Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

MESNATA E FTOHTE E NJE PUSHKATIMI BARBAR…

by

  63 VJET  ME PARE U EKZEKUTUAN 22 INTELEKTUALE/

Nga Agim Xh. Dëshnica/ Boston/*

Pas pyetjesh e kërkimesh të shumta, aty nga viti 1993, buzë lumit Erzen,  nën një kodrinë  afër Urës së Beshirit,  u zbulua një gropë me eshtra njerëzish. Ç’qe ajo gropë? Prania e grave të përzishme dhe e burrave të tronditur, tregonte se nuk ishte gjetur një tumë ilire, por një varr i përbashkët, varr makabër i vitit 1951. Nga shenja të ndryshme ata njohën mbetjet nga trupat e 22 njerëzve të dashur, të  pushkatuar  në mesnatën e 26 shkurtit 1951,  të lidhur tok me tela me gjemba, midis tyre dhe një vajzë. Oh tmerr! Përse i vranë ata?

Nuk do të mjaftonin vrasjet e shumë patriotëve, pa gjyq e me gjyq, që nisën qysh nga nëntori i vitit 1944, kur sadisti Mehmet Shehu, i njohur  për epitetet “terror i bardhë”, “terror i kuq”, në vitin 1949 do të  shprehej: “Ne duhet ta ashpërsojmë luftën kundër armiqve të pushtetit tonë, të vrasim njerëz që të mundemi të përballojmë situatën.”

 Viti 1951 ish një kohë, kur shumë qytetarë të zhgënjyer shpresonin, se pas prishjes me jugosllavët, do të ndodhnin ndryshime të thella. Ata që kishin radio, dëgjonin Radio Londrën, me sinjalin e njohur “Ju flet Londra!”, apo Ankaranë, me “Burasi Ankara!” Shpresonin më kot! Ndërkohë natën, aktivistët e Frontit Demokratik, kërkonin nëpër rrugët e taracat e Tiranës fletushkat e hedhura, ndoshta nga qielli, kurse ditën nëpër trotuare, civilë të  paguar gjurmonin kalimtarë të dyshimtë. Në mure u dukën pankarta me fjalën e rreptë “Vigjilencë!” Në Durrës, kur qytetarët ktheheshin në shtëpi, gjenin mbi radio letra me shënimin tronditës: ”mos hapni radion në kanalet italiane!” Në bregdet pushuesit porositeshin të ndërprisnin lojën me domino e të hynin ndër fjetore. Nga dritaret dukej në muzg patrulla e rojeve bregdetare me armë në duar. Banorët e majmur të Bllokut, natën shihnin ëndrra të frikshme me sulme të befasishme nga deti e ajri dhe nga malet. Ndaj zgjoheshin të trembur dhe në mbledhje të fshehta, hartonin lista arrestimesh me emra të diktuara nga krerët kryesorë të partisë, disa të njoftuara edhe nga agjentët e sigurimit.

 Befas, në krahun e shkretë të oborrit të Ambasadës Sovjetike  në rrugën e Durrësit në Tiranë, shpërtheu një sasi e pakët dinamiti, nga e cila u thyen vetëm disa xhama. Dhe ja, brenda një nate, sipas listave të përgatitura qysh më parë, u shoqëruan të lidhur mbi treqind vetë, midis tyre, Sabiha Kasimati,  dijetare e Institutit  të Shkencave, Jonuz Kaceli, nga familja e madhe e Kacelëve, Fejzi Dika, i laureuar në Montepelier  për filozofi dhe pedagogji, poet e mendimtar patriot, Ing. Vasil Noçka, një prej yjeve të Universitetit të Shtutgardit, Prof. Ibrahim Babamusta, personalitet i njohur i kulturës perëndimore, Gaqo Qano, doktor i kirurgjisë dentare, i kthyer nga studimet në SHBA, Gani Strazimiri, inxhinier i shquar i ndërtimit, Rok Radovani, profesor  i kimisë, Tefik Gabrani, ekonomist, zotërues i disa gjuhëve, patriot i kthyer nga Selaniku në atdhe për Kosovën e shumë të tjerë. Nga listat e zeza nën diktatin e E. Hoxhës dhe të M. Shehut, u përzgjodhën për pushkatim 22 vetë, të gjithë banues në Tiranë. Shumë njerëz qenë të  bindur se atentati dhe arrestimet u kryen me urdhër nga lart, me anën e shërbimit të fshehtë, me emrin Sigurimi i Shtetit, duke fashitur kështu ëndrrat e shpresat e qytetarëve për shembjen e diktaturës. Asnjë nuk u pyet për ngjarjen e bujëshme me dinamit, por veç për ndodhi e biografi të paraluftës. Madje pati zyrtarë rusë që ndërhyn për lirimin e disa prej tyre. Ishte koha, kur marrëdhëniet me Bashkimin Sovjetik, po bënin hapat e para.

Ata 22 fatkeq, pasi lindën, u rritën dhe u shkolluan, ecën nëpër udhën e jetës, herë me gëzime të pakta, herë të tronditur nga zhgënjime, apo nga dramat familjare, së fundi do t’i priste një mbarim tragjik, nga dora gjakatare  e tiranit  komunist  E.Hoxha dhe e xhelatit M. Shehu. Pas arrestimit u pushkatuan në mbarim të pesë ditëve, pa prokuror, pa gjyq e pa asnjë shpjegim zyrtar, në mesnatën e 26 shkurtit të vitit 1951, pranë Urës së Beshirit. Ky veprim u quajt i përligjur, sipas një dekreti mizor me gjashtë nene, për „veprimtaritë terroriste“ që u hartua me vonesë nga kreu i Ministrisë së Brendshme M. Shehu dhe u miratua rrufeshëm nga Presidumi i Kuvendit Popullor dhe Byroja  e PPSH, më 26 shkurt 1951, kur gjithçka, pa gjyq, kish marrë fund. Ministri i Drejtësisë u përjashtua nga kjo orgji juridike e pështirë.  26 shkurti shënon një datë të zezë të drejtësisë shqiptare që ngjeth jo vetëm çdo jurist në botë, por edhe njeriun më të thjeshtë. Një oficer i lartë i asaj kohe të mbrapsht dëshmon: “Për pushkatimin e këtyre personave, nuk është bërë gjyq dhe këtë e them pasi nga pyetja që bëhej nga zyrat e Ministrisë së Brendshme, ata janë çuar direkt në vendin e pushkatimit dhe nuk është lënë kohë për gjykimin e çështjes..“  Pra, asnjë seancë gjyqësore nuk u zhvillua. Nuk u dëgjua as prokurori, as gjyqtari. Mungonin dëshmitarët dhe avokati. Viktimat, të lidhur me tela me gjemba të kohës së luftës, i hipën në një kamion. Jonuz Kacelin të vdekur nga torturat e hodhën nga dritarja. Askush prej tyre nuk u njoh me vendimin. Në mes të natës, kur era e maleve ulurinte si mallkim, i  pushkatuan barbarisht të gjithë ashtu siç qenë, të lidhur tok. Kur krismat e armëve pushuan, u dëgjua britma e dhimbshme e një gruaje: “Ç’i paskam bërë perëndisë!“ Ishte Sabihaja! Plumbi nuk e kishte kapur! Atëhere ushtarët u sulën dhe ia shuan jetën, duke e qëlluar egërsisht me kondakët e pushkëve. Pas disa çasteve britma pushoi. Ndihej vetëm ulërima e erës dhe rrjedha e tërbuar e Erzenit. Një vetull hëne e pikëlluar rrezëllinte midis reve. Të vrarët, ashtu siç qenë, i mbuluan shkel e shko, në një gropë të përbashkët. Gjithçka kishte marrë fund. U dëgjua një motor që u ndez. Xhelatët, pasi mbaruan detyrën me sukses, u zhdukën si hajna nëpër natë. Në të nesërmen nëpër shtëpitë e Tiranës, fshatarët e fshatit pranë, trokitën të tronditur në dyert e miqve të tyre dhe sipas një zakoni të lashtë, rrëfyen se ç’kishte ndodhur në mesnatë. Më vonë, ndërsa punohej për shpyllëzimin e asaj zone, një traktoristi i ra të fikët, kur pa që traktori nxori papritur një kufomë gruaje dhe po e hiqte zvarrë. Qe trupi i patretur i martires Sabiha Kasimati…

Pas ekzekutimit të viktimave, që shkuan drejt vdekjes pa e ditur pse, dokumentet gjyqësore u plotësuan të mangëta. Kur viktimat nuk jetonin më, nga një dokument i vonuar gjyqësor, merret vesh një vandalizëm i paparë, se më datën 27 shkurt 1951, një trup gjyqtarësh fantazmë i përbërë nga tre vetë, pa praninë e prokurorit, kish dhënë një vendim: dënimin me vdekje për 22 të vdekur!! Në atë dokument  të turpshëm mungon sërish një nënshkrim.

Pra, bllokmenët, uzurpatorët e Shqipërisë, me atë vrasje, kërcënuan gjithë popullin liridashës, kërcënuan drejtësinë, kërcënuan edhe Zotin. Me këtë rast E. Hoxha u rek të tregonte dashurinë e madhe për miqtë e rinj sovjetikë, e mbi të gjitha të qetësonte jetën e tij të mbrapsht. As  Shekspiri  i tragjedive,  s’do të mund të gjente fjalë për të treguar, sesi brenda një nate u krye ajo masakër e llahtarshme.

 Pas atij akti kriminal, diktatori E. Hoxha do të hakërrehej me grushtin lart: “Reaksioni i brendshëm është strukur si miu dhe po lëvizi, e piu e zeza!”

Ja cilët ishin ata, shumica në moshë të re që humbën jetën,  pa asnjë faj, nga pushkatimi mizor në natën e ftohtë  të  26 shkurtit 1951:

Sabiha Kasimati, 38 vjeçe. E lindur në Edërne të Turqisë, e diplomuar në Itali. Megjithëse iu ofrua një vend pune në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, kjo vajzë patriote e ditur, dëshiroi  vendin e saj, Shqipërinë. Pas kthimit në atdhe, punoi në Institutin e Shkencave krahas shkencëtarëve të shquar në histori. Si ishte e mundur të dënohej me vdekje dhe të  masakrohej një ëngjëll si ajo? Fajtor për këtë krim barbar ndaj asaj vajze të rrallë dijetare, ishte vetë dora e përbindëshit  ziliqar, E. Hoxha.

-Manush Peshkëpia, 39 vjeç, poet patriot, u lind në Vlorë.  Analistët e letërsisë e rendisin krahas me Fishtën. Poradecin, Koliqin, Kutelin etj. Ja, si është shprehur shkrimtari i shquar Vedat Kokona:“Shumë nga shokët e mi vdiqën zemërplasur pas dekada vuajtjesh dhe mjerimesh. Një nga këta fatzinj ishe edhe ti, Manush. Askush në këtë sallë dhe jashtë saj nuk të ka njohur si të kam njohur unë, si vëllai, gjashtëdhjetë vjet më parë…Shumë njerëz kam njohur në jetën time, pak kam çmuar, shumë pak kam dashur siç të kam dashur ty. Ti shkruaje vjersha pa e hequr veten poet, të mos jeshë poet në vargje, nuk është faj. Faj është të mos jeshë njeri. Ti, Manush, ishe poet njeri“ Edhe pas pushkatimit nga terrori i kuq në mesnatën e 26 shkurtit,  ky poet njeri mbeti i gjallë në vargje e në dritë.

-Tefik Shehu 39 vjeç, i lindur në Gjakovë. I diplomuar në Zagreb për ekonomi, financë dhe drejtësi. Në vitin 1939 u vendos e punoi në Tiranë. Pas pushtimit të Shqipërisë u kthye në Gjakovë. Atje u arrestua nga serbët, por mundi të shpëtonte me ndihmën e nacionalistëve shqiptarë. Më 1945 u arrestua nga komunistët shqiptarë në Tiranë, por me ndihmën e avokatit Koço Dilo, shpëtoi nga pushkatimi. Më 26 shkurt 1951, askush nuk mundi ta  mbronte nga vandalët.

-Pjerin Guraziu 45, vjeç i lindur në Shkodër. Doktor i Shkencave Ekonomike, sportist me rezultate të nivelit ndërkombëtar. Pedagog në shkollën tregtare të Vlorës. Drejtor i Doganës së Tiranës më 1938. Pas luftës, shef finance në Ministrinë e Finacave dhe në Ministrinë e Bujqësisë. Anëtar i komisionit për organizimin e garave atletike në Ballkaniadën e vitit 1946.  Për këto aftësi meritoi pushkatimin.

-Jonuz Kaceli 43 vjeç U lind në Tiranë, në familjen e madhe patriote të Kacelëve, e njohur për shërbime në dobi të atdheut, në ekonomi, kulture, art etj. Më vonë, sipas një dëshmitari, për këto vlera,  sadisti ministër i Ministrisë së Brendshme M. Shehu  e vrau në tortura dhe e hodhi nga dritarja. Shkuan vite dhe sadisti i “terrorit të kuq”, u dergj në shtrat i vrarë.

-Anton Delhysa, 47 vjeç. U lind në Prizren, specialist ndërtimi, kreu me përfundime të shkëlqyera Shkollën Teknike të Fulzit. Njihet si drejtues i punimeve për ndërtimin e  Shkollës Amerikane në Golem të Kavajës, të Shkollës Teknike të Fulzit dhe të Ambasadës Amerikane në Tiranë. Pas luftës  drejtoi punimet për për ndërtimin e fabrikës së sheqerit në Maliq, për spitalin në Gjirokastër, për fabrikën e tullave në Vorë etj. Për punën e tij, u dekorua  edhe nga Presidiumi i Kuvendit Popullor, së fundi u shpërblye  edhe me pushkatim…

-Haki Kodra-, 30 vjeç. U lind në Dibër të Madhe. Pasi u diplomua për ekonomi në Universitetin e Zagrebit, u kthye në Dibër, ku ngriti një biznes të madh, por u luftua nga serbët, ndaj u largua dhe u vendos më 1940 në Tiranë. Pas luftës punoi në sektorin ekonomik.  Në vitin  e zi  1951 u pushkatua pa mëshirë e pafaj nga  terroristët e kuq shqiptar.

