• Home
  • Politics
  • Opinion
  • Culture
  • Sports
  • Economy
  • Interview
  • Reporting
  • Community
  • Vatra

Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Të veçanta rreth personalitetit të Skënderbeut

September 22, 2021 by s p

Nga Anton Çefa

Duke përsiatur herë mbas here, si çdo shqiptar, rreth jetës e bëmave të  Heroit tonë Kombëtar, Gjergj Kastriotit – Skënderbeut, këtij personaliteti madhor, më madhori e më i shquari i kombit tonë, më kanë bërë përshtypje disa gjëra.

Edhe në veshje e në paraqitjen e jashtme njeriu shfaq botën e tij të brendshme. Në përkrenaren e Skënderbeut qenë gdhendur koka dhe brirët e dhisë: një dëshmi e shkëlqyeshme që Ai është bir trojesh të lashta mitologjike e pagane, dhe është krenar për këtë. Në mitologjinë tonë iliro-shqiptare, dhija është simboli i orëve dhe zanave – hyjneshave të çuditshme që jetonin në tokë, por që kishin në vetvete cilësi e atribute tejtokësore, që jetonin me shqiptarët dhe ndikonin në fatet e tyre, i ndihmonin a edhe i ndëshkonin ashtu si perëndeshat olimpike. Ato shitonin a edhe dënonin me vdekje, me një vdekje sa të çuditshme aq të lavdishme: duke i përjetësuar në gur. 

Ato i ndihmuan kreshnikët legjendarë të eposit tonë, Mujin e Halilin, në luftën për mbrojtjen e vendit prej armikut shkja. Ato do ta ndihmonin Heroin tonë, që kishte dalë nga legjenda dhe ishte futur në histori, në atë më të lavdishmen histori të kombit tonë.

Duhet vënë në dukje, gjithashtu, që si Aleksandri i Maqedonisë ashtu edhe Pirrua i Epirit kishin në përkrenaret e tyre brirët e dhisë. Fryt i një mendësie mitologjike ilire a i një nënshtrese më të hershme pellazge. Dhe Skënderbeu edhe pse ishte Mbreti i Arbërit, e quante veten “Mbreti i Epirotasve dhe i Maqedonasve”, sado që ky emërtim nuk përputhej plotësisht me realitetin e kohës. Bile, në një letër që i dërgoi Princit të Tarantit, më 31. X. 1460, siç na e jep Noli, Skënderbeu shkruan: “Në mos gënjefshin kronikat tona, ne quhemi epirotë”. 

Ai shpalosi një Flamur, po aq të çuditshëm sa edhe përkrenarja e tij. Një flamur ku ishte fytyruar një shqiponjë me dy krerë; sikur të donte përsëri të dëshmonte se i përket një humusi pjellor mitologjik e pagan. Dhe sado që Europa e mikloi dhe Vatikani e ledhatoi duke i vënë epitetet më përlavduese të kohës, si “Atlet i Krishtit” ose “Mbrojtës i Krishtërimit dhe i qytetërimit përendimor”, etj., etj. ,  ai nuk i vuri flamurit një kryq, siç do t’i përshtatej besimit, mendësisë dhe sidomos qëllimeve të Europës, dhe siç e kishin në atë kohë shumë mbretërira e principata europiane. Një qëndrim tjetër këmbëngulës dhe i përkushtuar ndaj identitetit tonë etnik.

Ai e ruajti, e shpalli dhe na e la trashëgim këtë flamur me mbretin e shpendërisë, shqiponjën me dy krerë që vështrojnë drejt dy orientimeve të kundërta: Lindjes dhe Perëndimit. A kuptimësonte kjo një totem, një trill thjesht pagan, një kult, apor qe pjellë e një ndërgjegjeje tejet të trazuar, që parandjen dyzimin e fatit, që e ndoqi dhe e ndjek historinë e kombit tonë, një dyzim i shtrirë mes dy kontinenteve, mes dy botëve, mes dy qytetërimeve, mes dy kishave, mes dy besimeve. Gjithsesi, koha e fataliteteve ka perënduar, apo nuk ka qenë asnjëherë; por identiteti i një populli është një, dhe duhet ruajtur dhe dëshmuar në simbolet kombëtare dhe në çdo rrafsh të kulturës lëndore e sidomos asaj shpirtërore. 

Shumë studiues e kanë lidhur shqiponjën e Skënderbeut me shqiponjën e Zeusit të Dodonës së Epirit, për të cilën bëhet fjalë në veprat homerike, etj.; gjë që na çon rishtas në një nënshtresë kulture ilire a edhe pellazge.

Sido të jetë, ne shqiptarët e pëlqejmë dhe na ledhatohet sedra ta quajmë veten  “bijt e shqipes”, ndoshta edhe për faktin e thjeshtë që shqipja është një shpend i lirë i maleve tona, një shpend që nuk mund ta robërojë kush. 

Edhe në emrin e vet, Heroi ynë ka një diçka të veçantë. Ai iu paraqit botës me dy emra: me emrin Gjergj, të familjes, – siç duket në emër të Shen Gjergjit, pajtorit të drejtësisë, forcës dhe mposhtjes e ndëshkimit të së keqes, apo në emrin e një prej heronjve më heroikë të folklorit tonë, Gjerg Elez Alisë, – dhe me emrin e të huajit, Skënderbe, një emër i përngjitur nga Iskander, në emër të Aleksandrit të Maqedonisë, emër që ia vuri Sulltan Mehmeti II, dhe nga titulli Be-beu a Beg- Begu, siç e ka shkruar Ai vetë, titull që shënonte sundimtarin e një krahine, dhe që, edhe pse nuk ishte ndonjë titull ushtarak edhe aq i lartë në sistemin e titujve ushtarakë osmanë, ai e ruajti dhe me këtë emër të dyzuar u fut në histori për ta njohur dhe vlerësuar gjithë bota si një nga strategët më të shquar të të gjitha kohëve.

Mos qe edhe kjo refleks i asaj parandjenje të dyzimit që çekëm më lart, që i diktoi nevojën të porosiste popullin e vet që, edhe pse, në një masë të madhe do të kalonte në besimin islam, gjithsesi të ruante me një përkushtim të veçantë, pothuajse fanatik, gjithçka shqiptare që përbën shpirtin e tij?  Ashtu siç ngjau në të vërtetë. Megjithëse kaluan një provë jashtëzakonisht të rëndë, shqiptarët ruajtën gjuhën, zakonet, konstruktin e vet shpirtëror, krijuan historinë dhe kulturën e vet kombëtare, duke zgjidhur pa mëdyshje dihotominë e vet në drejtimin perëndimor.

Lidhur me emrin do të theksoj edhe këtë:  në letërkëmbim dhe në dokumentet zyrtare, Heroi ynë ka përdorur formën gjuhësore gege, Skander Beg, Skanderbeg. Këtë formë e ruajti Barleti në veprën e tij “Historia de vita et gestis Scanderbegi Epirotarum Principes”, botuar në Romë në v. 1508-1510. Në portretin më të vjetër të tijin, që është cilësuar sipas Nolit dhe studiuesve tjerë si më autentiku, dhe që ruhet në Galleria degli Uffizi në Firence, shkruhet me shkronja të mëdha GORGIVS SCANDER BEK; Po ashtu, Dhimiter Frangu, në titullin e veprës së vet botuar në Venecie në v. 1541 shkruan: “Comentatorio dele cose de Turchi et del Georgiu Scanderbeg, Principe de Epyro.” Në këtë formë, emri i Heroit është ruajtur në morinë e madhe të veprave, portreteve, medalioneve, etj., që janë botuar më vonë. Atëherë, me ç’të drejtë ne nuk e ruajmë emrin e Heroit tonë, ashtu siç është në origjinal, po e deformojmë nga Skanderbeg në Skënderbeg, duke zëvendësuar atë tingull plot dritë  të “a-së” me një “ë”, që gjallon gjitnjë e hijesuar ? Është kjo një nga paradokset që ne shqiptarëve nuk na mungojnë, por i ruajmë me fanatizëm dhe kokëfortësi.

Filed Under: Analiza Tagged With: Skenderbeu

AMERIKË O VEND I BEKUAR PRITE, PRITE GJERGJ KASTRIOTIN – SKENDERBE

September 16, 2021 by s p

                                    Nga Frank Shkreli


Të dielën që kaloi, udhëheqsi i komunitetit katolik shqiptar në Nju Jork dhe famullitari i Kishës Katolike, Zoja e Shkodrës në lagjën Scarsdale të Nju Jorkut, Dom Pjetër Popaj bëri një njoftim aq të gëzueshëm për komunitetin katolik dhe për shqiptaro-amerikanët në përgjithësi: vendosjen e shtatores së Heroit Kombëtar të shqiptarëve, Gjergj Kastriotit – Skenderbe në truallin e kishës që ai drejton.

