ESSE – Page 572 – Dielli

NË MES TË PYLLIT DO VEMI…

May 26, 2014 by dgreca

Nga ROZI THEOHARI, Boston/
Me Marie Terenzin, një nënë rreth 79 vjeç, e qeshur e tërë humor, u takova në oborrin e vilës së saj në Saugus, Mass. Atë ditë korriku bënte shumë vapë dhe ne mikeshat, unë e Sofia Manthoja propozuam të hynim në pyllin aty pranë. Në fund të oborrit me bar, në një selishtë
të pjerrët, ishte rritur një pyll i vogël bredhash plot freski e hijeshi. Qetësia dhe errësira e pyllit më kujtuan një këngë të moçme korçare. E fillova si me shaka këngën, ndërkaq atë e
pasuan njëherazi edhe Maria me Sofinë. Por, mbi të gjitha, dëgjohej zëri i Maries.
O vemi, o s’vemi
Në mes të pyllit do vemi…
Vazhduam të këndonim edhe dy-tri këngë të tjera korçare e përmetare. Maria, e cila fliste me vështirësi shqip, për habi fjalët e këngëve i shqiptonte shumë mirë.
– Sa mirë i këndoni këngët shqip! – i thashë.
– E dini? – tha ajo e përlotur. Dikur unë hapja programin në Radion “Zëri i Shqipërisë” (Voice of Albania) në Boston, duke kënduar këngë shqip. E para këngë ishte “O moj ti me sytë e zinj”. Dhe, e dini kush më mësoi për këtë? I përndrituri Fan Noli ynë i paharruar.
Sa herë që hapja emisionin me ndonjë këngë shqiptare, e dija dhe e ndieja se atë çast po më dëgjonte edhe Fan Noli…gëzohesha e bëhesha me krahë…
Ndërkaq, Maria u ngrit për të na sjellë diçka për të pirë dhe Sofia, bashkëmoshatarja dhe shoqja më e ngushtë, më tregonte për jetën e saj. Maria ishte lindur në Amerikë më 1917. I ati,
Luigj Pirro dhe e ëma Eftalia Karçini, erdhën në Amerikë nga Përmeti në vitin 1915. I ati kishte një dyqan grocerie, por vdiq shpejt më 1919 nga një epidemi e rëndë gripi. Maria mbaroi shkollën e mesme dhe hyri në punë në fabrikën e këpucëve e më vonë në General Eletric. “Ajo nuk u martua si unë, me burrë shqiptar”, – përfundoi Sofia, – e mori të huaj, italian.”
Maria, që po priste me tabaka në dorë, dëgjoi bisedën dhe, duke qeshur, iu drejtua Sofisë:
– Pse nuk i tregove që unë s’jam vluar si ti me mbles, por me dashuri.
– Domosdo, ta mori mendjen yt shoq, me serenata! – i tha teto Sofia.
– Kush ta ka ngjallur pasionin e këngëve shqiptare? – e pyeta
Marien.
– Ne në shtëpi të gjithë këndonim, – tha ajo. – Unë i bija
mandolinës, im shoq kitarës. Megjithëse burrin e kam patur
italian, ai i pëlqente dhe këngët tona. Ime motër, Viktoria,
këndonte për çdo 28 Nëntor në Boston, kur festonim Ditën e
Flamurit. Atë ditë vishja një jelek të qëndisur që e kishte sjellë
nëna nga Shqipëria.
– Kur vije në Boston për festë, e takoje edhe
Fan Nolin?
– Posi, kushedi sa herë. Kam qenë edhe nëpër darka e
piknikë. Ishte burrë i thjeshtë, i mençur e nuk i pëlqente fancy.
Dëgjoni ç’m’u kujtua: Fan Noli kishte shkruar fjalët e një kënge:
“Nëno mos ki frikë, se ke djemtë në Amerikë” dhe im kushëri,
Sokrat Totoni, e kompozoi. Këtë këngë e këndonim rëndom në
ditët e “emrave”, nëpër piknikë dhe në emisionin e radios.
– Si i festonit ditët e “emrave”?
– Ishte një zakon fetar i sjellë nga Shqipëria. Gjithësecili
festonte e kujtonte ditën që i ishte vënë emri. Por, “sebepi” i
“emrit” bënte që të shtoheshin vizitat te familja e njëri-tjetrit,
të takoheshim më dendur e të ruanim zakonet e traditat
shqiptare.
Maries diç iu kujtua e buzëqeshi.
– Në ditët e “emrave”, – vazhdoi ajo, – i zoti i “emrit”
shtronte darkë për mysafirët. Në fillim uleshin burrat, hanin e
pinin e bënin muhabet sa kishin qejf, ndërsa gratë e fëmijët
prisnin të vinte radha e tyre. Ndonjëherë fëmijët i zinte gjumi
pa ngrënë. Këtë traditë të sjellë nga Shqipëria, e respektonim
edhe këtu në Amerikë. Më vonë, e solli koha që zakoni “të
berberosej” e të uleshim që të gjithë në një tavolinë. Kështu
ishte më mirë, se ishim të gjithë së bashku, këndonim e
vallëzonim. Janë kujtime të paharruara.
– Edhe piknikët?
– Oh, yes. Në pikniqe shkonim me bus. Sapo zbrisnim nga
busi, dëgjonim së largu gërnetën e Spiros dhe na lëshonte goja
lëng nga aroma e shishqebapëve dhe nga qengji që piqej në
hell. Janë kujtime shumë, shumë të bukura…
Maria na solli disa fotografi. Në njërën, dalë në një piknik,
midis tyre ndodhej edhe Fan Noli. Ishte një fotografi interesante:
Fan Noli, dalë në profil, i qeshur e gazmor, kishte shtrirë krahun
e djathtë në drejtim të Spiros, i cili i binte gërnetës. (Kjo foto i
bënte jehonë dëshirës, vullnetit e këmbënguljes së Nolit student
kur u regjistrua në New England Conservatory për të marrë
mësime në një fushë të re në atë të muzikës…dhe “Rapsodisë
shqiptare” të kompozuar prej tij.)
Një foto tjetër interesante mbante datën 1938. Fan Noli ndodhej
në rreshtin e parë , midis punonjësve shqiptarë të radios
“Zëri i Shqipërisë” në Boston. Fan Noli ishte me kostum të zi,
me një xhaketë mbërthyer deri lart, ku dallohej jaka e bardhë,
rrethore e priftit.
-Fan Noli ishte bërë si i shtëpisë në radion tone,- thotë Maria,-
Shpesh ne lexonim artikujt e tij botuar nëpër gazeta ose e merrnim
edhe në intervistë. Ishte i thjeshtë, popullor dhe humorin s’e ndante
nga goja. Kur lexoja ndonjë artikull të tij, më dridhej zëri
dhe emocionohesha, sepse e dija që ai më dëgjonte dhe
kushedi sa gabime pikaste.

