Featured – Page 691 – Dielli

Përsiatje rreth një tradite: Burri lehonë në kohën e paratëparëve tanë

August 14, 2014 by dgreca

Një tradite e paratëparëve tanë që ka zënë vend sot në shoqërit e qytetruara , gruaja lindë në prani të burrit/
Nga Fahri Xharra, Gjakovë/
Do të flasim për një kohë shumë të largët; shumë herët por që lidhet kryesisht me ne si banorët e parë të kësaj pjese të madhe të Europës , që sot e quajnë Ballkan.. Në mdihmë më erdhi arkeologëja dhe antropologëja , specialistja e kulturave indo-europiane dhe para-indo-europiane ( paratëparëve ) , një Zonjë , Maria Gimbutas hulmtuese e universitetit të Harvardit , e cila këtë kohë ( që ne e quajmë koha e matriarkatit )ajo i thot shoqëria « matristique » (matristike) , për të shënuar një tip apo një lloj të shoqërisë e cila ka jetuar disa dhjeta mileniume përpara nesh, që prej kohës së paleolitikut të mbrendhsëm deri në fillimin e kohës historike , 3000 vjet paraKr. apo fillimi i kohës së patriarkatit , kohë që u shtri me maturi kohore. Sipas saj dhe teorive të saja , kjo kohë ishte e përhapur gjatë gjithë parahistorisë. Studimet e saja 15 vjeçare bazohen në kampanjat e saja arkeologjike të cilat i quan “Europa e vjetër (l’ancienne Europe ) “
para indo europiane” , kryesisht në Ballkan ; përgjatë rrjedhës së Danubit . ( Koha e Dardanisë së vjeter dhe vendi i kulturës së Vinçës 5000-3000 paraKr, vërejtja e ime)
Dhe , kësaj koheje parahistorike (paratëparëve ) i takon koha kur burrat e merrnin rolin e lehonës dhe kujdesin ndaj të posalindurit ; sepse ishte koha e matriarkatit ( koha kur gruaja vendoste për çdo gjë në familje dhe shoqëri.) , Pra ishte koha e Europës së vjetër parindoeuropiane ; koha ,kur çdo gjë filloi prej nesh.
“Shqipëria, vendi ku burrat shdërrohen në gra dhe gratë në burra” ishte shkrimi Dr, Moikom Zeqos , në të cilin ai thot : “ Titulli i mësipërm është kaq sensacional sa mund të konceptohet deri në kufijtë e marrëzisë. Çdo lexues mund të dyshojë dhe të jetë skeptik dhe qesëndisës. Në të vërtetë unë nuk kam ndërmend të bëj shaka dhe as të mikloj botën me sensacione. Dua të kumtoj publikisht një etnopsikologjike të shqiptarëve në rrafshin e qytetërimeve të Evropës dhe të Ballkanit.” Pra , i nderuari Dr. Moikom Zeqo na flet për kohën kur burrat e bartnin lehoninë si obligim prindor ,për të posalindurit..
Fjalori i Kristoforidhit ka të dhëna të mrekullueshme dhe herë-herë të çuditshme. Kristoforidhi ka mbledhur frazeologji popullore me një poetikë të brendshme dhe befasuese, ka të dhëna për kultet pagane, madje dhe citon vargjet folklorike. Shënimet e Kristoforidhit janë plot substanca gjuhësore dhe historike. Nuk harron analizën e etimologjisë dhe atë të fjalëformimit. Në faqen 211 të këtij fjalori Kristoforidhi e shënon fjalën e rrallë “mërkosh”. Këtë fjalë ai e ka gjetur në fshatin Dumre, në Shpat të Elbasanit. Njëjësi “mërkosh” e ka shumësin “mërkosha”. Sipas Kristoforidhit “mërkosh i thonë atij burri, që i ka pjellë gruaja, i cili “dergjet “ në shtrat posi lehonë dhe pret e përcjell ata që vijnë për ta parë”. Ky fakt i pabesueshëm hap një hulli të madhe studimi..
Sipas Çabejt, zakoni i mërkoshit quhet në gjuhën e shkencës universale të antropologjisë me emrin “kuvadë”. Çfarë përfaqëson kuvada? Ky zakon është tipik për popujt shumë të lashtë, madje për ata popuj që quhen paraindevropianë. ( Mua nuk me pelqen termi “kuvada “, sepse ne frengjishte ( la couvades) ,nga ku shkenca e ka marrë këtë fjalë do të thot ndeja e pulës , klluq mbi vezë për tri javë; kurse ne këtu flasim per një kohë të shkurtër pas lindjes të posa lindurit; pra koha e lehonisë ( në Dugagjin : llahusë, llahusëni )
Disa nga karakteristikat. që kishin popujt paraindoevropianë janë edhe zakoni i kuvadës (Lehonisë) si dhe sistemi i numërimit vigsimal d.m.th. i njësisë me 20 shifra, që quhet 20 përfaqësuar nga numri 1, apo 40 përfaqësuar nga numri 2, por që në realitet parakuptojnë për 20 numrin 2 dhe për 40 numrin 4 në fillim të emërtimit. Të dy këto gjurmë paraindoevropiane ruhen tek shqiptarët. Tek sistemi i numërimit akoma dhe sot ne kemi gjurmën e sistemit vigisimal. Po zakoni i Lehonisë së burrave ?
Del kështu se fjala “mërkosh” të jetë trashëguar dhe të ketë mbijetuar në gjuhën shipe nga substrati paraindoevropian, që ka rezistuar brenda strukturës indoevropiane të shqiptarëve deri më sot. Kjo fjalë kaq e rrallë e unike ka në zanafillë një lashtësi marramendëse dhe përfaqëson botën e humbur të parahistorisë së matriarkatit. Zakoni i “Lehonisë së burrit” është zakon tipik i matriarkatit të lashtë. Ky zakon tregon rëndësinë absolute të gruas në komunitet. Për këtë zakon janë shkruar libra të tërë dhe asnjëherë nuk është bërë një sqarim shterues. Zakoni i kuvadës ka mbijetuar deri në fillimin e shekullit XX vetëm tek shqiptarët si dhe tek baskët në Pirenej të Spanjës. Zakoni i kuvadës ngjan me një skenar teatror të etnopsikologjisë së popujve shumë të vjetër. Kush janë ata popuj të vjetër ?

“Autorët tjerë e kanë vërejtur dhe shënuar që fjala mërkosh përdorët në krahinat rreth Elabasanit, të Çermenikës . të Myzeqesë dhe anëve tjera. ( e njohur është dhe në rrafshin e Dukagjinit ,shënimi im .Lexo Muahmet Rugova “ Aromë Gjakove” ). Kujtimi dhe rikujtimi i së kaluarës ishte i gjallë edhe në kohën më të re (1939) , ne rrethin e Elabasanit dhe edhe gjithashtu në regjionin e Himarës (Çabej 1935: 556-572). Antropologëja britanike Margaret Hasluck e kishte shënuar një rast të Lehonisë së burrit (kuvada) , i cili kishte ndodhur në qytetin e Elbasanit me 28 Janar 1928. Flitej për një burrë të Veriut të Shqipërisë , të besimit katolik i cili kishta ardhur për të punuar në Elbasan dhe që ishte martuar me një femër të besimit ortodoks . Kur gruaja i lindi së pari , i mësuar nga tradita e familjes së tij veriore kishte shkuar të përgëzoj t`ëmën e së shoqës, dhe … ajo e gjeti dhëndrin e shtrirë afër gruas së tij , Na erdh shum turp, thoshte ajo. ; dhe vjehrra mbeti e habitur gjatë spjegimi të dhëndrit se ai e kishte vazhduar traditën e fisit të tyre. (Albert Doja,Naître et Grandir chez les Albanais La Construction Culturelle de la Personne (Les Éditions L’Harmattan Paris – Montréal 2000 )… (« elle a trouvé, à sa grande horreur, le mari au lit à coté de sa femme sur le plancher… Na erdh shum turp, “nous avons eu très honte”, a-telle déclaré… La belle-mère, elle-même suffisamment scandalisée, lui a expliqué qu’il avait suivi la coutume de sa tribu lointaine » (1939: 20).
“Lehonia e burrit” paraqitet tek popujt e vjetër , shumë të vjetër që jetojnë largë njeri tjetrit në një formë fundamentalisht identike ( të ngjajshme) , si tek populli Bask
( Spanjë dhe Francë) ku shprehia e kohës së matriarkatit jeton ende, “ ku edhe burri e merr vendin e tij në shtratin e lehonës ,dhe kujdeset për të posalindurën apo posalindurin.
(Van Gennep 1943 )
Përndryshe gjuha shqipe e ruan fjalë e posaçme “ mërkosh” apo “burri-lehonë”. Ky term gjindet në Fjalorin Shqip- Greqisht të Konstandin Kristoforidhit ( nga gjysma e dytë e shek. të 19-të , i cili u boatua ne Athinë , 1904 . Fjala mërkosh ishte regjistruar në rrethin e Dumresë dhe të Shpatit të Elbasanit më një përkufizim si (1961:211) : “ I thonë ati burri që i ka pjellë gruaja, i cili dirgjetë ndë shtrat posi lehonë dhe pret e përcjell ata qi vine për ta pam. “
Dispozitat psikologjike e sjegojnë që një burrë duke ndejur afër gruas së tij e shprehë dhimbjen dhe kujdesin e tij ndaj saj në ditët e pas lindjes, lehonisë. Edhe sot në botën moderne , gratë lindin në praninë e burrit dhe në shtëngimin e grushtave ndër veti.
“Një herë e një kohë, grave të kësaj krahine iu duk e pahijshme, ndërkohë që burrat bridhnin lirisht pa pasur asnjë detyrim, ato të shkretat duhet të mbanin edhe barrën e shtatzanisë edhe belanë e rritjes së fëmijëve. Në një kuvend popullor ato vendosën t’i përgjëroheshin shenjtit pa emër të Tomorrit, malit që sundon qytetin e Beratit. Të gjitha sëbashku iu lutën që ta ndante këtë peshë: burrave t’u jepte dhimbjet e lindjes dhe grave rritjen e fëmijëve. Shenjti pranoi dhe gratë u kthyen në shtëpi shend e verë. S’shkoi shumë kohë kur njerës prej grave na i erdhi ora për të lindur…. (Mary Douglas (citée dans Rivière 1974: 423)) /….. Po të vjetër që jemi ! Krenari !

