Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

ENIGMAT SHEKULLORE

by

Nga Ilia S. KARANXHA*/Firenze/

Vepra më e njohur dhe më e nderuar në gjithë botën shqiptare mbetet edhe sot e kësaj dite  pas gati pesë shekujsh një rebus enigmash të ndërthurura  me art nga autori i saj Marin Beçikemi. Kur doli për herë të parë vepra e tij nuk dihej kur e kush e botoi? Cili ishte autori dhe ku ndodhej ky autor?  Ku dhe kur vdiq ky autor? Kush ishte portreti i tij?  Pse  vepra  u botua në Romë dhe jo në Venedik? Kush ishin prezantuesit e saj  Petro Regulus Vicentini dhe Domenic Alzanjano Padovani? Përse  u maskua kjo vepër ? … Për të zgjidhur disa nga këto  pyetje  u deshën shekuj  e shekuj dhe akoma  shumë prej tyre kanë mbetur pezull në shkencën albanollogjike./

  ENIGMAT SHEKULLORE NË “HISORIA E SKËNDERBEUT” E MARIN BEÇIKEMIT (BARLETI)/

 Elementi  i parë që  bie në sy  në vepra  Historia de Vita et gestis Scanderbegi.dhe e bën atë  një publikim jo normal ka të bëjë me aspektet  tipografike e ikonografike të lidhura me ambientin venecian (Essling: “les bois et les initiales dont il est orné étant de facture toute vénitienne..)kur  ndërkohë  na është paraqitur si  një produkt  roman. Në mbyllje të veprës(colophon)  editori shënon vetëm gërmat fillestare të emrit të tij dhe shmanget  përcaktimi i datës së botimit (Impressum Rome per B.V.), haresa të cilat nuk duhen konsideruar kurrësesi të paqëllimshme. Bile edhe letrën e Marko Marulit që e botoi në të njëjtën kohë po në Romë  ai e paraqatet gati në të njëjtën mënyre Impressa Romae per B.V., vetëm se në këtu shton edhe datën e botimit: Anno .D(omini) M.D.XXII. pridie kalendas maii feliciter explicit.((Në)Vitin e  Zotit 1522 përfunduar me sukses  ditën e parë të muajit maj.)

   Një paraqitje të tillë nuk e gjejmë p. sh., më 1507 dhe më 1508 kur De Vitali boti dhe riboti veprën e Ptolomeut në Romë. Në të dyja këto raste në colophon gjemë: Romae : nouiter impressum per Bernardinum  Venetum  de Vitalibus, expensis Euangelista Tosino Brixiano bibliopola, die VIII Septembris M.D.VII(Romë. Shtypur rishtmas prej Bernardino Venecianit të Vitalve,  me shpenzimet e Evangjelista Tosino-s librar më 7  shtator 1507). Pra dy vizita nga Bernardino de Vitali në Romë dhe dy mënyra  të ndryshme paraqitje të veprave.  Me gjithë këtë  edhe në mënyrë instiktive nga intelektualë të shquar venecianë Historia e Skëndërbeut  nuk është vlerësuar si një vepër që i përket ambientit  roman por atij venecian. Më 1847 E.A. Cicogna në veprën e tij bibliografike mbi editorinë veneciane fut   mes tyre si  një përjashtim edhe veprën e Skënderbeut  me komentin e veçantë se: Jeta e veprat e Skëndërbeut janë të lidhura me mjra fije me  venecianët.

Përsa i përket editorit sot  ngjan një fakt i thjeshtë dhe i ditur prej të gjithëve se B.V. do të thotë Bernardino De Vitali.  Mirëpo për të aritur në këtë pikë u deshën të kalonin gati dy shekuj e gjysëm nga botimi i veprës  që studiuesi arbëresh Pietro Pompilio Rodotà (1707-1770)  të vendoste  një paralele mes editorit   të Rrethimit të Shkodrës  në Venedik  dhe B.V.–së  të  Historisë të Skënderbeut në Romë.

    Maskimi i kësaj veprës duket tek  tendenca  për të paraqitur  atë si një vepër të kompletuar me portretin e autorit në faqen e parë ku është dedikimi i veprës. Kjo formë paraqitje krijonte  për  lexuesin e thjeshtë   por edhe tek ndonjë ndonjë studiues përshtypjen se ka përpara imazhin e vërtëtë të një autori  që duhej të ndodhej diku në Romë si famulltar. Me vdekjen e Marin Beçikemit(1468-1526) autorit të vërtetë të veprës Historia de Vita et gestis Scanderbegi..   editori i saj Bernardino de Vitali që e dinte më së miri se ai portret nuk kishte pasur  të bënte fare me  imazhin e ndonjë personi  por ishte   thjesht   një ksilografi simbolike e kalon atë më  30 shtator 1526 edhe në veprën e Aloyse Cynthio degli Fabritii   mbi proverbat popullore. E pra edhe në këtë rast Bernardino de Vitali deshte  t’i bënë një farë maskimi autorit  mirëpo Alvise Cincio  ishte një person i njohur publikisht dhe u bë objekt ndjekjesh nga ana e klerit. Ishte  pikërish kjo vepër që  shtyvi Signorinë të vendosë  më 29 janar 1527 censurën mbi edirotinë në Venedik si mbi librat e shtypuara aty si mbi ato të importuara. Ky vendim prekte edhe veprën tonë që po qarkullonte aty si një vepër importi.