Gjergj Kastrioti – Skenderbeu po “vjen” në Amerikën e bekuar siç kemi ardhur qindëra mijëra prej nesh nga të gjith trojet shqiptare – sikur edhe ai dëshiron të gjejë strehim e paqë në një dhe të huaj, larg abuzimeve, shpërfytyrimeve, shtrembërimeve dhe gënjeshtrave historike nga armiqtë e kombit shqiptar dhe vasalët e tyre modernë të otomanizmit dhe sllavizmit — në një kohë kur Heroi Kombëtar i shqiptarëve është kritikuar dhe po kritikohet ndërsa identiteti i tij dhe i Kombit që ai përfaqëson, po vihet në dyshim gjithnjë e më shumë nga shtrembërues, pseudo historianë vendas dhe studiues të huaj të historisë shqiptare dhe të personaliteteve historike të Kombit, si Gjergj Kastrioti – Skenderbe, përball të cilave politika, institucionet zyrtare dhe akademia heshtin. Institucionet shtetërore, detyra dhe përgjegjësia e të cilave është mbrojtja e identitetit dhe e trashëgimisë kombëtare heshtin, madje edhe atëherë kur natën për terr në qendër të Tiranës u ndërtohet monumenti “heronjëve” të Erdoganit dhe varreza ushtarakëve pushtues të trojeve shqiptare, serbo-malazezë e grekë, në jug dhe në veri të Shqipërisë.  Një gjë është e sigurt: të pakën këtu në Amerikë, Heroit Kombëtar të Shqiptarëve Gjergj Kastriotit Skenderbe – i pranuar si i tillë nga të gjithë shqiptarët kudo dhe pa dallim — nuk do t’i mbulohet fytyra nga askush, as prej askujt.

Ja njoftimi i plotë i udhëheqsit të komunitetit katolik shqiptaro-amerikan, Dom Pjetrit para besimtarëve, në fund të meshës:

“Të premten (10 shtator) është vendosur në piedestal ose në bazën e vet  shtatorja e Gjergj Kastriotit-Skenderbeut. Është një shpresë e madhe për ne shqiptarët se çdo herë që e këqyrim shtatoren e tij, atëherë e falënderojmë Zotin edhe më tepër, se ai është edhe babai i Kombit. Se mos të ishte ai — unë e ti – nuk do mblidheshim sot në këtë kishë ose në një kishë (tjetër). Ose populli i jonë s’do ta kishte as identitetin e vet se jo më besime e gjëra të tilla.  Por duhet falënderuar të Madhin Zot që kemi pasur njerëz të tillë, kolosa”, në historinë tonë, theksoi Dom Pjetër Popaj dhe vazhdoi. 

“Javën që kaloi kemi kremtuar festën e Shën Nenë Terezës e të premtën kemi vendosur shtatoren e Gjergj Kastriotit – Skenderbeut, pothuaj dy shtylla të Kombit, në pikëpamje kombëtare, por edhe fetare. Falënderojmë Zotin por falënderojmë edhe donatorin e kësaj shtatoreje të cilën e kemi mbuluar tashti që mos të shihet deri sa të kompletohet krejt puna. Por është e njëjta shtatore, replika e shtatores që është në Krujë. Duke falënderuar pra, donatorin Zef (Zekë) Gjon Kalajn. Shtatorja ka dalë një gjë e jashtzakonshme, e shkëlqyeshme! Kur të kompletohet shtatorja (e Gjergj Kastriotit-Skenderbe) ka me kenë edhe më e shëndritshme”, përfundoi njoftiminNë njoftimin e tij, të djelën që kaloi, për vendosjen së shpejti të monumentit të Gjergj Kastriotit në oborrin e Kishës Katolike Shqiptare në Nju Jork që ai drejton dhe administron, Dom Pjetër Popaj falënderoi Zotin për “kolosa” të tillë si Heroi Kombëtar Gjergj Kastrioti, pa të cilin, tha ai, zor se sot ne shqiptarët mund të ishim një popull me identitet tonin. 

 e madh për komunitetin shqiptaro-amerikan në Nju Jork dhe anë e mbanë Amerikës, Dom Pjetër Popaj, famullitari i Kishës Katolike Shqiptare, “Zoja e Shkodrës”, në lagjen Scarsdale të Nju Jorkut. Në fjalën e tij, Dom Pjetri aludoi se Përmendorja mund të inaugurohet, zyrtarisht, në fillim të muajit që vjen.

Njoftimi për ngritjen e shtatores së Heroit Kombëtar Gjergj Kastriotit – Skenderbe si dhe i emrit të donatorit për ngritjen e këtij monumenti, Z. Zek Gjon Kalajt, u prit me entuziazëm dhe me duartrokitje të ngrohta nga pjesëmarrësit në meshën e ditës së djelë.

Respekti dhe kujtesa në radhët e diasporës shqiptare për Heroin e Kombit Gjergj Kastrioti-Skenderbe kanë qenë dhe mbeten të përgjithmonshme, të gjithkund ndodhur dhe shpresojmë, “Për derisa të rrojë Gjithësia”, siç ka thenë Kol Tromara. Ende disa anëtarë të komunitetit shqiptaro-amerikan (megjithëse kanë mbetur shumë pak) kujtojnë pjesëmarrjen e tyre në 500-vjetorin e Skenderbeut në Romë e Vatikan në vitin 1968, ku ishin bashkuar shqiptarë nga të gjitha anët e botës, përfshir Arbëreshët e Italisë, për të kujtuar dhe për të nderuar “të përgjithmonshim” e fisit tonë — para shtatores së tij Romë.  “Të përgjithmonshëm” e pat cilësuar Gjergj Kastriotin-Skenderbe, Papa i atëhershëm Pali i VI.  Frank Shkreli: Gjergj Kastriot Skënderbeu, i përgjithmonshmi i fisit shqiptar | Gazeta Telegraf – Duke iu drejtuar shqiptarëve të diasporës (përfaqsues të tri feve kryesore të shqiptarëve dhe të gjitha krahinave shqiptare) në Vatikan, me rastin e 500-vjetorit të Gjergj Kastriotit – Skenderbe, para më shumë se një gjysëm shekulli më parë, Papa Pali i VI u tha shqiptarëve që kishin shkuar atje për të nderuar Heroin e tyre, se, “Ne ju shohim me kënaqësi, pse e dimë se shpirti me të cilin ju e kujtoni këtë ditë është ai i gjithmonshmi i fisit tuaj, i cili gjithëherë, mbi çdo interes ka vendosur vlerat e trashëguara të Besës, të Nderit e të Burërnisë (fjalë këto që Papa Pali VI i tha në gjuhën shqipe).  Fatosi Skandërbeg ka qenë personifikimi i gjallë i këtyre cilësive: ai ua ka lënë si trashëgim, bashkë me miqësinë e miqve të vjetër të Atdheut tuaj, ndër të cilët kjo Seli Apostolike gëzohet se bën pjesë, mbasi e numëron veten ndër ata që kurrë s’i dolën fjale.  Këto virtyte Gjergj Kastrioti ua ka lënë në roje trashëgim të shenjtë shqiptarëve në Atdhe dhe në mërgim.”

Në shenjë mirënjohjeje për trashëgiminë e virtyteve të Heroit Kombëtar që e bejnë shqiptarin shqiptar dhe për porosinë e shenjtë të të parëve për të ruajtur atë trashëgimi, madje edhe në diasporë, këtu në Amerikën e largët – bijtë e bijat, nipat, stërnipat dhe mbesat e atyre shqiptarëve, nga të gjitha fetë dhe krahinat shqiptare, që më shumë se 50-vjetë më parë shkuan në Romë dhe në Vatikan për të nderuar Heroin e tyre Skenderbeun me rastin e 500-vjetorit të kalimit të tij në amshim — tani pasardhësit e tyre do ta kenë Gjergj Kastriotin krejt afër dhe pjesë të këtij komuniteti, këtu në Amerikën e bekuar, ku të gjithë ne kemi gjetur strehim dhe bekimet e Zotit për veten dhe për familjet tona. Në oborrin e Kishës Katolike Shqiptare, Zoja e Shkodrës në Scarsdale të Nju Jorkut, ata dhe të gjithë shqiptarët e kësaj zone, pa dallim – siç u shpreh edhe Dom Pjetër Popaj – do të kenë mundësi që kur të shikojnë shtatoren krenare të Gjergj Kastriotit-Skenderbe, do të falënderojnë Zotin se, falë këtij Kryetrimi, shqiptarët sot kanë një identitet kombëtar të vetin, që e ruajanë. Vërtetë, falënderës Zotit që Kombi shqiptar ka kolosa të tillë në historinë e tij, me të cilët çdo shqiptar ka të drejtë të krenohet para botës së qytetëruar — kudo që gjëndemi në trojet shqiptare shekullore e deri në Amerikën e largët – Gjergj Kastrioti- Skenderbeg edhe sot u tregon Shqiptarëve rrugën që duhet ndjekur. Shpresoj që Shqiptarët kudo qofshin të ndjekin rrugën e tij duke vendosur mbi çdo interes personal ose partiak vlerat e trashëguara të Gjergj Kastriotit-Skenderbe: të Besës, të Nderit e të Burrërisë, duke na kujtuar përgjithmonë flijimet dhe sakrificat e mëdha që Shqiptarët e kohës së Gjergj Kastriotit pësuan rëndë për të siguruar lirinë dhe pavarësinë e vet, por duke mbrojtur, njëkohësisht, edhe qytetërimin evropian. 

