ESSE – Page 602 – Dielli

ALI PODRIMJA – POET I KUJTESËS

January 16, 2014 by dgreca

NGA MAZLLUM SANEJA/VARSHAVE/

Kujtimit të shenjtë të poetit/

Kosova është gjaku im që nuk falet… (Epika)/

Poeti këtë varg antologjik e shkroi qëkur i kishte tetëmbëdhjetë vjeç, si nxënës i gjimnazit ne qytetin e lindjes, Gjakove. Ky varg u bë për shqiptarët një manifest sui generis i revoltës dhe i mospajtimit përballë realitetit të hidhur. Ai u citua nëpër sheshe ku mbaheshin mitingje proteste, u bë si moto e shkruar nëpër flamuj të bartur nëpër manifestime kryengritëse.

Ali Podrimja – ky fenomen poetik, sipas kritikës letrare shqipe – konsiderohet poeti më i madh bashkëkohës shqiptar në hapësirën gjuhësore shqiptare. Autor i më se tridhjetë librave me poezi dhe eseistikë, krahas Ismail Kadaresë është shkrimtari më i përkthyer shqiptar në gjuhë të botës si në anglisht, gjermanisht, italisht, frëngjisht, suedisht, polonisht, hungarisht, sllovenisht etj. U lind me 1942 në Gjakovë, jeton dhe krijon në Prishtinë, në vendin që i thonë Kosove, në vendin që shtrihet në vetë zemrën e Gadishullit Ballkanik, rrethuar nga Bjeshkët e Nëmura. Shqiptarët si një popull i vetëm – askurrë nuk u bashkuan vullnetarisht në shtetin jugosllav as në vitin 1918, ashtu edhe ne vitin 1945. Shqiptarët gjithmonë janë konsideruar si një racë më e ulët: “Fajtor është Shqiptari që merr frymë/ ec ne dy këmbë/që flet shqip/që ha shqip/që dhihet shqip/”.

Ali Podrimja shkruan në gjuhën shqipe. Kjo gjuhe përbën grupin e veçantë ndërmjet gjuhëve indoevropiane dhe nuk ngjason me asnjë gjuhe tjetër. Gjuha shqipe ka mbijetuar dhe është ruajtur falë gjenisë së popullit, duke kaluar nga njëri brez tek tjetri, me gojë a me të treguar gojë pas goje, falë këngës, legjendës.

Ali Podrimja, është, para se gjithash, poet i kujtesës, poet i kujtesës kombëtare. “Letërsia – thotë me te drejte poeti – nuk mund te ndërroje as te beje gjë pos te mbaje gjalle kujtesën…” Poezia e tij përtërin dhe shpalos toponiminë gati të harruar (Iliria, Morea, Janina, Nikopoli, Preveza), përkujton dhe ngjall figurat mitologjike ringjall historinë tonë të hershme dhe gojëdhënat e moçme:

/ A ju kujtohet detin e zbuluam/ … a ju kujtohet për në Iliri/ për në Albanopol udhëtuam/a ju kujtohet/ Atlantida Atlantida Atlantida/ .

Përkujton mitet dhe historinë e hershme(“Rozafati”,Morea”,”te Guri i Prevezës”).

Në poezinë e tij poeti shumë herë shfrytëzon thesarin e gjenisë së popullit. Në veprat e tij poetike të krijuara në trajtë mitesh, gojëdhënash apo legjendash, poeti vë dialog me historinë, mitologjinë. Ai është i vetëdijshëm se nuk bën të jetojë dhe të krijojë pa rrënjë, pa origjinë, pa të kaluarën. Poezia e Podrimjes në mënyrë sintetike dhe koncize shtron dhe kap problematikën e historisë së popullit shqiptar, problemet e identitetit të rrezikuar kombëtar.

Vepra e tij poetike përbën një tërësi të përbërë, të ngjeshur, të kristalizuar, konsekuente dhe të saktë. Kjo është një poezi e një niveli të lartë artisti dhe e një dimensioni të jashtëzakonshëm etik, që ngërthen në vetvete respektin e thellë për njeriun e rëndomtë, për thjeshtësinë, guximin dhe nderin. Lidhjet e saj me nocionet themelore dhe elementare si dinjiteti e guximi njerëzor apo kërkesa e natyrshme e së bukures. Heroi i Podrimës tërë kohën gjendet në një situate të zgjedhjes: identiteti i tij është i definuar ekskluzivisht si qenie dramatike – ndërmjet . Ndërmjet mitit dhe realitetit, traditës dhe bashkëkohesisë, idesë dhe konkretes, mendimit dhe veprimit.

Ali Podrimja si një poet i kursyer ne fjale, i papërsëritur ne sintaksën poetike, ai është një poet me shpirt të trazuar, gjithnjë në kërkim të mjeteve te reja te shprehjes artistike, përmes një gjuhe provokuese. Poezinë e tij e karakterizon një game e gjere e problematikes dhe një shumëllojshmëri e mjeteve shprehëse. Podrimja është poet i revoltës dhe i rezistencës , gjithnjë ne lufte me te keqen, me mizorinë, barbarinë dhe me ne fund ne lufte me sëmundjen, vdekjen. Ai solli ne poezinë moderne shqipe një ndjeshmëri dhe intonacion te ri poetic. Ne veprat e tij poeti nuk shtron vetëm probleme te ekzistencës kombëtare, te etnisë dhe te Atdheut, te realitetit te hidhur te kohës, po ai shtron probleme universale te ekzistencës njerëzore te rëndësishme ne luftën e individit përballë sistemeve totalitare për liri dhe demokraci, te individit te mbërthyer me trauma e kriza gjithfarëshe, ne kohen qe karakterizohet si shekulli i qytetërimit teknik, po edhe I shkatërrimeve me te mëdha njerëzore , për te cilat dëshmon historia.

