Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

MALLKUAR QOFTË AJO DITË!…

by

Nga KOLEC TRABOINI/
Prej përvojës personale në këto 23 vjet të një demokracie të shpifur kam arritur në përfundimin se këlyshët e bushtrave të komunizmit, me gjithë iluzionin tonë, pak gjasë kanë të ndërrojnë ves. Janë bijtë e baballarëve të paepur për pushtet. Ashtu si ata edhe këta do të vazhdojnë të mbetën prepotentë, dhunues, megalomanë dhe shpifës e më kryesorja mosmirënjohës, sofistë dhe hipokritë të pandreqshëm. Jam distancuar në vitin 1990-1991 prej kolerës së kuqe, kam shkruar në shtyp i pari në Shqipëri të hiqet ylli i kuq komunist nga flamuri kombëtar e ata edhe sot e kësaj dite nuk ma falin, kam organizuar të parin miting për demokraci në qytetin e Tiranës (ani pse nuk jam çun Tirane por djalë Shkodre e Malësie) pikërisht aty ku sot është sheshi Nënë Tereza… por edhe sot e kësaj dite mjerisht e ndjej se ajri është molepsur prej sporjeve të kuqe, klima e krijuar i ka dhënë mundësi për një revansh dhe pak nga pak po të dalin prej letargjisë e gjallnojnë për të zezën tonë, nëse i lëmë të kalojnë…. Pikërisht sot që është 8 nëntori i tyre unë shfaqa në Festivalin Internacional të Filmit në Tiranë dokumentarin “Djaloshi me kitarë”, i cili është programuar gjithashtu edhe në javën e Filmit Shqiptar në New York. Kjo nuk është një përplasje në fytyrën e zezë të së kaluarës të krimit mizor, por që ne të mos harrojnë se po i lamë të dalin në krye këto sporie të kuqe, këlyshët e bushtrave të komunizmit, po u squllëm e u zgërlaqëm para tyre për ndonjë privilegj të vogël, fatin e Skënder Dajës do të kemi edhe ne. Kujtoni fjalët e Martirit 22 vjeçar pushkatuar si i ati, të cilin unë para fatin ta njoh në fëmijëri: “Edhe dhjetë jetë të kisha të njëjtën gjë do të beja, do të luftoja për lirinë time”. Po ne a do t’ia falim dreqit jetën apo do luftojnë ta mbrojmë lirinë tonë? Të mos harrojmë. Liria i ka rrënjët tek shpirti, tek kujtesa.
Sot është dita më e zezë e shekullit që shkoi për shqiptarët, 8 nëntori i tyre i zi.
Mallkuar qoftë ajo ditë!