Frank Shkreli

Dom Pjetër Popaj, famullitar i Kishës Katolike Shqiptare, “Zoja e Shkodrës” në Nju Jork duke berë njoftimin e vendosjes së shtatores së Gjergj Kastriotit—Skenderbe në oborrin e kishës, të dielën që kaloi. 

No photo description available.

       Kisha Katolike Shqiptare, “Zoja e Shkodrës” në Skarsdejl të Nju Jorkut

See the source image

Shtatorja e Heroit Kombëtar të Shqiptarëve Gjergj Kastriotit-Skenderbeut — replika e të cilës do të vendoset në truallin e Kishës “Zoja e Shkodrës”, në Nju Jork

A picture containing text, building, window, tower

Description automatically generated

Statujës së Shën Nenë Terezës në oborrin e Kishës, “Zoja e Shkodrës” në Nju Jork, do i bashkohet tashti edhe Përmendorja e Heroit Kombëtar të Shqiptarëve, Gjergj Kastriotit-Skenderbe

—————————————————————————————————-

DIKUR TË GJITHË PA DALLIM FEJE A KRAHINE TË BASHKUAR RRETH GJERGJ KASTRIOTIT-SKENDERBE – Një perspektivë historike me disa fotografi, Vatikan-Romë 1968 – 500-vjetori i vdekjes së Skenderbeut mblodhi në Romë – atje ku në atë kohë mund ishte Përmendorja e vetme e Gjergj Kastriotit-Skenderbe. Morën pjesë — të gjithë së bashku — shqiptarë nga diaspora të arratisur në Perendim, përfshir diasporën shqiptare në Shtetet e Bashkuara, si dhe grupe përfaqësuese të komuniteteve arbëreshe të Italisë. E sikur të ishte sot ashtu!?: Këta ishin disa prej atyre burrave të dheut, përfaqsues të shqiptarisë së asaj kohe, që lakuriqat e politikës së sotëme shqiptare do të bënin mirë të imitonin, në mos për asgjë tjetër, atëherë për atdhedashurinë dhe për respektin që ata kishin për simbolin e Kombit, Gjergj Kastriotitn -Skenderbe – shembull bashkimi e nderimi për shqiptarët – por fatkeqësisht disave as emërat nuk ua dinë.

A group of people standing outside a building

Description automatically generated with medium confidence

Profesor Ernest Koliqi, organizatori i ceremonisë për 500-vjetorin e vdekjes së Gjergj Kastriotit-Skenderbe (Romë, 1968) pranë Permendores së Heroit Kombëtar në kryeqytetin Italian.

*Fotot janë nga revista Shëjzat 4-6, 1968

Filed Under: Opinion Tagged With: Frank shkreli, Skenderbeu

BURIMET E SHKRUARA ARKIVORE TË ARKIVIT TË DUBROVNIKUT DËSHMI E PAKUNDËRSHTUESHME PËR ORIGJINËN SHQIPTARE TË KASTRIOTEVE

September 2, 2021 by s p

Përmendja e emrit Kastriot, për herë të parë në një dokument nga viti 1368.- Lëshimet e Hopf-it, debate të shumta dhe të ashpra në mes të studiuesve dhe historianëve.- Përkthime të dobëta në gjuhën shqipe të një dokumenti me rëndësi të veçantë.-Zgurë Dukagjini.-Botimi i saktë i origjinalit dhe përkthimi besnik i dokumentit.- Kastrioti, qefaliu i Kaninës, trugnu i familjes së Skenderbeut.

Prof. Dr. Musa Ahmeti

Prof. Dr. Musa Ahmeti

Për të ndriçuar në përgjithësi, një epokë të caktuar apo një personalitet të veçantë, të shquar në histori, siç është Gjergj Kastrioti – Skënderbeu, domosdo duhet mbështetur në burime dokumentare që ruhen nëpër arkiva të ndryshme, qofshin ato të botuara, pjesërisht të botuara apo të pa botuara; të cilat janë si një hallkë ndërlidhëse në mes historisë kombëtare shqiptare, me historinë e vendeve të Ballkanit, Lindjes së Afërme dhe Evroës në veçanti. Shumë herë, një gjë e tillë është e pamundur, për shkak të mungesës së burimeve të shkruara; po në raste të caktuara, edhe kur ato ekzistojnë, faktori njeri, me veprimet e tija, të njëanshme, tendencioze dhe të mbrapshta, ka bërë që shumë fakte, ngjarje e data, të shtrembërohen, të keq-interpretohen, deri në skajshmëri ekstreme, për qëllime të caktuara.


Ilustrimi 1 – Fototipa e dokumentit nr. 1019 që ruhet në Arkvin e Dubrovnikut, ku për herë të parë përmendet emri Kastriot, 2 shator 1368.

Ilustrimi 2 – Detaj nga vula e rrumbullakët, nga dylli i kuq, e cila është shumë e dëmtuar. Mund të lexohen vetëm disa grafema.

Ilustrimi 3 – Portret i Skenderbeut nga shek. XVI ne nje pjate procelani. Origjinali ruhet ne Paris.
lustrimi 4 –Transliterimi i origjinalit në sllavisht nga viti 1368.

Ilustrimi 5 – Përkthimi nga sllavishtja në gjuhën shqipe i dokumentit të vitit 1368.

Ballafaqimi i studiuesve me raste të tilla, është i shpeshtë, shkakton vështërsi të shumta dhe herë-herë krijon rrëmujë të vërtetë, duke nxitur debate të ashpra, për saktësimin dhe vlerësimin kritik të një burimi a, dokumenti i cili është botuar e ribotuar, në edicione të ndryshme. Është tashmë e njohur, se botimi i parë i një burimi [dokumenti] zakonisht shfrytëzohet, nga studiues e krijues të fushave të ndryshme, si akt i kryer, dmth. i saktë dhe preçiz, pa pasur mundësi që të konsultojnë origjinalin, respektivisht të krahasojnë dhe ballafaqojnë, atë, që ju është servuar, me dokumentin e vërtetë.

Dokumenti nr. 1019 nga Arkivi i Dubrovnikut, në të cilën për herë të parë, në histori, përmendet emri Kastriot

Duke shfrytëzuar lëndën burimore, të Arkivit të Dubrovnikut, dokumentet origjinalë për shekullin e XIV-të, të cilët ruhen në fondin: seria e dokumenteve të Vjenës; në signaturën nr. 1019, kemi hasur origjinalin e dokumentit nga 2 shtatori i vitit 1368, në të cilin, për herë të parë, në histori, [nga dokumentet e shkruara të njohura deri me sot] përmendet emri Kastriot.

Pos botimeve e ribotimeve, në disa gjuhë, ky dokument, është përkthyer edhe në gjuhën shqipe. Fillimisht, të përkthyer e hasim në “Burime të zgjedhura për historinë e Shqipërisë” volumi II, Tiranë 1962; pastaj në Prishtinë nga dr. Tefik Geci në vitin 1968 dhe së fundi nga dr. Ramiz Abdyli në vitin 1984. Botimi i Tiranës me atë dr. R. Abdylit është identik, nuk ka asnjë ndryshim, as në stil e as në gjuhë, derisa përkthimi i dr. T. Gecit ndryshon. Në këto përkthime, editorët [botuesit] kanë bërë lëshime të ndieshme, nuk janë të saktë dhe preçizë, ju mungon qasja profesionale, ndoshta si pasojë e mosnjohjes së paleografisë sllave, çirilike dhe glagolike apo nga mosshfrytëzimi i origjinalit [këtu përjashtojmë dr. T. Gecin, i cili si duket, ka shfrytëzuar origjinalin], gjithnjë duke u mbështetur në botimet e bëra, nga studiues të huaj, të cilat kanë mangësi dhe paqartësi të shumta. Është e habitshme se si një historian kosovar, si editor i një botimi dokumentash për Gj. K. Skenderbeun, këtë dokument nuk e boton në vitin 2018!

