Featured – Page 429 – Dielli

HISTORI- PRINCESHAT SHQIPTARE NE BORDIN E “QUIN-MARY”

April 18, 2018 by dgreca

PARIS-SOIR (1938) : TRI MOTRAT E ZOGUT UDHËTUAN NË BORDIN E “QUEEN-MARY” ME SAMUEL GOLDWYN, PRODUCENTIN E FAMSHËM KINEMATOGRAFIK AMERIKAN./

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 18 Prill 2018/

Në foto janë tri motrat e Mbretit Zog teksa vështrojnë Nju Jorkun nga Empire State në mars të vitit 1938, të shoqëruar nga Guvernatori i atëhershëm i Nju Jorkut dhe kandidat për President, Al Smith./

“Paris-soir” ka botuar, të martën e 29 marsit 1938, në faqen n°3, një shkrim në lidhje me udhëtimin e tri motrave të Mbretit Zog nga Amerika për në Francë, në të cilin shpjegon arsyen e kthimit të tyre të përshpejtuar në Evropë.

Aurenc Bebja ka sjellë në vijim, për publikun shqiptar, tekstin e plotë të gazetës franceze, nëpërmjet faqes së tij “Dars (Klos), Mat – Albania” :

Tri motrat e Mbretit Zog, princeshat Maxhide, Ruhije dhe Myzejen, të cilat kaluan disa javë në Amerikë, po kthehen në Evropë në bordin e “Queen-Mary”.

Ato mbërrijnë këtë pasdite në Cherbourg (Francë).

Producenti i njohur kinematografik amerikan, Samuel Goldwyn, i cili u pati propozuar princeshave shqiptare që t’i bëjë të famshme, gjendet gjithashtu midis pasagjerëve të “Queen-Mary”.Motrat e Mbretit Zog përshpejtuan kthimin për në Evropë, në mënyrë që të merrnin pjesë në martesën e vëllait të tyre me Princeshën Geraldinë Apponyi; ceremonia do të zhvillohet me 27 prill në Tiranë.Gjatë paradës ushtarake, pas martesës, do të marshojë një regjiment i tërë i amazonave shqiptare, të veshura me uniforma piktoreske dhe të udhëhequra nga Princesha Maxhide.

Është kjo e fundit, e frymëzuar nga idetë moderne, që ka krijuar këtë regjiment amazonash, të rekrutuara në mesin e vajzave të familjeve më të mira të Shqipërisë.

Ambasadori Mal Berisha promovon në Durrës Herman Bernstein

April 17, 2018 by dgreca

Herman Bernstein, Ambasador i SHBA-ve, në Mbretërinë Shqiptare, 1930-1933/

Nga Shefqet Kërcelli/

Mbrëmjen e datës 13 prill 2018, në klubin e arteve “Sigal” në Durrës, u organizua promovimi i librit më të fundit të Ambasadorit Mal Berisha, me titull”Herman Bernstein”, Ambasadori Amerikan në Shqipëri. Në këtë aktivitet morën pjesë shumë qytetarë durrsakë, intelektualë, studius, gazetarë, krijues, miq të botuesit, etj. Fillimisht shkrimtari i mirënjohur durrsak Hoxha bëri një prezantim të shkurtër të aktivitetit studimor dhe botues të autorit, ambasadorit Mal Berisha, duke u ndalur në vitet e fundit, ku spikasin studimet dhe botimet rreth perceptimit të popullit shqiptar nga studiuesit anglo-saksonë. Jeta e zotit Mal Berisha në këto vite ka ecur në dy shina paralele, ajo e hulumutuesit pasionant dhe diplomatit. Si botues, veçojmë veprat “Shqiptarët, lisa mbi truallin ilir’, “Shqiptarët, europianët më të lashtë dhe më të rinj”, “Charles Telford Erickson, amerikani që i kushtoi jetën Shqipërisë”, “Realitete shqiptaro-britanike”, dhe së fundmi monografia e ambasadorit Herman Bernstein. Shkrmtari Hoxha theksoi se, krijimtaria dhe puna studimore e zotit Berisha, ka njohur rritje, në cilësinë dhe interpretimin shkencor të ngjarjeve e fakteve historike, duke i bërë bindës librat e tij tek lexuesit. Pikërisht botimi i tij i fundit Herman Bernstein, shpreh qartë aftësinë dhe pjekurinë e tij si studjues i plotësuar tashmë dhe i profilizuar në këtë fushë të bukur të historisë. Punë kërkimore shkencore për ta sjellë të plotë figurën e ambasadorit Bernstein dhe familjes së tij, është një tregues i formimit të gjithanshëm të autorit Mal Berisha, si studjues, diplomat, publicist dhe krijues. Ndërsa si diplomat ai ka zhvilluar teorinë Soft Power, për prezantimin e vlerave më të mira të popullit shqiptar në disa universitete, forume dhe auditoriume ndërkombëtare. Diplomati Berisha ka shërbyer si diplomat i vendit tonë fillimisht në Stamboll, Konsull i Përgjithshëm, dhe pastaj në Londër, si ambasador në Mbretërinë e Bashkuar, Irlandën e Veriut dhe Irlandës.

Mbas këtij prezantimi të shkurtër të karrierës diplomatike dhe studimore, zoti Berisha shjegoi para pjesmarrësve motivin dhe qëllimin e krijimtarisë së tij, sidomos veprave për amerikanët që kanë shërbyer në Shqipëri, të cilët e dashuruan popullin tonë në limitetet e njerzores e punës së tyre diplomatike. Duke u lidhur ngushtësisht me jetën, hallet e traditën e Shqipërisë së kohës, këta diplomatë bënë të pamundurën për të mbrojtur kombin shqiptar në opinionin dhe kancelaritë ndërkombëtare, që kulmon me shpëtiin e Shqipërisë në Konferencën e Paqes në Paris. Por mos harrojmë se situatën paraprake, punën në terren dhe përgatitjen e presidentit Uilson për të mbrojtur çështjen shqiptare ja dhanë këta diplomatë amerikanë të shqiptarizuar dhe mërgata brilante shqiptare e kohës në SHBA. Pikërisht ndriçimin e këtyre figurave amerikane para opinionit shqiptar në gjithë dimesionin e vet, e ka mision parësor studiuesi dhe diplomati Mal Berisha. Kërkues ndaj vetes, hulumutues i arkivave brenda dhe jashtë vendit, deri tek YIVO Institute of Jewish Research, NYC. Lëvrues i shqipes dhe anglishtes, mëndje e hapur në cekjen dhe trajtimin e fakteve jetësore, Mali, në librin e tij prej 334 faqesh na sjell me gjithë thjeshtësinë dhe madhështinë e tij, figurën e Ambasadorit Herman Bernstein.

Po kush është Ambasadori Bernstein, sipas zotit Berisha?

Këtë na e shpjegon faqe mbas faqe, kapitull mbas kapitulli, pjesë mbas pjesë në këtë libër që nuk të le pa e lexuar në kohën sa më të shkurtër. Ja çfarë shkruan autori për përfaqësuesin zyrtar fuqiplotë të SHBA-ve në Mbretërinë Shqiptare të viteve 1930-1933, Herman Bernstein, mik i tre presidentëve amerikanë: Theodore Roosevelt, Uoodrou Uilson dhe Herbert Hoover.Ardhja e një figure kaq të lartë, si Herman Berstein në postin e ambasadorit përbën një ndër nderimet më të mëdha që shteti dhe qeveria amerikane i bënë shtetit shqiptar. Po ashtu, edhe hebrenjtë e Amerikës ndjejnë se ky ishte një vlerësim për ta. Teksa krijohet kështu, një lidhje mes këtyre tre kombeve, përfaqësuar nga një figurë e tillë e lartë siç ishte Herman Berstein. Një njeri i cili kishte pasur kontakte me njerëzit më të shquar të botës, të tillë si Leon Tolstoi, Leo Trocki, August Rodi, Leon Andrejevi, George Bernard Shou, Sheik Ul Islam, Sigmund Freud, Aleksandër Moisiu dhe mbi të gjitha, ai kishte miqësi personale edhe me vetë Albert Ainshtajnin. Teksa pas ardhjes në Shqipëri shohim se si vetë Bernstein vlerëson Shqipërinë dhe shqiptarët. Ai i çmoi lart traditat e mrekullueshme shqiptare, tolerancën fetare, besën shqiptare, hebrenjtë dhe trajtimin e tyre. Dhe vlerësimet e tij janë aq të larta sa sot, pavarësisht distancës kohore, ndjehemi krenarë për trashëgiminë e tij…