60-VJETORI I THEMELIMIT TË ASAMBLESË SË KOMBEVE TË ROBËRUARA EUROPIANE

August 12, 2014 by dgreca

Në kujtim të Vasil Gërmenjit/
Nga Frank Shkreli*/
Ky vit shënon 60-vjetorin e themelimit të Asamblesë së Kombeve Europiane të Robëruara, e njohur shkurtimisht si ACEN (Assembly of Captive European Nations) më 20 shtator, 1954. Kjo organizatë, që nepërmjet Komitetit “Europa e Lirë”, financohej nga buxheti i qeverisë federale amerikane, ishte në të vërtetë një koalicion i përfaqësuesve politikë e kulturorë të arratisur nga nëntë ish vende komuniste të Europës Lindore dhe Qëndrore, të cilat kishin mbetur nën influencën e Bashkimit Sovjetik, pas mbarimit të Luftës së dytë Botërore. Në Asamble përfaqësoheshin Shqipëria, Bullgaria, Çekosllovakia, Estonia, Hungaria, Letonia, Lithuania, Polonia dhe Rumania. Asamableja, me qëndër në New York dhe me zyra në Bonn, Londër dhe Paris, si objektiv të veprimtarinësë saj kishte për qëllim, “Çlirimin e këtyre vendeve nga diktatura komuniste me mjete paqësore, për të edukuar opinionin publik mbi gjëndjen aktuale përtej perdesë së hekurt, si dhe për të siguruar mbështetjen dhe bashkpunimin e institucioneve qeveritare dhe jo qeveritare”, për veprimtarinë e saj. Ndër aktivitetet më të njohura gjatë ekzistencës së saj, përveç botimeve të ndryshme për të informuar publikun mbi gjëndjen në botën komuniste, ajo promovonte çdo vit një javë dedikuar vendeve nën regjimet komuniste, gjatë së cilës ndër të tjera informoheshin zyrtarisht anëtarët e Kongresit të Shteteve të Bashkuara mbi gjëndjen në vendet e tyre nën komunizëm. Java e tretë e korrikut ishte caktuar me dekret të presidentit të Shteteve të Bashkuara, si “Java e Kombeve të Robëruara” nga komunizmi dhe Shtëpia e Bardhë lëshonte çdo vit një deklaratë me këtë rast.
Asambleja e Kombeve Europiane të Robëruara u themelua pas miratimit nga ana e Organizatës së Kombeve të Bashkuara të disa deklaratave mbi të drejtat e njeriut, pas Luftës së Dytë Botërore, por të cilat jo vetëm që nuk zbatoheshin nga vendet komuniste, por dhunoheshin në mënyrën më flagrante që mundej. Qëllimi i përfaqsuesve të këtyre vendeve anëtare të Asamablesë, ishte që së bashku, të ishin një burim i autorizuar dhe i besueshëm informacioni mbi ato që po ndodhnin në vendet përtej perdesë së hekurt dhe njëkohësisht të shërbenin si forum diskutimi dhe qendër e shkëmbimit të lirë të mendimeve. Materialet e botuara nga ACEN-i shpërndaheshin nepër shkolla, universitete dhe institucione të ndryshme, anë e mbanë Amerikës dhe botës, në anglisht dhe gjuhë të tjera. Komisione të ndryshme të Asamblesë së Kombeve të Robëruara Europiane, përpilonin raporte të ndryshme dhe deklarata zyrtare mbi shkeljen e të drejtave të njeriut në vendet komuniste mbi persekutimin e fesë, mbi të drejtat e grave dhe mbi gjenocidin, ndër të tjera subjekte. Udhëheqsit e ACEN-it udhëtonin brenda dhe jashtë Amerikës dhe takoheshin, përveç zyrtarëve më të lartë amerikanë, edhe me udhëheqës ndërkombëtarë, si një veprimtari e nevojshme për të informuar botën mbi gjëndjen e këtyre vendeve nën komunizëm si edhe mbi shkeljen e egër dhe dhunimin e të të drejtave të njeriut anë e mbanë botës komuniste. Me fjalë të tjera, e gjithë veprimtaria e tyre kishte për qëllim që të mos harroheshin vendet e robëruara nën komunizmin sovjetik, ndërkohë që organizonin ekspozita anti-komuniste ku tregoheshin persekutimet komuniste ndaj kundërshtarëve të tyre, ndërsa dokumentoheshin edhe standardet e ulëta të jetesës në vendet komuniste. Këto ekspozita çfaqeshin, jo vetëm anë e mbanë Amerikës, por dhe në qytete të ndryshme botërore. Mirëpo, nga fundi i 60-ave dhe fillimi i 70-ave, filloi të binte mbështetja zyrtare për ACEN-in dhe si përfundim, veprimtaria e kësaj organizate filloi të bie gjithashtu. Ishte kjo periudha e politikës së detantës midis dy superfuqive të mëdha të kohës, Shteteve të Bashkuara dhe Bashkimit Sovjetik. Por megjithëkëtë, kjo organizatë ka një histori prej dy dekadash veprimtarie të dalluar, në mbështetje të parimeve të Kartës së Atlantikut, të zbatimit të Deklaratës Universale mbi të Drejtat e Njeriut, në luftën e saj për realizimin e aspiratave të drejta që të gjithë popujt të gëzojnë lirinë njerëzore dhe pavarësinë kombëtare.
Interesat e secilit vend anëtar të ACEN-t përfaqësoheshin nga komitetet kombëtare të krijuara në Shtetet e Bashkuara. Në rastin e Shqipërisë, ishte Komiteti “Shqipëria e Lirë”, organizata që përfaqësonte interesat e Shqipërisë në këtë forum dhe njëkohësisht shërbente si burim informacioni mbi gjëndjen e vendit nën regjimin komunist.Komiteti “Shqipëria e Lirë” ishte pasardhës i dy Komiteteve Kombëtare të mëparshme të cilat ç’prej vitit 1949 punuan drejtë qëllimit për çlirimin e atdheut nga regjimi komunist. Më 1964, Asambleja e Kombeve Europiane të Robëruara zgjodhi për kryetar të saj Vasil Gërmenjin, anëtarin e “Komitetit Shqipëria e Lirë” që drejtohej nga Dr. Rexhep Krasniqi, kryetar dhe Idriz Lamaj, sekretar.
Zgjedhja e Vasil Gërmenjit si kryetar i Asamblesë gëzoi shumë komunitetin e vogël shqiptaro-amerikan të asaj kohe, sepse, sipas gazetës “Shqiptari i Lirë”, përfaqsuesit më të shquar politikë të Europës lindore dhe qëndrore kishin zgjedhur një shqiptar si kryetar të radhës të organizatës së tyre në botën e lirë.Vasil Gërmenji ishte i njohur mirëjo vetëm në radhët e emigracionit shqiptar, por çka ishte edhe më e rëndësishme, ai njihej shumë mirë edhe në qarqet ndërkombëtare dhe ato të politikës amerikane. Nga disa të dhëna të gazetës “Shqiptari i Lirë”, organ i Komitetit “Shqipëria e Lirë” të vitit 1964, mësohet se Vasil Gërmenji ishte bir i Telemak Gërmenjit dhe nip i Themistokli Gërmenjit, i pari i vrarë nga grekët dhe i dyti i vrarë nga francezët, si rezultat i intrigave greke.Historia shqiptare e njeh familjen e Vasil Gërmenjit si një familje atdhetarësh të shquar që luftuan dhe flijuan veten, vetëm e vetëm që Shqipëria dhe kombi shqiptar të jetonin të lirë dhe të pavarur.Si bir i kësaj familjeje të shquar, megjithëse në mërgim, ai ishte i destinuar nga fati t’i shëbente Atdheut.I dalur nga një edukatë e fortë shqiptaro-franceze dhe i frymëzuar nga politika dhe letërsia franceze, Vasil Gërmenji kishte një besim të thellë në lirinëdhe në pavarsinë e kombit të vet si dhe në lirinë individuale dhe në të drejtat bazë të njeriut.Si i tillë, ai angazhon veprimtarinë e tij politike në Shtetet e Bashkuara duke luftuar kundër çdo formë tiranie, e imponuar nga mbrenda ose nga të huajt.Me këto ndjenja të forta për liri dhe demokraci për veten dhe kombin e vet, Vasil Gërmenji, para se të arratisej nga Shqipëria –shërbeu si profesor në Shkollën Teknike të Tiranës, por detyrohet të largohej nga Atdheu më 1939, duke kundërshtuar zaptimin e vendit nga të huajt dhe më vonë, kundërshton me çdo mjet dhe me çdo mënyrë edhe diktaturën komuniste të imponuar nga një rreth i ngushtë individësh, të cilët gjoja në emër të popullit, për pothuaj një gjysëm shekulli hodhën në mjerim mbarë kombin dhe zbatuan një terror të paparë anti-njerëzor ndaj kundërshtarëve të regjimit komunist.
Fati dhe tradita familjare e kishte caktuar Vasil Gërmenjin që të jepte kontributin e vet në përpjekjet e asaj kohe për çlirimin e Atdheut të vet nga zgjedha komuniste, si njëri prej përfaqsuesve më të dalluar të diasporës anti-komuniste shqiptare në botën e lirë.Ai e zhvilloi këtë veprimtari duke filluar nga viti 1953 kur shërbente si anëtar i Ekzekutivit të Komitetit Kombëtar ”Shqipëria e Lirë”, ndërsa ç’rej vitit 1956 shërben si anëtar i Komitetit “Shqipëria e Lirë” me qëndër në New York dhe si përfaqsues i këtij komiteti pranë Asamblesë së Vendeve të Robëruara Europiane. Megjithëse për një kohët shkurtë, unë kisha fatin ta njihja Vasil Gërmenjin, për mua dhe për të gjithë ata që e njohën atë, Vasil Gërmenji ishte i palodhëshëm në punën për të mirën e Atdheut dhe posedonte një dedikim të rrallë dhe dasshuri për Atdheun. Ai kishte një vet mohim si rrallë kush ndaj asaj që në atë kohë e cilësonim si “çështjes shqiptare”, me të cilën nënkuptohej liria dhe demokracia për të gjithë shqiptarët në trojet e tyre. Vasil Gërmenji besonte se pa çlirimin nga komunizmi i të gjitha vendeve të Europës Lindore e Qendrore, nuk do të kishte liri as për Shqipërinë dhe shqiptarët, andaj përveç çështjes shqiptare, Vasil Gërmenji njihej edhe si veprimtarë në favor të lirisë dhe demokracisë edhe për vendet e tjera ish-komuniste të Europës. Si i tillë, ai fitoi mirënjohjen dhe besimin e kolegëve të tij në organizatën e ACEN-it, duke e zgjedhur atë kryetar të Asamblesë së Kombeve të Robëruara Europiane më 1964.

