Nga Prof. Nikolla Pano*/
Gjatë tre dekadave të kaluara, Dr. Elez Biberaj ka fituar një reputacion mjaft të merituar si një nga vëzhguesit dhe analistët më të respektuar të botës për zhvillimet e periudhës komuniste dhe paskomuniste në Shqipëri dhe Kosovë. Ai është autor i tre librave që lidhen kryesisht me Shqipërinë, njëri prej të cilëve është botuar edhe në shqip me titullin “Shqipëria tranzicion: Rruga e vështirë drejt demokracisë, 1990-2010” (AIIS, 2011). Ai është autor edhe i shumë kapitujve të veçantë, i artikujve dhe shumë kumtesave, që përqendrohen mbi çështjet shqiptare dhe kosovare. Një model përfaqësues të studimeve të tij përbën edhe përmbajtja e këtij libri.
Përveç një periudhe katërvjeçare (1982-1986), kur ai punonte për ish-Agjencinë e Informacionit të Shteteve të Bashkuara (USIA), Elezi është dalluar në kryerjen e detyrave të ndryshme në Zërin e Amerikës (VOA), ku që nga viti 1980 u fut në Seksionin Shqip të Zërit të Amerikës. Në vitin 1986 ai u bë Shef i Seksionit Shqip dhe që nga viti 2005 ka qenë Drejtor i Departamentit Euroaziatik të Zërit të Amerikës. Duke e vlerësuar kontributin e tij të shquar si Shef i Seksionit Shqip, në vitin 2000, Elezit iu dha Çmimi i Punonjësit të Shquar të Vitit i Zërit të Amerikës.
Ekspertiza e Dr. Biberajt në çështjet shqiptare dhe të Ballkanit është vlerësuar më tej brenda Zërit të Amerikës, nga agjencitë e tjera qeveritare, nga qendrat studimore, prestigjioze, joqeveritare, në Shtetet e Bashkuara dhe bashkësia akademike. Ai është intervistuar dhe konsultuar nga qendra kryesore mediatike në Shtetet e Bashkuara dhe jashtë shtetit gjatë periudhave të krizës në Shqipëri dhe Kosovë. Këto lidhje të ndërsjellët i kanë mundësuar Elezit të ngrejë lart vetëdijen e kolegëve në qeveri, akademi, media dhe publikun amerikan, në lidhje me sfidat me të cilat është përballur dhe përballet Shqipëria, Kosova dhe popullsia shqiptare në Ballkan, si dhe për të ndikuar mbi pikëpamjet e tyre.
Por Elez Bibaraj ka qenë më tepër se sa një vëzhgues dhe analist i ngjarjeve në Shqipëri dhe Kosovë. Ai, në periudha të ndryshme që nga rënia e komunizmit, ka marrë pjesë edhe në disa ngjarje kryesore, që përbëjnë faza të tranzicionit paskomunist të këtyre shteteve. Në përgjithësi dihen nismat e Dr. Biberajt gjatë viteve 1989-1990 për të krijuar kontakte me udhëheqësit e opozitës antikomuniste shqiptare, që po krijohej, duke iu mundësuar atyre të përdornin lehtësirat e Zërit të Amerikës për të komunikuar drejtpërsëdrejti me bashkëpatriotët e tyre në Shqipëri, si edhe në diasporë, për ta bërë publike kauzën e tyre.
Elezi u përfshi në diskutimet që kulmuan me marrëveshjen e 15 marsit 1991 për të rivendosur marrëdhëniet SHBA-Shqipëri, pas një ndërprerjeje prej 52 vjetësh dhe së bashku me të tjerët ndihmoi për të përgatitur Ambasadorin e porsa emëruar të Shteteve të Bashkuara, Uiliam Rajerson (William Ryerson) dhe stafin e tij për të nisur detyrën e tyre në Shqipëri. Elezi shërbeu edhe si vëzhgues i zgjedhjeve parlamentare të 31 marsit 1991. Ai u rikthye në Shqipëri në qershor të atij viti si përkthyes i Sekretarit të Shtetit Xhejms Bejker (James Baker), gjatë vizitës së tij të paharrueshme në Tiranë.
Elezi dhe kolegët e tij në Seksionin Shqip të Zërit të Amerikës krijuan gjatë periudhës së Luftës së Ftohtë dhe vazhdojnë t’i mbajnë deri më sot ato standarde të larta profesionalizmi që e kanë bërë programin e tyre burimin më të besueshëm të lajmeve në Shqipëri.
Vlerësimi i lartë që gëzojnë Elezi dhe Seksioni Shqip ishte i dukshëm nga titujt e lartë që ata kanë marrë nga zyrtarët e Shteteve të Bashkuara, si dhe nga personalitetet nga Shqipëria, Kosova, Maqedonia dhe qendra të tjera ta bashkësisë mbarë shqiptare, në maj 2013, në festimet e 70 vjetorit të transmetimeve të para të Zërit të Amerikës në gjuhën shqipe, të zhvilluar në Uashington. Me këtë rast, Presidenti Bujar Nishani i akordoi Dr. Biberajt Medaljen Nderi i Kombit. Ky shpërblim iu shtua Medaljes së Mirënjohjes që i akordoi atij një vit më parë ish-Presidenti Bamir Topi.
Këto shkrime të zgjedhura nga botimet dhe prezantimet e thelluara të Elez Biberajt në këtë vëllim, reflektojnë edhe vështrimet e thella që burojnë nga përvoja e tij vetjake dhe kontaktet që ai ka me një spektër të gjerë intelektualësh, gazetarësh dhe politikanësh brenda bashkësisë ballkanike-shqiptare dhe gjetkë. Pesëmbëdhjetë shkrimet e kësaj përmbledhjeje janë shkruar fillimisht midis viteve 1982 dhe 2013. Duke pasqyruar interesat profesionale dhe studimore të Dr. Biberajt, ato pothuajse janë njësoj të ndara me përqendrimin e tyre kryesor mbi zhvillimet në Shqipëri dhe Kosovë gjatë kësaj periudhe. Karakteri i mbulimit dhe analiza e çështjeve që trajtohen pasqyrojnë kontekstin e kohës gjatë së cilës janë shkruar.
Por ky faktor mund të shihet edhe si një nga pikat e forta të këtij libri, për faktin se na jep mundësinë të vështrojmë mënyrën se si shpalosja e ngjarjeve në Shqipëri dhe Kosovë gjatë kësaj periudhe të vrullshme ka ndikuar me kalimin e kohës mbi pikëpamjet e autorit lidhur me çështjet që ai trajton.
Një nga karakteristikat dalluese të shkrimeve të Dr. Biberajt është se ato përshkohen me atë që karakterizohet si një qasje panshqiptare, pa i dhënë ndonjë kuptim përçmues këtij termi. Me këtë dua të them se ai nuk i trajton zhvillimet në Shqipëri dhe Kosovë në një vakum. Përkundrazi, ai i sheh ato në kontekstin e evoluimit të situatave brenda bashkësisë ballkanike shqiptare, që është rezultat i faktorëve të tillë si rënia e sistemit komunist, shpërbërja e Federatës Jugosllave dhe vështirësitë e tranzicionit paskomunist.
Një aspekt tjetër i rëndësishëm i qasjes së Dr. Biberajt ndaj çështjeve shqiptare brenda kontekstit rajonal është vëmendja e tij ndaj lidhjeve të politikës së brendshme dhe politikës së jashtme, që kanë qenë, për shembull, në lojë në ndryshimin e qëndrimeve të Tiranës ndaj Kosovës nga periudha komuniste deri tani. Siç tregojnë studimet më të fundit të Dr. Biberajt, pikëpamjet e dikurshme divergjente të dy partive politike kryesore shqiptare mbi çështjen e Kosovës tani duket se konvertojnë, duke neutralizuar në këtë mënyrë, me sa duket, një burim mosmarrëveshjesh të brendshme.
Nisur nga perspektiva e tij panshqiptare, nuk është për t’u çuditur që Dr. Biberaj ka mbështetur prej kohësh krijimin e lidhjeve të ngushta në një varg fushash midis Shqipërisë dhe Kosovës, ndërkohë që ka nxitur njëkohësisht marrjen e nismave nga shqiptarët e Maqedonisë dhe të Malit të Zi. Në të njëjtën kohë ai arrin në përfundimin se duke pasur parasysh problemet e brendshme me të cilat përballet Shqipëria dhe Kosova, krahas me kundërshtimet nga bashkësia ndërkombëtare dhe mungesa e ndjenjave masive në të dy vendet, çështja e “Shqipërisë së Madhe” për momentin ka gjasa të mbetet në gjumë. Biberaj mendon se brenda një kohe të afërt, e ardhmja e marrëdhënieve midis Shqipërisë dhe Kosovës dhe fqinjëve të tyre ballkanikë do të zhvillohen kryesisht nëpërmjet nismave të përbashkëta dypalëshe dhe rajonale, si dhe brenda kuadrit të procesit të integrimit europian. Brenda këtij konteksti ai e vë theksin te roli i rëndësishëm i Shqipërisë, Kosovës dhe bashkësisë shqiptare në Ballkan për ruajtjen e stabilitetit rajonal.