Si hebre, ai la një trashëgimi të jashtëzakonshme edhe rreth historisë së pranisë hebraike në Shqipëri. Gjithsesi, identiteti hebraik i Bernsteinit nuk mund të veçohet nga kontributi i tij si përfaqësues i një kombi të madh, atij amerikan. Vetëm dhjetë vite para se Bernsteini të emërohej në Shqipëri, vendin tonë e kishte mbrojtur Presidenti Uilson, ndërsa Bernsteini kishte njohje personale me të, qëkur ai ishte guvernator i Nju Xhersit. Madje, ai kishte organizuar edhe takime të tij me gazetarët më të famshëm të Amerikës në fushatën elektorale të vitit 1912. Një ndër veçoritë që duhen vënë në pah më shumë është se ai ishte një mik i ngushtë edhe i Presidentit Hoover. Siç do të shohim, ai kishte kontribuar shumë në zgjedhjen e këtij Presidenti duke mbuluar si gazetar për shtypin amerikan ngjarje të cilat kanë tronditur njerëzimin, siç është revolucioni i sovjetëve. Fjala e tij pati peshë të madhe në zgjedhjen e këtij burri të madh në krye të Shtëpisë së Bardhë, sidomos me botimin e librit “Njeriu që e solli Amerikën në Botë”. Së dyti, nga urimet që Bernstein mori me rastin e emërimit në Shqipëri, do të shohim qartë se ai kishte një ndikim të jashtëzakonshëm te lobi hebraik në SHBA, i cili ka luajtur përherë një rol shumë të rëndësishëm në zgjedhjen e presidentëve amerikanë, të paktën prej asaj periudhe. Duhet thënë se Amerika e atëhershme nuk ishte ajo e sotmja, ku respektohen të drejtat e bashkësive të ndryshme. Gjurmët e antisemitizmit në Europë kishin filluar të shfaqeshin dukshëm. Edhe Amerika vetë, edhe pse vend i formuar nga emigrantët, ka dhënë shembuj që nuk e bëjnë të ndihet mirë në raport me hebrenjtë e asaj kohe. Një ndër rastet fatkeqe që e ilustron këtë më mirë është ai i anijes St. Louis. Dhe nëse nuk dihet fati i çdo individi të asaj anijeje, fati i hebrenjve në vendet europiane deri në fund të luftës së Dytë Botërore tashmë dihet. Edhe vende të tjera me prirje më të pakta antisemitiste nuk kanë qenë gjithsesi kaq dashamirëse ndaj hebrenjve, siç ka ndodhur me Shqipërinë…

Studimi i jetës së Herman Bernsteinit

Studimi i jetës së Herman Bernsteinit përbën në vetvete një sipërmarrje shumëplanëshe. Është i rrallë dhe i admirueshëm fakti sesa shumë mund të bëjë njeriu gjatë një jete jo aq të gjatë, sa ajo e tij. Sa udhëtime të gjata ndërkontinentale, në kushtet e lëvizjes së ngadalshme të kohës, sa artikuj gazetash, sa ngjarje të përshkruara drejtpërdrejt nga terreni ku ndodhnin, sa vepra letrare të shkruara, sa polemika të publikuara, sa përkthime veprash në disa gjuhë, rusisht, anglisht, gjermanisht, frëngjisht, hebraisht, polonisht, madje edhe esperanto janë dashur. Ai ka botuar 14 vepra dhe fatmirësisht të gjitha mund të gjenden lehtësisht të ribotuara sot. Veprat e përkthyera nga Bernstein-i janë 17, që të gjitha kryevepra të autorëve të mëdhenj. Megjithëse, zanafilla e këtij studimi ishte periudha e jetës së Herman Bernstein-it në Shqipëri (1930-1933), densiteti i jetës së tij paraprirëse intelektuale përfshiu me interes një pjesë të madhe të punës sime. Prandaj, ashtu si në rastin e studimit të jetës së amerikanit Charles Telford Erickson, që i kushtoi jetën Shqipërisë, apo në ato të udhëtarëve të “The National Geographic Magazine”, që e paraqitën Shqipërinë me tërë bukuritë e saj dhe gjithashtu, si në rastin e studimit të “Racave dhe Feve në Europë” si raca më e vjetër dhe më e bukur në kontinent, po kështu, shkrimet e udhëtarëve britanikë në trojet shqiptare, që e përshkruajnë Shqipërinë dhe shqiptarët me nota ekzotike, edhe në jetën e Herman Bernsteinit, në përmbledhjen e parë dhe në këtë të tashmen, ndjej se ndikimi i gjithë atyre aspekteve, që plotësojnë njohjen e figurave të mëdha, apo një periudhe historike, ka qenë shumë i madh.Në një kapitull të veçantë autori shpjegon dhe kontaktet e para shqiptaro – amerikane.

Historia e marrëdhënieve shqiptaro-amerikane fillon përpara krijimit të vetë shtetit shqiptar. Gjurmët e para të vëmendjes amerikane ndaj historisë së kombit shqiptar i gjejmë te poema e Longfellout “Përrallat e Bujtinës ndanë Udhës”, në të cilën i këndohet heroit tonë Gjergj Kastrioti Skënderbeu. Përkthimi i kësaj vepre është bërë nga Fan Noli (1916):

Banorët e parë amerikanë në Shqipëri

Ndërkohë që emigrantët shqiptarë shkonin e vinin përtej oqeanit, në Shqipëri u shfaqën banorët e parë amerikanë. Ungjillorët. Ata arritën në Korçë në fillim të viteve 1900 dhe bashkëpunuan me motrat Qiriazi dhe familjen Cilka. Ishin kenedët që u bënë shumë të njohur në atë qytet. Në Korçë, Shoqëria Biblike kishte kohë që e kishte filluar veprimtarinë e saj. Aty përdorej Bibla e përkthyer në gjuhën shqipe me iniciativën e Robert Pinkertonit nga Shoqëria Britanike Biblike shkruar më 28 gusht 1816. Në vitin 1855, Konstandin Kristoforidhi, Aleksandër Thomson dhe Shoqëria Biblike publikuan Biblën e plotë në shqip, në dialektin geg. Kjo ndodhi për herë të parë në historinë tonë, çka e bëri librin e shenjtë të përdorej nga shqiptarët dhe ndihmoi në identi-fikimin e tyre bazuar në një gjuhë të përbashkët. Më 23 tetor 1891, Gjerasim dhe Sevasti Qiriazi themeluan të parën shkollë për vajza në Shqipëri, e cila kishte modelin e shkollave të tilla protestante të hapura nën Perandorinë Osmane që nga viti 1800. Më 14 nëntor 1892, Gjerasim Qiriazi me ndihmën e bashkëpunëtorëve të tij themeluan Vllazërinë Evangjelike me qëllimin e vetëm, që të zhvillonin dhe përhapnin gjuhën shqipe dhe njohuritë rreth Biblës. E tillë ishte gjendja në Korçën e asaj kohe, kur në vitin 1908 arriti edhe familja prej pesë anëtarësh e Charles Telford Ericksonit. Ata nuk qëndruan aty, për shkak se gjetën një Korçë shumë më të zhvilluar nga ajo që përfytyronin. Ata ishin në kërkim të një vendi më të pazhvilluar, i cili, siç thotë Ericksoni, të plotësonte një standard tjetër, atë që ai më vonë e përshkruan kështu: “Nëse do të kërkoja një vend, ku të mos kishte asnjë prej elementeve të jetës së rehatshme, kurrë nuk do të kisha gjetur një vend më të mirë se Shqipëria”. Ndikimi i këtij amerikani në historinë e Shqipërisë tashmë është bërë i njohur dhe nuk do të ndalemi aty, por ngjizja, vendosja e themeleve, hapja e udhës së një marrëdhënieje të kombit më të varfër e më të vuajtur të Europës me kombin më të madh dhe më të fuqishëm të globit, që po formësohej, është një rast unik që vlen për t’u studiuar me shumë vëmendje dhe respekt. Ashtu si kish bërë Longfellou me poemën “Skënderbeg” disa dhjetëvjeçarë më parë dhe siç do të bënte Bernsteini më pas edhe Ericksoni i kushtoi heroit tonë poemën e mëposhtme:

“Skënderbeg,

Ti dorën nuk e zgjate drejt skeptrit njollagjak,

As i trishtë nuk kërkove të shprishurën kurorë,

Përballë i dole që vetë të merrje hak,

Ndaj atij tirani djemrrëmbyes e idhnak,

Që dheun tënd kishte shtënë në dorë.

I flake tej nderet e pafundme imperiale,

Dhe lavdinë ndër vite të fituar,

Të mbroje folenë e vendit tënd, trazuar,

Si shqipe-shqiptare gjokszbuluar,

Prej morisë së pafund të shigjetave, i sulmuar.

U zhveshe nga një fe që të kishte ndarë,

Nga shtëpia, babai, nëna dhe altari,

Dhe varrose një dashuri,

Tinëzare, por të bukur, tretur, ëmbëlsi,

Për at’ dhe, fe e truall që t’ la i pari.

Si dikur Zoti yt, drejt vdekjes t’i shkove,

Ndërsa bota krejt e qetë të kundronte,

Pa luajtur qoftë dhe gishtin për shpëtim,

Pa rrahur një herë duart për tëndin guxim,

Kur kombit tënd si shi gjaku i kullonte.