8 nëntor 2014
Skica: nga Lek Pervizi

Çipa- NJË FAMILJE KOMBËTARE, NJË FAMILJE ARTISTIKE

by

nga MSc. Albert R. HABAZAJ/
Lefter Çipa (gjyshi), Aleksandër Çipa (biri) dhe Akri Çipa (nipi) e zbukuruan Vlorën. E veshën Vlorën me kostumin e Flamurit Kombëtar dhe me kostumin e Diellit të Ngrohtë të Krijimit. Përurimi i trilogjisë “ETËR E BIJ – AUTORË” është një festë letrare për botën kulturore të qytetit dhe një spaletë morale e artit në Vlorë. Fakti që kjo sallë e madhe e teatrit “Petro Marko” është e mbushur plotë e për plotë, ka mjaft njerëz në këmbë, të tjerë janë në holl e dashamirës të shumtë mbetën jashtë për mungesë hapësire, tregon interesim deri në adhurim ndaj veprës sa letrare e kulturore, po aq atdhetare e qytetare të krijuesve të kombit, bij të palcës kombëtare pilurjote, me bërthamë nga Bregu i Himarës.
Të gjithë e pëlqejmë dhe e këndojmë Këngën e Madhe Shqiptare: “Kush është lule e vilajetit?/ Bota ia kanë sevdanë,/ Himara në breg të detit/ Shtatë fshatëra që janë,/ Të penës dhe të difekut,/ Aman, trima kapedanë!…”. Do t’ju pyesja, ju të nderuar miq, poetë, artistë, dashamirës të artit tonë, se ku më bukur, se në familjen e Lefter Andrea Çipës, këto vargje brilantine të këngës hyjnore labe himariote janë më kuptimplotë?
Lefter Çipa përbën një familje fisnike, sa tradicionale, aq dhe model qytetarie. Ata, si familje janë familje atdhetare; po aq sa janë edhe familje artistike: “të penës dhe të difekut…”, jo thjesht në kuptimin metaforik, por lartësisht të drejtpërdrejtë.
Lefteri është djali i madh i babë Andreas dhe mëmë Lelos, dy prindërve me uratë, që me shpirt e zemër ua lanë fëmijve Bekimin e Madh. Por edhe 4 vëllezërit, që vijojnë pas tij, Lefteri i ka artistë, të mirë, punëtorë, veprimtarë të dalluar shoqërorë e të ditur: Aristidhi vlerësohet si poet i thellë, ka qenë drejtor i Drejtorisë Arsimore Rajonale në Vlorë, sot është pedagog letërsie në Universitetin “Ismail Qemali”, Vlorë; Jorgua është piktor dhe ndërtues me emër; Llambros, aq të mirë nuk i ecën dhe aq shëndeti, ndërsa më i vogli, Kristua, duket, por në fakt, nuk po zë vendin e Lefterit, veçse ecën nën shembullin e tij, me edukimin e prindërve dhe moralin qytetar, po krijon individualitetin e vet’ të nderuar, po bën një emër të madh, me grupin polifonik të Bregdetit të Himarës, qysh nga viti 2004, me Eleni Mërkurin (marrëse dhe hedhëse), Eleni Joshin (marrëse), Dhimitraq Balën (kthyes) e ata bilbila kënge që konkurojnë bilbilat e qiellit. Kristo Çipa është poet dhe rrëfenjëtor i talentuar; ka botuar 3 libra deri më sot, (çdo 2 vjet, si duket, e ka si hobi): “Guri i rëndë në vend të vet”, poezi, 2008, “Ruzana: mite dhe legjenda të Pilurit”, 2010, “Këmbana e dashurisë”, poezi, 2012, së shpejti presim botimin e radhës me krijime me burim nga gurra e pashtershme e prozës popullore. Kristo Çipa është edhe nënkryetar i Shoqatës Atdhetare – Kulurore “Labëria”, për Vlorën; ai është vlerësuar me dekoratën më të lartë që jep Shoqata Atdhetare – Kulurore “Labëria”, “Personalitet i Shquar i Labërisë”. Vlen të përmendim me nderim se Kristua është dhëndër në Bolenë, të Kurveleshit të Poshtëm, në krahinën e Lumit të Vlorës, sepse Leta është bijë e Maze Hysit të Bolenës, se djemtë e vajza e Kiços janë nipër të Hyse, në Labër, pra. Në fakt, Himara dhe Labëria janë sinonime të njëra – tjetrës, plotësojnë njëra – tjetrën, si pjesë e së tërës etnografike. Kur themi Himarë kemi thënë Labëri, kur themi Labëri kemi nënkuptuar Himarën. Lefteri ka tre motra: Rina, Vathia, Janulla, të tria artiste, shembullore në familjete tyre, që e kanë ndezur zjarrin, nuk e kanë shuar. Fap ia bëjnë degët e tyre, se i kanë të forta e të thella rrënjët! Lefteri me Qeranën, grua e zonjë grua, nga dera me emër e Lape të Pilurit lindën fëmijë e buruan si fieri. Një djalë u iku herët, Akroqerani; fat i hidhur që u pre ferishte. Lefteri me Qeranën i dolën zot jetës, që u vinte herë si det me lule, herë si det me furtunë. 4 djem dhe 1 vajzë janë fëmijët e tyre, të pesë të martuar. Djemtë me nuse shumë të mira dhe me familje të mrekullueshme, me fëmijë të shkëlqyer. Edhe vajza e vetme, Parashqevia ka mbaruar shkollën artistike dhe është nuse në Vranisht të Mesaplikut, në krahinën labe të Lumit të Vlorës. Jeton e punon në Tiranë. Është bashkëshorte e publicistit të njohur Pano Hallko, nuse e Azis Hallkos, burrë zakonlli nga fisi i njohur i intelektualit të shquar të viteve ’20- 30 – të të shekullit XX, Sali Hallkokondi. Në festën e Kulturës, që na nderoi “Dinastia Çipa” në Vlorë” Parashqevia erdhi me një suprizë për Babain, (pas 25 vjetësh) interpretoi në flaut meloditë e vjershërimeve të këngëve të Babait të saj, Kapedanit të Këngës Kombëtare Shqiptare, Lefter Çipa, të cilin, bujari i kulturës mbarëshqiptare, Bujar Leskaj e “emëroi” Mbret të Polifonisë, të Folklorit dhe të Kulturës Kombëtare Shqiptare. Djemtë e Lefterit e të Qeranës, e cila me tërë mend mund të cilësohet Presidente e Nënave Heroina të Shqipërisë, janë të katër të shkëlqyer, njëri më i mirë se tjetri. Po t’i veshim petkun tradicional modernitetit që jetojmë, mund të shprehemi se, djali i tyre, i madhi, Sandri, është për ta, Babëzoti i sotëm i Çipajve të Bregut. Andrea është piktor, Ardiani është artist, por bota shqiptare e njeh si një figurë të rëndësishme të policisë së shtetit. I vogli, Arbeni, është baletmaestër, kërcimtar i shquar i nivelit europian, ndërkohë edhe admistrator i agjencisë “Sipa Tours”, ideator e adhurues i turizmit alpin.