Shkrimet e zgjedhura, që merren kryesisht me Shqipërinë, për të zbuluar tendencat kryesore të brendshme dhe ndërkombëtare, që nga vdekja e Enver Hoxhës, më 1985 e deri në prag të zgjedhjeve të 23 qershorit 2013. Ato përshkruajnë faktorët që e kishin çuar Ramiz Alinë të kërkonte një hapje të kufizuar dhe të kontrolluar drejt Perëndimit, si pasojë e vështirësive tëmëdha ekonomike, që e kishin kapluar Shqipërinë aty nga fundi i periudhës së Hoxhës, si edhe procesi i gjatë me të cilin Shqipëria i dha fund izolimit të vetimponuar për t’u bërë pjesëtare aktive e bashkësisë ndërkombëtare. Trajtimi i çështjeve të politikës së jashtme rritet duke përfshirë edhe një studim, që pasqyron vlerësimin e Dr. Biberajt për rolin e Shteteve të Bashkuara në demokratizimin e Shqipërisë.
Përveç kësaj, ka edhe artikuj që merren me vlerësimin e fazave të ndryshme të tranzicionit paskomunist të Shqipërisë. Këto studime janë me interes të veçantë, duke pasur parasysh njohuritë e dorës së parë të Elezit mbi zhvillimet gjatë fazës fillestare të procesit të tranzicionit. Megjithëse duket qartë se ai e sheh me simpati platformën e Partisë Demokratike, që erdhi në pushtet në mars 1992, nga materiali i botuar në këtë përmbledhje bëhet e qartë se Elezi nuk është ndikuar negativisht nga ky faktor, në vlerësimet e tij për programet dhe udhëheqësit e dy partive kryesore, politike, shqiptare, gjatë 20 vjetëve. Dëshmia e Dr. Biberajt para Komisionit të Helsinkit të Shteteve të Bashkuara, më 6 maj 2014, shërben si një përmbledhje e shkëlqyer e pikëpamjeve të tij në lidhje me skenën politike bashkëkohore në Shqipëri. Megjithëse Shqipëria e kaloi me sukses “provën” e zgjedhjeve të vitit 2013, ka marrë statusin e vendit kandidat për në BE dhe është në rrugën e gjatë të anëtarësimit në BE, ashtu siç këshillon Biberaj, ajo duhet të zgjidhë një varg problemesh: korrupsionin publik dhe privat, të metat e sistemit ligjor dhe të drejtësisë, polarizimin politik, për të përmendur vetëm disa prej tyre, që kanë penguar arritjen e një demokracie të konsoliduar.
Me pak fjalë, ky libër na jep perspektiva të dobishme për të vështruar zhvillimet kryesore në Kosovë dhe në Shqipëri, në intervale të ndryshme gjatë tridhjetë viteve të kaluara. Ai na jep po ashtu mprehtësinë e pikëpamjeve të një analisti veteran dhe mjaft të respektuar të çështjeve shqiptare dhe kosovare gjatë së njëjtës periudhë. Materialet që përbëjnë këtë libër janë studime të thelluara, janë të shkruara bukur dhe mjaft të arsyetuara me analizën e tyre. Ato së bashku na japin një shembull të admirueshëm mbi praktikën e historisë bashkëkohore.
Instituti Shqiptar i Studimeve Ndërkombëtare ka bërë një shërbim të madh duke i vënë artikujt që përbëjnë këtë libër në dispozicion të publikut shqiptar. Unë shpresoj se libri do të ketë një interes të veçantë për shqiptarët e brezit më të ri dhe studentët lidhur me perspektivat që ai jep për të tashmen.
(* Parathenia e librit te Dr. Elez Biberaj ” Shqipëria dhe Shqiptarët në Udhën e Rimëkëmbjes”
DR. ELEZ BIBERAJ:SHQIPËRIA DHE SHQIPTARËT NË UDHËN E RIMËKËMBJES
Nga Frank Shkreli/
Ditët e fundit më ra në dorë libri më i ri i Dr. Elez Biberajt, botuar kohët e fundit nga Instituti i Studimeve Ndërkombëtare në Tiranë.Libri i titulluar, “Shqipëria dhe Shqiptarët në Udhën e Rimëkëmbjes”,është një përmbledhje e 15 shkrimeve, kumtesaveose fjalimeve më me rëndësi që Elezi ka botuar ose që ka paraqitur në seanca të ndryshme,në qarqet qeveritare ose akdemike mbi Shqipërinë dhe Shqiptarët, gjatë tri dekadave të fundit.Dr. Elez Biberaj është i njohur mirë si në botën perëndimore ashtu edhe në trojet shqiptare në Ballkan për veprimtarinë e tij të palodhshme në qarqet akademike amerikane dhe falë punës së tij të gazetarit prej më shumë se tri dekadash, filimisht si Shef i seksionit shqip të Zërit të Amerikës dhe tani si Drejtor i VOA-s për Euroazinë. Elezi, siç ve në dukje edhe Profesor Nikolla Pano në parathënjen e librit të ri, ka gëzuar dhe gëzon, “një reputacion të merituar nga vëzhguesit dhe analistët më të respektuar të botës për zhvillimet e periudhës komuniste dhe paskomuniste në Shqipëri dhe në Kosovë.” Këtë reputacion Dr. Biberaj e ka fituar si përfundim i botimeve të tre librave dhe një numri të madh artikujsh dhe prezantimesh mbi zhvillimet në trojet shqiptare, përfshirë edhe 16 artikujt dhe kumtesat përfaqsuese më të rëndësishme të Dr. Biberajt,që pëmblidhen në librin që u botua kohët e fundit në Tiranë.
Artikujt dhe prezantimet e përmbledhura në këtë libër trajtojnë tema, çështje dhe lëvizje të zhvillimeve të tranzicionit paskomunist në trojet shqiptare, një tranzicion ky që deri tani siç dihet është treguar tepër të vështirë, si në Shqipëri ashtu edhe në Kosovë – por edhe në trojet e tjera shqiptare — probleme këto dhe sfida, kryesisht të shkaktuara nga konfliktet ndërpartiake të klasës politike. Dr. Biberaj i cilëson këto vështirsi si probleme të rritjes, siç e thotë shpesh autori. Elezi, megjithëse është realist mbi problemet e pa mohueshme dhe sfidat e mëdha të tranzicionit postkomunistm të cilat përballen shqiptarët, në shkrimet e tija, në kumtesat si dhe në bisedat private me të huajt, sidomos në qarqet e qeverisë amerikanedhe me akademikëdhe ekspertë të tjerë, ai mbetetpërgjithmonë optimist për zhvillimet shqiptare në përgjithësi, ndaj siç duket edhe titulli i librit të tij të ri, “Shqipëria dhe Shqiptarët në Udhën e Rimëkëmbjes”.
Meriton të vihet në dukje se kur Dr. Biberaj shkruante disa prej këtyre artikujve të botuar në këtë libër dhe kur ai ftohej të mbante referate mbi gjëndjen e shqiptarëve në Ballkan,duhet patur parasyshë se ai ishte ndër të pakët ekspertë tëpunëve shqiptare në përgjithësi, por në veçanti ishte ndër të rrallët, nodhat i vemti,që e paraqiste çështjen shqiptare nga njëkëndvështrim i trekëndshit Tiranë-Prishtinë-Shkup, shpesh duke shkaktuar edhe shqetsime tek dëgjuesit, të cilët ndodhte që disa prej tyre të cilësonin deklaratat e Elez Biberajt si nxitëse të nacionalizmit shqiptar. Por këto qëndrime nuk e shqetësuan kurrë shumë Elezin. Këtë vlerësim bën edhe profesori i nderuar dhe gjithashtu një kontribues me merita të mëdha ndaj çështjeve shqiptare në botën akademike këtu në Shtetet e Bashkuara, Profesori shqiptaro-amerikan, Nikolla Pano, në parathënjen që i bën librit të posa botuar tëDr. Biberaj, kur thotë se, “Një nga karakteristikat dalluese të shkrimeve të Elez Biberajt është se ato përshkohen me atë që karakterizohet si një qasje panshqiptare, pa i dhënë ndonjë kuptim përçmues këtij termi.”Me këtë dua të them”, vazhdon Profesor Pano, “se ai nuk i trajton zhvillimet në Shqipëri dhe Kosovë në një vakum. Përkundrazi,” pohon Nik Pano, “Ai i sheh ato në kontekstin e evoluimit të situatave brenda bashkësisë ballkanike shqiptare, që është rezultat i faktorëve të tillë si rënia e sistemit komunist, shpërbërja e Federatës Jugosllave dhe vështirësitë e tranzicionit paskomunist”, shkruan Profesor Pano.
Ky pohim vërtetohet nga shkrimet dhe kumtesat e pëmbledhura në librin më të ri të Dr. Elez Biberaj, ndër të cilët dallohen titujt, siç janë: “Kosova: beteja për njohje”, “Marrëdhëniet shqiptaro-jugosllave dhe çështja e Kosovës”,“Shqipëria pas Hoxhës: dilemat e ndryshimit”, “Shqipëria dhe shqiptarët në periudhën paskomuniste”,“Çështja kombëtare shqiptare: rruga e vështirë drejt autonomisë, shkëputjes dhe pavarësisë”, “Kosova: rasti për një zgjidhje jetë gjatë e të qëndrueshme”,“Kosova: lindja e një shteti të ri” e ashtu me radhë, duke e përmbyllur librin me kumtesën të cilën Dr. Biberaj e paraqiti para Kongresit amerikan në lidhje me sfidat demokratike dhe perspektivat politike të Shqipërisë para se të mbaheshin zgjedhjet parlamentare në Shqipëri qershorin e vitit të kaluar,duke thënë se “Shqipëria është një vend në një udhëkryq të rëndësishëm, që vërtitet midis përplasjeve politike destabilizuese dhe aspiratave për mirëqenien kombëtare, konsolidimin e demokracisë dhe integrimin europian.” Dr. Biberaj në këtë kumtesë para disa ligjvensve amerikanë tha në lidhje me zgjedhjet e vitit të kaluar se,“Zgjedhjet iu ofrojnë aktorëve të politikës shqiptare një mundësi për të tejkaluar qasjen e zakonshme që i sheh ato si një lojë ku ka vetëm fitues dhe të humbur, për të dëshmuar se ato synojnë konsolidimin e demokracisë dhe për të riinstitucionalizuar politikën demokratike. Nëse i jepet fund paralizës politike dhe lojërave të rrezikshme, që kanë karakterizuar katër vitet e fundit”, shkruan ai, ”kjo do të çlironte potencialin e madh që kanë shqiptarët dhe do të hapte rrugën për anëtarësimin e Shqipërisë në Bashkimin Evropian.”