Se këndejmi shtrohet pyetja: Çfarë na solli fundi i shekullit XX? Po, zhvillimin marramendjesh te botes, qe ndodhi me një ritëm te shpejte, i cili zhveshi dobësinë e natyrës njerëzore, pafuqishmerine e madje komizmin ne lufte ne eliminimin nga kultura dhe vetëdija, te pjesëve përbërëse te jetës çfarë janë: vuajtja dhe vdekja. Shkaku tjetër I shqetësimit te poetit dhe heroit te tij lirik`është vete fundi i shekullit XX. Sa me te drejte thotë filozofi dhe mendimtari anglez Thomas Hobbes se “njeriun per njeriun eshte ujk”(Homo homini lupus”) dhe njeriu ne fund te shekullit XX u shndërrua në bishë. Egërsire. Monstrum. Fundi I shekullit – fin de siecle – solli me vete ndjenjën e fuqishme te fundit te saj, çfarë ishte e njohur dhe e pranuar si dhe friken e ankthin para te se ardhmes te panjohur, ndjenjën e ankthit dhe te pasigurisë, pandjenjën e tragjedisë dhe te vdekjes.

Fishta dhe Lorca ndikuan tek Podrimja

Ne formimin e tij krijues ushtruan ndikim dy poetë te mëdhenj: Gjergj Fishta dhe Federico Garcia Lorca. Derisa Fishta ia mësoi dinjitetin njerëzor dhe guximin, Lorca dëshmonte konstatimin se popujt dhe kulturat kane diçka të ngjashme qe I ofron : dhembja, shqetësimet, fatet,imagjinata. Megjithatë ekzistojnë ca karakteristika qe I bashkojnë poetet, pa marr parasysh ne epokën dhe gjerësinë gjeografike. Këto janë ndjeshmëria dhe mahnitja.

Imagjinata poetike e Podrimjes është plot e përplot ngjyra te errëta dhe simbole. Macja e zeze simbolizon fatin e keq, fatlumin:

Një mace e zeze me ndjek

Ne udhëtimin tim

Orën e fatit ajo dikton

Si armiq dinak dhe forca te errëta simbolizojnë poashtu gjarpri, ujku dhe luani. Ndërkaq, simbolika e Gurit dhe Kullës – si metafora te qëndresës dhe te rezistencës shqiptare përmes shekujve, qe përsëriten aq dendur ne poezinë e Podrimjes, qe me aq mjeshtëri brilante i kultivon poeti, janë një pasqyre e aftumit shqiptar, artikulohen si shenja dalluese te identitetit ne mbrojtje nga sulmet barbare:

Merreni këtë gur e hidheniku te doni

Fortësia e tij na përjetëson

(“Merreni këtë gur”)

Deri te Kulla ime

Udha e panjohur me çon

/… /

nen koke

ve Çelësin dhe Shpatën

(“Kulla”)

Kulla – lexohet edhe si simbol I vetmisë , te asaj vetmie te ekzistencës pi edhe I vetmisë ndërmjet bashkëqytetareve tre shtetit jugosllav, ku veçantia kulturore u shndërrua ne ajke tehuajsim dhe burim kërcënimi. Poetin gjithnjë e tmerron shkapërderdhja e popullit te vet dhe ndihet I pafuqishëm karshi indiferencës dhe hipokrizisë se Evropës se përgjumur, qe I izoluan Shqiptaret nga qytetërimet e tjera, qe aq mizorisht e ndan dhe e copëtuan një popull me një qytetërim te lashte, me “Murin Shqiptar” te mallkuar te mospërfilljes dhe te hipokrizisë:

Shoh Evropën përmes grilave

Duke shpaluar trupin

Ne breg te erërave

(“Evropa përmes grilave”)

Imazhi i Atdheut te ndare dhe te copëtuar ne sytë e poetit pa atdhe është nga fenomenet me tronditese dhe me tragjike, qe Podrimja e artikulon aq mjeshtërisht ne poezinë tone te martirizuar, qe është n je kaptine tragjedisë sonë te jetuar:

Gjymtimi yt pikëllon dhe ne ëndërr

Na kujton cungun ne pyll rrufesh

(“Fotografia jone, etnia”)

Ndjenja e vetmisë shkakton dhe ngjall copëtimin – gjymtimin tragjik nga shteti ame Nena Shqipëri, e cila i fanitet, i shfaqet poetit aq shpesh si diçka e largët dhe e huaj si “Ishulli Albana”. Nga ai breg i vetmuar, poeti thërret me zë të lartë, këlthet:

Xhuxhe je

Xhuxhe je moj

Pa mua

Dhe kurrkush jam

Jam kurrkush moj

Pa ty

(“Etyd për Shqipërinë”)

“Lum Lumi” në poezinë shqipe të shekullit XX

Ali Podrimja – ky poet modern si për nga mënyra e ndijimit, ashtu edhe mënyra e të shprehurit, kredon e tij poetike e shpreh prej revoltës dhe protestës. Pikërisht revolta dhe qëndrimi stoik i njeriut karshi fatit të sfiduar përbën shprehjen e besimit te tij, duke mos u dorëzuar par atë papriturave te jetës. Një mënyrë e këtillë e të kuptuarit te botes dhe të poezisë i karakterizon pothuaj te gjitha veprat poetike të Ali Podrimjes, veçmas veprën poetike “Lum Lumi”(1982), e cila sipas kritikës letrare është vepra më e mirë, më e arrirë në gjithë poezinë shqipe të shekullit XX.