Lefter Andrea Çipa është shtiza e Flamurit Kombëtar në Poezinë e Lartë të Shqiptarisë. Përveçse, këngët e tij kanë një përhapje e popullaritet respektor në të gjitha trevat shqiptare, në të gjitha gjinitë e muzikës, në atë polifonike, folkorike, popullore, të lehtë e klasike, ai ka edhe botime të cilësuara për nivel të lartë artistik, sepse është mjeshtër i kalibrit për artin e fjalës së kënduar e sidomos për vargun e gdhendur, siç di Lefter Flamuri! Janë 11 libra të botuar me poezi, poema e balada dhe përkatësisht: e famshmja “Bejkë e bardhë”, 1976, “Shqipëri moj ballëhapur”, 1980, “Për Kosovën prapë do ngrihem”,1999, “Këngët e Akroqeranit”, 2002, “Kënga që tret lotin”, 2002, “Këngët e Ruzanës, 2004, “Flet princi i polifonisë”, 2007, “Engjëj të polifonisë: artikuj, esse, letra, refleksione dhe një poezi”, 2009, librat “Princi i dashurisë”, 2010 dhe “Vij nga drita”, 2014, me poezi, si dhe librin antologjik “Këngët e atdheut tim: vjershërimi i këngës këngëtare”, kolana”Traditë” vëll.1, 2014.
Miq të nderuar! Unë që kam nderin e flas sot para jush, në këtë festim letrar solemn të merituar, Lefter Çipën e kam të shtrenjtë familjarisht, sepse e kam mikun e babait tim (ndjesë pastë e bëftë dritë atje ku prehet!). E kam mikun e babait, qysh në vitet 1967- 1970, ku bulëzoi e lulëzoi artistikisht cilësor folklori lab i Vlorës së asaj kohe e bëri emër flamurtari në rang kombëtar. Nga viti 1983, kur unë fillova punë në Pilur e në vijim, deri sa të kem frymë personalisht dhe familjarisht, Lefter Çipa është e do të jetë mik i familjes sime, brez pas brezi, NDERI I MIQËSISË SË FAMILJES HABAZAJ! Takimi i sotëm është i veçantë, simbolik, gati i papërsëritshëm: Etër dhe bij – poetë. Tre brezat i transmentojnë njeri – tjetrit Stafetën Yjore të Krijimit. Tradita rezonon me modernen bukurisht si një dritë e ngrohtë diellore. Lefter Andrea Çipa është këngëtar i madhërishëm dhe poet kombëtar i folklorit të vërtetë shqiptar me palcë rilindasi në shtyllën vertebrale dhe në kockën e fortë të krijimit. Ai vjershëron këngët e madhëruara dhe krijon melodi të shkëlqyeshme epiko- lirike labohimariote për kombin. Vetë firma e tij (kush ka fatin ta ketë kujtim) është e shkruar përherë në një pentagram, sa herë ai lëshon autografe apo hedh në letër krijimet e tij. Djali i madh i Lefterit, Aleksandër Lefter Çipa është emblemë e gazetarisë së guximshme, qytetare dhe profesionale shqiptare, i krahasueshëm me gazetarët me emër europianë. Por Sandri është ndërkohë një poet elitar, jo vetëm i brezit të tij elitar, por edhe i letërsisë së sotme shqiptare, ku dallon për vargun lakonik, të zgjedhur, social – fiilozofik. Tre libra me poezi ka botuar Sandri: “Ikanakë të mbetur”, 2002, “Zhurma e qetësisë”, 2005 dhe “Mbi re s’ka stacione”, 2014. Poezia e tij nuk matet me sasi, me vëllim; poezia e Sandrit ka peshë specifike, sepse është një zë i dalluar në poezinë bashkëkohore shqipe. Sandri, që shquan për gjakftohtësinë e tij, natyrshëm sot po ndihet i emocionuar bukur, që na falënderon me zemër e më vijim shprehet “Sot provova diçka substanciale: Pa Bregdetin, pa Himarën, Vlora nuk do të ishte e plotë, kjo që është. Po kur flasim për kulturën, unë jam shumë krenar, që viset e mia janë kontribuese për kulturën” dhe më tej rrëfen apostulatin e gjyshit Andrea që ja pat treguar stërnipit Akri: “Të parët nuk na lanë emër për mbiemër. Kështu që ne e patëm të vështirë ecjen përpara. Jetuam, punuam, luftuam dhe u lamë emër për mbiemër. Ju e keni më të lehtë. Punoni për emrin tuaj, se mbiemrin e keni!”. “Etër dhe bij – autorë” është trilogjia e dinastisë letrare – kulturore Çipa, e Çipajve të Bregut, ku tre brezat, gjyshi, ati dhe biri paraqiten denjësisht në botën e letrave, të tre bashkë e secili me individualitetin e vet krijues. Lefteri thotë: “Në Vlorë duhet folur me zë të fortë, se vlonjatët janë polifonët e Europës”. Akri krenohet “Gjyshi është zanafilla”. Sandri citon: “Zanafillat nuk përsëriten”. Ja kështu ecën sfafeta e kulturës nga bërthama në kopështin me pemë të shëndetshme. Stafetën e vijon në sotshmëri Akri Aleksandër Lefter Andrea Çipa, i cili prezantohet me dinjitet letrar, duke bërë sfidë në botën e poezisë bashkëkohore shqipe, qysh me këtë vëllim poetik, të parin që boton, “Në modernitet humbëm”, 2014; njëkohësisht me gjyshin dhe babain, botuar nga shtëpia botuese serioze “Ombra GVG”, e cila meriton vlerësime për ndershmërinë profesionale të botimit.
Lefter Çipa funksionon me logjikën e floririt. Edhe floriri i vogël është, por ka vlerë të çmuar. Flori, kur thonë! Edhe Lefter Çipa trupvogël është, por flori i tëri, flori në trajtë njeriu! Kryestrofa Lefteriane: “Nga kjo balt’ e kësaj toke/ Merr një grusht e shtrydhe fort,/ Pika gjaku do kullojë,/ Luftën e Madhe tregon…”, sot merr kuptimin: Nga qenia, trupi e shpirti i Lefter Çipës, po ta shtrydhësh, kullon art, poezi, komb, qytetari. Vetë Lefteri, me vëllezërit, me motrat, me djemtë e nuset, me vajzën e dhëndrrin, me nipër e me mbesa gurgullon si gurrë kënge kombëtare, ku shndrit pastërtia si bora e malit të Çikës në vargmalin e Vetëtimave, në Arkokeraune. Gjyshi, Biri, Nipi. Dhe kështu vijon stafeta në plus infinit vija e krijimit Lefterçipjane.

