Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Kadare,78

by

Nga Astrit Lulshi/

“Diktatura dhe letërsia autentike janë të papajtueshme… Shkrimtari është armiku natyral i diktaturës.” Me 28 janar 1936 – në Gjirokastër lindi Ismail Kadare – fillimisht tërhoqi vëmendjen si poet, por ishin librat në prozë që e bënë të famshëm.

“Tani unë ngjitem lart dhe s’kam asnjë gezim./Këtu ku kam arritur më ftohtë është, më vetmi./E dija këtë, por padurimi i vdekur/Më shtynte të shpejtoj të ky sinor i kotë.” (I.K.)

“Gjenerali i ushtrisë se vdekur” (1963), është romani i tij më i njohur, por edhe libri i tij i parë që arriti audiencën ndërkombëtare. Ndër romanet e tjera të Kadaresë që kanë të bëjnë me historinë e Shqipërisë është “Kështjella” (1970), me ngjarje në shekullin e 15-të gjatë rezistencës së armatosur të popullit shqiptar kundër osmanëve. E njëjta temë e rezistencës, por në një kontekst politik, rishfaqet tek “Dimri i Madh” (1977), me ngjarjet që pasuan prishjen e marrëdhënieve midis Shqipërisë dhe Bashkimit Sovjetik në vitin 1961.

“Ura me tri harqe” (1978) vendoset në Shqipërinë mesjetare. Veprat e mëvonshme të Kadaresë përfshijnë “Nëpunësi i pallatit të ëndrrave” (1981); “Dosja H.” (1990) dhe “Piramida” (1995). Libri “Tri këngë zie për Kosovën” (1999) përbëhet nga tre tregime për një betejë të shekullit të 14-të mes udhëheqësve të Ballkanit dhe Perandorisë Osmane (në Fushë Kosovë). “Lulet e ftohta të marsit” (2000), tregon historinë e një piktori në Shqipërinë pas-komuniste; “Pasardhësi” (2003) shqyrton fatin e një prej pasardhësve imagjinarë të Enver Hoxhës. “Darka e gabuar” (2008) ndjek jetën e dy mjekëve në një seri ngjarjesh të lidhura me hyrjen e trupave naziste në Gjirokastër në vitin 1943. “Romani Kronikë në gur” (1976), është një libër ku Kadare flet më shumë për fëmijërinë e tij, si dhe për qytetin e vet, Gjirokastër. Tek “Eskili, ky humbës i madh” (1988), autori shqyrton afërsitë mes kulturave shqiptare dhe greke nga antikiteti në kohët moderne. Ndërsa në librin “Nga një dhjetor në tjetrin” (1991) Kadare shpreh pikëpamjet e tij mbi politikën shqiptare nga viti 1944 1990. Prej vitesh kandidat për çmimin Nobel në letërsi, Kadare, fitues i shumë çmimeve ndërkombëtare, banon në Paris, me Tiranën si destinacion kryesor.

 

HOMAZH PЁR NЁNЁN IFI (HARITO) DILO

by

KANIBALIADA/

(Enkas pёr brezin e ri tё Shqipёrisё)/

-Ajo nisi me ngrёnien e sё drejtёs sё qёndrimit nё Tiranё,fill pas mbarimit tё Luftёs sё Dytё Botёrore;u duk se u mbyll me therorinё e njё nёne tek Pragu i Shtёpisё dhe vazhdon me ngrёnien e sё drejtёs sё kthimit tё tё drejtave.

-Dilenjtё Haritenj.Disa e thonё shumёsin e mbiemrit te tyre Dilaj,tё tjerё Dilej,por mua mё pёlqen kёshtu,sepse kёshtu mё duket se e shpreh mё mirё madhёsinё dhe madhёshtinё e tyre.Tё njёjtin trajtim do tё meritonte dhe mbiemri tjetёr Haritenj.

-Histori degdisjesh,bastisjesh dhe burgimesh.

-Ajo,qё do tё lexosh mё poshtё njё momenti tё caktuar,ёshtё mё e tmerrshme se ajo,qё po lexon  momentit.

RRЁNJЁT E KANIBALIADЁS

Kanibaliada ndaj Familjes sё Madhe tё Dilenjve nё Shqipёri i ka rrёnjёt qyshkurse i Pari i Saj,Profesor Ilia Dilo Sheperi,nё fillimet e Shekullit XX,ishte Mёsues i Diktatorit tё Ardhshёm tё Shqipёrisё dhe Djali i Tij Jani Dilo ishte bashkёstudent me ‘tё.Qysh atёherё,kur nota zero nuk do tё justifikohej nga Enver Hoxha,pasi,sipas mashtrimit tё zakonshёm tё tij nёpёr libra vite mё vonё,detyrat i kishte kryer nga fundi i fletores e,kёsisoj,Profesori nuk i kishte vёnё re,mendja e tij paranojake,nё pёrputhshmёri tё plotё me atё hitleriane,do tё projektonte planet mё tё zeza ndaj Elitёs Shqiptare tё Kohёs.Me bashkёstudentin,pёrveҫse moshonepsjes sё pёrparimit shumё herё mё tё lartё tё tij nё mёsime,nё vitet e Luftёs sё Dytё Botёrore do tё ndaheshin edhe udhёt e tyre politike.Nga ana tjetёr,nё Shqipёri,pёrveҫ filozofisё popullore ” Yti tё ha mishin,por kockat t’i ruan.”,vepron edhe tjetra ” Yti t’i nxjerr sytё.”Tregojnё se njёherё,kur Diktatori pyeti Zonjёn e Tretё tё Vendit,e cila,jo vetёm vinte nga e njёjta krahinё me Dilenjtё,por me degёn e tyre tё Nivanit,kishte afёrsi faresisnore prej Haritenjve,se “Ҫ’bёhen fёmijёt e Profesorit?…”,ajo i pёrgjigjet: “Tё gjithё armiq,shoku Enver.”(!)Tё thuash ti se Diktatori kishte nevojё pёr njё pёrfundim tё tillё!E njёjta gjё dhe me tё vёllain e saj ose atё,qё Shkrimtari i Madh Shqiptar Ismail Kadare e ka quajtur “Loloja i Partisё”,asokohe funksionari mё i lartё i Partisё nё Elbasan,qytet,nё kombinatin metalurgjik tё tё cilit punonte njeri prej pinjollёve mё tё rinj tё Familjes sё Madhe,Henriku.

Kur nga vendlindja e tё dyve vinte furia e zezё e letrave kundёr Henrikut,funsionari mё i lartё,nё vend qё t’u vinte atyre njё shёnim neutralizues nё anё,ose,nё fund tё fundit,me autoritetin e detyrёs,t’i degdiste nё kosh,bёn tjetrёn,mё tё keqen gjё,degdis djalin e ri nё vendlindje,pёr ta bёrё atё pre mё tё afёrt tё atyre,tё cilёt s’u ngopёn dot me ‘tё, gjersa e sakatuan plotёsisht.

HENRIKU I MARTIRIZUAR

Kёshtu,pra,Henrik Dilo,Djali i Qirjako Dilos dhe Nipi i Ilia Dilo Sheperit,njё djalё inteligjent,mjaft energjik,kapacitet potencial pёr arsim tё lartё,e drejtё,nga e cila u pengua,i zoti i profesionit tё vet,elektricist i kategorisё sё shtatё,megjithёse njё profesion i imponuar, (Kujtojmё kёtu kronikёn e atyre viteve tё kёtij djali: Henriku,pasi mbaroi gjimnazin,meqёnёse nuk i jepej e drejta pёr tё vazhduar studimet nё Universitet,shkoi nё Elbasan dhe punoi si puntor asfaltimi nё ndёrmarrjen Rruga-Ura dhe nё ofiҫinёn mekanike tё kёsaj ndёrmarrjeje,deri sa pёrfundoi shkollёn e mesme elektrike pёr tё mundur tё punonte si profesionist.Pas mbarimit tё shkollёs profesionale punoi si elektricist me kategorinё e shtatё nё Kombinatin Metalurgjik nё Elbasan. Henriku ishte i denjё pёr tё vazhduar studimet e larta,por kjo e drejtё iu mohua gjithё jetёn.U bё elektricist nga nevoja pёr tё jetuar.),sportist  klasi,do tё kalonte nёpёr kalvarin e vuajtjeve tё ardhshme tё tmerrshme,pёrfundon nё dorё tё atyre,ku s’duhej tё  kishte pёrfunduar asnjёherё,tё cilёt do ta shqyenin dhe pastaj do t’ua jepnin nё dorё organeve speciale tё kohёs pёr ta kaluar nё kryqёzimin e mёnyrave primitive me ato bashkёkohore tё krimit tё organizuar shtetёror,nё mёnyrё qё tё zhdukej njёherё e pёrgjithmonё geni i identitetit dhe,pёrfundimisht,do ta degdisnin nё qelitё e errta tё burgut.(Vazhdon kronika e kohёs: U pushua nga puna dhe u dёrgua nё koop. bujq. ” A.Kondi” Nivan tё punonte si puntor nё bujqёsi. Aty nuk i paguhej puna dhe nuk i rregjistroheshin ditёt e punёs nё bordero dhe ” gjykatёsit ” e provincёs e cilёsuan parazit tё shoqёrisё dhe e urdhёruan tё shkonte tё punonte nё minierёn e Fushё – Bardhёs,ta ndanin nga Nёna dhe familja. Henriku nuk pranoi;filloi pastaj tё merrej policia me ‘tё, deri sa e burgosi. E torturoi dhe elektroshock-u,qё iu bё nё Tiranё, i shkatёrroi shёndetin dhe i prishi jetёn perfundimisht.”)

Dhe,mu ku do t’ia bёnin arrestimin kafshёror?!Pikёrisht,midis Shtёpisё sё Tij dhe librarisё.Kjo e fundit,nё fakt,kishte qenё po ashtu shtёpi e tyre,e marrё dhunshёm nga pushteti i vendit dhe e destinuar pёr librari.Nё atё marrёzi,le t’ua bёjmё hallall qё,tё paktёn,e destinuan pёr librari.E,pikёrisht,pёrpara njё institucioni tё tillё,tashmё kulturor,realizohet arrestimi i tij nga njё pёrzierje e histerishme ndёrmjet forcave shumanёshe tё sigurimit e policisё.Dhe jo thjesht njё arrestim me pranga,por me grushte dhe shkelme tё forta.Dhe jo thjesht pёrpara librarisё,siҫ thamё,por dhe pёrpara Shtёpisё,nё sytё e Nёnёs.

“Mё kaluan nё elektroshok,-thotё Riku,-Mё dogjёn seksin!”A nuk ua kalon kjo torturё metodave serbe tё sterilizimit tё kosovarёve?!…Por,edhe kjo ёshtё diҫka pak pёrpara ironisё sё fatit mё tej,pikёrisht,kur ndodhёn shpёrthimet demokratike.Ishpersekutorёt nё Gjirokastёr e takojnё viktimёn si pa gjё tё keq,sikur tё mos i kishin shkaktuar gjithё ato dhembje tё pariparueshme dhe e puthin nё buzё.Dhe ky nuk reagon ndryshe,ca falё edukatёs dhe kulturёs sё mirёfilltё njerzore prej nga rrjedh,ca falё edukatёs dhe kulturёs,qё mbart natyralisht vetё dhe ca falё dёrrmimit,qё i kishin shkaktuar.Por,jo frikёs!Henrik Dilo nuk pati frikё atёherё,kur Diktatura ishte nё kulmin e egёrsimit tё vet dhe,meqё nuk i mjaftonin hetuesitё,gjykatat dhe burgjet,filloi nga demaskimet publike nёpёr fshatra e lagje qytetesh.Njё ditё dimri tё vitit 1978,vetёm disa muaj pasi kishin bёrё demaskimin publik tё Seve Koҫit nё Sheper,organizuan njё tё  atillё nё po kёtё fshat pёr xhaxhain e Henrikut,Mihal Dilon,Djalin e Profesorit tё Madh tё Shqipes.Pa u zgjatur nё detajet e atij evenimenti ogurzi,nuk mund tё lemё pa pёrmendur njё detaj aty nga fundi i ngjarjes.Mbledhja kalonte nё caqet e shfrenimit,kur hidheshin parrulla kundёr armikut tё klasёs dhe bёheshin pёrbetimet pёr partinё nё fuqi.Tё gjithё duartrokisnin,por Njeri jo.Mirёpo,ky Njeri nuk mund t’i shpёtonte “syrit vigjilent”,i cili e pa dhe i tha:”Po ti,pse nuk duartroket?!…”Dhe djaloshi trim e guximtar ia ktheu:”Pёr kё tё duartrokas?!Kundёr xhaxhait tim?!…”Henrik Dilo ёshtё njё nga djemtё shqiptarё tё martirizuar prej komunizmit,ёshtё Martir i pashpallur i Lirisё dhe Demokracisё.