Asgjë e çuditshme, sepse kemi te bëjmë me një poezi shume te pjekur, e përshkuar pers dhembjes, revoltës dhe zemërimit ironik.

“Lum Lumi” është një libër i dhembjes dhe i dashurisë për vete Lumin , te birit e poetit, një homazh kujtimi për humbjen e parakohshme te birit. Është ky libër I tragjikes dhe heroikes njerëzore. Duke lexuar dhembjen e madhe te poetit ne udhëtimin e tij prometeik, lexuesi nuk mund te qëndroje indiferent, nuk mund te mos trazohet shpirti I tij duke u tronditur thelle. Megjithatë ky nuk është pikëllimi I lirikut as madje I ekzistencialistit te kredhur ne rezignacion e vale dëshpërimi mbi fatin tragjik te shpirtit njerëzor. Toni i dhembjes te Podrimja është i përmbajtur, i përkorë, sikur vetë poezia, e liruar nga patosi dhe patetika. Qëndrimi i tij përballë tragjedisë së ndodhur është i papërkulshëm, stoik dhe plot dinjitet, megjithatë me shpresë dhe besim në jetë:

Erdhe në jetë

Nuk ka nevojë për kujë

Lutje

Kryesorja të jetosh

Këtë gur ta hedhësh me larg se Unë

(“Me jete”)

Poeti na bind se qëllimi i shpëtimit të njeriut nuk qëndron në atë që të këtë një jetë të rehatshme dhe të lumtur, po të dëshmojë të vërtetën, të ngjesh armët e të luftojë ngadoqoftë për të shenjtën liri në çdo rrethanë:

Ti heq shpirt me kokë

Në jastëk

Turp

Vogëlushi im

Ke mundur tekefundit të ngjeshësh

Armët e Agimit

E të shkosh në Bejrut

Të vdesësh për Palestinën

(“Të shkosh në Bejrut”)

Poeti gjithnjë e ushqen me shpresë dhe besim heroin e vet, të birin Lumin, duke e këshilluar: behu i guximshëm, mos humb besimin, reago kundër dhunës, mos duro te keqen,me pleh kurrë mos u pajto, mbi te keqen, mbi te mirën, mendo me koke tende,m kurrë mos pështy ne dashuri – mallkim i fisit, ne çdo kohe – te dish te thuash fjalën kur duhet thëne,te dish t’i duash njerëzit dhe botën, natyrën, sepse urrejtja është me e rende se vrasja, para se gjithash behu besnik i vetvetes dhe i parimeve te tua.

Madje ne momentet me tragjike poeti nuk humb besimin ne jete. Të jetosh domethënë te ekzistosh, domethënë të mësohesh me vdekjen – thotë poeti.

Dhembjen e tij personale prej babai dhe poeti si një pjese e pandare ekzistencës njerëzore e ngre ne një nivel gjithnjë njerëzor.

Ne udhëtimin e tij, ta quajmë nga askund ne askund, ne këtë “planetë te zgjebosur”, gjithnjë poetin e ndjekin: “macja e zeze”, “Zoti i zi”, “kënga e zeze”, derisa “vdekja ishte me e shpejte se unë”. Ne udhëtimin e tij prometeik, poeti është gjithnjë ne kërkim te njeriut, qe ne fushën e bardhe e harruam, ndonëse poeti është i vetedishem se jetojmë në një botë gjithnjë më të tëhuajsuar dhe të dehumanizuar:

U bënë vite që e kërkoj

Dhe që nuk flas”

(“Mora udhe të takoj njeri”)

Megjithatë, poetin gjithnjë e mban shpresa dhe besimi, edhe pse:

Po ky litar

Rreth kokës

***

dhe prape vetëm

rreth flakës

(“Pa folje”)

Si përfundim mund të themi se poezia e Ali Podrimjes është një ngjarje e veçante ne letërsinë bashkëkohëse shqipe, sepse është ngjarje e hidhur e dinamizmit te gjithanshëm te psikikes njerëzore. Ali Podrimja ky poet i dhembjes dhe i durimit, i revoltës dhe i rezistencës gjithnjë synon te kuptoje thelle qeniesine e fenomeneve dhe te gjerave, depërton ne substancën shpirtërore te ngjarjeve dramatike, duke u futur ne kuptimin e ekzistencës si te njeriut, ashtu edhe te gjerave.

Gjuha poetike e Podrimjes është e stërholluar, e rafinuar, e kursyer dhe konkrete, jashtëzakonisht karakteristike, e mprehte dhe e ashpër.

Ali Podrimja ky humanist evropian porsi Shimborska apo Herberti ne mënyrë te distancuar, duke hulumtuar dhe studiuar historinë dhe bashkekohesine, te cilat e mbajnë te gjalle përgjithësisht kujtesën njerëzore e edhe kujtesën kombëtare, gjithnjë na befason dhe na mban te gjalle me pushtetin e fuqishëm te fjalës se shkruar. Qëllimi i kësaj poezie është zgjimi i shqetësimit, i se vërtetës, te zbuluarit te se bukures dhe te kërkuarit e pareshtur te kuptimit te ekzistencës njerëzore.