LLESH ZEF DOÇI I LURËS FLET NJË FJALË…

by

Shkruan: Martin GECAJ-/Durres/
40 vite më herët, jam njohur deri diku me fisin Doçi përmes Prengës dhe shokëve
të tij. Aty nga viti 1968, bashkë me Prengën, djalin e dytë të Lleshit, ishim studentë në Universitetin Shtetëror të Tiranës, megjithatë sot i mësova dy gjëra të reja:
Së pari, duke parë pjesëmarrjen masive nga të gjitha trevat shqiptare në këtë aktivitet pwrkujtimor e promovues të monografisë “Llesh Zef Doçi i Lurës, forca e mendjes, pesha e fjalës” të doktorant Nikollë Lokës, po e them me bindje të plotë se Llesh Zef Doçi nuk i përket vetëm Lurës, por gjithë Shqipërisë.
Së dyti, nga referatet që u mbajtën këtu mësova se familja Doçi janë Derë e Parë prej më se 500 vjetësh. Sipas Biblës, “jetë të pasosur” ka vetëm pas vdekjes (në jetën e përtejme), por për fisin Doçi paska “jetë të pasosur” për së gjalli (në këtë botë) – mbi 500 vjet Derë e Parë.
Kam pasë fatin, që rreth 40 vjet më parë, Llesh Zef Doçi më erdhi në shtëpinw time,nw vendlindje, në Tropojë. Kaluam një natë me një pritje tepër modeste nga ana jonë, se të tilla ishin kushtet atëherë, por gostia e veçantë në jetën time dhe e kristalizuar në memorie, ishte biseda që zhvilluam atë natë. Në fakt unë them biseda, por poziçioni im shumë shpejt u përçaktua si dëgjues. Kjo, jo vetëm nga mosha ime e re, por Lleshi me pak fjalë shprehte shumë përmbajtje e unë në heshtje duhej të deshifroja ato që më thoshte. Ishte njeri me nivel arsimor të shkëlqyer për kohën, me intelekt natyral të veçantë dhe në bisedë e sipër, gjatë trajtimit të temave të ndryshme, gërshetonte në mënyrë të përkryer filozofinë shkençore me atë popullore.
Ai me pak fjalë jepte shumë përmbajtje, por duhej të ishe shumë i vëmendshëm për të kuptuar ato që thoshte atë natë. Pa u zgjatur për bisedat e asaj nate, unë po jap vetëm një episod të shkurtër, që në dukje duket shumë i thjeshtë, por me ato pak fjalë shprehte shumë. Ai godiste sistemin komunist si një sistem që sa më gjatë të eçësh në atë rrugë, aq më në humnerë (skamje) të çon ay. Ai shprehte idenë se komunizmi ishte një utopi dhe njëkohësisht në thënien e Tij, Llesh Zef Doçi përfshinte edhe elementët mbrojtës, pasi në atë kohë ishte shumë e rrezikshme t’i besoje tjetrit për biseda që binin ndesh me ideologjinë e kohës.
-Një burrë mori djalin 4-5 vjeç dhe u nis të shkonte tek miku i tij, tek daja i djalit.
I zuri nata udhës dhe dolën yjet në qiell. Djali e pyeti të atin:
-Babi ç’është komunizmi?
-E shikon atë yll – i tha i ati, duke i treguar yllin polar- Ai është komunizmi.
-Po ne do të shkojmë atje?- e pyeti djali.
-Po. Në atë drejtim po eçim, e pastaj të shohim, – i tha i ati.
Eç e eç rrugës e djali u merzit dhe i tha të atit:
-Po ai yll po largohet o babi!
-Ai është komunizmi, o bir…!
Besoj se kjo nuk ka nevojë për koment.E kupton çdo njeri se çfarë po shprehte me këto fjalë…Ylli polar i Llesh Zef Doçit të Lurës ishte e mbeti në gene e veprimtari Familja e tij, Lura e tij, Kombi i tij, e ardhmja e breznive të tij.
Llesh Zef Doçi duhej të ishte në podiumin e nderit për së gjalli dhe po të kishte të drejtën të shpaloste aftësitë e Tij dhe t’i merreshin në konsideratë nga sistemi i atëhershëm, të gjithë ne sot do të shijonim mirësinë e aftësive të Tij, intelektit e virtyteve të larta njerëzore të tij, që ishin të mishëruara në qënjen e Tij. Por monizmi nuk ishte mono vetëm si parti, por edhe në drejtim. Një person i vetëm fuqiplotë, pavarësisht se ç’rrugë po ndiqte. Njerz të tillë si Lleshi, sistemi jo vetëm që nuk i afronte, por i godiste e i mbante larg e nën trysni, se kishte frikë nga aftësitë e tyre.
Megjithëatë, më mirë vonë se kurrë. Shpreh mirënjohje për këshillin e komunës Lurë për titullin “Qytetar Nderi” që i ka dhënë Llesh Zef Doçit. Mirënjohje dhe autorit të librit “Força e mendjes, pesha e fjalës”, një titull shumë domethënës për personalitetin e Llesh Zef Doçit. Ai gjithë jetën ka qenë i respektuar nga të gjithë njerëzit që e kanë njohur atë.
Uroj që pasardhësit e Llesh Zef Doçit,të ecin në gjurmët e tij, të ruajnë e të forçojnë ende më shumë parimet e shenjta të Derës së Parë në përputhje me kërkesat e kohës.