Shpirt martir, eja prapë dhe hakmerru!

Nga pluhuri ngrije atë flamur, në lartësi!

Bëhu edhe një herë për ne, frymëzim,

Për Kryqin e Ndritur deri në amshim,

Dhe pamjes së largët të Lirisë, silli përjetësi!”.

Ambasada e SHBA-ve në Tiranë

Për t’u theksuar është edhe fakti se Ambasada e SHBA-ve në Tiranë, e inauguruar më datën 27 nëntor 1930, është e para ndërtesë në historinë e Amerikës, e ndërtuar enkas për ambasadë. Ajo përfshihet në historinë e selive diplomatike të ndërtuara më vonë në shumë vende tjera të botës dhe shquhet si pioniere e këtyre ambasadave për arkitekturën dhe funksionalitetin e saj. Inaugurimi i saj bëhet pikërisht nga ambasadori Herman Bernstein.

Rëndësia e emërimit të Herman Bernsteinit

Emërimi i Herman Bernsteinit si Ministër Fuqiplotë në Mbretërinë Shqiptare, kishte rëndësi për Shqipërinë, për Vatrën në Boston dhe për vetë lobin hebraik në SHBA-të e asaj kohe. Vetë “Vatra”, e cila kishte vepruar si “qeveri shqiptare në mërgim”, e priti emërimin e tij me gëzim të veçantë, siç vihet re nga njoftimi i botuar për në gazetën “Dielli”: “Ministri i ri i Amerikës Herman Bernstein lindi më 21 shtator 1876 në Vladislavov sipas rusishtes, Neustadt – Schirmuindt, në gjermanisht, ose Naishtot në hebraisht, në atë kohë një vend në kufirin midis Gjermanisë dhe Rusisë, sot territor lituanez”, citon ai. Duke shtuar më tej detaje se ai ka shkruar për “Neu York Evening Post”, “The Nation”, “The Independent”, teksa ka themeluar gazetën “The Neu London Day”, ka qenë edhe botues i “The Jeuish Tribune”, apo i “Jeuish Daily Bulletin”. Ndërsa si korrespondent i “Neu York Times”, Bernsteini udhëtoi rregullisht në Europë, kur në vitin 1915 shkoi atje për të parë në terren situatën e hebrenjve në zonat e luftës. Më pas ai mbuloi si gazetar Revolucionin Socialist të Tetorit të vitit 1917 për gazetën amerikane “Neu York Herald”, çka e çoi atë drejt Siberisë dhe Japonisë me forcat amerikane të ekspeditave. Ai hartoi artikuj mbi Konferencën e Paqes në Paris në vitin 1919, po për të njëjtën gazetë. Gjatë udhëtimeve Bernsteini mori intervista nga disa prej njerëzve më të shquar të Europës, përfshirë Kontin Uitt, Metchenikoff, Bergson, August Rodin, G.B Shau, Tolstoin dhe mblodhi materialin e librit “Me mendjendriturit” botuar në vitin 1912. Teksa vepra e Herman Bernsteinit gjendet në arkivën e Institutit të Hulumtimeve Hebraike “YIVO”, në Nju Jork. Ku hapjen e këtij instituti e mbështetën intelektualët më të shquar, përfshirë Ajnshtainin dhe Sigmund Freud-in. Ndërkaq, në një shkrim me titull “Koleksioni i Herman Bernsteinit për Shqipërinë”, dr. Elez Biberaj shkruan: “Ky koleksion përfaqëson një burim të vlefshëm për studiuesit e interesuar për zhvillimet e Shqipërisë në fillimin e viteve 1930. Ai është relativisht i pasur dhe përbëhet nga tetëmbëdhjetë dosje të vendosura në katalogë, sipas subjekteve që përmbajnë. Ai përmban informacion interesant mbi aktivitetin e Bernsteinit në Shqipëri, marrëdhëniet e tij me shumë shqiptarë, intervista me burrështetas dhe një dorëshkrim bibliografik për Mbretin Zog si dhe informacion tjetër përkatës. Ambasadori Bernstein duket se ka qenë shumë i interesuar rreth Shqipërisë dhe historisë së saj. Ai shkroi disa artikuj për luftën e shqiptarëve për mbijetesë në një vend sovran. Gjatë qëndrimit të tij në Shqipëri ai u bë një figurë shumë e njohur dhe mik i ngushtë i shumë shqiptarëve përfshirë Mbretin Zog, Faik dhe Mehmet Konicën”.

Mbrojtja e hebrenjve në Shqipëri

Me përkeqësimin e pozicionit të hebrenjve dhe ardhjen në fuqi të Hitlerit, Bernstein-i mori përsipër të bisedonte me Mbretin Zog çështjen e vendosjes së një numri të madh hebrenjsh si emigrantë në Shqipëri. Si rezultat i këtyre diskutimeve, në qershor të vitit 1933 ai u dërgoi një ftesë zyrtare biznesmenëve hebrenj të vendoseshin në Shqipëri dhe u premtoi “të ndihmonte me çdo mjet sipërmarrjet tregtare të ndërmarra nga të ardhurit e rinj, të tillë”. Më datën 29 gusht 1934, një zyrtar shqiptar në një dokument të nënshkruar e informon Bernstein-in rreth mundësisë së vendosjes së hebrenjve në Shqipëri. Kjo cështje u konkretizua dhe me kontributin e qytetarëve durrsakë në mbrojtjen e hebrenjve.

Marrëdhëniet e Shqipërisë me Italinë

Gjithashtu, koleksioni i Bernsteinit përmban informacion të rëndësishëm edhe mbi marrëdhëniet e Shqipërisë me Italinë dhe varësinë e saj kronike nga ndihmat e huaja. Në një letër të datës 28 maj 1930, H.T. Fultz, i cili drejtonte Shkollën Teknike, i raporton ambasadorit të sapoemëruar në Shqipëri, një memorandum marrëveshjeje për ndihmat që i ofronte Italia Shqipërisë dhe një bisedë që kishte bërë me një ministër shqiptar të paidentifikuar. Ai përmend bisedën shumë miqësore që ministri kishte pasur me të dhe që i kishte thënë se Shqipëria i kishte jetike ndihmat e huaja dhe se, tani për tani, e vetmja ndihmë që merrte Shqipëria, vinte nga Italia. Aty gjendet edhe një raport konfidencial i datës 3 shtator 1930, i ambasadorit Bernstein pas një vizite në shtëpinë e dr. Terenc Toçit, i cili hedh edhe më shumë dritë mbi varësinë e Shqipërisë nga Italia. Ai thotë se Shqipëria është në prag të shkatërrimit dhe se është shumë kritik ndaj Zogut, i cili i ka orientuar marrëdhëniet vetëm drejt Italisë, duke injoruar Greqinë dhe Jugosllavinë dhe se “Mbreti është i rrethuar nga dhjetë ose dymbëdhjetë vetë që e keqorientojnë atë”. Teksa një prej dokumenteve më të rëndësishme të koleksionit është edhe një material në shtatë faqe, i cili përmban intervistën që Mbreti Zog i ka dhënë gazetarit amerikan Pouell. Intervista duhet të jetë dhënë në fillimin e vitit 1931. Në këtë intervistë Mbreti Zog shpreh pikëpamjet e tij për ekonominë shqiptare, bujqësinë, si dhe marrëdhëniet e vështira të Tiranës me Beogradin dhe Athinën.

Bernstein, personalitet që promovoi shqiptarët

Ai ishte mik i tre presidentëve amerikanë: Theodore Roosevelt, UoodroU Uilson dhe Herbert Hoover. Ai kishte pasur kontakte me njerëzit më të shquar të botës si me Leon Tolstoi, Leo Trocki, August Rodi, Leon Andrejev, George Bernard Shou, Sheik Ul Islam, Sigmund Freud, Aleksandër Moisiu dhe mbi të gjithë, ai kishte miqësi personale me Albert Ainshtajnin. Një personalitet i tillë, për mua, në kontekstin shqiptar, është promovim i Shqipërisë, pasi përfaqëson dikë që ka përmasa universale. Ky është edhe qëllimi, misioni i veprës sime: Të zbulohet Shqipëria dhe shqiptarët, siç e kanë parë njerëz të tillë të mëdhenj. Kjo është pjesë e asaj që bota sot e quan “Pushteti i butë” i kombeve të vegjël, në marrëdhëniet ndërkombëtare. Një njeri që i “këndoi” Shqipërisë, lavdisë së saj antike, Skënderbeut, konsolidimit të shtetit të pavarur shqiptar, tolerancës fetare, virtyteve tona, besës dhe mikpritjes shqiptare.