Kur drejtohej nga Vasil Grëmenji dhe në përgjithësi gjatë gjithë ekzistencës së saj, konsiderohet se organizata ACEN ka dhënë një kontribut të çmuar drejtë lirisë dhe demokracisë në Europë, duke njoftuar botën mbi persekutimet komuniste dhe duke dënuar në mënyrën më të ashpër Bashkimin Sovjetik dhe satelitët e tij për shkeljet e të drejtave bazë të njeriut anë e mbanë Europës Lindore dhe Qëndrore. Asamblea përpiqej, gjatë verimtarisë së saj, që të njoftonte jo vetëm vendet anëtare dhe Shtetet e Bashkuara, por mbarë botën — përfshirë organizata siç ishin Këshilli iEuropës, NATO dhe Organizata e Kombeve të Bashkuara — se komunizmi, si ideologji prekte gjithë botën si një sëmundje ngjitëse. Qëllimi dhe shpresa ishte se si rrjedhim atëherë bota nuk do të harronte fatin e keq që kishte goditur vendet komuniste, dhe si përfundim, shpresohej se më në fund, kur bota ta kuptonte rrezikun që vjen nga komunizmi,një gjë e tillë do të nxiste fillimin e procesit të rivendosjes së lirisë dhe demokracisë në vendet satelite komuniste sovjetike.
Falë punës së rëndë të Vasil Gërmenjit dhe përfaqsuesve të tjerë europianë në Asamablenë e Vendeve Europiane të Robëruara, veprimtaria e saj gjatë viteve kishte siguruar edhe admirimin e përfaqsuesve më të lartë të politikës amerikane për veprimtarinë e saj në fushën e lirisë dhe të pavarësisë së kombeve. Presidenti amerikan Lyndon Johnson, me rastin e 10-vjetorit të themelimit të ACEN më 1964, në një mesazh drejtuar asaj me këtë rast shkruan se Asambleja e Vendeve të Robëruara Europiane , “Ka ndihmuar t’i kujtojë botës se sigurimi i lirisë nuk është një objektiv bisedimesh vetëm për vendet e Azisë dhe të Afrikës, por edhe për shumë vende të tjera, si ato të Europës.” Presidenti Johnson me atë rast shprehu “Shpresën se anëtarët e Asamblesë së Vendeve të Robëruara Europiane do të shohin një ditë realizimin e shpërblimit të vetëm që ata kërkojnë, e që është rivendosja e plotë e lirisë dhe e pavarësisë së kombeve që ranë nën thundrën e diktaturës komuniste pas Luftës së Dytë Botërore.”
Vasil Gërmenji dhe patriotët e tjerë shqiptarë të gjeneratës së tij, megjithëse fatkeqsisht nuk jetuan të shihnin Shqipërinë e lirë dhe demokratike dhe as Kosovën e lirë dhe të pavarur, ata nuk kursyen asgjë nga vetja e tyre duke promovuar në botën e lirë shpirtin liridashës të kombit shqiptar si dhe dëshirën e tij për tu radhitur në “klubin” e kombeve të lira të kontinentit europian. Nuk do të kishte shpërblim më të madh për këta patriotë si Vasil Gërmenji, se sa integrimin e plotë dhe sa më të shpejt të Shqipërisë dhe të Kosovës në të gjitha organizmat euro-atlantike. Një gjë e tillë do të realizonte ëndërrën e këtyre patriotëve — të cilëve zemëra s’u pushonte kurrë së rrahuri për Atdheun e tyre — që kombi shqiptar më në fund të jetojë në liri, në paqë dhe në drejtësi të përhershme me veten dhe me të tjerët.
* Ne foto:Father Stephen Lasko, Lemi Kokalari, Bishop Fan Noli, far right Vasil Germenji (nephew of Themistokli Germenji)

“SHPETOJENI KETE KOMB, AI I PERKET EVROPES”!

August 9, 2014 by dgreca

Balanca fetare, moment historik për Kombin shqiptar/
Nga Jonadër AGOLLI
TIRANE, 8 gusht 2014 – Në botë, në cdo brez janë 36 të Drejtë të pranishëm. Ata nuk e dinë që janë të tillë dhe askush nuk e di cilët janë. Por kur e keqja duket se po mbizotëron, ata kundërvihen. Dhe kjo është një ndër arsyet pse Zoti nuk e shkatërron botën. Të kuptosh atë që nuk shkon dhe të përpiqesh ta ndryshosh, është gjest i shpresës së madhe. Nga ideja që edhe duke bërë gjëra të thjeshta, apo që konsiderohen të thjeshta, mund të shpëtohet bota…(proverb hebraik)
Edhe për Shqipërinë, ka 36 të Drejtë në çdo brez që vjen e ikën. Ka patur dhe do të ketë gjithmonë njerëz që e kuptojnë rrezikun dhe ngrihen me të drejtën e tyre hyjnore ti kundërvihen së keqes që i kanoset vendit të tyre. Jo se këta janë më të mirë se të tjerët, por, se janë ndryshe prej tyre. Po nga se rrezikohet Shqipëria? Përse kjo temë diskutimi ? Çfarë nuk dimë në të vërtetë, dhe ku duhet përqëndruar vëmendja kryesore?
Papa Françesku vjen në Shqipëri
-Deri tani kemi besuar, se kemi gjetur rrugën e duhur për të shmangur mirë ca prirje kontraversale të raporteve të fesë me njeriun, të cilat në vende të tjera janë probleme të mëdha politike, ideologjike, kulturore dhe sociale, që herë-herë janë të hapura, por sidomos të atyre që janë ende të heshtura dhe që në esencë tregojnë se në kohën tonë janë bërë më të vështira perceptimet e drejta dhe të lira të raporteve midis shpirtit besimtar dhe realiteteve institucionale. Kjo është arsyeja pse duhet të angazhohemi fort për të kuptuar ndryshimin e thellë që kanë pësuar marëdhëniet personale të individit dhe ato sociale të shoqërisë në raportet e tyre me besimet e mëdha.
-Tashmë është e konfirmuar vizita e Atit të Shenjtë në Shqipëri. Nunciatura Apostolike, në një konferencë shtypi për vizitën e Papës Françesk, deklaroi se vizita e Atit të Shenjtë vjen 21 vjet pas vizitës së Papa Gjon Palit II (25 prill 1993), në agimin e një dite të re për Shqipërinë pas rënies së komunizmit. Nunci Ramiro Ingles theksoi se kjo vizitë është shumë domethënëse pasi është vizita e parë e Papës në një vend evropian. Ky do të jetë udhëtimi i tij i katërt ndërkombëtar. Vizitat e tjera kanë qenë në Brazil, Tokën e Shenjtë dhe Kore, dhe ky fakt padyshim që na bën të ndihemi krenarë dhe optimistë njëkohësisht. Një udhëtim të tillë, klerikët shqiptarë e kanë cilësuar si apostolik. Kjo vizitë përkon edhe me datën 21 shtator të vitit 1954, datë në të cilën është farkëtuar “Këmbana e Paqes” nga fëmijët e 60 shteteve të botës dhe nëpërmjet Kombeve të Bashkuara iu dhurua Japonisë.
-Kjo vizitë e Papës, sjell edhe një herë tjetër Shqipërinë në qendër të vëmendjes mbarëbotërore përsa i përket eventeve fetare të një rëndësie të lartë. Ç’do kush mund ta kuptojë se nuk është e rastësishme vizita e tij në Shqipëri. Kujtojmë se vetëm pak kohë më parë, krerët nga e gjithë bota ortodokse (1 Qershor) u mblodhën në Tiranë për shënjtërimin e Katedrales “Ringjallja e Krishtit”, ngjarje kjo që nuk kaloi pa kritika e polimika të ashpra nga opinioni mbarë shqiptar. Kjo për disa arsye që tashmë janë të njohura për opinionin publik si : Prezenca e klerikut të përbetuar antishqiptar Irenej, i cili në mes të Tiranës duke përdorur disa të rinj të sjellë nga Beogradi, shpalosi flamurin serb, dhe kulmin e tij e arriti në një intervistë për Top Channel kur deklaroi se Kosova është një çështje e shenjtë për Serbinë.
Rikujtojmë me vëmendje qëndrimin skandaloz ndaj klerikut patriot shqiptar At Nikolla Markut, duke mos u thirrur në këtë ceremoni nga ana e kryepeshkopit grek Janullatos, si dhe prezenca e kryelobistit antishqiptar greko-amerikan Nikolas Geixh, tregon edhe një herë tjetër se për interesa të kujt punon kjo kishë e ashtuquajtur Autoqefale e Shqipërisë.
E papranueshme dhe provokuese në zemër të kryeqytetit shqiptar Tiranës është struktura e ndërtimit të kësaj kishe(totalisht stil grek) dhe qershia mbi tortë, vendosja e flamurit grek në kupolën e saj, duke ofenduar në këtë mënyrë jo vetëm besimtarët ortodoksë, por dhe mbarë shqiptarinë.
-E çuditëshme dhe e pakuptimtë njëkohësisht është prishja e imazhit shqiptar të besimit islam, në një kohë që i gjithë ky komunitet në mbarë trevat shqiptare dhe më gjerë festonin muajin e Ramazanit, muaj në të cilin këta besimtarë kanë pranuar shkrimet e shenjta të Kur’anit nëpërmjet profetit të tyre Muhamed, fjalë të cilat bëjnë thirrje për paqe, mirëkuptim, mëshirë, dashuri dhe bashkëjetesë.
Mos vallë edhe kjo e rastësishme?Nga kush u nxitën terroristët shqiptarë të ISIS-it, dhe nga cilat qarqe u financuan? Vërtet të jetë koeçidencë?
Përsëri goditet elementi shqiptar dhe imazhi i tij në botë. Natyrisht që kemi të bëjmë me një nxitje të konfliktit primitiv fondamentalist, me pasoja jo vetëm në arenët ndërkombëtare, por edhe në mjedisin e brendshëm të Sigurisë Kombëtare. Si pasojë sot po dominon një destabilizim politiko-social dhe krizë identiteti. Sigurisht që jetojmë në një shoqëri të lirë dhe demokratike, të hapur, ku besimi ose jo te feja është një e drejtë sovrane e cilido. Prandaj po e vemë theksin tek eikulibri mes individëve e subjekteve me institucionet, raport i cili tashmë është prishur në mënyrë të frikshme.
Një “axhendë” tepër e ngjeshur për shqiptarët e shumëvuajtur, të varfër e të copëtuar. Shqiptarët e injoruar dhe poshtëruar nëpër botë, sepse politika e brishtë e qeverive, jo vetëm që nuk mbron interesat e tyre, por qorrazi bie në grackën dashakeqe të të huajve.
Asnjeri nuk duhet të habitet përse Papa Françesku zgjodhi pikërisht Shqipërinë dhe datën 21 shtator. Fetë dhe shoqëritë luajnë edhe ato me influenca, qofshin këto rajonale apo botërore. Evropa e ka kuptuar rrezikshmërinë dhe të keqen që i ka ardhur njerëzimit nga influenca ruse. Ajo kurrësesi nuk mund të lejojë që kombi shqiptar të rrezikojë kaq shumë drejt asimilimit dhe zhdukjes.
Në shtator nuk mund të ketë mesazh tjetër përveçse: “SHPETOJENI KETE KOMB, AI I PERKET EVROPES”(Vijon)