Rrethanat historike, në të cilat kaloi populli shqiptar nën sundimin dhe okupimin e perandorive të mëdha, nën administratën fetare të Vatikanit, Bizantit dhe Stambollit, nën ndikim kulturor të gjuhëve: greke, latine, turke e sllave, krijuan zbraztësi të shumta për periudha të rëndësishme të historisë sonë kombëtare. Burimet e shkruara, kryesisht u ruajtën jashtë Shqipërisë, në shtete të ndryshme në arkiva dhe biblioteka të shumta, shtetërore, kishtare, por edhe private dhe kryesisht në gjuhë të huaja. Njëri ndër arkivat më të pasura për shekullin e XIV, për historinë e Shqipërisë në veçanti, e Ballkanit Perëndimor në përgjithësi, është Arkivi Historik i Dubrovnikut, për shkak të rolit të rëndësishëm që kishte Dubrovniku në sferën e mardhënieve ekonomiko-shoqërore, finaciare e diplomatike, me vendet fqinje ballkanase. Një vend i rëndësishëm i takon Shqipërisë dhe familjeve princërore e bujare të saj, në këto marrëdhënie, të cilat kanë lënë gjurmë të shumta të shkruara. Familja më e dalluar, është ajo e Kastriotëve, për të cilën në fonde të shumta, të këtij arkivi, ruhen dokumente, akte dhe testamente të ndryshme, të karakterit publik dhe privat.

Njëri nga dokumentet më të rëndësishëm, për këtë familje, ngase për herët të parë, gjejmë të shkruar emrin e saj, Kastriot, është dokumenti nr. 1019, nga fondi i dokumenteve të Vjenës, i shkruar më 2 shtator të vitit 1368. Pos rëndësisë se, për herët të parë përmendet emri Kastriot, ky dokument, ka edhe një rëndësi tjetër të veçantë, ngase leximi, transkriptimi dhe përkthimi i tij është bërë në mënyrë të gabuar, veçanërisht nga studiuesit e huaj, gjerman, të cilët, nuk e njihnin me themel sllavishten. Kjo gjë ka nxitur studiuesit sllav, që të nxjerrin përfundime të gabuara, se Skënderbeu, qenka me origjinë sllave!

Kësaj radhe, për t’iu dhënë fund debateve të shumta kontradiktore; për të hudhur poshtë me forcën e argumenteve, pretendimet qëllimkëqija sllave dhe të ndonjë studiuesi tjetër të huaj (psh. O. Schmitt), ne botojmë fototipinë e origjinalit, transkriptimin në gjuhën sllave me grafema latine dhe përkthimin në gjuhën shqipe.

Transkriptimi i origjinalit

“Ve ime oca i sina i sveto duha porogjinja gdna našego Isa Hsa v leto 1368 mca sektebra .2. die.

Kako hteinj mie Alekezoidru gdia Kanine i Avlonu da budu jedine od Dubrovečane i poiskahe komune Dubrov’či bez nijedne sile bez nijedne nevole tekmo s moome dobroome volome kako da sme jedine brate od komuna Dubrovečkoga i togo radi ja Alekezendre poslah moga vlastelina Dima govore iteki ovuzi rabotu i priješe mi za ovezi moj reči i bi nih hotenije i ljoboze i svršiše mi moje pitanije to poiskahe i učiniše mi knigu ver’nu i zapečatiše pečatiome komuneskome i daše jo mojemu vlastelinu Dimu i dosla mi jo i o tome blgodarih bga i zahvalih i togo radi se zgovorih s moimi vlasteli i prisegoh na stoje i bžestvenoje jevanglnje ja i s moimi vlasteli kako me poička Nikola Kabužike kako da bud ja verne Dubrovčanine i prijatele i s moimi vlasteli i da sme drežane Dubrovčaninu vsakomu kude bude moja vladanja kude jaki i paki kolika kete svršite s moime vlastelinome Dimome ja primam s radostiom jere togo radi ga sme poslale mesto sebe

            Avo vlasteli koi prisegosmo na stoje i bžestvenoje jevanglije imeneme Prodane vojevoda i Mikleuše kefalija Vavloneski Branilo i kefalija Kanineški Kastriote i Raiče dvorodrežica i Ujegja Stavilece i Stamati i Obrade sudija i Zgure Dukaišerevik i Smokva i Kostadine Šurbovik i Boriše i Gruboje i dragomane i Radivoi i Bgoje

            A ovozi pisanije pisa logofete gdna Alekezendra Gjorica po reči gdna Alekezendra i vseh vlastele”

Përkthimi i origjinalit në gjuhën shqipe

“Në emër të atit të birit dhe të shpirtit shenjtë nga lindja e Zotit tonë Jezu Krishtit në vitin 1368 muaj shtator, më 2.

Sikur dëshirojmë ne Aleksandri zot i Kaninës dhe Vlorës të bëhemi i vetmi besnik dubrovnikas dhe ti shpreh komunës së Dubrovnikut pa asnjë forcë pa asnjë shtërngesë por vetëm me dëshirën time sikur të ishim vëllezër të vetëm të komunës së Dubrovnikut dhe për hir të kësaj unë Aleksandri dërgova fisnikun tim Dimo që të flas dhe të mbaroj këtë punë dhe t’iu sjell fjalët dhe dëshirat e mija dhe atyre përulësisht dhe me dashuri t’iu parashtron dhe ju shpreh kërkesat e mija dhe më bëjnë librin e besimit dhe e vulosin të vulosur me vulën e komunës dhe ia dorëzuan fisnikut tim Dimos dhe më erdhi mua dhe për këtë bekuam dhe falënderuam Zotin dhe për këtë bisedova me bujarët e mi [Në origjinal, kjo fjali, është e përsëritur dy herë radhazi. m. a.] dhe u betuam duke qëndruar në këmbë në Ungjillin e Shenjtë dhe hyjnor unë dhe bujarët e mi sikur më kërkoi Nikolla Kabuzhiqi se si të bëhem unë besnik i dubrovnikasëve dhe mik me bujarët e mi dhe do të mbahemi dubrovnikas çdonjëri gjithandej ku shtrihet pushteti im dhe kudo që të shtrihet ai dhe kur këto ti përfundoni me fisnikun tim Dimo unë do ti pranoj me kënaqësi ngase për hir të kësaj e kam dërguar në vendin tim.

Këta bujarë janë betuar duke qëndruar në këmbë në Ungjillin e Shenjtë me emër: Prodan vojvoda dhe Miklleushi, qefaliu i Vlorës Branillo dhe qefaliu i Kaninës Kastrioti dhe Raiçi oborr mbajtësi dhe Ujega Stavileci dhe Stamati dhe Obradi gjykatës dhe Zgurë Dukagjini dhe Smokva dhe Kostadin Shurboviqi dhe Borishi dhe Gruboj dhe perkthyesi dhe Radivoi dhe Bgoj.

A këtë shkrim e shkroi logofeti i zotit Aleksandër, Gjorica sipas fjalëve të zotit Aleksandër dhe të gjithë bujarëve.“

Ngritja dhe forcimi i feudalëve e princërve vendas shqiptar, në disfavor të pushtuesve të huaj, si rezultat i një procesi të gjatë dhe të mundimshëm, të zhvillimit politiko-shoqëror dhe kulturoro-ekonomik që kishte filluar, në shekullin IX-të, solli formimin e disa shteteve feudale, në pjesë të ndryshme të Shqipërisë etnike.

Kronika e Janinës dhe ajo e Epirit nga shekulli i XIV-të, na mundësojnë të kemi një vështrim të përgjithshëm për pozitën dhe gjendjen e Kaninës dhe Vlorës në kohën kur u shkrua dokumenti [diploma] i Aleksandrit në vitin 1368. Pas vdekjes së perandorit Dushan, perandoria e tij u shkatërrua shpejt, kështu që menjëherë, lindën sundues të vegjël të cilët ishin, gjysmë të varur. Në Shqipërinë Jugore dhe në disa vise të Epirit, pas disfatës së Simeon Uroshit, trashëgimtari i despotatit të Epirit, Niçifori, në vitin 1358, bëri përpjekje që të rikthente territoret e humbura në disa vise shqiptare, por kjo gjë nuk i shkoi përdore ngase, hasi në rezistencë të fortë, të shqiptarëve, përkundër një ushtrie të shumtë në numër, që dispononte, në mesin e të cilës kishte edhe mercenar turq; ai u vra dhe ushtria e tij u shkatërrua, në betejën te lumi Ahelos. Ky sukses i feudalëve shqiptarë e vlleh, mundësoi forcimin e tyre dhe shtimin e aspiratave për zgjerime të reja.

Në Vlorë e Kaninë, po edhe në viset përreth, sundonte  Joan Asen Komneni i cili u martua me Anën, mamanë e Niçiforit, sipas të cilës muar edhe mbiemrin. Këtë e zëvendësoi Aleksandri, i cili në asnjë dokument të njohur deri me tani, nuk thirret Komnen! Ky, ishte qytetar nderi i Dubrovnikut dhe kishte raporte të mira ekonomike-tregtare e diplomatike me Dubrovnikun.