-Gafur Jegeni, 41 vjeç. U lind në Dibër.Ishte një nga përfaqësuesit e shquar të  Jegenëve të Dibrës. Kreu studimet e larta në Akademinë Ushtarake në Itali. Nga viti 1935 më 1937, komandant i kufirit bregdetar në Shqipëri. Në ditët e prillit 1939 në Vlorë, me gradën kapiten, kreu detyrën si patriot për mbrojtjen e atdheut. U arrestua dhe gjyqi ushtarak e dënoi me vdekje, më pas u internua në Ventotene. U lirua nga anglo-amerikanët më 1943. Pas kësaj u tërhoq nga ushtria. Në shkurt të vitit 1951, në vend të plotonit ushtarak italian të ekzekutimit, u ndodh përballë skuadrës së pushkatimit barbar me ushtarë shqiptar, që mbanin yll të kuq në ballë.

-Myftar Jegeni, 36 vjeç. U lind në Dibër. Kreu Akademinë Ushtarake më 1937 në Itali. Me gradën kapiten më 7 prill 1939, luftoi në Durrës për mbrojtjen e atdheut, më pas edhe kundër ushtrisë gjermane. Kundërshtoi masakrat jugosllave, ndaj serbët pasi e arrestuan e dërguan në duart e komunistëve në Shqipëri. Pas prishjes së marrëdhënieve me Jugosllavinë, punoi llogaritar në një ndërmarrje ndërtimi në Tiranë, deri në vitin 1951. Nuk mundi të punonte më sepse në mesnatë e priste pushkatimi i pabesë.

.-Reiz Selfo, u lind në Gjirokastër. U shqua si një nga sipërmarrësit e aftë në tregëti dhe në ndërtim. Disa nga veprat, si Firma “Selfo” në Vlorë, Ura e famshme e Dragotit mbi lumin Vjosë, Ura e Bënçës në Tepelenë, disa shkolla, ndër to, Gjimnazi në Gjirokastër dhe shumë të tjera, janë tregues të qartë të ndihmesës së tij për lulëzimin e Shqipërisë. Si njeri bamirës dikur i dha ndihmë finannciare  dhe vet E. Hoxhës, por dora e këtij diktatori gjaktar, më 26 shkurt 1951, ia rrëmbeu pa mëshirë, jetën këtij biznesmeni të madh patriot.

-Qemal Kasaruho, 49 vjeç. U lind në Gjirokastër. Ekonomist, zotërues i disa gjuhëve të huaja, Në vitet 20-40 punoi si kryeinspektor në doganën e Sarandës, më pas drejtor i përgjithshëm i Monopoleve dhe i Tatimeve në Ministrinë e Financave, ndërkohë mori pjesë në luftën kundër pushtueve italo-gjerman. Pas luftës nuk u pranua të punonte si ekonomist në Tiranë, por jashtë saj, në minierën e Rubikut, së fundi jashtë edhe nga jeta, por nuk mundën ta fshinin nga kujtesa e Kombit.

-Zyhdi Herri, 30 vjeç. U lind në Tiranë. Mësoi  në Liceun e Korçës dhe në Gjimnazin e Tiranës, më pas vazhdoi studimet për drejtësi. Gjatë luftës bashkëpunoi me Frontin N.Ç. Pas luftës kryeredaktor i gazetës Bashkmi në Tiranë. Më pas e priste  nata  e ftohtë e  pushkatimit pa gjyq e pa faj.

-Gjon Temali, 47 vjeç. U lind në Shkodër. Në vitet 40 studioi për farmaci në Universitetin e Firences. Nga viti 1946  deri në shkurt të vitit 1951, farmacist në Spitalin e Tiranës. Ky njeri, i përkushtuar në shërbimin human të mjeksisë, duhej të vritej si “terrorist”, pa gjyq e pa faj.

-Petro Konomi, 30 vjeç. U lind në Kajro. Kreu studimet e larta në Turqi në Robert Kolezh, mandej në Akademinë Ushtarake në Itali. Gjatë luftës përkrahu Frontin N.Ç. Pas luftës u emërua në ATSH. Edhe ky punonjës ëngjëll, duhej lidhur me tela, për t’u vrarë barbarisht.

-Niko Lezo, 50 vjeç. U lind në Delvinë. Kimist. Zotërues i disa gjuhëve të huaja. Ka kryer Universitetin e Tuluzës. në vitin 1921. Më 1923, ngriti  të parin laborator kimik.në Tiranë. Po atë vit zgjidhet deputet i Delvinës. Më 1940 arrestohet e internohet në Ventotene. Pas luftës punon sërish kimist në laboratorin, tashmë nën vartësinë e Ministrisë së Shëndetësisë. Ky themelues i paharruar i laboratorit të parë shqiptar, duhej pushkatuar pa mëshirë.

.-Pandeli Nova 59 vjeç. U lind në Opar, në një familje të pasur.  Ekonomist. Zotërues i disa gjuhëve të huaja. Deri në vitin 1944 u mor me tregëti dhe njëkohësisht ndihmoli Frontin N.Ç. Pas luftës punoi në  një shoqëri tregtare çeko-shqiptare. Ky prind, i një djali partizan në mesatën e 26 shkurtit 1951, do të dëgjonte për herë fundit, zërin e ashpër të komandantit partizan: Zjarr!!

-Thoma Katundi- Më i “vjetri” në moshë, 64 vjeç!  U lind në Katund të Korçës. Ish Vatran në SHBA. I djegur nga malli, u kthye në atdhe dhe punoi me ndershmëri. I edukuar nga idetë demokratike amerikane, duke përbuzur çdo tirani, humbi jetën më 26 shkurt 1951. Faji i tij nuk ishte vetëm dashuria për lirinë, por edhe malli për atdheun.

-Mehmet Shkupi, 58 vjeç. U lind në Shkup dhe banoi në Tiranë. Ish pronar me arsim të mesëm dhe me profesion nëpunës kaloriferi. Dyshohej si “agjent” i Legatës Francze dhe se zhvillonte veprimtari terroriste. Pra prova konkrete për dënimin me vdekje pa gjyq, shërbeu sajesa me emrin dyshim.

-Ali Qorraliu, 61 vjeç U lind në Tiranë. Tiranas i pasur. Jurist.  Kreu studimet e larta në Kolegjin Juridik të Selanikut. Në kohën e luftës ka perkrahur Ballin Kombëtar, ndaj u burgos nga rregjimi komunist. Megjithatë pas lirimit nuk ndërmori asnjë veprim kundër regjimit. Pa patur asnjë trashgimtar u arrestua si “terrorist“ dhe u pushkatua pa mëshirë, pa gjyq. La vetëm kujtimin e një njeriu, të ditur e të pasur. Kur u zbulua varri, u vu re se para pushkatimit ia kishin shkulur dhëmbët e florinjtë.

-Fadil Dizdari, Me origjinë nga Shkodra, u lind në Kavajë, Në kohën e Zogut kishte punuar si sekretar prefekture. I dashuruar pas librave dhe të fejuarës së vet, mbante hapur një librari në qendër të Tiranës. U arrestua dhe u pushktua pa gjyq, i dyshuar si “terrorist”, apo “armik i Pushtetit. Popullor.” Në të vërtetë faji i tij, ishte bujaria, teksa shiste pothuaj falas kryeveprat botërore, të ashtuquajtuara “të verdha”, të autorëve me famë, si Viktor Hygo, Aleksandër Dyma, Frederik Shiler etj. Shpëtoi vetëm unaza e fejesës që u gjet në gropë, për të dëshmuar për krimin e fshehtë e barbar në mes të natës.

-Hekuran Troka, 32 vjeç. U lind në Kuçovë dhe banoi në Tiranë, me profesion tregtar. Në listën e zezë për këtë djalë të hijshëm, është shënuar “tregtar i dyshimtë spekulant”,  “agjent i shërbimeve të huaja” dhe “ terrorist.” U pushkatua i dyshuar, pa gjyq. Familja u internua e punoi në punë të rënda për bukën e gojës. Ja, si dënoheshin me mungesë provash e vriteshin natën ata, që dyshoheshin.

-Lluka Rashkoviç, 51 vjeç. U lind në Mal të Zi. Ka ardhur në Shqipëri me familjen në kohën e mbretërisë. Gjatë kohëve të ndryshme u mor me transport udhëtarësh, në Shqipëri e Ballkan, jashtë çdo rryme politike. Për gjithë këtë jetë të pastër dhe punë të ndershme në shërbim të vendit tonë, u arrestua dhe u pushkatua pa gjyq.

Për gropën e braktisur në errësirën e ftohtë 63 vjet më parë, nga xhelatët e nga fajtorët e shekullit, folën eshtrat, folën edhe gurët, folën arkivat e zbuluara edhe ato si gropa e të vrarëve, foli dhe kujtesa e njerëzve të ndershëm, e motrave, e  vëllezërive, e nipave, e  qytetarëve dhe e fshatarëve të ndershëm. Folën me zë të lartë që ta dëgjonte bota  dhe rinia  të merrte vesh, megjithëse me vonesë, se kush ishte në të vërtetë Republika Popullore Socialiste, ose Komuniste e E. Hoxhës dhe e M. Shehut, “fanar ndriçues”, burg apo varr i përbashkët  i shqiptarëve?

                                     —————–

 Shkruesi i këtyre radhëve të trishtuara, u ka kushtuar, këtyre martirëve  të pafajsisë edhe  disa vargje:

RRJEDHA  E  LUMIT  NEN URE

Kushtuar 22 shqiptarëve të vrarë,

pa gjyq e pa faj, në vitin 1951,

pranë Urës së Beshirit.

Erzeni trishtueshëm te Urë e Beshirit rrjedh,

e sillet e shtillet  vorbulla, te bregu nën gjeth.

Me zhaurimë në zall, mbi bar hedh lotë-stërkala

sado krim  në terr, me pëshpërimë përhapet fjala!

Dritaret e hijet, dushqet e shkurret, tregojnë,

për gropë martirësh ne heshtje dhe gurët vajtojnë.

Dhe toka e zezë për njerëz të mirë pa faj,

ndër tela me gjemba thurur gjallë, skaj më skaj.

Cilës epoke tiranësh u përkasin, o antropolog

këto eshtra shpupurisur në pluhur të lidhur tok?!

Mos janë ilire, në errësira kohësh vrarë

nga spata, shigjeta, ushta hordhish barbarë?

Jo jo! Vrastarët nuk janë prej fisesh leshtorë,

por komisarë të kuq, me yll të kuq gjëmborë!

Komisarë qelish, pa gjyqe, pa firmë e vulë.

Komisarë pa shpirt, pa besë, pa mend e pa turp.

Komisarë me hakërime e me mandatën,

me ngjirje, plotonë, krisma e plumba natën.

Dhe bisha fle, kur ngryset në pyll a në shpellë!

Dhe ujët fle, drurët prehen në gjumë të thellë!

Më kot fërkojnë duart me gjak komisarët,

më kot mundohen të harrohen gjithë të vrarët!

Nga gropa, nga gropa shpirtrat fluturuan lart,

me fllad Perëndie u qetua çdo lëngatë!

Një poet qiejsh ndër muza, libra diturie,

një bir Kosove e burrë i urtë malsie!

Njeri fisnik nga derë artistësh lulëzimi!

Ekonomist një tjetër me ëndrra përparimi!

Tjetri vatran, zhuritur nga mall mërgimi!

Një ëngjëllore, nimfa e gjallërisë ujore,

Sabi, Sabihaja, puhiza mëngjezore!

Në lumej, det e oqean dëgjohet thirrje e saj,

shpirti fëminor endet livadhesh në parajsë.

Mërmërojnë valët: Sabiha! Sabiha!

Buçasin dallgët: Sabi! Sabiha! Sabiha!

Erzeni u zgjua, te urë e Beshirit rrjedh,

e sillet e shtillet nën lule e gjeth,

me zhaurimë në zall e mbi bar hedh lotë-stërkala,

për krime terri me oshëtimë përhapet fjala!

Ne foto:Foto, autori i shkrimit ne moshe te re/

Prof. LUAN GASHI-NJË JETË NË SHËRBIM TË KOSOVËS

by

Shkruan: Eugen SHEHU/

  Atdheut i shërbehet me jetë.I shërbehet me pushkë e me pendë.I shërbehet me dëshira të ndezura në gji dhe me shpresa që nuk fiken asnjëherë.I shërbehet ndoshta me të gjitha këto,pa gjetur askurrë prehje.I tillë është prof.Luan Gashi,biri i Kosovës martire,që e shpëtoi emrin e shenjtë të vendlindjes,ç’prej fëmijërie e deri më sot,kur deceniet  janë veç dëshmi e një trimërie pa skaj.

Lindi në qytetin e Elbasanit,në vitin 1922.Baba i tij ,Ahmeti ka qenë ndër figurat e rralla të intelegjencës shqiptare,në fillim të shekullit të 20-të.Ai pat lindur në Prishtinë,ngase familja e tij kish zbritur prej Leskocit,për t’iu shpëtuar barbarizmave sllave.Pasi pat mbaruar shkollën e mesme në Prishtinë,Ahmeti ka shkuar në Stamboll duke përfunduar kualifikimet e larta.Ka qenë një prej studentëve më të shkëlqyer shqiptar.Ka nisur punën si mësues në Prishtinë,për të shkuar në Vlorë në vitin 1912. Ahmet Gashi,pak punon në strukturat e shtetit të parë të shqiptarëve.Me porosi të Ismail Qemalit dhe Luigj Gurakuqit,shkon në Elbasan,në detyrën e drejtorit të shkollës,shkollë të cilën e pat udhëhequr pak më parë vetë Luigj Gurakuqi.Ai ka mbetur në mendjet e normalistëve shqiptarë,si pedagogu që fliste shtruar,i rreptë në orën e mësimit,por edukator shembullor në çdo pikpamje.Këtë edukatë,natyrisht do ta merrte edhe Luani.