Ky është jo vetëm optimizmi që e dallon Elezin për të ardhmen, por edhe shpresa e tij për Shqipërinë dhe për Shqiptarët, por nga ana tjetër ai shkruan zgjedhjet në vetevet nuk janë një zgjidhje. Në lidhje me këtë, ai shkruan se, “Vetëm zgjedhjet, edhe sikur të zhvillohen në përputhje të plotë me standardet më të larta ndërkombëtare, nuk janë shpëtim për demokratizmin e Shqipërisë. Qeveria e re që do të dalë nga këto zgjedhje do të ballafaqohet me sfida të vështira dhe nuk mund të zhytet në debate të zgjatura paszgjedhore.”, ka shkruar ai duke iu referuar zgjedhjeve të vitit që kaloi në Shqipëri.
Kjo deklaratë e Elezit, ose më mirë të themi ky paralajmërimprofetik mbi situatën politike në Shqipëri atëherë dhe sot, duket tanifatkeqsisht si një profeci e realitetit për situatën e stërgjatur dhe të rrezikshme politike në Republikën e Kosovës, ku si rezultat i grindjeve dhe i mos bashkpunimit politik midis palëve, ende nuk janë krijuar inistitucionet e reja qeveritare madje edhe pesë muajë pasi u mbajtën zgjedhjet, ndonëse edhe në përgjithësi ato u mbajtën në përputhje me standardet ndërkombëtare.
“Edhe pse kushtet nuk kanë qenë të favorshme për lindjen e një brezi të ri udhëheqësish, Shqipëria ka një brez të ri, të arsimuar dhe dinamik, që priret të mendojë në një kontekst perëndimor e demokratik dhe është i gatshëm të ngrihet në pozita me ndikim. Shqiptarët e zakonshëm kanë treguar një angazhim të thellë për integrimin në BEdhe e shohin demokracinë si formën e tyre të preferuar të qeverisjes”,ka kumtuarDr. Elez Biberaj në Kongresin amerikan pak më shumë se një vit më parë,fjalim ky që përfshihet në librin “Shqipëria dhe Shqiptarët në Udhën e Rimkëmbjes” të autorit Biberaj.
Mesazhi i kësaj kumtese të Elezit para Kongresit amerikan një vit më parë, si dhe mesazhi i shkrimeve të tjera të përmbledhura në këtë libër mbi Shqipërinë dhe Shqiptarët, madje mund të them i të gjitha shkrimeve, kumtesave dhe intervistave të Elez Biberaj, për të cilat unë kam njohuri, — është se ai beson me gjithë qenjen e tij se Shqipëria, Kosova dhe të gjithë shqiptarët, kanë, “aftësinë për të thelluar reformat demokratike dhe për të rivendosur besimin e publikut te procesi politik. Por në mënyrë që të rigjallërojnë demokracinë dhe të shtyjnë përpara aspiratat demokratike të vendit, elitat politike shqiptare duhet të bëjnë shumë më tepër për të vendosur sundimin e ligjit, për të fuqizuar institucionet jopartiake, për të luftuar korrupsionin dhe për të larguar perceptimin e përhapur se politikanët janë pasuruar në kurriz të qytetarit të thjeshtë”, shkruan Dr. Elez Biberaj.
Jam i detyruar të rrëfej se me Elezin jemi njohur si studentë nga bankat e një kolegji të vogël në Bronks të Nju Jorkutqë në vitin 1972 dhe kemi mbetur kolegë dhe miq të ngushtë pasi na ka lidhur puna dhe interesimiipërbashkët për fatin e Shqipërisë dhe të Shqiptarëve. Fati e bëri që eventualisht të punonim së bashku pranë Zërit të Amerikës për vite me rradhë dhe si i tillë mund të them se kam nderin të pohoj se kam lexuar pothuaj çdo gjë ka shkruar Elezi. Për më tepër, kam qenë i pranishëm në pothuaj të gjitha prezantimet e tija në qarqet e qeverisë amerikane, në Kongresin e SHBA-ave, në mjedise akademike dhe tëatyre që në Amerikë i karakterizojnë si “think tanks”, jo vetëm në Washington por edhe në mbledhjet akdemike që mbaheshin anë e mbanë Shteteve të Bashkuara, në kuadër të konferencave vjetore mbi çështjet e ish-vendeve komunsite të Europës Lindore dhe të Bashkimit Sovjetik. Andaj mund të pohoj se në këtë libër dhe gjatë gjithë karierës së tij 30-vjeçare, Elez Biberaj i ka kushtuar jetën e vet profesionale dhe mund të them edhe jetën private, një misioni të trefishët, për realizimin e të cilit nuk pushojë kurrë:Shëmbjes së komunizmit, lirisë dhe pavarësisë së Kosovës dhe më në fund integrimit të kombit shqiptar në organizmat euro-atlantike, aty ku e ka vendin e vet, në rresht me kombet e përparuara perëndimore.Ndoshta, si kolegë dhe miq që jemi, dikush mund të më kritikojë për komentet e mia në lidhje me këtë vepër dhe për veprimtarinë e Elez Biberaj në përgjithësi, por megjithëkëtë, unë i bashkohem vlerësimit të Profesorit Nik Pano, i cili shkruan se, “Ekspertiza e Dr. Biberajt në çështjet shqiptare dhe të Ballkanit është vlerësuar më tej brenda Zërit të Amerikës, nga agjencitë e tjera qeveritare,nga qendrat studimore, prestigjioze, joqeveritare në Shtetet e Bashkuara dhe bashkësia akademike. Ai është intervistuar dhe konsultuar nga qendra kryesore mediatike në Shtetet e Bashkuara dhe jashtë shtetit gjatë periudhave të krizës në Shqipëri dhe Kosovë”, shkruan Pano.“Këto lidhje të ndërsjellëta i kanë mundësuar Elezit të ngrejë lart vetëdijen e kolegëve në qeveri, akademi, media dhe publikun amerikan, në lidhje me sfidat me të cilat është përballur dhe përballet Shqipëria, Kosova dhe popullsia shqiptare në Ballkan, si dhe për të ndikuar mbi pikëpamjet e tyre”, thekson profesori shqiptaro-amerikan Nik Pano.Pasi kam qenë dëshmitar i afërt i kësaj veprimtarie të Dr. Elez Biberaj për të cilën pohon profesori, unë jo vetëm që jam plotësisht dakort me vlersimin e punës së Elezit nga Profesori i nderuar dhe mik i përbashkët, Nik Pano, por dua të shtoj se në të gjithë këtë veprimtari Elezi ka treguar dashurinë e tij prej atdhetari për Shqipërinë dhe për Shqiptarët kudo, por edhe për vendin e adaptuar ku ne të gjithë gjetëm strehimin, lirinë dhe mbështetjen për të jetuar të lirë po se po, poredhe për të realizuar ëndërrat tona dhe në këtë proces për të ndihmuar sado pak drejtë të mires së përbashkët për shqiptarët kudo. Elez Biberaj, si ndoshta si ansjë tjetër, e ka realizuar këtë ëndërrë. Për më tepër, Elez Biberaj e ka zhvilluar dhe e vazhdon veprimtarinë e tij për të mirën e përbashkët dukeiu shmangur shfaqjeve të bujshme dhe duke e treguar veten me vepra të mbara dhe të frutshme, siç është libri i fundit i tij, “Shqipëria dhe Shqiptarët në Udhën e Rimëkëmbjes”.Për këto dhe merita të tjera, Presidenti i Republikës së Shqipërisë, Z.Bujar Nishani i ka akorduar Dr. Biberajt Medaljen, Nderi i Kombit, duke iu shtuar Medaljes së Mirënjohjes që i akordoi atij një vit më parë edhe ish-Presidenti Bamir Topi.
Personalitet i shquar, shqiptar i devotshëm , SHEUQET MUKA (Shkodrani)
* Mësues modern,mendimtar përparimtar,ithtar i evolucionit, publicist transparent,përkthyes dhe autor tekstesh,ligjërues elokuent,luftëtar i flaktë i Shqipërisë natyrale.Martir I Demokracisë./
*Pushka mund ta shtrijë njeriun për tokë ,ndoshta duke e lanë shakull,por mendimin e tij s’mund ta mbysë e s’mund ta shuej “- Shkodrani/
Nga Pertefe Leka/
Është mirë për brezat që vijnë të njohin vlerat e njerëzve të shquar, të njohin konkretisht punën e tyre vetëmohuese, nëpërmjet trashigimisë qe kanë lënë ata.Të njohin aktivitetin frymëzues, këshillat e vyera, qëndresën burrërore për mbrojtjen e parimeve të drejta. Të njohin humanizmin e thellë dhe vizionin e qartë që kishin për të ardhmen e popullit e të atdheut.
Një personalitet i tillë i këtyre përmasave është Sheuqet Muka me pseudonimin, Shkodrani.
