxhi të kam vëlla/ ma sill burrin me qera”. Pra jam pajtuar me “qera” tek Istref Haxhillari. Dhe si “qeraxhi”, po paguaj doganën.
Që është prozator nga më të mirët, Istref Haxhillari, këtë nuk e them vetëm unë, por është dëshmuar me çmime jo vetëm brenda vendit, po dhe jashtë. Unë nuk nisem veç nga këto, por tek mora një “xhiro” me qera “Pakt me të hënën” e përzura dhe atë Vasilin me gjithë huq. E vetmja që u çudit, në këtë prishje stereotipi, është imeshoqe që më tha:-Ç’ të ka gjetur? Ty, dhe kur të vjen çupa me dhëndërrin nga Shkodra, nuk rri pa e marr atë sygjumë.
Hë,- zë e mbrohem,- më ka ardhur një “dhëndërr” me një rigë mustaqe që nuk më lë rehat.
-Po pse,- vazhdon ajo,- nuk pret ai.
-Jo,- i them,- jam vonë. Sot është e mërkurë dhe ai “paktin” e ka filluar që të hënën.
* * *
Më duket se ia hoqa, sadopak, petët lakrorit. Dhe ky,”lakrori” i Istrefit është jovetëm “petërëndë”, por bluar në “mokrra Mokrari”, me miell të bardhë nga grurë kuturli. Tek e lexon, herë ndjen që je nga Pogradeci dhe, ca më shumë, tutje nga Mokrra. Në nuk ke ndjerë deri atëherë për Mokrën, fillo dhe lexo dhe, po nuk u bëre mokrar, unë shpohem në dy sytë. Ka një penë perfide, Istrefi. Tek lexoj faqe pas faqe, zë e meditoj: duket që natyra me larushinë e saj; me terrenin e thyer malor; me pyjet pa mbarim dhe me atë liqenin mitik që pogradecarët e quajnë”Gjol”, sikur kanë një bekim qiellor nga Zoti. Se jo më kot edhe poeti më i bukur, i pavdekshmi Lasgush, por dhe prozatorit më i magjishëm, Mitrushi, kanë “pirë” ujë tek ky”Gjol”. Dhe mos kujtoni se këta të dy dhe nuk ka tjetër: për fat të mirë të Letërsisë Mbarëshqiptare, Pogradeci e ka faqen të bardhë: si në prozë,ashtu dhe në poezi.Sikur, për një çast, të sillja para jush vetëm disa prej tyre, nuk kishit si mos më jepnit të drejtë. Istrefi po; Bujar Balliu është i tillë. Kopi Kyçyku dhe, pema që bie nën pemë, Ardian Kyçyku. Meri Lalaj që lëvron sa prozën,aq dhe poezinë. Veç tjerash, kjo dishepulle e profesor Skënder Lauarasit na ka dhënë shqip Anna Ahamatovën dhe Sergej Eseninin. Po mund të përmend, Misto Markon dhe poeti që vë” Xhindët të kërcejnë polka” që quhet Dhmitër Pojanaku; po Irini Nanushin e Liri Seitllarin e të tjerë.
* * *
“Pakt me të hënën” vërtet që është libër artistik, po, tek e shfleton, duket sikur të bën “pjesëmarrës” në këtë lloj pakti dhe të ndodhë si me atë rrëfenjën e qëmotshme: dha dy groshë e hyri në valle, dha pesëqind e nuk doli dot. Tek “Pakti…” njihesh me ngjarje e figura historike të cilat të bëhen aq të përafërta,sa të vjen keq që të ndahesh me to. Në ndodh kështu, pa dyshim, që merita është e Istref Haxhillari që nuk të lodhë duke zgjatur e stërzgjatur as frazat dhe as faqet. Kur lexon për Nikolla Naçon, Gjergj Pekmezin, Ali Kuçin, Atë Gjergj Fishtën, figura me një peshë relevante të veçantë, nuk ke se si mos ia dish këtij, Istref Haxhillarit.
Një kapitull më vete, por aq mbresëlënëse, është Mokra me gjithë mokrarët e saj: të nderuar e ballëbardhë ndër luftra, por dhe në vitet e paqes. Aq bukur dhe aq “imtësisht” shkruan për Mokrën, sa ti,sado që nuk ke qenë atyre anëve, tak dhe bëhesh vendali. Mua më duket se jam dhe unë nga Dunica. E sa për ata personazhë aq të gjallë, më duket se, po dhanë ballë këtyre anëve, kam borxh t’u dalë përpara dhe t’ju them:- Ç’kemi andej nga Dunica? Po nga Mokra? Ç’ të afërm ka lënë ai Xhaferri i Files? Po Sami Leka? Po Fari Muça? Ai, Flori Slatinja, ç’bën këtej Tiranës apo me trup këtu dhe me shpirt tutje Mokrës?- Ka ardhur ndonjë nga Osnati?
Dhe mund të vazhdoja të pyesja për Trebinjën për Zëmçën, për Llëngën me gjithë Kokoneshë…
Po ku mbarohen mbresat nga një “Pakt…” që e mora me “qera”. Qeraja qe e rëndë,aq sa më prishi gjumin. Po ç’pate, mor Istref Haxhillari? Sado me”qera”, po ia vlejti dhe”dogana”. Mokrar, mos t’u ndryshktë pena!