Shkollën fillore dhe ate të mesme Luan Gashi i vazhdon në qytetin e lindjes në Elbasan.Rezulltatet i ka tejet të larta.Në mbrëmje,Ahmeti,anipse dukej i lodhur nga ngarkesat mësimore dhe administrative,gjente kohë t’u fliste djemve Fatonit dhe Luanit,për Kosovën martire,për betejat madhore të saj kundra hordhive serbo-malazeze dhe Portës së Lartë.Por gjente gjithashtu kohë,t’u fliste edhe për bukuritë e mëdha natyrore të krejt viseve shqiptare.Në fillim të viteve 30-të,Ahmet Gashi transferohet në Tiranë në detyrën e drejtorit të Institutit Femëror „Nëna Mbretëreshë“,me ç’rast merr me vete edhe familjen,Tani djemtë e tij,Fatoni dhe Luani janë më të rritur dhe profesori-baba,përpiqet të bisedojë se si  me miqtë vet,ai ka ditur gjithmonë të repsektojë të tjerët dhe nxënësit i ka parë kurdoherë me syrin se sa do të mund t’i shërbenin nesër atdheut të tyre.Me po këtë këndvështrim shihte kurdoherë edhe e bija e vet.Në vitin 1937, Luan Gashi nis mësimet në Gjimnazin e Tiranës.Duhet thënë se gjimnazi i asaj kohe në Tiranë,ishte jo vetëm vatër e dijeve por edhe e shqiptarizmës.Drejtori i këtij gjimnazi,atdhetari i shquar Safet Butka,kurdoherë ka qenë përpjekur që nxënësit e tij,përpara se të ishin të dalluar në dije,vlente të ishin të parët,që të sakrifikonin kur thërriste zëri i atdheut.Luan Gashi,që në vitin e parë të gjimnazit,dëftehet si djalë më vullnet të çeliktë dhe intelegjencë të spikatur.Ngase i jati,Ahmeti,kishte miqësi të veçantë me profesorin e gjimnazit Eqrem Cabej,Luani merr aty mësimin e gjuhës Gjermane.Por së toku me gjermanishten,shkencëtari Eqrem Cabej transmeton tek nxënësit e tij etnogjenezën e ilirëve, paraardhësve tanë.Me dokumenta e fakte historike,mësuesi i gjermanishtes i spjegon sidomos marëdhëniet e lashta me sllavët,të mbushura me mllefe ballkanike.Ndërsa në vitin 1940, Luan Gashi ndonëse gjimnazistë,përqafon idetë nacionaliste të cilat parashihnin pos të tjerave,bashkimin e trojeve shqiptare të coptuara padrejtësisht në Londrën e vitit 1913.Tashmë ai është bërë mik i madh i librarisë „Lumo Skendo“ madje është në grupin mësimor të të rinjëve nacionalist të Tiranës.Për më tej,këta të rinj kishin filluar të debatonin edhe me „profesorët“ komunist.Kështu,vite më vonë,për këto debate,Luan Gashi do të kujtonte :

„Më 13 mars 1940, në kafe „Kursal“ kishim shkuar nga 10-15 studentë të pinin nga një gotë birrë,ashtu fshehtaz,sepse ishin tepër të rinj.Aty erdhi Enver Hoxha i cili ate kohë kishte mbetur pa punë dhe shiste duhan në një qoshe,tek Pusi i Zlizit.Talat Karagjozi që e kishte të afërt i tha Enverit ;More profesor,sikur të merreni vesh me anglezët,t’u biem italianëve nga të dy anët dhe të çlirohet njëherësh Shqipëria dhe Greqia,të bëjmë një Vlorë të dytë ? Enver Hoxha iu përgjigj :Lere more,mos u merrni ju me ato punë.S’i kuptoni juve ato gjëra.Nuk e shihni ju se kjo që bën Italia është një luftë e  drejt,sepse lufton kapitalizmin ndërkombëtar ?“.(Luan Gashi , Dëshmi , autentike e Historisë Shqiptare,“Zëri“6 mars 1993 ).

Anipse gjimnazist,Luan Gashi tashmë i pjekur dhe nacionalsit me vizion të gjërë,vazhdon të punojë për shtimin e radhëve të rinisë të cilët nuk mund të duronin as zgjedhën e huaj por as komunizmin që disa mjeranë shqiptarë po e importonin  prej Moske.Ndonëse mjaft gjëra ata nuk i kuptonin si duhet,ndofta nuk mund të parashihnin ngjarjet e trazuara në Evropë e Ballkan ,studentët tiranas të asaj kohe,së paku e kan patur kuptuar një gjë : se ata duhej të ecnin nga hidhte këmbët idhulli i tyre Mid’hat Frashëri.Po në revistën „Zëri“ më 6 mars 1993,Luan Gashi kumton ; „Unë bëja pjesë në rininë e Ballit Kombëtar.Ne ishim një grup studentësh që i shërbenim direkt Mid’hat Frashërit.E siguronim, e fshihnim dhe e shpinim nga një vend në tjetrin.Sa e sa herë kam kaluar lumenjtë duke e bartur në shpinë Mid’hat Frashërin“.Këtij apostulli të shqiptarizmës , Luan Gashi do t’i detyrohej deri në fund,ngase mori prej pjekurisë dhe gjakftohëtissë së tij,aftësinë për t’i përceptuar realisht ngjarjet,pa emocionet e çastit.

Luan Gashi,në krye të rinisë nacionaliste merr pjesë edhe në kuvendin e Mukjes.Ai,do të njihej me përpjekjet e Frashërit,Orollogait,Dostit,Andonit e të tjerëve për të futur në proklamatë idenë e luftës së çlirimit të Kosovës nga pushtuesit.Dhe natyrisht që do të ligështohej kur përfaqsuesit e Partisë Komuniste kundërshtonin.Por e vërteta është se proklamata u firmos,me ç’rast forcat politike shqiptare e shihnin Kosovën si problem parësor kombëtar.Gëzimi i Luan Gashit nuk kish të sosur.Ai bir i denjë i Kosovës martire,parashihte të realizuar ëndrrën e mijëra kosovarëve për t’iu bashkuar shtetit amë përfundimisht,si edhe ëndrrën madhore të babës së vet Ahmetit.Por krejt ndryshe i patën bërë planet,komunistët e Tiranës.Dihet se këta i mblodhi,organizoi,madje i vendosi në poste komunizmi ortodoks sllav,nëpërmjet të dërguarve të tij Dushan Mugosha e Milladin Popoviq.Ata kurrsesi nuk mund të pajtoheshin me çka u arrit në Mukje ngase i trembeshin fatit të Kosovës,me ç’rast mund t’iu shpëtonte nga duart e tyre të përgjakura.Lidhur me Mukjen,komunsitët mëndej pas tradhëtisë dhe vëllavrasjes e patën kuptuar se kishin rënë prlotësisht në kthetrat e Serbosllavëve. Kështu vetë diktatori komunist,Enver Hoxha,në plenumin e Beratit në vitin 1944 ka pohuar me gojën e tij ; „Ne zgjodhëm rrugën më të gabuar.Nga oportunizmi i parë u hodhëm në një sektarizëm të egzagjeruar,nga një qëndrim luajal,u hodhëm në një qëndrim të ashpër,ne u hodhëm në luftë me Ballin… Labinoti ishte mbledhaj karakteristike që tregonte panikun tonë përpara situatës së krijuar dhe njëkohësisht mospërfilljen as të Ballit,as të popullit,i cili ishte vënë në korent të vendimeve që ishin marrë në Mukje dhe priste me padurim rezulltatet“.(A.Q.Sh. –Tiranë,Fondi 14,dos.2/9,fl 7).

Nga tetori 1943 e më pas Luan Gashi,nisi të jetojë në kushte ilegale.Më pas në marsin e vitit 1944,kur mjaftë mësues nga shteti amë kishin ardhur të përhapin arësimin shqip në viset e Kosovës dhe Maqedonisë shqiptare,ai shkon në Prishtinë.Në ate kohë,drejtor i gjimanzit të Prishtinës „Sami Frashëri“ ishte profesor Ahmet Gashi i cili me dashuri e priti birin e vet.Por në detyrën e kujdestarit të këtij gjimanzi,Luani do të forconte lidhjet sidomos me profesor Vasil Andonin,Adem Gallavicën, Ymer Brishën dhe Haki Tahën.Ndërkaq ngjarjet e Luftës së Dytë Botërore po ridhnin me shpejtësi të madhe dhe komunizmi sllavo ortodoks po vendoste shtylla të hekurtë në Ballkan.Një re e zezë, si murtajë po pllakoste trevat shqiptare të cilat ishin futur paradoksalisht në rrjedhat më të rrezikshme ç’ka përgaditej sërish coptimi i Shqipërisë.Disa muaj të qëndrimit të Luan Gashit në gjimnazin „Sami Frashëri“,se si ai mundi të grumbollojë rreth vehtes dhjetra nxënës me bindje nacionalsite,të cilët më pas udhëhoqën çetat e nacionaliste shqiptare.Por edhe vetë Luan Gashi,nuk mundi të rrinte duarkryq,përballë halleve që kalonte Shqipëria.Në krye të disa qindra bijëve të Kosovës,ai për disa ditë me radhë luftoi në pikat më nevrallgjike të konflikteve etnike shqiptaro-bullgare,vetë Luani, kujton ; „Në shtatorin e vitit 1944,ne kemi luftuar ushtrinë bullgare në Gjilan,në Preshevë dhe në Prapashticë,ku edhe i rrënuam dhe i mundëm,duke iu dalë befas.Kam dalë me 800 vetë në Prapashticë ku kishte një divizion bullgar.Ata nuk dinin se po dilnim ne.Me mua ka qenë Abdyl Henci,Adem Selimi,Ibrahim Kelmendi,Ymer Berisha.Me një të rënë,i dualëm,dhe ata ikën“. (Luan Gashi,Dëshmi autentike  e historisë shqiptare „ Zëri“ 20 mars 1993 ).

Më pas,Luan Gashin,Ymer Berishën,Abdyl Hencin dhe Adem Selimin,do t’i shohim në Drenicë,me ç’rast i vijnë në ndihmë Shaban Polluzhës.Në drejtim të Drenicës,Shabani pat zbuluar se ishte kryer një plan i fshehtë i cili donte të rrënonte krejt këtë kështjellë të antikomunizmit të Kosovës.Ata ndërrmarin aty veprime të përbashkëta luftarake dhe pas dy javësh luftime të rrepta,në tetorin e vitit 1944,nacionalçlirimtarët shqiptarë e serb,tërhiqen duke rikthyer në masakrën e madhe 3-4 muaj më pas.Në verën e vitit 1944,ngase komunistët e paktë të Kosovës po shihnin reputacionin e madh tek Luan Gashi,i përgaditin atij një kurth,duke e denoncuar në GESTAPO-n gjermane si komunist.Ata e  dinin se me të dëgjuar emrin komunist,gjermanët vërsuleshin menjëherë pa pritur gjykime e fakte.Në qeli,ate e mori në pyetje njëri prej kolonelëve gjerman,me anë të një përkthyesi shqiptar. Pyetjeve të para,Luani ju përgjigj qetësisht por kur pa se përkthyesi shqiptar po shtrembëronte qëllimisht përgjigjet,atëherë iu kthye kolonelit gjerman në gjuhën gjermane,se mund të bisedonin vetëm.Koloneli esesit,u çudit nga gjermanishtja e bukur e Luanit dhe e pyeti se ku e kishte mësuar ate.Ky i foli për gjimnazin në Tiranë dhë mësuesin Eqrem Cabejn.Koloneli gjerman, me ç’rast pat dëgjuar për Cabejn i shprehet „veç një nxënës i Cabejt s’mundet me kenë komunist !“.Pas edhe disa verifikimeve të tjera gjermanët e lirojnë Luanin nga burgu.Firmën dhe trimërinë e Luan Gashit,mban edhe çelja e burgut të Prishtinës ku gjermanët patën mbyllur bijtë e Kosovës martire si nacionalistë ashtu edhe komunistë.Shumicën e këtyre të burgosurve gjermanët i patën çuar në kampin famkeq të Dahaut e tashmë,këta që patën mbetur donin t’i pushkatonin.Pikërisht mëngjezin që u hapën gropat kolektive brenda burgut,një xhandarm shqiptar njoftoi guerilët të cilët vrapuan tek Luan Gashi.Ky së bashku me Shefqet Shkupin dhe Adem Selimin (Gllavica) në krye të 300 burrave kryen aksionin kundër garnizonit gjerman,efektivi i të cilit nuk bëri ndonjë rezistencë të madhe.Të burgosurit,shumë syresh miq të Luan Gashit përqafuan plot mall vllaun e tyre.E vërteta është se Luani kish bërë gati për këta të burgosur të drobitur edhe konviktin e shkollës Normale të Prishtinës ku kishte rezervuar veshje dhe ushqime për disa ditë.Po në vjeshtën e vitit 1944,guerillët nacionalsitë të udhëhequra prej Luan Gashit dhe Abdyl Hencit,kryejnë aksionin e marrjes së armatimit dhe municionit gjerman që ndodhej në Fushë-Kosovë.Rreth 200 vagone me materiale luftarake,ishin të destinuar të hidheshin në erë prej gjermanëve,meqë rrezikonin të binin në duar të ushtrisë së kuqe bollshevike.Luan Gashi me ndihmën e disa miqve bënë një takim me komandën ushtarake gjermane të vendit duke iu spjeguar atyre se krejt ky municion do t’u duhej nacionalistëve shqiptarë që nuk kishin asgjë të përbashkët me komunizmin,përkundër,ishin në luftë të papajtueshme me ta.Gjermanët pas disa bisedave,dërguan oficerët e tyre i hoqën minat prej vagonëve duke i dorëzuar nacionalistëve një material luftarak shumë të madh.E vërteta është se në këto armatime luftoi plot 4 muaj Shaban Polluzha në krye të 200 burrave.Për më tej,këtu u furnizuan me armatime,municione dhe veshmbathje edhe çetat e Xhem Gostivarit,Mefailit të Madh dhe Mulla Idriz Gjilani,Sylë Hotlla etj,me ç’rast shkruan epopenë e lavdishme antikomuniste të Maqedonisë shqiptare.I bindur se krahas luftës me armë në dorë kundër çetnikëve serbosllav,bullgarëve e sllavomaqedonas,duhej gërshetuar me një propagnadë konkrete,gjatë kësaj kohe Luan Gashi dhe Ibrahim Kelmendi organizojnë marrjen e Radio – Shkupit dhe fillojnë aty emitimin e emisioneve në gjuhën shqipe.Për rreth 3 muaj,deri në ndërhyrjen e nacionalçlirimtarëvë komunist sllavo-shqiptar,Radio-Shkupi i drejtuar prej këtyre dy burrave nacionalsit,jo vetëm që foli në gjuhën shqipe,por u kumtoi krejt banorëve të Maqedonisë shqiptare,të ngriheshin në këmbë për të fituar të drejtat elementare njerzore të tyre drejt bashkimit me shtetin amë. Përkitazi me tërë këto veprimtari,Luan Gashi në bashkëpunim të ngushtë me atdhetarët e tjerë të Kosovës formojnë Organizatën Nacional Demokratike Shqiptare,me urdhër të Mid’hat Farshërit. Për këtë flasin shumë dokumenta burimore.Po citojmë vetëm njërin :„Themelues i kësaj organizate ishin :Profesor Ymer Berisha,ideolog i lëvizjes për ruajtjen e tërësisë etnike shqiptare dhe inicues për formimin e organizatës ilegale në Kosovë e Maqedoni,pastaj profesorët e gjimanzit „Sami Frashëri“ në Prishtinë,Luan Gashi,Hajdar Maloku – Pllana,Gjon Sereqi,agronomi Adem Selimi,gjykatësi Limon Staneci,që të dy kryeshefa të rretheve…“( S.Basha „Lëvizja Ilegale Patriotike Shqiptare në Kosovë 1945-1947“ faqe 38 ).