Impulse intelektuale nga Luigj Gurakuqi

by

Nga Kolec Çefa/
Njeriu nuk mund të kënaqet vetëm me bukë, por ka nevojë edhe për gjellën e shpirtit. Bukë e punë kishim, ndoshta, me gjetun edhe nën themren e të huejit; por do të ishte bukë e mylmyeme me turp, do t’ishte punë me djersë gjaku. Ma mirë pra le të kënaqemi me pak e të fergohemi në vojin tonë, por t’ushqejmë e të forcojmë shpirtin me ide të nalta qi nuk vdesin kurrë.
Fitimet e veçanta nuk shkojnë krahas me të mirën e përgjithshme, per të cilën duhet të punojmë.
Unë jam anëtar që me anë të demokracisë të zhvillohet sa ma tepër populli ynë.
Duhet që ministrat të kenë dy cilësina: Zotësi e Atdhetari.
Mendimi i disave se feja na sjell pengime e trazime asht thjeshtë i gabuem, mbasi eksperienca e përditshme na ban të besojmë plotësisht se sa ma tepër populli ynë të ndjekë parimet e moralit e të fesë, aq ma tepër do të tregohet i bindun përpara ligjeve të shtetit, do të respektojë urdhnat e autoriteteve syperore e do të dojë të nderojë vëllaznit e ëet.
Bazat e bashkëpunimit janë:
Njësia e atdheut, bashkimi i kombësisë, lidhja e gjakut dhe e gjuhës.
Parimet që do të ndiqen janë këto:
Besime të lira në shtet të lirë,
Mos ndikim i shtetit në çashtje besimtare,
Nderim i njeni-tjetrit për besimin e shoqi-shoqit.
Bani ligjet që të mund të rroj i lirë dhe i lirë si shqiptar.
Ligjet nuk janë tjetër veç zakonet e kodifikuara
Ligji asht i mirë, zbatohet mirë e asht i pelqyem prej popullit, kur bazohet mbi zakonet e vendit.
Po, opozita kërkon liri sa ma të gjanë, por liri të vërtetë e të mbajtun në fre, me ligje të rrepta, që të ndalojnë shkapërcimet e popullit e shpërdorimet e nëpunësve.
Vetëm mbretnimin e ligjit e të drejtësisë i ka premtue e i premton Opozita popullit, pse vetëm tue u zbatue ligjet e ushtrue drejtësia, populli mund të shkojë përpara, atdheu mund të lulëzohet.
Na duem qeverinë e ligjeve, bile të ligjeve të forta e jo me i lanë nëpunësve duert e lira per me punue mbas vullnetit të vet.
Tue bamun ligjet moderne, do të bajmë të mundun zhvillimin arsimuer e permirësimin ekonomik, dy gjana per të cilat ka ma teper nevojë populli ynë.
Jemi të zotët të qeverisemi në vete, por nuk jemi të zotët të administrohemi.
Pak ndër prijësa e udhëheqës, janë ata që mundohen ta zgjojnë e t’i ndrisin mendjen popullit, qi i thonë kjarisht të vertetën e qi përpiqen ta drejtojnë në udhë të mbarë. Ka, mjerisht, ma shumë asish qi thonë se vullneti i popullit nuk do marrë para sysh e qi, ndonëse e quejnë veten popullorë, mendojnë se populli duhet të shtrohet e të ndigjojë e të lehet me u drejtuem vetëm prej atyne, pse ata vetëm, e askush tjetër, janë të zotët me e këshilluem për të mirë e me pregatitun fatbardhësinë e tij.
Diplomacia e vertetë mbështetet në udhen e mesme, të cilën e gjejnë vetëm ata që, tue mbajtë të patundun parimet, dijnë me pajtue të drejtat e nevojat në kushtet e politikës së përgjithshme.
Kemi detyrë t’u thomi të drejten shqiptarëvet e të mos i ushqejmë ma me shpresa të tepërme, as të mos i gënjejmë mbi gjendjen e vertetë të punëve të Shqipërisë.
Mbasi tashti ka ardhë koha e mrekullive, nuk duhet të besojmë që njerëzit, të cilët deri më sot u kanë shërbye ideve antikombtare, të mund të bahen atdhetarë të flakët.
E kremtja e 28 Nandorit duhet të jetë pra për ne të gjithë jo vetëm një ditë gëzimi e dëfrimi, por edhe një ditë pendimi në të cilën të mbledhim mendjen ??më shqyrtimin e vetëdijes sonë. Në këtë ditë, duhet të vemë të gjithë dorën në zemër e të pyesim veten tonë, nëse e kemi bamë gjithkund e gjithmonë detyrën që kishim përpara atdheut. T’i tregojmë pa turp e t’i njohim fajet tona, të harrojmë idhnimet e anmiqësitë qi na ndajnë, t’i japim vëllaznisht dorën njeni-tjetrit e të betohemi mbi besën e gjyshave tanë se sot e mbrapa do të përpiqemi me të vertetë për të mirën e Atdheut, për lulëzimin e kombit, për nderin e flamurit tënë.
Ngushtica financiarepermeton të bajmë gjana qi në vend me ba efekt të mirë, përkundrazi, do të bajshin keq dhe popullin do ta randonte.
Nga shtetet e mëdhenj presim mbroje dhe nga fqinjtë relacione të mira.
Nuk kam asnji ankim kundër Shkelqesës s’ Uej, (në një letër drejtue Imzot L.Mjedës) as kundër askuj tjetër, por vetëm kundër fatit tem qi tash 27 vjet nuk më jep kurr pushim trupi, as kënaqësi shpirti.
Fitimet qi kam pasun deri më sot prej jetës seme politike janë këto: rrezik jete, të shame e borxhe.
Lipset që zemrat e gjithë shqiptarëvet të lidhen, të bashkohen, të bahen një.
Lypen njerëz që të kenë ndarë të mira e të liga me kombin shqiptar, që të njohin shpirtin ?? e tij e të mund të kuptojnë virtytet e veset e tij.
Le të vemë dorën në zemër e të ruejmë interesat e shtetit, e të mos fitojmë namët e mallkimet, jo vetëm të bijvet, por edhe të nipave e të sternipave tanë.
Vetëm mësimi shqip, thellësisht kombëtar e popullor, shtylla e atdheut tonë, mund të rrisë apostuj të shqyptarizmit.