Por,sa i mirё qё ёshtё Riku!Nuk po zgjatem nё pafundёsinё e mirёsive tё tij,por po veҫoj vetёm njerёn,e cila ёshtё sintetizuese.Riku,tё vetmen tё ardhur personale,ka pensionin e invaliditetit(invaliditeti prej karriges elektrike.),tё cilin tё gjithin e shkrin pёr “shtigjet”nё fshat.Nuk le tё tillё pa vajtur qё nga lindjet,pagёzimet,fejesat,martesat,vdekjet e gjer tek pёrcjelljet e fёmijёve tё bashkёfshatarёve nё shkollё etj.

Tashmё Riku ёshtё shumё i sёmurё.E gjitha kjo- pasojё e torturave ҫnjerёzore,qё kaloi.

 

               FUNDI I NJЁ ARKITEKTI

Tё njёjtin fat,pak a shumё,do tё pёsonte edhe vёllai i tij mё i madh,Pirro,i dilpomuar pёr inxhinier arkitekt, i emёruar fillimisht nё Tropojё,pastaj nё kataraktet e degdisjes,Sukth tё Durrёsit,Gjirokastёr dhe,mё nё fund,nё vendlindje-Zagori.A mund ta konceptojnё shqiptarёt e rinj sot qё arkitekti tё pёrfundojё tё projektojё godina tё rёndomta?!(Ja,ҫ’na kujton kronika: Pirrua ka projektuar ndёrtime social-kulturore nё qytetin e Bajram Currit : banesa , shkolla, qendra spitalore, punishte dhe,pёr nevoja tё rrethit,ka projektuar ujёsjellsa si nё Kam – Tropojё,kanale vaditёse, rrugё automobilistike etj., ndёrtime kёto jashtё profesionit tё tij. Ka qenё kryetar i zyrёs sё projektimit nё Rrethin e Tropojёs.Emёrimi nё Sukth ishte tejet i detyruar,krejtёsisht jashtё profesionit tё tij.)
Por,kjo s’ёshtё asgjё.A mund ta mendoni qё tё gjithё qё,pikёrisht ai-arkitekti,qё,po tё lejohej,do t’i jepte vepra tё bukura arkitekturore Atdheut, tё pёrfundonte nё Gjirokastёr tё flinte nё kupolat e betonta tё Qafёs sё Pazarit,ku tё pёrvёlonte vapa gjatё verёs e tё grinte egrasia e tё ftohtit gjatё dimrit e tё mbetej gjithё  jetёn e tij pa shtёpi,deri nё sakatim?!Por,edhe kjo ёshtё pak pёrpara fundit tё tij,degdisjes nё vendlindje,jo pёr tё bёrё mure godinash,por pёr tё bёrё kubikё muresh guri nga gurёt e nxjerrё prej traktorit nёpёr ara a nё hapjen e tokave tё reja.Por,edhe kjo nuk ёshtё gjё pёrpara asaj qё i priste mё tej tё dy vёllezrit.Do tё punonin tё dy bashkё nga mёngjesi i thellё deri nё mbrёmje vonё dhe do tё merrnin pёr pagesё 0.07 ditё pune seicili ose,e thёnё ndryshe,me gjuhёn e ekonomistёve tё asaj kohe,7 pika.(I bёjmё me dije brezit tё ri se njё ditё pune ishte baraz me 100 pika.).Duke punuar nё kёtё mёnyrё pёr afro njё dekadё,kur erdhi dita e falimentimit tё grupit kooperativist dhe doli lista e ditё punёve totale,mёsuam se shuma tёrёsej pёr tё dy kёta “ishkooperativistё” kapte shifrёn qesharake 245 ditё pune dhe dёgjuam prej gojёs sё tyre dramёn,qё kishin pёrjetuar ata pak vite mё parё.(I bёjmё me dije brezit tё ri se mesatarja vjetore e ditёpunёve tё njё burri nё kooperativё ishte 280 tё tilla,kurse pёr gratё ishte 230 tё tilla,pra,kёta dy burra, puntorё si ata,nё dhjetё vjet kishin punuar pak mё shumё se njё grua dhe pak mё pak se njё burrё,nё harkun e njё viti, tё dy bashkё pёr njё dekadё.) Por,as kjo nuk ёshtё gjё pёrpara asaj,qё vjen mё pas.U jepej detyra nё agim tё hapnin njё gropё tё madhe nё fund tё stallave tё dhenve pёr mbledhjen e plehut dhe urinёs sё bagёtive.Nё mbrёmje u thuhej qё nuk u thamё kёtu,por atje,prandaj nesёr do ta mbyllni kёtё dhe do hapni tjetrёn.I njёjti kurs dhe me kubikёt e gurёve tё traktorit.S’u thamё kёtu,por atje.Nesёr t’i prishni dhe t’i shpini atje.Ato kubikё,qё Pirro i ngrinte sikur do ngrinte ndonjё pallat dhe jo si tё ishin gurё radhiko,qё tё nesёrmen e tyre mund tё merreshin nga njerzit pёr t’u ulur mё tuje-tёhu apo nga barinjtё pёr gjollat e kripёs sё bagёtive.E shumta,mund tё bёheshin mure ledhesh.Njё armatё e tёrё kuadrosh  i kalonte nёpёr duar borderotё.Njё bashkёsi e tёrё bashkёkrahinasish i shikonte ku e si punonin.Por,tё gjithё bёnin heshtjen dhe pajtoheshin me gjendjen.Arrinte puna deri atje sa dhe fёmijёve tё vegjёl u kallnin frikёn dhe kёta tё thoshnin:”Nuk kalojmё nga rruga nёn shtёpinё e ballistёve,se kemi frikё.”.

ZHVARRIMI I NJЁ SHTЁPIE DHE RINGRITJA E SAJ

Kush kalon sot pranё njerёs prej shtёpive tё zakonshme tё Haritenjve nё Nivan nga brezi im ose ai para apo pas meje,do tё habitet,kur tё shikojё njё Shtёpi madhёshtore,tё ngritur mbi themelet e Sё Dikurshmes,tё cilёt nuk dukeshin prej mbulimit me baltё.E ngritur prej njё Njeriu tё vetёm.Prej Tij dhe njё muratori tё zakonshёm tё atyre anёve.Njё heroizёm i rrallё,qё mban emrin e inxhinierit arkitekt,tashmё mbi 70 vjeҫ dhe nё gjendje shёndetёsore tejet tё rёnduar,Pirro Dilo.Brezat e lartpёrmendur kanё nё kujtesёn e tyre thjesht njё rrёnojё,gati tё mbuluar nga dheu.Por brezat para tyre kanё parasysh njё Saraj tё lartё atje,njё dykatёsh,qё,po t’i shtojmё dhe katin e nёndheshёm,bёhen tre.Njё ditё tё zezё tё kohёs sё egёr do tё vinte aty Komisari i Kuq(lexo:i Zi;nё fakt, aspak Kuq e Zi) me njё skuadёr prishёsish dhe do tё fillonin flakuritjen e gurёve e rrёzimin e mureve komplet pёrdhe,pёr tё prurё ca ditё mё vonё traktorin,i cili do bёnte rrafshimin pёrfundimtar tё godinёs,duke lenё vetёm njё pjesё tё ballesё sё saj.Po,a mund tё prishen shtёpitё?!…Dhe,ca mё keq,a mund tё prishen Veprat e Artit?!…Se ajo Shtёpi ishte Veper Arti,ishte Monument Kulture,qё,nё vend tё mbrohej nga shteti,po shkatёrrohej prej marrisё sё tij.Kjo shtёpi ishte njera prej shtёpive tё Haritenjve,pranё tjetrёs,ku banonin atyre viteve dhe ku banojnё aktualisht Dilenjtё Haritenj.(Nё muret e kёsaj tё fundit revolucionarёt e papёrmbajtur sa netё do tё gdhinin,duke u kacavjerrur si merimangat.)Ndёrsa Shtёpia bazё e tyre,ajo,ku kanё lindur e vdekur Mihal e Petro Harito,ku ka lindur e Zonja e kёtyre shtёpive,qё po bёjmё fjalё nё kёtё shkrim,ka qenё njё mrekulli mё vete,njё madhёshti arkitekturore,jo vetёm pёr kohёt e para,por,qё do ta kishin zili edhe ndёrtimet e sotme,ngritur hijshёm pёrmbi Gurrёn e famshme tё Nivanit,qё,pёr mua,ёshtё i vetmi vend i magjishёm i nivelit turistik nё gjithё atё pellg tё rrallё natyror .Unё nuk pata fatin ta shoh atё Shtёpi,qё,po tё ekzisonte sot,do t’i ngjante njё Hoteli tё vёrtetё turistik,ashtu si avion,i ngritur pёr fluturim mbi Gurrёn e Nivanit.Dhe,pse s’e pata atё fat? Sepse komunizmi shkatёrrimtar e kishte rrafshuar atё krejt,mё pёrpara se unё tё rritesha.Siҫ shkatёrroi gjithҫka kombёtare nё trojet tona,nё emёr tё “sё resё”.(Kjo Shtёpi ёshtё ajo,nёn strehёt e sё cilёs sigurimi famёkeq shqiptar do tё fshihte armё pёr tё akuzuar mё pas dhёndёrrin e Saj Qirjako Dilon dhe t’ia nёnshtronin atё metodave tё tyre gjakatare.) Del i Zoti i Shtёpisё Qirjako Dilo,Djali i Profesorit tё Nderuar tё Gramatikёs Shqipe,babai i Antigonit,Pirros dhe Rikut dhe i thotё Komisarit tё Partisё :”Ҫ’u bёri godina,pse e prishni?”.Ai i pёrgjigjet me gjuhёn e nepёrkёs:”Si,more,si mund tё lemё nё kёmbё njё ngrehinё tё tillё?Ҫ’t’u themi tё deleguarve nga Tirana,kur tё na thonё se e kujt ёshtё ajo Shtёpi?…”Ja,pra,kjo ishte arsyeja e mosarsyes!Ndёrkohё,babё e bir po rrinin shtrёnguar krahёsh e shpatullash njeri-tjetrit.Kur i pa ashtu,Komisari vren, ose mё mirё vjell vrer dhe i thotё Pirros:”Po ti,more,ҫ’m’i hedh dorёn nё shpatull atij armiku?(!)”.Tё ndёrhysh midis atit ose amёs dhe pjellёs pёr t’i ndarё ata,unё do ta quaja kulmin e maskaradёs.Pikёrisht,atё Shtёpi tё pёrdhosur fizikisht nёn dhe,do ta nxirrte nё dritё me thonj e me dhёmbё Pirro Dilo,ky Hero i Dy Kohёve,i Qёndresёs sё Djeshme dhe i Durimit e Palodhshmёrisё sё Sotme.Vetёm me thonj,me fuqinё e skeleteve tё trupit tё tij tё drobitur,punё,qё i hёngri shumё kohё,por qё,mbi tё gjitha,i ka ngrёnё realisht dhjetra vite nga jeta.Qindra metra kub dhe i zhvendosur dhe dhjetra metra kub gurё tё radhitur pёr bukuri e tё klasifikuar nё disa nёnndarje,sipas madhёsisё dhe sipas qёllimit tё pёrdorimit.Natyrisht,ngrehina nuk mund tё vijё nё parametrat e dikurshёm tё njё ndёrtimi klasik,siҫ ishte nё ato kohё,pёr vetё mjetet e mangёta materiale e financiare tё gjendjes konkrete nё fjalё,por shtoji asaj projektin e inxhinierit dhe merakun e punёs sё tij,mё thonё se ka dalur njё shtёpi mjaft e bukur dhe mё e bukur do tё bёhet nё tё ardhmen.Por,bukuria mё e madhe e saj qёndron tek ngritja mbi themelet e Sё Parёs dhe lartimi i atypёratyshёm si dhe tek Sfida,qё i bёri rrёnimit diktatorial tё dikurshёm.Vlerёsoni,pra,ҫfarё optimizmi ka ky Njeri!Nё prag tё 70-75-ve dhe pa trashёgimtarё punon si i ri dhe ngren shtёpi tё re.