_______

MAZLLUM SANEJA

VETEM VDEKJA ËSHTË E PËRKRYER

– Kujtimit të ndritshëm të Ali Podrimjes –

Kurrë nuk u pajtove me të keqen
As me dhunë as me pleh

Ngado që udhëtove nëpër botë
Në shpirt e mbarte Kosovën

Diç të botës antike pate në vetvete
Dhe trishtimin e epokës sonë

Vendi yt më i sigurt
Ishte poezia

Njëherë në njëqind vjet
Lindin poetë të tille sikur ti

I lumtur është ai popull
Që ka poetë të tillë

Vetëm vend ndërrove
Të jetosh i pavdekshëm

Lamtumirë miku im Ali
Jeta e njeriut qenka një shtegtim i pambarim

Varshavë,
22 korrik 2012

Skënderbeu në botën Anglofone

January 16, 2014 by dgreca

Esse nga Aristotel Mici/ Boston/

Në kujtim të 17 Janarit/

Scanderbeg’s sword must have Scanderbeg’s arms[1]/

Pas botimit të veprës biografike të Skënderbeut të shkruar nga Marin Barleti dhe të botuar në Itali më 1508, emri i kryeheroit shqiptar, Gjergj Kastriotit/Skënderbeut do të bëhej gjithnjë e më i njohur në Europë . Për gjatë shekullit të XVI, nga një dekadë në tjetrën, vepra e Marin Barletit do të përkthehej në disa gjuhë të Europës, duke nisur me përkthimin në gjermanisht nga Johan Pinicianus 1533 dhe pastaj në italishts nga Pjetro Roka (P.Rocca) më 1554, në Portugalisht nga Francisco d’ Andreade më 1567, nga Ciprian Bazylic në polonisht, 1569; pastaj, kjo vepër do të përkthehej në frëngjisht nga J. de Lavardin në 1576 me titull “Histoire de Georges Castriot Surnome Scanderbeg, Roy d’ Albanie. Më 1582 Juan Ochoa de la Salode do ta përkthente në spanjisht.

Nga fundi i shekullit të gjashtëmbëdhjetë, më 1596, vepra e Barletit për Skënderbeun do të përkthehej edhe në Anglisht , sipas vesionit frëngjisht të Lavardinit, nga Zachary Jones Gentlemen (Xhentlemen), me titull ”Historie of George Castriot surnamed Skanderbeg, king of Albanie”. Është për t’u shenuar me këtë rast se edhe autori i variantit anglisht të “Historisë së Skënderbeut”, Zahari Jones Xhentelmen, ndjek modelin e Lavardinit për prezantimin e veprës. Ashtu si Lavardini e hapte biografinë e Skënderbeut me nje sonet të poetit të famshëm të Pleiadës, Ronsardi[2]-t, me të cilin sonnet idealizonte Skënderbeun, duke e krahasuar me Akilin e Iliadës së Homerit, po ashtu dhe Z.J.Xhentlemen , do ta çelte librin për Skënderbeun me një sonnet të një poeti të njohur anglez, Edmund Spenser. Ky poet, duke lexuar jetën dhe trimëritë e Skënderbeut në librin e përkthyer në anglisht, shkroi një sonnet tjetër për heroin shqiptar , të cilin sonnet Zachary J. Xhentelmeni e vendosi si hyrje të librit të vet biografik të Skënderbeut. Me admirim ai do të shkruante për heroin tonë:

………………………………………

………………………………………….

Lo one, whom later age has brought to light,

Match able to the greatest of the great:

Great both in name, and great in power and might,

And meriting a mere triumphant feat..

The scourge of Turks, and plague of infidels,

Thy acts, o Scanderbeg, this volume tells.

Një përkthim i mundshëm i këtyre vargjeve të sonetit të Spenserit do të ishte:

“Njeri, që bota të njohu më vonë se në rini,

I barabartë me më të mëdhenjt’ e trimave antikë:

Me famë si në emër, në forcë e fuqi.

Triumfant nëpër beteja si kreshnik

Goditje dërmuese të pabesëve turq u dhe,

Luftrat e tua ky libër rrëfen, o i madhi Skënderbe.”

Fjala “volum” në këtë varg të sonetit të Spenserit shpreh librin e Zahari J. Gentelmen-it për Skënderbeun.

Në të vërtetë për gjatë shekullit të XVII figura e Skënderbeut qe bërë familjare në vendet europiane. Edhe në zonat anglofone emri i tij qe kthyer në mith . Që prej kësaj kohe kish dalë shprehja popullore angleze : Scanderbeg’s sword must have Scanderbeg’s arm”.

Po krahas veprës së Z.J. Gentelmen, njerëzit intelektual në Perandorinë Angleze, si edhe në ish Kolonitë Britanike të Amerikës, informacionin e mundshëm rreth Skënderbeut e merrnin edhe nga burime historike siç gjendeshin në librin e Richard Knolles[3] e titulluar “The General Histories of the Turks”- (Historia e Përgjithshme e Turqëve) 1603.

Për gjatë shekullit të XVII për botën anglofone një tjetër autor angles, Sir William Temple (1628- 1699) do ta përshkruante figurën e Skënderbeut me shumë adhurim në veprën e tij “Essay of the heroic Virtue”. Ky autor do ta vendoste figurën e Skenderbeut në kapitullin e titulluar “Shtatë prinjësa të pakurorëzuar të historisë”.

Sipas shenimeve bibliografike të Beniamin Ashcom marrim vesh se gjatë shekullit të XVIII heroi ynë kombëtar, Skenderbeu, do të shfaqej denjësisht edhe në skenat e theatrit londines. Më 15 Mars të vitit 1733, do të vihej në skenë drama “Skënderbue” e William Harvard , që u prezantua në theatrin “Goodman’s Field; në 13 janar të vitit 1735, një tjetër autor, George Lillo, vuri në skenën e “Drury Lane” dramën e tij për Skenderbeun me titull “The Christian Hero”. Kurse Thomas Whincop, më 1747, shkroi një dramë, që e botoi në Londër.