NAXHI BAKALLI – ARTIST I NJOHUR UNIKAL ME FRYMË SHQIPTARE E VIZION EVROPIAN

by

…Nëse cdo luftë ka korrespondentët e vet të luftës, Naxhi Bakalli ka të drejtën të mburret se është korrespondenti i luftrave epike të bashkëpatriotëve të tij shqiptarë kundër osmanllinjve. Çdo përsonalitet i madh historik ka pasur “këngëtarin” e vet: Agamemnoni – Homerin; Aleksandri i Madh – Lisipin; Justiniani – autorin e mozaikut të Ravenës, dhe Gergj Kastrioti Skenderbeu, pati Naxhi Bakallin…
Nga Blerim LUZHA/Prishtinë/
Naxhi Bakalli veprimtarinë e vet artistike e ka krijuar duke i dhënë kuptimin e “identitetit vizuel” artit shqiptar të dy dekadave të fundit, për tu shkëputur tërësisht e për tu liruar nga nënshtrimi skllavëror i artit të realizmit socialist, pra “… erdhi në historinë e artit tonë si një substancë e prirur prej kohësh dhe si një zgjim plotë shëndet nga përgjumja letargjike e shekullit XX, në Shqipëri”… (Dr.Lulëzim Mema, studius, piktor). Andaj ky artist, në artin figurativ e krijon një botë origjinale, duke arrijtur vlera estetike, për të zënë vend të rëndësishëm në pikturën bashkëkohre shqiptare.
“Bakalli është piktor i jashtëzakonshëm, i pajisur me prirje dhe aftësi teknike të mahnitshme, me shije të hollë, me dell të ndjeshëm dhe me fantazi të pashtershme. Ai përthithi mençurisht ajkën e përvojës kombëtare e ndërkombëtare dhe çau përmes vështirësish të shumta duke u ngjitur pareshtur në majat më të larta të artit bashkëkohor, duke shqyer kufijtë… është artist i brumosur me vetëdije e karakter kombëtar dhe ka lëvruar e krijuar me mjeshtri të rrallë në të gjitha rrafshet e pikturës, ku ka arritur pika kulmore të virtuozitetit mjeshtëror”. (Prof. Ramadan Sokoli, muziktar, etnolog, estet, kulturolog).
Piktori, skulptori,esteti dhe filozofi Naxhi Bakali lindi në Tiranë, më 4 Gusht 1937. Më 1953 në qytetin e lindjes regjistrohet në Liceun Artistik “Jordan Misja”, ku tregoi që në fillim se ishte i talentuar. Ai si nxënës i kësaj shkolle shkëlqeu,madje arrijti që për herë të parë në moshën shtatëmbëdhjetvjeçe t’i paraqitet publikut me veprat “Autoportreti”edhe “ Portreti i Motrës”, në Ekspozitën Kombëtare të Arteve Figurative, në vitin 1955. Me sukses e kryen Liceun Artistik me 1957.
Në vitin 1958 Bakalli i ri e merr “Shpërblimin e Parë” në pikturë, me portretin e “Kajo Karafilit” në Konkursin Kombëtar për Ushtrinë.
Më 1961 fiton konkursin për tu pranuar në Institutin e Lartë të Arteve (sot Akademia e Arteve), ku diplomon për pikturë murale te profesori Ksenofon Dilo më 1965. Po në këte vit emrohet si profesor i pikturës, vizatimit edhe arteve të aplikuara në Liceun Artistik “Jordan Misja”. Ka punuar si profesor i pikturës në Institutin e Lartë të Arteve në Tiranë (1989-1992). Ndërkaq më vonë ishte profesionist i lirë i atashuar në Galerinë e Arteve.
Vepra “Kur yjet mbushin qiellin”, të cilën autori e kishte realizuar (1969) si reaksion kur në Shqipëri u rrënuan kishat dhe xhamiat, nga pushteti komunist për të asgjësuar botëkuptimin fetar. Kjo vepër, do të konsiderohet nga kritika zyrtare si e papranueshme, ndërkaq autorit të saj do ti rrezikohet liria.
Pas një periudhe të gjatë (prej afro dy dekadash) heshtjeje dhe bojkoti, Bakalli me l978 merr pjesë në Ekspozitën Kombëtare të Arteve, që u organizua me rastin e kremtimit të 100- vjetorit të Lidhjes Shqipëtare të Prizrenit, ku paraqiti vepren “Luftëtarët e lirisë”. Një vit më vonë do ekspozoi tablon “Vajza tiranase” në Ekspozitën vjetore Kombëtare të Arteve Figurative.
Ekspozitën e parë përsonale e ka realizuar në vitin 1991, në Galerinë Kombëtare të Arteve në Tiranë, (pas ndryshimeve social- politike në Shqipëri), ku ka ekspozuar 170 vepra në gjininë e pikturës, grafikës dhe skulpturës. Në këte kohë me veprat e veta, do të merr pjesë në shumë ekspozita të përbashkëta, poashtu do te realizoj edhe disa ekspozita vetjake, si janë: Më 1994, Ekspozitë personale në Galerinë “Te&xhi”- Tiranë, ku ekspozoi 97 vepra;Në vitin 1996, Ekspozitë personale në Hotel “Rogner” – Tiranë, ku ekspozoi 55 tablo; Më 2008, Ekspozitë personale në Galerinë Kombëtare të Arteve – Tiranë, ku kishte 92 vepra në gjininë e piktures dhe skulptures;Në vitin 2010, realizon një Ekspozitë përsonale në Galerinë Kombëtare të Arteve – Prishtinë, ekspozitë kjo që bëri jehonë të madhe dhe u vlerësua nga publiku dhe kritika.