Tashmë dielli kishte marrë në të perënduar dhe Maria na
ftoi të hynim brenda në vilën moderne tri katëshe. Apartamenti
i saj ishte në katin e parë, ndërsa në të dy katet e tjera banonte
çdonjëri nga djemtë e saj.
– Maria është grua nikoqire, – më sqaroi teto Sofia – dhe po
ashtu i ka mësuar edhe djemtë e saj. Ata kanë një fabrikë në
Worborn, Mass., për pjesë këmbimi për pajisjet elektroshtëpiake.
Tani fabrikën e kanë zgjeruar. Në zyrat e saj punon edhe Maria,
dy-tri ditë në javë. Ajo është profesioniste në kompjuter.

Kur hymë brenda, në dhomën e ndenjes, Maria, ishte ulur
pranë kompjuterit me dy nipat e vegjël dhe ndiqte programin.
– Po ua mësoj kompjuterin nipave, – tha ajo. – E dini? Ky
më i vogli është tre vjeç dhe mëson për bukuri.
Atë çast u afruan për të na përshëndetur djali i Maries,
Stefani, dhe nusja e tij. Nga mënyra e sjelljes së tyre kuptova se
sa shumë e donin dhe e respektonin nënë Marien.
– Sapo mësova se ju jeni një biznesmen, – i fola anglisht
Stefanit. – Me sa keni dëgjuar nga nëna juaj për Shqipërinë, a
keni ndonjë kureshtje a interes ta vizitoni e ta njihni më afër?
– Sigurisht, – tha ai, – po të kisha kohë të lirë. E di çka?
Nënën e kam shqiptare, babanë italian, gruan nga Santa
Domingoja. Të trija vendlindjet i kam të shtrenjta. Ku të shkoj
më parë?
– Domethënë, i thashë Maries, – këta dy nipçet e vegjël
s’merret vesh çfarë gjaku kanë.
– Merrem unë me ata, – tha Maria, – me siguri do të marrin
shumë nga gjaku im.
– Çfarë u mësoni atyre?
– Shumë gjëra të bukura: këngë, përralla e lodra shqiptare.
Ju ndoshta qeshni. Unë me nipat luajmë letra, “kollçinë”. Kur
jeshë shumë e vogël, prindërit i kishin sjellë nga Shqipëria letrat
e bixhozit dhe “kollçina” ishte loja e parë që mësonim ne fëmijët.
Ajo diç u bëri me shenjë nipave dhe ata u afruan e na
treguan disa fletë me vizatime. Në njërën prej tyre kishin
vizatuar një vapor me flamur shqiptar.
– Me këtë vapor ka udhëtuar stërgjyshi nga Shqipëria në
Amerikë, – tha nipi më i vogël duke përdorur një fjalor gjysmë
anglisht e gjysmë spanjisht.
– I kanë vizatuar vetë, – tha Maria, – por i kam ndihmuar
edhe unë.