MIMOZA EREBARA: KUR SHKRUAJ, DUA T’I SHPREHI TË GJITHA MENDIMET E NDJENJAT…

August 5, 2014 by dgreca

Nga: Prof. Murat Gecaj/
publicist e studiues-Tiranë/
1.-Pyetje: Jemi njohur vite më parë dhe vetëm kësaj here po më paraqitet rasti të pyes, gjë për të cilën besoj ka interes edhe lexuesi i këtyre radhëve: Duke e lidhur pak me prejardhjen familjare, cilat janë “piketat” kryesore të jetës tënde?
-Natyrisht që çdo njeri ka disa “piketa”, sikur po thoni ju. Janë këto piketa, që të orientojnë në zgjedhjet, që ti bën në jetë. Por ndodh që jo çdo herë këto piketa të vendosen vetëm nga ti. Se mund të ndodhë që vetë bëhesh vazhdues i piketave, që paraardhësit tu i kanë vendosur, duke krijuar në këtë mënyrë atë, që mbetet traditë. Në familjen time jam mësuar me “rregulla” dhe respektimin e të tjerëve, pavarësisht pasurisë, postit ose ngjyrës së lëkurës a shkollimit. Mendoj që kjo frymë, e të respektuarit të njeriut si një qenie e tillë, pason në qëndrime e parime të tjera të rëndësishme të familjes sime dhe të miat. Shkurt, jeta ime është ndërtuar mbi bazën e disa normave e parimeve, të cilat kurrësesi nuk i kam shkelur, pavarësisht presionit ose kushteve e rrethanave të disfavorshme.
Nga njëri krah i familjes sime, kam mësuar se Durimi e Përkushtimi janë çelësa të mrekullueshëm për të ecur përpara. Po prej këtij krahu, kam mësuar se pasuria e vërtetë dhe më e madhe e njeriut është Dashuria dhe Aftësia për t’u dhënë dashuri njerëzve në nevojë. “Të qash është luks, ne nuk jemi aq të pasur, sa ta kemi këtë luks”- është një nga mësimet. Nga ana tjetër, vetë jeta dhe vepra me përmasa kombëtare e paraardhësve të mi (kujtoj këtu emrin e Post-Rilindësit, një nga hartuesit e Abetares Shqipe, i hapjes së shkollave shqipe, themelues i organizatave atdhetare në Bukuresht, kryeredaktor e themelues i disa gazetave, në Shkup, Bukuresht e Vienë, Jashar Erebara), më ka shtyrë në mënyrë të pashmangshme drejt idealeve të shenjta kombëtare, për të cilat kam shfrytëzuar dhe profesionin tim, atë të gazetares.
2.-Nga leximi i “listës” së librave, që ti ke botuar, vërej se ata janë në gjini të ndryshme. Çfarë mund të më tregosh për këtë gjë dhe cila është tematika kryesore e tyre?
-Po, është e vërtetë që kam shkruar e botuar në disa gjini. Janë botime në poezi e prozën e shkurtër, përkthime, studime letrare e publicistikë. Në fakt, një shkrimtar në laboratorin e tij krijues e ka gjithë të drejtën të eksperimentojë, si me veten dhe veprën letrare. Nganjëherë, të duket se e gjen veten në një format teksti dhe herë të tjera ndjehesh komod në një format tjetër teksti. Nuk ka shumë rëndësi për mua kjo zgjedhje, por e rëndësishme është që, kur shkruaj, mundësisht, dua t’i them e t’i shpreh të gjitha mendimet e ndjenjat, që i kam në atë çast ose për atë problematikë, që përbën edhe temën. Pra, përmbajtja është parësore, forma e ndjek atë, përmbajtjen dhe idenë time. Kjo e fundit “vendos”, se në cilin format “ndjehet” më mirë.
Në vëllimet poetike, natyrisht, tematika është sa shoqërore, aq dhe lirike. Madje, me njërin nga botimet, tek “Klithmë dashurie”, eksprimentova duke e lënë thjesht me monotematikë. Libri është botuar më 1996 dhe vinte pas vëllimit tim të parë, po në poezi, më 1993, “Pë r të shoqë ruar një shpresë ”. Ndryshe ishte gjetja artistike në vëllimin pasues, “Arsye e grisur”, më 1998, ku tema shoqërore ose e ashtuqujtura “poezi e angazhuar”, ishte më e dukshme. Për të mbërritur te botimi më i fundit poetik, më 2012, “ Paqe pa Profet” që është më shumë filozofik. Pë rballja e kë tij vë llimi poetik me poezinë evropiane dhe vlerë simi që iu bë asaj nga kritika e specializuar franceze, më bindi se poezia shqipe i ka të gjitha mundë sitë të konkurojë me poezinë botërore, madje dhe të pretendojë për vlerë sa me të larta. Me sa duket, janë shkallët e domosdoshme të jetës dhe të rritjes sime si njeri, së pari, e si poete. E njëjta situatë, pak a shumë, haset edhe në botimet e mia, në prozën e shkurtër. Janë dy vëllime me tregime “Gabimisht dashuruar”, 1998 dhe “Dry me qera”, 2010. Dhe, të them të drejtën, megjithëse i fundit u botua më 2010, jam ende e dashuruar me të. Ato janë pritur mirë edhe nga kritika e specializuar. Kam edhe dy vëllime të “Bibliotekës së Fëmijëve”, njëri është roman-përrallë, botuar më 1995, “Aventurat e 10×10 dhe Munuriro Kokë poshtit”, një roman sarkazëm që i referohej regjimit komunist, gjë për të cilën ky libër një herë u pranua të botohej nga Shtëpia Botuese e vetme në atë kohë “N. Frashë ri”, dhe më pas u hoq nga shtypshkronja si i papërshtatshëm. Tjetri është vetëm me përralla origjinale të cilat u ilustruan, në atë kohë nga ime bijë, Bora, sot piktore, që ishte vetëm 10 vjeçe. Libri u botua më 1998.
3.-Sa dhe si është vlerësuar kjo krijimtari e pasur e jotja, me nderime e çmime të ndryshme?
-Dua të tregoj këtu, se nuk bëj pjesë në asnjë grupim artistësh të Shqipërisë, as në klanet e tyre. Madje, jo më pak se njëherë, kam folur edhe publikisht, pikërisht pë r këtë dukuri të shëmtuar të jetës artistike në Shqipëri. Nuk e kam pranuar asnjëherë faktin që, të marrësh pjesë në një konkurs, duhet të jesh patjetër mik me organizatorët. Po kështu, që të fitosh një çmim, duhet të paguash në forma të ndryshme?! Kështu, që pasi i kam respektuar këto parime të mijat, nuk jam afruar drejt këtyre organizimeve, klanore e tarafore. Por, si gjithnjë, ka edhe përjashtime. Aty ku kam marrë pjesë, jam vlerësuar, më së shumti me çmime të para. Në Tiranë, Tetovë, Prishtinë, Gjilan e Ulqin janë disa nga vendet ku unë kam fituar.Natyrisht që cmimi i parë serioz është më i hershëm. Atë e mora për romanin-përrallë më të mirë, bëhet fjalë për “Aventurat e 10×10 e Munurio Kokëposhtit”|, një roman që u botua më 1995, akorduar nga Shoqata Mbarë kombëtare e Letërsisë për Fëmijë e të Rinj.
Po nuk mund të le pa përmendur këtu pjesmarrjen në Konkursin Ndërkombëtar, të organizuar sivjet në Paris, nga Akademia Evropiane e Artit, në të cilën poezia ime u vlerësua më e mira. Po nga kjo Akademi jam nderuar me titullin, “Plaque d’Honneure”, një nga titujt e lartë, që jepen prej saj. Gjithashtu, po në vitin 2014, poezia ime u nderua me çmim të pare, në Konkursin Mbarëkombëtar Shqiptar “Flaka e Janarit”, që u zhvillua në Gjilan-Kosovë, me titullin “Pena e Flakës”.
5.-A je në vazhdim të krijimtarisë tënde apo ke njëfarë “pushimi”, për të ecur pastaj më tej, në këtë udhë?
-Ha-ha-ha!…Fjalën “pushim” e kam hequr nga përdorimi. Jam gjithnjë në proces krijimi, përherë ka gjëra, që të ngjallin interes, gjithnjë ke mendime, që do t’ua transmetosh njerëzve. Armiku im i vetëm është “Mospasja e Kohës”!…Po përmendi këtu që është në proces botimi libri i Nobelistit hebre, Isaak B. Singer, me një nga vëllimet e tij në prozën e shkurtër. Po kështu, del tani nga shtypi edhe monografia ime, me studime e kritikë për letërsinë shqipe, ashtu si e njoh unë…
6.-Krahas përkushtimit në krijimtarinë letrare, ti je dhe veprimtare shoqërore.Si e përballon këtë “ngarkesë” dhe çfarë kënaqësish provon, gjatë kohës?
-Është ngarkesë fizike, sigurisht dhe mendore. Sepse duhet që të lëvizësh në vende të ndryshme e të takosh njerëz që, ndoshta, kurrë më parë nuk i ke njohur. Por, falë profesionit tim të gazetares, tashmë, kjo për mua është thjesht një rutinë. Marrja e titullit “Ambasadore e Paqes”, të shtyn më shumë të japësh ndihmesën tënde në proceset e Paqes, sa ato të përbotshme, sa ato komëbtare e po ashtu edhe të vetë njeriut. Natyrisht, kjo ndihmesë e imja bazohet, më së shumti, me përkushtimin drejt publikimit të shkrimeve të ndryshme, me problematikat përkatëse.Sikur ë shtë rasti i problematikave të rëndësishme kombëtare në Kosovën e pas luftës, apo problemet e konfliktit Izraelito-Palestinez. Janë dy fusha ku unë jam fokusuar me komente e opinione të ndryshme në rrjetet sociale dhe në shtypin e shkruar vendas dhe jashtë .
Po ashtu, funksioni im, zv.kryetare e Akademisë Evropiane te Artit, për Seksionin Mbarëkombëtar Shqiptar, më shtyn drej gjetjes, paraqitjes dhe përurimit të artistëve shqiptarë, kudo ku ndodhen, në sallonet më të njohra të botës. Vetëm në këta dy vjet, ne kemi paraqitur, në Bruksel, Luksemburg, Paris, Zyrih, Gjeneve, Namur e Ptuj, më shumë se 80 artistë, poetë, piktorë e skulptorë. Nuk është e rastit që edhe u nderuan me çmime, sikur ishte piktori, nga NënBushati i Shkodrës, Lek Rrotani, i cili zuri vendin e parë, në Sallonin e Parisit. Pa përmendur këtu veprimtaritë brenda trojeve shqipfolëse, si në Tiranë, Durrës e Prishtinë…
Secili atdhetar bën për vendin e tij atë, që mundet dhe sa më mirë. Mjafton të vesh edhe një “gur” në këtë ndërtesë. Kjo është një nga kënaqësitë, që unë marr. Por, gjithashtu, emocionohem kur një talenti të ri i mundësohet botimi ose paraqitja e krijmtarisë së tij. Apo më tej, kur ata vlerësohen me cmime…
Mund të flisnim dhe më shumë rreth këtyre temave, që përmendëm më lart. Por mendoj se, ju dhe lexuesi i këtyre radhëve, krijoni njëfarë mendimi për jetën, punën dhe krijimtarinë time modeste.
-Faleminderit për përgjigjet tua korrekte dhe të uroj gjitha të mirat, në punët e përditëshme dhe në jetën familjare!
-Gjithashtu, ju falënderoj Ju, prof.Murati, për këtë bashkëbisedim miqësor e të ngrohtë dhe ju uroj çdo të mirë në jetë!
Tiranë-Durrës, 5 gusht 2014