Çështja tjetër akoma  më enigmatike ka të bëjë me dy autorët që  na prezantojnë veprën e Historisë të Skënderbeut të paraqitur  në ballinën e  saj me nga një vjershë të shkurtër. Është fjala për Petro  Regulus Viçentino dhe Domenik  Alcinjano Padovani-n.  Në këtë rast është normale të bëhet pyetja: Kush janë këta persona? Sa të njohur kanë qënë ata  kur u botua vepra dhe sa mundësi kishte dikush që nëpërmjet tyre të arinte tek autori i vërtetë i saj ?

Dh. Shuteriqi i ndodhur para  faktit mbi pamundësinë e mbledhjes të të dhënave biografike për Barletin nëpërmjet veprave të tij, mbasi ato paraqiteshin  hermetike  në këtë drejtim,  sugjeronte që të ndiqeshin  jetët e këtyre dy personave  për të cilët  mendonte se duhet ta njihnin Barletin. Po aty tërheq vëmëndjen  se ata  ishin injoruar gati krejt nga historiografia shqiptare(Shuteriqi-1979).

Të njëjtat probleme i parashtruma edhe në vepra Barleti apo Beçikemi?.., dhe tashmë duket  se në këtë drejtim kanë filluar  kërkimet e para  të cilat nuk duket se e kanë qetësuar  këtë çështje.  Ata vazhdojnë të parqesin akoma vështirësi identifikimi apo njohje të veprimtarisë së tyre në mënyrë  të tillë që të mund të gjejmë kontaktet me autorin e veprës sonë.

Mbiemri Alzignano (Alcinjano)i përdorur në shekullin e XV duket se ka filluar të lihet pasdore dhe ai evulon në fund të këtij shekulli dhe në fillim të shekullit të XVI në formën  Olzigniano(Olcinjano). Kështu një student në Padova  në aktet kuries e gjejmë: d.(om)  mag.(ister) Iacobi Alzignani Patavii art. doct.(Divers. 44. f. 109) po të njëjtin person  më 1488  fillojmë ta takojmë në aktet e këtij universiteti  me emrin  mag. Jacobi f.(ilius)  ser Gasparis de Olzignano civis Pad.(ova)  por edhe në formën:  Iacobus de Olzignano de Padova f(ilius) ser Gasparis (Baldasris) doct., art. (doctoris in artibus)

    Ndërsa një tjetër Iacob me mbiemrin Arzignano (Arzignana)  do ta takojmë më 4 shkurt 1474 në variantin Iacopi de Supatis Jordanis de Arzignano f.(ilius) ser Nascimbeni doct. i. civ.  por edhe  në variantin d. Jordani de Arzignano Vicentini.

Për periudhën 1500-1550 nuk gjejmë në Universitetin e Padovës asnjë studentë me mbiemrin Arzignano apo Alzignano por ndërkohë kemi dy studentë  që venë mbas emrit të tyre  de Olzignano (nga Olcinjano) dhe  që të dy janë nga Padova. Kështu kemi Heironimus de Olzignano de Padova  e po kështu edhe  Doymus (Doimus) de Olzignano (Olzignanus) de Patavius q.(unadam) Antoni

Ja pra është me se e qartë që mbiemrat  Alzignano (= Olzignano) dhe Arzignano nuk mud të shkrihen tek njëri tjetri mbasi janë dy lokalitet te ndryshme larg nga njëra tjetra. Njëra është në afërsi të Padovës mos lagje e saj (kemi edhe Palazzo Olzignani ndërtuar qysh më 1466 nga Pietro Lombardo)  dhe tjetra në Vincenza.

Kështu  Dominicus de  Alzegnano  Patavius  i Historisë të Skënderbeut nuk mund të jetë  i njëjtë me mjekun  Domenico Massari( Dominici Vincentini Arcignanei) aktiv në shek. XV-XVI  lindur në Arzignano provinca e Viçencës.

Mbi jetën e këtij humanisti  dihet shumë pak.  Emri i tij del si autor në dy  vepra. Në të parën ai është kujdestar i veprës  të Aristotelit: Problemet(1505) e cila edhe pse konsiderohet një vepër e dyshimtë e Aristotelit  pati një  popullaritet  në gjithë Evropën. Ajo është e ndërtuar nëpërmjet pyetjeve dhe përgjigjeve të 900 çështjeve (problemeve) të ndryshme.

Libri i  dytë i Domenico Massari-t ka të bëjë me peshat dhe mastat mjekësore i cili u botua fillimisht më 1511 dhe më pas pati edhe dy ribotime të tjera në Itali  një në Pavia(1516) e një në Bologna(1516).  Në këto vepra  ai prezantohet me emrin: Dominici Vicentini  Arcignanei  por edhe më  thjesht:  Dominici Arcignanei. Dy botimet  e fundit janë të bashkuara  me vepra të  autorëve të tjerë.

Në këtë pikë duket më interesant të gjyrmohet  Doymus (Doimus) de Olzignano (Olzignanus) de Patavius  i të ndjerit Antonio për të cilin folëm më lart. Ky e nis karierën e tij univesitare disa muaj pas vdekjes të Marin Beçikemit dhe është pranuar në universitetin e Padovës  mbasi ka dhënë prova për aftësitë e tij. Nuk është çudi që në mënyrë private ai të ketë pasur si profesor Beçikemin. Pas disa vjetësh  të një kariere të shkëlqyer universitare Doimus që duhet të jetë Domenik ka aritur të bëhet primar i Kolegjit të Shënjtë të Juristëve në Padova.