Në gjithë këtë rrugë të gjatë studimore dhe shkencore, që i ka marrë disa vite kohë, zoti Berisha nuk la pa vlerësuar ndihmën dhe inkurajimin që i ka dhënë familja e tij, vecanërisht gruaja Donika, që meriton një falenderim të vecantë.

Gjithashtu gjatë shpjegimit të përmbajtes së librit të tij, autori Berisha solli në vemendjen e pjesmarrësve kontributin e qytetarëve durrsakë në strehimin dhe mbrojtjen e hebrenjve gjatë luftës së IIB, konkretisht familjes së vjetër durrsake, Stratti. Në vijim shkrimëtarë dhe krijues të qytetit në diskutimet e tyre sollën vlerat e këtij libri, si një kontribut i vecantë në historinë e popullit shqiptar, që duhet të zerë vendin e duhur dhe në programet mësimore te shkollave tona. Zoërinjtë Hysen Haxhia, Nikollaq Spathari, Eqrem Shehu, zonja Adelina Hoxha dhe studjuesi nga Kosova, Isak Guda evidentuan ceshtjet kryesore të librit, që nëpërmjet një personazhi si Herman Bernstein, evokon e lartëson miqësinë tradicionale midis dy popujve tanë, atij amerikan e shqiptar, ku diplomatët e dy vendeve kanë rol e mision të rëndësishëm. Ndërkohë u evidentua dhe puna e zotit Mal Berisha, si diplomat dhe historian. Gjithashtu diskutantët i uruan autorit vazhdimësi në krijimtarinë e tij në këtë gjini të historisë, pra, librit biografik e monografi. Aktivitetit nuk i munguan ngjyrat artistike dhe emocionet qe të jep recitimi i poezisë nga aktori i madh Mirush Kabashi. Kështu mjeshtri Kabashi recitoi disa poezi të krijuara nga H.Bernstein dhe përkthyer me mjeshtëri nga zoti Mal Berisha, të cilat merituan duartrokitjet e auditorit. Në fund të promocionit Zoti Mal Berisha falenderoi pjesmarrësit dhe qytetarët durrsakë për pritjen dhe vlerësimin që i bënë në këtë mbrëmje të vecantë. Aktiviteti u monitorua nga Klub ART “Sigal” Durrës.

NË KOPSHTET E VATIKANIT, ÇASTE PRANË PAPËS SË NDERIT…

April 16, 2018 by dgreca

– Emocion në ditëlindjen e Tij të 91-të, 16 Prill /

nga Visar Zhiti/

Ç’kopshte të mrekullueshëm brenda mureve në Vatikan, aq sa na duket se jemi futur në një ëndërr! Nga lart rrjedhin ujvara qiellore, nga ato me misterin e dritës tjetër. Po dhe një qetësi mërmëritëse që sikur ia zbulojmë kumtin te udhët mes blerimeve, aq ndjellëse, për të ecur sa më paqësisht, tani e gjithmonë, në dashuri.Gjethnajë dhe bar gjallërues, cicërima të kristalta dhe frushullima flatrash. Jo, nuk janë vetëm zogjtë, por dhe engjëjt, kështu na duket.Pasditja sikur merrte frymë me mushkritë e “Shpellës së Lourdes-it”, që na shfaqet befas fare pranë. Dhe na kap një ndjesi përlehtësimi dhe përhapjeje, sikur nuk kemi kufizime, jo vetëm ndaj njëri-tjetrit, dhe ndihemi frymë gjithandej.

I shtrëngova dorën sime shoqeje. Sikur mernim nga drithmat e njëri-tjetrit kështu. Para nesh, e ndienim, rendëte djali ynë, i padukshëm, ja, ja, i pashë një pjezës flatre, kjo pendë prej tyre ra… Andej duhej të shkonim.

Tej pjerrinave të edenta pemët presin si meshtarë të lumtur. Dhe ja, lule të tjera që sendërtojnë me ngjyrat e tyre çaste të tjera mrekullie. Emblema papnore. Prej lulesh dhe ajo në sheshin qendror aty. Nga shatërvanët hovnin ujra si bekime të kthjellta.

Kupola e mermertë e Bazilikës së Shën Pjetrit vezullon e madhërishme dhe nuk kuptohet ku mbaron ajo dhe ku fillon qielli. Një përzierje mistike me retë anash si të ishin një grup me Mikelanxhelo. Poshtë nëpër nikie statuja biblike… ja, ja, ati yt. Pranë është stacioni i trenit të Vatikanit, që sikur sjell dëshira dhe pak më tej Gjykata, jo, jo e gjyqit të fundit, dhe burgu, shpesh e më shpesh bosh, por ndodh të bujtë ndokush, ngjarje e rrallë, do ta kenë lajmin patjetër gazetat. Ime shoqe ma shtrëngon dorën prapë. Buzëqesha trishtueshëm.

Madona që na mirëpresin. Ja, Zoja e Këshillit të Mirë, që është dhe Pajtorja e shqiptarëve, shkodrania. Dhe drurë biblikë, të mbjellë nga personalitete të larta të botës, presidentë, kryeministra… edhe ty ta paranuan kërkesën që si titullar i ambasadës, por dhe si bashkatdhetar i Shenjtes Nënë Tereza, – po nëpërmendja, – që me rastin e kanonizimit të saj, në jubileun e marrëdhënieve mes dy shteteve tona, të sillje një ulli nga vendi yt, të mbillej këtu. Ia thashë Kryeminsitrit. Prita…

Mure të tjera kështjellore, heliodromi i vogël, livadhe me gëmushat si qingja, pylli natyral, një shenjtërore e mermertë, kthesat si ngazëllime mahnitjesh, kështu më erdhi t’i krahasoj, stola të drunjtë, të rrallë, rojat që të përshëndesnin të parët, Radio-Televizionit i Vatikanit, dielli që vazhdonte dhe derdhte ar. Me siguri po afroheshim. Pashë kolonat e Akademisë. Përballë, pas degëve të pemëve, sërisht dritare, mbase ato të Arkivit Sekret a të Bibliotekës së vjetër Apostolike. Se ishte bërë dhe një e re, por ajo ishte pesë kate nën tokë, e bunkertë. Ku ishin letrat e Gjergj Kastrioti – Skënderbeut, po librat shqip?

Mes qiparisave, tej në thellësi, vegim që afrohej, nuk po u besonim syve, në këmbë, me të bardha si i statujtë, ai, Papa i Nderit, Bendedikti XVI.

Në kohën pas lutjeve të pasdites po na priste aty. Nuk mund të iknim pa e parë, pa i puthur dorën. S’po duronim sa të mbërrinim dhe një si lulnajë emocionesh po binte mbi supet tona. Ndjemë se shtangëm, nuk po ecnim ne, por pllaja mitike, sikur afrohej ajo, me Papën e Nderit në krye, ende larg, rrezëllitës. Po na aviteshin qiparisat. Një vezullim. Mbase i kryqit të argjendë që i varej në gjoks Atit të Shenjtë, Ratzinger. Wow!- do ia bënte djali ynë.

Po aty, në krah, si i veshur me natë, sekretari i tij i veçantë, arqipeshkvi Georg Gänswein, njëherësh dhe Prefekt i Pallatit Pontefik të Vatikanit. Në këmbë dhe ai. Ruba e zezë i derdhej hijshëm deri në fund. Vetëm koletoja si një tufë rrezesh zbardhëllente.

Dy gjermanë, besëtarë të një miqësie apostolike, magjepsës. Të dy pa kësula mbi krye. Flokë e bardhë të Ratzinger-it si fllad. Si muzg të Gänswaein-it. Ndalëm para tyre. U përkulëm. Arqipeshkvi, gjithë përzemërsi buzëqeshëse, na paraqiti te Papa i Nderit, që na përgëzoi për ardhjen. Sa zë të ngrohtë kishte, me pak si ngjirje si të marrë katakombeve, andej nga varret biblike.

I thamë se është lumturi të takosh Shenjtërinë e Tij. Vuri buzën në gaz si me druajtje. Dhëmbshurisht. Ime shoqe i dhuroi një stola të kuqe, si gjaku i martirëve të kishës tonë, 38 prej të cilëve sapo ishin lumturuar dhe stola ishte punuar nga gra shqiptare të Veriut, këto po shpjegonte ime shoqe, kur Imzot Gänzwein ndërhyri entuziast:

– Paskeni ardhur me dhurata, faleminderit.