Buqetë me lule të freskëta

August 5, 2014 by dgreca

Tregim nga Aleko LIKAJ/
Nuk kishim folur kurrë edhe pse shiheshim disa herë në ditë, përballë pallatit tim te pijetorja në kryqëzim të rrugëve që lidhte qytetin tonë me tri qendra të tjera banimi. Nuk i dija as edhe emrin, por e kisha kuptuar se do të ishte një nga punëtorët e ndërmarrjes së përtejlumit, që rrëshqet si një gjarpër i lodhur poshtë lagjes periferfike. Vinte çdo pasdite e rrëkëllente ndonjë gotë me disa të njohur që shpesh e prisnin aty. Tani ishim përballë në një kabinë treni. Më gjeti aty. Kaloi në korridorin e ngushtë me një tufë lulesh në duar, të mbledhura me një celofan të errët, nga ato të pastave që përdoreshin zakonisht, sa herë porosisnim ëmbëlsira për në shtëpi. Ndërsa unë mendova se duhej të kishte zënë vend në ndonjë kabinë tjetër nga fundi i vagonit, ai u kthye befas e u shfaq para xhamit të derës me një buzëqeshje pafajësie.
Kërkoi vend dhe pastaj, sikur të ishim njohur e folur prej disa vitesh, më pyeti si në confidence
– Për ku kështu?
Pasagjeri tjetër që ishte me mua në atë kabinë, vinte nga stacione të tjerë. E gjeta aty, ndërsa një çift po linte kabinën në momentin që u shfaqa te dera. U rregullua përballë meje dhe buqetën me lule e vuri sipër varëses së portmontosë, aty ku zakonisht vendosim valixhet apo çantat që na shoqërojnë në udhëtime të tilla. Rregulloi kollaren dhe tërhoqi poshtë fundin e xhaketës përpara se të ulej. Ishte e para herë që e shihja me kostum. Zakonisht mbante një dok kombinati, gati të zbardhur dhe një xhakavento pak më të erët se ajo e pantallonave.
Pasagjeri tjetër përballë meje kishte hedhur sytë përtej xhamit të dritares, ku kishin filluar të lëviznin peizazhet e periferisë së qytetit tonë.
– Pa hë, ç’kemi? – pyeti dhe vendosi duart mbi gjunjë. – Do të shkosh dhe ti atje? Gjëmë. – Tundi kokën, por pa pikëllim. – Eshtë dita e tretë sot…
E pashë në fytyrë ku nuk lëvizte asnjë muskul. Pastaj u hodha një sy luleve që qendronin atje lart të mbledhura në një buqetë. Kuptova që ishte nisur për në kryeqytet, në ceremoninë që organizohej për funeralin e udhëheqësit. Nuk dija se si t’i thoja. Më kishte ftuar im kushëri, Skënderi, në Durrës. Priste fjalën e djalit në një ceremoni fejese. Mua më kishte të afërt, djalë xhaxhai. Merte për nuse një vajzë doktori. Ishte prerë dhjetë ditë më parë fjala dhe neve na duhej tani që shkëmbenim unazat e çiftit. Por kishte ndodhur kjo vdekje. Nuk mund që as edhe të shtyhej më ceremonia. Përveçse një lloj tersi që sillte kjo në jetën e çiftit të ri, do të na shkaktonte edhe ne të tjerëve plagë pastaj. Mirëpo Skënderi dhe krushku i tij doktor, i kishin rregulluar pipëzat për ta bërë e organizuar në heshtje të plotë, pa bujë e zhurmë.
Nuk mund që t’ia thoja gjithë këto këtij njeriu që më dukej se e njihja prej vitesh. I thashë se kisha në spital një të afërm, të sëmurë rëndë, që do të operohej atë ditë dhe se me qendrën e punës do të shkonim edhe ne ditën e nesërme për homazhe në kryeqytet tek udhëheqësi që ishte në arkivol. Natyrisht që nuk isha i sinqertë me të në këtë pohim të fundit.
Stacioni i parë pas qytetit tonë erdhi shpejt. Njeriu i kabinës zbriti. Poshtë në platformë pashë një grup njerëzish me kurora e buqeta me lule. Me siguri që shkonin në kryeqytet për t’i dhënë lamtumirën udhëheqësit. Duhej të ishin ndonjë kolektiv nga uzina e atij qyteti të vogël punëtorësh. Nuk doja të na vinin aty, sepse nuk kisha qejf që trishtimi i asaj dite të më prishte gëzimin që më priste në ceremoninë e nipçes, të cilin e doja shumë. Dhe ashtu ndodhi në fakt. Siç duket, mbetën dhe u sitemuan në vagonin ku hipën. Kishim mbetur vetëm tani me njeriun që nuk ia dija as edhe emrin.
Kur treni u vu në lëvizje, tjetri u ngrit dhe mbylli derën e kabinës, që kishte mbetur ende e hapur.
– U shëroftë një orë e më parë kushëriri yt, – më tha, – dhe operacioni i ectë mbarë.
Unë e pashë përsëri drejt e në fytyrë. Edhe këtë herë asnjë muskul nuk i lëvizi, madje as edhe qerpikët. Më vajti mendja për keq. Nuk e njihja jetën e tij, por ajo buqetë me lule të freskëta më jepte të kuptoja se “ishte ndonjë nga të thekurit e regjimit”, përderisa shkonte i vetëm që të bënte homazhe tek udhëheqësi i shtrirë në atë sallë, i vdekur. I thashë, “faleminderit” e në çast u bëra indiferent. Tjetri u rehatua dhe unë ndjeva aromën e një deodoranti që kishte hedhur. U mbështet përballë meje.
– Eshtë e vërtetë që ne nuk njihemi dhe nuk kemi folur asnjëherë me njëri-tjetrin, edhe pse kështu si fytyrë jemi parë shpesh. Jetojmë në një qytet dhe kjo është krejtësisht normale për dy njerëz kështu si ne. Miti më thonë dhe punoj në bonifikim si shofer në fund të qytetit. Përtej lumit. Shpesh vij te klubi, aty në kryqëzim, përballë teje. Me shokët e mi të lagjes së vllehëve e kaloj kohën. Pimë edhe ndonjë gotë. Dëfrehemi. Pothuajse moshatarë. Dikur jam rritur aty dhe kam lindur atje, po tani jetoj diku në qendër të qytetit te posta. Kam një pallat të thjeshtë. Po kështu e bëj edhe jetën. Dikur jetonte edhe mamaja ime me mua, por prej dy vjetësh ajo nuk është më. Pleqëri. .
Ktheva kokën dhe i buzëqesha si për të aprovuar gjithçka tregoi ai për veten. Bëra të përzemërtin në atë takim. Miti nxori një paketë cigare dhe ma zgjati me ndrojtje duke kontrolluar derën e kabinës se mos lëvizte kontrollorja, një grua e bëshme me flokë të gjata e të verdha si të Brixhitë Bardosë. I thashë se nuk e pija, por nuk më shqetësonte kjo gjë.
-Ne fare mirë mund të ulnim pak xhamin e dritares, në mynyrë që të dilte tymi jashtë, -i propozova unë. I pëlqeu kjo ide e u qesh në fytyrë si një fëmijË. Madje iu zhdukën edhe rrudhat mbi ballë e sytë e mëdhenj të zinj, m’u dukën sikur shkëlqyen fort.
– Nuk rri dot pa këtë. E vura kur isha ende shumë i ri. Ja, atje në Durrës, ku do të shkosh ti për atë hall që të ka zënë. Edhe unë e kisha një hall atëhere.
Psherëtiu dhe pastaj ndezi cigaren. U ngrit dhe hodhi fijen e shkrepëses nga pjesa e ulur e dritares, e cila nuk ishte më shumë se dy gishta. Zuri vend përsëri e u mbështet si në fillim.
– Eshtë një histori e trishtë që e ruaj prej tridhjetë vjetësh, ja këtu brenda këtij kraharori, – dhe goditi gjoksin me dy gishta sikur kërkonte të trokiste në atë derë të mbyllur prej aq vitesh.
Lëshoi një shtëllungë tymi mbi syprinën e xhamtë të dritares, duke e tretur vështrimin larg, ku humbiste një përrua kodrinor. Pastaj kur u shfaq një fushë me një shtëpi gjysmë e shkatëruar, kuptova se ndjeu një dhimbje. Mbase nuk ishte peizazhi në këtë mes, por diçka tjetër e brendshme. Kjo u duk më mirë kur afroi cigaren përsëri në buzë. E thithi thellë pa e patur mendjen aty. Diç mendonte a sillte në parafytyrimin e tij.
– Eshtë një shok i keq, – thashë unë për cigaren, si për t’u gjendur në bisedë.
Tjetri e lëshoi tymin përsëri. Këtë herë uli kokën poshtë. Më pa drejt e në sy. Kuptova që donte të më thoshte diçka, por ndërroi mendim në momentin e fundit. Rrotulloi cigaren midis tre gishtave të dorës së djathtë duke mos ia ndarë vështrimin për disa çaste. Ndihej trak e truku i rrotave metalike të trenit brenda kabinës. Zhurma metalike shoqërohej herë pas here edhe me një ciatje që vinte si një zë violine në një orkestër të çakorduar. Miti tundi kokën e mblodhi sërish buzët pa mundur të shprehte asgjë.
– Jeta është e çuditshme, por ka një moral, – tha ai e më pa drejt e në sy. – Eshtë i rëndësishëm që të respektohet…Eh!.. Të thashë për një histori që jeton brenda meje dhe që unë jetoj me të dhe për atë. Tek ajo fillon dhe mbaron për mua në dhimbje. Mbase ty nuk të intereson, se shpesh njerëzit janë indiferentë ndaj dramës së tjetrit. Ne vllehët kemi një shprehje për këtë kategori, duke justifikuar në një farë mënyre, kur themi se nuk më lënë këmborët e mia të dëgjoj këmborët e tjetrit.
Unë lëviza dhe shtriva këmbën e djathtë përpara, si për ta çlodhur, por vështrimin nuk e hoqa nga fytyra e tij. M’u duk se për të parën here ai njeri kërkonte të nxirrte nga brenda vetes së tij një të fshehtë që e kishte ruajtur kushedi prej sa kohësh, por që e kishte munduar, mbase deri në vuajtje. I kishte sjellë dhimbje.