Tiranë, 10 qershor 2015

OSMAN HAXHIU LEGJENDAR

by

Nga Luan Çipi/
Sot, në takimin e përditshëm të “kafes” me shokët e mi pensionist nga Vlora, duke biseduar, fjala na shkoi te Osman Haxhiu, prijësi legjendar i “Luftës së Vlorës”. Dhe pikërisht në këtë objekt bisede, mua mu duk se dikush “shkau”. Shokët e tavolinës tonë te “Bar Kafe Rossi”, përgjithësisht burra të matur dhe të mendimeve të pjekura nga vitet dhe detyrat që kanë kryer në jetë, kanë mësuar se, për diçka që nuk janë të sigurt, më mirë të heshtin. Po, dikush tjetër ardhur përkohësisht, pikërisht kur u hap biseda për Osman Haxhiun, u nxitua të thotë qysh në fillim: “Vërtetë ka merita për kohën, po ai ka bërë sipas mundësisë vetjake dhe deri te kufiri shkollimit të tij fare minimal, ose më mirë të them, si i pa shkollë dhe si pa para”.
Kjo tezë u kundërshtua dhe u përgënjeshtrua njëzëri nga dëgjuesit dhe së fundi u tha se: “ky gjykim është ai i një skeptiku mendjemadh edhe pse mjaftë të shkolluar e të ditur, po me “bëma e mosbëma prej fodulli”. Tekstualisht këto janë fjalët e Eqerem Bej Vlorës”, vlonjatit bashkëmoshatar me Osman Haxhiun, po që e ka gjykuar atë me padrejtësi e ndofta xhelozi, duke u prirë nga mendimi i tij se ”Shqipërinë mund ta bëjnë të lirë e të pavarur, vetëm bejlerët e pasur”. Osman Haxhiu u tha aty, ka qenë i shkolluar relativisht dhe i ditur, trim e i vendosur qysh në rinin e tij të hershme edhe pse ka qenë një qytetar pa pasuri të madhe” .
Osman Haxhiu u lind e u rrit në një familje të mesme qytetare në Vlorë, më, 28 Tetor 1885. Mësimet e para i mori në mejtepin e qytetit e më vonë kreu studimet në “Robert Kollezh”, në një nga shkollat më të famshme të Stambollit. Aty mësoi turqishten, gjermanishten, frëngjishten. Qysh herët zuri miqësi me djemtë e Ismail Qemalit, Et-hem e Qazim Vlorën dhe me ta, që në moshë të re, u radhit në lëvizjen për pavarësi të Shqipërisë.
Në Stamboll, në vazhdim të traditave patriotike familjare, u lidh ngushtë me Ismail Qemalin, Hasan Prishtinën, Mulla Xhaferr Drashovicën etj, që i hapën atij horizonte të reja. Ai ishte një djalosh i shkathët, i zgjuar, sypatrembur, që u ushqye qysh herët me idetë e rilindësve e u njoh si një luftëtar aktiv për ti vënë ato në jetë. Shpejt ra në sy të hafijeve të Perandorisë Osmane e u syrgjynos në Arabinë Saudite. Patriotët Shqiptarë të lidhur me të nga Siria, Egjipti, Libia e Stambolli, e ndihmuan të arratisej prej andej. Arratisja u bë me një anije që transportonte vaj për në Korfuz e më pas shkonte për në Shqipëri.
Ishte nëpunës në Prefekturën e Janinës ku u përfshi në trazirat e atjeshme e kërkohej për t’u arrestuar bashkë me vlonjatë të tjerët. Duke parashikuar këto masa të egra, Osman Haxhiu u arratise doli nga Perandoria Osmane për në Athinë, por i kundërshtuar nga grekët, u detyrua të vendosej në Korfuz e më pas në Bari, Napoli e Romë. Pas lirimit në Janinë të të burgosurve vlonjate, Osman Haxhiu kthehet në Vlorë e më 1911 me ardhjen e mikut të tij, Et-hem bej Vlorës, u ndërmorën biseda e takime, ku ai bashkë me patriotë të tjerë, merrnin këshilla e porosi nga Ismail Qemali, për organizimin më të mirë të lëvizjes kombëtare.