Atij i kisha dhënë ditë më parë një bibël të vjetër dy shekullore në gjermanisht, ma solli studiuesi nga Kosova Bejtullah Destani, s’e di ku e kishte gjetur. Dhe Gënswein ma ktheu duke më dhuruar “gemelli” embelematike manshetash. Heshtje. Heshtje folëse. – …dhe të kanë dënuar për poezi, s’mund të besohet… – tha Ati i Shenjtë duke më parë me sytë tejpërshkues si të një ikone. U trondita, ai e dinte, pra, se me kë ishte takuar. Kishte shkruar poezi dhe vetë në rininë e hershme. Kishte parë dhe Luftën e Dytë botërore si nxënës dhe i kishte ikur asaj, “dezertoi”. Gjithsesi dënohesh dhe për poezi dhe Papa thotë “e pa besueshme”, me qëllim që e tillë duhet të jetë, të mos ndodhë më. Kurrë. Ndërsa fliste, po e vështroja me adhurim. Te sytë kishte rrathë të lehtë, pakëz të fryrë, mbase pagjumësia, lutjet e leximet natën. Ashtu i mpakur nën pallton e bardhë e të gjatë, ku renditeshin kopsat, edhe ato të bardha si varg i argjendë yjesh, shtati sikur nuk ia pengonte shpirtin që të shtjellej edhe më, i përforcuar si me një si ethe përvëluese të ftohtë duke na dhënë dhe neve përreth forcë enigmatike. Filozof i Zotit, yll në teologji, shkruanin për të dhe “bashkë me Lessing, Kant dhe Beethhoven janë përfaqësuesit e fundit të gjenisë gjermane”, fat të jesh pranë tij, thoshin.

Ula kryet, nuk e vështroja dot. Pashë nga këmbët që Papa i Nderit tani mbante sandale murgu. Ne të tjerët ishim me këpucë të zeza.

Eda kërkoi leje për të bërë ndonjë foto. Imzot Gänswein u tregua i gatshëm, e mori ai aparatin. Pas nesh ishte muri i mbushur me bimë kacavjerrëse. Më shkrepi t’i kërkoj Papës një autograf mbi librin e tij “Deus Caritas Est”… Më dridhen duart, tha shenjtërisht, kur të shkoj në shtëpi do ta shkruaj…

Dhe do na e dërgonin bashkë me librin e tij më të fundit “Ultime conversazioni” dhe me dy kartolina brenda. Ja ç’kishte shkruar: “Con la mia benedizione. Benedetto XVI”. Po dhe atje në kopshtet parajsore të Vatikanit u lut për mbrojtjen tonë. Amen!

Në ballinën e pasme të librit më tërhoqi citati i tij: “Kurrë nuk e kam përftuar pushtetin si një pozicion force, por gjithnjë si përgjegjësi, si një detyrë të rëndës e të vështirë. Një detyrë që të shtrëngon çdo ditë dhe të kërkon: a ishe në atë lartësi?”

Dhe tërheqja e Tij ishte po në atë lartësi, gjest historik për një papë, që ndryshoi rrënjësisht “ministrimin pjetrin” duke rifutur, krahas dimesionit njerëzor, edhe atë spiritual të origjinave. Iki se jam lodhur, të vijë ai që mund të bëjë më shumë. Dhe Papa i Nderit na mëson se nuk mund të japësh dorëheqjen në ditë të vështira e krizash, që t’u shmanesh detyrave, jo, por mund të ikësh, kur gjendjen e lë mirë që të bëhet më e mirë.

Shikoja nga Papa dhe mbushesha me një lloj përdëllimi të tjetërsojtë, të ngjashëm me ato kur je para një kryqi të bukur. Vetmia e tij, pa vetmi. Kam Zotin, thotë. I mbyllur pa mbyllje. Është bota që s’e lë. Herë pas here i shkon pasardhësi, Papa Françesku, përqafohen, shkëlqejnë dhe kokë më kokë një Zot e di se ç’bisedojë, për një jetë pa luftra e uri, por të begatë të mbarë njerëzimit, me paqe, dashuri e hirin e Hyut. Dhe përkushtimi i tyre, siperan e i përulur, është dritë shpresëdhënëse, udhërrëfyese.

Kishim parë në Pallatin Papal në Castel Gandolfo, në muzeun vatikanas divanin ku rrinin dy papët. Janë të shenjta miqësia, bashkëpunimi e vazhdimi. Fjala ka nevojë për frymëzim, thotë Ratzinger. Dhe Vepra e tij vlerësohet si themel në doktrinën e besimit për mijëvjeçarin e tretë.

Shkronjat në autografin e Tij e jepin dridhjen, që jo, nuk ishte vetëm e dorës. Gishtrinjtë e bardhë, të hollë e të gjatë të tij më ishin dukur sikur pikonin muzikë. Na kishin thënë të njohur se ai është dhe pianist i shkëlqyer, i apasionuar pas Mozartit.

Dhe po ata na kishin treguar gjatë një darke në Selinë e Shenjtë një thënie të Papës së Nderit, lakonike, përmbledhëse, se, kur kishte rënë njëherë fjala që dhe vëllai i tij, klerik dhe ai, i binte pianos a ndokush tjetër, s’kishte rëndësi dhe Ratzinger ishte përgjigjur: “Po, ashtu i duket”, – dhe kishin buzëqeshur përreth,

Më bëri përshtypje, merrte më forcë qortuese se kishte dalë nga goja e atij që njihet si “bashkëpunëtor i të vërtetës”, guximtar i fjalës. Dukja sot është bërë një dukuri e padurueshme, po mendoja. Ashtu na duket, kjo është çështja. Sa shumë pësohet nga ata njerëz, qofshin dhe vëllezër apo dhe vetja, që u duket sikur dinë të bëjnë atë që pikërisht nuk munden, veç e tjetërsojnë dhe bëhen shkak prapsish të rënda, jo veç në arte e letërsi, por dhe në veprimtari të ndryshme shoqërore e politikë duke i kthyer ato shpesh në të kundër të vetvetes, fare brutalisht.

Poezia në kryq, m’u fanit, si Krishti, me dy hajdutë anash dhe turma që bërtiste: kryqëzojeni!… dhe këtë bërtimë ta quash poezi? Kjo po bëhet…

Po më vinte rëndë që e kapa veten duke përsiatur kësisojshëm, kur isha kaq pranë së shenjtës, me një Papë që dhe tërheqjen e kishte bërë shenjtërisht dhe që po më dukej se më shumë se sa toka, tani po e ndillte Qielli i pafund. Ai Qiell ku ne kishim sytë, sepse të rënë në tragjedinë tonë si në një hum(b)nerë, vetëm lart mund të shikonim…

Dhe ne nuk duruam pa e përqafuar Lartësinë e Tij të Shenjtë. Si për ta mbajtur sa më shumë pranë vetes. Kështu dhe Ai, na u duk. Pastaj, po kaq njëlloj, dhe me Imzot Gänswein. Mirënjohës, i mërmëritëm, që na i dha këtë mundësi, të një takimi që ndoshta vetëm një herë në jetë na ndodh.

Pastaj erdhi një makinë e bardhë, e xhamtë. Papa Mobile. Qerre moderne e apostujve, e vikarit të madh. Ndali pranë nesh. Papën Ratzinger e ndihmoi për të hipur në të Imzot Gänswein. Dhe askush tjetër. Ne s’guxuam të lëviznin, por zgjatëm krahë të padukshëm dëshirash.

Papa vështroi nga ne qiellërisht. Kryqi i argjendë mbi gjoksin e pakët vezulloi sërisht si në fillim. Na e bëri me dorë, ndërsa Monsinjori buzëqeshte. Aq tërësore ishte ajo buzëqeshje, sa dukej sikur shkonte dhe te gjërat përreth.

Makina e bardhë zbriti pa u ndjerë në rrugën me drurët e lartë cedër anash dhe mori për nga Manastiri “Mater Ecclesiae”, mes blerimeve, ku banonte Papa. Zhurma e lehtë e një porte do të ishte e fundit. Dhe dielli gjithë urtësi të perëndishme treti nga ana tjetër e qiellit, ku nuk shihej, nga rifillonte një botë e dimensioneve të tjera, mbase ajo e amshueshmërisë.

Po kërkonim nëpër Qiell se mos pikasnim ndonjë flatër, atë të djalit tonë, që na paraprinte. Kishim mbetur ashtu në këmbë, të mahnitur. S’di se sa kohë, deri më tani…

Skënderbeu në gojën e popullit

April 15, 2018 by dgreca

Nga Anton Çefa/

“Mund të dukej se shqiptarët të vendosur prej një kohe shumë të gjatë në bregun tjetër të Adriatikut, nuk do të kishin ruajtur veçse nje kujtim të vagëlluar për bëmat e Heroit të Krujës. Po s’është kështu dhe fjalët që thuhen mbi mosmirënjohjen e popujve nuk mund t’u zbatohen këtyre shqiptarëve. Në qoftë se pushtimi i huaj nuk lejon që t’i ngrihet një monument Kastriotit të madh në vendin e tij lindor, në qoftë se Sfetigradi, të cilin sllavët e kanë quajtur me të drejtë “fortesa e shenjtë” nuk është veçse një grumbull gërmadhash, emrin e Heroit do të vazhdojnë ta bekojnë dhe kujtimin e tij do ta lavdërojnë sa të rrahë edhe një zemër shqiptare në të dy gadishujt.”

Elena Gjika (me pseudonimin Dora D’Istria) 1).