Në bibliotekë e kudo gjendeshin piktura, portrete,
punime të vogla në reliev etj, të pikturuara nga duart e arta të
Maries. Kureshtjen filloi të ma hiqte dalëngadalë Sofia.
– Që kur ishte 5 vjeç, Maria filloi të vizatonte, – tha ajo, –
portretin e nënës e të babait, pastaj me radhë njerëzit e farefisit,
fëmijë, lule, kafshë etj.
Por, ato që të linin gojëhapur, ishin pikturat e bëra me gurë
të vegjël, të ngjashëm me fiçorët e lumit. Ishte një mënyrë
origjinale e pikturimit e zbuluar vetëm nga Maria.
– Qysh e vogël, – shpjegoi ajo, – mblidhja nëpër plazhe gurë
të lëmuar dhe vizatoja mbi ta portrete, kostume kombëtare
shqiptare, panorama etj.
Ajo na tregoi disa syresh. “Kali dhe kalorësi” të pikturuar
në një copë të vogël guri sa një kopsë, dukeshin të zmadhuar
nga xhami i rrumbullakët ku ishte fiksuar guri. Ishin punime
aq fine, sa dukej e pabesueshme t’i kishte punuar dora e njeriut.
-Kjo është kopje,- tha Maria,- origjinalin e “Shën Gjergjit
mbi kalë” , ia kam dhuruar Fan Nolit ditën e Shën Gjergjit.
Ai e vlerësoi shumë punën time, u gëzua kur ia dhurova e
më premtoi se do ta mbante në tavolinën e punës…

– Para disa vjetësh, – vazhdoi ajo, – erdhën në shtëpi gazetarët
e Televizionit, të cilët filmuan dhe dhanë një program prej 20
minutash për pikturat e mia në gur.
– Kur e ke bërë shkollën për pikturë? – pyetën ata.
Ajo qeshi. Nuk kishte kryer asnjë shkollë për pikturë. Kishte
vetëm talentin dhe dëshirën të krijonte vepra të bukura.
– Vazhdon akoma të pikturosh?
– Tani do të të them një gjë! – tha ajo tepër e mallëngjyer. –
Këto vitet e fundit pikturoja më rrallë…, për punë të
syve…pleqëria…Por që kur keni filluar të vini ju njerëzit e rinj
nga Shqipëria, unë kam ndryshuar… për Perëndi! Më vijnë e
më takojnë kushërinj që kanë pasur baballarët në Amerikë.
Kur i shikoj, thërres emrin e babait të tyre. Sa u ngjajnë! Ju po
na sillni gjak të ri prej vatanit, moj bijë. Po na rinoni dhe ne.
Sytë e mi tani shohin më mirë e më ka hipur damari prapë të
pikturoj. Jam me fat që rroj akoma e shoh shqiptarë të rinj! …
Po ti… a më bën një nder? – më tha Maria me sy lutës.
– Sigurisht, – i thashë. – Në qoftë se e kam të mundur.
– Tërë jetën kam pasur një dëshirë që nuk m’u plotësua. I
kam shumë qejf malet. Nga prindërit kam dëgjuar se Shqipëria
ka male e pyje të bukura. Atje doja të pikturoja një peisazh.
Por tani është vonë. Jam në pleqëri e nuk udhëtoj dot. Mos të
ndodhet ndonjë fotografi shqiptare me male, të ma huash për
ca kohë?
– Posi, u kujtova unë, – më kanë dërguar nga Shqipëria një
kartolinë me pyllin e ahut, në fshatin tim, në Dardhë. Unë do
të ta jap me gjithë qejf dhe kam besim se ti, zonja Marie, me
ato sytë e zinj, do ta pikturosh pyllin po aq bukur sa ç’këndon
edhe këngën “…Në mes të pyllit do vemi!…”