Nga viti 1971 merret me ilustrime. Është autor i romanit “Gjenerali i ushtrisë së vdëekur” të Ismail Kadares, “Nënë Shqipëri” dhe ”Përse mendohen këto male” të Dritëro Agollit. Pastaj më vonë do të ilustron librin e Ramadan Sokolit “Organografia shqipëtare” (1973); vëllimet mbi “Vallet popullore shqiptare” të koreograafit Ramazan Bogdanit; Monografinë e Ferid Hudhrit “Shqipëria dhe shqipëtarët në artin botëror”(l988), etj.
Artisti Bakalli ishte bashkëpunëtor shumëvjeçar i revistes ”Shqipëria e Re” që botohej në tetë gjuhë dhe shpërndahej në botë. Në këte revistë ai realizoi një galeri vizatimesh maestrale, që paraqitnin tema dhe ngjarje nga më të ndryshme, si dhe përsonazhe të rëndësishme të historisë e kulturës kombëtare. Për tu përmendur janë portretet e shkrimtarëve dhe artistëve si Naim Frashëri, Sami Frashëri, Fan Noli, Janaq Paço, Lazar Nikolla, Kel Kodheli etj. Mjaft me interes janë edhe vizatimet për legjendat dhe gojëdhënat tona, si ato që paraqesin “Gjergj Elez Alin”, “Kështjellën e Rozafës”, “Tomorri dhe Spiragu”, “Sopoti” e të tjera. Vizatimet për vallet shqiptare piktori i ka realizuar me ndjeshmëri e në mënyrë ekspresive, si janë ajo e Tiranës, Kosovës, Devollit, Kuksit, Dropullit etj.
U botuan libra me vizatime të Naxhi Bakallit, që paraqesin Shqipërinë dhe traditën e pashterëshme të saj kulturore, në Suedi (l980), Norvegji e Francë (1981), ku janë mirëpritur.
Naxhi Bakalli është vizatues maestral. Kur i kam parë vizatimet e tij për herë të parë, në vitet e shtatëdhjeta jam magjepsur dhe kam mbetur gojëhapur. Mu pat kujtuar piktori klasicist Jean Dominique Ingres (1780-1867), që thoshte se: “piktor i mirë ëshë ai që mund të vizatoj njeriun duke kërcy nga kati i katërtë”. Andaj mendoj se kjo vlen për artistin tonë, sepse vizatimet e tij janë realizime të shpejta, krokizime te theksuara, sintezë vijash te shkeputura, e me ndjenja të fuqishme lirike. Këto vepra janë me vizion dhe lirikë të interpretuara me elegancë dhe butësi. Ato njekohesisht kan edhe dramatikën shprehimore, ku vërejmë syrin jashtëzakoisht të sigurtë, sikurse edhe dorën e artistit.
Afresku “Përballimi” është një kryevepër e artit mural që gjindet në Muzeun Kombëtar Gergj Kastrioti Skenderbeu në Krujë. Artisti e fiton shpërblimin e parë (“çmimin e Republikës”), në konkursin e vitit 1980, kushtuar heroit kmbëtar Skenderbeut. Këte vepër me dimensione të mëdha, (në sipërfaqe prej 108 metra katror), në sallën rrethore të qendrës së Muzeut, Bakalli e realizon brenda dhjetë muajsh, në dhjetor të vitin 1982. Vepra paraqet një skenë monumentale të luftës dhe qëndresës së popullit me përmbajtje dramatike e lirike, ajo njëkohësisht transmeton edhe porosi patriotike dhe estetike. “…Në morinë e figurave të tablosë ai ruan në njëfarë mase po ato tipare artistike, që njiheshin në paletën e tij me sens figurativ. Pa kontraste të forta dritëhijesh kjo ndeshje shpalos gati një infinit lëvizjesh të cilat kërkojnë një kohë të gjatë për t’u deshifruar…” (Ksenofon Dilo, piktor, studius arti).
Kryetari i Akadermisë së Arteve të Turqisë Sabri Fetahu, kur e pa këtë kryevepër me 1982 pat thënë:”Mos e kërkoni Mikelanxhelon diku tjetër. Ate e paskeni këtu në Shqipëri. Muralja në Muzeun e Krujës ka një frymë të vertetë mikelanxheleske dhe më intereresantja është se autori i saj Naxhi Bakalli, është një artist i dalë nga shkolla shqiptare e artit”.
Në vitin 1983, piktorit Naxhi Bakalli i jipet titulli “Artist i Merituar”për rezultatet e arrijtura në krijimtari.
Me 2004 fiton çmimin e parë në Konkursin “Artistët mesdhetarë” në Athinë.