Organizata në fjalë,lindi si die e një kundërvënie që i duhej bërë komunizmit i cili po zaptonte krejt trevat shqiptare.Programi i saj ishte tejet i qartë dhe vlen të thuhet se në këtë program ishte edhe mendja e guximi i Luan Gashit.Për më tej,ai ka qenë ndër hartuesit e thirrjes së Komunitetit të Rinisë së shkollave në Kosovë e cila kërkonte prej krejt shqiptarëve,të shtërgonin radhët e ONDSH-ës,ngase vetëm kjo do të mund t’i mbronte të drejtat e popullit shqiptar që në mënyrë të pashmangshme po shkonte drejt kthetrave serbosllavomaqedonase.Organizator i talentuar,por edhe konspirator i mrrekullueshëm,Luan Gashi do të dinte të vepronte më së miri në radhët e udhëheqjes së ONDSH-ës si për shtimin e radhëve të saj,ashtu edhe për organizimin e aksioneve të ndryshëm.Gjatë vitit 1945-1946,vepron ilegalisht ngase OZNA ka rënë në gjurmë të veprimtarisë së tij dhe ndjek ate këmba – këmbës. Për dy – tri muaj,Luan Gashi shkon në Itali ku mban lidhje të vazhdueshme me nacionalsitët që patën shkuar aty si Mid’hat Farshëri,Vasil Andoni,Hasan Dosti etj

Energjitë djaloshare,vizioni largpamës i një nacionalisti veprues,i shfrytëzon për të mbajtur lidhje të vazhdueshme e për të vepruar aktivisht në radhët e ONDSH-ësë.Në pranverën e vitit 1946 e shohim sërish në Kosovë.Është ndër organizatorët e guerilës shqiptare në viset e Kukësit dhe Gjakovës, mandej duke shfrytëzuar artin e konspiratorit vazhdon të mbledhë rreth vehtes,të tjerë gueril duke i armatosur në shërbim të ideve nacionaliste.Ngase OZNA pat rënë në gjurmë të ONDSH-ës,ngase udhëheqësit e saj po gjendeshin çdo ditë përballë pritave vdekjeprurëse,në pranverën e vitit 1946,mbahet në Maqedoninë shqiptare kongresi i IV-të i ONDSH-ës ( ngase dy të parat u quajtën ata të Ballit Kombëtar). „Nga ky kongres doli një udhëheqje e re e ONDSH-ës. Kryetar u zgjodh Halim Orana,Qemajl Skenderi u zgjodh zëvendës kryetar dhe Azem Morana,sekretar organizativ… Kongresin e përshëndeti edhe Luan Gashi që enkas kishte ardhur nga Perugja e Italisë dhe njëherit ishte sekretar i komitetit të Ballit Kombëtar“. ( Dr.S.Basha , „Lëvizja ilegale shqiptare në Kosovë 1945 – 1947 „, faqe 74 ).

Me udhëheqësit e rinj të ONDSH,Luan Gashi do të ndante jo vetëm detyrat por edhe hallet e brengat.Treva e Maqedonisë shqiptare,çdo ditë e më shumë do t’i nënshtrohej dhunës,organizimit serbosllavomaqedonas të pushtetit,me ç’rast do të humbiste të drejtat më elementare të një kombi të qytetëruar.Luan Gashi,në Shkup,Tetovë,Gostivar e Strugë,u përpoq së bashku me Halim Oranën dhe Azem Moranën,të ngrinte lart moralin e popullit.Për më tej,ky bir i Kosovës u përpoq sa mundi edhe për organizimin e guerilëve nacionalistë në këto treva të cilat ishin tulatur pas vrasjes së Xhem Gostivarit.Veprimtaria e thellë e tij nacionale,bëri që ndjekjet prej OZNËS të shtohen nga dita në ditë.Në arretsimet e Azem Moranës dhe të Halim Oranës,veçmas vazhdojnë pyetjet për Luan Gashin.Ndonëse të dy këta burra nuk flasin asgjë,tashmë OZNA ka në duar shumë dokumente që vërteteojnë se Luan Gashi është ndër udhëheqësit kryesor të ONDSH-ës e për më tej ai mban lidhje të vazhdueshme me liderët dhe ideologët e Ballit Kombëtar.Për të gjitha këto,dënohet me vdekje në mungesë si prej gjyqit të Prishtinës ashtu edhe atij ushtarak të Shkupit.Në fund të vitit 1946,së bashku me dhjetra nacionalsitë të tjerë,Luan Gashi u drejtohet kufijve grek.Ata patën marrë porosi nga Mid’hat Frashëri e Muharrem Bajraktari,të hidhen në Greqi për t’u riorganizuar e për t’i shpëtuar vdekjes së sigurtë në male,ku për të kapur rreth 200 nacionalistë ishin vënë në ndjekje mijëra ushtarë e oficerë të formacioneve të rregullta serbo-sllavo-maqedonase natyrisht të ndihmuar edhe nga shërbetorët e tyre shqipfolës.Nga 200 vetë që u nisën për të kaluar kufirin grek,vetëm 30-40 mundën të realizonin qëllimin.Të tjerët metën në pritat e„nacionalçlirimtarëve“serboallave dhe atyre  shqiptare,duke vaditur tokën arbërore me gjakun e tyre të pafajshëm.

Pothuaj dy vjet,Luan Gashi i kalon nëpër kampet e punës në Greqi.Shpresa e tij tashmë është thyer.Në Shqipëri ka lënë prindërit të cilët përndiqen,ngase djemtë e tyre Fatoni e Luani janë „ballistë“.Bashkëvuajtësi dhe burri tjetër i nacionalizmit të Kosovës,ndër miqtë e çmaur të Luanit,Adem Gllavica kujton ; „Në vitin 1948, IRO (Internacional Refuges Organization) i rregjistroi të gjithë shqiptarët dhe i transportoi për në Itali.Neve si intelektual,si oficerë dhe nënpunës të lartë në Shqipëri,na mbajti qeveria greke… Por ne s’donim të jetonim si parazitë,ndaj gjetëm punë.Unë e Luan Gashi,gjetëm punë në një lavazh amerikan“.(A.Gllavica, kujtime nga Kosova , „Rilindja“ 12 dhjetor 1995 ).

  Mbas shumë peripecis,Luan Gashi emigron në Evropë e prej andej shkon në Amerikë.Gjatë qëndrimit në Greqi dhe në Evropë,ky burrë i shquar  jo vetëm mësoi disa gjuhë të huaja por mbaroi disa kualifikime duke jetuar me moton se librat nuk duhen harruar askurrë.Në fillim,detyrohet të bëjë punë të rënda edhe në Amerikë e mandej i kushtohet tërësisht veprimtarisë intelektuale.Në fillim të viteve 60-ta,Luan Gashi së toku me Jusuf Azemin,Ajet Rushitin  etj,formojnë organizatën „Lidhja Kosovare“ me ç’rast Luani zgjidhet sekretar i përgjithshëm i saj.Për vite e vite më radhë,kjo organizatë është përpjekur të bëjë sa më shumë të njohur problemin kosovar në opinjonin publik amerikan.Janë me qindra takimet që Luan Gashi ka bërë me personalitetet e larta të administratës amerikane për të sensibilizuar ata lidhur me tragjedinë kosovare.Në shtypin e shqiptarëve të Amerikës,diku në festimin që i ishte bërë datës simbol të 28 Nëndorit , lexojmë ; „Kryetari i mbledhjes,paraqiti pastaj zotin Luan Gashin,folësin e ditës.Zoti Gashi është Sekretar i Përgjithshëm i Lidhjes Kosovare dhe një nga të rinjtë intelektual të mërgimit.Zoti Gashi i mallëngjeu të gjithë në fjalimin e tij të goditur që u  mbajti në gjuhën anglishte.Fjala e tij u pre nga duartrokitjet e gjata“.( Gazeta „Flamuri „ më 28 Nëndor 1962 ).

Intelektual me horizont,Luan Gashi do të jetonte kurdoherë me shpëtimin e vazhdueshëm të kombit të vet.Por ndërsa në shtetin amë,sundonte egrësira komuniste,këtej kufirit hermetik shqiptarët jetonin terrorin e vazhdueshëm serbosllav.Në nëndorin e vitit 1968,në Tetovë e Gostivar me rrethina u shkëndijua një revoltë tejet e madhe për liritë themelore,por ajo u shtyp me masa dragoniane,si aty edhe në Shkup e Prishtinë.Luan Gashi,ka mbajtur lidhje të vazhdueshme me këtë revoltë dhe në verën e vitit 1969,kur me dhjetra organizatorë të saj u dënuan me burgime të rënda,ai bëhet inicues i një mitingu të madh në Cikago ku marin pjesë mijëra vetë. Zëri i fuqishëm i Luan Gashit,në këtë miting proteste,pos të tjerave do të kumtonte ; „Mbas largimit të Rankoviqit dhe të veglave të tija,terrori policuer kundrejt shqiptarvet u qetsua disi,por nuk u qetsuan provokimet e Serbo-Malazezëve dhe Sllavoqedonasvet.Sepse ishin këta vetë simbas dëshmisë së shumë gazetarëve të huej që i provokuen manifestimet e rinisë shqiptare në Prishtinë e në Tetovë,më 27 nanduer dhe 23 Dhjetuer 1968,për me nxitë ndjekjet policore kundrejt kësaj popullsie.Tue marrë si shkak disa manifetsime të thjeshta,gjyqet e Prishtinës dhe të Shkupit kanë denue me burgim të randë qi shkon deri me shtatë vjet 36 shqiptarë,të zgjedhun midis qindrave t’arrestuem.Kjo masë dragoniane kunder menifestimesh të thjeshta,në nji shtet t’shtuquajtun socialist e demokratik,asht edhe më pak e justifiukueshme kur dijmë se asnji masë e tillë nuk muer kundrejt studentëve serb qi kishin ba demostrata në Belgrad e gjetiu disa muaj ma parë.Kjo provon në mënyrë të pakundërshtueshme dallimin anmiqsues që iu bahet vazhdimisht shqiptarvet nën Jugosllavi „. ( Gazeta „Flamuri“ nr.169-172, 28 gusht 1969 ).

  Edhe vitet që rodhën më pas,ai do të mbetet një luftëtar i palodhur i kauzës së popullit të rrobëruar.Krejt veprimtaria e Lidhjes Kosovare dhe ajo e Ballit Kombëtar,do të shihet e kuptohet kurdoherë realisht,përmes punës vetmohuese të Luan Gashit.Ai ndikoi vrullshëm në proceset demokratike në Shqipëri dhe në Rimëkëmbjen e forcimin dhe vetë organizatës më të vjetër nacionalsite Ballit Kombëtar,duke mbledhur rreth vehtes nacionalistë të gjenereatve të reja,duke iu ndarë detyra dhe duke i mbështetur ata në kryerjen  e detyrave gjatë viteve 1989 – 1994.I lodhur nga lutërat,brengat,mallëngjimi,krenaria dhe dëshprimi,vitet e fundit do ti kalonte në një skaj dhome në spital atje larg atdheut,për të mbyllur jetën më 10 qershor të vitit 2005,dhe ende sot brenda varrit të atij burri gjallon shpresa për rilindjen e Shqipërisë Etnike.