Në Vlorë nisi një aktivitet të ngjeshur atdhetar, në përfshirje të Klubit “Labëria” ku u bë anëtar qysh në themelim dhe pati fatin të bashkëpunojë edhe direkt me Ismail Qemalin.
Pas Kuvendit të kryengritësve malësorë të Gërçes, me fillimin e vitit 1912 edhe vlonjatët, kërkuan nga Porta e Lartë shkëputjen e Kombit Shqiptar, me ato të drejta që kanë kombet e tjera.
Disa ditë përpara shpalljes së Pavarësisë në Vlorë, komisioni i ngritur, ku merrte pjesë dhe Osman Haxhiu, krijoi një qendër ushtarake në Shkozë të Sevasterit, që do të kishte fuqinë e një Komande Ushtarake, në luftë kundër shovinistëve grekë agresorë.
Pas ardhjes së Ismail Qemalit nga Durrësi në Vlorë, ai u rrethua nga patriotët e Vlorës, midis tyre qe edhe Osman Haxhiu. Më 1913 Osman Haxhiu u caktua Sekretar i Prefekturës së Vlorës. Edhe pse u ngarkua në këtë detyrë, me urdhër të Ministrit të Brendshëm, Mehmet Pashë Dërralla, bashkë me Alem Mehmetin dhe Et-hem Vlorën, gjatë muajve shkurt – prill 1913, qëndruan në bregdet për organizimin e banorëve të krahinave në mbështetje të frontit për marrjen e Janinës. Kur Esat Pashë Toptani i dërgoi ultimatumin Qeverisë së Vlorës, i mbështetur nga Myfit bej Libohova, Dervish Biçaku, Eqerem bej Vlora, që kërkonte prishjen e qeverisë së Vlorës dhe krijimin e saj në Durrës, sipas propozimit te Vienës dhe Romës, iu kërkua Qeverisë së Vlorës që përfaqësuesi shqiptar në KKN (Këshilli i Kontrollit Ndërkombëtar) të ishte Myfit bej Libohova. Përkrahës të Ismail Qemalit ishin Fejzi Alizoti, Ali Asllani, Osman Haxhiu, Ibrahim Avdullahu., që mbështetën propozimin e Ismail Qemali për refuzimin e Myfit Libohovës dhe zëvendësimin e tij me Luigj Gurakuqin.
Kur Ismail Qemali u padit padrejtësisht në përfshirjen e “komplotit të Beqir Grebenësë”, për kundërshtimin e Princ Vidit dhe përkrahjen e princit turk Izet Pasha, prapë Osman Haxhiu e Ibrahim Abdullahu qenë të vetmit që kërkuan takim dhe angazhuan avokatin shqiptar, Kristo Floqi dhe biseduan derisa u realizua pafajësia e Ismail Qemalit. Osman Haxhiu shprehu në atë kohë, në mënyrë proverbiale mendimin e tij, se: “Esat Pashë Toptani ishte një mace e zezë e vatanit në politikë”.
2-Më 22 Janar të vitit 1914, ndër ata që përcollën me besnikëri Ismail Qemalin ishte edhe Osman Haxhiu. Në grupin e delegatëve për pritjen e Princ Vidit në Durrës nga Vlora, u caktuan Osman Haxhiu, Abaz Mezini, Ibrahim Avdullahu. Ata ngulën këmbë që për pritjen e Princ Vidit në Durrës të ishte prezent dhe Ismail Qemali.