Që nga shek. XV, populli ynë ka krijuar legjenda e gojëdhëna, ka kënduar këngë për Skënderbeun dhe trimëritë e tij, dhe këndon edhe sot e kësaj dite.

“Populli në tregimet e tij, nga dashuria e madhe dhe nderimi për këtë hero legjendar, nga autoriteti dhe mënçuria e tij, e ka rritur atë me një bukuri klasike, me përpjestime të mëdha, ndonjëherë hiperbolike, por që ky hiperbolizëm ka një lidhje shumë të kuptueshme dhe organike me luftërat që mishërojnë aspiratat popullore dhe me figurën e një udhëheqësi të madh popullor.”, ka shkruar Qemal Haxhihasani.2). Shpesh, edhe në paraqitjen e tij, populli ka futur elemente legjende. “S’ka pasë si Skanderbegju. Ai ka qanë me fletë nan sqetull. Mustaqet i kishte katër pllamë më njan’ anë e katër më tjetrën. Kur luftonte Skanderbegju, iu bajshin sytë xhak, ene qitte duhm prej gojet” – thuhet në një gojëdhënë të mbledhur në fshatin Macukull të rrethit të Matit. 3).

Në shumë gojëdhëna dhe këngë Skënderbeu bën veprime të çuditshme, të jashtëzakonshme: çanë shkëmbinj, bën që të rrjedhin kroje nga shkëmbi, ndalon ujërat e lumejve, fluturon me kalë, etj.

Në një rast, “Skënderbeu ishte me një fuqi të vogël në Rraicë. Ballaban Pasha me nji fuqi të madhe, po vinte nga lindja, nga drejtimi qi ndodhën katundet Llabunisht, Velçan, etj. Për me i dalë në ballë, Skënderbeu çau nji shkamb 10 – 15 m., qi i kishte zanë rrugën e ky shkamb sot quhet “Shkambi i Skënderbeut.” 4).

Një herë tjetër, “Skënderbegu po shkonte me ushtrinë e tij në Malin e Pëshkashit, atje ku quhet “Maja Skanderbeg”. Ishte tue garendë dhe ushtreja e tij kishte etje të madhe. Skanderbegu s’kishte gajle për vetvedin, por i dhimsesh ushtreja. U ndal pra çaty ke Maja Skanderbeg, nxuer shpatën, ja nguli shkamit e tha: “Këtu dalç! Ene fup duel nji kru me ujë shumë të ftofët, sa me plasë bastanin. Piu xhithë ushtreja ene vetë Skanderbegju. Manej ky nguli shpatën pak ma teposhtë e tha: “Këtu hupç! Edhe me të vertetë hupi i xhith ai uj. Sot e kësaj dite ujët e atij kroji aty del e aty hup. Këti kroji i thonë: “Gurra Skanderbeg” dhe asht çudi me e pa. (Peshkash – Mat, 1929) 5).

“Kur luftonte Skanderbegu me turqit, fluturonte me kalë, nga Deja në Kunorë të Lurës, në Varosh, në Gurë të Bardhë e në Kala të Darsit; prej knej në Kala të Bruçit, në Shtjefen, në Bazje, ne Malin Skanderbeg e në Sarisalltik në Kru. Kur ja dote puna binte ene në Lezhë, në Shkodër e në Durrës.” (Bazje, Mat).6)

Për t’u vënë në dukje është që urimet e mallkimet e Skënderbeut realizoheshin gjithnjë. Po e ilustrojmë këtë fakt me shembuj.

“Kur erdhi Skanderbeu n’Shingjergj, tanë katuni i dul përpara me rroba t’bukra. Skënderbeu i la ket uratë: -Shingjergji gjithi rroba t’bukra majtë! Meqenë se e priti edhe me kangë e me valle, na e la: Shingjergji qoftë i përparu gjithherët! Prej kësaj urate Shingjergji asht e ka qenë, i gjithi në ballë të katuneve (prej uratës qi i dha Skënderbeu). (Shëngjergj – Tiranë) 7).

“Kur erdhi Skënderbeu n’Bizë t’Shingjergjit, ai ven pat mjaft njegull. Skënderbeu, ka s’ju da mjegulla fare tha: “Kti veni njeglla mos iu hjektë asiherë! Ene sot ky ven rri gjithi me njegull.” 8).

* * *

Po japim ndonjë prej gojëdhënave që ka botuar historiani Atë Marin Sirdani në librin “Ndriçime të historisë , të kulturës dhe të artit shqiptar”, botuar nga ‘Shpresa”, Prishtinë, 2002 :

Nderimi ma i madhi

“Kishte formue Skanderbegu nji trup të zgjedhun ushtrije prej ma se dy mi shqyptarësh, të cilët per dishiplinë, trimni e besniki s’kishin shokë në botë. Shpesh e shpesh u gjindte në mjes të tyne e u kujdeste me dijtë deri punët e nevojat ma të voglat e tyne. Disa herë hate në tryezë me ta, e mbas ndonji ngadhnije i u falte atij qi kishte diftue ma tepër trimni edhe i ipte me pi me qelqen e vet.

Në luftën e Torviollit, posë sa oficierave, qi ishin da në shej, kjenë edhe tre ushtarë të gardës qi diftuen nji trimni aq të madhe sa gjithkënd lanë pa mend. Skanderbeu mbasi i dariti me dhanti të çmueshme ata e oficirat qi ishin da në shej, i grishi në darkën kombëtare t’asaj nate, dhe i u fal tuj pi e u dha me pi me qelqen e vet në mjes të brohorive e duartrokitjeve të kohortës pretorjane. N’e nesre i rrethuem Skanderbegu prej komandarve, vizitoi të plaguemt njipernji tuj u dhanë zember e tuj u kujdesë t’i mjekojshin sa ma mirë. Me ket sjellje shtoi dashtninë e ushtarve, edhe mzi pritshin me u shndoshë e me rrokë armët, per me dhanë jetën nen flamurin e njai mbreti aq zembermirë, po t’ishte e mundun, nji mi herë. Të treten ditë thirri mbarë ushtrin edhe veçoi me dhanti të çmueshme gjith ata qi kishin tregue nji trimni të veçanët, me nji gzim e ambelsi qi i gzote ma tepër se shpërblimi.” 9).

Stima e meritueme

Hamza Begu, pris i vlerët i turqve, i muejtun keqas prej Skanderbegut, u ngushtue me hikë me gjith ushtri rrugë e pa rrugë. Skanderbegu e ndoq e e damtoi gjithnji e tuj mos i pa pshtim vetit, ke njifte zembren e gjanë të Skanderbegut, ktheu dalë me gjith ushtri e me sy të përvajshëm e luti me pasë dhimbët per ta e mos me i shkue dam. Skanderbeu e priti me çehre aq të mirë e i pergjigji me fjalë aq t’ambla e t’nierzishme sa gadi shkrehi në vajë jo veç robt por edhe ushtrin e vet. Per me u dhanë nji farë ngushëllimi e me u sigurue se nuk do të hiqshin kurr farë të keqje prej tyne bani qi t’hajshin bukë në tryezë me te, e mbarue së ngranmi urdhnoi t’u raditte të gjithve gjithshka mujshin me pasë nevojë, e, marrë nji farë shpërblimi kjen lirue me shkue. Tuj vu oroe Skanderbegu se disave po u vite keq ke ishte aq zembergjanë e i dhimbshëm, e qi prap do të vijshin me luftue kundra si, thotë se, sa herë do te xete rob kurr nuk do t’i shkote dam, por perherë do të kishte dhimbë per ta, e s’do të lete kënd me i marrë me t’keq.

Me nji zembër kaq të dhimbshme e të mirë Skanderbegu kishte fitue nji stimë aq të madhe deri nder anmiq, sa faqe thojshin se ‘Shoqi i Skanderbegut nuk kishte le e as nuk do te letë në botë.” 10).

* * *

Të dhënat më të parat për jetën, veprimtarinë, luftat e Skënderbeut, i kemi nga Dimiter Frengu (Dhimiter Frangu), arkëtari i Skënderbeut, vepra e të cilit është mjaft e rrallë ndër ne:“Historia e Glorisi Gesti etVittoriose Imprese, fatte contra Turchi, dal Sig. Don Gjorgio Castriotti, Detto Scanderbeg, Principe d’Epiro.” 11).

Frano Bardhi, (1606 – 1643) Leksikografi i parë shqiptar, historian, folklorist dhe etnograf, në vitin 1636, botoi në Venedik veprën “Gjergj Kastrioti i Epirit, i quajtur përgjithësisht Skënderbeg, princ shumë trim e i pathyeshëm i shqiptarëve” si polemikë për të hedhur poshtë mendimin e pathemeltë të një peshkopi bosnjak bashkëkohës, i quejtur Jan Tomku, i cili i mohonte Skënderbeut prejardhjen shqiptare. 12).