KAPITULLI PA EMЁR

Ҫёshtja e pёrmendjes sё mungesёs sё trashёgimtarve hap njё temё tё re pёr pjestarёt e kanibaliadёs.Tё tre fёmijёt e lartpёrmendur tё kёtij Dileu mbetёn pa martuar.Kjo,mё sё pari,spjegohet me shikimin e tyre prej asaj kohe si bij reaksionarёsh.Ky ishte dhe pengu mё i madh i Nёnёs sё Tyre,qё iku nga kjo jetё e vrarё shpirtёrisht.Nёse kishte arsye tё tjera personale( e thamё qё Riku iu nёnshtrua karriges elektrike),ato nuk i marrin kohёn njё njeriu normal.Mirёpo,nuk ishte kёshtu pёr ata,qё i futin hundёt ngado.Ata ta spjegonin kёtё  me gjasmё faktin se babai i tyre i kishte porositur vetё tё mos martohen,sepse “ky regjim e ka jetёn tё shkurtёr dhe martohuni,kur ai tё bjerё!”.Ngado ta analizosh kёtё,tё rezulton si jo e vёrtetё dhe si njё prodhim i anormalitetit.Kultura,arsimi,lidhja e ngushtё me tё gjithё vёllezrit e motrat e tjerё,tё cilёt me vёshtirёsi e nё moshё madhore po i martonin fёmijёt e tyre,pёr shkakun e asaj,qё iu vu njeriut nё ballё tё udhёs sё tij-“biografisё”,vetё madhimi nё moshё i fёmijve tё tij,pamundёsia e parashikimit tё rёnies sё diktaturёs nё kushtet e egёrsimit total tё saj e njё mori arsyesh tё tjera e zhvleftёsojnё atё ҫka pretendohet.Dhe ata kishin mbi vete njё peshё tё dyfishtё ushtruar mbi ‘ta prej regjimit te kohёs.Ishin,jo vetem niprit dhe mbesat e Ilia e Jani Dilos,por dhe tё Petro Haritos.

                   PARARENDЁSIT

Kush ishte Petro Harito?Ishte djali i Mihal Haritos,deputetit tё tё gjithё Shqipёrisё  nga Shkodra nё Prevezё nё parlamentin e Perandorisё,bashkёluftёtarit tё Abdyl Frashёrit nё Lidhjen Shqiptare tё Prizrenit(studimet e fundit hedhin dritё mbi faktin e bashkёkryesimit tё Lidhjes prej tё dyve,siҫ ёshtё pohuar prej lajmeve tё Televizionit Shqiptar nё vitet 2007-2008),pёr tё cilin,kur vdiq,qahej nё varre me ligje:”…Dilje nё ballkon e rrije/Ҫ’bёhej nё Stamboll e dije…”,”O Mihal,ball’ i karvanit/I shtive frikёn Sulltanit.”,”Moj nepёrka pika-pika/Armiqve ҫ’iu doli frika.”,ҫelёsit dhe financuesit tё Gjysmёgjimnazit tё Manastirit tё Nivanit,shkollё,ku mёsuan Poeti i Madh i kapёrcyellit tё epokave letrare nё Shqipёri Andon Zako Ҫajupi dhe Gjuhёtari i Madh Ilia Dilo Sheperi.(“Dekorata,qё iu dha Mihal Haritos nё kohёn e diktaturёs komuniste,nuk iu dorёzua mbesёs sё Tij Ifi Dilo Harito, por personave tё largёt tё tij.”-do tё vazhdonte kronika e kohёs.)

Nuk ka pse zgjatemi se biri i kujt ishte Petro Harito.Vetё ai ishte senator nё parlamentin shqiptar tё viteve ’20-’30 tё shekullit tё kaluar nё kohёn e mbretёrisё,prandaj dhe u panё me kёtё sy pasardhёsit e tij biologjikё,Vajza e tij Ifi (Harito) Dilo me tё tri fёmijёt e lartshёnuar,Heroina e kёtij Homazhi tё vonuar si dhe motrat e saj me familjet e tyre.Aq i madhёrishёm si politikan,aq i thjeshtё si njeri,qё,kur vinte nё fshat,s’e kishte pёr turp tё fshinte qilarin e dhive.Ishte i dёnuar me vdekje nga qarqet shoviniste greke.Kishte aq fuqi ekonomike sa tё blinte jo arat,por dhe malet.Kishte rritur dhe edukuar mё sё miri katёr vajza nё kushtet e jetimisё,midis tyre dhe Nёnё Ifi Dilon,bashkёshorten dinjitoze tё Qirjako Dilos.Pra,nuk ishte shoku i atyre,qё e morёn pushtetin mё pas dhe u lёshuan mbi trashёgimtarёt e tij si egёrsirat.

Petro Haritos iu rrafshua varri dhe,gjatё atyre momenteve,prishёsit ironizonin me ‘Tё ” I prishёm qetёsinё fakirit.”.Zyrtarisht,Kёshilli i Fshatit kёrkoi nga Ifi dhe e kёrcёnoi atё gojarisht qё tё hiqte eshtrat e Tij…., por Ifi iu pёrgjigj atyre: “Nuk kam pёrse tё heq eshtrat e Babait tim. Ai ka punuar pёr kёtё Shqipёri, ku sot hidheni valle ju…”
Ilia Dilos iu prish varri dhe u zhvarros nga oborri i Kishёs, ku ishte vendosur nga Sheperjotёt e vitit 1945. Eshtrat e Tij u dёrguan me fёmijё nё varrezat e fshatit, pa pjesёmarrjen e familjarёve dhe ato u binin atyre nga duart.
Bashkёfshatarёt e tij,kur e zhvarrosёn,ironizonin me kafkёn e tё vdekurit  “Ҫ’kokё tё madhe qё ka… Ky ka qenё patriot, por fёmijёt e Tij janё armiq tё partisё dhe ne do t’u mёsojmё njё thes mend”…

ODISEJA E PRONAVE

E dini ju,shqiptarё qё kjo familje para dhe fill pas Ҫlirimit tё vendit nga pushtimi i huaj fashist banonte nё Tiranё?Kaq nuk ёshtё ҫudi,prandaj dhe nuk i vura pas pyetjes pikёhabitjen.E dini ju qё njё pjesё  e tokёs nё zemёr tё Tiranёs,pikёrisht aty,ku u ngrit Piramida e Qoftёlargut ёshtё pronё e kёsaj Familjeje?E Haritenjve.Ndoshta,jo.Por,aman e dini mirё atё,qё ndodh sot,kur grinden tё dy krahёt e politikёs- ta shembim apo jo Piramaidёn,qё askush nuk bёn fjalё pёr atё,qё ndodhet nёn Piramidё,askush nuk kujtohet pёr ishpronarёt e asaj,qё ndodhet nёn ‘tё,tё paktёn t’i shpёrblejё apo t’i kompesojё gjetkё.E njёjta histori dhe nё Vlorё.Leonidha Rruci,vёllai i Aristidh Rrucit,njerit prej Atdhetarve tё Mёdhenj tё Pavarёsisё,Firmёtar i Aktit tё Shpalljes sё Saj,dhe tё Gjysmёs sё Parё tё Shekullit XX,i afёrm i Dilenjve tё Sheperit,mё saktё, kushёri i parё i Sava Rrucit,

gruas sё Ilia Dilos,pas vdekjes sё vёllait tё tij,Aristidhit,nё vitin 1950,pёrfitonte nga i vёllai pjesёn e tij tё pasurisё,sepse e kishin tё pёrbashkёt,njё pjesё tё sё cilёs nё Vlorё

ia kishte lёnё nё akt tё ligjshёm trashёgimie Qirjako Dilos,pronё,tё cilёn ai,nga pamundёsia pёr ta pёrdorur vetё,e lёshoi me qira.Nё kёtё mёnyrё,Qirjako Dilo ёshtё trashёgimtar testamentar i Fevroni Rrucit,qё ishte gruaja e Leonidha Rrucit.

Qiraxhinjtё,nё kohёn e kolerёs,ca e nga ca po i shmangeshin detyrimit dhe po rrinin si nё shtёpinё e tyre.Me ardhjen e demoanarshisё ndodh paradoksi shqiptar:ishqiraxhinjtё bёhen pronarё.Ҫёshtja degdiset nё gjyqe pafund,falsifikimet monstruoze kanё bёrё punёn e vet dhe pronarёt e ligjshёm humbasin tё drejtёn mbi pronёn e tyre.As dy Kryetarё tё Gjykatёs sё Lartё dhe po aq ministra drejtёsie,pёr ironi tё fatit prej Zagorisё,nuk e vunё dot drejtёsinё nё vend pёr kёtё ҫёshtje si dhe pёr shumё tё atilla.Tё kuptohemi.Kjo ҫёshtje nuk ka lidhje me kthimin dhe kompesimin e pronave,se nuk u bё gjё shtetёzim mbi kёtё pronё.Ajo u ishte dhёnё prej pronarёve nё pёrdorim me qira qiramarrёsve.Dhe kjo odise ndodh me tё gjitha pronat e tyre,jo vetёm nё qytetet e tjera tё Shqipёrisё,por,dhe,ҫ’ёshtё mё e keqja e qё do tё ishte mё e lehta, nё Zagori.Kanё patur atje njё kёmbё mali dhe,pas njёzet vjetёsh sistemi tё ri ekonomik, u kanё kthyer nё letёr njё copёz tё vogёl tani nё vitet e fundit,qё,me mёnyrat shqiptare tё zbatimit tё vendimeve ligjore,nuk tё vjen nё dorё kurrё,jo mё prona,por as letra e saktё.Dhe kjo odise ndodh me shumё prona tё tyre brenda nё fshat,tё cilat me shumё lehtёsi mund t’u ishin kthyer,por mbahen tё zaptuara nga tё tjerёt.Por,tё gjitha kёto,nuk janё asgjё para faktit qё gjatё monizmit,kafshimi i pronёs sё tyre shkoi deri atje sa t’i linin fare dhe pa njё copё kopёsht nga tokat e tyre pranё shtёpisё,shumё pranё shtёpisё,ku vetёm njё rrugicё i ndante,duke i lenё kёshtu t’u gёzoheshin vetёm pikave tё shiut tё strehёve tё shtёpisё.Tokat mё tё mira nё fshat janё tokat e tyre dhe,nё emёr tё ligjit tё ri,ato u rrapёquan nga tё tjerёt.Dhe kjo justifikohej se nuk u futёn nё kooperativё.Atёherё,pse u jep toka gjetkё gjasmё nё emёr tё llotarisё.Atёherё,pse s’u jep tokat e tyre?Atёherё,nё kёtё pikё hapet njё problem i madh edhe pёr ligjin shqiptar tё tokёs.Si do ta trajtojё ai pёrpara Gjykatёs Ndёrkombёtare tё Drejtёsisё njё rast tё tillё tё veҫantё nё Shqipёri?Fshatari nuk i ka bashkuar mjetet themelore dhe punёn me grupin,domethёnё,edhe tokёn.Mirёpo,mbi kёtё tokё,nuk ёshtё kryer as shtetёzim,siҫ u bё mbi llojet e tjera tё pronёs,si me shumё godina nё fshat e mё gjerё apo me tokat nё fermat shtetёrore.(Paradoksalisht,tё gjitha godinat e tyre nё fshat me shtёpi e kasolle nuk figuronin nё listёn e shtetёzimeve tё Komitetit Ekzekutiv tё Gjirokastrёs,listё,e cila iu dorёzua pushtetit tё ri-Komunёs dhe autori i kёtyre radhёve e kishte nё dorё pёr sa vjet ishte sekretar i kёtij institucioni.).Pёrfundimisht,ҫdo pronё nё kёtё fshat,atyre iu ishte rrёmbyer arbitrarisht dhe  brutalisht,pa kryer as formalitetin mё tё thjeshtё tё kohёs,siҫ ishte vepruar me tё tjerёt,renditja nё njё listё shtetёzimi.Sepse,nё fakt,shtetёzimi ishte kryer vetёm mbi godinat e tё ikurve nga fshati.Atёherё,mirё qё dje ua rrёmbeve brutalisht pa ligj,por sot pse s’ua kthen totalisht dhe pse e llogarit nё ligjin e ri tё  tokёs, tokёn,qё ata s’e kanё bashkuar me tё tjerёt?A e kemi qartёsinё e qelqit,tё dashur bashkatdhetarё?Po ndahet prona e grupit.Ata nuk e kanё futur familjen e tyre dhe mjetet e saj nё kёtё grup.Atёherё,ua kthe atё,qё ua rrёmbeve dje me forcё dhe me forcёn e brutalitetit e jo tё ligjit,qoftё dhe tё asaj kohe.E gjitha kjo pёrbёnte njё pyetje,e sugjeruar nga vetё ishpronari,nё njё takim nё vitin 1994 nё Gjirokastёr tё ishministrit tё Ekonomisё nё Qeverinё e Berishёs sё Parё,z.Ruli me pushtetarёt e jugut.Pёrgjigja u duk si diҫka optimiste:”Do tё realizohen sё shpejti ndryshime tё rёndёsishme nё ligjin pёr ish tё pёrndjekurit politikё dhe aty do tё gjejё zgjidhje kjo ҫёshtje.”Nё fakt,kjo pёrgjigje u shkri si kripa nё ujё.Mirёpo,e ashtuquajtura demokraci nё Shqipёri,po tё dojё,mund ta avullojё ujin dhe ta nxjerrё nё sipёrfaqe kripёn e kёsaj ҫёshtjeje,qё ёshtё diҫka origjinale dhe ndoshta rast unikal nё tёrё vendin.Aq mё tepёr,nё periudhat,kur ajo drejtohet nga tё ashtuquajturat forca tё djathta,tё cilat nuk janё forcat e vёrteta historike tё sё djathtёs shqiptare,ku ka milituar Jani Dilo,njeri prej 10 fёmijёve tё Ilia Dilo Sheperit,vёllai i Qirjako Dilos si dhe nuk janё forcat e mirёfillta atdhetare tё Shqipёrisё,ku inspiroheshin tё gjithё pjesёtarёt e Familjeve tё Mёdha Zagorite,siҫ ishin Dilenjtё e Sheperit,Haritenjtё e Mihal Haritos nё Nivan,ajo e Aristidh Rrucit nё Sheper dhe ajo e Spiro (Ballo)Zhejit nё Zhej.