– Ka qenë e re, fare e re, as pesëmbëdhjetë vjeçe, Aneta. Kishte një trup të hollë e një fytyrë krejt të paqme. Dy sy si deti blu, të thellë e të bukur. Ia pashë për të parën herë në farmacinë e babait të saj. Ishte ditë e tretë e çlirimit të qytetit. Kisha shkuar për nënën. Doja një qetësues për kollën e saj që ato ditë e mundonte dhe e sfilitte. Prej një jave kishte zënë edhe shtratin. Lajmi se i shoqi dhe babai im kishte rënë në betejë disa ditë më parë në një qytet të Myzeqesë, e kishte drobitur. E kishte vrarë psikologjikisht. Mua ende nuk ma kishin thënë. Aneta ndihmonte babain e saj, një mjek shëndetlig dhe me një trup që dukej si i mplakur, i kërrusur. Burrë i heshtur ishte dhe i sjellshëm. E dinin se kishte qenë për studime në Austri në rininë e tij. I tha së bijës që të më ndihmojë në hallin tim. I tregoi edhe raftin se ku mund që ta gjente ilaçin. Vajza e solli shpejt e unë i a dallova mirë fytyrën e bardhë ovale dhe ngjyrën e artë të flokëve të dredhura që i derdheshin pas supeve. M’u duk si një nimfë e sapodalë nga deti. Isha i përhumbur, sa as që e dëgjova këshillën e babait të saj se si do ta përdornim ilaçin që do të më shëronte nënën. Kështu më mbeti në mendje ajo ditë e parë. Isha gjashtëmbëdhjetëvjeçar. Një vit më i madh se Aneta. Adoleshent. Zëre se nuk fjeta atë natë. Nëna që nuk e dinte se si vuante kjo zemra ime, se si më përpëlitej në gjoks si një zogth që kërkon të niset në fluturim, i tha të nesërmen vëllait të saj, Vangjelit, që ishte në shtabin e qytetit të çliruar:
– Dhimitri u shqetësua shumë për mua, dhe nuk mbylli sy një natë të tërë. Po vuan. Ka të drejtë, se e kam të vetëm e dritë të syrit. Ai do të jetë trau i shtëpisë këtej e tutje.
Mua ma kishin fshehur vrasjen e babait, dhe ky lajm vërtetë më lëndoi e më rrëzoi psikologjikisht. Një humbje e pazëvendësueshme, që herë e mendoja dhe herë nuk do ta besoja që në momentin kur im atë doli malit për liri. Por ja që ndodhi. Por bashkë me dhimbjen e babait në një cep të zemrës sime, qëndronte edhe ajo, Aneta. Ku ta dija unë se edhe ajo atë mbrëmje kishte marrë lajmin për babain e saj, farmacistin e urtë që më priti e përcolli me aq fjalë të ëmbëla, sikur të më kishte birin e tij. E kishin thirrur në komandën e qarkut që në mëngjes. Dikush nga komshijtë kishte raportuar se dy javë më parë ishte ndodhur për vizitë një major gjerman i garnizonit të qytetit në shtëpinë e mjekut. Dhe këtë e kishin parë që ta përcillte deri te porta e oborrit. Kjo kishte mjaftuar. Nuk dihet pastaj se cili ishte shkaku i vërtetë për vdekjen e farmacistit në mbasditen e asaj dite aty në komandën e qytetit. Ai vuante në fakt nga një sëmundje e pashërueshme, që vetëm e shoqia e dinte, por edhe mund që t’u ketë mbetur në dorë atyre që hetonin.
Miti nxori një letër nga xhepi dhe e vendosi në syprinën e tavolinës së vogël të kabinës. Pastaj shtypi për ta shuar me dy gishta kokën e cigares që digjte ende e u drejtua nga unë për të kërkuar falje që e ndërpreu historinë e tij dhe u ngrit në këmbë. Shkoi te xhami i dritares që na sillte ajër të freskët nga jashtë, në atë ambient të ngarkuar duhani dhe më buzëqeshi me çiltërsi. Dhe zuri vend. Ktheu kokën nga korridori, e më tha:
– Së shpejti vjen edhe stacioni i radhës. Më duket se jemi mirë deri tani.
Unë e aprovova me kokë si për të treguar gjendjen time se ndjehesha shumë mirë. Pastaj ai pyeti befas
– Mos të mërzita më këtë histori?
– Përkundrazi. Qenka interesante. Po të dëgjoj me vëmendje. Vetëm jemi.
Miti lëvizi nga vendi, u mbështet qetësisht dhe buzëqeshi përsëri. Heshti një cast sikur të kujtonte se ku i kishte ndërprerë kujtimet e tha:
– Kur nuk kishte kaluar as edhe një muaj nga ajo ditë, Anetën e takova përsëri. Në të zeza ishte, por i shkonin. Ia tregonin trupin e kolmë dhe linjat e një vajze që po merrte tashmë përgjegjësitë për jetën e saj. Në varreza që të dy. Ishte e hijshme. Më salutoi me ndrojtje, sikur të ishim të njohur prej kohësh e pastaj mori rrugën për në qytet. Pak ditë më vonë e rigjeta në komandën e qarkut, një shtëpi e një ish të pasuri, që ishte shpronësuar nga të parët në qytetin tonë atëhere. Unë me nënën ishim te daja. Na kishin thirrur për të plotësuar dekumentat e babait. Ishte shpallur dëshmor i atdheut si i rënë në luftë. Kishte ardhur një i madh nga kryeqyteti së bashku me një ekip nga pas. Aneta me nënën e saj kërkonin ndihmë. Nuk kishin me se të jetonin. Pa asnjë të ardhur. Femra dhe pa asnjë mbrojtje në këtë botë. Ia tregova nënës sime dhe i thashë: “Shikoje atë vajzë, a të pëlqen? ” “Goxha qenka shejtanka. Ka një bukuri që vret. Do të kisha qejf që ta kisha nuse për ty, kur të rritesh edhe ca, por duket që është nga sëra e borgjezëve. Nuk ia njoh familjen”. Pastaj ato hynë në zyrë tek dajo Vangjeli, dhe një çast më pas i pashë që dolën të dëshpëruara. Pa asnjë shpresë. Dallova lot në sytë e nënës së saj. Më theri në zemër. Nuk doja që edhe ato të vuanin.
Nënat, si nënat, nuk priti dhe të nesërmen i tha vëllait, kur erdhi në mbrëmje tek ne, që t’i ndihmonte ato dy femra.
– Gjynah nga perëndia. Bëj diçka, Vangjel, nëse është në dorën tënde.
– Por, a e di, moj motër, se cilat janë ato që më rrinë sot si qyqe? Austriakja dhe e bija e farmacistit, mikut të gjermanëve, pushtuesit të huaj. Ne vrasim mendjen se si të ndihmojmë sot fakir-fukaranë, dhe jo të përkujdesemi për zengjinët. Pushteti është yni, dhe jo i atyre. Perëndoi dielli për ta. Ai do të ndriçojë pjesën tjetër që ka qenë në erësirë. Mua dhe ty, Kristavgji, dhe ata që kanë jetuar deri tani në mjerim.
Kuptova që daja ishe i vendosur në misionin e tij të ndihmave të popullatës. Por edhe nëna sikur të ma dinte plagën e zemrës nguli këmbë në të sajën. Pas dy orësh motër e vëlla sikur i zbutën gjakrat dhe u morën vesh jo vetëm për familjen e farmacistit të vdekur si njeri i armikut, por edhe për të tjerë nga kjo kategori:
– Mos bëj keq, Vangjel, t’u bëftë motra. Ndihmoji njerëzit, hallexhijtë, se stomaku nuk do t’ia dijë për politikë.
Daja na premtoi se austriaken do ta thërriste që të nesërmen. Nga dreka shkova edhe unë. I takova dhe u thashë që komanda e qarkut do t’i ndihmonte. Nëna e Anetës u mrekullua e më rroku në qafë sikur të isha fëmija e saj. “Nuk kemi asgjë me se të jetojmë”,- më tha. Idrizi, im shoq, nuk vuri asnjëherë para mënjanë. Ndihmonte që të gjithë. Edhe partizanët biri im aty furnizoheshin sa herë kishin nevojë. I mjekonim edhe në shtëpi, fshehurazi. Majori Shtalberger që na erdhi në shtëpi, në fakt ishte për këtë hetim, edhe pse unë e im shoq flisnim të njëjtën gjuhë me atë. Na paralajmëroi. Na kërcënoi. Kemi qenë mënjanë. Idrizi ishte veçse një patriot i madh i vendit të tij, por që tani është edhe vendi im. Sepse unë e lidha jetën me Shqipërinë e shqiptarët. Më solli dashuria që nga alpet e Austrisë”.
Pas kësaj, unë u njoha më shumë me të dyja, nënë e bijë. Takoheshim vazhdimisht. U bëra vërtetë djalë i shtëpisë së tyre. Përgjëroheshin për mua. Por jeta e tyre nuk do të ishte gjithmonë vaj, si femra ndienin vazhdimisht mungesa. Shumë herë flinin pa bukë. E kalonin ditën me një vakt ushqim. Elsa kishte studiuar në Austri për sizmografe dhe në atë kohë asqë bëhej fjalë për ndonjë institut shkencor në Shqipëri. Ishte herët për këtë gjë. Burri e mbante në shtëpi, por ajo nuk bënte jetë prej zonje. Nuk ishte e tillë. Vinte nga zona të vogla alpine, vajzë fshati. Me Idrizin ishte njohur kur ishin studentë në konvikte, atje në Salcsburgun e largët.
Treni frenoi menjëherë dhe vagoni ynë u duk se u tkurr nga forca shtytëse e vagonëve të tjerë që ishin afër lokomotivës. Na gjeti të papërgatitur. U gjenda në këmbë. Miti u bë nervoz dhe tha:
– Po këta a janë në vete? Udhëtojnë njerëz dhe jo kafshë. Hajde trenistë që kemi edhe ne. Por edhe fillestarë të ishin, në stacion bëhet gjithmonë kujdes.