Ai jetoi në ngjarjet më kulmore të vendit tonë, në vitet 1912-1939.Ecja e tij në këto tri dekada njeh vetëm punë intensive, duke dhënë një kontribut të madh në fushën e arsimit dhe si aktivist shoqëror e politik. Idealet patriotike i ka shprehur në shumë shkrime dhe poezi :”I dashtuni Flamur”,”I përzemërti Flamur”,”Rrnoftë Shqypnia”,”Atdhetaria”,Për të kremte të 28 Nandorit 1912”; etj. Ai ka qenë prezent në të gjitha ngjarjet historike e politike të kohës deri në organizimin e besëlidhjes “Besa Shqiptare” dhe “Lidhja e Shkodrës “1944. Ai u bë i njohur si mendimtar modern për Shqipërinë natyrale,me një Flamur:“Shpirtin e Shqyptarit Perendia nuk e la me u ligshtue,e mbajti gjallë dhe me sakrifica,heroizma mbas heroizmash Flamuri ynë valon i lirë.”
Historigrafia shqiptare i ka borxh një vend nderi këtij luftëtari të lirisë: Një institucion bamirësie, një shkollë, një bibliotekë do të krenoheshin po të mbanin emrin e tij.
Profesioni i tij si mësues nuk e ndaloi që të bëhej një forcë e pathyeshme në mbrojtje të të drejtave njerëzore dhe kombëtare.
Karrierën arsimore e filloi me 1910 si mësues në Mejtep,por shpejt po me ate klasë bëhet nismëtar për të kaluar në shkollën e Parrucës e cila u hap me 1913. Atje punoi si mësues e më vonë si drejtor për 20 vjet rrjesht, ku u dallua për një punë të çmuar organizative, edukative e kulturore .Etja për dije dhe njohja e shumë gjuhëve të huaja i dhanë mundësinë të njihte nga afër literaturën e pasur botërore në fushën e pedagogjisë dhe mendimit përparimtar bashkëkohor.
Gjënë e parë që bëri në këtë shkollë ishte krijimi i bibliotekës për nxënësit dhe mësuesit.Motoja e tij ishte: “Me i paisë bijtë e shqipes me flatrat e diturisë që janë stolitë ma të çmueshme të kësaj jete.” Po në këte shkollë qe nismëtar i krijimit të orkestrës me vegla frymore e quajtur “Trupi muzikuer, Shkolla e Parrucës “ku pati përkrahjen dhe ndihmen e dy mësueve shumë të njohur shkodranë, Shuajp Domnori dhe Ragip Gjylbegu. Kjo shkollë mbahej ndër më të mirat ne Shqipëri. Shumë mësues të vjetër që kishin punuar me Z. Sh Muka e mbanin në gojë përvojën e mirë të kësaj shkolle dhe meritat ia jepnin drejtorit ekzigjent dhe organizator. Ai vuri në jetë mendimin pedagogjik më të përparuar të kohës.
Si ithtar i Herbartit dhe Pestalocit nuk kurseu asgjë nga vetja për t’i dhënë shkollës një frymë të re . Ishte mësues autodidakt dhe s’pushoi së shkruari, artikuj pedagogjikë, tekste shkollore, poezi patriotike e përkthime për pjesë leximi . Duke pasë këte formim ai ndikoi për një arsim masiv të djemve dhe të vajzave të Shkodrës, luftoi kundër analfabetizmit, hapi kurse për mësimin e gjuhës amtare sepse thoshte “ka vorfnue mija djelmoça dhe duhet me u shti ne zemër dashninë për gjuhën shqipe “ Për këte nuk nguroi te ngreje zërin e të bëhet nje luftëtar i zjarrtë për arsimimin e vajzave dhe edukimin e tyre përmes shkollës. Në fjalën përshëndetëse, që mbajti ditën e inaugurimit të shkollës së vajzave në vitin 1917 e cilësoi këte eveniment si ngjarje shumë të rendësishme, sepse vajzat nesër do të bëhen nëna dhe femijët e ardhshëm prej tyre do të marrin edukaten.
Duke theksuar edukimin patriotik nepërmjet kësaj shkolle ai mburret se “ Vajzat përveç mësimeve që do të marrin nuk do të harrojnë nesër t’u kendojnë fëmijëve “U rritsh bir ,o loçka eme ,dëshmitar për Atdhe tand”
I entuziazmuar nga fillimet e mbara për hapjen e shkollave të para në gjithë vendin, lufton po me ate vrull për emancipimin kulturor të rinisë shkodrane. Me 10 Mars 1919 së bashku me një grup patriotësh themelojnë Shoqërinë patriotike, kulturore e sportive “Vllaznia” që bëri emër në shumë aktivitete. Përpjekjen më të madhe e bëri për të hapur në Shkodër një gjimnaz shtetëror. Në shumë artikuj e ligjerata, letra e peticione dërguar autoriteve vendore dhe shtetërore ”.. për nji shkollë të mesme d.m.th.për nji Gjymnaz Zyrtar Kombëtar me profesor krejt të mirë që fëmija të kenë ku të ndjekin mësimet e mesme, që kështu të mos bjerret shpresa e re e Atdheut tue lanë pa e pajisë me nji kulturë për të cilën ka nevojë.” Kjo shkollë do të vlente sipas tij edhe për bashkim dhe mirëkuptim fetar. Në këto kushte ai thekson se pjesa katolike i kishte shkollat përkatëse, ate të Françeskanëve dhe të Jezuiteve ndërsa pjesa myslimane nuk i dërgonte femijët në këto shkolla për arsye fetare.” Ne duhet të luftojmë që myslimanët e Shqipnisë duhet të jenë ma te zhvilluemit e të gjithë myslimanëve të botës për arsye se janë të Evropës”. Në përpjekje e sipër ai e realizoi qëllimin e shumë kërkuar. Gjimnazi i shtetit u hap me 1922. Ky institucion u bë shpejt një qendër e bashkimit kombëtar e fetar. Shkolla e re u mbush me nxënës nga e gjithë Shqipëria, Kosova e Çamëria, me nxënës të besimeve të ndryshme. Tani ai afirmohet si organizator i arsimit Kombëtar. Në Maj të vitit 1922 Ministri i Arsimit, Rexhep Mitrovica i dërgon një njoftim me programin e Kongresit që do të mbahej së shpejti.
Nga pikëpamja fetare ishte mysliman dhe bashkëpunonte me klerikët më të kulturuar islam si H. Ibrahim Repishti, H.Abaz Golemi, H.Ali Tari, H Kaduku, H.Sabri Bushati etj. Ai solli të reja në mësimin e fesë ashtu siç bëri Noli me përkthimet e psalmeve në gjuhën shqipe. Në përkthimet e librave fetare ai vet shkruan:”Me botime librash e përkthimesh në gjuhën e dashtun t’onen, ka me pasë rasë zogu i shqiptarit mysliman m’e mësuem e me njoftë fenë e vertetë të veten e, tue mësuem urdhnat e ndalimet e fesë, ka me qenë vertetë nji gjymtyrë e shëndoshe për bashkëfetaret e bashkatdhetarët e vet e për gjithë shoqnin njerzore mbarë”.
Nga ana tjetër ishte shumë i lidhur edhe me klerikët katolikë me të cilët diskutonte dhe bashkëpunonte për çështje kombëtare, si Pater Gjergj Fishta, Pater Anton Arapi, Pjetër Meshkalla. për këte të fundit u jepte porosi fëmijëve të vet nga burgu :” Meshkallës , mos harroni me i shkue për Pashkë, të m’i sillni urimet, përshëndetjet e falenderimet e mija”.
Në ceremoninë e organizuar me rastin e 60-vjetorit të lindjes së At Fishtës, Shkodrani(Sh.Muka) mbajti kumtesën ‘Gjergj Fishta për zgjimin kombëtar”. Në ate eveniment, Ai u radhit me personalitetet me të shquara të elitës shkodrane,duke promovue idetë përparimtare të Fishtës për bashkimin kombëtar.
Idenë e tolerancës fetare në Shqipëri e mbron me një ligjeratë të mbajtur me rastin e festës së Pavarësisë: ”Hala s’paskan marrë vesh armiqtë e tradhëtaret e kombit t’onë se ne Shqypni nuk ka turk e kaurr ?! S’ka jo, turk e kaurr ka vetëm shqiptar me besim mysliman,katolik e ortodoks.”
Për merita të veçanta në edukimin e brezit te ri në vitin 1933 e emërojne drejtor në shkollën modelore të Tiranës “Hoxha Tahsin” në të cilën qendron pak vite, por jep një ndihmesë të madhe në planin pedagogjik e shoqëror.Pas tre vjetesh, emërohet
drejtor i” Strehës Vorfnore” të Tiranës.
Atje vë të gjitha energjitë fizike e mendore në shërbim të këtij institucioni shkollë-familje, këte punë të dyfishtë si prind dhe si mësues e bën me shumë dashuri për t’ju dhëne fëmijëve jetim gjithçka që u mungonte .Edhe pse kishte një afeksion të madh për femijët, nuk bënte lëshime në drejtim të rregullit e të disiplinës, pastërtisë dhe punës sistematike. Me që shkolla financohesh nga Kryqi Kuq Shqiptar, ai mundohej që këto fonde t’i ekonomizonte sa më mirë në dobi të shëndetit të fëmijëve për të cilët kishte krijuar kushtet më të volitshme për jetë të kulturuar. I prirur nga mësimet e Xhon Djuit,pragmatisti i njohur amerikan, i cili i jepte rendësi praktikës mësimore, hapi reparte pune si për djemtë ashtu edhe për vajzat. Organizoi orkestren me vegla frymore, zhvilloi veprimtari sportive e kulturore te larmishme.Në repartet e zdrukthtarisë,rrobaqepësisë, tezgjahut, qëndisisë, këpucarisë dhe gjithashtu në parcelat ku bëhej puna bujqësore në rrethinat e Tiranës,i aftësonte fëmijët të ishin në aktivitet të vazhdueshëm ku njëherësh mësonin dhe nxirrnin shumicën e shpenzimeve të veta. I kënaqur nga puna dhe sukseset që kishte arritur me fëmijët e strehës, i shkruante mikut të tij, mësuesit Jahja Domnorit, me anë të një kartoline ku nxënësit dukeshin të rreshtuar bukurt(shiko fotot) “Kjo fotografi vllai im, asht estetikë në vetvete. Për ditë më shkon mendja ma ba nga nji gja të re .Më knaqet shpirti kur i shoh në rregull. Detyra jonë asht gjithmonë përpara.” (fotografite jane marre nga arkivi i familjes se J.Domnorit )
Në kulmin e veprimtarisë së tij, pushtimi fashist ia ndërpret këte punë pasionante prej misionari të devotshëm . E arrestojnë dhe e internojnë si njeri i padëshiruar për rregjimin fashist. Po nga italianët ishte arrestuar dhe internuar si person i rrezikshëm në vitin 1919, kur ai ishte në Vlorë me detyra të rëndësishme.