Kanibaliada,aq mё tepёr si qenie humanicide,ёshtё mosbesuese ose hiqet si e tillё edhe ndaj disa tё vёrtetave nё lidhje me sferёn financiare nё drejtim tё tё pёrndjekurve politikё tё komunizmit.Qirjako Dilos i kishin prerё pensionin pёr kёtё shkak.Jo!-ulёrasin ata,-Nuk ёshtё e mundur!Dollarin,qё gjithё Dilenjve ua dёrgonin vёllezrit nga Amerika,Banka Shqiptare nuk ua konvertonte nё raportin zyrtar 1 me 70, sa ҫ’ishte kursi,por 1 me 20,aq sa u detyruan t’u shkruanin atyre tё mos u dёrgonin mё.Jo!-pёrsёrit refrenin e saj tё ҫjerrё maskarada,-Nuk ka mundёsi!Mirёpo,kёto veprime ishin tё mbёshtetura nga vendime specifike tё Qeverisё Komuniste kundёr atyre,qё ajo i kishte cilёsuar “tё deklasuar”.Dhe duhet tё kesh kohё tё shfletosh aktet zyrtare tё periudhёs moniste pёr t’i gjetur dhe pёr t’ua pёrplasur nё fytyrё mbeturinave tё komunizmit nё Shqipёri.

(Pёr mё tepёr,pёr Qirjako Dilon dhe Familjen e Tij,lexoni veprёn letraro-historike “DILOIADA”tё bashkautorёve zagoritё Jorgo Telo e Eduard Dilo.)

IKONA E MIRЁSISЁ DHE KUJTIMIT

I gjithё ky shkrim,paksa i gjatё,por i merituar edhe pёr gjatёsinё e tij,ishte njё Homazh pёr Nёnёn Ifi (Harito) Dilo,e pёrsёrit,e bija e Petro Mihal Haritos,e shoqja e Qirjako Dilos,djalit tё dytё tё Profesorit tё Shqipes dhe Atmёmёdhetarit tё madh Ilia Dilo Sheperi si dhe nёna e tre fёmijёve:Antigonit,Pirros dhe Henrikut,mёsueses,inxhinierit arkitekt dhe elektricistit tё kategorisё sё shtatё,e cila,bashkё me tё gjithё kёta, kaloi nёpёr kalvarin e gjatё tё mundimeve,tё vuajtjeve,tё internimeve e burgjeve dhe iku e pikёlluar nga kjo jetё mё tepёr se ҫdo nёnё tjetёr,duke i parё tё tre fёmijёt e saj nё fund tё jetёs ende nё njё shtёpi,tё palidhur me fatet e tyre tё veҫanta,edhe pse tashmё ata ishin plakur afёrsisht si ajo.Nёnё Ifin e kam njohur nga afёr dhe nuk mё flet dot njeri tjetёr pёr ‘tё.Rrjedhimisht,nuk ka kush tё m’i ndryshojё pikёpamjet pёr atё Grua,pёr atё Nёnё,pёr atё Zonjё tё vёrtetё tё Vendlindjes sime,Vendlindje sa e dashur,aq dhe e egёr,qё u tregua me Ata,tё cilёt ishin tё atillё sa dhe mizat e dheut nuk i shkelnin me kёmbё.Nё bisedat shoqёrore kёtё tё vёrtetё tё pamohueshme ta pohonin dhe vetё persekutorёt e tyre,ҫka tё habiste pse ishin hedhur nё sulm atёherё aq egёrsisht kundёr njerёzve mё tё ndershёm,mё tё saktё e mё tё rregullt.Kjo vёrteton edhe njёherё se e vёrteta ka fuqi kolosale.Dhe se lufta e klasave ishte e pajustifikuar nё asnjё rrethanё.Dhe se ajo bёhej me motive mllefi personal dhe hakmarrjeje politike.Tё torturosh kёtё Nёnё tё shkёlqyer,pse ishte e bija e Petro Haritos,ishsenatorit tё dikurshёm tё kohёs sё Mbretёrisё dhe pse ishte kunata e Jani Dilos,ish komandantit tё “Ballit Kombёtar”nё qarkun e Korҫёs,krahut tё djathtё tё Mit’hat Frashёrit,luftёtarit tё Betejёs sё Barmashit sё bashku me vёllain e tij Koҫo Dilo dhe pse Jani u vendos nё Perёndim pёr t’i shpёtuar persekucionit tё padiskutueshёm komunist,nuk ёshtё aspak e drejtё si gjithё persekutimi politik,qё iu bё klasёs atdhetare shqiptare.As kunetrit e saj,Mihal,Margarit e Koҫo Dilo,as djali i saj Henriku,nuk u kapёn gjё duke bёrё ndonjё akt,qoftё dhe minimal,sabotazhi mbi veprat e socializmit,por nuk u vёrtetuan as duke thёnё ndonjё fjalё propagandistike,qё binte ndesh me ligjet e kohёs nё fuqi.Unё e njoha nё pleqёrinё e saj tё thellё.Thinjёria e flokёve,bukuria e fytyrёs,nё bashkёpunim me fisnikёrinё e shpirtit jepnin njё pamje ёngjёllore tek ajo Grua.Nё rininё e saj duhet tё ketё qenё njё vajzё shumё e bukur,por mё tё bukur e tregonte atё bukuria shpirtёrore.Duhet tё ketё qenё njё model vajzёrie i shoqeve tё kohёs.Edhe pse nёna i kishte lenё atё dhe motrat e saj jetime qysh tё vogla fare,ato u rritёn nёn kujdesin shembullor tё babait tё tyre,i cili,siҫ kujdesej pёr vajzat e tij,nuk harronte tё kujdesej edhe pёr Shqipёrinё.Kaluan fёmijёrinё nёn kujdesin jetimor tё Kishёs Ortodokse nё Korfuz ;ato ishin rritur nёn njё edukatё shembullore-model,sikur tё ishin edukuar nga mёma e tyre e vёrtetё,shto kёtu dhe edukimin fetar.Kur dёrgova fёmijёt e mi nё kolegjet fetare nё Gjirokastёr,mё pyet e mrekullueshmja se si po shkojnё fёmijёt dhe unё i them se “Ja,kanё vёshtirёsi me ambientimin fillimtar,sidomos me ritualet fetare ,qysh pas ngritjes nё mёngjes,para ngrёnies sё vakteve e deri vonё nё mbrёmje…” “Oooo,po ato janё gjёra shumё tё mira.Unё i kam kryer vetё ato rite, qysh kur isha 4 vjeҫ, nё Korfuz…”,-mё thotё e madhёrishmja.Ishte kёnaqёsi e veҫantё intelektuale tё bisedoje me ‘tё.Tepёr inteligjente,mjaft e qetё,e duruar,edhe kur mё tregonte gjithё rrjedhёn e vuajtjeve qё prej vitit 1945.Rrezatonte veҫse mirёsi,edukatё dhe kulturё nё ato qё thoshte,si dhe vetpёrmbajtje.Mallkimin e kishte ndryrё brenda kanioneve tё shpirtit tё saj.Mallkimi i Saj i zёntё tradhёtarёt e Atdheut!Dhe tradhёtarёt janё ata,qё tradhёtuan Kosovёn e Jani Dilos nё vitin 1943,qё pёrgatitёn bashkimin e Shqipёrisё me Jugosllavinё nё 1946- 1947,qё shpenzuan dёm energjitё e njё populli tё tёrё,duke e lidhur e ҫzgjidhur kaq herё si qerre me kuajt e kampit socialist dhe qё e katandisёn mё nё fund nё vitin 1990 pa bukё dhe qё,pas kёtij viti,i trafikuan identitetin nё drejtim tё fqinjit jugor tё vendit tonё.Nёnё Ifi zotёronte njё kulturё tё gjerё njohurish pёr veprimtaritё familjare dhe ato tё punёve nё fshat,pasi kishte mёsuar pёr ‘to nё kohёn,kur ishte nё Korfuz,prej traditёs sё vyer familjare dhe se i kishte provuar tё gjitha.Zonja ime e dёgjonte me aq ёndje dhe ia pёrpinte tё gjitha teknologjitё e pёrshkruara prej saj,si ato tё sferёs kulinare tё gatimit,tё pёrpunimit tё tё gjitha  produkteve bujqёsore e blegtorale,tё trajtimit tё kopshteve e tё bagёtive,tё punimeve me dorё etj.etj. Historikisht,familja e tyre kishte kultivuar nё qilar dhinё dhe tё flisnin pёr ‘tё dhe pёr pёrpunimin e produkteve e tё nёnprodukteve tё saj me plot kompetencё, si tё ishin specialistё tё mirёfilltё,si tё ishin Male (Mihal) Dilo-re.Si tё ishin francezё!Por ata perёndimorё ishin nё ҫdo gjё nё atё vend tё mallkuar nё juglindje tё Evropёs.”Mos hiqni dorё nga qumёshti i lopёve tё Katerinёs!…”,- u thoshte kryespecialistja e cilёsisё fёmijёve tё saj nё pesёmbёdhjetёvjeҫarin e fundit tё jetёs,kur ata shkonin pёr tё blerё qumёsht nёpёr fshat,pasi tani mosha kishte bёrё tё vetёn dhe nuk ishin nё gjendje tё mbarёshtronin kafshёn karakteristike tё atij pragu-dhinё.Nёnё Ifi ishte njё mjeshtre e vёrtetё e gatimit.Nga gatimet super tё saj do tё pёrmendja pёrgatitjen e reҫelit tё trёndafilit.(A ka ngrёnё ndokush ndonjёherё reҫel trёndafili?Unё deri atёherё kisha dёgjuar pёr shumё llojra reҫeli,por jo pёr atё tё trёndafilit.)Oborri i tyre si dhe kopshtrat afёr shtёpisё lulёzonin prej kёsaj bime. Ajo dinte tё pёrgatitte nё mёnyrё perfekte tё gjitha llojet e reҫelrave,marmalatave,pelteve e ёmbёlsirave tё tjera prej shumёllojshmёrisё sё pemёve,qё mbushnin kopshtrat e tyre.Kopshtrat e tyre,se nuk kishin vetёm njё e dy.Kopshtrat e tyre,qё i rrёmbeu koolektivizimi ekstrem dhe i degradoi.Tek Dilenjtё e Nivanit do ta dalloje kulturёn perёndimore nё ҫdo detaj,qё nga shtrimi i tryezёs sё ngrёnies me pjatanca, si nё restorantet mё tё mira e deri tek mirёmbajtja e maces,e cila do tё hante nё pjatё si dhe njerёzit ushqime tё posaҫme dhe do tё lahej e krihej e pёrkedhelej si ata,si ajo,si mos mё mirё.Dhe tё mos harrojmё pёr asnjё ҫast se ata jetonin e jetojnё nё kushte shumё tё vёshtira,nё njё tё ashtuquajtur shtёpi,pёr tё cilёn kemi folur gjatё mё lart,e cila ёshtё mё shumё njё kasolle nga pamja e jashtme,pothuajse,njё dhomё e vetme,por shumё e rregullt nga brenda,ku jetonin fillimisht 5 vetё,pastaj 4 e tani 3.Shto dhe macen si pjesёtare tё kёsaj familjeje.E,pikёrisht nё kёtё dhomё do tё kalonte pleqёrinё e thellё nёnё Ifi,ku vihej re njё shkёlqim kujdesi mirёmbajtёs pёr ‘tё prej fёmijёve tё saj.Kur zonja ime i bёnte vizitё e i afrohej ta takonte,e magjishmja i thoshte:”Mos mё puth,se jam plakё,por lermё tё tё puth unё!” “Po,si tё mos tё tё puth,moj nёne,kur ti je kaq e mirё!”Dhe binte erё borzilok.Siҫ duket,e lanin me ҫaj borziloku.Dhe,mbi gjithҫka,shkёlqente kujtesa e saj brilante deri nё fund tё jetёs.Tё pёrshkruante gjithҫka kishte jetuar,pёrjetuar,lexuar e dёgjuar me pёrpikёrinё mё tё lartё.”Nuk m’u lag pёrhёri,tё paktёn,njёherё tё vetme nё jetё,-tё thoshte me lotё nё sy.”Mirёpo interesohej pёr fёmijёt e tё afёrmve tё saj,kur i buisnin shtёpinё,sikur t’i kishte niprit dhe mbesat e veta.Mirёpo,interesohej pёr fёmijet e tё gjithёve nё fshat si po mbarёvenin.Mirёpo,edhe nё ditёt e fundit tё jetёs pyeste pёr fёmijёt tanё ku ishin,si ishin,si po shkonin me shkollat etj.me njё kujtesё “qiqёr”,kur i themi ne nё Zagori,kujtesё pёr t’u admiruar. Shumё e urtё,shumё gojёmbёl,shumё e matur,por shumё e vrarё nё shpirt. Pёr gjithҫka tё rёndё,qё kishte kaluar.Pёr fёmijёt,qё i shihte ashtu tё sёmurё e tё gjymtuar nga diktatura mё e  egёr e kontinentit.Dhe vrarjen e saj shpirtёrore,me atё stoicizmin e saj,me atё fisnikёrinё e saj,me atё sjelljen e saj shkёlqimtare,ashtu si pa u ndjerё,e kalonte natyrshёm dhe tek ne,dhe ne tek pasardhёsit nёpёrmjet bisedave nё familje,duke u bёrё kёshtu njё Shembull i Shkёlqyer i Nёnave tё Pёrvuajtura,njё Edukatore e Rendit tё Parё,njё Ikonё e Kujtimit pёr tё gjithё familjen tonё dhe mё gjerё.