Çështja duket sikur është zgjidhur me Petrus Regulus Vicentinus me që emri i një Petro Regola del së  fundi në aktet arkivale të kuries së Padovës dhe ngjan që të ketë qënë sekretar qysh në kohën e peshkopit  Jacopo Zeno(1460-1481)  mirëpo nuk duket të ketë mbajtur të njëtin ofiq  gjatë peshkopatës të  Pietro Barozzi-t (1487-1507) dhe riaktivizohet me ardhjen e peshkopit të ri Pietro Dandolo(1507-1509). Në këtë periudhë ai duhet të ketë qënë  mbi 60 vjet

Duke ndjekur gjithmonë studentët që kanë studjuar  në Padova takojmë disa prej tyre që mbajnë mbiemrin Regulus apo Regulinus me prejardhje  udineze, veneciane apo toskane. Pra mbiemri nuk ka qënë dhe aq i rallë siç menduam kur botuam veprën Barleti apo Beçikemi?…

Sidoqoftë në lidhje  me Petron që del në dokumentat e kuries të Padovës  del pyetja a ishte gjallë ai  kur u botua Historia e Skëndërbeut më 1522?  Pastaj  sa  i gatshëm ishte ai të na informonte për këtë Marin Barleti  që në duket si një person nga  Roma e që në realitet  ishte Marin Beçikemi nga Padova?

Me gjithëatë ka rëndësi fakti se diçka ka filluar të lëvizë edhe në shkencën shqiptare  për të gjetur të vërtetën. Fillimisht u provua  për ruajtjen e anakronizmave. Emri i Barletit e vepra e tij  bënin  pjesë në ADN-ne e kombit e të shkencës  albanollogjike.  Ndryshimet e tyre  prishnin shumë ekulibra e rëzonin shumë mite. Jo më kot në shtypin e kohës u përdorën fjalët:   rikthim tek Barleti, rishikim, rivlerësim i figurës të  Barleti apo rigjetja e Shqipërisë të humbur. Të gjitha kishinn qëllim të theshin  të ruajmë me çdo kusht Barletin.  Shpresojmë e urojmë  të bëhen tentativa të tjera. Hulumtime apo diskutime  e pse jo edhe konfernca mjaft që të mos anullohen pasi janë deklaruar. Të  gjitha këto do të kenë  edhe anën  pozitive mbasi sa më shumë variante të  hamendësohen për ekzistëncën historike të  Barletit  aq më shumë do të bindemi se prapa këtij emri  qëndron  profesori dhe oratori zyrtar i Rpublikës të Venedikut  Marin Beçikemi. Njeriu që njihte nga afër dhe larg segretet, skenat dhe prapaskenat që luheshin në pallatet e dozhëve.

*(Ne Foto:Stema e familjes Beçikemi.)

Firenze 31.I.2014

SHQIPTARET DHE GREKET, DY DEGE TE NJE RRENJE..

by

(Refleksione nga vizita e ministrit Bushati në Greqi)/

Nga Petro Dangëllia/

Viti i katërmbëdhjetë i mijëvjeçarit të III të erës sonë, çfarë do të sjellë ky për shqiptarët?! Ata, të cilët për dymijë vjet i mbijetuan asimilimit te tri perandorive, Romake, Bizantine dhe Osmane; sot me dëshirën e tyre pranojnë t’i aneksohen dhe të “asimilohen” nga një perandorie e re, Bashkimi Europian. Në tri perandoritë e para, paradoksalisht ky asimilim vinte nga ato, të cilat nga ana e tyre ne thelb, në kodin gjenetik, në bërthamën e tyre kishin nje etnogjenezë të përbashkët me shqiptarët; Etruskët pellazgë të Azisë së Vogël, Dardanët e Lindjes dhe te Perëndimit, Pellazgët Dodonas Epirotë dhe Hititët e Lidianët pellazgë të Anatolisë. Në formimin e tyre këto tri perandori lanë mënjanë gjuhën e parë te etnogjeneës së tyre, pellazgjishten; duke preferuar bijat e tyre latinishten, greqishten e vjetër dhe nje çorbë gjuhësh që mori emrin turqishte, ku përfshiheshin pellazgjishtja, sanskritishtja, persishtja etj mikrogjuhë që iu shtuan kësaj çorbe gjuhësh në formën e erëzave. Ndërkohë që parardhësit e shqiptarëve preferuan të ruajnë me fanatizëm gjuhën e të parëve, ku sot e kësaj dite edhe vetë shqiptarët flasin të njëjtën gjuhë, që kanë folur të parët e tyre 10-12 mijë vjetë më parë.

Popujt e perandorisë europiane, ndonëse edhe ata kanë të njëjtën etnogjenezë si popujt e tri perandorive, por me nje largësi më të madhe 1000-2000 vjeçare; ku dhe tiparet e përbashkëta të rrjedhura nga të parët e përbashkët janë më të pakta dhe rrjedhimisht më pak të dukshme, se sa në tri perandoritë e para.

Dëshira e shqiptarëve për të hyrë në këtë perandori, ndoshta do të ngjasojë me atë; që jep një pare për të hyrë në valle dhe kur lodhesh jep treqind pare, dhe nuk del dot nga vallja, se nuk të lënë të tjerët të dalësh.

Por shqiptarët, si një popull që çdo gjë e merr me vrull, e kanë marrë me qejf këtë punë dhe kërkojnë që me çdo kusht, dhe sa më shpejt të fusin kokën nën zgjedhën e kësaj perandorie, pavarësisht nga çmimet që do paguajnë rrugës.