Patrioti i flaktë që i kushtoi gjithë jetën përparimit të kombit, denimin më të madh e mori nga diktatura komuniste. Burgu i gjatë, peripecitë, torturat nuk e mposhtën, edhe atje në qelitë e errëta përhapte dritë duke mësuar të rinjtë për gjithçka dinte nga eksperienca e gjatë si mësues. Bashkëvuajtësi i tij, Sheuqet Kraja në shkrimin “Mësuesi ynë në shkollën e burgjeve “ ndër të tjera shkruante :“Ndonëse kalova një kohë të gjatë me mësuesin tim në burg e kam të veshtirë të vë në pah të veçantën, me çka ngadhnjeu disa herë ky luftëtar në fushat e përpjekjeve e të përleshjeve më rrënqethëse që pau me dhimbje Historia jonë Kombëtare. Për vite të tëra, përballë, pranë e pas tij, nuk arrita të zbuloj heroiken që e bëri të fitojë respektin e vendnderin krah burrave më të rrallë të Shqipërisë.”
Në të njëjtën kohë ai vazhdonte edukimin e fëmijëve të vet me letra nga burgu. Dëshmi për këte janë 200 letrat që edhe sot ruhen në arkivin e familjes Muka. Në të gjitha letrat shruante me fjalë të urta e këshilla që t’i shërbenin ardhmërisë së tyre dhe për secilin fëmijë shkruante në mënyrë të veçantë, ndërsa këshilla e përgjithshme për to ishte “Të jeni gjithmonë nxanës“.
Djali i tij, Adnan Muka, në një letër falenderimi që ia drejtonte auditorit në një konferencë kushtuar Z.Sheuqet Muka, pas 1990, shkruante:”Ne, 5 fëmijët e tij, fati na privoi të drejtën e ligjshme natyrore për t’u rritur e edukuar direkt prej tij.Po megjithate ai me mjeshtëri artisti nepërmjet letrave nga burgjet na ka dhënë leksione të mirëfillta edukative,shumë të çmueshme e të dashura. Na mësoi dhe na formoi me edukatë qytetare. I jemi pakufi mirënjohës.”
Mesazhi i vlefshëm që ka lënë për të gjithë ne, i cili do të transmetohet ndër breza është : “Sa ma të ditun që të jemi, aq ma të fortë e të pasun do të kemi komb e atdhe, përnjiherë edhe vetë do të jemi ma të lumtun,”
Veprimtaria Kombëtare e Z.Sheuqet Muka,pavarësisht nga nepërkembja, ishte e njohur. Shkodra ziente përbrenda nga këto padrejtësi që i bëheshin intelektualëve patriotë. Kjo u duk qartë në ditën e ceremonisë mortore ku pjesëmarrja masive pa dallim klase e feje ishte një sfidë për rregjimin e egër.Ai vdiq dy vjet pasi kishte dalë nga burgu.Ishte janari i ftohtë i vitit 1967, kur lufta e klasave ishte acaruar se tepërmi, por shkodranët, si gjithmonë, pa marrë parasysh se çfarë mund t’u ndodhte e manifestuan paqësisht urrejtjen ndaj persekutorëve për të lartësuar respektin ndaj atyre që u sakrifikuan për Kombin. Në krye të kortezhit krahas klerikëve myslimanë ishin edhe klerikët katolikë si Padër Meshkalla, At Frano Kiri, Padër Mark Arapi etj.Ky tubim ishte i papritur për autoritetet vendore.Ata nuk munden ta ndalnin ate lum njerëzish, ate nderim të veçantë që i bënë bashkëqytetarët, Martirit të Demokracisë.Më pas u morën disa masa, por s’mund të dënonin gjithë qytetin.
Sot studiues të ndryshëm të aktivitetit të tij e vlerësojnë me krenari trashëgiminë e vyer kulturore, edukative dhe politiko-shoqërore:
Studiusi i mirënjohur shkodran, Mentor Quku,i ka bërë këte vlerësim:”Ndriçimi i kësaj maje olimpike të qytetit tonë, do te shtojë nje gur tjetër në tempullin, ku brezat do të vijnë të mësojnë si të punojnë per vendin e vet “
“ Sheuqet Muka, intelektuali dhe atdhetari i njohur, nacionalisti i shquar dhe antikomunisti i vendosur, luftëtari i unitetit kombëtar dhe misionari i dijes,i arsimit, i kulturës dhe fesë.Njeriu që aqë shumë e deshi atdheun,lirinë e shkollën shqipe , por që aqë shumë u ndoq dhe u persekutua” .nga Dr. Vehbi Hoti
“Sheuqet Mukës, Burrë si burrat e motit shoq i paharrueshem i burgimit komunist, këte ligjeratë teologjike mbi te Shenjten Trini,shkrue sipas dishirit e nxitjeve të shpeshta të tij,autori në shenjë miqësie e çmimit me kënaqësi të vërtetë ja kushton . Nga vepra e P.Mark Harapi
“Ai është shembull tipik i MËSUESIT TË POPULLIT.” Nga studiusi i shquar i arsimit kombëtar, Islam Dizdari.
‘ Hallall’kjoftë e Shqipnisë buka./Xhemal Naipi e Sheuqet Muka /Patriotë fetarë e atdhetarë/ Egër i shtypi diktatura “ Nga rapsodi popullor Dedë Shyti
“ Ne vargun e krijimtarisë së Sh. Mukës është për t’u shënuar angazhimi i tij si ligjërues që shquhej për thellësinë e përmbajtjes, qartësine e trajtimit, bukurinë e natyrshmërinë e paraqitjes së fakteve e të argumenteve, pasurinë e gjuhës e stilin elokuent prej oratori.”Nga studiusi Dr. Faik Luli.
Për të njohur aktivitetin politik të Sheuqet Mukës po shënojmë disa pjesë të shkëputura
nga proces-verbali i hetuesisë ku ai pohon me kurajo çdo veprimtari që ka kryer .
A ke pasë ndonje nëpunësi në kohën e turqisë?
_Në vjetin 1910 kam mbaruar shkollën ushtarake ,
_A të pëlqente okupacioni turk?
_Në vendin tonë ka pasë elemente që punonin për t’u çliruar nga kjo zgjedhë nji nga këta jam edhe unë.
_A ke qenë antiitalian apo e ke simpatizuar?
_…Forcat italiane me kane arrestuar dhe më internuan si antiitalian…
_Ç’punë keni bërë në regjimin e Zogut e ke dashur këte rregjim apo ke qenë kundra tij?
_Gjatë regjimit të Zogut kam punuar si arsimtar … Regjimi i Zogut ka pasë statut, ku sigurohej demokracia,ka pasë liri shtypi,ka pasë Parlament dhe senat,pra i ka pasë të gjitha elementet e demokracisë.Në parlamentin e Zogut ishin shqiptarë, regjimi i Zogut si çdo regjim që krijohet në nji shtet te ri ka edhe të meta, nuk mund të kërkohet menjëherë shtet ideal. Per t’u bërë shtet ideal do kohë dhe mua me pëlqen zhvillimi i gjërave me evolucion.Unë jam ithtar i evolucionit.
_A të pëlqeu okupacioni Italian?
-Fashizmi nuk më pëlqeu.Jam arrestuar nga fashistet në daten 5 qershor 1939 …Une jam internuar si antifashist dhe jo si zogist.
– A i quaje gjermanët okupatore?
– Gjermanet i konsiderova si nje okupator më të rëndë se italianet.
– A mereshit me politikë?
– Në fillim të vitit 1944 u formua në Shkoder “Besa Shqiptare”.Inisiatoret e kësaj organizate qenë:Ndoc Çoba ,
Tef Gera,Hysen Lohja, Hys Draçini, Xhemal Naipi dhe unë Sheuqet Muka.
– Mbledhjen e parë për të organizuar këte organizatë e kemi bërë në shtëpinë e Ndoc Ç obës .
– Si pikë kryesore kishim bashkimin e popullit dhe me qenë gati me çlirimin e Atdheut,largimi nga vëllavrasja dhe pajtim gjaqesh.
Na trego për lidhjen e Shkodrës
…..është bërë një marrëveshje ndërmjet këtyre organizatave : “Besa Shqiptare”,”Grupi Nacional Indipendent”, dhe “Balli Kombëtar” Marrëveshja ka qenë në këto pika: Me i qëndrue larg vëllavrasjes dhe e dyta bashkim në rast mësymje nga jugosllavët. Në mbarim të luftës organizatat do të jenë të lira të tregojnë aktivitetin e tyre ….