Bern-Zvicër

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Shqipja e filloi fluturimin e saj me dhimbje…

by

Pavarësia e Shqipërisë dhe trojeve shqiptare/

/Prof. Gjon Frani Ivezaj/

 … Shqipja e filloi fluturimin e saj me dhimbje, por e vendosur të valvitet krenare në të gjithë trojet etnike shqiptare nga Veriu ne Jug, nga Kosova deri në Camëri, në Mal te Zi dhe Maqedoni. Ne sot, përkujtuam me një meshe solemne të udhehequr nga fort I Perndershmi Dom Pjetër Popaj, të gjithë deshmorët e flijuar ndër shekuj, të cilët, luftuan dhe derdhen shumë gjak, që Flamuri, të valëvit i lirë në të gjithë trojet arberore, që shteti shqiptar të vazhdonte me dinjitetin iliro-arberor, duke qenë në themelet e historisë së tij.

Historia e Flamurit është e lashtë, sa vetë historia e kombit tonë. Simboli i Shqiponjës, në fushën e kuqe të Flamurit, fillon me kohën e vjetër para Krishtit, vijon me Mesjetë dhe vjen deri në kohët e reja moderne…Lëvizjet apo kryengritjet e vijueshme heroike të shqiptarve, që i paraprinë Pavarsisë, kundër sundimtarëve 5 shekullor të Perandorisë Osmane, kishin vullnetin e pamohueshëm të popullit, në periudha historike kombtare. Të tilla ishin: Epoka e lavdishme e Gjergj Kastriotit, Lidhja Shqiptare e Prizrenit, Lidhja e Pejës, Kongresi i Manastirit, e sidomos kryengritjet e vazhdushme kundërosmane të viteve 1910 dhe 1911, Kryengritja e Malësisë së Madhe më 6 Prill 1911, të cilat, pasuan me kryengritjen e përgjishme të vitit 1912, e cila përfshiu mbarë hapsirën popullore, për liri dhe pavarsi kombëtare.

Fiset e Malësisë, iu bashkuan menjëherë lëvizjeve përparimtare liridashëse të trojeve shqiptare nga pushtimi i gjatë otoman. Ata kërkonin Autonomi të plotë dhe për më shumë ishin të avancuar në ide dhe kërkesa për pavarësinë e plotë të Shqipërisë, vecanërisht të vilajeteve ku jetonin shqiptarët.

Trimi legjendar Heroi Kombëtar Gjergj Gjon Kastrioti, kishte për qëllim unifikimin e të gjitha forcave, për të cliruar krahinat e tjera të Shqipërisë.
Për këtë arsye Kryetrimi, ftoi trimat dhe bujarët shqiptarë, në një kuvend të përgjithshëm, që u mbajt më 2 Mars 1444 në Lezhë, ku, morën pjesë: Gjergj Kastrioti, Gjergj Arianiti, Andrea Topia, Nikollë Dukagjini, Teodor Muzaka etj.

Rrjedha e ngjarjeve, pas vdekjes së Gjergj Kastriotit, solli mjerisht pushtimin e trojeve nga otomanët, ku, pësoi tragjedi të mëdha në trojet e Arbërit.

Në vitin 1877-1878, sërisht themelohet Lidhja e Prizrenit. Ajo zyrtarisht filloi me tubimin e 300 përfaqsuesve të krahinave, në kuvendin shqiptarë të mbajtur në Prizren më 10 qershor 1878. Qëllimi i tubimit, ishte formimi i një shteti autonom shqiptar në ombrellën turke, që do të mbulonte vilajetet osmane të Prizren, Manastirit, Shkodrës e Janinës.

Lidhja, ishte lëvizja e parë e madhe e organizuar politikisht, adminstrativisht dhe ushtarakisht, për të krijuar një rajon të bashkuar shqiptar. Megjithatë, shqiptarët, nuk ndaleshin për të gjetë rrugë e forma të tjera, për t’u çliruar nga anmiqtë otomanë, që shkatërronin çdo gjë kudo në trojet tona.

Lidhjes së Prizrenit, i duheshin organizim konkret dhe veprime të shpejta, pas vendimeve të Kongresit të Berlinit, për dorëzimin e tokave shqiptare, vendeve fqinje, forcat turke largoheshin nga pozicionet të cilat duhej t’i zinin forcat e Lidhjes të degës së Shkodrës, para se t’i pushtonte ushtria malaziase, duke u përballë shpesh me ushtritë pushtuese.

Në fund të shek. XIX, patriotët shqiptarë, filluan përgatitjet për krijimin e një organizate të re, për t’u bërë ballë rreziqeve në vjeshtën e vitit 1896. Takimi i parë, u mbajt më 1897 në Gjakovë, kur u krijua Besëlidhja Shqiptare. Në nëntor u mbajt takimi tjetër në Pejë, ku, morën pjesë 500 vetë, ku, Perandoria Otomane ndërhyri dhe shpërndau Besëlidhjen.

Më 23 janar 1899, nën kërcënime të reja për tokat shqiptare në Pejë, u mblodh kuvendi me 500 pjesëmarrës nga vilajetet e Kosovës, Manastirit dhe Janinës. Lidhja e Pejës, u quajt ndryshe Besa-Besë. Kuvendi u organizua, drejtua dhe zgjodhi kryetar Haxhi Zekën. Ai doli me një program 11 pikësh, i cili, kundërshtonte përpjekjet për të copëtuar tokat shqiptare, por që nuk kërkonte autonomi. U shpall edhe Besa për një vit.
Pas suksesit, në përhapjen e programit në Kosovë e Shqipërinë Veriore e të Mesme, në përgatitje të një kuvendi mbarëkombëtar, që do t’a aprovonte programin e Lidhjes, Sulltani i Perandorisë Otomane reagoi, duke përdorur edhe trathtarët shqiptarë.

Më 1899, përpjekjet për mbajtjen e Kuvendit të Prizrenit u penguan. Kjo solli kryengritjen e armatosur të vitit 1900, kur u erdhën forca të tjera otomane, që shkatërruan Lidhjen e Pejës.

Kryengritja e Malësisë së Madhe e vitit 1911 dhe Kuvendi i Memorandumit të Greces, më 10-13 qershor të vitit 1911, janë të formuar nga Komiteti Qendror i Podoricës, prej patriotëve dhe trimave malësorë. Kryetari i Komitetit në fjalë ishte Sokol Baci (Ivezaj), kurse Sekretari i Komitetit ishte djali i tij Kolë Sokoli Ivezaj, doctor i shkencave juridike dhe albamologjisë. Pjesëtarë të tjerë të Komitetit ishin: heroi kombëtar Dedë Gjon Luli, Nikë Gjelosh Luli, Tomë Zoli me vëllain Lekën, Gjon Nikë Plluci, Gjekë Marash Gjeloshi, Kolë Marash Vata, Luc Muc Elezi, Mehmet Shpendi etj.

Kryengritja e Malsisë së Madhe e vitit 1911, është padyshim kurorëzimi i lavdisë shembullore të luftërave heroikë malësorë, duke qenë kësisoj beteja më e vendosur kundërosmane, për Pavarësinë e mëvonshme të Shqipërisë.

Më 23 mars 1911, u hartua dhe publiku një thirrje drejtuar popullit të Shkodrës, e nëshkruar nga patriotët e flaktë, si: Isa Boletini, Mehmet Shpendi dhe Ndue Gjoni, ku, thuhej, se: “Ka ardh koha të lirohemi nga pushtimi osman.”

Më 24 mars, Malësia dhe malësorët e dëgjuan thirrjen për kryengritje, për liri e pavarësi, pse ishin përfaqësuar në mbledhjen historike të ‘Lidhjes së Prizrenit’ (1878), përmes patriotëve të kombit: Dedë Gjon Luli, Smajl Martini, Çun Muça, Baca Kurti etj.

Malësorët sypatremur si fatosa të lirisë, të Hotit, Grudës, Kelmendit, Kastratit, Shkrelit, Trieshit e Kojës, me në krye trimat: Dedë Gjon Lulin, Sokol Bacin, Nikë Zekën, Prek Calin, Tomë Nikën, Nikë Lekën, Gjelosh Gjokën, Pretash Zekën, Palok Traboini etj., ishin pushkë e gatshme e mbushur me barut, për trojet etnike shqiptare.

Ushtria turke, përballë situatës së padishirueshme, i plotëfuqishmi Valiu i Shkodrës Bedri Pasha, duke parë humbjet, urdhëoi Kajmekamin e Tuzit, nen/Kolonelin Ahmet Beun, që të riorganizoj forcat, për të mbrojtur kështjellën me rëndësi strategjike të Shipshanikut.

Sukseset e kryengritsve malësor, e detyruan dinakun Bedri Pasha, të përdor propagandën e përçarjes fetare. Në qytetin e Shkodrës, ai e shpalli kryengritjen e malësorëve si luftë fetare: “katolikët kundër myslimanve“, e u bëri thirrje popullsisë myslimane, të bashkohet dhe nisej në luftë për të mbrojtur Perandorinë Islame në rrezik.

6 Prilli 1911, është kryengritja më e përgjakshme e malësorëve trima, që ngritën Flamurin Kuq e Zi, në Istikamin e Deciqit, mbas 500 vjet gjak dhe robërie me malësorët trima.

Shpallja e Pavarësisë së Shqipërisë Etnike, më 28 Nëntor 1912, përbën një akt madhshtor, në mbarë historinë e popullit, që përbën një fryt të mbarë luftërave shekullore, për të mbrojt tërësinë territoriale dhe formuar shtetin e madh etnik shqiptar.

Populli shqiptar në Ditën e Pavarësisë, arriti të krijoj të drejtën e tij të pamohueshme, për të pasur liri të plotë dhe sovranitet politik në të gjitha trojet e veta etnike, si të gjithë kombet e civilizuar në mbarë hapsirën e botës.

Krijimi i shtetit shqiptar, zhvillon një ardhmëni të përgjithshme, duke ngrit forcën e zhvillimit ekonomik, shoqëror, kulturor e politik, duke marrë pjesë në mënyrë aktive në proceset përparimtare të civilizimit botëror.

Vendimi historik i Pavarësisë kombtare, që buroi nga Kuvendi i Vlonës, nën udhëheqjen diplomatit Ismail Bej Qemal Vlora, Imzot Nikollë Kacorri, Luigj Gurakuqi etj., arriti të parandaloj programet kundërshqiptare, të cilët, ishin përpiluar nga fqinjët shovinist dhe nga diplomacia franko-ruse. Ata, kishin një mentalitet të vjetër bizantin, për t’a asimiluar popullin shqiptar nga hapsina e Gadishullit Ballkanik.

Turqia, u gjend e papërgatitur për luftë. Ajo, vendosi të formonte ushtrinë e armatosur me vullnetarë shqiptarë. Asokohe doli një urdhër i Ministrisë Turke të Luftës, për t’u dërguar trathtarëve shqiptarë 50.000 pushkë.

Ndërsa ushtria turke, një ditë para betejës braktisi frontin në disa pika. Luftimet në Merdar ishin të ashpra. Serbët e morën atë pas humbjeve të mëdha. Edhe mbrojtja e kufirit nga Rashka në Podujevë, u mbeti vullnetarëve shqiptarë, të udhëhequr nga Isa Boletini. Me organizimin e mbrojtjes në veri të Prishtinës, u caktua Hasan Prishtina, ndërsa në Gjakovë, Plavë e Guci Bajram Curri.

Vullnetarët shqiptarë luftuan me vendosmëri, por për mungesë të municionit u tërhoqën nga qyteti, që ra po atë ditë në duart e serbëve, ku më vonë u pushtua Vuçiterna dhe Mitrovica. Me organizimin e forcave vullnetare shqiptare në zonën e Gjilanit, të Moravës e të Karadakut ishte Idriz Seferi, që arriti të grumbullojë 6000 luftëtarë, të cilët luftuan në kufirin me Serbinë, ku sëbashku me forcat e vendit u bënë ballë njësive të Armatës serbe…

Shqipëria, u vetëshpallë e pavarur në Vlorë, më 28 Nëntor 1912, ku, morën pjesë 83 delegatë nga të gjitha trevat shqiptare. Menjëherë Asambleja e Vlorës, formoi Qeverinë e Parë të Shqipërisë së Pavarur, të drejtuar nga Ismail Qemali, zv/Kryeministër Imzot Nikollë Kacorri etj.

Njohja ndërkombëtare e Pavarësisë dhe përcaktimi i kufijve të Shqipërisë, u ba mbas Konferencës së Ambasadorëve(Londër), vendim i së cilës ishte shpallja e Principatës Shqiptare Sovrane nga Perandoria Osmane, nën mbikqyrjen e Komisionit Ndërkombtar të Kontrollit dhe lënia e gjysmës së territoreve të shtetit të ri jashtë kufijve të tij administrativ.

Shpallja e Pavarësisë, nuk ishte një akt i veçum, por u përgatit hap mbas hapi, me kujdes, durim, guxim, me ndjenjën e përgjegjësisë ndër shekuj. Ata që nënshkruan dokumentin e Pavarësisë, që u mblodhën në Kuvendin e Vlorës, e kishin filluar veprimtarinë patriotike shumë kohë përpara dhe ishin dalluar si luftëtarë të pushkës e penës.

Kur patriotizmi i rilindësve u përfshi me idetë e mëdha të iluminizmit dhe nacionalizimit evropian, mendimi prparimtar dhe cilësor politik e shoqëror i Rilindjes, u ngrit në një shkallë më të lartë ndërgjegjesimi dhe mori një përmbajtje dhe kuptim të ri.