NJERKA SHKON NË BALLO

May 25, 2014 by dgreca

-Një ditë tragjike e keqpërdorur si festë/
Nga KOLEC TRABOINI/
Në Pallatin e Kongreseve më 20 maj, disa shoqata dhe fondacione të huaja transparencën e qëllimet e të cilave nuk i kemi fort të qarta, organizuan një show në të cilën u shfaqën në paradë udhëheqësit më të lartë të shtetit duke përfshirë Kryeministrin, Kryetarin e Parlamentit e kuptohet se gjithë vargani i qeveritarëve do t’u vinte pas. Për çudinë tonë te madhe nuk mungoi në këtë show dhe ambasadori amerikan Aleksandër Arvizu.
Duke qënë shpirtërisht e realisht i lidhur me kategorinë e këtyre fëmijëve që fatkeqesia i ka goditur që në vegjëli, nuk mund të jem indiferent e të hiqem në një anë e të mos shpreh indinjaten time kur shoh këtë spekullim publik me jetimët. Them kështu sepse jam i bindur se cilindo nga pjesmarrësit apo edhe organizatorët po t’i pyesësh se çfarë shpreh data 20 maj, si u caktua si ditë jetimësh e për çfarë shkaku, asnjë prej tyre duke përfshirë dhe ambasadorin amerikan nuk do të dinte të përgjigjej. Kjo ndodh sepse në të tilla tubime rroftë sebepi për t’u dukur, të tjerat nuk kanë rëndësi. Mjer jetimët tek kush i kane varur shpresat!
Në sfondin e skenës qe shkruar me gërma kapitale marramëndese “Festojnë jetimët”. Po cilët jetimë festonin? Ku ishin jetimët apo konsiderohen jetimë gjitha ata burra e gra, nënpunësa hijerëndë, zyrtarë, rrogtarë thuaj, ajo tufë bodyguardësh që mbushën sallën e madhe të Pallatit të Kongreseve. Gjithçka për t’u dukur. Ishte e njëjta skenë groteske si dy vjet më parë, por atëbotë situatën në dore e kishte Jozefina Topalli, me po ato shoqata e drejtues komikë, të cilëve një emision “Fiks fare” ua nxorri kallajin publikisht. Sepse ishin mbledhur të gjithë nxënësit e shkollave të Tiranës e asnjë jetim nuk gjëndej në sallë. Tani që kalit të pushtetit ja kanë shaluar të tjerë purpurantë, mjerisht shohim të njëjtin koncept, të njëjtën eufori e paradë pushtetarësh.
Konstatojmë se kauza e fëmijëve jetimë kësisoj është veç një fasadë, për të mos thënë akoma më keq një spekullim i turpshëm, sepse kjo shoqëri hipokrite gjithçka e shfrytëzon deri dhe fatkeqësitë njerëzore. Dhe kësisoj në ekranin televiziv pamë kryeministrin, kryetarin e parlamentit, por edhe ambasadorin amerikan, dhe kur këta burra të mëdhenj festojnë, pse të mos gëzojnë fëmijët jetimë? Madje duan apo nuk duan jetimët shqiptarë detyrimisht duhet të jenë të lumtur e të gëzojnë, madje t’u bien tam-tameve. Reminishencë e gjallë kjo e kohës së diktaturës me një glorifikim të neveritshëm.
Ndërkohë nëpër rrugët kryesore të Tiranës dalin e mbledhin ndihma ndër qytetarë me dhjetra grupe të shoqatave fantazmë që i fusin paratë në xhepat e vet, sepse kur i pyet se të kujt shoqate jeni, a keni një adresë, a telefon ata ngrejnë supet dhe të shohin vëngër sikur po u prek në privatësinë e interesat e biznesit të tyre.
Kështu bëhet tabloja e një realiteti më glorioz. Brenda e jashtë Pallatit të Kongreseve të gjithë e gjithçka për jetimët. Çfarë mashtrimi! A më mirë të themi çfarë vetmashtrimi social e politik. A thua nuk e dinë këta njerëz, pushtetarë a ambasadorë qofshin, se jetimët në Shqipëri janë në pikë të hallit. Përralla në Pallat të Kongreseve do të na tregojnë?

Nuk është fjala për ata në jetimoret, por për ata që pas jetimores nisin kalvarin e vuajtjeve, sepse nuk gjejnë dot një strehë, janë të papunë dhe u duhet të rrojnë veç me tre mijë lekë në muaj, pra diç më pak se një dollar në ditë.
E megjithatë, të mbetur pa strehë, pa ushqim e veshmbathje, të mbetur madje për shkak të varfërisë edhe të pamartuar. Por edhe të martuar qofshin, me fëmijë nëpër geto, u dashkërka edhe këta të festojnë.
Po le t’i kthehemi datës 20 maj që aq shumë po spekullohet sikur kjo të ishte festa e 1 qershorit. Së pari e gjithë kjo masë njerëzish që na u shfaqën me pompë në Pallat të Kongreseve duhet ta dinë një herë e mirë se 20 maji nuk është ditë feste. Nuk ka si të jetë ditë feste dita e mortit të një fëmije jetim. E për të hedhur dritë mbi këtë ditë dhëmbje që po na e kthejnë në ditë tam-tamesh qeveritare na vjen në ndihmë Ilir Çumani, drejtor i përgjithshëm i Institutit të Integrimit të Jetimeve Shqiptarë, i cili është edhe nisiatori i caktimit të kësaj dite për jetimët shqiptarë, madje me dëshirën të kthehet edhe në ditë ndërkombëtare të jetimëve. Jo dite festimesh me bujë kurrsesi, por një ditë reflektimi ku shoqëria, shteti, institucionet e mediat të reflektojnë se çfarë kanë bërë e çfarë më shumë duhet të bëjnë për jetën e kësaj kategorie për të cilët shteti duhet të kryeje rolin e prindit e jo të njerkës që shkon në ballo.