Pos Aleksandrit, qytetarë nderi në Dubrovnik ishin edhe familjet fisnike shqiptare, të: Balshajve, Topijajve, Aranitëve, Matrangëve, Kastiotëve, Muzakëve, etj, gjë që ju siguronte favore të konsiderueshme në zhvillimet tregtare dhe shkëmbimin e mallrave me shtetet fqinje. Këto lidhje forcohen edhe më shumë gjatë shekujve XIV e XV-të, por fillin e kishin që në shekullin e XI-të, për të arritur një nivel të lartë zhvillimi, gjatë sundimit të princit të parë të Arbërisë, Progonit dhe bijve të tij: Gjinit e Dhimitrit.

Sipas burimeve të njohura, Aleksandri duhet të ketë sunduar si zot i Vlorës dhe Kaninës nga viti 1363 deri në vitin 1380. Si pasojë e luftërave dhe kontradiktave të pandërprera me feudalët fqinjë, duke mos pasur një pozitë të fortë në principatën e tij, në vitin 1368, kërkoi nga Dubrovniku që të shpallet qytetar nderi, me këtë gjë, ai dëshironte që më parë të siguronte strehim, në rast rreziku nga ndonjë e papritur, gjë që ishte e zakonshme për kohën; ngase veprime të ngjashme kishin bërë edhe shumë bujarë të tjerë vendas. Dokumenti i shkruar, [diploma] arriti sipas të gjitha gjasëve, në Dubrovnik, në gjysmën e dytë të muajit shtator të vitit 1368.

Përshkrimi dhe karakteristikat e veçanta të dokumentit

Dokumenti në origjinal, është i shkruar në sllavishte të vjetër, me grafema çirilike me elemte të glagolicës. Është i shkruar në letër – gjysmë karton, ka dimensione: 26.5 x 39.8cm. Dokumenti është i ruajtur dhe ndodhet në gjendje të mirë. Është i shkruar me ngjyrë të zezë, me shkrim shumë të imët, në kursiv, që vende-vende lexohet me vështirësi. Siç ishte zakon i kohës, ka shkurtesa të shumta. Në fund, në mes të dokumentit, është gjurma e vulës së rrumbullakët, nga dylli i kuq, e cila është shumë e dëmtuar, ku mezi mund të lexohen disa grafema. Shkak i dëmtimit të vulës, është zhvendosja e shpeshtë e këtij dokumenti në relacionet: Dubrovnik-Vjenë-Beograd-Dubrovnik. Këtë dokument e ka shkruar logofeti Gjorica, siç mund të vërehet në fund të dokumentit. [Logofeti kryesonte zyrën e kancelarisë së princit, e cila hartonte dokumente shtetërore, si diplomat, traktatet ndërkombëtare, letrat zyrtare e private të sundimtarit, mbante korespodencën diplomatike me shtetet tjera, kujdesej për të gjitha llojet e akteve, drejtonte financën, etj.]

Dokumenti për herë të parë është botuar në vitin 1840, me ribotime të shumta, po asnjëherë korrekte. Ky dokument, në formën e botuar deri tani, ka shkaktuar debate dhe kundërthënje të shumta, të cilat kanë pasur si pasojë, shtrembërimin dhe vënjën në pyetje të origjinës shqiptare të Skënderbeut. Numri i atyre të cilët kanë mbështetur këtë dokument të botuar, e me mangësi, është tepër i madh, psh. Hopf, Hahn, Ippen, Jireçek, Makushev, Fiander, Wenger, Mikloshiq, Novakoviq, Hammer, Iviq, Thalloczy, Pisko, Fallmerayer, Paganel, Shafarik, Pastor, Marinesco, po, për fat të keq edhe ndonjë shqiptar!

Botimet e bëra në gjuhën sllave nga Karanotvrtkoviqi /1840/, Mikloshiqi /1858/, Makushevi /1871/, Novakoviq /1912/, Stojanoviq /1929/, etj; nuk dallojnë nga njëra tjetra, pos që Stojanoviqi, shton një pikë, para emrit të Branillos. Shuflaj, Jireçek e Thaloçi, e botojnë dokumentin në vitin 1918, të përkthyer në gjuhën latine, me disa lëshime, si duket ata kanë shfrytëzuar Mikloshiqin, kështu që, këta fillimisht e mohojnë që emri Branillo i takon emrit Kastriot; por më vonë ndërrojnë qëndrim dhe pohojnë se: emri Branillo i përket emrit Kastritot! Të njëjtin qëndrim, pra atë se: emri Branillo i përket emrit Kastritot, e mbajnë edhe Hopf /1873, /Hahn /1853/, Ippen /1899/, Hammer, /1840/ Pisko /1894/, Fallmerayer /1866/, Paganel /1855/, Pastor /1891/, etj.

Lëshimi i Carl Hopf-it dhe pasojat tepër të rënda që kishte një gjë e tillë në histori

Lëshimin më të ndjeshëm, ndër studiuesit e huaj e ka bërë Hopf-i. Në botimin e: Chroniques Greco-Romanes, [Berlin, 1873] duke folur për trungun gjenealogjik të Kastriotëve, ai thirret në dokumentin Aleksandrit nga viti 1368 dhe duke mos e zotëraur mirë sllavishten mesjetare, duke mos lexuar me vëmendje dorëshkrimin, ai nuk përfill fare interpunkcionet, i bën një stërgjysh Skënderbeut, me emrin Branillo Kastrioti, duke mos lexuar grafemën “i” në mes të dy emrave. Këtë interpretim të gabuar të Hopfit, në shkencën historike, e kanë shfrytëzuar edhe shumë historianë e studiues të tjerë, duke formuar idenë e gabuar mbi origjinën e Kastriotëve. Këtë gjë, me mjeshtri të veçantë e kanë shfrytëzuar historianët sllav, duke shkruar studime të tëra mbi këtë temë.

Për fat të mirë, studiues dhe shkencëtar të mëvonshëm, kanë kapur një lëshim të tillë, duke hudhur poshtë këtë teori të gabuar. I pari, që në mënyrë shkencore hudhi poshtë këtë lëshim të ndjeshëm, ishte Fan Noli. Për fat të keq, deri me tani, asnjëherë nuk u botua komplet fototipia [faksimili] e origjinalit, transkriptimi dhe transliterimi i plotë i bazuar në origjinal, por çdo herë, u botuan studime të veçanta duke u mbështetur në botimet e mëparshme, ku gabimet ishin të pa evitueshme. E njëjta gjë ju ndodhi edhe studiuesve shqiptarë deri në ditët e sotme.

Transkriptimi dhe transliterimi i origjinalit të dokumentit nr. 1019, është shumë i vështirë për studiuesit dhe historianët, të cilët nuk janë specialistë të paleografisë sllave mesjetare, sidomos asaj çirilike dhe glagolike. Shkurtesat e shumta, pastaj grafia e imtë kursive dhe në disa raste, dora jo e stërvitur e logofetit, vështirësojnë edhe më shumë transkriptimin dhe transliterimin. Ky dokument, është një diplomë e karakterit publik, e cila mban në vetë të gjitha karakteristikat e dokumenteve të kësaj epoke historike. Në fillim është i shënuar invokacioni simbolik, pason invokacioni verbal dhe datimi.

Elementet e veçanta të aktit diplomatik

Invokacioni simbolik, i paraqitur me shenjën e kryqit, tregon nështrimin e pushtetit real [të Aleksandrit të Kaninës], ndaj atij kishtar, duke treguar besnikërinë apsolute ndaj kishës.

Invokacioni verbal, që përdoret në këtë dokument, nuk është karakteristikë e shpeshtë e përdorimit tek dokumentet e tilla sllave. Me këtë, i rritej vlera dokumentit duke dëshiruar që të arrihet qëllimi për destinimin e tij. Në këtë rast, është i shprehur në formën: Në emër të atit të birit dhe të shpirtit shenjtë. Derisa datimi i dokumentit, përbën një rast të veçantë, ngase zakonisht, në këtë kohë, shënohet në fund të tekstit, kësaj radhe, e kemi në fillim të dokumentit dhe tregon datën e shkrimit, në formën: në vitin 1368, muaj shtator, më 2.

Teksti i dokumentit [diplomës] përbëhet nga ekspozicioni ose naracioni dhe dispoziconi. Në ekspozicion janë sqaruar rrethanat aktuale për vendimin e shkrimit të një akti të tillë diplomatik. Në këtë rast e kemi në formën: Aleksandri zot i Kaninës dhe Vlorës (…) dërgova fisnikun tim Dimo që të flasi dhe të mbaroj këtë punë, pra qëllimi është i shprehur shumë hapur dhe tepër qartë. Derisa dispozicioni, si pjesa më e rëndësishme e aktit diplomatik, e cila në vete ngërthen objektin moral dhe atë material, që i dedikohet pranuesit, na paraqitet në formën: u betuam duke qëndruar në këmbë në Ungjillin e Shenjtë dhe hyjnor (…) të bëhem unë besnik i dubrovnikasëve dhe mik me bujarët e mi, pra shprehet respekti dhe pranohen të gjitha obligimet që dalin nga një akt i tillë.