Europianët duke parë këtë qejfllëk të madh të shqiptarëve janë trembur dhe nuk po nxitohen ti qasin. Prandaj u kanë vënë fqinjët e tyre, të cilët në rolin e sekserëve, u kërkojnë bakshishe dhe dhurata, që ata të bëhen dorëzanës për t’i futur në perandorine europiane.

Një nga këta sekserë janë edhe grekët, të cilët për 24 vjet i kanë mjelë, po i mjelin; i kanë rrjepur dhe po i rrjepin kaq shumë shqiptarët; saqë këta fakir fukarenj kur te hyjnë në Europë do të jenë kockë e lëkurë. Por, mund të pyetet çfarë u kanë marrë grekët shqiptarëve? Ua them unë.

Fillimisht, në vitin 1992 u morën Kishën Autoqefale Shqiptare dhe i futën në Kishën Greke. Në vitin 1995 u morën sovranitetin politik në maskën e një Traktati Miqësie, traktat i cili të kujton traktatet që lidhte Ahmet Zogu me Italinë fashiste.

-Në vitin 2004, nëpërmjet një shkolle greke dhe konsullate greke, përgatiten kushtet për aneksimin e Korçës, gjë që se realizuan dot 100 vjet më parë, në vitet 1914-1918.

-Në vitin 2006 nëpërmjet hapjes së një shkolle greke, përgatiten kushtet për aneksimin e Himarës, gjë që se realizuan dot 100 vjet më parë, në vitet 1914-1916 me anë të bandave të Spiro Milos dhe ushtarëve grekë.

-Në vitet 2006-2008 nëpërmjet varrezave greke i hapën varrin Shqipërisë së Jugut, gjë që se realizuan dot 100 vjet më parë, në vitet 1914-1916 me anë të bandave të andartëve dhe ushtrisë greke.

-Në vitin 2009 nëpërmjet një marrëveshje i grabitën detin Jon Shqipërisë.

Doni më për Behlul Gjeraqinat, politikanët shqiptarë që shesin Shqipërinë dhe e kanë nxjerrë atë në ankand, duke e shitur pjesë pjesë, për interesat e tyre personale; se gjoja nuk i zë gjumi që t’i fusin shqiptarët në Europë si një thes me krunde. Pasi shitën tokën dhe nëntokën e Shqipërisë (krom, bakër, hekur, naftë). Ja dhe më freskëta e vitit 2014, ku këta myteberë kanë filluar të shesin lumenjtë. Ngrihu nga varri o Esat Pashë Toptani dhe përqafoji këta batakçinj, si pjellat e tua më dinjitoze!

Po Europa çfarë bën do thoni ju? Ja u them unë, bën sehir dhe zgërdhihet me idiotizmat e shqiptarëve. Sepse kur i zoti e shet (Shqipërinë), çfarë i duhet tellallit (Europës) që të mos e japë (Shqipërinë). Kur shqiptarëve po ua “hanë drekët” grekët, italianët, sërbët, maqedonasit, malazezët, turqit etj etj; Europa u thotë “U bëftë mirë” dhe mirë jau bëni këtyre qorrave.

I lemë perandoritë dhe kthehemi aty ku donim ta nisnim. Do flasim për shqiptarët dhe grekët, për popujt dhe jo për politikanët.

Populli shqiptar dhe populli grek janë dy popuj vëllezër. Edhe me grekët na bëre vëllezër, do te thotë ndonjeri?! Po do t’u them unë. Kur politikanët tanë na bënë vëllezër me turqit (dhe nuk e kanë gabim, pasi edhe me ata ndajmë një origjinë të përbashkët, sic përmendëm më lart, pellazgët e Azisë së Vogël; Dardanët, Hititët, Lidianët, Likianët, Trojanët etj etj. Përjashto këtu hordhitë aziatike, turkmene, selxhuke dhe osmane). Pse mos t’ju bëj edhe unë vëllezër me grekët.

Shqiptarët dhe grekët ndajnë një origjinë të përbashkët, dhe të parët e tyre janë pellazgët e Epirit ( ku pjesën dërmuese të tyre e përbënin Tesprotët e stërlashtë), pellazgët e Atikës (Jonianët), pellazgët e Argosit (Argonautët), të Kretës (Minoianët), të Mikenës, etj etj.  Për këto probleme kanë folur mjaft historianë, duke veçuar këtu të ndjerin Aristidh Kola.

Të parët e grekëve dhe shqiptarëve kanë folur të njëjtën gjuhë, kanë pasur të njëjtat zakone dhe tradita; të cilat, për hir të së vërtetës, kanë ardhur të tilla deri në fillim të shekullit të XX, ku europianizimi i të dy popujve (dhe helenizimi i tejskajshëm i grekëve) i zhduku këto veçori karakteristike te tyre etnografike.

Doni një shëmbull të thjeshtë. Kush e ka parë filmin grek “Ishulli”, një film i jashtëzakonshëm dhe i vlerësuar nga kritika kinematografike botërore; nuk mund të mos ta ketë vënë re se : zakonet, traditat, kultura, martesat, fejesat, dashuritë, sjelljet, morali, jeta e përditshme e atyre banorëve; nuk dallon asnjë presje nga ato të sivllezërve të tyre shqiptarë. I vetmi ndryshim është se ata flasin greqisht. Sikur ata të flisnin shqip, çdo shqiptar që do ta shikonte atë film; nuk do ta kish dalluar kurrë që aty bëhej fjalë për një llauz (popull) tjetër. Cdo koment mendoj se është i tepërt.