Një delegacion tjetër, ku morën pjesë patriotët e Vlorës Osman Haxhiu, Elmaz Xhaferri Kanina, Ibrahim Avdullahu, u dërguan në Nicë të Francës për t’u takuar me Ismail Qemalin. Ata kërkuan që ai të ishte mes tyre, por kjo nuk u prit mirë dhe u refuzua nga Qeveria e Durrësit. Ministër i brendshëm ishte Esat Pashë Toptani, me këtë rast, urdhëroi prefektin e Vlorës që të arrestonin Ismail Qemalin me t’u kthyer në qytet. Me këtë rast rrethet patriotike me Osman Haxhiun në mes, i dërguan telegram Princ Vidit, ku shprehej hapur protesta e tyre.
Osman Haxhiu i propozoi direkt Princ Vidit ndërmjetësim paqësor me kryengritësit e Haxhi Qamilit, për të evituar gjakderdhjen midis shqiptarëve, për më tepër se, në vitet 1913—14, krahinat viheshin në rrezik për t’u aneksuar nga grekët. Pikërisht në atë kohë bandat e Haxhi Qamilit me thirrjen “dum babën”, dogjën e përvëluan shumë fshatra e arritën në portat e Vlorës. Osman Haxhiu “i hollë e i thatë si purteka, eshtak, po mjaft energjik, autoritar, i mençur më shumë se një i moshuar (ishte vetëm 28 vjeç)”, u vu në krye të komisionit që të bëhej pajtimi me Haxhi Qamilin, edhe falë aftësive të tij në disa drejtime, ndërmori deri manovrime diplomatike, ia arriti qëllimit dhe e shpëtoi pa u djegur Vlorën dhe flamurin e Skënderbeut.
Më 1916, Osman Haxhiu, për popullaritetin e madh që kishte krijuar, emërohet prefekt i Vlorës. Me fakte është vërtetuar që italianët kishin shfaqur synimin për aneksimin e Vlorës. Titullari italian paraqiti një akt skllavërues të kamufluar, (sikur do binte ca punëtorë), Osmani me shpejtësi e grisi aktin në mënyrë demonstrative duke i thënë “këta nuk janë punëtorë, por spiunë”, kjo rrugë të çonte drejtë kolonizimit të Vlorës.
Pas kësaj Osman Haxhiu u përzu nga puna, por asnjëri se përgojoi, përkundrazi në opinion publik figura e tij, dita ditës, ngrihet lart e më lart. Janë bërë shumë memorandume që i dërgoheshin Lidhjes së Kombeve për largimin e trupave italianë nga Vlora. Këto u firmosën nga atdhetarët vlonjatë, me në krye Osman Haxhiun.
Erdhi në Vlorë dhe një delegacion italian për të vëzhguar nga afër situatën. Vlonjatët, me në krye Osman Haxhiun, ishin duke festuar Bajramin në Xhaminë e Tabakëve dhe më pas programuan të demonstronin në rrugët e qytetit me flamur në dorë
Italianët u informuan për këtë demonstratë dhe mblodhën forca të shumta karabinierësh. Një marshall që drejtonte operacionin thirri Osman Haxhiun, e i tha: “Osman, thuaju manifestuesve të mos bëjnë gabim të dalin me flamurin shqiptar, se kjo s’ka kuptim, ju keni flamurin italian e s’ka vend për dy flamuj, ndryshe do të përdorim armët”. Kur manifestuesit dolën nga xhamia, marshalli hoqi flamurin shqiptar dhe ia lidhi në bisht të një qeni që shëtiste nëpër rrugë. Atëherë Osman Haxhiu me bastunin e tij e goditi në kokë. Në fillim italianët e arrestuan, por kur morën në telefon, gjenerali italian, nga frika e zemërimit të demonstruesve, dha urdhër të lirohet. Populli u këndoi:

Nëntori nëntëmbëdhjetë
Osman, ç’e bëre beli
Mu te sheshi i Xhamisë
E more vdekjen në sy

Gjatë muajve që pasuan, pra në gjysmën e parë të vitit 1920, italianët po përgatiteshin në mënyrë
3
të ethshme në të gjithë drejtimin për ta pushtuar krejt Vlorën. Pikërisht, në këtë periudhë, si një
udhëheqës popullor i provuar, evidentohet më shumë se kurrë Osman Haxhiu, që populli, qysh atëherë, e quajti Osman Nuri.
Ai, i ushqyer qysh herët me ndjenja atdhetarie, i kalitur që në moshë të re kundër armiqve e tradhtarëve të vendit, vuri në dispozicion të qëndresës popullore jo vetëm mendjen, por edhe gjithë pasurinë e tij. Me shumë vërtetësi për të kanë thënë: “Ishte më i pasuri kur filloi lufta dhe doli më i varfëri nga ajo”…

Vendimet historike të Kongresit të Leshnjes hapën udhë të reja për të ardhmen e Shqipërisë. Në zbatim të tyre, në mars të vitit 1920, Osman Haxhiu u zgjodh “Kryetar i Komitetit të Mbrojtjes” për Vlorën. Kuvendi i Barçallasë që u mbajt më 28 maj të vitit 1920 me këtë kryetar të zgjedhur, miratoi vendimin për shporrjen e agresorëve. Në mbledhjen e komandantëve të çetave që përfaqësonin 4000 vullnetarë, u mor miratimi historik i tyre, për luftë pa kompromis…
Më 3 Qershor ata i dërguan ultimatum italianeve, firmosur nga kryetari Osman Haxhiu dhe anëtarët e tij: Qazim Kokoshi, Ali Beqiri, Duro Shaska, ku midis të tjerash thuhet: Ne e dimë se një popull i vogël siç është populli shqiptar, s’mund të sulmojë me armët e tij një fuqi të madhe siç është Italia, por qeveria italiane, sado e fortë që të jetë, s’mundet kurrë të ndalojë popullin e vogël të Shqipërisë të derdhë gjakun për idealin e lirisë së tij…
Këto fjalë paralajmëronin një epokë të madhe e të lavdishme që është skalitur me shkronja të arta në gjithë historinë e Shqipërisë. Ka shumë këngë popullore që flasin për këtë luftë, si ajo e Mato Hasanit nga Brati:

Ç’të them për Osman Picar,
agai që mbahet rëndë,
kur shkon kaluar në kalë
flet pak dhe me mënd.