KOҪO STERJO,USA,2013 

Qenësia e mesazhit:“Un mâ me sodjet / Shqyptar nuk jam”

by

Mbi satirën “Metamorphosis”, botuar më 1907/

Nga  dr. Anton Nikë Berisha/ Dielli-Arkiv/

 “Fundi i shekllit të nandëmbëdhetë, mund të thuhet se e gjet popullin shqiptar gati krejt të mpím; vetëm vepra e disa atdhetarve të pakët e zgjoi nga gjumi, e nji pjesë shum të randsishme në ket zgjim kombëtar e ka sigurisht puna e ndritun e prodhim-tare e At Gjergjit.”/

Karl Gurakuqi/

Shënim i editorit : e botojmë këtë shkrim të nxjerrë nga monografia « Vepër e qenies dhe e qenësisë sonë-Vëzhgime mbi artin poetik të Fishtës » e autorit Anton Nikë Berisha sepse  edhe sot e kësaj dite, duke u mbështetur në disa vargje të poemit satirik « Metamorphosis », jo vetëm nga mosdija, por edhe nga qëllime dashakeqëse, poeti ynë Kombëtar, Atë Gjergj Fishta, cilësohet si reaksionar, mohues i atdheut e i kombit tonë dhe më tej, antishqiptar.

 Arsyeja e shqyrtimit

Poezia e Fishtës Metamorphosis, botuar në përmble-dhjen “Anzat e Parnasit” (1907), hyn në rrethin më të ngushtë të krijimeve më cilësore të satirës fishtiane. Ajo është dëshmi e pandërmjeme e konceptit krijues satirik, por edhe poetik e kombëtar të Fishtës. Disa nga vargjet e kësaj poezie si “T’a dijë Shqypnija / Prá, e sheklli mbarë, / Se mâ mbas sodit / Un s’ jam Shqyptár” ose “Un mâ me sodjet / Shqyptár nuk jam” tash gati një shekull përdoren në biseda dhe në shkrime me kuptime të ndryshme: herë për të dëshmuar ndjenjën kombëtare të poetit, herë për të mohuar atë e për ta shpallur autorin antishqiptar (siç u ve-prua gjatë sistemit komunist), herë për të mohuar vetë kombin shqiptar dhe shqiptarizmën. Me pak fjalë, ky mesazh, që shqiptohet nëpërmjet disa vargjeve të përdorura në poezinë Metamorphosis, u shfrytëzua e u keqpërdor në mënyra e në raste të ndryshme, më së shpeshti duke i shkëputur vargjet nga konteksti ku ato gjenden, nga kon-cepti krijues satirik fishtian ose edhe nga koncepti krijues poetik i tij në përgjithësi. Interpretimet e këtilla, herë nga mosdija e herë nga qëllime të ndryshme, bënë ndikimin e tyre dhe shkaktuan mëdyshje, mbështjellime dhe ngatërre-sa. Së këndejmi, jo një herë dhe jo vetëm në një kohë, kam menduar rreth këtij mesazhi të poetit e atdhetarit tonë të madh. Mirëpo, herë-herë krijuesi me vështirësi i shpjegon disa punë që i zvarris prej një dite në tjerën dhe prej një viti në tjetrin!

Konteksti ynë i sotëm më bëri që t’i kthehem poezisë Metamorphosis të Fishtës dhe t’i shpreh disa mendime e përsiatje rreth saj.

Satira fishtiane – jehonë e realitetit konkret shqiptar

Në fillim të shekullit tonë, kur Fishta shkroi e botoi disa nga poezitë e veta patriotike e satirike, pastaj këngët e para të epit Lahuta e Malcís si dhe shkrime të llojeve të tjera, jetën e përditshme shqiptare e cilësonte një gjendje e rëndë, qoftë në rrafshin social, ekonomik e politik, qoftë në atë shpirtëror e moral. Për këtë arsye është fare e natyrshme që krijimet e para të Fishtës, siç ndodh edhe me ato të shkruara e të botuara më vonë, të jenë të lidhura me ngjarjet dhe me gjendjen konkrete ose jehonë e pandër-mjeme e tyre.

Fishtën, si dhe intelektualët e tjerë shqiptarë, e shqe-tësonte pa masë gjendja e popullit dhe e atdheut, për shu-mëçka e padurueshme, prandaj ai gjakoi forma të ndryshme për t’i bërë të ditur njeriut të tij domosdonë e një veprimi aktiv për ndërrimin e kësaj gjendje – për një zotim më këmbëngulës për mirëqenien e botës e të jetës shqiptare si dhe përparimin e atdheut, Shqipërisë.

Fishta ishte i vetëdijshëm për faktin se sundimi i gjatë osmano-turk kishte lënë pasoja të rënda në mendësinë shqiptare, prandaj ishte i bindur se te një shtresë e shqip-tarëve, te të cilët ishin shuar në një masë të ndjeshme fryma patrotike e epike si dhe cilësitë dhe virtytet që i kishin dalluar paraardhësit e tyre, Të Parët tanë, poezia satirike, e gërshetuar me sarkazmë, me ironi e me groteskë, mund të ndikonte në mënyrë të veçantë. Pra, vetëm nëpërmjet kritikës, përqeshjes e thumbimit dhe prekjes në sedër, do të mund të “trokitej” në ndërgjegjen e përfaqësuesve të kësaj shtrese, e cila edhe kishte rol të rëndësishëm në mirëvajtjen dhe në zhvillimin shoqëror e kulturor të vendit. Së kën-dejmi, kritika e drejtpërdrejtë dhe e ashpër do t’i nxitte ata të mendonin një herë e mirë për fatin dhe përparimin e botës e të atdheut të tyre.

Duke u përcaktuar për një gjë të tillë dhe duke qenë i vetëdijshëm për mundësinë e ndikimit të artit të fjalës, sidomos të poezisë, Fishta sikur kishte parasysh mendimin e Eliotit, i cili, duke bërë fjalë për kritikën që bëjnë shkrim-tarët, për rëndësinë dhe rolin e saj, shkruante: “Kritika është po aq e pashmangëshme sa edhe frymëmarrja… Unë jam i mendimit se kritika e përdorur nga një shkrimtar i ushtruar e i shkathët në veprën e vet është më qenësorja, është lloji më i lartë i kritikës dhe disa shkrimtarë kreativë janë superiorë ndaj të tjerëve, vetëm ngase aftësia e tyre kritike është su-periore.”

Njëjtësim e vijimësi

Në vitin 1907 Fishta shkroi poezitë satirike Meta-morphosis, Nakdomonicipedija dhe Koha e arit në Shqyp-ni, të cilat ndërlidhen mes veti për shumë tipare.

Në poezinë satirike Nakdomonicipedija (satira Meta-morphosis për herën e parë u botua si pjesë e fundit e kësaj; më vonë poeti e botoi si poezi më vete) Fishta vë në thumb të kritikës gjendjen e rëndë shoqërore e shpirtërore të shqiptarëve, të cilët, të dhënë pas fitimit e interesave ve-tjake, kishin lënë anash kujdesin ndaj atdheut. Poezia është shtjelluar në formën e një letre, dërguar Dom Ndoc Nikajt, intelektual e shkrimtar i shquar, i cili atë kohë kishte botuar një libër të historisë së popullit shqiptar. Në fillim të kësaj satire Fishta i përkujton autorit të librit të historisë:

Sod n’Shqynpi, more lum miku,

Histori âsht meteliku.

dhe se shqiptarët po ia thoshin këngës “Haja qênit – pija qênit, / Edhè bjer karaduzênit!”. Pra, gjërat që nuk “pjell-nin” napoleona, siç ishte historia, shkrimi e botimi i vjer-shave ose veprimtari të tjera artistike e shpirtërore, s’kishin asnjë vlerë. Me fjalë të tjera, siç shprehet Fishta, në Shqi-përi dija, kënga e historia merreshin për punë dokrrash!

Nga fakti se në Shqipëri njerëzit mirreshin vetëm me punë dhe interesa vetjakë, përbuznin dhe mohonin të mirën kombëtare dhe mirëqenien e atdheut, gjallimin e përdit-shëm e cilësonte një situatë e rëndë dhe e pazakonshme: të mirës i thuhej e keqe ose të bardhës i thuhej e zezë dhe ana-sjelltas. Domethënë, në kontekstin përkatës ishte për-mbysur logjika normale dhe e natyrshme e veprimit dhe e mendimit.

Pse nder né kjo kohë ká ardhë,

Qi nji e zezë me u thirrë e bardhë:

M’êmen t’vet sendet s’duen qujtë

Per n’don qyqja mos me t’mujtë

E me t’frý era n’kuletë…

Pra, ndër shqiptarë punët po shkonin si ishte më keq “Ke na shkojn pûnët kambë e krye” dhe një shkallëzim më i rrezikshëm e me pasoja“Shoqi shoqit m’ia xjerrë trût.” Një kohë e tillë kishte shkaktuar përsëritjen e së keqes e tragjikës, që ishte dëshmuar edhe në të kaluarën: mospër-fillja e njëri-tjetrit, kundërvënia, përçarja, mashtrimi, tra-dhtia: “Medét per né! Pse heret si n’e s’ vonit / Skem’ mujtë dy vetë me u vû kurr m’ nji hulli: / Njani bje thumbit, tjetri patkonit” ose dy vargjet e njohura të Fishtës “Sod mâ shpejt nji thes me pleshta / Ti bân bashkë se dy Shqyp-tarë.”(nga satira “Koha e arit në Shqypni”).

Po qe se do të vazhdonte edhe më tej kjo gjendje dhe kjo sjellje e shqiptarëve, thekson poeti, atëherë për ta s’do të ketë as mëkëmbje e as përparim kombëtar; në qoftë se ata nuk do të kthehen për së mbari e nuk do të bashkohen dhe nuk do të kujdesen për atdheun e tyre, për ta nuk do të ketë më agim, po natë, varfëri dhe turp. Këtë Fishta e thotë në mënyrë të pandërmjeme e të qartë:

Pá nji bashkim t’vertetë s’ká per t’ague

Per né agimi kurr; gjithmonë por nata

E marrja e skami kanë per t’na ngushtue.

(Nakdomonicipedija)

Rrënimi i logjikës së natyrshme

Poezia Metamorphosis dëshmon me një anë jehonën e drejtpërdrejtë të gjendjes së rëndë shoqërore, shpirtërore e morale të botës e të gjallimit konkret shqiptar dhe, më anë tjetër, ndjenjën e madhe atdhedashëse të Fishtës. Poeti është i shqetësuar deri në paskaj për shkallën e ulët të vetë-dijes kombëtare te një pjese të shqiptarëve, për përmasën e shprishjes e të rrënimit shpirtëror të tyre, për qëndrimin mëdyshës po shpesh edhe përbuzëz ndaj atdheut dhe ndaj trashëgimisë shpirtërore e materiale, për zvetënimin ose lënien anash të virtyteve: burrërisë, besës, bujarisë, mik-pritjes, gjë që vërehej sidomos tek ata që ishin në pushtet ose që ishin pasuruar e po pasuroheshin në mënyra të ulëta, duke shfrytëzuar djersën e të tjerëve dhe gjendjen e vësh-tirë në të cilën po gjallonte pjesa dërrmuese e popullit shqiptar. Pra korrupsioni, mitoja, mashtrimi, tradhtia kishin marrë një përmasë të ndjeshme. Sa më shumë që individi tregonte indiferencë ose e mohonte atdheun, prejardhjen dhe të kaluarën kombëtare, çmohej e nderohej më shumë, zinte pozita më të larta dhe bënte një jetë të pasur e të rahatshme për t’u shpallur më në fund edhe udhëheqës shpirtëror e kombëtar! Në të kundërtën e kësaj, ai që bënte e vepronte për të mirën e popullit dhe të atdheut të vet, që synonte në forma të ndryshme të nxiste e të zgjonte ndër-gjegjen kombëtare pas sundimit shumëshekullorë osmano-turk dhe zotohej për përparimin e vendit në pajtim me ko-hën, merrej si njeri i dështuar, i mjerë, madje edhe i marrë!