Populli grek dhe populli shqiptar janë dy popuj vëllezër të një gjaku (përjashto këtu popullsitë afro-aziatike me ngjyrë që janë derdhur në Greqi në qindra dhe mijëra vjet. Venizellosi më 2013 foli për 1 milion emigrant afro-aziatik me ngjyrë, të ardhur në Greqi vetëm për 10 vjetët e fundit). Ata janë dy popuj miq, por që i kanë armiqësuar në mënyrën më të tejskajshme, dhe kjo jo për faj të shqiptarëve. Patrikana e Stambollit është e para që ka nxitur këtë armiqësi, me ëndrën e saj të çmendur dhe të fandaksur për ringjalljen e perandorisë Bizantine nën suazën e shtetit grek. Të dytët, janë qarqet shovene të borgjezisë greke, të krijuara krahas me zhvillimin kapitalist të Greqisë këto 200 vjetët e fundit. Këtu ka edhe faktorë të tjerë, te cilët nuk po i përmendim.

Midis Greqisë dhe Shqipërisë ekziston nje URE e madhe lidhjeje. Këta janë ARVANITASIT. Aristidh Kola flet për disa milionë të tillë. Irakli Koçollari në veprën e vet “Arvanitasit” flet plot për pesë milion të tillë (gjysma e Greqisë), të cilët janë të shpërndarë në të gjithë territorin, ashtu si të parët e tyre, pellazgët. Arvanitasit nuk janë një mish i huaj për Greqinë, ku sipas disa historianëve, janë thjesht të ardhur dhe që i janë bashkangjitur grekëve në shekujt e mesjetës. Ata janë thelbi, zëmra, shpirti dhe trupi i Greqisë. Ata janë vetë Greqia. Ata janë vetë kombi grek. Atdheu i tyre është Greqia. Pa arvanitasit Greqia nuk do të ekzistonte për asnjë çast. Ekzistenca 180 vjeçare e shtetit grek u detyrohet arvanitasve.

Nuk po futem në luftën e popullit grek për pavarësi, ku arvanitasit janë të parët në të, dhe janë ata që e bënë Greqinë,  ku emrat e tyre i ka skalitur historia. Nuk po përmend, admiralët, presidentët dhe kryeministrat e Greqisë, që ishin arvanitas. Por do përmend dy familje të mëdha arvanitase, që kanë një shekull që pinjollët e tyre kanë qënë politikanët më në zë të Greqisë; Venizellajt e Kretës dhe Papandretë (Baba Ndreu në shqip) e Atikës.

Në këto kushte midis Greqisë dhe Shqipërisë duhet të rilidhet një Traktat Miqësie i Vërtetë (jo si ai i viti 1996, i cili duhet të hidhet poshtë), ku palët të jenë të barabarta dhe në ndihmë reciproke të sinqertë me njeri tjetrin. Grekët duhet të hapin sytë dhe t’i gjejnë miqtë tek vllezërit e një gjaku, dhe jo tek “vëllezrit” e një feje (ortodokse). Lidhja Greko-Shqiptare (duke qënë edhe dy vende të NATO-s) do të jetë një faktor stabiliteti në Ballkan duke e bërë Ballkanin të qëndrueshëm, pro perëndimor, dhe i patronditur përballë agresivitetit pan-sllav.

Grekët do të kenë tek shqiptarët miqtë e vërtetë. Dora e shtrirë e miqësisë e shqiptarëve do të jetë një OGUR  i mirë edhe për vetë Greqinë. Por për ta pasur këtë miqësi vëllazërore, grekët duhet të shkulin me rrënjë gjëmbaçët e helmatisur të mbjellë anë e kënd tokës greke. Të braktisin një herë e përgjithmonë shovinizmin. Të heqin dorë përfundimisht nga i ashtuquajturi Vorio-Epir. T’u kërkojnë falje shqiptarëve për gjëmat që u kanë bërë atyre këto 100 vjetët e fundit. Në të kundërt Greqia do të përfundojë në Greminë.

ROZI THEOHARI:“SYNIMI YNË ËSHTË RUAJTJA DHE FORCIMI I IDENTITETIT TONË KOMBËTAR”

by

Bisedë me shkrimtaren, poeten e publicisten Rozi Theohari, Boston-Amerikë/

Bisedoi: Prof. Murat Gecaj/

 -Më fal, kolege e mike Rozi, se është bërë diçka e  natyrshme, që bisedën po e nisim me një pyetje, pothuajse,  “standarde”. Pra, dëshirojmë të na tregosh diçka, sigurisht shkurt, për jetën tënde…

-Nuk ka gjë…Së pari, të falënderoj përzemërsisht,  prof. Murati, që po shkëmbejmë bashkë mendime dhe më jepet rasti të flas për jetën time!

U linda në prill të vitit 1939, në Dardhë të rrethit Korçë, një fshat me vlera të gjithanshme: natyrore, atdhetare, morale e njerëzore. Ashtu siç dihet, është pjesë e bukur e Atdheut tonë, me tradita të njohura kulturore, qytetërimi e fisnikërie, të lidhura brez pas brezi edhe me plagën e dhimbshme të kurbetit, si pjesë e pandarë e jetës së dardharëve. Hodha hapat e parë në tokën e robëruar nga fashistët italianë; u mëkëmba e u rrita nën kujdesin dhe dashurinë e nënës e të gjyshes, sepse babai e gjyshi kishin emigruar në Amerikë, së toku me burrat e djemtë e fshatit.