Unë ula xhamin e dritares dhe zgjata kokën jashtë. Ndjeva freskun që më ra në fytyrë. Dallova që larg një grup njerëzish që hipën në tre vagonat përpara nesh. Disa prej tyre mbanin kurora me lule, por edhe buqeta. Pastaj sytë më vajtën te buqeta e njeriut që kisha në atë hapësirë të vogël treni, që udhëtonte me mua për të njëjtin qëllim, ashtu si ata. Ajo ishte vendosur përballë meje në vendin ku zakonisht ishte i planifikuar për valixhe të vogla e çanta dore të mëdha. U ngrit në këmbë edhe Miti. Shtyu derën e kabinës dhe zgjati kokën në korridorin e zbrazur:
– Ishalla nuk vijnë këtu. Vagoni ynë më duket se është me fat, – tha ai, ndërsa shtyu përsëri derën për ta mbyllur.
– Do të jenë sistemuar andej. Jemi të fundit dhe treni zakonisht qëndron përpara. Që të vijnë deri tek ne, u duhet të ecin ca. I bien shkurt. Hipin atje ku qëndron vagoni, – thashë si për të plotësuar dëshirën e tij. Por në fakt edhe mua po më pëlqente ai lloj intimiteti e vetmie nën shoqërinë e një historie që edhe Miti po e rrëfente me ndjenjë. Kishte qenë pjesë e jetës së tij.
Teni lëvizi përsëri dhe ne të dy zumë menjëherë vendet përballë njeri-tjetrit. Mes nesh u ndodh buqeta me lule që u rrokullis nga vendi ku qëndronte që në fillim. U përkulëm të dy dhe në çast ia lashë Mitit që ta merrte. Ai e solli para fytyrës së tij e i mori erë. Ishin disa karafila të parritur mirë, e disa lule të tjera me ngjyrë. Ndihej aromë. U kaloi dorën sipër me përkëdheli sikur të frymonin si të gjallët dhe pastaj e vendosi me kujdes në krahun e djathtë si një pjesë e vetes së tij. Mendova se një djali dëshmori si ai i kishte hije ai moment që t’i çonte udhëheqësit të vdekur lule, sepse kishte drejtuar luftën. E kishte fituar.
– Jemi vetëm, – i thashë sërish Mitit, si për të kujtuar që të vazhdonte të tregonte tregimin e lënë përgjysmë.
Ai bëri një gjest si për të më thënë, ah, vërtetë si harrova? Nxori përsëri nga paketa një cigare dhe në çast u pendua. E mbajti në dorë si për të më thënë se kësaj here nuk do ta ndizte më. U koll pak duke vënë grushtin përpara gojës e tha me një zë si fërshërimë:
– Kur vendosa që Anetën ta çoja në shtëpi, mësova se ajo ishte e sëmurë. Kishte filluar të villte gjak. Më ishte fshehur. Për dy vjet që ishim njohur nuk ma kishte thënë asnjëherë, ndonëse Maria më tha se ishte çështje e dy muajve të fundit shfaqja e saj në familjen e tyre. Por as edhe unë nuk e kisha kuptuar. Po më tretej e ligej çdo ditë para syve të mi. Mendova se e kishte nga dashuria për mua. Më donte, siç mund një i verbër të dojë dritën e munguar. Eh!… Pesë muaj më parë, nëna e saj, Elsa, më kishte propozuar që të përfundonim shpejt në martesë, sepse edhe Aneta nuk mund të jetonte dot pa mua. Nuk kishte as gjumë. Shpesh qëndronte vetëm në shtëpi, se nëna e saj kishte mundur të gjente një punë në spitalin e qytetit si pastruese. Natyrisht me ndihmën e dajo Vangjelit, që edhe këtë herë i kishte vënë zemrës një gur dhe kishte lëvizur nga parimet e tija. Atëhere e bisedova me nënën që Aneta të vinte e të jetonte me ne. E dija se ajo nuk ma prishte, por vëllai i saj nuk u përmbajt. Bubulliu. Thuaj se u çmend fare. Më tha se po shkelja mbi gjakun e tim eti, që kishte dhënë jetën për lirinë nga okupatori dhe që njerëzit të ishin të lirë, e të pashfrytëzuar nga ata që i kishin pirë gjakun, të pasurit, e borgjezët. Idrizin e konsideronte bashkëpunëtor të pushtuesit dhe nuk do ta lejonte kurrë që unë, djali i dëshmorit, të merrja për grua vajzën e tij. Ime ëmë në fillim nuk e kundërshtoi, se i dhimbsesha unë. E dinte që unë vuaja për Anetën, por edhe se Aneta nuk mund të jetonte dot pa mua. E donte edhe ajo më shumë se një nënë. Nuse i thërriste sa herë ajo vinte e kalonte ditën në shtëpinë tonë. Ia puthte duart e ballin dhe gëzohej si një fëmijë e parritur. “Ti ma bën të lumtur Dhimitrin tim, të vetmin thesar që kam në këtë botë”. Por edhe Aneta nënë i thoshte. “Vërtetë që ikja e babait më trishtoi, po fati deshi që unë sot kam dy nëna”,- thoshte ajo vajzë me flokë të arta. Dajo Vangjelit i thashë që unë e doja vërtetë Anetën dhe se ajo në fakt është tashmë pjesë e familjes sonë. Kaq u desh që ai të shpërthente përsëri. Nuk e di pse i ra në kokë e na tha. “E pamundur. Boll më. Dashkeni që ta bëni edhe pjesë të familjes, pasi më keqpërdorët duke i shpëtuar ato nga uria, tani do t’i ulni edhe në një tavolinë me mua. Këtë unë nuk mund ta duroj. Ti, nipçe, je ende i vogël dhe i ke akoma buzët me qumësht”…Unë ika dhe i lashë aty vëlla e motër. Dola dhe eca në natën gojëprerë, pa e ditur se ku. Ndjeva dhimbje në zemër. Sytë m’u mbushën me lot dhe qava si një fëmijë. Po kuptoja se po e humbja dashurinë time, Anetën, dhe këtë nuk mund ta shpëtonte as edhe nëna që më thoshte se isha thesari I saj i vetëm. Unë e dija që pas kësaj ajo do të dorëzohej. Nuk mund që t’ia prishte vëllait të saj, Vangjelit, që bënte edhe detyrën e babait tek unë, por edhe të mbrojtësit e njeriut që përkujdesj për jetën tonë. Jetonim prej disa kohësh në atë qytet, tek të afërmit e nënës. Pa atë në ato vite jo vetëm që nuk do t’ia dilnim dot, por do të vdisnim urie. Ishte vështirë për moshën time që ta mbaja shtëpinë me bukë. Në fakt unë tetëmbëdhjetëvjeçari, një muaj më parë kisha zënë punë si sekretar i drejtorit të grumbullimit të qarkut, duke u marrë gjithë ditën me shkresa, por pagesa ime ishte tepër simbolike. Haja atje dhe na jepnin ndonjë ushqim, sa për të mbajtur frymën gjallë në familje. Kjo ishte e gjitha në atë periudhë. Daja na jepte ca para nga rroga e tij, me të cilën mbante edhe familjen e vet, gruan, dhe një vajzë të vogël, Leftin.
Natën e kalova në buzë të detit. Aty përballë tij ku frynin errëra e dallgët kafshonin errësirën si bisha të uritura, që kërkonin pambarimisht gjak. Por unë nuk mund të tërheqesha, jo, kursesi. Nuk mund ta braktisja Anetën kështu. Ajo vajzë që më kishte trazuar gjithë ëndërrat e mia djaloshare, me një zemër më të madhe se deti që e kishim para shtëpisë, ishte bërë motivi i dashurisë, qëndresës në jetën time, i burrërisë, dhe i besës. Ky ishte vendimi që mora atë natë dhe nuk i lëviza.
Kishte kaluar kohë nga ajo mbrëmje. Në shtëpi nuk flisja më për Anetën. Motër e vëlla menduan se plaga kishte zënë kore dhe zemra ishte qetësuar tashmë, por nuk ishte aspak kështu. Pas pune shkoja vazhdimisht tek Aneta. Dilnim mbrëmjeve e shkonim deri në rrethinat e qytetit. Përqafoheshim e kalonim çaste ashtu nën pushtetin e dashurisë së zemrave tona dhe në darkë e ktheja në shtëpi. Ndiheshim të lumtur. Të thashë që vendosa ta çoj në shtëpi. Nëna ishte krejtësisht e pafuqishme që të më kundërshtonte, edhe pse nuk donte të prishej me vëllanë e vetëm, që i kishte mbetur në këtë botë. Për dajo Vangjelin mendova se një ditë ai do të dorëzohej. Dola në mbrëmje nga puna dhe shkova si zakonisht drejt e te shtëpia e Anetës. U thashë që të përgatiteshin se në fund të javës do ta merrja Anetën në shtëpinë time. Këtë herë si nuse. Por vajza e ëndërave të mia heshti. Uli kokën dhe e hodhi vështrimin tek e ëma, sikur kërkonte të merte mendimin e saj për vendimin e rëndësishëm, që do të jepej në këtë çast. Kuptova që u drodh dhe kraharori mezi i u mbush me frymë. Ngashëreu. “E ka nga emocioni, -mendova unë,- pasi është ky një moment tepër delikat në jetën e një vajze”. E ëma u duk se do të më thoshte diçka, por duket që ndryshoi mendim në momentin e fundit. Ktheva vështrimin nga Aneta dhe dallova që kishin lënë gjurmë në mollëzat e saj dy rrëkeza loti, të cilat shndrisnin nën një ndriçim jo të mirë që jepte një llambë që varej nga tavani i lartë i asaj dhome. Dukej se e kishte humbur shkëlqimin e saj pas ikjes së të zotit. Iu drodhën supet dhe Aneta shpërtheu në lot së bashku me një gulçimë që i doli nga brenda kraharorit. Lëshoi disa fjalë që mua m’u dukën si një mallkim për fatin e saj. Më së fundi mendova se këtu kishte diçka tepër serioze, që nuk kishte të bënte aspak me lumturinë e një vajze, të cilës i propozojnë të shkojë në martesë me njeriun që i kishte robëruar jo veçse zemrën.