Në Shtëpinë e Fëmijës Sarandë më 20 maj 1979, një vajzë e vogël 12 vjeçare me emrin Xhuliana Luli për shkak se e kishin dënuar pangrënë dhe nga mugesa e vëmëndjes dhe përkujdesjes ndaj saj, doli në rrugë, hipën në një pishë që të hajë frutat e boçave por bie nga lartësitë me një fund tragjik. Jeta e saj nuk mundi të shpëtohej. Varrimi i vogëlushes u bë më 30 maj nën një pikëllim të pashoq të bashkmoshatarëve e bashkjetimëve por edhe qytetarëve sarandiotë. Prekur prej kësaj ngjarje tragjike në fëmijëri, Ilir Çumani arriti që para 11 vjetëve ta kthente këtë ditë përkujtimore zie, në një ditë për kthimin e vëmëndjes së shoqërisë e shtetit tek jetimët për t’ju bërë atyre mbështetje. Pra kuptimi i kësaj dite tragjike nuk është festë, por shoqëria e shteti të reflektojnë, t’ju gjënden pranë, t’ju qajnë hallet, i pyesin e bashkbisedojnë me jetimët për ta bërë shoqërinë më të ndjeshme.
Do të doja të pyesja dhe do të desha një përgjigje publike, a mundet që ditët e vdekjes së prindërve apo të afërmeve tuaj ti ktheni në një ditë feste të nderuar kryeministër, kryetar i parlamentit dhe i nderuari ambasador? Nuk besoj. Prandaj nuk mund ta ktheni në festë me lajle e lule, bashkrënduar me ca shoqata fantazmagorike a ndonjë fondacion turko-arab, vdekjen tragjike të jetimes Xhuliana Luli.
Larg euforisë e glorifikimit të gjithçkaje sepse ajo ishte tipar i kohës së monizmit, diktaturës, ku gjithçka edhe pse e përgjakur dhe e mundimshme kthehej në delir, asaj shoqëria hipokrite që kur i prekeshin interesat, kur një jetim shprehte aspiratën e lirisë nuk ngurronte ta ekzekutonte siç bëri me jetimin 22 vjeçar Skënder Daja, në përkujtimin e te cilit as kryeministri i vendit , as kryetari i parlamentit, por mjerisht as ambasadori amerikan nuk dënjoi të vinte vetë apo të dërgonte një përfaqësues.
Fëmijët jetimë duan dashuri e përkujdesje, ta reduktosh këtë dashuri e përkujdesje në një shfaqje në Pallat të Kongreseve me lulka e tollumbace, ca fjalime me retorike shterpë, tregon se sa e papërgjegjëshme, e pandjeshme dhe hipokrite është shoqëria shqiptare ndaj njerëzve në nevojë.
Ky koncept e kjo mënyrë pune padyshim se duhet ndryshuar, po si mund të bëhet kjo nëse organet e pushtetit mbështesin ca organizime spekulative dhe ca shoqata fantazmë që përfitojnë prej fatkeqësive të fëmijëve jetimë.
Ne Foto: Shtëpia e Fëmijës Sarandë në vitet 1970, në mes të cileve edhe Xhuliana Luli.

ALIBIA E MUNGESËS SË KRYEMINISTRIT

May 24, 2014 by dgreca

Nga Kolec TRABOINI/
Sikur Kryeministri i këtij vendi, për të cilin kam dhënë votën time të deklaruar publikisht në media, të ishte vërtet i angazhuar me detyra shtetërore të rëndësishme më 20 maj 2014 ora 10:00 kur në Kinema Millenium organizohej premiera e filmit tim dokumentar “Djaloshi me kitarë” kushtuar martirit, jetimit Skënder Daja i pushkatuar në Spaç më 24 maj 1973 në moshën 22-vjeçare, padyshim që do të isha i qetë, sepse punët e pushtetit janë edhe punët e qytetarëve të këtij vendi. Por ndodhi një gjë e papritur për të cilën edhe u prononcova publikisht në televizionin Vizion Plus. Kryeministri i vendit, u gjend në një show organizuar nga një shoqatë e drejtuar nga një farë Kadri Aliu, me një reputacion jo fort solid në lidhje me përfitime fondesh nga shoqatat arabe islamike dhe sipas mendimeve të shprehura publikisht nga drejtori i Institutit kombëtar të Integrimit të Jetimëve Shqiptarë, Ilir Çumani, ky Kadri Aliu i përdor veprimtaritë thjesht si një fasadë.
Pikërisht koncerti i organizuar nga Kadriu i fondacioneve arabe paska qenë shkaku kryesor që siç shkruan kryeministri në letrën e tij “për arsye të angazhimeve shtetërore” që nuk e paska lënë të vinte në premierën e filmit “Djaloshi me kitarë” ku qe i ftuar.
I nderuar Kryeministër, të mos ishe nipi i kolegut e mikut tim të ndjerë, dajos tënd Niko Koleka, nuk do t’i drejtoja as këto fjalë. Por respekti ndaj tij më shtyn t’ju them se nuk duhet të shkosh andej kah të çojnë këshilltarët, sepse shumica e këshilltarëve të kësaj bote kanë qenë e mbeten Mefisto të mpleksur në interesa klanesh e tarafesh. E nëse më lejon të jap një mendim si këshillë, u kish dashtë më shumë të gjendeshe në përkujtimin e Skënder Qemal Dajës, baba e bir të pushkatuar nga diktatura se sa në një koncert pa asnjë vlerë, aq më tepër do të kishe një rast ideal të përcaktoje pozicionin tënd si kryeministër i të gjithëve dhe ndjesinë tënde për vuajtjet e këtij populli.
E kam njohur Skënder Dajen, jetimin e shtëpisë së fëmijës, e them se ky nënvleftësim qeveritar, kur as nga Ministria e Kulturës nuk u pa asnjë titullar apo nënpunës, me siguri e ka tronditur martirin 22-vjeçar atje në një varr të humbur që kurrë nuk u gjend.
Ai nuk e meritonte atë fat, por nuk e meriton as këtë shpërfillje nga pushtetarët e vendit ku lindi, e vranë e pushon në amshin, se ai e bëri detyrën e tij, u bë fli në altarin e Lirisë, po ne që tashmë e gëzojmë këtë Liri, çfarë bëjmë?!