E thanë shkurt dhe saktë, Rilindasit tanë të shquar, gjithnjë pandërprerje, luftuan për t’a kthyer vetëdijën popullore në ndërgjegje kombtare.

Në terësi sot, mund të them me bindje, se  kultura e re e publikimeve në gjuhën shqipe, e ndihmoi popullin të zbulonte identitetin e vet historik dhe kombëtar, pavarsisht nga ndarjet krahinore, fetare, t’a ndiente veten një bashkësi kompakte e vijuese me të njëjtën histori, kulturë, tradit, shqetësime, shpresa, dhe me të njëjtat kërkesa.

Duke e mbyll ketë festim të përbashkët, në Kishën “Zoja e Shkodrës”, në New York, që mbeti gjithnjë për shqiptarët si qënder e madhe atdhetare dhe fetare, përfitoi nga rasti tu uroj të gjithëve Gezuar Festën e Flamurit, 101-vjetorin e Shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë.

Ne sot, jemi të gëzuar, sepse në trojet e Dardanisë së lashtë, erdhi liria dhe pavarësia nga nata e gjatë e pushtuesve serbë dhe një ditë shpresoi e besoi, që të gjithë trojet shqiptare etnike të bashkohen në një shtet të vetëm rreth nënës Shqipëri, një ëndërr dhe dëshirë, që e kanë pasur gjithnjë Rilindasit tanë. Zoti i bekoftë shqiptarët, kudo ku jetojnë dhe punojnë!  Shënim: Kjo kumtesë, është mbajtur më 28 Nëntor 2013, në përkujtim të 101-vjetorit të Pavarësisë së Shqipërisë, gjatë ceremonisë solemne të ngritjes së Flamurit Kombëtar Shqiptar në Kompanjelin e Kishës katolike Shqiptare “Zoja e Shkodrës” në Harsdale NY. Marrë nga revista kulturore “Jeta Katolike”, New York, Shkurt 2014.

 

Të kërkosh njerëzoren në çmendurinë e orgjive

by

Esse-analizë rreth romanit “Orgji në famullinë e at Ludovikut”, të shkrimtarit Leonard VEIZI/

nga Raimonda MOISIU /

“Orgji në famullinë e at Ludovikut” titullohet romani më i fundit i shkrimtarit e publicistit Leonard Veizi, dalë nga shtëpia botuese OMSCA-1, Tiranë. Është një libër i ri, bashkëkohor dhe modern, i mirëkonceptuar, frymëzues e letrar, krejtësisht intelektual, që përfshin shumë mistere të thella, metafora e ide të fshehura, të shprehura mes thrillerit e ndjeshmërisë psikologjike të realitetit e surrealitetit në jetën e përditshme. Autori Veizi me finesë dhe magjepsje intensive depërton në thellësi të Famullisë së qytetit dhe historisë së saj, hedh vështrimin te ndodhitë e të shkuarës, mite e legjenda, që vazhdojnë ende të trazojnë të tashmen. Rrëfenjat për Famullinë dhe raportet e krijuara mes personazheve, konfliktet dhe tensionet e tyre brenda e jashtë saj dhe që lidhen me to, e autorizojnë autorin të kërkojë risitë dhe hapësira të reja në kufijtë e së zakonshmes e të pazakonshmes, me të cilat autori Veizi ka krijuar boshtin themelor simbolik letrar-artistik të romanit. Kjo është mëse karakteristike, e thjeshtë dhe strukturë narrative e detajuar, me një stil për t’u admiruar në nivel artistik, psikik dhe filozofik, në kufijtë e hyjnores e njerëzores. Autori ndan personazhet e rrëfenjës dhe imazhet në dy botë kontradiktore; ajo e dritës dhe errësirës, engjëjt e djajtë. Pothuajse çdo detaj në roman pasqyron historinë, një botë apo tjetër të përshkruara me kalvarin e vuajtjeve dhe sakrificave, dëshmi mes vdekjes e jetës, mes dobësisë e forcës, mes dhimbjes e ndjeshmërisë, dashurisë e tragjikes, ide të shkëlqyera këto, që simbolizojnë dualitetin rrëfyes të mëkateve, orgjive dhe krimeve, së bashku me botën e engjëjve, histori magjepsëse konspiracioni, bindëse, inteligjente dhe prekëse në dukje më të mëdha dhe më të fuqishme, që kërkojnë njerëzoren në çmendurinë e tyre dhe japin një goditje jashtëzakonisht të fuqishme emocionale në zemrën e lexuesit. Rrëfimin e mëkateve dhe orgjive nën optikën e dritës së qiririt që ndriçon dhomëzën e at Ludovikut, nga errësira e jashtme, por që afron distancat e tyre dhe i bën mëkatarët, njerëzit e thjeshtë, të çlirojnë shpirtin prej tyre dhe të besojnë se e nesërmja do të jetë më ndryshe. Në jetë ka vështirësi, lumturi, diskriminim, lindje e vdekje. Përvojat e saj janë të zeza e të bardha, ngushëlluese e të tmerrshme, të egra e të mëshirshme, kurajoze e të frikësuara, me të metat dhe defektet e psikologjikes, njerëzores. Adhurojnë e urrejnë nga naiviteti dhe pafajësia e ekzaltimit moral të shoqërisë. Këto janë të gjitha gjërat që ne fatkeqësisht nuk mund t’i shmangim, sepse janë thjesht pjesë të jetës. Rrëfimi na tregon situata realiste, që përfshijnë ndodhi të ndryshme të jetës dhe dualitetin e imazhit modern dhe degradimin e vlerave morale. Personazhe, që mund ta kalojnë tërë jetën pa e kuptuar se çfarë ata kërkojnë në jetë. Ata janë vetë-tolerues e të vetë-mashtruar nga të dyja anët e natyrës me shpresat dhe fatet njerëzore individuale. Policët dhe kriminelët, të pasurit e të varfrit, të fuqishëm e të pafuqishëm, të gjitha, të përcaktuara në një mënyrë apo tjetër nga roli i tyre në shoqëri dhe krizave të ndryshme, që ndeshen brenda e jashtë komunitetit ku jetojnë. Me ashpërsinë e butësinë e të vërtetës, e grotesken e kohës së pakohë, që të gjithë janë viktima dhe që të gjithë janë fajtorë për këtë realitet të hirtë. Ndonjëherë, po ata ngrihen mbi të, edhe pse asnjëherë nuk është kaq e thjeshtë. Impulset e tyre negative mund të jenë të pavetëdijshme, ndërsa impulset e tyre pozitive mund të jenë të rrezikshme, dhe kush e di se çfarë tjetër mund të jenë duke menduar, personazhe të zakonshëm e të thjeshtë, jetët e të cilëve bëhen të ngatërruara, në një mënyrë apo tjetër me botën e tyre grishëse, që autori Veizi është ndalur, për të na i rrëfyer me mjeshtëri artistike e intuitë filozofike, mes modernes e postmodernes, në kohë e hapësirë. Romani “Orgji në famullinë e at Ludovikut” presupozon që shumica e njerëzve, mendojnë e paragjykojnë stereotipet, për të kuptuar strukturën sociale të shoqërisë, kush janë personazhet dhe se si ata veprojnë, prej nga ku rrjedhin edhe pasojat e ndjenjave të tyre të lënduara apo të paragjykuara. Sipas mendimit tim, komponenti më i fuqishëm i këtij romani është forca narrative dhe mënyra në të cilën autori Veizi jep dualitetin simbolik të ndërthurjes së personalitetit dhe mentalitetit, injorancës e inteligjencës së personazheve dhe manifestime të të njëjtit personalitet. Mes 47 fragmenteve që përfshihen në këtë libër, famullia dhe at Ludoviku janë përfaqësues të hyjnores e njerëzores, janë protagonistët që falin qetësi e ngushëllim shpirtëror pa dallim moshe dhe shtresave të ndryshme sociale. Temat dhe idetë e lakmisë, laicitetit, kapitalizmi, urrejtja dhe hakmarrja, dashuria dhe dhimbja janë sigurisht të pranishme në këtë roman. Ato theksojnë paaftësinë e arsyes për të luftuar pushtetin e mërzisë, vështirësive, fatkeqësisë dhe dëshpërimit, ngjarjet me plot të papritura dhe personazhet që i shkaktojnë ato, por që nënkuptojnë eksplorimin e gjerë, që në titullin e veprës së Veizit. Janë në antitezë me madhështinë e orgjive e dashurisë së vërtetë, të moralit shpirtëror e vlerave njerëzore. Ngjarjet zhvillohen në një qytet të vogël të largët dhe romani fillon me një skenë krimi: “Famullia, i vetmi objekt kulti në qytet, ishte shkrumbuar nga flakët e një zjarri masiv. Aty-këtu kishte vatra që ende nuk ishin shuar. Policia kishte arritur ta rrethonte vendin me shirita të verdhë, ndërsa dy ekspertë me kostume të zeza u silleshin rrotull mureve të nxira nga tymi, për të mbledhur ato pak fakte, që kishin mundur të shpëtonin…”(fr.nga f.7.) Autori Veizi, që në hyrje me mjeshtëri artistike e filozofike demonstron fuqinë e dy botëve të kundërta – të dritës ende të pashuar të vatrave të zjarrit dhe ato gradualisht fitojnë rezonanca të tjera simbolike ndaj (errësirës) – kostumeve të zeza dhe mureve të nxira nga tymi, të cilat gjithashtu paraqesin jetën e vdekjen dhe nënkuptojnë shpresat e kota të një jete, sugjerojnë homologët e jashtëzakonshëm – qiellin dhe ferrin e tyre: “Duket sikur është bërë luftë”-iu drejtua ai (Edi) policit Eno, fjalë që tingëlluan më shumë se një psherëtimë”(fr.f.9) – në kontrast me vizionin e tmerrshëm të tragjedisë: “Aksident tragjik, të cilin ia kishin përcjellë me gjysma fjalish, ishte më tepër se aq, ndoshta,…nuk ishte aksident…”(fr.f.6), -mbledhjes së fakteve dhe sublimen e asgjëje të përjetshme, që e bindin autorin për një shpjegim më racional. Këto nuk do të mjaftojnë për të shtjelluar ngjarjen, por autori Veizi mjeshtërisht do të përshtatë faktet e jashtme në vazhdim dhe përforcon natyrën në thelb simbolik të rrëfenjës, do të pajisë ngjarjen me rëndësi të mbinatyrshme. Situata narrative e romanit karakterizon në mënyrë të përsëritur dhe të qartë, kontrastin mes hyjnores e njerëzores, qiellor e engjëllor me terma demonike të pranueshme dhe në mënyrë rigoroze. Duke lexuar romanin, rezultati është një magjepsje intensive për të njohur personazhet, cilët janë dhe cila është jeta e tyre, nuk kemi idenë se si do të sillen ata, për shkak se kjo varet nga ngjarjet që do të precipitojnë në vepër. Shumica e ngjarjeve nxjerrin ritualet, autori njeh formën e përmbajtjen e tyre dhe hedh sytë nga variacionet, nga vullneti i lirë i personazheve dhe çdo gjë mund të ndodhë. Autori Veizi është përpjekur ta paraqesë rrëfimin e tij në disa etapa dhe në të njëjtën kohë ai operon në disa linja, duke krijuar kështu lidhjen e fortë mes personazheve kryesorë dhe anësorë. Në këtë esse-në time do të mundohem të paraqes këndvështrimin tim rreth personazheve kryesorë dhe nëpërmjet tyre mesazhin themelor që ka dashur të përcjellë autori Veizi.

 

-Dyzim personazhesh për zbardhje karakteresh….

 

Shkrimtari Leonard Veizi përfshin disa breza personazhesh duke na dhënë qasjet dualiste imagjinare dhe reale. Kemi personazhe që kanë rolin kyç dhe kemi personazhe që kanë role mënjanës, me përshkrimin e gjallë të bukurisë dhe brutalitetit, ironisë e sarkazmës, harmonisë dhe horrorit, tjetërsimit e zhgënjimit, frikës e paqartësisë, dashurisë dhe dhimbjes, mëkateve dhe orgjive, pesimizmit e fajit, dëshpërimit e paranojës, krimit e ndëshkimit – qasje të kundërta këto, por që sintetizojnë efektin dhe ekspresivitetin e fuqishëm të reagimeve emocionale në jetën individuale dhe karakterin e gjithsecilit. Personazhe të pavarura, por që autori Veizi mjeshtër i përdorimit të elementit artistik, narrativ dhe elementit filozofik, u jep idenë e plotësimit me njëri-tjetrin, duke e bërë kauzë të përbashkët dyzimin e personazheve, dyzimin e momenteve fillestare, me momentet që pasojnë në rrëfim, dyzimin e masakrës së masonëve të mbetur legjendë, me masakrën e tragjedisë aktuale në Famullinë e qytetit, pleksje moderne kjo e të kaluarës me të tashmen – me qëllimin e vetëm diskret të autorit – për zbardhjen e karaktereve të tyre.