“Dëgjo, bir, -më tha Elsa, -Anetën e kemi të sëmurë. Qysh prej dy muajsh dhe kjo është koha kur ne e kemi konstatuar këtë nga një mjek italian në Tiranë. Vajza po bashkëjeton me një sëmundje të vështirë, që ne nuk mund ta përballojmë dot as financiarisht, por as edhe psikologjikisht. Ajo rezervë ilaçi tepër e kushtuar që e kishte Idrizi në farmacinë e tij, ka shkuar për të kuruar njerëz të tjerë. Por edhe jashtë në spitale e klinika nuk është se e shërojnë dot, por e mbajnë në kontroll. Ishim sot te doktori dhe mësuam se sëmundja po ecën me hapa të shpejtë. Eshtë rënduar gjendja e Anetës, bir. U bënë analizat. Na rekomanduan një vend klimaterik. Eh!… Sa për lajmin e gëzueshëm që na solle, këtu do të jemi. Do të vij edhe ai moment që do t’ju shoh të dyve të lumtur, ty dhëndërr e Anetën nuse. Nuk ka gëzim më të madh për një prind sesa ky çast i magjishëm”.
Nuk e mendoja kurrë, asnjëherë, se dashuria ime e parë si një anije do të merrte kaq ujë dhe do të fundosej në detin e së keqes. Por, ja që edhe jeta nganjëherë është kaq e ashpër dhe e padrejtë. Është gri dhe jo bardhezi, siç e mendojmë ne. Nuk është çështje fati në këtë mes. Anetën e rrëzoi dhe ia dorëzoi sëmundjes mospranimi i dashurisë së saj në familjen time, partishëria e vëllait të nënës sime. Kështu e kam gjykuar dhe vazhdoj unë, edhe pas kaq vitesh. Qofsha edhe i gabuar.
Në koridor u ndien zëra njerëzish. Vinin nga vagoni para nesh. Miti e ndërpreu rrëfimin dhe shkoi përsëri drejt derës. E shtyu dhe qëndroi aty si një statujë, duke ndjekur me vëmendje lëvizjet e të posaardhurve. Unë dëgjova zërin e fatorinos:
– Shokë e shoqe të Kavajës lëvizni më poshtë. Ka akoma kabina të lira. Mos u grumbulloni këtu.
– Qenkeni shumë për në Tiranë sot, – i thashë.
Ai më pa drejt e në sy, po nuk foli. Tek Miti u afruan dy vajza të reja. Ky i pyeti:
– Vajza, të kujt ndërmarjeje jeni ju?
– Fabrika e qelqit, – tha një prej tyre, një vajzë brune dhe e hollë në shtat, duke iu përgjigjur njeriut që qëndronte te dera e kabinës dhe që nuk u kishte liruar rrugën e hyrjes.
– Auu! Qyqja, moj gocë. Po çfarë do të bëjmë ne këtu? – bëri sikur u tremb tjetra. Nuk e sheh që ka vetëm burra. Hajde, të ikim te shoqet tona te kabina tjetër.
U duk sikur e tërhoqi për krahu shoqen dhe në çast u zhduk nga ekrani i xhamtë i derës në korridor. Miti ndenji dhe një moment dhe, pasi u sigurua që nuk kishte më njeri të na vinte aty në kabinë, e mbylli derën. U kaloi dorën flokëve dhe shkoi në vendin e tij. Mori buqetën dhe bëri të njëjtin gjest, ashtu siç kish bërë një çast më parë. I vendosi ngadalë në të njëjtin vend dhe u kthye nga unë.
– Kjo historia juaj qenka shumë e veçantë, – i thashë. – Gjynah që nuk e ka dëgjuar ndonjë shkrimtar, mund që të dilte ndonjë roman i mirë që do të linte shijë te lexuesi.
Qeshi. Tundi kokën, këtë here pa gaz dhe filloi:
– Ditët që rrodhën më pas, nuk kishin ngjyrë, por as edhe diell midis nesh. E shihja dita-ditës që po më fikej e po tretej si një qiri përpara meje. Ku ishte ai kurm vajzëror i ikur? Qëndroja vazhdimisht në shtëpinë e saj dhe tek ime ëmë shkoja sa për të fjetur. As edhe gjumë nuk kisha. Zëre se isha në punë, zëre se nuk isha. Por atje nuk më thonin gjë. E mbyllnin një sy për djalin e dëshmorit… Një ditë zuri shtratin e nuk u ngrit dot më. Filloi të lëngojë. U bë rëndë. Po fundosej. Nuk deshte që ta puthja më. Kishte hall se do të më ngjiste turbekulozin. Erdhi edhe ime ëmë. I tha se do ta shihte nuse shumë shpejt në derën e shtëpisë sonë. E pashë që Aneta u lumturua. Sytë i morën një shkëlqim, sa që m’u duk se dhoma e gjithë llamburiti nga një dritë që erdhi përtej dy dritareve të mëdha. Nuk do ta harroj atë çast. Vuri buzën në gaz si për të na thënë se e besonte. Më erdhi mirë që nëna ime e bëri të lumtur Anetën, qoftë edhe për një moment.
Të nesërmen e ëma, Elsa, solli doktorin e spitalit. Ai e vizitoi dhe u largua i heshtur nga krevati i saj. Në korridor na tha se edhe pak orë i kishin mbetur. M’u mbushën sytë me lot dhe fjalët shteruan buzëve të mija që dridheshin. I thashë Elsës që edhe ajo vajtonte fatin e bijës së saj në një gjuhë që unë nuk e kuptoja, e bëjmë nuse. Ajo hapi sytë e më pa si e mpirë. “Do ta veshim, ja këtu në krevat”. Austriakja tundi kokën e bëri kryqin. Dola menjëherë jashtë dhe u nisa me nxitim për te shtëpia e dajo Vangjelit. E dija se nusja e tij ruante një fustan nusërie. I a thashë dhe e mora. Ndryshe nga i shoqi, ajo më mbështeste mua. Ka nevojë jetimi për atë gëzim. Kështu i thoshte. I erdhi keq për Anetën. Le t’i marrë me vete edhe në botën e përtejme. Të mbesë gjithmonë nuse. Pastaj renda për në shtëpi dhe mora rrobat që kisha përgatitur për dhëndërr. Vendosa një papion, se ashtu ishte moda atëhere dhe u ktheva me një frymë. Vetë e zhvesha dhe e vesha. E ëma nuk kishte zemër më në atë ikje të beftë të së bijës. Po Aneta po humbte dhe kishte një ndijim të paktë. E zbukuruam që të dy pastaj.
Kur kishim përfunduar gjithçka në atë ceremoni të thjeshtë midis jetës dhe vdekjes, i shtrirë pranë saj në të njejtin shtrat, iu betova se do t’i qendroj besnik deri në vdekjen time, sepse unë tashmë isha martuar dhe do të jetoja çdo çast me atë, duke i dhënë e marrë dashuri. Kështu më iku Aneta. U shua. Mua më la shumë dhimbje në këtë jetë. Eh!..
Një sirenë e stërgjatur lokomotive po na lajmëronte se po i afroheshim stacionit të Durrësit. Gjeta rastin që Miti heshti dhe i thashë i prekur:
– Qenka një histori e trishtë kjo juaja dhe më vjen vërtet keq që paske patur fatin të ndeshesh me një ngjarje kaq dramatike si kjo me Anetën. Të rroni dhe ta kujtoni gjithmonë atë vajzë.
Më falenderoi në heshtje. Ndjeva se nga kraharori i doli një gulç. U përmbajt. Pas pak u gjendëm në këmbë. U bëra gati që t’i zgjatja dorën dhe ti uroja “Rrugë të mbarë”, por ai më la të kuptoja se do të më shoqëronte derisa të zbrisja poshtë te dera e vagonit. Mbase i duhej të ndërronte vend tani pas ikjes sime, sepse pas gjithë atij rrëfimi nuk do t’i bënte mirë edhe vetmia. E kuptoja gjendjen e tij.
Po hynim në stacion dhe ai mori buqetën në duar me një përkujdesje që binte në sy. Dallohej që ishin ende të freskëta. Ia ndjeva aromën. Lëvizëm në korridor e u përballëm me dy kavajaset, që kishin qëndruar të vetmuara në këmbë aty në korridor. I përshëndetëm e qetësisht shkuam deri te dera. Ishte një qetësi vdekjeje dhe njerëzit brenda në kabina heshtnin në zi. Ndiem që treni ndaloi në platformën e stacionit të Durrësit. Një det njerëzish që prisnin të udhëtonin drejt Tiranës për homazhe tek udhëheqësi. Me siguri ndërmarje të planifikuara që kishin radhën për të lotuar. Disa syresh u sulën menjëherë në dyert e vagonave. U ktheva nga Miti dhe i thashë:
– E po, të uroj, rrugë të mbarë. Po nxitoj, se paska shumë njerëz që po presin poshtë, që kërkojnë të ngjiten këtu
Por ai më bëri përsëri shenjë se do të më ndiqte deri poshtë në platformë. Unë e falënderova dhe i thashë që nuk ishte nevoja. E konsiderova respekt të tepërt nga ana e tij për mua. Ngulmova përsëri, por ai zbriti përpara meje. U kujdes për buqetën që të mos ia prishte turma, e cila mezi priste atje poshtë. Mes trupave që nxitonin të ngjiteshin, u ula edhe unë në platformën e stacionit.
– Do ta kesh tepër të vështirë që të ngjitesh përsëri në vagon, – i fola ngadalë dhe në çast dyshova se ai nuk më kishte dëgjuar.
Miti rregulloi pardesynë dhe më tha qetësisht:
– Lëvizim? Deri jashtë stacionit jemi bashkë. Pastaj mua më duhet të nisem drejt e në varrezat e qytetit. Sot Aneta ka tridhjetetetëvjetorin e vdekjes. Vij këtu çdo vit për të respektuar në radhë të parë kujtimin e saj. Të thashë që i kam dhënë fjalën përpara se të nisej për udhë, tek vdektarët, besën për të bërë qendresën. Dhe këtë e kam përmbushur me dinjitet dhe ndershmëri, deri sa t’i shkoj aty pranë. Unë jetoj me këtë.
Heshta pa e ditur se ç’ti them asgjë. Isha befasuar me veten time. Lëvizëm mes njerëzve që ishin sulur në dyert e vagonave. Zor se ai tren i merrte që të gjithë. Dëgjoheshin komanda që jepnin druejtuesit. Kërkonin rregull. Pastaj nxitova hapat që të arrij Mitin.
Ishim pranë, unë, ai dhe në mes buqeta me lule të freskëta.
Pas nesh ishte turma.