Si të thuash, ne ishim “fëmijët e luftës”…Duke u rritur, belbëzuam fjalët e para, nën frikën e vazhdueshme të plumbave,  bombardimeve dhe kambanave e sirenave të alarmit, me pikëpyetjen e madhe mbi kokë: “Vallë, a do të na gjejë gjallë e nesërmja?” Megjithatë, ne mbijetuam…U rritëm e u edukuam nga nënat e gjyshet, nga përrallat që na tregonin e nga këngët popullore dardhare, që na këndonin. Njëra nga ato i kushtohej plagës së dhimbshme të kurbetit:  “Ameriqi, o moj e shkretë, Ameriqi,/të raftë zjarri e të bëftë hi!…”. Bashkë me ceremonitë festive tradicionale,  ajo kohë la vragë të thella në kujtesën dhe vetëdijen time. Shkollën fillore e kreva në vendlindje, më 1949. Na mungonin abetaret, fletoret dhe librat e tjerë. Mësuesi na diktonte mësimet.

Më tej, 7-vjeçaren e përfundova në qytetin e Korçës, në vitin 1952. Ai qytet i bukur dhe plot tradita, luajti rol të ndjeshëm për zgjerimin e horizontit tim mendor dhe kulturor. Pamja dhe institucionet e tij, pa i përmendur këtu, ndikuan fuqishëm në shkrimet e mia të mëvonshme. Dy vitet e para të shkollës së mesme i kreva aty, në Gjimnazin “Raqi Qirinxhi”, kurse dy vitet e tjera në Tiranë, në Gjimnazin “Qemal Stafa”, më 1956.  Mësuesit tanë të letërsisë, Mark Gurakuqi e prof. Nasho Jorgaqi, na edukuan me dashurinë për librin dhe na nxitën për të shkruar prozat dhe vjershat e para.Ne, brezin që u rrit pas Luftës së Dytë Botërore, na ndoqi një fat i vështirë, duke provuar jo vetëm varfërinë sfilitëse, por edhe vuajtjen nga presioni psikologjik e fizik i regjimit të kuq. Pa u ndalur gjatë këtu, kam përjetuar kufizime të ndryshme për shkak të “biografisë së keqe”, për  babain tim  “kapitalist”, pse kishte një restaurant në qytetin amerikan, Detroit.

Prej vitit 1956 e deri 1960m ndoqa e përfundova Fakultetin Ekonomik dhe prej vitit 1972 e  deri më 1974, mbarova me korrespondencë degën e gjuhës e letërsisë shqipe, në Universitetin e Tiranës. Më pas, kam shërbyer në institucione të ndryshme të kryeqytetit. Po, për t’u shënuar është koha, kur isha redaktore e revistës “Shëndeti”.

Ngjarje kthese e jetës  ishte viti 1994, kur edhe unë emigrova në Amerikë, me bashkëshortin dhe dy fëmijët. Në vitet 1995-2000, kreva studimet në “North Shore Community College”, të Massaçusetts, ku u diplomova  në degën “Artet Liberale”.

-Kur dhe si e nise krijimtarinë publicistike e letrare?

-Në qendrat e punës  të Tiranës, ku kam shërbyer ndër vite, më ishte ngarkuar detyrë të kujdesesha për “gazetën e murit”, e cila ishte në modën e kohës. Aty vendosja edhe ndonjë vjershë timen humoristike, me karakter shoqëror, si  për emancipimin e gruas etj. Një herë, publicisti e shkrimtari i njohur, Vath Koreshi më këshilloi ta dërgoja vjershën time në revistën “Hosteni”. Ashtu veprova  dhe bashkëpunimin e vijova më tej. Një vit më vonë, u bëra anëtare e kolegjumit të asaj reviste, së bashku me shkrimtarët e nderuar Petro Marko, Dritëro Agolli, Aleksandër Banushi e të tjerë. Në vitet ’60-të, të shekullit të kaluar, botova vjersha dhe proza të mijat, në gazeta e revista të ndryshme, si “Drita”, “Hosteni”, Shqiptarja e re”, “Fatosi” etj. Më vonë, u pranova anëtare e Lidhjes së Shkrimtarëve e Artistëve dhe atje u njoha më nga afër me Kadarenë, Agollin, Arapin, Koreshin e të tjerë.

 -Me sa kam dijeni, ti ke shkruar disa libra…Pra, pa u ndalur posaçërisht në secilin prej tyre, shkurt, çfarë mund t’u tregosh lexuesve, për ata?

-Librat e mi të parë shqip, janë në gjininë e humorit dhe për fëmijët. Në prozë, kam shkruar roman, novela  e tregime. Më vonë kam vijuar me libra publicistikë, ndërsa në poezi edhe në gjuhën angleze. Tematika e tyre është e larmishme, pra trajtojnë dukuri të ndryshme të jetës shqiptare. Deri tani, gjithësej, kam shkruar e botuar 14 libra në gjuhën shqipe dhe 5 në gjuhë të huaj. Kujtoj këtu, se libri im i parë ka qenë ai, me titullin “Telashe nga emancipimi”(Tiranë, 1969). Ndër librat me tematikë atdhetare, janë: “Mbi thinja fryn erë”, “Jehona Skënderbegiane”, “Kur çelin magnoliet në Boston” , përmbajtja e të cilëve shtrihet në një hapësirë që mbulon dy kontinente: Europën Juglindore dhe Amerikën e Veriut, me një kohëzgjatje gati shekullore. Aty përshkruaj jetët e mjaft shqiptarëve emigrantë, të vjetër e të rinj, në kontinentin amerikan, me historira të panjohura, por që ia vlen të njihen, pasi ato mbajnë vulën e shqiptarizmit, se dëshmojnë për ndjenjat e tyre atdhetare…