Të dhëna të tjera me interes historik për Skënderbeun jepen gjithashtu në veprën e rëndësishme të dijetarit të shquar Edwd Gibbon[4] (1737- 1794) “Decline and Fall of the Roman Empire”, (Tatëpjeta dhe Rënia e Perandorisë Romake). Ndërmjet shumë e shumë ngjarjeve historike në këtë vepër voluminoze autori përshkruan edhe episode rreth shkëputjes së Skënderbeut prej radhëve të ushtrisë Ottomane dhe kthimit të tij të guximshëm e fitimtar në Krujë.

Kurse ne shekullin e XIX talente më të famshëm nga ana artistike do të frymëzohen dhe do të përshkruajne në gjuhën anglofone madhështine e figurës historike të heroit tonë kombëtar, Skënderbeut, që mund të jepen në një shkrim tjetër në vazhdim.

[1] Thënie popullore angleze që do të thotë : Shpata e Skënderbeut duhet të ketë krahun e Skëndebeut.

[2] Pierre Ronsard, poet francez,1524- 1585.

1Richard Knolle,autor angles, 1545-1610

[4] Edward Gibbon, historian angles ,1737-1794

KJO SHQIPËRI, ATDHE I POLITIKANËVE…

January 15, 2014 by dgreca

NGA FARUK MYRTAJ*/

Shefi i shtresës së sotme politike u rrek deri në fund të jetës së tij të krijonte bindje se “Shqipëria nuk është as Lindje as Perëndim” dhe ngjan se vazhduesit e kanë kthyer në realitet. Ky realitet është në përmasë të plotë në librin “Luftë pa fund”, e kundruar nga një njeri që me ngulm e dëshiron Shqipërinë të prirur palëkundshmërisht për nga Perëndimi.

Në ekranet televizivë shqiptarë, të pavarur (nga populli!), ka ndodhur të dëgjojmë shkoqur ligjërime që duken si krijimtari e autorit të këtij libri:

“Unë…tashmë jam politikan profesionist. Kam dymbëdhjetë vjet në politikë… Jam zgjedhur tri herë deputet! Me votë të lirë! Jam deputet me votë popullore, unë! Madje kam qenë disa herë edhe ministër! Përveç këtyre unë jam edhe intelektual vetëm në shërbim të atdheut…”

Ky lloj atdheu, ky vend, duke qenë edhe vendlindje por edhe vend origjine, për jo pak shqiptarë që kanë marrë rrugët e botës, mund të mos jetë e nevojshme të quhet Shqipëri. Tingëllon më e natyrshme të quhet Atdhe i Politikanëve.

Merret me mend, Pëllumb Kulla nuk bën thjesht humor kur e ftojnë në Fier, në Korçë, Tiranë apo Nju Jork e gjetiu. E dinë kolegët, bashkëpunëtorët, artdashësit, që kur i bje hera të shkruajë dhe analizojë politikën, a shtetin shqiptar, Kulla është po aq serioz sa kur bën regjisorin, dramaturgun, komedianin, sa edhe kur nuk ngurron të nënshkruajë kontratë në bërjen e shtetit apo demokracisë. Thuajse e tërë aradha e politikanëve të Tiranës do të nxitonte të thoshte se këto punë (që u kanë rënë atyre si barrë!) do mund të bëheshin veç seriozisht…!

Kulla e ka psikologjisur prej kohësh mentalitetin e kësaj shtrese politike dhe ne s’kemi të drejtë ta konsiderojmë thjesht “gjest” apo “trill krijuesi”, nëse autori do të zgjidhte dramaticitetin e Poetit: “Kjo Shqipëri që Është, nuk është Atdheu im…”

Pa asnjë të drejtë dhe asnjë mundësi ta veçojmë Pëllumb Kullën prej krijuesve të tjerë, apo ta etiketojmë krijimtarinë e të shkruarat e tij, në gjini e nënlloje letrare, e shoh të lehtë dhe të udhës që të rrëfejmë tek autori pikërisht qytetarin. Edhe më parë, por sidomos në këtë proces më shumë se njëzetëvjeçar, ku shqiptarët ende branisen, duke bërë megjithatë përpara, herë këmba doras, herë turra-vrap, le të themi kush e di për ku, por jo aq rrallë, mjerisht, ulur në bisht duke dyshuar tek Maska e Tyre: a vërtetë, ky lloj politikani që fiton në emrin tim jam unë? Ky është zgjedhja dhe përzgjedhja ime?! Ku po më çon ky, që unë nuk u ndakam dot prej tij? Ç’ka provuar, që vazhdoj t’i besoj, madje edhe kur premtimet promovohen aq pa cipë gjatë fushatave? Autori i këtij libri të josh t’i shtrosh këto pyetje, përderisa duket ashiqare se pikërisht pas falsitetit të tyre, vazhdojmë të ecim. Ky popull i ftuar që të sillet pikërisht kështu prej këtyre politikanëve që shtirjen e mashtrimin e kanë kthyer profesion, duke e mveshur me emra të tjerë: analist, politikan, deputet, ministër, kryeministër, president…të kësaj republike që herë bëhet demokratike e herë socialiste, pa qenë dot republikë e shqiptarëve siç janë.