A kishit marrëveshje me Lidhjen e Prizrenit?
……Nder të tjera pohon :”Tendenca e kësaj besëlidhje ka qenë ÇLIRIMI I KOSOVES nga jugosllavët dhe me u bashkue me Shqipërinë.
A ke qenë në mbledhjen e Zall-Herrit kur u bë Kongresi i Legalitetit?
-Organizata “Besa Shqiptare”u ftua në këte kongres si organizatë më vete …..
Ndoc Çoba mbajti një fjalim me rastin e hapjes së kongresit ….ai foli mbi mënyren e bashkimit të anëtarëve të Legalitetit.Në këte mbledhje u vendos që të bashkohen dhe të përgatiten forcat për të luftuar okupatorin…..
Zotëri të pushtetit, veprimtarinë time nuk e quaj tradhëti, pse s’ kam ba tradhëti që të pendohem e të dënohem .”Besa Shqiptare” s’ka qenë tradhëtare, as “Lidhja e Shkodrës”.
Materiali i plote eshte ne dosjen me numer arkivor 1162/a dhe në shkrimin e Astrit Jusuf Jegenit
‘Sheuqet Muka në personalitetin e tij politik e historik”
–
Meditime në kampin e shfarosjes së Tepelenës
Nga Reshat Kripa/
Së fundi mbërritëm në ish-vendin ku dikur ishte ngritur kampi famëkeq i Tepelenës. Një grumbull kazermash pothuajse të shkatërruara krejtësisht. Kërkova, më kotë, të gjeja ndonjë shenjë nga ajo e kaluar e hidhur e viteve 1949-1954, kur në këtë vend dergjeshin, e theksoj dergjeshin gra e burra, por më shumë fëmijë të pafajshëm që ishin të detyruar të pranonin kushtet më mizore të jetës që ekzistonin aty, por nuk gjeta asnjë shenjë. Nuk gjeta, të paktën, një tabelë përkujtimore. Si ka mundësi? Një gjë e tillë i ra në sy edhe drejtorit të zyrës për Shqipërinë të Fondacionit “Konrad Adenauer”, zotit Thomas Schrapel, që kishte organizuar këtë konferencë përkujtimore kushtuar kësaj ngjarje tragjike të së kaluarës.
Vështroja fytyrat e plakura të atyre që kishin mundur të mbijetonin nga ky gjenocid i regjimit komunist, Hyrije Dostit (Kupit), Tomor Dostit, Lek Previzit, Aziz Ndreut, Sokol dhe Simon Mirakajt, Bilbil Camit dhe plot të tjerëve që kishin kaluar nëpër të nëntë rrathët e ferrit komunist. Në sytë e tyre ndieja dhimbje për familjarët apo miqtë që kishin humbur në këtë kamp të tmerrshëm dhe para syve më shfaqeshin si në një ekran këto ngjarje:
Po transferoheshin nga kampi i Beratit për në Tepelenë. Në afërsi të Përmetit, befas njëra nga makinat frenoi papritur. Njerëzit që ishin ngjeshur sipër fluturuan dhe ranë në greminë. Shumë u plagosën, Por Fadil Petrela dhe e shoqja Xhumaja, bija e Abaz Kupit, nuk u ngritën më. Në gjirin e Xhumasë qëndronte e shtrënguar fort fëmija gjashtëmuajshe që nëna e kishte mbështjellë rreth vetes për ta mbrojtur. Fëmija shpëtoi mrekullisht së bashku me tre motrat dhe vëllezërit e saj, më i madhi i të cilëve nuk i kishte mbushur të dhjetë vjetët. Ishin të internuarit që u kujdesën për rritjen e jetimëve.
A mund të ketë mizori më të madhe se kur dënon edhe fëmijtë e vegjël? Një mizori e tillë mund të ndodhë vetëm kur në krye të shtetit janë njerëz mizorë dhe të pamëshirshëm. Por ndryshe mendojnë disa të vetëquajtur historianë që pretendojnë se Shqipëria qenka “çliruar”. Nga cilët dhe për kë shërbeu kjo e ashtuquajtura “liri”? Mos vallë për këta fëmijë që i latë jetimë? Aziz Ndreu më tregon historinë e Shega Frashërit që do të rezistonte për disa ditë e varur për duarsh në tavan, në mënyrë të atillë që vetëm pak majat e gishtërinjve të këmbës t’i preknin tokën? Dhe kjo bëhej me qëllimin e vetëm se torturuesi donte të eksperimentonte se sa do të mund të rezistonte një femër në kondita të tilla. Nëse ajo mbeti gjallë ishte merita e dy të dënuarve të tjerë në të njejtën qeli, Azizit dhe Pal Mirashit që shtriheshin me radhë nën këmbët e saj në mënyrë që ajo të qëndronte mbi shpinën e tyre dhe kur dëgjonin çelësat që hapnin portën largoheshin që roja të mos kuptonte asgjë.
Dhe pseudohistorianët vazhdojnë të predikojnë se e ashtuquajtura Luftë NacionalÇlirimtare e tyre solli lirinë në Shqipëri. Mos vallë kjo është liria për të cilën paskan luftuar ata?
Një nënë mirditore vajtonte mbi kufomën e birit të vdekur gjatë natës. Ajo nuk kishte më qumësht për ta ushqyer. Pranë saj qëndronte edhe binjaku tjetër. Ai qante dhe qante me ngashërim. Donte gjirin e nënës që i mungonte. Pas pak edhe ai pushoi. Nëna e pa, i lëvizi kokën, e shkundi, por ai nuk përgjigjej. Nëna lëshoi një ulërimë ngjethëse. I kishte vdekur edhe binjaku tjetër. Shoqet u munduan ta qetësonin. Por vajtimi i saj shponte edhe qiellin. Herë qante dhe papritur fillonte të qeshte dhe përsëri të qante. E mjera ishte çmendur.
Mos vallë kjo ishte liria e kësaj nëne? Por pseudo-historianët e ardhur nga bota e krimit përgatiten të festojnë me madhështi ditën e lirisë së robëruar.
Transportoheshin shtylla për në minierën e Memaliajt. Trasporti bëhej nëpërmjet lumit të Bënçës. Ishte dimër. Çdo gjë kishte ngrirë akull. Disa trungje kishin ngecur pa rënë në lumë. Reshter Kamberi i drejtohet Kec Grimcit pesëdhjetëvjeçar:
– Hej ti që më rri si hu gardhi, shtyji ato trungje.
Keci mori një degë druri dhe u mundua të shtynte trungjet. Reshteri nuk priti por e shtyu dhe e hodhi në lumë. Keci u drodh nga të ftohtit dhe në pak minuta mbeti i ngrirë me duart përpjetë. Shokët e kapën dhe e nxorrën nga lumi. Ashtu të ngrirë e çuan në kuzhinë ku u munduan që nga nxehtësia e ambientit të atjeshëm ta sillnin në vete. Pak nga pak filloi të shkrijë dhe arriti t’u thotë shokëve: – Mos harroni racionin tim të bukës!
Kjo është liria juaj zotërinj pseudohistorianë ku njeriu vdes nga uria? Klithmat e korbave të zinj po dëgjohen gjithmonë e më tepër, me një mllef të paparë edhe sot, për të ringjallur atë epokë që populli shqiptar e përmbysi njëherë e përgjithmonë në fundin e viteve 90-të. Këto klithma vijnë nga “shakaxhinjtë e përparimit” siç i quante Noli këta pehlivanë.
Helena Beça, një franceze, e shoqja e Andon Beças, dëgjoi emrin e saj që e thërrisnin. Përgjegjësi i thotë se do të shkonin të ngarkonin dru në krah. Ajo e habitur i përgjigjet me një shqipe gjysmake: – Pse mba dru nieri? Dru mba kala.
Kapter Selfua e dëgjoi, e rrëmbeu dhe filloi ta godasë ku të mundte. Shoqet e ngritën dhe e tërhoqën zvarrë deri në vendin e punës. Kështu vazhdoi disa ditë deri sa i mbaruan fuqitë. Ra pa ndjenja në tokë. E shtruan në infermieri ku mjeku që i vizitonte, Lluka Dhimolea, i sajoi një diagnozë falso dhe e nisi për në spitalin e Gjirokastrës. Mjekët e atjeshëm e kuptuan diagnozën, por heshtën. U vinte keq për francezen e ngratë. As që u shkonte ndër mend se mund të trajtohej ashtu njeriu. Helena qëndroi e shtruar deri sa e mori veten mirë dhe pastaj u kthye përsëri në kamp.
Mos vallë kjo është barazia e gruas me burrin, e propaganduar me aq forcë nga propaganda komuniste? A do t’i shkruajnë pseudo-historianët që kanë marrë përsipër “rishkrimin” e historisë së Shqipërisë këto ngjarje makabre? Çfarë historie do te rishkruajnë atëherë? Ka kohë që ata janë bashkuar me korin e korbave të zinj që këlthasin për “70 vjetorin e çlirimit” apo për rishikimin e figurës së diktatorit Enver Hoxha, kriminelit më të madh të të gjitha kohërave. Përkrah tyre janë një grup korbash që u ka mbetur ora më 8 nëntor 1941. Kjo është historia e rishkruar prej tyre.
Në kamp kishte edhe disa të huaj. Midis tyre edhe një italian, një ushtarak i zoti i quajtur Mario Verdi. Një ditë kur dikush e pyeti nëse do t’i shkruante ndonjë ditë këto tmerre, ai u përgjigj:
– E para nuk e di nëse do të mund të kthehem gjallë apo jo. Por edhe po u ktheva nuk do t’i shkruaj sepse nuk do të më besojnë, do të më quajnë gënjeshtar.