Kolec Traboini
regjisor i filmit
“Djaloshi me Kitarë”

SKENDER DAJA-Një përkujtim për një martir

May 21, 2014 by dgreca

Nga Reshat Kripa/
Sapo dola nga salla e shfaqjeve të kinema Milenium. Shfaqesh filmi dokumentar “Djaloshi me kitarë” realizim i Pantheon Studio Traboini me mbështetjen e ish Ministrisë së Kulturës dhe Institutit Kombëtar të Integrimit të Jetimëve të Shqipërisë, me regjizor Kolec Traboinin dhe skenarist Ilir Çumanin. Filmi i dedikohej njërit nga figurat e shumta të rezistencës antikomuniste të vendit tone, figurës së të paharruarit Skënder Daja, pushkatuar pas revoltës së madhe të zhvilluar në kampin famëkeq të Spaçit më 21 maj të vitit 1973. Një realizim i përkryer.
Kush ishte Skënder Daja? Një i ri jetim, që nuk njihte as babe, as nënë. Një i ri i rritur nëpër shtëpitë e ndryshne të fëmijës. Një i ri që babanë e vetë ia kishin pushkatuar me arsyen absurde se kishte propaganduar për shkëputje nga “vëllezërit” e Bashkimi të madh Sovjetik, me të cilin disa vjet më vonë do të bëheshim armiq të papajtueshëm.
Shoh filmin dhe para syve më del fëminija ime. Sytë më mbushen me lot. Shoh një ngjashmëri midis fëmijërisë time dhe asaj të Skënder Dajës. Edhe unë u ngrita kundër atij regjimi në të njëjtën moshë. Shpërndaja trakte nëpër rrugët e qytetit. Kurse ai këndonte këngët e Adriano Çelentanos me kitarën e dërguar nga Vaçe Zela. Këto këngë ishin një simbol i thirrjes për një Shqipëri të lirë, për një Shqipëri demokratike. Ishte vetëm 20 vjeç kur e arrestuan. E akuzuan për tentativë për arratisje. Kjo ndodhi për një bisedë fëminore për arratisje, nisur kur nuk ishte më shumë se 13 vjeç. Gjyqtari i tij ishte Fehmi Avdiu, për ironi të fatit, ish kryetari i Gjykatës Kushtetuese pas përmbysjes së sistemit totalitar. A keni dëgjuar ndonjëherë të dënohet dikush për një mendim që paska pasur në një moshë të tillë? Këtë e bëri fakt të kryer Prokurori i Përgjithshëm, Dhori Panariti, më 22 dhjetor 1970, kur lëshonte urdhërin e arrestimit të tij, së bashku me të dy shokët Dashnor Kazazi dhe Sami Paja. Vini veshin kush ishin këta “armiqtë e tërbuar të sistemit socialist”, tre të rinj 20 vjeçarë që këndonin këngë që nuk lejoheshin nga regjimi obskurantist. Megjithatë gjykata i dënoi, Skënder Dajën me 10 vjet burg, Sami Pajën me 9 dhe Dashnor Kazazin me 7 vjet. Kjo ishte demokracia e sistemit socialist aq shumë e propaganduar nga sistemi.
Filmi vazhdon me pamjet e tij. Siç tha regjizori i tij, Kolec Traboini, nuk është një film i bazuar në dokumenta historike, por një film artistik. Por une, duke parë atë, shihja të vërtetën historike të atyre viteteve të tmerrshme që kaloi ky popull, shihja egërsinë e paimagjinuar të autoriteteve shtetërore karshi atyre që guxonin të ngrinin zërin për liri dhe demokraci. Një nga këta ishte edhe Skënder Daja që me këngët e tij donte t’i tregonte këtij populli se kishte ende njerëz të shquar që kërkonin të shpreheshin për liri, për demokraci, për flamurin kuq e zi, gjëra që, në atë kohë, ishin ende të parealizueshme.
21 maj 1973. Kampi i punës së detyruar të Spaçit. Një revoltë e paparë ndonjëherë në historinë e të burgosurve politikë të Shqipërisë kishte ndodhur. Në krye të saj qëndronin disa figura të shquara si Skënder Daja, Dervish Bejko, Hajri Pashaj dhe Pal Zefi. Tre ditë në kampin e Spaçit valoi flamuri pa yllin e kuq të komunizmit. Tre ditë në kamp u ndje aroma e lirisë. Por drejtuesit e paskrupull të shtetit shqiptar nuk mund të pajtoheshin me një veprim të tillë. U derguan forca të shumta ushtarake të sigurimit të shtetit, a thua se kishte plasur një lufte e tretë botërore. Në krye të tyre një figurë e urryer e diktaturës, Feçor Shehu, që disa vite më vonë do të binte viktimë e vetë regjimit që e ngriti. Uria dhe presioni i paparë i qindra sigurimsave të dërguar me këtë rast, e shtypën revoltën. Pasojat tashmë dihen. Katër të pushkatuar. Dhjetra të ridënuar me dënime të ndryshme.
Bashkim Fishta, ish i dënuar politik në Spaç, tregon:

“Zëvendësministri i brendshëm, Feçor Shehu, i tha Skënder Dajës:
– Ti do të dënohesh, sepse je biri i një krimineli, që deshte të fuste në luftë popullin
shqiptar me popullin “vëlla sovjetik”. Rri i qetë se edhe ti do ta shohësh shumë shpejt tët atë”.