Bardhi na ka dëshmuar që populli kishte thurur këngë për trimëritë e bëmat e Skënderbeut dhe i këndonte ato. Bardhi shkruan: “Një numër i madh vajzash, në mes të rrezikut të luftës, atëherë kur çdo gjë të shtinte frikën e ushtrisë turke, mblidheshin çdo tetë ditë në mes të rrugëve, në qytetet ku ai kishte qenë zot, dhe këndonin lavdinë e kryetrimit të tyre të vdekur . . . ” 13)

Frang Bardhi thekson gjithashtu se “ . . vazhdimisht deri në ditët e sotme, bashkëkombasit tanë flasin për te (Skënderbeun) dhe këndojnë me zë të lartë timëritë e tij nëpër gostitë dhe e quajnë Skënderbeun tonë, për autonomasi “Kulçedra e Arbërit”, d. m. th. Dragoi i Epirit”. (Franciscus Biancus, Georgius Castriotus, Venetiis 1636, f. 71. 14).

Në “Relacione dërguar Vatikanit mbi vizitën e Pukës, qershor 1637” , Bardhi shkruan: “Sipas zakonit të të moçemve, ndër gostitë e tyre nëpër rrugë e punë këndojnë me zë të lartë trimëritë e burrave të tyre të mëdhenj, dhe sidomos të të pathyeshmit zot, zotit Gjergj Kastriotit, të quajtur Skanderbe, dhe të të shkelqyeshmit Lekë Dukagjinit, princit dhe zotit të tyre.”15).

Po ashtu, historiani venedikas, humanisti Antonino Sabeliko, ka shkruar që në vitin 1487 , “ . . . populli, i mahnitur nga adhurimi i lartë i këtij burri, sikur të shikonte tek ai diçka që kalonte mundësitë njerëzore, e lartësonte kujtimin e princit të dashur me këngë solemne. Më kanë treguar burra të denjë për t’u besuar, se mu në mes të zjarrit të luftës, kur gjithçka shungullonte nga armët e barbarëve (turqve), grumbuj vajzash kishin zakon të mblidheshin javë për javë në sheshe (kryqëzime rrugësh) të qyteteve, ku ai kish sunduar dhe të këndonin lavditë e princit të tyre të vdekur, ashtu siç bënin edhe të moçmit në gostitë e heronjve të mëdhenj.” 16).

Vazhdimësinë e këngëve popullore shqiptare për Skënderbeun na e dëshmon F. Pukëvil, ish-konsull i Francës pranë Ali Pashë Tepelenës, në një vepër rreth udhëtimit të tij (1798 – 1801) nëpër More, Shqipëri, etj. . . . Ai thotë se djemtë e maleve të Çikës “i përdorin këngët e tyre që shtyhen në shekujt e Skënderbeut të lavdishëm, për të sharë dobësitë e osmanëve.” 17).

Edhe sot e kësaj dite, poetët popullorë thurin këngë në të cilat tregohen

bëmat luftarake, trimëritë, sjelljet e tij, etj.

Arbëreshët, gjithashtu, i kanë kënduar dhe i këndojnë Skënderbeut dhe bashkëluftëtarëve të tij: Pal e Llesh Dukagjinit, Pal Golemit, Nik Petës, Dedë Skurës, Pjetër Shinit, etj. “Këngët tona, shkruan De Rada, linden në kohën kur ra ora e madhe për prindërit tanë, të ngritur kundër dallgëve turke . . . Në to ndihet popullit arbëresh si rreze të hijshme dielli.” (J. De Rada, “Hyrje e ribotimit të Rapsodive, 1883-87”. 18).

Po japim këtu një këngë arbëreshe të kësaj periudhe:

Dedë Skura

Tek çuka e një kodrine,

Nënë hijën e një lisi,

Dergjej prapët Dedë Skura,

Trimi vëtë s’mund ta ftohte

Zjarrin e plagvet të tij.

Kaluan shokët krenarë:

Dedë Skurë, ngreu të shkojmë!

-Ecni, shokë, ju, me shëndet,

Unë s’vi dot me ju;

Veç ju lutem aty poshtë,

Kalin tim të ma mirrni,

Të mos cofi’ ai me mua

E t’ia shpini ju tim biri.

Kur të rritet, të ngjesh’ shpatën,

E t’i hipi kalit tim,

Se e shpie ai në luftë,

Mbi mizorët, q’i vranë t’anë,

Të ngopë zemrën time. 19)

Referenca:

1). Nasho Jorgaqi, “Antologji e mendimit estetik shqiptar 1504 – 1944”, Dora D’Istria , “Kombësia shqiptare sipas këngëve popullore”, Pjesa III, “Shqiptarët në mërgim, f. 130.”

2). Akademia e Shkencave e RPS të Shqipërisë – Instituti i Kulturës Popullore: “Epika historike 1”, f. 127.

Më poshtë do të shënojmë vetëm “Epika historike 1”

3).“Epika historike 1.” f. 127.

4). “Epika historike 1”, f.128.

5). Epika historike 1, f. 129-30.

6). Epika historike 1, f. 130.

7). Epika historike 1, f.134-35

8). Epika historike 1, f.136.

9). Atë Marin Sirdani, “Ndriçime të historisë, të kulturës dhe të artit shqiptar”, Shpresa, Prishtinë, 2002, f. 332.

10). Po aty, f. 333.

11). Po aty, f. 318.

12). FESH, botuar në Tiranë më 1985, f. 68.

13). Frano Bardhi, “Gjergj Kastrioti i Epirit, i quajtur përgjithësisht Skënderbeg, princ shumë trim e i pathyeshëm i shqiptarëve”, f.102.
14). Epika hisorike 1, f.24.

15). Cituar simbas librit “Folklori shqiptar”, botuar nga Universiteti i Tiranës – Instituti i Folklorit, Tiranë 1972, f. 81 – 82).

16). Epika historike 1, f.23.

17). Cituar sipas autorit Ramadan Sokoli “Figura e Skënderbeut në këngët popullore”, në “Çeshtje të folklorit shqiptar 1”, botuar nga Akademia e Shkencave e RPS të Shqipërisë – Instituti i kulturës Popullore”, f. 262.

18). Cituar sipas “Epika historike 1”, f.26.

19). “Epika historike 1”, f. 194-95.

PIRRO MANI- DITELINDJA- KUJTESE: NA I NXEFE SHUPLAKAT GJENERAL…!

April 14, 2018 by dgreca

Nga Dalip Greca*/

Së bashku me një nga miqtë më të afërt të Pirro Manit, që prej kohës kur la Koloradon për Nju Jorkun, Veis Belliun, e vizitojmë jo rrallë “Gjeneralin” e skenës shqiptare në shtëpinë e tij në Harrison, një zonë e lakmuar nga njujorkezët. Edhe këtë herë Pirro na priti në krye të shkallëve të shtëpisë së tij së bashku me Pavlinën.
-Është i vetëm çifti sonte,- thotë me të qeshur regjisori…
Pjesa tjetër e familjes kishte shkuar për fundjavë jashtë Nju Jork-ut.
Pa mbaruar mirë përshëndetjet Pavlina e shtroi tavolinën. Biseda që në fillim kapërcen oqeanin. Qe fundjanari dhe po diskutonim rreth veprimtarive që u organizuan në Shqipëri, veçanërisht në Gjirokastër, për 80 vjetorin e Shkrimtarit Ismail Kadare. Pirros i kishte mbetë në kujtesë thënia e Kadaresë se ishte tepruar me veprimtaritë kushtuar ditëlindjes së tij, ndërkohë që ishte harruar 17 Janari i Heroit Kombëtar Gjergj Kastrioti Skënderbeu…. Natyrisht që Kadare i meriton nderet.
Nga Kadare kaluam tek “Gjenerali i Ushtrisë së Vdekur”… Pyetjen e bëra unë, pasi Veizi ma kujtoi rrugës; Si ishte puna e nxefjes së shuplakave në Prishtinë në Vjeshtën e Vitit 1972?
…. Në fakt e kishim lënë një bisedë përgjysëm gjatë vizitës që patëm bërë paskthimit të tij Verën e shkuar nga një vizitë në Shqipëri, ku Tirana dhe rrethet e Teatrit, aktorë të vjetër e të rinj, studentë të Akademisë së Arteve, media folën dhe shkruan shumë për “Epokën e Pirro Manit”. Në atë vizitë ta paskthimit nga Tirana, bashkë me ne ishte dhe Adem Belliu i Televizorit Kultura Shqiptare në Nju Jork, që e la kamerën hapur për të “vjelë” sa më shumë nga bsieda me Pirrron dhe Pavlinën…..
***
Këtë herë, unë kisha marrë me vete disa fletë të printuara nga gjurmët e shfaqjes të “Gjeneralit të Ushtrisë së Vdekur” në Prishtinë në në vitin 1972. I pata kërkuar korrespondentit të Gazetës “Dielli” në Kosovë, gazetarit Behlul Jashari, që të hulumtonte në shtypin e kohës se si ishte pritë shfaqja e Gjeneralit aso kohe në Kosovë. Behluli kërkoi nëpër librari, nëpër koleksione gazetash, dhe diçka gjeti. I kisha kërkuar që mundësisht të takonte e të intervistonte personazhe që kishin qenë në shfaqje.
Në fakt nuk e pati të lehtë: Fatkeqsisht, më shkruante Behluli, shkrimtari, përkthysi, gazetari Vehap Shita, që ka shkruar për vënien në skenë në Teatrin Krahinor të Kosovës, Gjeneralin e Ushtrisë së Vdekur të të madhit Pirro Mani, ka dy vjet që ka ndërruar jetë, ndërsa shkrimtari e gazetari Musa Ramadani, redaktor i Kulturës për shumë vite në Gazetën Rilindja, që gjithashtu e ka ndjekur nga afër shfaqjen dhe ka shkruar për të, tani nuk është mirë me shëndet, por gjithësesi biseduam në telefon dhe atij i kujtohej mjaft mirë shfaqja dhe ende i ruante të fuqishme mbresat nga shfaqjet e Gjeneralit….E kujton Pirron si gjeneral të Skenës…
Ia lexoj Pirros letrën e Behlulit, dhe e shoh se si i shkëlqejnë sytë….Tek dëgjon mesazhin e gazetarit nga Prishtina, bëhet më i vëmendshëm, pastaj duket sikur përhumbet në mjegullën e kohës dhe nga rrathët e kujtesës kërkon të kapë gjurmët e asaj shfaqjeje ….
– Ka qenë një shfaqje e madhe…Pata më shumë liri regjisoriale atje në Prishtinë. E shfryva dufin e censurës dhe autocensurës. Realizova një shfaqje moderne me të gjitha mjetet skenike që më jepte liria.Në Kosovë shkeleshin liri të tjera, por jo si në Shqipëri, ku gjithçka censurohej, veçanërisht në fushën e krijimtarisë… Nuk kisha mbi kokë atje “Kontroll Partie”, siç i thoshim ne, Këshilli Artistik, që bënte skanerin e shfaqjes para se të shkonte tek publiku….