Personazhet, Edi, Inspektori i policisë dhe Oficeri i krimeve të fshehta janë karaktere komplekse dhe për arsye jo tërësisht të qarta, njërin e emërton me emrin EDI, ndërsa tjetri nuk ka emër, gjetje artistike e filozofike kjo e autorit, që simbolizon jo vetëm rivalitetin mes dy kolegëve, absurditetin e pikës eksiztenciale e njerëzore, por edhe jobesueshmërinë ndaj njëri-tjetrit. “Inspektor Edi po e shihte me dyshim. Megjithatë e mori revistën në duar. -E ke fare të thjeshtë, – foli – mënjanës. – Nëse nuk ke fakte, propozo të arkivohet çështja. Kjo ishte fare e papritur për inspektor Edin. Ai mund të priste çdo sugjerim nga oficeri i shërbimit të fshehtë, por jo propozimin për mbylljen e dosjes. Ky do të ishte dështim i plotë. Dhe ai (Edi) nuk e kishte njohur dështimin deri atëherë. -Je në vete?! – u hodh përpjetë si ta kishin pickuar. – Janë shtatë viktima, kam trysni të llahtarshme për ta zgjidhur çështjen, dhe ti më thua ta arkivoj!” Për të dy, si për inspektorin Edi dhe për oficerin e krimeve të fshehta, është një prani e padëshirueshme, por secili prej tyre kanë shumë nevojë për njëri-tjetrin, për të kuptuar se çfarë shkon mirë apo keq, si palë përgjegjëse për të investiguar më shumë rreth zbulimit të shkaqeve të asaj tragjedie me shumë mistere, – ishte aksidentale apo krim dhe ndëshkim?! Inspektori Edi përpiqet për të parë më thellë në njerëzoren e dosjes e të krimit. Krenaria në aftësitë e tij zbuluese e çon atë të urrejë hipokrizinë e nënvetëdijes të oficerit të shërbimit të fshehtë dhe paaftësisë të atmosferës kolektive (personazhe anësorë si Nora policja dhe kapiteni) që janë përfshirë në mbledhjen e fakteve dhe zgjidhjen e shkaqeve të vërteta të krimit, të cilët inspektor Edi, (polici Eno) nuk mundin t’i ndalojnë në gjetjen e shkaqeve, aq më tepër kur oficeri i shërbimit të fshehtë e shikon dosjen si asgjë me vlerë! Ndjenjë kjo e besimit tmerrësisht të vetmuar. Para së gjithash, gjurmët e krimit i kanë çuar të dy ata në Famullinë e At Ludovikut, krim e ndëshkim bazuar në marrëveshje misterioze e të fuqishme njerëzore, dhe si detektivë bëjnë më të mirën, për të qëndruar në anën e djathtë të ligjit, që nuk e ndryshon dot faktin, se ata duhet të merren me njëri -tjetrin dhe me taktikat e tyre hetimore, për të arritur objektivin bazë – zgjidhjen e misterit. Në fund të fundit, të dy janë detektivë dhe kjo është ajo që bëjnë detektivët. Dy personazhe të mirëvendosur e të parashikueshëm në lëvizjet dhe veprimet e tyre, pavarësisht nga preferencat e partnerëve përkatës, por që autori Veizi ka ditur të krijojë partneritetin e shëndoshë dhe emocional të inspektorit Edit dhe Oficerit të krimeve dhe të zbardhë mjeshtërisht karakteret e personalitetin e tyre.

Eva është një personazh i rëndësishëm në roman. Relativisht e re në moshë dhe tërheqëse, e divorcuar nga një martesë e pakënaqur, dhe pas divorcit, Eva e sjellshme në dukje dhe e komunikueshme në heshtje, jetonte ferrin në një skllavëri shumëfishe me vështrimet e përvjedhura mashkullore dhe marrëdhënieve seksuale disa vjeçare me “hije” dhe anonimë në jetën e saj, perspektiva të pashpresa këto, të cilat jo vetëm kurrë nuk u morën vesh, por edhe për ironi të fatit, Eva do të lindte një fëmijë të jashtëligjshëm, djalin e “vëllanë” e saj – Vikin, i cili fillimisht e dinte që e kishte “motër”. Vonë në shtratin e agonisë, ajo i tregoi sekretin e atij misteri. Një nga komponentët më të fuqishëm të këtij romani, është dualiteti simbolik i këtyre dy personazheve të ndërthurura mjeshtërisht në kohë e hapësirë. Eva vdiq me ndjenjën e dilemës se kush ishte ati i vërtetë i fëmijës së saj, por edhe me ndjenjën se At Ludoviku ishte babai i Vikit, si rezultat i një orgjie në agoninë e dyzuar njerëzore dhe epshndjellëse, që flakëronin nga sytë e saj e të at Ludovikut, në dhomëzën e rrëfimit nën dritën e qirinjve. “Ajo i ishte afruar më shumë nga sa duhej. Gjithçka e saj ishte fare pranë. Mjaftonte që të zgjaste pak dorën dhe… – Më kurorëzo atëherë, – i kishte thënë ajo dhe frymën e saj të ngrohtë e kishte ndier në fytyrë. – Pse të mos vij në shtrat me ty më parë? Eva po e shihte me ca sy joshës. Gjoksi i ngrihej dhe ulej thekshëm nga frymëmarrja. Kurse at Ludoviku ishte turbulluar i tëri.(fr.f.225).” Në atë çast ai nuk ishte më prift, por një mashkull që po tërbohej pas erës së femrës. Ajo po i afrohej atë çast, ishte një mrekulli e pakrahasueshme. Frat Ludoviku nuk e kishte kuptuar se si ishte gjendur midis shalëve të saj. Nuk e kishte kuptuar, se çfarë kishte ngjarë mes tyre në ato çaste të ethshme, nuk e kishte kuptuar, se kush e shtynte të bënte atë veprim krejt të papërgjegjshëm, veçse kishte ndier orgazmën të rrëshqiste ethshëm dhe ai në vend që të ç’tensionohej, ishte tensionuar më tepër.”(f.226)

Padyshim ky monolog provon vlerën e tij në kontekstin seksual, ankthit pëshpëritës dhe mëkatit mbi shpinë të mashkullit, që dominohet nga besimi te perëndia; “-Oh Zot, kjo ishte…..Pse Eva-t janë mëkataret e pandreqshme të kësaj bote?!(f.226),- por edhe nga zgjedhjet dhe vendimet morale të dashurisë njerëzore. Shumica e qenieve njerëzore duket se kanë aftësinë për të gjetur gëzim e kënaqësi jo vetëm nga gjërat e thjeshta, por edhe nga zgjedhjet dhe forca shpirtërore e tyre. Qasje të ndryshme këto, për jetën dhe zgjedhjet që bën gjatë saj, në bazë të pikëpamjeve të tyre morale dhe etike.

Ka një ndryshim thelbësor, se si këta dy personazhe, e shohin botën dhe njerëzit që i rrethojnë. Bota për ta është e ashpër, zbrazëti dhe krizë vlerash, e pamëshirshme.

Autori Veizi mjeshtërisht hyn në thellësi të marrëdhënieve të tensionuara në heshtje të Evës, Vikit dhe at Ludovikut me ambientin familjar dhe njerëzit përreth. Autori menaxhon mrekullisht forcën rrëfyese dhe krijon lidhjen e fortë mes këtyre personazheve. Viki beson thellësisht në fuqinë e misterit se kush është babai i tij, mënyra se si autori e prezanton atë, ato që Viki thotë, premton e bën. Ai nuk e sheh veten, ashtu sikundër të tjerët e shohin atë. Atij i duket sikur ata nuk e shohin drejt, qoftë edhe në situata delikate të jetës së tij, por edhe në ato të gabuarat. Përfundimisht, ai është verbuar nga misteri dhe mënyra si të bëjë para për të jetuar. Ai zgjedh fitimin personal mbi vlerat personale dhe të afërmeve të tij. Nuk është e rastit që Viki ka mentalitetin sundues të korruptimit shpirtëror dhe përfitimit material, nëpërmjet grabitjes, drogës, skllavërisë seksuale, precedentëve penalë e plot vese të tjera, për realitetet e jetës së përditshme. Shpesh, në pamje të parë, ato i duken deklarative, mes hipokrizisë e trysnisë së jetës e mbijetesës, metaforë kjo se krimet e shkeljet janë për njerëzit. Nga ana tjetër, ai kërkon atin e tij, dashurinë e nënës së tij, për të korrigjuar gabimet që “këta prindër të hershëm” kanë shkaktuar ndaj tij. Kështu që dashuria e tij për ta, përmban në vetvete një kontradiktë; përpjekja për t’u kthyer në të kaluarën dhe në përpjekje për ta ndrequr të kaluarën. Jeta e tij tashmë është shkatërruar dhe ai tashmë është aty në Famulli, dëshmitar i asaj orgjie, ngjizjes së deklaruar tashmë triumfalisht.

“Njëzet vjet më parë mamaja ime më ngjizi këtu, në këtë shtëpi të zotit. Dhe me kë do të thoni ju? Jeni kureshtarë ta dini….? Me priftin e kësaj famullie? -Domethënë na qenke djalë prifti!-kishte thënë njëra nga vajzat… -Po, – kishte thënë Viki, – jam djali i priftit dhe për njëzet vjet me radhë nuk e kam ditur. Nëna ma mbante të fshehtë. Jo më larg se dje e mori vesh edhe ai vetë; sot e morët vesh ju, por nesër do ta marrë vesh i gjithë qyteti.”(f.238). Viki beson thellësisht në fuqinë e fjalëve të tij, se at Ludoviku është edhe prift edhe baba. Arroganca e tij në të folur me humor indikativ nënkupton jo vetëm rrugën e mundimshme të tij, por pothuajse “nxjerr në dritë” dëshirat e tij mbi të tjerët. Deklaratat e Vikit janë ironike, dëshmi monumentale të arrogancës së jetës dhe Viki përfundimisht pajtohet me tezën e tij radikale, se nuk ka kthim mbrapa, por ajo mbart në vetvete të pavdekshmen e njerëzoren. Sepse, me kalimin e kohës, ai ndjente më pak keqardhje, për atë që kishte bërë dhe atë çfarë po bënte aty në famulli, si hakmarrje kjo ndaj së kaluarës. Tek emri i at Ludovikut merr kuptim edhe titulli i romanit. Ai jeton në atë mënyrë që tregon respekt dhe dinjitet për të gjitha shtresat e shoqërisë dhe banorët e qytezës. Ai di shumë gjëra e sekrete për shumicën e tyre dhe muret e dhomëzës së rrëfimit mbartin mëkatet e gjithsecilit dhe të at Ludovikut.

“Veçse ishte i lodhur. Mbante mbi vete gjithçka të atij qyteti. Brengën e tij. Ai dukej vërtet i qetë dhe u buzëqeshte qytetarëve, kur rastiste të dilte ndonjë shëtitje të shkurtër nëpër qytet. Ishin po ata që kishin rrëfyer te ai mëkatet e tyre. Të pabesueshmet… ‘Mjaft më! Njerëz të pacipë! Ky vend qelbet erë. Ju të gjithë jeni kurvat e qytetit’. Por nuk mund ta bënte këtë. Ndaj, veç buzëqeshte dhe lutej nën zë”.(f.198-199).

At Ludoviku i ndjek në luftën e jetës dhe lutet për të mbijetuar. I mëshiron, i fal dhe i qetëson në mënyra të ndryshme, pa i treguar askujt. Titulli i plotë “Orgji në Famullinë e at Ludovikut” në kuptimin fjalë për fjalë, nënkupton mëkatin njerëzor të orgjive, që do të thotë, se do të ketë dashuri dhe dhimbje. Kuptimi i dytë është se këto ndodhin në shtëpinë e Zotit mes hyjnores e njerëzores dhe kuptimi i tretë më i rëndësishëm është analogjia e legjendës që flitet e tregohet -orgjia madhështore e masonëve, ku burra të fortë e hamshorë pinin, deheshin e shkonin me gra të bukura, me absurditetin e orgjisë të Vikit, shokëve dhe mikeshave të tyre, nën hundën dhe vëzhgimin e at Ludovikut. Ndërgjegjja e at Ludovikut nis me dilemën filozofike, për shkak të statusit të tij religjioz dhe social-politik, ekonomik, të dramave njerëzore e të realitetit të jetës, në të cilën ai duhet të pyesë besimin dhe moralin e tij. Ai ka besim tek Zoti. Pasi kupton se si do të vazhdojë ta jetojë jetën e paskëtaj nate orgjish, gjendja e tij bëhet një shembull i relativizmit moral, nëse nuk ka të vërteta universale morale. Kthimi mbrapa paraqet dy të kundërtat filozofike e morale, përmasat tragjike që at Ludoviku detyrohet të marrë përgjegjësitë vetë: Djegien e Famullisë! Por më e rëndësishmja është se sa më shumë rrëshqisni nëpër faqet e romanit, ju bën me të vërtetë të mendoni dhe ngrini disa pyetje hipotetike. Ju do të kuptoni se si personazhet përpiqen për të gjetur përgjigjet dhe të pajtohen me to. Çfarë do të bëjnë at Ludoviku, Eva, Viki, Inspektor Edi, Oficeri i krimeve të fshehta, masakra e masonëve me masakrën aktuale, at Engjëlli, gjyshi dhe gjyshja, Nora, polici Eno, Venera, piktori, historiani, arkeologu, e disa personazhe në hije? Sa larg do të shkojnë për të mbrojtur të vërtetën, dashurinë, enigmën, dhimbjen, misterin e reputacionit të tyre në kërkim të njerëzores dhe në çmendurinë e orgjive? Sa egoistë do të jenë? Mendimi i Inspektor Edit që i ofron gazetares Venera për të shkruar një roman, a është ky ngushëllimi i tyre me vlerë më shumë se jeta e njerëzve? Fundi i romanit është e fshehta shumë më e mprehtë, duhet ta lexoni dhe të mësoni “enigmën” që posaçërisht shkaktoi këtë tragjedi, këtë masakër. A është kjo e mjaftueshme për t’i dhënë kuptim njerëzores në çmendurinë e orgjive? Secili nga personazhet dhe ne lexuesit jemi të lindur nga dashuria. Po ashtu, gjithkush ka nevojë për marrëveshjen e madhe të dashurisë njerëzore, për të na bindur se ia vlen të jetosh dhe jeta është e bukur. Pasi kemi marrë e dhënë dashuri, kjo zakonisht zgjat jetën. Por universi, bota reale dhe shoqëria është një vend mjaft i ftohtë me mure socialë, politikë dhe historikë të hirtë. Ajo ç’ka ne duhet të investojmë, janë ndjenjat tona për ta ngrohur e qartësuar atë. Shkrimtari dhe publicisti Leonard Veizi i ka kushtuar një vëmendje jashtëzakonisht të admirueshme strukturës narrative. Dialogu i personazheve është i mrekullueshëm e i mprehtë. Struktura gramatikore, zhargoni gjuhësor, koha e foljeve dhe drejtshkrimi i fjalëve, tregojnë se autori ka njohuri të shkëlqyera e profesionale të gjuhës shqipe, që e bëjnë romanin shumë interesant, me ide dhe mendime të thella e të detajuara, rreth konfliktit shpirtëror, artistik e filozofik, dhe jo vetëm kaq – mesazhi i tyre është mjaft prekës.