Si pjesë të fundit kemi: përfundimin ose eshatokolin. Kjo pjesë përbëhet nga përfocimi dhe nëshnkrimi. Përforcimi zakonisht fillon me simbol, që në këtë rast ne kemi kryqin dhe dëshmitarët, të cilët janë njerëz të shquar, të jetës publike, të pushtetit aktual dhe pjesëtarë të fisnikëve vendës. Përforcimin, kësaj radhe e kemi të paraqitur në fomrën: Këta bujarë janë betuar duke qëndruar në këmbë në Ungjillin e Shenjtë me emër Prodan vojvoda dhe Mikleushi, qefaliu i Vlorës Branilo dhe qefaliu i Kaninës Kastrioti dhe Raiçi oborr mbajtësi dhe Ujega Stavileci dhe Stamati dhe Obradi gjykatës dhe Zgurë Dukagjini dhe Smokva dhe Kostadin Shurboviqi dhe Borishi dhe Gruboj dhe përkthyesi dhe Radivoi dhe Bgoj.

Nënshkrimi, zakonisht është pjesa përmbyllëse e aktit diplomatik. Kësaj radhe e kemi në formën: A këtë shkrim e shkroi logofeti i zotit Aleksandër Gjorica sipas fjalëve të zotit Aleksandër dhe të gjithë bujarëve.

Përpos elementeve të përmendura, këtij akti diplomatik, i mungojnë edhe disa pjesë standarde apo të klishetizuara, të cilat i ndeshin në dokumente të ngjashme nga e njëjta periudhë. Këto mungesa, në asnjë mënyrë nuk e zvogëlojnë rëndësinë dhe autenticitetin e aktit.

Analiza dhe studimi i themeltë i këtij dokumenti, hedh në dritë shumë të dhëna interesante, ngase aty gjejmë shumë gjëra për viset e Vlorës e Kaninës. Është e njohur, se Vlora dhe Kanina në shekullin e XIV-të ishin dy pika strategjike të Shqipërisë Jugore, që shtriheshin në bregdetin përendimor të Otranit, përkatësisht në vijën, ku ndahet deti Jon me detin Adriatik, që paraqisin interes të veçantë për pushtuesit e huaj. Zatën, një gjë e tillë vërehet hapur edhe nga pranimi i Dubrovnikut, që të siguroj strehim [ti ofroj titullin, qytetar nderi] Aleksandrit, zotit të këtyre viseve.

Kush është qefaliu i Kaninës Kastrioti nga dokumenti

nr. 1019 i vitit 1368?

Të gjitha burimet që njohim deri tani, nuk na japim hollësi konkrete, rreth këtij Kastrioti, i cili në historiografi ka shkaktuar debate të ashpra dhe mendime të shumta, kontradiktore! Titulli qefali, me të cilin emërohet ky Kastriot, dmth. komandat kështjelle ose qeveritar i një qyteti! Ky fakt, na vënë para dilemave të shumta, të cilat edhe sot e kësaj dite qëndrojnë pezull dhe të pasqaruara sa duhet në historiografinë shqiptare. Si qefali i Kaninës, Kastrioti, do të thotë se ishte një pjesëtar i shtresë së lartë fisnike, njeri i dëgjuar dhe i respektuar, i cili me firmosjen e tij, në dokumentin e cekur, tregon rëndësinë dhe autoritetin që gëzonte jo vetëm në Kaninë por edhe më gjërë. Edhe pse nuk kemi arritur të gjejmë një lidhje të drejtëpërdrejtë me Kastriotët e Krujës apo Matit, ne mendojmë, se ky Kastriot, është trungu i familjes Kastrioti, e cila kishte zotërimet e saja në Kaninë, po edhe në vise të tjera, e më vonë edhe në Veri të Shqipërisë!

Mendimet e studiuesve dhe historianëve, janë të ndara. Hopf-i, duke folur për Konstantin Kastriotin, pohon se ai, ishte i njëjti Kastriot, pra qefaliu i Kaninës, mirëpo këtë pohim, ai nuk e mbështet në asnjë burim shkencor, pra edhe kësaj radhe gabon. Të njëjtën rrugë e ndjek edhe medievisti i njohur kroat Milan Shuflaj. Shuflaj, duke u mbështetur, në etimologjinë e emrit, si edhe disa shkencëtarë të tjerë, nxjerr përfundim të gabuar, kur pohon se: qefaliu i Kaninës Kastrioti, kishte origjinë greke! Pos këtyre, mendime të gabuara për origjinës e Kastriotëve, kishin histrorianë, të cilët nuk e kishin njohur dokumentin nr. 1019 nga viti 1368, si psh. Sansovino, Lavadrin, Spandugino, etj.

Të gjitha këtyre mendimeve të gabuara, të pa mbështetura me argumente të forta dhe me bazë shkencore, Fan Noli, me vendosmëri dhe dokumente të shumtë, arriti t’iu tregojë vendin e duhur, atë të harresës dhe pluhurit. Ç’është e vërteta, edhe biograf e studiues të tjerë para Nolit, kishin bërë një gjë të tillë, po jo kaq bindshëm! Barleti në kryeveprën e tij, vë në pah origjinën shqiptare të Skënderbeut; pastaj Bardhi, me këmbëngulje mbron një gjë të tillë, kur polemizon ne J. Marnaviqin. Më vonë, át Athans Gegaj me gjuhën e argumenteve, po ashtu hedh poshtë teoritë e gabuara mbi origjinën e Skënderbeut. Shpresojmë, se përfundimisht, botimi i këtij dokumenti i cili i ofrohet lexuesit të gjërë, por edhe histroianit e specialistit të fushës përkatëse, do jetë kontribut, që njëherë e përgjithmonë, të mbyllet një debat i tillë, mbi origjinën e Skënderbeut.

Disa emra të tjerë që përmenden në dokumentin e Aleksandrit,

zot të Vlorës e Kaninës

Transliterimi, transkriptimi dhe përkthimi i gabuar i disa emrave, ka bërë që të mos mund të identifikohen deri me tani disa figura të rëndësishme që përmenden në dokument.

Njëri ndër 16 dëshmitarët, i nënti me radhë është edhe Zgurë Dukagjini! Ky emër, deri tani ka qenë i lexuar gabimisht, dhe i tillë ka qenë fare i panjohur. Zgurë Dukagjini, në shekullin e XIV-të, është i njohur nga dokumentet dubrovnikase dhe venedikase, si një tregtar i zoti dhe në dy raste si ndërmjetësues në dy konflikte, në mes Venedikut dhe Durrësit. Domosdo se është, pinjoll i familjes së njohur Dukagjinase. Ujega Stavileci, është lexuar gabimisht, në “Burime…” dhe R. Abdyli, si Ojega Stavileci, ndërsa te T. Geci si: Jagëja. Analiza e kujdesshme e grafemave në origjinal, na bën të pohojmë se, leximi i drejtë është: Ujega! Një lëshim tjetër është, te leximi i pëkthyesit, si dragoman! Ky moment, është mjaft i rëndësishëm dhe tepër domethënës ngase, jep të kuptohet, se disa nga të pranishmit, të firmosur si dëshmitar, nuk e njihnin gjuhën sllave dhe ju duhej përkthyesi [dragomani]! /Pra, dragomani nuk është emër personi, por është titull i caktuar!/ Figurë e veçantë është, Nikollë Kabuzhiqi, i cili në cilësinë e përfaqësuesit diplomatik, të Dubrovnikut, mbikëqyr firmosjen dhe betimin e aktit diplomatik të Aleksandrit. Kabuzhiqi, është i njohur si tregtar i drithërave jo vetëm në viset e Vlorës e Kaninën, por edhe në Veri të Shqipërisë. Emrin e tij e ndeshim në shumë dokumente të ndryshme.