Ndërsa Bujar Tabaku, një ish ushtar i ndodhur në Spaç në atë kohë, tregon:
Njëri nga të dënuarit kërkoi ta kthenin me fytyrë nga dielli se prangat ishin shtrënguar aq shumë sa duart dhe këmbët kishin marrë ngjyrë vjollcë.
– Hë more ti, a do të këndosh më këngë italiane? – i tha ushtaraku Dino Zeqo,
Skënderit.
Përgjigja ishte:
– M’u largo more pis!
Ndërsa Dino Zeqo e shkelte nga gjunjët, Skënderi shtrëngonte dhëmbët, të cilët i kërcisnin
nga dhimbja.

Kuptimplotë është edhe dialogu i zhvilluar ndërmjet Skënder Dajës dhe operativit të sigurimit Fejzi Aloçi:

– Kush janë organizatorët e revoltës?
– Nuk e di
– Kush e ka hedhur parullën “Ja vdekje ja liri”?
– Nuk e di.
– Kush e përgatit flamurin pa yll dhe kush e ngriti?
– Nuk e di.
– Cili nga të burgosurit ka hedhur parullën “Ne jemi për Europën e lirë?”
– Nuk e di.
Një qëndrim stoik i një njeriu stoik. Ky ishte Skënder Daja.
Më 21 maj 1973 ndodhi revolta e Spaçit. Më 24 maj “Shkaktarët’ u dënuan nga gjykata. Po në këtë datë, Gjykata e Lartë, me në krye Aranit Çelën, dha vendimin për ekzekutimin e tyre, ekzekutim që u krye po atë mbrëmje te ura e fanit në Mirditë. Gjykojeni vetë shpejtësinë e rrufeshme me të cilën u zhvillua ky gjyq në atë periudhë mizore. Më prapa trupat u hodhën në një kamion dhe u nisën drejt Tiranës, pa ditur kurrë se ku do të përfundonin. Familjarët kanë vite që kërkojnë të dinë se ku prehen të afërmit tyre. Por daullja bie në vesh të shurdhër Askush nuk përgjigjet. Më kotë miku im, Agim Bejko, kërkon vendin e varrit të vëllajt të tij, Dervish Bejko, pushkatuar me martirët e Spaçit. Ka gërmuar në disa vende. Ka pyetur disa persona. Por gjithshka ka rezultuar me zero. Shtypi shqiptar bënë një zhurmë të madhe, dhe me të drejtë, për të zhdukurit në Kosovën martire. Po për të zhdukurit nga komunizmi në Shqipëri kush do të kujtohet? Unë mendoj se kjo i takon,kryesisht, shtetit shqiptar që. për fat të keq, deri tani as që eshte kujtusr.
Le të kthehemi edhe nje herë te shfaqja e filmit. Ishin ftuar për të marrë pjesë përfaqësues nga e djathta dhe e majta, por asnjëra palë nuk denjoi. Madje të dyja palët bëjnë zhurmë të madhe për përkrahjen e kësaj shtrese. Zotërinj! Ne nuk jemi kukulla me tw cilat ju mund tw luani.i. Ne jemi fitimtarët e këtij ndryshimi të madh, pasi ishim ne të parët që sakrifikuam veten për këtë sistem që gëzojmë sot kur ju ende duartrokisnin për sistemin totalitar. Këtë mos e harroni! Këtë thirrje ua drejtoj më tepër atyre përfaqësuesve të të dy krahëve që i përkasin shtresës tonë. Mos e harroni prejardhjen tuaj.