Katër vargjet e para të satirës Metamorphosis e për-caktojnë dhe e shprehin në mënyrë të pamëdyshtë këtë gjendje të pazakonshme të gjallimit konkret shqiptar. Poeti është i shqetësuar thellë, prandaj me qëllim flet në veten e parë dhe që në këto vargje prek çështjen thelbsore.

Qe besa, o burra,

Nuk dij kah t’çajë,

Mbasi do t’thirret

Sot derri dajë…

Domethënë, në një kontekst të tillë të jetës kishte pu-shuar logjika e zakonshme dhe e natyrshme e gjallimit, e vlerësimit, e mendimit dhe e veprimit. Derrit i thuhej dajë! Një krahasim e kontrast i pazakonshëm: derr quhet daja, vëllai i nënës, njeriu më i afërt për nga vija e qumështit dhe e gjakut! Pra, obstruksioni ishte bërë bazë e vlerësimit dhe e gjallimit të përditshëm dhe kishte marrë përmasa gjith-sunduese, për këtë arsye çdo mendim e veprim jashtë asaj logjike çmohej si jo normal. Kështu, merrej punë e parën-dësishme, për të mos thënë e kotë ose e marrë, interesimi për çështjen kombëtare dhe veprimi në të mirë të saj; përpjekja për ruajtjen e trashëgimisë dhe pasurimin e më-tejshëm shpirtëror, kujdesi për gjuhën amtare, për arsimin. Me një fjalë: çdo gjë që nënkuptonte përtëritjen e jetës shqiptare në të gjitha rrafshet e saj.

Nëpërmjet ligjërimit në veten e parë Fishta na bën të kuptojmë se, si individ, ai mjaft kohë ishte përpjekur për t’i ardhur në ndihmë njeriut të tij dhe çështjes kombëtare; kishte luftuar pa frikë kundër armiqve të Shqipërisë dhe kishte qenë i gatshëm të presë e të durojë çdo ndëshkim e flijim.

Me anmiq t’Shqypnís

Un pa u frigue

Mjaft jam, i mjeri,

Kacagjelue.

Pse kam pasë thânun

Deri sivjet:

Lum aj qi shkrihet

Per atme t’ vet.

Një punë e këtillë për atdhe – brenda logjikës së përmbysur – nuk ishte pranuar e nuk ishte çmuar, përkun-drazi ishte nënçmuar e përbuzur dhe si individ ai kishte pësuar për arsye se nuk kishte gjetur përkrahjen pikërisht të atyre që ishin në pushtet dhe duhej të punonin e të ndih-monin për mirëqenien e bashkimin kombëtar. Së këndejmi

 

Po, po; kujdesi

Per Gegë e Toskë

Mue sod m’ka hjedhun

Si hút n’ketë prroskë…

Pra, po të kishte punuar ndryshe, siç vepronin shumë të tjerë, atëherë edhe ai do të ishte në një gjendje tjetër, do t’i kishte punuar kuleta e fjala; do të ndihej pikërisht si ata, të cilëve nuk u interesonte as e kaluara, as të Parët, as Shqi-përia e kohës.

Porsi njatyne,

Qi ndêjë n’ Shqypni,

Kujtojn se gjinden

Shi n’Australi;

E per dhé t’Parvet

S’u bjen nder mend

Me sa per kpurdha

Qi bijn n’dervend.

Konteksti i tillë kishte rrënuar qenësinë e veprimit të zakonshëm dhe të sjelljeve të njerëzve dhe kishte kushtë-zuar që të çmoheshin e të zgjedheshin në pozita me rëndësi shoqërore e politike njerëz që ishin zhveshur nga cilësitë kombëtare dhe si të tillë, më së paku, e meritonin të ishin në ato vende e t’u besoheshin detyra të tilla. Fishta vë në dukje se ata “Kanë spaten n’mjaltë” dhe përherë ngriten lart e më lart, po edhe

Per ditë t’u mâjun,

Si mâjet njala,

U punon n’shekull

Kuleta e fjala.

Ky kod sociokulturor, mbi bazën e të cilit çmoheshin njerëzit dhe puna e tyre, e shqetëson poetin dhe të thuash e rrënon shpirtërisht, prandaj shpreh sa zhgënjimin, po aq mospajtimin dhe kundërshtimin e tij. Kjo nuk bëhet me mjete e në mënyrë tradicionale, duke i dhënë përparësi ve-tëm pohimit të pandërmjemë. Të keqes poeti i qaset këtu nga një strategji dhe nga një mënyrë e veçantë: kalohet formalisht në anën e së keqes dhe prej andej rrëfehet e bëhet vlerësimi për të, shqiptohet qenësia e saj.

Akti i indentifikimit me bazën e kodit të tillë sociokulturor e me logjikën e njerëzve të tillë, ku e keqja mirret për të mirë, antikombëtarja për kombëtare, e bardha për të zezë, ka një shenjëzim të qenësishëm dhe thellësor. Poeti deklaron se për arsye “Me kênë i vetit” (lexo: ta shi-kojë vetëm punën dhe interesin vetjak) do të shporret nga Shqipëria e do të heqë dorë nga ajo që kishte bërë deri në atë çast. Shkallëzimi arrin pikën kulminante:

T’a dijë Shqypnija

Prá, e sheklli mbarë

Se mâ mbas sodit

U’ s’jam Shqyptár.

Këto vargje japin qëndrimin dhe përcaktimin e poetit në një rrafsh të përgjithshëm. Adresanti i mesazhit është, para së gjithash, atdheu, Shqipëria, por dhe më gjerë: she-kulli (lexo: bota). Shndërrimi, përkatësisht metamorfoza e tij nuk duhet të kalojnë në heshtje; akti i tillë është për shumçka i rëndësishëm dhe për të duhet t’u bëhet e ditur atyre që kanë pozita në jetën shoqërore e politike, pra që heqin peshë dhe vendosin në Shqipëri për – zotërinjtë – sundimtarët. Katër vargjet pasuese, që në esencë e për-sëritin mesazhin e vargjeve të përmendura më lart, përcak-tojnë në mënyrë të pandërmjeme e të qartë adresantin e vërtetë, të cilit i drejtohet mesazhi fishtian.

A ndiet, Zotní,

Qi rrini n’ shkam?

Un mâ me sodjet

Shqyptár nuk jam.

 “A ndiet, Zotni / “Qi rrini n”shkam?”, bëhet pyetja e prerë (shih shkrimin e fjalës Zotní me shkronjë të madhe), që shenjëzon përcaktimin e rëndësishëm. Pra, mesazhi fishtian në qenësinë e vet u drejtohet zotërinjve, njerëzve të pasur, atyre që pasuria u ishte bërë ideal vepri-mi e jete, përkatësisht njerëzve të pushtetit, që me qëndri-met e tyre kishin kushtëzuar gjendjen e tillë tejet të rëndë e të padurueshme të jetës shqiptare.

Pse zgjedhet kjo strategji e shqiptimit dhe e ligjërimit dhe pse veprohet në këtë mënyrë? Pse ky mohim i përkatë-sisë kombëtare i atdhetarit të madh, pse ky “shndërrim” në një person me qëndrime krejt të kundërta nga ato që i kishte mbrojtur me aq këmbëngulësi deri në atë çast, pra që ishte “kacagjelue” (lexo: kacafytur, luftuar) pa frikë me armiqtë e Shqipërisë? Pse ky përnjësim pohues me atë grup individësh, të cilët nuk çanin kokën për punët e atdheut e të mirëqenies shqiptare, me ata të cilët, edhe pse jetonin në Shqipëri, e ndienin veten të huaj pikërisht në atdheun e vet: “Kujtojn se gjinden ? Shi n’Australi”?

Ashpërsia e protestës dhe thellësia e sarkazmës

Në poezinë Metamorphosis Fishta dëshmon vetëdijë-simin atdhetar e poetik, strategjinë e krijuesit të madh, që jo vetëm e di detyrën e vet, por di ta mbërrijë qëllimin në një mënyrë të veçantë e të rrallë: pohon identifikimin me këtë shtresë njerëzish të zhveshur nga ndjenja kombëtare e morale për të shprehur më plotnisht e më gjithashëm shpirtin e tyre, për t’i vënë në pah veset dhe tiparet e ulëta: lakminë, karrierizmin, poshtërsinë, tradhtinë, korrupcionin, dyfytyrësinë, zbrazëtinë shpirtërore dhe morale. Njësimi formal me këta njerëz synohet të bëhet sa më i plotë për arsye se në këtë mënyrë shpalohej më bindshëm, nga një anë, thelbi i veprimit, i karakterit dhe i shpirtit të korrup-tuar, ndërsa, nga ana tjetër, shprehej ironizimi, kundër-shtimi dhe urretja ndaj tyre, pra vihet në pah shpirti i botës së kësaj shtrese, po njëkohësisht ajo qëllohet mu në palcë dhe zhveshet deri në paturpësi. Poeti, pasi njësohet forma-lisht, rrëfen nga “taborri” i atyre njerëzve.

Per mue Shqypnija

Kufij mâ s’ká,

Nuk kam kund atme

As fis as vllá,

Fis kam mâ t’fortin

E vllá bujarin,

Per atme barkun,

Per erz kam arin.

Çfarë mund të ishte kjo qenie, ky njeri që mohon ose që s’ka as atme (atdhe) e as fe, as fis e as vëlla; që fis ka të fortin e vlla bujarin, që atdhe ka barkun dhe erz e nder arin? Të jetë shqiptar? Po si mund ta mbante veten për shqiptar ai që s’ka as fis e as vëlla, që barkun e ka në vend të atdheut, Shqipërisë, dhe paranë (lekun) e ka në vend të nderit dhe të erzit? Shqiptar i tillë Fishta as nuk donte të ishte e as nuk mund të ishte.

Nëpërmjet një strategjie të këtillë të shqiptimit, me-sazhi i Fishtës fiton kështu peshë e të drejtë më të madhe morale dhe etnike, edhe efekti i ndikimit të vargut të tij bëhet shumëfish më i madh dhe më shkallëzues. Pra, në-përmjet identifikimit si pohim, poeti rrëfen dhe shqipton botën nga brendësia e saj, gjë që e bën rrëfimin më të bindshëm, më të natyrshëm dhe më të drejtpërdrejtë. Me fjalë të tjera, nga pozicioni i tillë Fishta flet me shumësinë e zërave të shtresës me të cilën njësohet formalisht; luftohet e keqja jo me të keqen personale, por nga pozita e së keqes së përgjithshme. Me gjuhën që “ther e pret” ai përqesh, iro-nizon; shpreh protestën e vet të pamëdyshtë. Gjithë këtë e bën për hir të ndryshimit, të zgjimit e të krijimit të vetëdijes kombëtare, edhe pse mesazhi i tij shqiptohet nga pozita e kundërt, e përmbysur, që në artin letrar përdoret shpesh.

Fishta i jepte rëndësi të jashtëzakonshme kritikës për arsye se nëpërmjet saj prekte sedrën e këtyre njerëzve, të cilët duhej e mund të bënin shumë për popullin dhe at-dheun. Kjo strategji nuk është e rastit dhe atë e kanë vënë në dukje edhe studiues të ndryshëm, njohës të mëdhenj të veprës së Fishtës. Kështu, Lasgush Poradeci theksonte se “Nuk duhet harruar trumbat me gjëmba e satirave, Anzat e Parnasit, të mbushura me një shfryerje mendimtare të tharbët, të tmerrshme, dhe të cilave Fishta – më rrëfen At Pali – iu jepte për veten e tij më shumë rëndësi sesa Lahutës”, ndërsa Ernest Koliqi shkruante më 1956: “Vish-kullen e sarkazmit Fishta e përdori me qortue shqiptarin dhe me nxitë të rrahi udhen e drejtë të qytetnís dhe fisnikoi në vepër të vet prirjen e talljes që nganjiherë ndër ne shtihet në punë me vra zemra dhe me përtrí ngatrresa e dasina. Gjuha shqipe sikur asht e pasun në skaje e fraza ku idhnimi e mënija shfrejnë me ma të madhen gjallní, ashtu ka mundsí të lakohet e të përkulet në shprehje dykuptimshe ku xhixhillon ironia e ku fjala në mbrendinë e vet që duket e mitun përmban thumbin ma shporrues.” Pra, në këtë sa-tirë fishtiane del ajo që thotë Poradeci, duke folur për Fish-tën, “Krijuesi kombëtar i vetdijshëm prej kombësije shqip-tare të pavetdishme”, i cili nuk kursei asgjë për ta bërë edhe atë të vetëdijshme, që është synimi kryesor i gjithë veprës së tij poetike.