Filed Under: Featured Tagged With: Kastriotet, Prof. Dr. Musa ahmeti, Skenderbeu

Heroi kulturor Gjergj Fishta përkrah Heroit Kombëtar Gjergj Kastrioti – Sprova e Sabri Hamitit

August 25, 2021 by s p

Nga Agron Gjekmarkaj

Qëkur jemi njohur me his torinë e vërtetë të Kosovës dhe paradigmën kulturore të saj, e shndërruar në paradigmë nacionale e politike, s’e paskemi aq të vështirë për të kuptuar pse “Françeskanët e mëdhenj shqiptarë”, burra të besës e qëndresës, autorë e autoritete, identitarë e misionarë kuptohen kaq mirë, lexohen me kaq dashuri, ripropozohen si “monumente të letërsisë shqipe” pikërisht nga Prishtina, nga elitat e saj, për mbarë botën shqiptare.Një ide e kemi pse atje e po e themi menjëherë: shoqëria dhe intelektualët e Kosovës nuk janë korruptuar asnjëherë moralisht sa ata të Shqipërisë dhe të Tiranes në bashkëpunim me regjimin komunist. Shumë prej tyre s’u bënë laracë e levantinë, të konvertuar e shërbëtorë.Nuk kanë kënduar kinemave teksa shkrimtarët dënoheshin me vdekje e burg, nuk e kanë ndarë letërsinë në “reaksionare” e “përparimtare”, nuk harxhuan tonelata boje e letre me i quajt tradhtarë, nuk u sollën si tinëzarë e me skuthëri në epokën e lirisë ndaj tyre.Ata, përkundrazi, botonin e qëmtonin hapur e fshehurazi të ndaluarit, nuk u bënë bashkëpunëtorë në krim, por e sfiduan atë me rrotativat e shtëpisë botuese “Rilindja”.Rezistenca e tyre për liri e pavarësi është ushqyer pa ndërprerje nga gurra ideologjike e rezistencës parakombëtare e kombëtare. Për specifikat e veprës së tij epike e jo vetëm, Fishta duket të ketë qenë më frymëzuesi për ta.Gjergj Fishta mbetet asaj dite e sot shqiptari i patejkaluar në fuqinë e tij mendore për t’u përballur me shovinizmin serb në plan kulturor e historik. Atë që Fishta paralajmëroi si mundësi përsëritjeje duke gjykuar kohën e tij, kosovarët e patën si provë, ndaj ai u përjetua si dëshmitar e model.Shkrimtari, studiuesi, profesori e akademiku, ai që jemi mësuar ta shohim si “homo meditans, poeticus e militans”, i alternuar në këto pozicione sipas ndërgjegjes së tij intelektuale dhe britmave të Kosovës për liri e shtetformim ndër epoka, Sabri Hamiti na e pohon këtë: “Për shqiptarët veriakë si unë, Fishta është diçka më shumë se një poet; ai është një pikë e fortë identifikimi me një gjuhë me hapësirë enciklopedike e brezit të shkuar, me një karakter të papërkuljes e kryengritës, më në fund si pikë mbështetjeje, reflektimi e identifikimi me Shkodrën, kryeqytetin e moçëm kulturor të shqiptarëve”. Fjala e tij (S. Hamitit) është peng i mjaf tueshëm sigurie.Në kartën e tij të identitetit janë shënuar ngjarjet më të mëdha të kulturës dhe lirisë së Kosovës. Me gjykimin e drejtpërdrejtë, të cilin s’e përdredh kurrë përtej buzëvarjeve që shkakton “duke e riparë dramën letrare të Fishtës si interpret të shpirtit shqiptar, në shkalloren dramatike e absurde të kulturës shqiptare” ndërton sprovën e guximshme bazuar mbi dijet e veta të shumta, në udhëtimin uliksian në të gjitha caqet e albanizmave, në krejt trajektoren kulturore e historike të kombit shqiptar, atë të vendosjes së Gjergj Fishtës si hero kulturor për krah Gjergj Kastriotit, Hero Kombëtar.Me një libër të ri, fryt i një pune mbi tridhjetëvjeçare, botim i së përkohshmes “Hylli i Dritës”, me titull të skalitur në një emër të vetëm “At Gjergj Fishta”, Sabri Hamiti emancipon mentalitetin tonë e ngre “rrasat e varrit”, produkt gjykimesh ideologjike e krahinore. Sabri Hamiti ka trajtuar në tekstin e tij çdo vepër, gjini e sjellje të Fishtës në vektorin mes së përkohshmes dhe së përjetshmes, duke gjetur nëpërmjet kësaj analize prijësin shpirtëror e kulturor të një kombi që kërkon kufij e vetëdije për t’i mbrojtur, që kur gjen shtetin s’i ka gati nënshtetasit, që ka gjuhën, por ende shkrimin e kodifikuar, që dakordëson alfabetin, por nuk di të prezantojë kulturën e vet.Si askush tjetër ka përcaktuar se çfarë është “vepra më e mirë e një autori, e cila përqendron thelbin e veprave të tjera letrare të tij, vepra që përfaqëson llojin letrar brenda një epoke apo një letërsie, vepra që bëhet përfaqësuese e një epoke letrare, vepra me një përkryerje strukturore; në nivel të temës, të shprehjes, të domethënies, madje të moralitetit, vepra që u qëndron epokave të një letërsie, vepra që bëhet e krahasueshme me kryevepra të letërsive të tjera përgjithësisht, apo të një qarku kulturor e letrar”.Sabri Hamiti e përkufizon “kryeveprën letrare si nocion të pakapërcyeshëm, jo vetëm në vlerësimet individuale të letërsisë, por veçanërisht në lojën e kodifikimit kombëtar e përtejkombëtar të saj, duke nominuar një vlerë, e cila bëhet masë e vlerësimit, kategorizimit dhe e sistematizimit të letërsisë”.Kjo është “Lahuta e Malcisë”, si shtyllë qendrore e letërsisë shqiptare. Për t’u ngjitur në këto përfundime, rruga kalon nga “historia e autorit”, “amëza e ligjërimit”, “heroika”, “heroina Tringa”, “Kryevepra/heroi” e shumë të tjera kapërcyelle nga ku shihen heronjtë e epopesë, malësori Gjetë Gega si njësi bazë e saj, si amzë e rezistencës kombëtare. Po kaq lirika, dramatika, tragjedia, satira rimerren nga dora e mjeshtrit të studimit, duke zbuluar qëllimin sepse “klasikët nacionalë lexohen në kohë të vështira.Kohët përsëriten, i ngjajnë njëra-tjetrës, pa marrë parasysh rrethanat, edhe klasikët në veprat e veta shfaqin veti themelore të nacionit, situata karakterizuese që nuk i takojnë vetëm një kohë. Idetë themelore të tyre riprovohen në vazhdimësi, qofshin ato lavde apo kritikë për kombin”. “At Gjergj Fishta” i Sabri Hamitit është një libër eshtor, i vështirë për ta prezantuar, tekanjoz e nopran në sqimën e tij.Por më shumë se për të bërë këtë, tentuam të merrnim kënaqësinë e të qenit lajmës. E nisëm fillimin me një krahasim, të cilin nuk e shtjelluam: pse Hamiti vë për krah Heroit Kombëtar Kastrioti, atë të heroit kulturor Fishta?E bëmë deri-diku me qëllim, të pasigurt nëse do t’ia dilnim si autori për ta thënë me pak fjalë atë që ai ka bërë me një libër, por edhe për t’i dhënë mundësinë lexuesit që atë kënaqësi e surprizë ta kërkojë e gjejë vetë në këtë 80-vjetor të vdekjes së Poetit Kombëtar. Jo vetëm këtë, por edhe zbërthimin e tezës se kush “mohon Fishtën mohon Shqipërinë” aty e ka, madje edhe sekretin e përzgjedhjes si subjekt veprash të kryera si kjo të “mësuesit” Fishta apo të “nxënësit” At Zef Pllumi.Katolikët duhet t’i jenë mirënjohës Sabri Hamitit, i cili nuk la askund njolla përmbi zhgunat e “etërve të kishës” nga Pjetër Bogdani te Fishta e Pllumi që bastardët dhe kasnecët, të cilët për “erz kanë barkun” hollën e vijojnë ta bëjnë, por shumë më tepër se ata e shumë më të tepërt në numër brezat e nesërm të lexuesve të paindoktrinuar nga batakçillëku i dogmave dhe nga dogmat e batakçinjve të mejhaneve e akçihaneve shqiptare. Ky libër është një falënderim i përshpirtshëm, që Kosova i bën Padër Gjergjit me zërin më të spikatur të bashkëkohësisë së saj, të Sabri Hamitit.

Filed Under: Opinion Tagged With: Agron Gjekmarkaj, At Zef Pllumi, Sabri Hamiti, Skenderbeu

MUEJ GUSHT Kujtojmë…

August 2, 2021 by s p

Nga Fritz RADOVANI:

27 GUSHT 1910: U LE SHEJTNESHA SHQIPTARE  NANA  TEREZE

1979, 10 Dhjetor, Nanë Tereza n’ Oslo, merr çmimin “Nobel” për Paqë. Aty, Nana Tereze kërkoi korrigjimin e dokumentit, tue deklarue: “Nga gjaku dhe prejardhja jam Shqiptare, kam shtetësi Indjane, jam murgeshë Katolike. Nga prirja i përkas gjithë Botës. Në zemër i përkas plotësisht Jezusit!”

●2002: Presidenti Amerikan Bill Klinton tha: “Nanë Tereza, ishte e para Ajo, qё më bani t’a due Kombin Shqiptar.

Tashti unë ndihem shumё krenar, që plotsova njё detyrim moral ndaj Saj dhe ndaj vlerave tё Lirisё në Kosovë”.