Duke lexuar shkrimet e Kullës, s’mund ta refuzosh. Po, mund të mendosh kundër, diku mund të ndahesh, mund ta akuzosh se shpesh e tërheq sharrën në mish të gjallë, por më tej ti e tërheq këtë akuzë, teksa vëren se mishi ku dhemb sharra e fjalës së tij është i gjymtyrëve e trupit të tij… Kjo, besoj është pse-ja dhe sepse-ja që, së paku heshturazi, nuk mund të mos pranojmë se rrëfimi dhe po aq interpretimi i fakteve, ngjarjeve dhe fenomeneve të marrë në shqyrtim, është i drejtë dhe lehtësisht i verifikueshëm si i tillë. Nëse duhet të pyesësh veten: si ka mundësi që serioziteti, dramaticiteti deri në tragjizëm në këto analiza të rrepta, janë nënshkruar prej dorës së të njëjtit autor që ka ftuar audiencat të qeshnin me lotë…

Dimë jo pak autorë që i kanë rishkruar deri në përmbysje, librat e tyre të para ’90-ës. I kanë shndërruar pothuaj në libra të tjerë, me qëllimin e mëtutjeshëm: që po këtë fat ta kenë edhe autorët e tyre! Autorë të tillë, dëshirojnë të kundrohen, analizohen e respektohen si të tjetërt me ata që ka qenë realisht dikur. Në këtë suazë, gjejmë disidentë mu në mes të Bllokut, nobelistë prej elitës së shkrimtarëve të realizmit socialist. Sikur në Shqipëri të paskej pasur thjesht realizëm, dhe jo realizëm socialist! Këtë të fundit duket se e paskëshin aplikuar vetëm shkrimtarët dhe artistët e provincës! A thua udhëheqja e asokohshme është munduar tërë jetën ta bindë popullin se komunizmi nuk ia vlente, e këtij qëllimi nuk ia arriti dot as edhe pas rënies së hijes së Murit. Jo pak antarë të KQ të Partisë janë assete të vyer të shtabeve kryesorë të politikës së sotme. Të qenit ish-komunist sot është avantazh, teksa ish-të burgosurit dhe ish pronarët mbeten edhe me tej të pafat! Politika dhe shtypi respektiv, ka krijuar idenë se diktaturën e kanë ngritur dhe mbajtur më këmbë ata që u bënë me dosje, dhe jo ata që detyruan dhe hapën me përdhunë këto dosje.

Nuk di të kemi shumë autorë që e kanë ribotuar të plotë veprën e tyre letrare të para-lirisë, përkundrazi: kemi autorë, madje shumë të njohur, që kanë lënë jetim një pjesë të mirë të arsenalit të tyre, thjesht pse vepra e tyre ishte arsenal i politikës së mëparshme. Kulla, si rrallë kush, e ka kryer këtë gjest. Dramat, komeditë dhe skeçet e tij luhen, shfaqen dhe janë ribotuar si dikur.

Me këtë libër, Pëllumb Kulla kryen të njëjtin gjest me kontributin e tij në fushën e shtypit. Partitë kryesore të inskenimit pluralist i ndërruan vendet nga dy herë, por shkrimet e tij për ta mbeten po aq aktualë!

Kulla e fjalës dhe e mendimit publik të këtij autori ka qenë e imponuar të hapë frëngji nga të gjithë anët, nëse nuk ka qenë vetërrotulluese: here në luftë me të majtën, më pas e sot e kësaj dite shembëllen sikur i shkreh bataretë kundër së djathtës. “Shokë” dhe “armiq”, kolegë dhe shefa, të njohur të tij – kanë qenë dhe janë ende miq ose kundërshtarë me të, janë gjendur në krahë apo përballë shqyrtimeve të Kullës, si përpara ligjit dhe kushtetutës: të barabartë si miq dhe armiq! Zhvendosja e tij është thjesht iluzion: ky libër, provon se autori është po ai, një dhe i vetëm: vetvetja! E krijuar prej jetës dhe udhës që ai ka përshkuar dhe përshkruar.

Shqiptarët e Pëllumb Kullës e pranojnë mjerimin ekonomik dhe mungesën e lirive individuale e qytetare në të shkuarën, nën diktaturë pra, por të vërtetat e artikuluara prej shkrimtarit i ftojnë ata ta besojnë si të vërtetë këtë diagnozim edhe sot e kësaj dite. Edhe pse njera palë pretendonte se “…na marrin të keqen krizat e Perëndimit” (Lindja dihet, s’ka kriza fare! E, kur ka pasur ndonjëherë?!), teksa pala tjetër e rinovon me punë vullnetare kryeministrinë, dhe e quan të mbyllur ciklin e tranzicionin me … ardhjen e saj në pushtet!!!

Po të ishte vërtetë kështu, merita do të ishte e ish-pushtetarëve, por si i bëhet që ata përfunduan në fund të këtij tranzicioni në një opozitë aq të leqe-dridhur?!

Nëse Shqipëria s’është atdheu i njerëzve të zakonshëm, nëse shoqëria shqiptare nuk ka ende shenja të një shtrese të mesme të konsoliduar, nëse prona ende nuk ka shkuar tek i zoti (…u tha qartë nga kryeministri i ri: “Toka t’i jepet fshatarit me tapi, sipas Ligjit 7501”, pra kush tha se Berisha paska dalë nga skena?!), nëse në thelb kjo shtresë politike ka shumë të drejtë të mos e dëshirojë hyrjen në Europë, pasi me atë rast rrëzohen tërë maskat e saj, mbetet që Shqipëria të jetë vetëm “Atdheu i Politikanëve”. Pa asnjë mëdyshje, në radhë të parë, atdhe i politikanëve në pushtet. Kjo shtresë politike, o miq të mij, është e tëra në pushtet! Në Opozitë janë ca pako zëra rebelë, dhe …populli, që herë konsiderohet turmë dhe herë sovran!

Gjatë redaktimit dhe leximit të këtij libri, por edhe të shkrimeve të mbramë të Pëllumb Kullës, botuar kudo ku nuk ndalohet emri i tij, duket se gjithnjë pas intervaleve sado të shkurtër heshtjeje, rifillon procesi i rilindjes së opozitarit. Merret vesh, nuk jam unë, i autorizuari, që t’ju paralajmëroj, apo t’ju rrëfej shenjat se ku dhe kur ka filluar skicimi dhe gdhendja e radhës për frëngji të reja të kësaj Kulle…

Motua është e njëjtë: ky mund të jetë Atdheu juaj, po imi jo! Nuk kërkoj Atdhe tjetër, por këtë që kemi, le ta bëjmë së bashku të banueshëm për të gjithë!..