Ndër librat e mi, që sigurisht e kam përzemër, është edhe ai jetëshkrimor, “Më shumë se një jetë” (Tiranë, 2008). Gjashtë libra të mi, ndodhen në Bibliotekën e Kongresit Amerikan, në Uashington, DC. Në librin me poezi, anglisht, “Do leave out my right hand”(Dorën e djathtë ma lini jashtë), flitet për baladën dhe vuajtjet e Rozafës, që muroset dhe lutet, që gjysma e trupit të saj të vazhdojë të kujdeset për të birin e vogël. Kjo poemë e gjatë është vlerësuar dhe diskutuar me studentë të kolegjit, nga disa pedagogë amerikanë. Më tej, libri vazhdon me poezi të tjera, po anglisht, me tematikë jetën dhe përvojën time në SHBA.

-Nuk besoj që krijimtaria jote mbaron me kaq apo jo?

-Po, është e vërtetë. Që në janar 2014, kam gati për botim librin e 19-të,  “Potpuri dardhare”. Është një vepër memoralistike, me mbi 600 faqe. Edhe më tej, kam ndërmend të shkruaj në këtë gjini. Kam të gatshëm për botim tre libra poetikë për fëmijë,  në anglisht. Gjithashtu, shpresoj të përgatis një libër tjetër me poezi, për të rritur, po anglisht. Por më pëlqen edhe publicistika. Tash 20 vjet në Amerikë, kam botuar mbi 500 artikuj: portrete, reportazhe, intervista, tregime etj., si në organet e shtypit shqiptar, amerikan dhe gjetkë. Ndër shkrimet e mia të rëndësishme janë edhe intervistat me poetin rus Aleksandër Esenin, birin e Sergei Eseninit të famshëm. Arrita t’ia incizoja zërin, gjatë recitimit të një poezie, shkruar nga ai gjysmë shekulli më parë. Intervista me poetin Esenin më ka prekur dhe emocionuar. Këto intervista janë pëlqyer e vlerësuar nga shkrimtarë, intelektualë dhe lexues të tjerë shqiptarë.

-Po për jetën e përditëshme, çfarë dëshiron të na tregosh? 

-Pjesëmarrja ime në veprimtaritë kulturore të shtetit të Massaçusettsit, është një përvojë e vyer. Poezitë i botoj çdo muaj në gazetat “Pennon” dhe “Nahant Harbor Revieu”. Jam anëtare e Klubit të shkrimtarëve të Veriut të Bostonit, ku takohem me shkrimtarë e poetë të ndryshëm amerikanë. Më ka lënë mbresa, gjithashtu, takimi me shkrimtaren e njohur amerikane, me origjinë shqiptare, Loretta Çase (Çekani), e cila banon në Uster, pranë Bostonit.

Jetojmë e krijojmë larg vendlindjes, me mallin e pashuar për Shqipërinë. Kënaqësi të veçantë ndiejmë, çdo 28 nëntor, kur e shohim dhe i gezohemi valëvitjes së Flamurit tonë kuqezi, në një shtizë të lartë, në qendër të Bostonit, jo shumë larg varrit të Fan Nolit. Pra, kjo ditë është e shenjtë për ne. Aq më tepër lumturohem, kur vijnë e më marrin në shtëpinë time dy familje shqiptare kosovare, me fëmijët e tyre, veshur me kostume kombëtare.

Në hapësirën e gjeografisë letrare, këtej dhe andej Atlantikut, tashmë, shkrimtarët shqiptaro-amerikanë kanë krijuar përvojën e tyre, për ta pasuruar krijimtarinë letrare me vepra të denja për lexuesin. Synimi ynë është ruajtja dhe forcimi i identitetit tonë kombëtar, për ta ruajtur pasurinë e gjuhës sonë amtare dhe për t’i zhvilluar më tej aftësitë e saj shprehëse.

Le të shpresojmë se, dita-ditës dhe vit pas viti, krahas rritjes së suksesshme të Komunitetit tonë shqiptaro-amerikan, do ta shtojmë e zhvillojmë më tej brezin e talenteve të reja, si në art e në kulturë. Kështu do t’i paraprijmë së ardhmes sonë, qoftë këtu në diasporë, në vendlindje dhe në mbarë trojet etnike.

-Të falënderojmë nga zemra, Rozi, për përgjigjet e tua interesante! Kishim kënaqësi të veçantë, kur u njohëm,  shkurtimisht,  me jetën dhe krijimtarinë tënde të pasur letrare e publicistike, mbushur me ndjenja të atdhedashurisë së zjarrtë për popullin shqiptar dhe mbarë Kombin tonë të stërlashtë!

Tiranë-Boston, 9 shkurt 2014

 

Atdheu dhe Feja

by

 Nga Keze Kozeta Zylo/

Shqiptarët e vërtetë asnjëherë se kanë ngatërruar Atdheun me fenë.  Atdheu për të gjithë ne në të gjitha kohrat qëndron mbi çdo gjë.  Luftrat shekullore, gjaku i derdhur lumë për gjuhën dhe Atdheun kanë bërë që ne të jemi bashkë kur thërret nderi i Tij.