Biseda ngrinë…. Për një çast Gjenerali i skenës shqiptare, heshtohet… Për disa minuta dëgjojmë frymarrjen e tij të shpeshtuar.Duket se po e përjeton atë që ka lënë atje në Prishtinë, pjesë nga vetja.
Më pas, sikur të ishte kujtuar për diçka, më thotë: Nuk arrij t’i bashkoj të gjitha copëzat e atij përjetimi që zgjati më shumë se 6 muaj në Prishtinë. Shkroi shumë shtypi atje për Gjeneralin. Mbaj mend se njëra nga gazetat e asaj kohë pat vënë një titull që më mbeti në mendje për shumë kohë ”Na i nxefe shuplakat Gjeneral!”….Në fakt ma kishin thënë këtë shprehje edhe me zë pas shfaqjes”Na i nxefe shuplakat Gjeneral”…Më pëlqente shumë ky kompliment. Kaq, s’mund të thonin më shumë në atë kohë…
***
… Gazetari nga Prishtina më kishte dërguar disa faqe të librit të shkrimtarit Vehap Shita”Kur ndizen Dritat”, libër i botuar pesë vjet pas shfaqjes në Prishtinë, në vitin 1977, dhe që mund të gjendet sot edhe në bibliotekën e Universitetit të Urbanës në Illinois, këtu në SHBA.
Shkrimtari, kritiku Shita, shkruante: Pa marrë parasysh se romani i Ismail Kadaresë “Gjenerali i Ushtrisë së Vdekur” është vepër e njohur, e çmuar si një nga më të bukurat në Letërsinë bashkohëse shqipe, drama që Pirro Mani kishte thurur me lëndën e romanit, edhe si autor i dramatizimit, edhe si regjisor, të jep përshtypjen e një spektakli teatral më vete. Pirro Mani ka ndjekë rrugën e inskenimit realist spektakolar, por me tendencë të dukshme që të mbeten gjithnjë në plan të parë idetë e veprës.
Pirro Mani e kishte parim profesional, që të mos i hynte në pjesë autorit, por ai i ngjizte veprës shpirtin e tij regjisorial, dhe vepra fitonte atë ç’ka i mungonte.
Në kujtesën e Pirro Manit”Gjenerali i Ushtrisë së Vdekur” ka një peshë të shumfishtë. Kadare ia pat dhënë të parit dorëshkrimin e “Gjeneralit të Ushtrisë së Vdekur”, ende pa u botuar si libër. Ishte tronditur Pirrua nga dramaciteti dhe ankthi që mbartëte subjekti. Ndërsa e përpintë së lexuari, mendjen e kishte në skenë….Kur doli libri nga shtypi, Pirro ishte nga të parët që e mori nga autori me autograf. Në mendjen e tij nisi endja e pëlhurës skenike, që në Prishtinë pat më shumë liri e fantazi krijuse.
Pirro kujton kohën e largët të shfaqjeve në Kosovë. Ishte Vjeshtë e vitit 1972. Atë kohë drejtor i Teatrit të Prishtinës ishte shkrimtari dhe poeti i zëshëm i Letërsisë Shqipe Azem Shkreli. Përgatitjet me Trupën e Prishtinës kishin vazhduar rreth gjashtë muaj. E kujton si sot…Kur Pirro pat krijuar bindjen se gjithçka ishte gati, nisur nga praktika në Shqipëri, ku Partia kontrollonte gjithçka, dhe pa viston e saj nuk jepej shfaqja, kishte shkuar për të takuar e për tu këshilluar me drejtorin e Teatrit.
– Pse është munduar regjisori deri tek drejtori?, i pat thënë Azem Shkreli me të qeshur.
Pirro iu përgjigj pyetjes me pyetje:
– Kur do ta mblidhni Këshillin Artistik, që të kontrollojë shfaqjen dhe të na lejoji ta shfaqim për publikun? Unë jam gati, që nesër…
Nuk e kishte mbaruar fjalinë e dytë, kur drejtori-shkrimtar, pat shprehë habinë:
– Çfarë Këshilli Artistik po thua, he burrë? Nuk kemi Këshillë ne këtu. Ti je regjisori, e ti je Këshilli artistik. Nuka ka punë Këshilli Artistik me vizionin tënd, me realizimin tënd regjisorial s’ka punë njeri! Ti je Këshilli, përsëriste dhe qeshte shkrimtari -drejtor.
Pirro është habitë për vete. Ç’thotë ky Azem Shkreli? Po Partia, breeee? Po vija….?! Po Kontrolli punëtor…Po Bashkimet Profesionale…Po ai, i madhi fare…nuk do të dërgonte përfaqësues ai…
I kishte drejtuar dhe një pyetje drejtorit:- Po a nuk bëhet këtu shfaqje gjenerale para Këshillit Artistik?
– Jo pra jo, je ti mbreti i skenës, je ti Gjenerali….
U kthye tek trupa dhe intensifikoi provat. Gjithçka iu duk se ishte gati. Gjenerali, që luhej nga Shani Pallaska-pionier i aktrimit Kosovar dhe Prifti i luajtur mjeshtrisht nga i madhi Istref Begolli, ishin shkrirë me skenë sipas vizionit të regjisorit Pirro Mani, ashtu siç edhe Plaka Nicë në fiksimin e saj tronditës, e mishëruar fort bukur nga loja e përsosur e Melihate Ajeti, që dukej se “Nica” e saj vinte nga një tjetër planet, si jashtoksore, për t’ia prishur gëzimin gjeneralit.
Publiku Kosovar e mbajti frymën pezull gjatë shfaqjes. Pirro kujton momentin e shfaqjes së plakës Nicë… Halucinacionet e Gjeneralit… Tronditja nga kontrastet e thella…Fantazia e Pirro Manit kishin krijuar një mjedis të kontrasuar me Kryqe, varreza pushtuesish,e zeza e hijeve të mortit, skeletet e veshura me najlon, ishte e frikshme fëshfëritja e tyre, ndjesia e vdekjes që zotëronte skenën, pastaj skena e bardhë e dasmës,daullet e dasmës, valltarët që kërcenin në skenë, këngët polifonike me interpretim modern…Ishte një shfaqje ekspresioniste, që diktoi respekt në qarqet teatrore…
Publiku kosovar e priti shfaqjen me duartrokitje të zjarrta. Ishte dhe Kadare në shfaqje. U gëzua shumë kur pa atë pritje aq të ngrohtë. Morën pjesë edhe nga teatri Serb, ai Podgoricës, i Novi Sadit. Të gjithë e vlerësuan.Ishte diçka ndryshe….(per me shume foto shkoni ne facebook dielli vatra- Per ta lexuar te plote shkrimin shkoni ne Dielli arkiv)