Për të qenë edhe më i bindshëm në shqiptimin e tipa-reve të kësaj shtrese shoqërore shqiptare, Fishta shkon dhe e plotëson imazhin e saj edhe me disa elemente të tjerë: njerëzit e kësaj shtrese si të tillë në mbrëmje binin si grekë, ndërsa në mëngjes zgjoheshin “Shkjá ose Zebjek”, ashtu siç e kërkonte navoja dhe interesi vetjak; flitnin në gjuhë të huaja (herë gjermanisht, herë italisht, herë sllavisht, herë greqisht e herë turqisht) pa çarë kokën për gjuhën e nënës – shqipen; prandaj historinë, ngjarjet e mëdha dhe heronjtë kombëtarë i merrnin për dokrra; lavdëronin qyqarët, mash-truesit, pakurrizorët, puthadorët, të gjithë ata që nuk e kishin as unin e as mendimin e vet; edhe kryetrimin kom-bëtar, që në vetëdijen shqiptare kishte marrë përmasën mitike, e kishin harruar dhe e merrnin për hiçgjë. Pra, mo-honin krejt atë që dikur e kishte dalluar e cilësuar botën shqiptare dhe shpirtin shqiptar. Pas shndërrimit edhe atij do t’i ndodhë e njëjta gjë.

Luftët e Kastriotit

E t’Dukagjinit

Un kam me i mbajtun

Per dokrra t’hînit.

Sot per mue Leka

E Skanderbegu

Janë Palok Cuca

e Jaho Begu.

Përmes rrëfimit cilësor satirik, sarkazmës dhe grotes-kut, Fishta vë në dukje edhe çështjen e emërtimit dhe të gjinisë së këtyre njerëzve. Atyre u pëlqenin emrat nga të cilët nuk mund të dallohej përkatësia nacionale e as ajo gjinore: mashkull ose femër. Për ta ishte me rëndësi të bëjnë jetë të mirë, të hareshme e të qejfit dhe të jenë hyj midis njerëzve, të sundojnë mbi të tjerët pa i kursyer ata për asgjë. Ndodhte kështu për arsye se

Kemi për t’kênun

Si hyj në tokë,

Kem’ per t’zotnue

Pa dhimbë mbi shokë

qoftë edhe duke shkelur mbi eshtrat e të vdekurve bashkë-kombas: Kemi me shkelun / Mbi rrashtë t’Shqyp-tarve…gjë që shenjëzon shkallëzimin sa të tragjikës e të pësimit, po aq të shqetësimit e të protestës.

Pikërisht këta njerëz që vepronin brenda kësaj logjike të përmbysur (obstruktive) çmoheshin e shpalleshin (naty-risht të nxitur e të kushtëzuar kurdoherë nga ata vetë) edhe personalitete me rëndësi kombëtare. Për të ndodhur edhe më e keqja, të tillët viheshin në këngë dhe u ngriteshin murana e mbishkrime të ndryshme, ashtu si në kushte normale të gjallimit kishte ndodhur me njerëz të shquar të historisë sonë kombëtare, flijuar për atdhe, për fis, për nder të familjes e për fé. Pra, koha, në të cilën mbretëron logjika e tillë e për-mbysur, kushtëzon edhe paradoske të tilla: këndimin e per-sonit të tillë, as shqiptar, as turk, as femër e as mashkull:

E ka me u gjetun

Ndo’i far Orfeut

Qi lavdet t’ua

T’i a kndoje dheut.

Ose në pllakën e rrasës së varrit të personit të tillë do t’i shënohen edhe këto fjalë

“Ktû njaj fatbardhi

Âsht tue pushue

Per Fé e per Atme

Qi pat jetue.”

Është ky perceptim e shqiptim sa i veçantë, aq edhe dramatik e tragjik, i jetës dhe i gjallimit shqiptar në fillim të shekullit XX dhe një nga demaskimet më të plota dhe më thellësore që i ka bërë një gjendjeje të tillë ndonjë krijues shqiptar deri në ditët tona.

Vijimësia e aktualitetit

Poezia Metamorphosis, ndër krijimet më të fuqishme që ka dalë prej penës së Fishtës dhe të satirës shqiptare të të gjitha kohëve, në qenësinë e vet ka ruajtur edhe sot e gjithë ditën aktualitetin e saj. Rrjedha dhe ndodhitë e viteve të fun-dit në botën shqiptare dëshmuan se elemente të asaj gjendje e të asaj mendësie, që Fishta me aq mjeshtëri e ashpërsi i kishte vënë në thumb të kritikës në poezinë e tij dhe i kishte demaskuar e ironizuar pa kursim, u përsëritën e po përsëriten në forma të ndryshme. Fishta intelektual e poet i madh kishte kryer për gjeneratën e vet (e jo vetëm për atë gjene-ratë) detyrën e shenjtë që e theksonte Sartre: “Intelektuali është i shtyrë të bëjë vetëdijesimin për vetveten dhe, rrjedhimisht, për të gjithë”. Nevoja e këtij vetëdijesimi është e mbetet një detyrë qenësore edhe në kontekstin e gjallimit të sotëm. (Dielli-Arkiv)

 

Happy Birthday my SISTER!

by

Nga Matilda MIRAKAJ/

Janari është nje muaj shumē i rëndesishëm për mua. Si për të gjithë simbolizon fillime të reja, ëndrra dhe shpresa. Por në veçanti është i rëndesishëm për ngjarjet që formuan jetën time. Një nga këto ngjarje ishte arrestimi i babit në 15 Janar, kurse tjetra, ishte pozitive dhe dhurata më e bukur në jetën time.

Kur shkoj mbrapsht në thellesitë e fshehura të memorjes time, e para gjë që mbaj mënd është lindja e motrës. Big Bang i imi. Fillimi i gjithshkaje.
24 ditë më parë kisha mbushur 3 vjet. Sigurisht, nuk më kujtohet asgje deri atë ditë. Por, pak më shumē se tre javë më vonë, në trurin tim u regjistruan vizionet e para që simbolizojnë fillimin e kujtesave të mia.  E para kujtesë e fëmijrisë sime  e përzier me tregimet e mamit. Nga kjo mjegull kujtese hyjnë në të qënurit tim disa figura. Largesia e kohës së kaluar dhe mosha e brishte i veshin këto njerez me një mjegull të bardhe. Isha shumë e lumtur. Mami nuk kishte qënë në shtëpi për disa ditë dhe unë ia kisha ndjerë mungesën. Ishte ndarja e parë midis nesh. Për një fëmije të asaj moshe, prindërit dhe shtëpia janë gjithçka që eksiston. Është e para forcë graviteti që njeh. Është qëndra që  tërheq një horizont që është në rritje konstante, ndaj vetes. Thuhet se njerëzit mësojnë deri në moshën tre vjeç shumë më tepër se se gjatë gjithë jetës së tyre.  Ndoshta prandaj edhe nuk kujtojmë asgjë deri në atë moshë.Njohuria hyn në qënien tonë si një lum i rrëmbyer.
Dy gra dhe një vajzë e vogël. Mami me disa rroba në dorë, hallë Vali dhe Vilma.  Vilma ishte disa muaj më e madhe se unë. Gati moshatare. Ajo më kujtohet më mirë se gjithçka tjetër atë ditë. Flokët e verdha me baluke.  Si një kukull e vogël.  Ato çfarë unē kujtova se ishin rroba në duart e mamit, doli se ishte bebja e vogël.   Mami më ngriti lart me dy duart dhe më puthi.Oh, lëkura e fytyrës se saj më shkrinte me kënaqësi. Hallë Vali më puthi the më dha një karamele. Mami e lodhur nga rruga, akoma e dobët nga lindja, shkoj me hallë Valin në guzhine të shtrinte pak këmbët në minder. Edhe Vilma ndoqi nënën e vet. Unë ngela e mahnitur duke parë atë krijesë të vogël të vendosur diagonslisht në krevat. Dy sy të zinj dhe një fytyrë me ngjyrë trëndafili. Duart e vogla që mundoheshin të preknin ajrin rreth saj. Në duar kisha akoma karamelen që më kishte dhën hallë Vali. Goja e vogël e bebes lëvizte pa pushim sikur kërkonte diçka në hapsirë. M’u kujtua karamelja që kisha në dore. Mbase bebja do karamele, si unë. Ja afrova te buzët që ta lëpinte. I pëlqeu. Ok, e bëra sakrificën dhe ia dhashë të gjithën. Pa e kuptuar isha mbushur me dashuri për motrën e vogël që deri pak më parë nuk e njihja. Pastaj e lumtur për bujarinë time duke kercyer shkova në guzhinë te mami. Ajo ndërpreu bisedën me hallë Valin dhe më hodhi një vështrim të mallshëm. Mami, mami thirra unë, e eksituar. I dhashë bebit karamele. Mami, me sy të zgurdulluar bërtiti:- Çfarë…dhe vaproi në dhomën ku ishte Manjola e vogël. Ajo ishte duke u mbytur. Mami e kapi nga këmbët dhe i futi gishtin në fytin e vogël. E nxorri. Manjola filloi të marrë frymë dhe e trëmbur filloi të qajë. Unë kisha ngelur e friksuar në qoshe të dhomës.
Kjo ngjarje është e përzier me kujtesat e mia. E dëgjuam aq shpesh, sa, jo vetëm unë po edhe Manjola vetë, e mbante mand. Për fat, ajo që kishte qënē aq afër të ndodhte, u evitua. Dhe unë pata fatin te kem dhuratën më të madhe të jetës time për 44 vjet, 4 muaj dhe  7 ditë.
I love day lilies. They come on beautiful array of colors,  some are pale and some have a deep color, some have different hues all together.  Single layer of petals or double. Their fragrance feels the surroundings with a sweet aroma.  They bloom on the morning and  die with the sun.  One day.  No more.  Short lived but it makes you smile filed  with appreciation for its beauty when in bloom.   A description that fits my sister so well.  She was named after a flower.   Two flowers actually.  I don’t think it was intentional.  Magnolia Margarita,   Both white, beautiful flowers.
Bib, bib, bib, grafiku në ekran. I rrallë, i dobët pulsi.

…Edhe një,  dhe pastaj heshtje.  Një vijë e gjatë në ekran. Sytë e mbyllura, dhe të qeta. Një buzëqeshje gati e padukshme në cepat e buzëve. Lot, dhimbje, dorëzim. Dyert e arta të qiellit hapen të presin shpirtin që kthehet në shtëpi të vet.  Ishte një udhtim i gjatë dhe i mundimshëm. Shumë i lodhshëm, por jo, kurrsesi i mërzitshëm. Ëngjëjt i tregojnë udhën, tashmë të harruar drejt shtëpisë së përjetshme.

Happy Birthday my SISTER!

KIRURGU I FAMSHËM AMERIKAN DORIAN J. WILSON

by

Nga: Zeqir Lushaj/

…I qeshur, gjithnjë i qeshur. Me një trup sportisti të vertetë. I gjatë mbi 1 e 85. Me një ecje tejet të sigurt dukej si një gjeneral në paradë. Bluzën e bardhë të mjekut thuajse gjithnjë e mbante të hedhur mbi supe pa e veshur dhe pa e mberthyer!Ngjyra e zezë e lëkurës, krahët e fuqishëm,   sytë plot besim e afri, sidomos nën kapelen e bluzën e bardhë i jepnin një pamje gati si legjendare. Zoti e kishte falur at Rob për të hequr dhimbje e për të dhuruar shpresë. Gjithnjë i rrethuar me kolegë që e ndiqnin (me një distance nga pas) e sikur i thonin gjithkujt nga larg: -Ky është i pari ynë, ky është udhëheqësi…!

Mbas 11 ditë qendrimi në një ndër spitalet me emër të mirë të Nju Xhersit, (Spitali me emrin e Shenjëtit), mjekja kirurge që e kishte në patronazh si paciente gruan time Sabrien, na tha në esencë, këto fjalë:

-Gjendja e Sabries është shumë serioze. Melçia e saj ka arritur në dimensione të frikshme. Ne nuk e marrim dot pergjegjësinë e operimit… Ju, tani do të paraqiteni në Kliniken nder me të mirat e globit per transplatimin e organeve në Newark dhe aty do të merrni kontakt me shefin e asaj klinike doktorin me famë botrore Dorian J. Wilson. Ai, vet Ai, do e kryej këtë operacion…!