Është ilaç për fukaranë
për krahinë, mall e gjënë
miqtë e tij i ka të rrallë
një flori, tjetri argjendë…

Lufta e Vlorës zgjati 3 muaj, derisa u kthye në një luftë mbarëkombëtare. Ajo mbetet një nga epopetë më të lavdishme të popullit tonë, ku ai tregoi vitalitetin e tij të rrallë e i tha botës mbarë e në mënyrë të veçantë Evropës, se ç’është në gjendje të bëj një popull i vogël, fukara, por atdhetar, qoftë edhe kur lufton kundër një fuqie të madhe 40 milionëshe…
Objektivi u arrit, Italia u hodh në det e kjo dëshmoi se “Komiteti i Mbrojtjes Kombëtare” e kreu detyrën me Osman Haxhiun në krye, i përkrahur fuqimisht nga Qeveria e Sulejman Delvinës.
Fjalë të zjarrta, plot vërtetësi, plot admirime, simpati, nuk kanë mbarim në dhjetëra apo qindra vargje të pavdekshme popullore për Osman Haxhiun:

Ulu o mali me borë
që të shoh përtej në Vlorë
Osman Haxhiun me forë
që ngrihet Baba Tomor…
4
Fytyra e këtij “vigani” siç shkruajnë bashkëkohësit është gdhendur në vargjet monumentale:

Osmani ç’i hipi kalit
bëri poshtë buzës së malit
seç i foli gjeneralit
dil steresë e jo limanit
breshkamadh i breshkamadhit
të shoç të zotë e vatanit…

Në vitin 1924 Osman Haxhiu vendoset në krah të Fan Nolit dhe Luigj Gurakuqit.

Osman Haxhiu vdiq fare i ri, në moshën 52 vjeç dhe Vlora e përcolli me nderim të madh.

Figura legjendare e Osman Haxhiut dhe “Lufta e Vlorës”, nuk është ngritur asnjëherë në madhështinë që meritojnë:
Në kohën e Zogut nuk u lejua të varrosej në Vlorë, por në çifligun e tij në Picar, disa kilometra larg qytetit, kur Vlora, si e meritonte, e propozoi që ta kishte varrin pranë Ismail Qemalit.
Në kohën e Enverit, u venit paksa madhështia e tij, ndikuar nga qëndrimi politik i djalit të tij Kryetar Bashkie, po dhe si ish aga, e përfaqësues “i klasave të përmbysura”. Menjëherë pas ardhjes në fuqi, komunistët i hoqën emrin e Shkollës Nr. 3 të Vlorës (që quhej Shkolla Osman Haxhiu). Në 50 vjetorin e Shpalljes së Pavarësisë, u dekoruan me një medalje të thjeshtë “Për Veprimtari Patriotike” që është shumë pak, për çka e meritonte çdo luftëtar i Luftës së Vlorës.
Bashkia e Qytetit të Vlorës që në vitin 1994 e nderoi me titullin “Qytetar Nderi”, dhe Këshilli i Qarkut Vlorë në vitin 2012 e shpalli “Nderi i Qarkut të Vlorës “, në shtëpinë e tij është vendosur një pllakë përkujtimore bronzi, një rrugë e lagjes “Isa Boletini” dhe një lagje e qytetit të Vlorës ka emrin e tij, Presidenti Alfred Moisiu, në vitin 2005, i akordoi dekoratën “Medalje e Artë e Shqiponjës”, ndërsa Shoqata Kulturore dhe Atdhetare “Labëria” e ka shpallur “Mirënjohje e Labërisë”

Osman Haxhiu, i kalon shumë kufijtë e Vlorës dhe të Labërisë dhe formëson një figurë legjendare të popullit shqiptar. Ai, si rrallë kush, e shkriu rininë dhe pasurinë e tij, për pavarësinë dhe lirinë kombëtare.
Për figurën e tij legjendare atdhetare, jo vetëm që nuk ka asnjë “njollë e damkë”, (siç ndodhi në rastin e asaj bisede nga mori shkas ky shkrim modest), po është një monument historik, me kulmin në fitoren e “Luftës së Vlorës”, që duhet të nderohet e kujtohet sa më shumë nga të gjithë shqiptarët e posaçërisht, nga Bashkia e Vlorës, Akademia e Shkencave dhe deri te Presidenti i Republikës.

Vlorë, më 10.06.2015