* (Pasthënie e librit nga Faruk Myrtaj që është dhe redaktor i librit)

PSIKOLOGU ARIF HOTI

January 14, 2014 by dgreca

Portret/

Nga: Zeqir Lushaj/

Ne Foto: Familja Hoti, Arifi e Fatmira me tre fëmijtë/

-Arif Hoti, në biseda të ndryshme thekson me bindje e pa asnjë hezitim se: -Uniforma e klerikut, për mua, është një mundësi më shumë për tu vënë më mirë në shërbim të idealeve humane, në radhë të parë për njerëzitë nevojtarë, për tu vënë përditë e më shumë, e përditë e më mirë, në shërbim të begatimit të shpirtit të shqiptarit, të rritjes së besimit e të optimizmit të tij, si kusht i përparimit më të shpejtë të Atdheut tonë të dashur e të shtenjtë-

KUSH ËSHTË PSIKOLOGU ARIF HOTI?

– Lindur e rritur në Berbat (Shkëlzen) të GASHIT, me origjinë nga Hoti i Famshëm i Mbishkodrës, Fis i Parë në 12 Baraqet e Maleve të Veriut. “Ndihmom Zot, e pushka e Hotit”, -është një shprehje shumë shekullore shqiptare.

– Gjyshi i tij, Zmajl Arifi, ka qenë një burrë i njohur në krejt Gash të Gurit, si luftëtar trim, shtëpi bujare e besnike, simpatizant e luftëtar aktiv i Fan Nolit, probatim i Qorr Iljazit të Drenicës.

– Katragjyshi i Arifit, (pra, gjyshi i Zmajlit), Ukë Ibrosh Hoti, ka qenë dervishi i parë bamirës në Malësinë e Gjakovës.

– Edhe nga dajat, në Gri, vëllai i gjyshit të nanës së Arifit, Avdyl Hasani, (mixha i Sadik Selmanit), ka qenë luftëtar i Bajram Currit, dervish i njohur dhe është tyrbe e parë në rrethin e Tropojës, për tarikatin SADI, tash e rreth një shekull.

…!- Vet Arif Hysen Hoti (Osmaj), ka 30 vjet në veprimtari të pandërprerë në rrugën e bamirësisë e të tarikatit. E ka filluar këtë punë, ilegalisht, me shumë sakrifica e peripeci, e pse jo, edhe me pasoja, në kohën e komunizmit dhe e zyrtarizoi me sukses fillë me ardhjen e demokracisë.

– Sot, ai është i njohur si burrë me autoritet, si bamirës i sprovuar, si pleqnar e pajtimtar gjaqesh e konfliktesh të ndryshme në shkallë rrethi e në shkallë kombëtare.

– Është me arsim universitar, i diplomuar në Tiranë me rezultate të larta , në degën për Psikologji Praktike.

– Punon e jeton në Babrru të Tiranës, ku pret e përcjell çdo ditë mbi 100 vizitorë nga e gjithë Shqipëria dhe trojet e saj jashtë kufirit shtetror, nevojtarë për konsulta e këshilla të Njeriut të Mirë. Duke parë librin e tij të vizitave, të bjen në sy se tek psikologu Hoti, shkojnë njerëz të të gjitha moshave, krahinave si dhe të të gjitha besimeve fetare. (Në ditë të veçanta të vitit, sidomos për festa, ky numër i vizitorëve, dy e tre fishohet).

– Psikologu tropojan, është aktiv edhe në jetën politike- shoqrore të vendit. Ka marrë pjesë në shumë veprimtari lokale, kombëtare e ndërkombëtare dhe është takuar për arsye pune, me shumë personalitete të vendit e të huaja.

– Bamirësi i Shkëlzenit, sheh Arif Hoti është një njeri shumë familjar, i lidhur ngusht me tërë gjakun e njerëzve të vet, të fshatit, të fisit, të rrethit, të Atdheut, kah i thonë Shqipëri Etnike…. e, aq shumë fije e lidhin sot edhe me Diasporën Shqiptare.

Me nusen e tij shembullore Fatmira, kanë lindur e rritur dy djem e një vajzë.

– Arif Hoti, në biseda të ndryshme thekson me bindje e pa asnjë hezitim se: -Uniforma e klerikut, për mua, është një mundësi më shumë për tu vënë më mirë në shërbim të idealeve humane, në radhë të parë për njerëzitë nevojtarë, për tu vënë përditë e më shumë, e përditë e më mirë, në shërbim të begatimit të shpirtit të shqiptarit, të rritjes së besimit e të optimizmit të tij, si kusht i përparimit më të shpejtë të Atdheut tonë të dashur e të shtrenjtë-

– Psikologu bamirës, është shkrimtar dhe poet. Ai, ka botuar deri tani dy libra, në shtypshkronjën “Kristalina KH”, Tiranë 2011-2012:

ILAHI,… (Këngë), dhe,

30 VJET NË RRUGËN E BAMIRËSISË.

———–(Per gazeten” Dielli” në USA, Janar 2014-

AFIRMIMI I LETËRSISË SHQIPE NË BOTË- ALI PODRIMJA – POET I MADH I RANGUT EVROPIAN

January 14, 2014 by dgreca

NGA JAN MICHAŁ STUCHLY (POLONI)*/

Poet i madh, melankolik, patriot dhe një njeri i thjeshtë – ky ishte Ali Podrimja, që më mbeti në kujtesën time, poet lirik i rallë i revoltës, i dhembjes dhe vuajtjes njerëzore, i njohur dhe i çmuar jasht kufijve të atdheut të vet, një poet i papërsëritshëm në artin e vet brilant poetik, që e ngriti poezinë shqipe në majet e poezisë evropiane.