Hartford CT USA,Shkurt 2014

 

 

 

HARKU I TRIUMFIT I POETIT GJON NEÇAJ

by

Nga Ramiz LUSHAJ/

1. E njoh një shenjt të gjallë. Gjon Neçaj i thonë. Njeri i letrave shqipe: poet, prozator, publicist, studiues. Autor i mbi dhjetë librave e qindra shkrimeve. Fitues i disa çmimeve lokale e kombëtare. Nënkryetar i Forumit Shqiptar të Kulturës, Edukimit e Shkencës. Dy vëllimet e fundit poetike të tij janë botime në disa gjuhë të huaja: “Haiku i bjeshkëve” në shqip-anglisht (Elbasan, 2009), “Sinus” në shqip-anglisht-italisht-greqisht  (Tiranë, 2011). Disa poezi i kanë zanë vend në antologji poetike në Shqipëri, Kosovë, etj.

Gjon Neçaj në mbi katër dekada krijimtari ka emrin e tij, profilin e tij, veprat e tij, udhën e lartësitë e tij letrare.

Në hapa e vargje ndihet “i qasur kah mjeshtrat e mëdhenj të lirikës poetike”, pas lisave poetik bregdrinas e kombëtar: Martin Camaj që e ka njoft nga larg dhe Ndoc (Anton) Papleka, që e pati gjithmonë afër, kryehere, përkrah, i të njëjtit fis, në të njëjten  udhë.

Në koft se fjalaflet me poetin Gjon Neçaj ka me i hap dritaret e shpirtit e i pëllumb përmallshëm e lartnueshëm dy miqtë e tij të sofrës së bukës e të poezisë, Ali Podrimja e Din Mehmeti, dy bregdrinas të Gjakovës, dy lisa poetik kombëtar.

Gjon Neçaj ndan mirënjohje me zemër e letër për miqtë e tij, si për poetin elbasanas, Milianov Kallupi: “mjeshtër i haikut shqiptar” i cili e nxiti në “lëvrimin e kësaj gjinie magjike” (vëllimi poetik “Ju që më shihni çdo ditë”, Tiranë, 2007, fq. 59). Diku, para një viti, poeti e studiuesi Haki Zllami tue hulumtue e hulmue vlera të haikut tropojan Gjon Neçaj e ka cilësue si “Haiku i Alpeve”.

2.

Poetin Gjon Neçaj duhet me e thirr me emën e mbiemër plotor, pasi vllaznia e tij ka edhe poetin Pal Neçaj, prej vitesh shtetas shqiptaro-amerikan, autor i disa vëllimeve poetike dinjitare. Djali i tij, Sokol P. Neçaj, ishte një prej diplomatëve të parë shqiptar postkomunist në Uashington. Qytetarin e pushtetarin Pal Neçaj e ka njoft për mirë Malësia e Gjakovës, Dukagjini me rrethina, Puka e Përtejdrinit. Duket se pushtetari Pal Neçaj e ka ruejt shpirtin e bardhë për me ujvarue  në moshën e tretë poezi me dritë.

Gjon Neçaj shkon në tre breza me Pal Kokrrin, “axhën” e tij, që kishte humor plot filozofi e urti deri në “institucion” e shpesh i lëshonte si “kokrra rrufeje” në kohë e mjedise të jehonshme, aqsa e ka shtyrë edhe shkrimtarin Pjetër Meta me i tufalakue ato në monografinë 390 faqëshe “Ka thënë Pal Kokrri (Neçaj)!…” (Tiranë, 2011). Kjo monografi më ka lanë pa fjalë, se shfletimi i faqeve të saj më përngjan sikur hedh hapa në auditor dijeje, sikur  marr leksione universitare.

Në  vitet ’70 e kam pasë mësues kujdestar në tetëvjeçare Pjetër Neçajn, mësuesin e matematikës që na mësonte aritmetikën e jetës, na e bante me u rrit me shkollën, na e brumoi nderimin për mbiemrin Neçaj.

Perajt e kanë një tjetër poet si të ardhun prej Perëndie: Jak Perpalin, të cilit vargjet e vëllimet poetike ia kanë thur emrin mbi heshtjen e thjeshtësinë e tij, mbi moshën e epokën e tij, me jehonë magjike e magnetike drejt të nesërmes. Ai nuk ka vargje çimçakiz, po hoje mjaltimi poetik me realitete përjetuese, ndëshkuese, triumfuese. Jak Përpali e Gjon Neçaj janë miq ndërveti, të cilët i lidh edhe vendlindja e poezia, sikurse edhe me poetin tjetër, Gjin Gjonpali i Perajve, autor i disa librave të jehonshëm e dhjetra poezive të mirëpritura në shtypin elektronik e me letër.

Një triptik për vendlindjen ka Pjetër Meta i vllaznisë Përpali të Perajve: romanin historik “Fundi i Kalvarit” (2010) i nisur në rininë e moshës e i botuem në rininë e tij letrare; monografinë “Ka thënë Pal Kokrri (Neçaj)!…” (2011) e monografinë “Gruaja që sfidoi fatin”, një trajtesë teme që do ta nderonte edhe penën e Kadaresë dhe ekranin botëror të Hollivudit në Amerikë.  Në maje të penës i ka disa vepra, që me sa duket po krijon një korpus letrar, si emblemë, si gjerdan të tij me dekorata të përjetshme.

Nga Perajt alpin me 730 metra lartësi mbidetare, pak ma i ulët se qyteti i Korçës, vjen në skenën e kohës politikani Lush Perpali, studenti me medalje të artë, profesor doktor me disa libra për ekonominë e financat, i cili ia ka mbrri të ngjitet në pushtetin legjislativ deri nënkryetar i Parlamentit të Shqipërisë e në pushtetin ekzekutiv deri në ministër i Pushtetit Lokal.

Nga Perajt perlë natyrore, nuk janë botue vetëm libra të bukur, po ka dalë edhe “Mis Shqipëria – 2000”, Elisabeta Gjonpali, e cila mori pjesë edhe tek “Mis Europa”.

Jeta ka shenjat e veta. Pal Kokërr Neçaj ishte mësues letërsie në shkollën 7 vjeçare në Gjonpepaj të fisit Nikaj kur nipi i tij, Gjon Neçaj, publikoi me bukurshkrim tek “Letrari i ri” ma të paren poezi e, asokohe, i patë thanë fjalën e së mbares: “Ti do të bëhesh poet, shkrimtar”. Ajo poezi mbante titullin e thjesht “Fshati im” e kishte një madhështi të papërseritshme, një fuqi magjike, titanike, një lartësi alpine, pasi i kushtoj Perajve, tokës ku Gjon Neçaj pa diellin qiellor e i lëshoi rrezatimet e tij poetike, letrare, veprimtare.

Gjon Neçaj në poezinë “Erdha” flet për ëndrren e kahershme për me trokit, për me u ulë këmbëkryq në Lidhjen e Shkrimtarëve, pasi kishte pengesa e vështirësi të kahershme në udhën e fjalës poetike e letrare, ndaj i ka parasysh porositë profetike të babës të tij: Kujdes biro, rruga është e gjatë / lakadredha, e shtrembër / në këtë botë…/ Monopateve kur ngjitesh / rrugëve rrenacake / ulu pusho pak…/

3.

Poeti, prozatori e publicisti Gjon Neçaj i përket fisit Nikaj (degëzim i Krasniqes), një fis me emra të mëdhenj në letërsinë e gazetarinë kombëtare shqipe si Dom Ndoc Nikaj (1864-1945), Padër Pjetër Mëshkalla (1901-1988), Ndoc (Anton) Papleka,  e të tjerë.

Shpesh më kanë fjalathanë për Dom Ndoc Nikaj: “mos i jep hapët”, “mos e fut në Enciklopedinë e Tropojës se nuk është nga Nikajt”, “jo gjithmonë mbiemni përcakton origjinën”, etj. Sot, n’mujsha, po e mbylli disi kit’ debat të hapur. Historiani, koleksionisti, veprimtari i njohur, miku im, Shpëtim Sala, e përktheu nga gjermanishtja një libërth të albanologut të shquar, akademikut austriak, Maksimilian Lamberc me titull: “Raport mbi studimet e mia linguistike në Shqipëri nga mesi i majit deri në fund të gushtit 1916”, që u shtyp në Shkodër më 2011 nga “Botime Françeskane”, ent prestigjioz i veprave të Fishtës e “Hyllit të Dritës”, të cilët më nderuan me besimin që të jem redaktor i këtij botimi me interes shkencor. Në faqen 29 të tij Lamberci i madh shprehet tekstualisht: “Dom Ndoc Nikaj më thotë se të parët e tij kanë dalë nga fisi i Nikajve të Malësisë”. Albanologu austriak, Lamberc, që mbështeti idetë e projektet e “Komisies Letrare” për dialektin e Elbasanit për “me u bam gjuhë zyrtare dhe gjuhë arsimore”, i njihte mirë fiset Nikaj e Krasniqe, Mërtur, etj., pasi  kah vera 1916 ishte  edhe në Malësinë e Gjakovës, aty ku bigohet dy herë Valbona, me Drinin, me Bushtricën.

Një emën tjetër i madh i Nikajve është edhe Pjetër Mëshkalla që i kreu studimet e larta për teologji-filozofi në Vjenë e shërbeu fillimisht në Poloni, Itali, etj. e mbasandejna edhe në Shkodër e Tiranë, i cili u dënue me 25 vjet në burgun famëkeq të Burrelit nga E.Hoxha e M.Shehu. Padër Mëshkalla ka botue e dorëshkrimue dhjetra poezi e artikuj, iu dha nga Presidenti i Republikës titulli “Martir i Demokracisë”, monumenti i tij hijeshon e lavdimon para Katedrales së Shkodrës, etj.

Nga fisi i Nikajt, përveç personaliteteve të fshatit Peraj, ka me dhjetra emra të tjerë të njohur në letërsinë, gazetarinë e shkencën shqiptare si prof. asoc. dr. Murat Gecaj–historian-shkrimtar, gazetar; dr. Afrim Krasniqi–pedagog, analist, poet, publicist;  prof. asoc. dr. Lush Susaj–pedagog, poet, publicist, studiues; poetët Nikoll Ulndreaj, Ndue Vatnikaj, Ndoc Qokaj; prof. asoc. dr. Gjin J. Ndrepepaj–mjek kardiolog e dr. Filip Mëshi–mjek zooveterinar; studiuesit Mark Palnikaj, Frrok Vukaj, Ylli Prebibaj; publicistët Agron Prebibaj, Mejdan Zhivani, Blerta Mrishaj, Besnik Palnikaj e të tjerë.

Një nga emrat e njohur të fisit Nikaj, poeti i letrave shqipe Gjon Neçaj, në vëllimet e tij poetike ujëvaron dimensionet e tij njerëzore me poezi kushtimore për  njerëzit e letrave shqipe: Ibrahim Rugovën e Kosovës, Din Mehmetin e Ali Podrimjen e Gjakovës, Bilal Xhaferin e Çamërisë, Dhimitër Shuteriqin e Milianov Kallupin e Elbasanit, Sotir Andonin në Amerikë, për Martin Camaj e Anton Paplekën, e të tjerë.  Në poezinë “Përkthyesi” për ikjen e Robert Shvarc elegjon: Prilli lule çeli / Zogjtë ndërprenë këngën / Ah, iku Roberti / E mira e marrtë! / Luhatet Harku i Triumfit / i shkrimtarit Remark/.

4.

Koha, poetin, prozatorin e publicistin Gjon Neçaj në 63 vite jetë në udhë e gjurmë të hapave të tij, në dritën e zemrës, në të qeshuren e syve, në shpirtin e fjalës poetike, e njohu qëndrestar të themeltë. Si shtiza e flamurit të bajrakut të tij të Nikajve të pushkës e të penës. Si palca e gurit të kullës trekatëshe në trollin e tij.

Gjon Neçaj, në ma të parin vëllim poetik të tij “Mrizi i Zanave”(1994) një poezi me pak vargje e shumë domethanie, ia kulmon vendlindjes së tij, amfiteatrit natyror, historik e kulturor Nikaj-Mërturit:

Në lartësinë e bjeshkëve të tua,

Kam matë dashurinë për Ty…

Tek unë nuk ke fund as skaj,

Zemra ime këngë,

Shpirti im mall.

Në këtë “Hark Triumfi” midis dy qafave të Kolçit e të Morinës, midis tre lumenjve të historisë e bukurisë  Drinit, Valbonës e Nikajt, qëndron forca e madhështia e Gjon Neçajt, jeton shenjtëria e tij poetike, njerëzore, burrërore.Poeti Gjon Neçaj nga ky Hark Triumfi i vendlindjes dritëron me vargjet e tij në horizonte të kohës, lartësi të qiellit, vargni të brezave: “Njerëz të mirë të dheut tim”, “Shumë ëndrra do të kryej nesër”, “Pres Diellin të lind në agim…”