●Miss MERY EDITH DURHAM (1863–1944); AJO KA THANË NË

GUSHT 1901:“SHQIPTARI  PARA  SË  GJITHASH  ASHT  SHQIPTAR !”

1909 Libri “High Albania” (Shqipnia e Epërme) asht ma e njohuna veper. Ky libër edhe sot asht një udhërrëfyes i kulturës dhe traditave të Malësorve të Shqipnisë Veriore.  Gusht 1901 erdhi nga Liqeni i Shkodres në qytetin e Rozafës. Vizitoi Keshtjellen e shkollat e Françeskanëve dhe Jezuitëve,  kryesisht bibliotekat dhe muzeumet e tyne.

●3 Gusht 1859 U le shkrimtari Shkodranë Filip SHIROKA…

8 Gusht 1890 U le Don Jak BUSHATI, i mbytun në hetuesi  Lezhë me 12 Shtator 1949…

2 Gusht 1918 U shugurue Meshtar At Bernardin Palaj O.F.M. (1894 – 1946) Mbas sa vuejtjesh mbytet në hetuesi të Shkodres.

1 Gusht 1922 U le në Grudë Don Pjeter  GRUDA. Tre muej para lirimit nga burgu mbas 15 vjetësh vuejtje, vdes në kampin e Sarandës me 13 Janar 1989…

15 Gusht 1945 Pushkatohet Ndue PALI dhe Caf METI në Zallin e Kirit pranë Rrëmajit. Ndue Pali në fjalen e fundit tha:

●“Nuk më vjen keq që unë sot pushkatohem prej vllazënve të mij. Jam i lumtun që unë po vdes në tokën shqiptare pas pesë vjet vuejtjesh, që pata nga fashistët dhe nazistët.

Shqipnia rron edhe pa Ndue Palin!

Një fjalë dua t’ja drejtoj rinisë nacionaliste:

Punoni deri në vdekje për një Shqipni të lirë, indipëndente, me baza shoqnore moderne demokratike!        Rrnoftë Shqipnia e shqiptarëve! Të fala familjes. Prokuror Aranit Çela”

●Gusht 1945 Nuk vonon vjen prap në Shkoder Sejfullah Maleshova i derguem nga Enver Hoxha, gjoja per me formue Partinë Demokristjane me At Gjon Shllakun, një kurthë per pushkatimin e At Gjonit.

At Mati Prennushi refuzon perfundimisht formimin e Partive politike në Shkoder… Refuzimi i At Gjonit i kushtoi me jeten e Tij.

●20 Gusht 1945 Dosja 2026 Denohet At Geg Lumaj, At Dioniz Makaj, At Giacomo Gardin e At Gjergj Vata, t’ arrestuem në Janar e Shkurt 1945.

●Avokat Paulin Pali U le në Shkodër në 1916. Studimet e nalta për Jurisprudencë i kreu në Itali. U arrestua më 14 gusht të vitit 1946, për “veprimtari kundër pushtetit popullor” dhe për “tentativë arratisje për në Itali”. Më 14 janar 1948, në gjyqin ushtarak që u zhvillua në Shkodër, u dënua me vdekje, me pushkatim, dhe konfiskimin e pasurisë së luajtshme e të paluajtshme. Gjyqi kje i mbyllun dhe askush nuk i pau as nuk i ndigjoi kurrma zanin e Tyne!

25 Gusht 1948 Arrestohet Don Pashko MUZHANI (1915 – 1995) Dënohet me burg dhe punë të detyrueme…

31 Gusht 1948 Arrestohet Imz. Gjergj HABERI (1874 – 1954) Vuejti 8 vjet nder kampe pune…

31 Gusht 1948 Arrestohet Don Lekë DREDHAJ (1898 – 1976) Dënohet me burg  dhe punë të detyrueme…

10 Gusht 1949 Vdes Don Luigj ZOJZI, (1885 – 1949) Student i shkelqyeshëm në Vjenë.

22 Gusht 1950 Arrestohet Don Ndre LUFI (1888 – 1969) Nuk zbaton urdhnat e kryeministrit, tue transferue klerikët “jo simbas urdhnit tij”. …Denohet 20 vjet burg dhe punë të detyrueme…

15 Gusht 1956 Ceremonia zyrtare e bamjes Meshtar e At Gjergj Vatës S.J., i cili vuejti shumë vite hetuesi e burgje…

●Gusht 1956 Vdiq në Pragë Don Loro CAKA Një luftar i perkushtuem i Lirisë. Asnjëherë Figura e Tij nuk u vlersue ashtusi duhej.

17 Gusht 1966 vdes At Pashko PRELA (1877 – 1966) Me vendosmeni Atdhetare e Fetare.

●16 gusht 1993 Vdiq At Aleks Baqli O.F.M. predikatar i njohun. Vuejti dënimet nder kampe pune…

●1992; 22 Gusht: Papa Gjon Pali II ban apelin per Paqë në Ballkan.

●2000; 15 Gusht: Hapi Diten e Rinisë në Tor Vergata  Romë, me ma shumë se 2 miljon të rinjë e të reja nga gjithë Bota…

●2001; 1 Gusht: Papa Gjon Pali II  ban pritjen e 1000 në Vatikan… Ka pritë mbi 17 miljon pelegrin,  38 vizita kryetar shtetesh, 738 takime me drejtues shtetesh,  246 kryeministra…

            Melbourne, Gusht 2021.

Filed Under: Histori Tagged With: Fritz Radovanai, Skenderbeu

  • 1
  • 2
  • 3
  • …
  • 12
  • Next Page »

Artikujt e fundit

  • AT SHTJEFËN GJEÇOVI DHE DR. REXHEP KRASNIQI, APOSTUJ TË IDESË PËR BASHKIM KOMBËTAR
  • Marjan Cubi, për kombin, fenë dhe vendlindjen
  • Akademik Shaban Sinani: Dy popuj me fat të ngjashëm në histori
  • THE CHICAGO TRIBUNE (1922) / WOODROW WILSON : “NËSE MË JEPET MUNDËSIA NË TË ARDHMEN, DO T’I NDIHMOJ SËRISH SHQIPTARËT…”
  • SHQIPËRIA EUROPIANE MBRON HEBRENJTË NË FUNKSION TË LIRISË
  • KONGRESI KOMBËTAR I LUSHNJES (21-31 JANAR 1920) 
  • Një zbulim historik ballkanik
  • VATRA DHE SHOQATA E SHKRIMTARËVE SHQIPTARO-AMERIKANË PROMOVOJNË NESËR 4 VEPRA TË PROF. BESIM MUHADRIT
  • Që ATDHEU të mos jetë veç vend i dëshirës për të vdekur…
  • KAFE ME ISMAIL KADARENË
  • Kosova paraqet mundësi të shkëlqyeshme për investime
  • PARTIA NUK ËSHTË ATDHEU, O KOKËSHQOPE
  • 50 VJET VEPRA POETIKE KADARE
  • IT’S NOVEMBER 28TH
  • Një arritje për shqiptarët në Michigan

Kategoritë

Arkiv

Tags

alfons Grishaj Anton Cefa arben llalla asllan Bushati Astrit Lulushi Aurenc Bebja Behlul Jashari Beqir Sina dalip greca Elida Buçpapaj Elmi Berisha Enver Bytyci Ermira Babamusta Eugjen Merlika Fahri Xharra Frank shkreli Fritz radovani Gezim Llojdia Hazir Mehmeti Ilir Levonja Interviste Keze Kozeta Zylo Kolec Traboini kosova Kosove Marjana Bulku Murat Gecaj nderroi jete ne Kosove Nene Tereza presidenti Nishani Rafaela Prifti Rafael Floqi Raimonda Moisiu Ramiz Lushaj reshat kripa Sadik Elshani SHBA Shefqet Kercelli shqiperia shqiptaret Sokol Paja Thaci Vatra Visar Zhiti

Log in

This website uses cookies to improve your experience. We'll assume you're ok with this, but you can opt-out if you wish. Cookie settingsACCEPT
Privacy & Cookies Policy

Privacy Overview

This website uses cookies to improve your experience while you navigate through the website. Out of these cookies, the cookies that are categorized as necessary are stored on your browser as they are essential for the working of basic functionalities of the website. We also use third-party cookies that help us analyze and understand how you use this website. These cookies will be stored in your browser only with your consent. You also have the option to opt-out of these cookies. But opting out of some of these cookies may have an effect on your browsing experience.
Necessary
Always Enabled
Necessary cookies are absolutely essential for the website to function properly. This category only includes cookies that ensures basic functionalities and security features of the website. These cookies do not store any personal information.
Non-necessary
Any cookies that may not be particularly necessary for the website to function and is used specifically to collect user personal data via analytics, ads, other embedded contents are termed as non-necessary cookies. It is mandatory to procure user consent prior to running these cookies on your website.
SAVE & ACCEPT