Poezinë e Ali Podrimjes pata rastin ta lexoj për herë të parë në revistën e njohur letrare polake „Literatura na świecie” (Letërsia botërore”) qysh në vitin 1979 në polonisht, të përkthyer nga miku im, poeti dhe përkthyesi i njohur Mazllum Saneja. Ndërkaq, veprën e tij më të plotë poetike e kam hasur më vonë në librin e botuar aq të bukur te edicionit „Pogranicze” „Flaka e vjedhur”( në përkthim të Mazllum Sanejes dhe të Ewa Śmietańskes) , të poetit tashmë të njohur në Evropë. Ali Podrimja na paraqet botën paralele, të thjeshtë dhe homogjene, të ndërlikuar dhe komplekse, botën që është një „planet i mërguar” që „ vetëton”, një botë përplot gjarpërinj dhe luanë, një botë e të vetmuarëve dhe e atyre të kërkuarëve. Poezia – letërsia kërkojnë nga shkrimtari një përkushtim të tërë të flijuar e besnik dhe një vetëdije të thellë kombëtare. Problemet vetjake madje ato më personale dhe intime bëhen dhe ngriten në çështje të përgjithshme të shoqërisë, gama e të cilave është e gjërë dhe komplekse. E këtillë është poezia e Ali Podrimjes, të cilën e karakterizon një gamë e gjërë e problematikës dhe një shumëllojshmëri e mjetëve shprehëse.

Në poezinë e tij Podrimja nuk shtron vetëm probleme të ekzistencës kombëtare, po vete edhe më larg, duke shtruar dhe kapur probleme universale të njerëzimit, qofshin ato evropiane , botërore , kozmike, ku luftojnë në mes vete Zoti dhe Djalli, ndonëse nganjëherë nuk dihet se kush është Zot a Djall. Ali Podrimja gjithnjë është ballafaquar duke luftuar në mënyrë të paepur me fatin dhe historinë, gjithnjë ballëlart, me guxim, nder dhe dinjitet, i vetëdishmë për “mjerimin njerëzor”, duke ditur se mund të jetohet edhe me “litar rreth kokes”.

Ndërkaq, shkruaj këtu edhe për thjeshtësine dhe qartësinë kreative, që është një punë e vështirë në të shkruarit çfarë ndodh me magjistarin e poezisë jo vetëm shqipe Ali Podrimjen, i cili si një magjistar i fjalës poetike krijoi gjuhën moderne poetike në tërë historinë e letërsisë shqipe. Konciziteti, shprehjet lakonike me shkurtime të rrufeshme, kontrapunktet, oksimoronet, personifikimet, ndryshueshmëria e rrëfimit, pikat e befasishme kulmore me ato mendime te bukura, të thella, të cilat gjatë leximit zëmë t’i njohim si fragmente të mendimeve tona.

Dhe shtrohet pyetja me cilët poetë ka ngjashmëri Ali Podrimja dhe kush është më i afërt përkah mënyra e të menduarit, me format e përshkrimit etj me poetin e madh shqiptar. Duke lexuar me kujdes dhe kënaqësi veprën e plotë poetike “Flaka e vjedhur” në polonisht të Podrimjes në një përkthim brilant të Mazllum Sanejës më përfytyrohen poetët e mëdhenj botëror Federico Garcia Lorca, Paul Eluard, Pablo Neruda, Salvatore Quasimodo apo Konstantinos Kawafis si dhe poetët tanë Czeslaw Milosz dhe Zbigniew Herbert.

Si përfundim, mund të theksoj se kjo poezi tronditëse dhe rrëqethëse lexohet si një tragjikë e thellë, e përjetuar e një liriku ekzistencial, që dëshmon fillimin e një epoke të re në zhvillimin e formës dhe gjuhës poetike jo vetëm në letërsinë shqipe…

Sa keq, që nuk arrita ta njoh fizikisht poetin Ali Podrimja, i cili më në fund e mbaroi udhëtimin e vet prometeik ne atdheun e artit të poezisë , ashtu fillikat i vetëm.

Do ta përfundoja këtë shkrim për poetin Ali Podrimja me vargjet e një poezie antologjike të poetit të madh polak Zbigniew Herbert, kur ia lë porosinë si një dhiatë heroit të vet Zotit Cogito:

“ Shko se vetëm kështu do të pranohesh në rrethin e kafkave të ftohta

Në rrethin e stërgjyshërve të tu: Gilgameshit Hektorit Rolandit

Mbrojtësve të mbretërisë pa kufij dhe qytetit të hirave

Bëhu besnik Shko”!

*Jan Michal Stuchly, poet dhe piktor polak – deri me sot ka bere bukur shume per afirmimin e letersise shqipe ne hapesiren kulturore te Polonise, duke botuar panorama te tera ne gazeta dhe revista letrare polake.
* (Përktheu nga polonishtja:Mazllum Saneja, i gjate vitit 2013 perktheu dy libra shqip ne polonisht: librat me poezi te zgjedhura te poeteve te njohur Fatos Arapi (“Me jepni nje emer” dhe Agim Gjakova (“Saga flurore”, perurimi i te cilit u be ne mes te majit 2013 ne Varshave). Nderkaq, perurimi i librit me poezi te zgjedhura te Fatos Arapit do te behet ne maj te ketij viti.