Dhe këto fjalë i thoshte një person që i përkiste atij kombi që kishte provuar mbi shpinën e tij diktaturën fashiste. Një mendje e shëndoshë nuk mund të besojë tmerre të tilla. Ato duhet t’i kesh jetuar vetë.
Po kush qenka liria që na dhuruan “çlirimtarët“? Mos vallë ajo që na ndau nga bota perëndimore për të na degdisur në shkretëtirat ruse apo kineze?
Këto pamje më dilnin para syve ndërsa vizitoja gërmadhat e një vendi ku u martirizuan me qindra heronj. Më dilnin para syve sekuencat e nje filimi gjerman të pas Luftës së Dytë Botërore, që shfaqesh në ekranet e kinemave në fëmininë time, në ditët e para të të ashtuquajturit “çlirim”. Ishte historia e një mjeku nazist që eksperimentonte në laboratorët e tij format më të tmerrshme të torturave që më vonë ushtroheshin mbi hebrenjtë, robërit e luftës dhe kundërshtarët e regjimit. Me mbarimin e luftës mjeku arrestohet dhe dënohet. Më ka mbetur e gjallë finalja e këtij filmi: Mjeku, i kapur pas hekurave të burgut, duke thërritur:
Jam i pafajshëm! Jam i pafajshëm!
Ndërsa nga prapa shfaqeshin krimet e kryera prej tij, dhomat e tmerrshme të gazit dhe
torturat e tjera. Filmi kishte një titull kuptimplotë: “Vrasësit janë midis nesh”.
Unë meditoja:
Po sot në vendin tonë çfarë po ndodh? Pseudodemokratët dhe pseudohistorianët, në një kor me korbat e zinj, po thërrasin si mjeku gjerman:
Jemi të pafajshëm! Jemi të pafajshëm!
Atëherë, kush qenka fajtor për tërë atë katrahurë që kaloi vendi ynë? Mos vallë ne
që e paguam me jetët tona?
Do të vijë dita që e vërteta do të triumfojë mbi gënjeshtrën dhe hipokrizinë. Do të vijë dita kur emrat e këtyre pseudodemokratëve dhe pseudohistorianëve do të hidhen në koshin e plehrave, ndërsa emrat e martirëve të nacionalizmit shqiptar do të ngrihen në piedestalet më të larta. Do të vijë dita kur nxënësit tanë nuk do të dëgjojnë më pallavrat tyre por do të mësojnë historinë e vërtetë të popullit tonë martir. Atëherë ata i prêt vetëm një gjë, në mos ndëshkimi i drejtësisë shqiptare, ndëshkimi i drejtësisë qiellore.
Kjo ditë do të vijë!
Ku isha unë, kur ti më kërkoje?!
-analogji-Përgjegjësia e prindit për fajet e fëmijës./
Nga Vilhelme Vrana Haxhiraj/
Ajo qëndroi në pragportën e fëmijërisë, sepse vetëm ajo i dilte parasysh e qartë, e brishtë, ishte një kohë e papërsëritshme, kur ajo ndihej plotësisht e lumtur. Ndoshta në atë shtëpizë kishte ngelur një kënd i paqmë nga ajo kohë e qetë, e panjollosur, e papërdhosur, si dhe e pamolepsur me mashtrime dhe intriga. Qëndroi jashtë porte gjatë e përhumbur në mendime dhe e pavendosur…”Të hyj apo të mos hyj…? Cila jam unë në të vërtetë? Jam një hije që zvarg qorrazi ditët e ndotura të jetës sime të shpërdoruar. Sot kam ardhur nga një rrugë e largët dhe po aq e afërt, si në kohë, ashtu edhe në hapësirë. Rrugëtimi im ishte i kushtëzuar, i paravendosur, ishte pa kthim pas. Tek e fundit kjo është shtëpia ku linda e që më bëri kjo që jam sot.”- me dorën e dridhur trokiti në atë portë që tani i dukej e huaj. Papritur dera u hap dhe asaj iu përplas në fytyrë ftohtësira e diçkaje të vdekur prej kohësh. Në një çast të vetëm të pranisë së saj të padëshiruar, si për të dhe për …, aty kuptoi se asgjë nuk do të ishte kurrë si më parë…
Të dyja përballë njëra –tjetrës…, nënë e bijë. Ashtu në heshtje, pa folur, ajo priste shikimin e qashtër, të butë e tolerant të nënës, por…
-Ti¬…ti këtu? Nga dole? Nga mbive? Kishim vite që nuk merrnim asnjë lajm nga ty… çudi tani u kujtove se ke prindër, ke familje? Mirë të tjerat, por asnjë letër nuk dërgoje dot?
-Nuk po më fton të futem brenda? Gjithsesi unë ndodhem këtu, edhe pse s’ka nevojë për fjalë, pasi shikoj shumë më tepër në sytë e tu
-Natyrisht kur ngelen në udhëkryqet e jetës, fëmijët plangprishës kujtohen se kanë një derë ku mund të trokasin.
-Për këtë heshtje të gjatë, ti a nuk ndjen ndonjë lloj përgjegjësie, si nënë?
-Ti kishe një jetë të sigurt e punë të mirë, por mjerisht kërkove ëndrra në diell. Ike pa pyetur, pa lajmëruar, duke na lënë një barrë të rëndë, një foshnjë që kërkonte orë e çast nënën. Tani që u vele me të mirat dhe me jetën luksoze në një vend të huaj, një jetë që aq shumë e doje, kurse tani erdhe ta përplasësh kokën tek dy pleq.
-Sikur ta dije se ç’ jetë luksoze kam bër, nuk do të flisje në këtë mënyrë. Gjithsesi unë erdha…
E ëma heshtëte dhe qëndronte në këmbë si gur varri.
-Çudi, si nuk më kuptove kurrë, së paku njëherë të vetme?! O Zot, sa nevojë kam pasur për një këshillë tënden, moj nënë! Sa herë kam dashur të të hapja zemrën, që të të rrëfeja të pathënat që më mundonin, por…,për fat të keq“unë isha më e mira, më e bukura, më e mençura ,e përkëdhelura e mamasë. Për ty unë isha mbi shoqet, ndaj fati…më ironizoi e më hodhi në krahët e lojës së mëkatit… Besoj tani e di se cili ishte shpërblimi?!
-Ku isha unë kur ti kërkoje mbështetje?
-Kishe jetën tënde…ëndrrat dhe hallet e tua, nënë…Meqë më kishe dhënë në duar të sigurta, nuk doje ta dije nëse unë kisha nevojë për ndihmë.
-Çfarë të mungonte që ju dorëzove rrugës së madhe?
-Dashuria, kujdesi dhe vëmendja jote prej nëne që nuk ia zë vendin askush.
-Unë të dhashë burrë, që ti ta ndërtoje jetën më mirë se unë…
-Po është e vërtetë. Më dhe burrë, madje në kryeqytet. Por kishe harruar se martesa nuk të jep as fat dhe as lumturi…
-Nuk di çfarë kërkoje më shumë nga jeta, nuk di?
-Për sytë e tu dhe të babait, po…Mjafton që e patë ju, edhe e kishte parë e vulosur Perëndia.
-Nuk e kishe fat, se ai ishte djalë i mirë.
-Nënë, merr sytë dhe shpirtin tim për ta parë se si e përfytyroja unë jetën. Atëherë do të kuptosh se çfarë kam dashur unë.
-Natyrisht nuk jemi njësoj. Janë disa faktorë që ndikojnë në realizimin e një njeriu.
– Sa mirë që e kuptove. Janë mosha, koha në të cilën jeton dhe shkalla e qytetërimit, pa harruar formimin individual, ndjenjat, nivelin ekonomik etje…Veçse tani është vonë, shumë vonë , nënë.
-E di mirë se e bëra nuk mund të zhbëhet. Tashmë e keqja ka ndodhur. A e pyetët ndonjëherë zemrën time?
-Cili prind ia do të keqen fëmijës?
-Pa u thelluar, ju më nxorët në treg sikur isha bagëti. Vetëm skllevërit para se t’i shisnin i kontrollonin nga dhëmbët. Kurse mua ju më shitët lirë, vetëm për hiret trupore, për bukurinë, e cila më shndërroi në një lëkurë(peliçe) të rrallë që ka vlerë të madhe. Gëzofi origjinal që zbukuron jakat e palltove të grave, tregon edhe nivelin aristokratik të asaj apo atij që e zotëron. Me këtë çmim të lartë,por jo të paarritshëm, që kanë gëzofët e kafshëve të rralla si kunadhja, apo lëkura e bardhë e dhelprës polare, më detyruat ju, që unë me ato hire femërore, bleva mëkatin. Jetën time e barazuat me vlerën e gëzofit të palltove, që është veçse një tekë e zonjave të rënda për t’u dukur mbi të tjerat. E tillë ishte jeta ime, derisa ajo u kthye në mall ankandi, ku çmimi i tij rritej nga ofertat e epshorëve shtazarak, të cilët për të realizuar tekën e tyre foshnjarake, apo për mburrje, edhe symbyllur e zgjidhin kuletën. Kjo kam qenë unë…
-Vetë e zgjodhe atë mënyrë jetese. Tani mos të vjen turp nga vetja, vallë.
-Djalin dhe vajzën i ka ushqyer nëna me gjakun e zemrës, marrin ushqim nga trupi i saj, edukohen me atë kulturë që ajo zotëron. Sido që të bëhen, të mirë apo të këqij, ata janë pasqyrë e nënës dhe e babait. Edhe djali im që unë e braktisa, është im bir. Po kështu edhe unë ,e mirë apo e keqe, për ty dhe për të tjerët jam jot bijë. Jam ajo llastica, “më e mira e shoqeve, më e bukura e vajzave të qytezës që e kisha mirësinë në mes të shpatullave”, apo i ke harruar mburrjet e tua që më bënë të fluturoja nëpër ëndrra, nënë.