“Shqiptarët i shpëtuan moralin Evropës”- Johanna Neumann

May 20, 2014 by dgreca

Prof.dr. Eshref Ymeri/
Para pak ditësh dhe pikërisht më 14 maj, lexova në internet shkrimin mjaft interesant të publicistes së talentuar, zonjës Elida Buçpapaj, me titull:
“Takim me zonjën Johanna Neumann, e cila i tregoi botës se moralin e Evropës e shpëtuan shqiptarët”.
Në atë shkrim fort prekës dhe me një domethënie mjaft të thellë, flitet për zonjën 84-vjeçare Johanna Neumann, e cila mundi të shpëtonte nga zhdukja fizike e nazizmit gjerman, falë humanizmit dhe besës proverbiale të popullit shqiptar.
Shkrimi i zonjës Elida më la shumë mbresa dhe më bëri të përsias gjatë me veten time. Para se të filloja t’i hedhja në faqet e kompjuterit përsiatjet e mia, mendova se titullit të shkrimit të zonjës Elida mund t’i shkonte shumë mirë edhe nëntitulli: “Në gjurmët e një të vërtete të braktisur nga Tirana zyrtare”.
Qëndrimi aq fisnik, aq i besës, aq burrëror i popullit shqiptar ndaj hebrenjve në vitet e luftës së Dytë Botërore, kur, as edhe në një rast të vetëm, askush prej tyre nuk ra në duart e nazistëve gjermanë, dëshmon për kodin moral të shqiptarëve që nuk mund të krahasohet me kodin moral të asnjë populli tjetër evropian.
Por ky qëndrim kaq i madhërishëm i popullit shqiptar ndaj hebrenjëve, i cili u bë për ta mburojë e sigurt përballë egërsisë naziste për zhdukjen e tyre, u shoqërua me heshtjen paradoksale gati gjysmëshekullore të Tiranës zyrtare, e cila, me të drejtë, kishte se çfarë t’i tregonte jo vetëm Evropës, por edhe botës mbarë se çfarë aktesh heroike kishin kryer shqiptarët e thjeshtë për të shpëtuar jetën e hebrenjve Kjo e vërtetë, po ashtu, duhej të ishte dokumentuar me rrëfime të familjeve që i strehuan hebrenjtë, familje këto që vunë veten në rrezik, vetëm e vetëm që asnjë hebre të mos binte pre e mizorisë naziste. Këto rrëfime, të dokumentuara edhe me pohimet e vetë hebrenjve që asokohe ishin strehuar në Shqipëri, pas mbarimit të luftës, duhej t’u bëheshin të njohura të gjitha institucioneve ndërkombëtare, deri edhe në Këshillin e Sigurimit dhe në Organizatën e Kombeve të Bashkuara, në mënyrë që bota ta mësonte se ç’vlera të larta morale e karakterizojnë kombin shqiptar, se ç’dimensione befasuese përfton instituti i besës në formimin psikologjik të kombit shqiptar.
Në periudhën e sundimit komunist në vendin tonë, Izraeli, si një shtet që gëzonte përkrahjen e Shteteve të Bashkuara të Amerikës, vlerësohej si shtet armik i Shqipërisë. Prandaj edhe heroizmit të pazakontë që manifestuan familjet e thjeshta shqiptare për t’i strehuar hebrenjtë në vende të sigurta, komunizmi enverian i vuri përsipër një gur të rëndë. Kjo ishte edhe arsyeja që temës së heroizmit të popullit tonë në mbrojtje të tyre, nuk iu kushtua asnjë fletëpalosje, asnjë album, asnjë libër artistik, asnjë pikturë, nuk u xhirua një film artistik për be, nuk u përgatit asnjë libër i posaçëm me mbresa dhe me kujtime të vetë hebrenjve dhe të familjeve që sakrifikuan veten e tyre për t’i shpëtuar nga barbaria gjermane, libër që të përkthehej edhe në gjuhë të huaja dhe të shpërndahej në mbarë Evropën dhe në Shtetet e Bashkuara të Amerikës.
Në bibliotekën e tim biri, Plarentit, në Santa Barbara (Kaliforni) gjeta albumin interesant, për të cilin bën fjalë zonja Elida, të botuar në gjuhën angleze. Albumi titullohet: “BESA. Myslims who saved jews in World War II” (BESA. Myslimanë që shpëtuan hebrenj në Luftën e Dytë Botërore). Syracuse Unicersity Press. New York 2008”. Autor i këtij albumi mbresëlënës është hebreoamerikani Norman H. Gershman, me profesion fotograf. Punimet e tij në artin e fotografisë janë paraqitur në mjaft muze në mbarë botën. Fotografitë e tij kanë qenë të ekspozuara në Izrael dhe në Organizatën e Kombeve të Bashkuara në Nju Jork. Fotografitë që ai ka bërë në Kosovë dhe në Shqipëri, kanë shërbyer si subjekt për përgatitjen e një dokumentari me titull “God’s House” (Shtëpia e Zotit).
Nga ky album, që autori edhe në anglisht titullin ia ka lënë “BESA”, me qëllim që të nxjerr në pah faktin se hebrenjtë shpëtuan nga vdekja për forcë të institutit të besës që karakterizon shqiptarët, mësova se kanë qenë 58 familje shqiptare që kanë pas strehuar hebrenj gjatë viteve të Luftës së Dytë Botërore. Mes atyre familjeve të nderuara dhe të respektuara, ishte edhe familja e Abaz dhe Zade Sinanit nga Lushnja, prindërit e të njohurve të mij të vjetër, Agim Dhe Petri Sinani. Në album, në faqen 81, ishte botuar fotografia e zotit Agim Sinani, të cilin autori e kishte nxjerr në një pozicion të tillë, ku ai mbante në dorë fotografinë e të atit, të vendosur pranë zemrës.
Këtë album duhej ta kishin përgatitur me kohë e me vakt autoritetet komuniste shqiptare. Por ato, për fatin e keq të mbarë kombit shqiptar, mendjen e kishin te miqësia e pamoralshme me sllavizmin, te lufta e egër e klasave, te shtypja e lirive dhe e të drejtave më elementare të njeriut, te varfërimi kriminal i popullit shqiptar, i cili në vitet ’80 të shekullit të kaluar mori përmasa katastrofike, dhe te forcimi i pushtetit të tyre diktatorial.

Tiranë, 20 maj 2014