Dolëm nga spitali disi me zemer të thyer. Siguria e mjekes së nderuar e shumë të sjellshme sikur nuk na dha shumë besim e shpresë!… Në mendjen time e të Sabries, vërtiteshin turlifarë hipotezash: “a mos po dojnë me na heq dere”, “a mos është kancer dhe hezitojnë të na thonë”, “a mos insuranca jonë e shendetit nuk i mbulon krejt shpendzimet?”, etj etj.,  insinuata të njeriut hallexhi, të njeriut që e sheh veten në mes jetë-vdekjes!

…!

… I qeshur, gjithnjë i qeshur. Me një trup sportisti të vertetë. I gjatë mbi 1 e 85.  Me një ecje tejet të sigurt dukej si një gjeneral në paradë. Bluzën e bardhë të mjekut thuajse gjithnjë e mbante të hedhur mbi supe pa e veshur dhe pa e mberthyer! Ngjyra e zezë e lëkurës, krahët e fuqishëm, sytë plot besim e afri, sidomos nën kapelen e bluzën e bardhë i jepnin një pamje gati si legjendare. Zoti e kishte falur at Rob për të hequr dhimbje e për të dhuruar shpresë. Gjithnjë i rrethuar me kolegë që e ndiqnin (me një distancë nga pas) e sikur i thonin gjithkujt nga larg: -Ky është i pari ynë, ky është udhëheqësi…!

Pa e parë kurr si njeri (as në foto), por ju siguroj që e njoha dhe prezentimi i tij para nesh në dhomën e pritjes së pacientëve ishte ndoshta thjeshtë një formalitet. Me një dosje në dorë, ai ju drejtue gruas time sikur e kishte parë kushedi sa herë dhe thue se e kishim gjak të afërt:

-Zonja Sabrina! Unë jam doktor Dorian Wilson. Ju kërkoj falje se ju lash me prit pak më shumë se zakonisht prandaj  per viziten e stome nuk do të ju dergoj billë-pagese. Ju ftoj në dhomen e vizitës dhe ju siguroj se kam kënaqësi ti sherbej një familje si ju, -tha ai dhe na prini nëpër ato koridore të mëdhaja që dukej sikur frymonin  me ritmin e frymëmarjes së tij.

…!

…Mbas disa analizash të thella, ishim në herën e tretë në takim me dr Wilson. Nga takimi në takim, nga biseda në bisedë, ai njeri të bëhej me i dashur, më i afert, më shpresëdhënës e bindes në çdo spjegim e deklarim të tij.

Mbasi na foli per gjendjen shendetësore të Sabries, ai doli per dy tre minuta jashtë dhe u kthye me një hartë, më mirë të themi me një grafikë ku paraqitej skicë-diagnoza per të cilën po flisnim. Solli edhe disa mjete plastike që tregonin melçinë dhe me shumë durim, si në një orë mësimi me studentet, na spjegonte ç’ka ndodhur në organin e dëmtuar dhe se, ç’do të bente ai me tej. Perfundimisht tha:

-Sabrina! Ju keni në bark një “top beisbolli”…Po unë do ta heq at’ top! –Ta lëmë per 11 janarin 2001. Ora 8 am? …Fiksoj daten e operimit, e shenoi në kompjuterin e tij sa një telefon i vogel dora dhe na u drejtua:

-A keni ndonjë diçka per të pyetur miqtë e mi të nderuar?

Ndoshta unë u nxitova pak sa nga meraku e diçka ndoshta edhe nga frika dhe e pieta:

-Doktor! –A keni siguri per këtë nderhyrje kirurgjikale?

-Mister Lushaj, -mu pergjigj ai, buzëgas dhe shumë i sjellshem:

-Jam kirurg i vjeter dhe si shef i këtij pavjoni kam plot 13 vjet. Kurr në jeten time nuk më ka ndodhur të më mbetet ndonjë pacient në dorë… Sabrina nuk ka frikë, po ti ç’ke?- më tha ai dhe më ra miqsisht me pëllëmbën e dorës së tij mbi sup.

…!

Data 10 janar 2001. Një natë para operimit. Në ora 9 të darkës në shtepinë tonë në Cliffside Park, ra telefoni:

-Jam doktor Dorian Wilson. Dua të flas me Sabrinën. (Keshtu e shqiptojnë amerikanët emrin Sabrie, ku emri Sabrina është shumë i perhapur).

-…Sonte të lutem të flesh heret, të pushosh sa më e qetë se nesër…, nesër Sabrina më duket se e kem’ lënë që të takohemi!!… Takohemi nesër në mëngjes në klinikë. -Natën e mirë!

…!

Djali ynë i vetem, Lulzimi (profesor në kolegjin “Champittet” të Lozanës), kish një javë që kish ardhur nga Zvicrra per të ju gjetur afër të emës në këto çaste delikate. Kështu që, me djalin Lulin, me nipin Hamitin që jeton këtu në USA, në mëngjes ishim në orën e vendin e caktuar në dhomë-pritjen e para-operimit të ketij pavjoni në Qendren Mjeksore Universitare të Newark,NJ.

…Ora 7-45’ e mëngjesit dhe hapet dera. Shend e gas pershendet i mirnjohuri Prof Dr Wilson dhe i drejtohet Sabries:

-Sabrina! Unë e di që ti je e fortë por edhe unë i fort jam. Të mos kesh asnjë merak.

I bashkoi të dy duart para fytyrës, ngriti shikimin plot besim lartë, dhe foli:

–I lutna Zotit që sot me qenë me Mue e me Ty!!

-Shihemi pas 15 minutave në sallën e operacionit!…

Dhe doli, plot besim, si një fortunë që len pas vetes heshtje e qetësi…

…!

Kishin kaluar 4 orë nga futja në sallë dhe ishte ora plot 12 kur, dr Wilson, u fut vrullshëm në dhomen ku ne ishim në pritje. Si instingtivisht u ngritem njeheresh në kembë.

-Si është gjendja doktor? –Mbaruat?,- -pyeti i pari djali, Luli?

-Gjithçka simbas parashiklimit tim dhe jam shumë i gëzuar. Deri tani kemi kryer vetem hapjen e organeve të mbrëndeshme dhe i kemi vendosur në furka, në tavolinë!… Pra, tani jemi gati të fillojmë nderhyrjen. Jemi tre kirurg por operacionin e udhheq vet-Unë. Po pres edhe një koleg tjetër që vjen per 5 minuta dhe do fillojmë të presim në mëlçi…

…!

-Dola nga salla që të ju takoj juve, Luli. Unë e di se sonte në darkë ju e keni bileten kthyese per në Lozanë të Zvicrrës. Zvicrrën e njoh mirë se atje kam patur fatin të specializohem si kirurg dhe të shtoj se -frengjishtja është një nder pasjonet e mia. Kështu që Ti-Luli, nisu, mos e anullo bileten e per nenen të mos kesh asnjë merak…!

Djali mbasi e falenderoi per këtë vemendje deri tek bileta e tij e udhtimit, i tha se kjo nuk mund të ndodhë, sepse perndryshe unë “përse erdha!”.

-Si të duash, -tha dr Willson duke qeshur, –Veç mos u merzitni se ne edhe 3-4 orë mund të vonohemi.

…!

…Ora 7 e darkës. 11 orë operacion dhe akoma asnjë fjalë, asnjë lëvizje, asnjë lajm veç takimit të orës 12 siç ju pershkrova më sipër…

Unë, djali Luli e nipi Hamitit e kishim humbur qetësinë e gjithçka ishte kthyer në një ankth të paspjegueshem, në një ankth ndjellakeq. Nuk mund të rrimin më në dhomen e pritjes dhe endeshim nëpër koridore per ti dhënë vetes sado pak qetësi… Mbas njefarë kohe, një grua e mbajtur, e kujdesshme në paraqitje e sjellje, na u drejtua:

-Ka kohë që ju shoh të silli këndej. Keni ndonjë hall…?

Ia tham problemin…11 orë në pritje dhe asnjë lajm…!!

-Mos u shqetësoni,- na tha ajo. Unë jam një ndermjetese e shtetit me spitalin dhe kjo këtu është zyra ime. Do shkoj dhe do hy në sallë të operacionit…per një informacion… Dhe ashtu bëri…

Mbas tre katër minutash doli me fytyrën tërë gas dhe nga larg nesh, zgjati të dy duart përpara dhe i ngriti dy gishtat e medhenj lart (konvencioni anglo-amerikan =shkëlqyeshëm!) dhe na foli:

-Asnjë merak mos keni. Sabrina është shumë mirë. Doktor Wilson ka bërë një punë të shkëlqyer…! Për 10 minuta, Ai do të takohet me ju… Prisni te dhoma e vizitorëve ju lutem.

Emocjonet tona u fashiten si një ortek i fuqishëm bore që mbasi ka fshirë ç’ka gjetur perpara në shpatet e maleve, nivelohet mbi shkumen e bardhë të valëve duke bashkuar si një digë e bardhë të dy anët e brigjeve të lumit  me një oshtimë-duhamë larg-përçuese e të pashoqe.

…!

-Ju të tjerët prisni. Luli do vijë me mua dhe do shkojmë të takojmë Sabrinën, –tha dr Wilson dhe i futi krahun djalit e dolën… E shoqroj deri  në reaminacjon. Ju dha porosi personelit: asnjë pengesë per vizitoret e Sabrinës. Zotria ka ardhur nga Europa per të qenë sot afër të ëmës. Pastaj, ju drejtua djali tim: -Infermeret e mia, nga 5 që janë sonte këtu, katër e flasin frengjishtin perfekt, kështu që s’do të keshë asnjë problem…

Sabrieja, mbas atij opracioni odise, ku nga melçia e saj u hoqen plot 7 kilogram e gjysëm mish e gjak, ishte shumë mirë dhe ditën e dytë u ngrit në këmbë.

Zoti në qiell dhe dr Wilson në tokë e kishin bërë mrekullin e tyre duke e rikthyer në jetë.

…!

Mbas disa kohesh, me dërgon djali nga Zvicra një pako të vogël me një brisk-zviceran, si dhuratë per dr Wilson. Shkova te spitali por at’ditë doktori nuk ishte aty e pakon ma mbajten punonjësit e sherbimit per tia dhënë atij.

Të neser-mbrëmen doktori na mori në telefon në shtëpi:

-…Jam i prekur nga dhurata e djalit tuaj. Shumë-shumë faleminderit. Ishte një dhuratë e gjetur me finese… Do e ruaj si një gjë të shtrenjtë, -na tha ai.

…!

Të  nderuar lexuesit e mi të dashur:

-Këtë publikim qëllimisht nuk e quajta “portret”. Pse do thoni ju? Sepse e kam shumë të veshtirë ta bëj portretin  e një mjeku të njohur, portretin e një kirurgu të famshëm në Amerikë e, këta këtu thonë se është i njohur edhe në kontinente të tjera. Pra, pena ime kështu ndjehet e varfër, e brishtë, e paaftë ta japë siç duhet atë figurë. Eshtë kjo arsyeja që ky shkrim është në mendjen e skedat e mia të shtypit plot tash 12 vjet pa u zbardhur në leter as në ekranin e kompjuterit.

Sot vendosa ta shkruaj, tua jap e ta lexoni, por jo si portret… E inkuadrova në rubriken time të kohëve të fundit në ZSh -Njeriu dhe…Njerëzorja- Dhe unë u mundova që të flas sa më pak per tia lënë vendin sa më shumë Atij, kirurgut të famshëm që do të thoja se: -më shumë se Kirurg i famshëm, i tillë ishte (dhe është), edhe si Njeri-

Kur njeh doktor të tillë si shumë i nderuari Dorian J. Wilson, (edhe koleget e tij), kur sheh e provon kaq shumë herë një sjellje tejet njerëzore, njeriu thotë me veten e tij se: -Edhe vdekja në doren e kësi Mjekësh dhe kësi Njerëzish behet diçka si e parëndësishme, ndoshta edhe krejt e papërfillshme….Kjo që ju tregova unë është vetem një rast në jetën e tejmbushur me ngjarje të tilla të dr Wilson. Por “për të provuar verën nuk duhet të pish tërë fuçinë. E njeh me një gotë…”.

…!

Dua tua them të drejten me dorë në zemer: -I mendoj këto që shkrova më lart, e shumë të tjera dhe…mendja më fluturon fill e në atdheun tim, per të cilin, per të mos e prishur shijen e këtyre radhëve sot nuk po flas.

…Por e di që do të flisni ju, lexuesit e dashur .

Një pyetje kërkon përgjigje, nga ne të gjithë, e sidomos nga emigracioni:

-Vallë, a kemi ne të drejtë ta ëndërrojmë e përfytyrojmë atdheun tonë si vendet e tjera mbi këtë tokë në të cilen na fali i Madhi Zoti?

E nëse -Po,  -ju lutëm më thoni se: – Kur?

(Shkrimi është pjesë e librit që autori ka në projekt me titull : ”Amerikë, i thonë këtij vendi”).

 -Per Dielli, USA, Janar 2014-