Artisti ka realizuar me sukses edhe muralet “Kuvendi i Dukagjinit të Matit” l986, (në sipërfaqe prej 20 metrash katrorë) për Muzeun e Burrelit, si dhe muralin “Legjenda e Ylberit” 1990, (në sipërfaqe pre 44 matrash katrorë) për Lokalin Turistik në Tiranë.
Piktori Naxhi Bakalli është marrë edhe me disejnimin e pullave postare. Ai me shumë sukses e ka pasuruar fondin e filatelisë shqipëtare, duke dhënë kontribut të madh në këte shkencë mbi pullat postare. Artisti ynë vlerësohet për këte krijimtari, që është jo vetëm shqiptare por edhe universale, si nga studiues të vendit po ashtu dhe nga studiues e filatelistë të huaj. Nga viti 1977 e deri sot Ai është autor i më shumë se 50 serive pullash, të cilat janë të koleksionuara dhe në qarkullim në tërë botën. Këto seri janë me 2 e më shumë pamje, madje deri në 12.
Në këte gjini të arteve aplikative artisti ynë ka trajtuar tema nga më të ndryshme, të historisë e kultures tradicionale shqiptare. Ai paraqet rrëfimet e tij origjinale me porosi simbolike dhe kuptimplote si p.sh. figurat e shquara të ilirëve si Gencin e Teutën; mbi artin tonë mesjetar; kompozitorin dhe këngëtarin Jan Kukuzeli; festialet kombëtare; legjendat shqiptare (“Konstandini dhe Dorontina”,“Rozafa”,”Legjenda e Liqenit të Pogradecit”,”Legjenda e Beratit)”; mb
i ngjarjet historike (“Ngritja e flamurit” dhe “Beteja e Shtimjes”); maskat shqiptare; seritë mbi vallet; kostumet; instrumentet; dhe mjetet e lundrimit të popullit shqipëtar. Duhet përmendur edhe realizimet për figurat e njohura botërore të kulturës, artit dhe shkencës si Einsten, Curie, Eloir, Verdi, Belini, Esenini, Goja, Cook, Andersen, Strauss, Mahler, Bethoven, Lorka etj.
Artisti Baikalli për realizime të suksesëshme në fushen e filatelisë, ka fituar 25 çmime të para gjatë viteve 1980-2oo8.
Piktori Naxhi Bakalli e braktis formën duke e reduktuar në masë të madhe, gjë që ate e bënë ndër krijuesit më autentik të pikturës bashkëkohore shqiptare, andaj e krijon një stil piktural të të shprehurit tingllues e simbolik. Kjo kthesë e modernizimit nga arti tradicional dhe folklorit të pashtershëm, merr kuptimin e përmbajtjeve plastike, që janë ndër frymëzimet kryesore të artistit.
Sementika themelore e pikturës së Bakallit, lëviz me linjat magjike dhe mistike e nga një herë edhe me forma të njohura të autorit. Ato janë të realizuara me shprehje të elementeve karakteristike, si janë konturat grafike, forma të reduktuara gjeometrike dhe plastike, me skena pikturale të së kaluarës, e të realizuara me ngjyra të pastërta-themelore.
“Ngjyra e pastër, por e interpretuar konceptualisht, e përcjell formën në çdo situatë dukurie të saj”… shprehet artisti ynë dhe vazhdon:
”Kur shfaqet apo mugëtohet…, e zhytet…, e përsëri rishfaqet – kjo është çeshtje e të kuptuarit të ngjyrës si dukuri dhe atribut i pambarimësisë. Ngjra është një energji fenomenologjike, e cila materializohet si dukuri. Por që përthithet nga vet ajo, dhe njëherësh rikonfirmohet”.
Këte vështrim e përfundoj me mendimin e filozofit, sociologut, estetit dhe të kritikut të artit Prof. Jorgos Jakumi:“Nëse cdo luftë ka korrespondentët e vet të luftës, Naxhi Bakalli ka të drejtën të mburret se është korrespondenti i luftrave epike të bashkëpatriotëve të tij shqiptarë kundër osmanllinjve. Çdo përsonalitet i madh historik ka pasur “këngëtarin” e vet: Agamemnoni – Homerin; Aleksandri i Madh – Lisipin; Justiniani – autorin e mozaikut të Ravenës, dhe Gergj Kastrioti Skenderbeu, pati Naxhi Bakallin… Ai është rrëfyestari pamor i luftës së lavdishme të Kastriotit, është intelektuali miqësor, artisti madhështor… është një shpirt i shkëlqyer dhe një personalitet fisnik me frymë shqiptare e vizion evropian, është një mendimtar antropocentrik me arsyetim universal, është shtrat i ndërgjegjës kombëtare dhe dimension me perceptim universal është një frymëmarrje e thellë e krenarisë kombëtare”…(Botoi Dielli ne Print, Tetor 2014)