Po të tregoj një ndodhi të lashtë…“Një djalë për vjedhjet dhe krimet e panumërta që kishte bërë, e dënuan me varje në litar. Para se ta ekzekutonin e pyetën:
-Cila është fjala jote e fundit si pendesë apo falje para Zotit dhe drejtësisë?
-A mund t’ia them nënës ? Mundësisht afër, se dua faljen e saj.
-Patjetër…,- dhe ekzekutorët ia plotësuan dëshirën.
E ëma iu afrua me lotë në sy duke i thënë:
-E shikon se çfarë i bëre vetes dhe mua? Më le me duar në gji…Gjithësesi ti je im bir.
-Nënë,ti ke qenë dhe je avokatja dhe gjykatsja ime. Gjuha jote më lëvdoi se isha “djalë i mirë kur unë gënjeja dhe bëja prapësira.. Gjuha jote jo vetëm nuk më dënoi për gabimet që bëja, por më rrihje krahët duke thënë: ‘Ja kështu e kam dashur tim bir’. Ishte gjuha jote që i pranonte si trimëri gjithë krimet dhe vjedhjet që kam bërë. Ndaj afrohu këtu pranë që ta shoh se çfarë lloje gjuhe ke, si nëna që ka detyra dhe përgjegjësi ndaj fëmijës.
Sa u afrua ajo dhe i nxori gjuhën, ai ia kafshoi aq fortë sa iu preh mespërmes…”-kjo është fabula e jetës së çdo fëmije.
-Nuk e pranoj. Ne të rritëm me gjithë të mirat, kurse ti, more rrugën e të paudhit.
-Prej jetës sime të vështirë, fitova përvojë e dije. I njoh detyrat dhe përgjegjësitë e prindit. Madje di dhe si e kur edukohet për së mbari një fëmijë.
Oh, nënë! Lindja e një fëmije është e njëjta gjë si lindja e alfabetit. Nëse ky i fundit është krahasuar me një nga çelësat e historisë së njerëzimit, sepse alfabeti është kodi i çdo gjuhe që flitet në rruzullin tokësor, si dhe një nga veçoritë themelore të kombit. Kurse fëmija ngjason me mistikën e shkronjës fillestare , pra është bërthama nga ku nis gjeneza. Në këtë rast ka shumë mundësi që arsyeja nuk ka ndonjë domethënie të veçantë, pasi fjalët që fillojnë me të njëjtën shkronjë mbështillen nga diçka karakteristike, na një lloj misteri të cilat i bashkon vetëm shkronja e parë. Pra edhe fëmijët e ndryshëm të një komuniteti, i bashkon të qenit njerëz, por ata i ndan nga njëri- tjetri, geni dhe kultura e trashëguar.
Nënë, shpesh thuhet se nga ferra mbin trëndafili dhe nga trëndafili mbin ferra.Edhe në këtë rast arsyeja nuk ka ndonjë domethënie të veçantë. Për saktësimin e plotë të alfabetit është dashur shumë kohë që ai të plotësohej për të realizuar marrëdhëniet gjuhësore mes njerëzve të një race. Shumë kohë duhet edhe për edukimin e një fëmije, i cili nis me ngjizjen e tij. Pra qysh në embrion, nis edukimi i çdo krijese humane. Ç’ bëre ti nënë për të më edukuar me një karakter të forte e të qëndrueshëm? Mbaj mend se më ke plotësuar të gjitha dëshirat,edhe atëherë kur nuk duhej. Plotësimi i tekave të mia, lëshimet apo anashkalimet me vend e pavend, ja ku më çuan. Sot jam një vejushë e shpërfillur, për të cilën mungon respekti i të tjerëve. Mos vallë të gjitha gabimet e fajet bijen mbi mua? Po ti, ti, moj nënë nuk ke asnjë gabim ndaj meje?
-Mendoj se kam qenë nënë e mirë. Jam munduar që të mos mungonte asgjë. Nuk doja të ishe nën shoqet e tua…
-Sedra e sëmurë prej nëne egoiste, e ushqeu egon time duke më shndërruar në një tjetër njeri. Nuk kam dashur kurrë që të jem kjo që u katandisa. Ironia e fatit më rrëzoi për tokë, porse loja e mëkatit më mësoi se si të ringrihem. Veçse jeta ime kurrë s’ka për të qenë si më parë…
Rreth katër krimeve të fundit në Tiranë
Jo më kot -, për analogji, shkëputa fragmentin e mësipërm, prej romanit tim që kam në dorë me titull “Loja e mëkatit”. Të gjithë prindërit e dinë se fëmija që përfundon kriminel, trafikant, përdorues droge, arrogant, hajdut apo prostitutë, faji rëndon mbi familjen. Shkolla dhe formimi shkencor i jep njohuri, është vazhdimësi e bagazhit që i ka dhënë familja në procesin e gjatë të edukimit, pasi kohën më të madhe ai e kalon me prindërit apo me shoqërinë.
Jetojmë në një kohë të trazuar dhe të pasigurt, ku çdo mëngjes, qytetari sa hap sytë ndjen shijen e hidhur të kronikave të zeza, me të cilin nisin lajmet e ditës së re. Vrasjet tek ne kanë nisur të bëhen si diçka normale. Nga e njëjta dorë vrastare humbën jetën katër djemë nënash dhe një (Alfred Musabelliu) para tre vitesh, të cilët kishin faje në ndërgjegje apo jo, me këtë duhet të merreshin organet e drejtësisë.
Po kur ama?
Vetëm kur ajo funksionon si duhet duke zbatuar me përpikmëri ligjet që sanksionon kushtetuta.
Unë, si nënë, si gjyshe, si qytetare, u përciell ngushëllimet e mia të sinqerta katër familjeve , si dhe familjes Musabelliu që humbën djemtë nga dora kriminale e shokut të tyre.
Më vjen çudi se u çanë ekranet televizive duke dhënë opinione keqardhjeje për atë që kreu krimin dhe asnjë fjalë për viktimat. Dikush shprehet “jam me ty Luiza”, dikush tjetër “epo ç’faj ka nëna, kur i biri është 26 vjeç?”
Unë si prind i quaj gjykime të padrejta. Në vend që të analizojnë thellë këtë krim makabër, motivohen nga pozita shoqërore, kulturore apo politike e prindit. Nëse vrasësi nuk do të ishte bir i një familjje artistësh, apo i deputetes së Parlamentit shqiptar, jam e bindur se këta diskutantë apo opinionist do të ishin të parët që do të kërkonin nga drejtësia dënim kapital për kriminelin. Sepse atij i mungonte një ombrelë për ta mbrojtur nga stuhitë
Më ka bërë përshtypje rrëfimi i K.Xhuvanit, “se si u bëra vrasës”. Mendoj se të bëhesh kriminel e të vrasësh me gjakftohtësi katër persona në të njëjtën kohë, krim i përsëritur, të jesh person i kërkuar për trafikime, duhet shumë kohë. Prindërit e tij intelektualë dhe të kamur, për të qenë të lirë në përsosjen e profesionit të tyre, e kanë toleruar djalin e vetëm dhe ai me ndërgjegje se do të kishte përkrahjen e tyre, vazhdoi të gabonte. Ata të zhytur në ëndrrën e tyre, në rritjen individuale dhe në egon politike, nuk kishin kohë të shihnin gabimet e tij që me kohë mund të riparoheshin. Xhepat nuk ia linin kurrë bosh, gjë që solli pavarësinë e tij. Duke luajtur me para, si një elektron i lirë, pa kërkesë llogarie nga familja, u fut në rrugën e vesit, nga ku nuk dilte dot më. Karakteri i tij u formua me egoizëm, se ishte i biri i artistes, i deputetes dhe regjisorit, ndaj duhej të dëgjohej nga të gjithë dhe të ishte në krye, ndryshe, shokët i priste plumbi.
Ku ishte nëna kur i biri bënte jetë nate, kur dehej, sa nuk logjikonte më? Unë jam nënë dhe si e tillë e di se ku është im bir në çdo orë të natës, se të ditës poe po. Natyrisht ai do dalë nga burgu, siç doli edhe herën e parë e s’është çudi që të dalë i pafajshëm me kartelë mjekësore, si njeri me aftësi të kufizuara mendore. Drejtësia mos të kërkojë faje të paqena për njerëzit e zakonshëm si shpërdorues detyre,duke i futur në administratën e lartë. Mjerisht janë nëpunës të mesëm, të cilët numërojnë qindarkat dhe për ta kërkojnë qimen në qull, vetëm e vetëm t’i shohin pas hekurave . Para ligjit në një shtet ligjor të së drejtës qytetarët janë të barabartë para ligjit. Ndaj drejtësia duhet të shoh krimin që e përqesh, duke i nxjerrë gjuhën e duke i thënë: “Unë jam më i fortë se ligji, ndaj ti që zbaton e kontrollon zbatimin e ligjit, s’më bën dot gjë…Unë kam vrarë dje,vrava sot dhe do të vrasë edhe nesër.” A nuk është paradoks një opinion i tillë, që në vend të kalojë nga viktimat, i dhimbset krimineli.
Me të drejtë e ëma e tij, Luiza dhe e çdo vrasësi, duhet të pyes ndërgjegjen : “ku isha unë kur djali kishte nevojë për mua?
- « Previous Page
- 1
- …
- 522
- 523
- 524
- 525
- 526
- …
- 605
- Next Page »