Por le të ndalemi pak tek shkrimtarët dhe burrat e mëdhenj të Kombit tonë të cilët kanë qëndruar bashkë pa dallime krahinore dhe feje.  A nuk kanë ngelur hymn vargjet e Pashko Vasës “Moj Shqypni e mjera Shqypni” 1880, që edhe sot ngrenë në këmbë me emocion një popull të tërë.  Jo shumë larg, por para disa muajsh në festimin e 5 vjetorit të TV Alba Life ku merrnin pjesë qindra shqiptarë aktori i mirënjohur Pajazit Murtishi kishte ardhur që nga Çikagoja për të festuar së bashku, shqiptarçe.  Kur z.Murtishi doli në skenë dhe interpretoi poezinë e Pashko Vasës, të gjithë ç’ishin shqiptarë dhe amerikanë

(të cilët u ngritën për inerci) u çuan në këmbë dhe u ndalën gjatë me duartrokitje sidomos në vargjet: “Çoniu, shqyptarë, prej gjumit çoniu/ Të gjithë si vllazën n’nji besë shtërngoniu/ E mos shikoni kisha e xhamia/ Feja e shqyptarit asht shqyptaria”!

Dhëndëri im amerikan me besim katolik u befasua nga ngritja e të gjithë pjesëmarrësve në këmbë dhe pyeti: “Pse u mirëprit aq me emocion kjo poezi”?  E sqarova duke intepretuar përkthimin e prof.Peter Priftit si: Awake, Albania, it’s time to rise/ And bind yourselves with brotherly ties/ Look not to church or mosque for pietism/The faith of Albanians is Albanianism!… Populli ynë mbijetoi se kishte mbi çdo gjë Atdheun.  Mirpo në këtë mbijetesë ka shumë shqiptarë trushpëlarë që kanë punuar nën rogoz ose hapur për t’i bërë lëmsh punët e Kombit dhe të fesë.

Konkretisht, kohët e fundit në media, forume dhe në rrjetin më të madh social f/b ka pasur një debat të ndezur, sidomos pas demonstratës që u zhvillua kundër Kryepeshkopit grek Janullatosit i cili është në krye të Kishës Autoqefale Ortodokse në Shqipëri.  Demonstrata ishte organizuar nga “Rrënjët shqiptare”, me president Marko Kepin të besimit katolik.  Shkak për këtë u bë nderimi që po i bënte universiteti i mirënjohur amerikan “Fordham”, kryepeshkopit grek duke i dhënë titullin “Doktor nderi në letrat humane”.  Shqiptarët e Amerikës u ngritën në protestë dhe kërkonin me të drejtë heqjen e Janullatosit nga Kisha Autoqefale Shqiptare i cili e ka pushtuar atë me dinakërinë greke dhe ka shkelur me të dyja këmbët nenin 16 të ne statutin e Kishës Autoqefale të vitit 1929, në të cilën thuhet se ndalohet përgjithmonë ndikimi i të huajve në Kishën Autoqefale Ortodokse Shqiptare.  Shqiptarët u ngritën të protestonin kundër Janullatosit se ai nuk e meritonte këtë çmim, ngase ndikimi i tij në Shqipëri ka qenë vetëm në shërbim të shovinizmit grek.  Janullatosi nuk ka reaguar karshi dhunimeve dhe abuzimeve që janë bërë kundër emigrantëve shqiptarë në Greqi, i cili është i vetmi vend në botë që ju ndryshon emrat nga shqiptarë duke i shkruajtur si emra grekë, në se do të punësohen nga ky i fundit.  Janullatosi nuk ka reaguar karshi genocidit grek kundër popullsisë së pafajshme çame nga gjenerali famëkeq Zerva dhe qeveria greke.  Janullatosit as s’i shkon mendja për Kosovën që të ndikojë si “humanist” tek qeveria e tij qe të njohë pavarësinë e saj edhe pse jemi fqinj shekullorë me ta.

Fan Noli e shkëputi njëherë e përgjithmonë Kishën Ortodokse shqiptare nga Patrikana e Stambollit dhe e Greqisë duke dhënë meshë për herë të parë në shqip në Boston në vitin 1908.  Këtë pasuri kombëtare që na la Noli duhet ta mbrojmë me ligj, pasi u fitua me gjakun e martirëve të Gjuhës shqipe si Papa Kristo Negovani, Petro Nini Luarasi, Pandeli Sotiri, Dhaskal Todri, të cilët u helmuan nga priftërinjtë grekë, vëllezërit e një gjaku të Janullatosit.  Masakrat e tyre jane të pashembullta.  Është tepër e mjerueshme që disa sahanlëpirës dhe idhtarë të Janullatosit janë ngritur kundër demonstratës si dhe kundër shkrimit tim që shkruajta kundër krypeshkopit grek për të mos qenë në krye të Kishes shqiptare dhe të iki sa më parë nga trojet e Mëmëdheut tonë.  Këta mjeranë ose janë të paguar nga Janullatosi dhe qarqe të caktuara greke që jo pak e kanë përdorur paranë për të asimiluar gjuhën, njerëzit dhe për të marrë Vorio Epirin, tokat e bukura shqiptare, ose vertete ju jane shpëlarë trutë nga propaganda e priftit grek, që ka hyre si Kali i Trojës në zemër të Shqipërisë.  Këta vasalë të Janullatosit na dalin dhe na shkruajnë biografinë, apo hyjnë çmendurisht dhe në besimet tona fetare qoftë dhe ateiste, të cilat janë vetëm shpirtërore dhe s’ka të bëjë fare me Kombin.  Feja është shpirtërore, personale, secili e zgjedh vetë atë, askush s’ka të drejtë të ndërhyjë për aq kohë që t’i nuk prek ligjet e shtetit ku jeton.  Kush e bën këtë sjellë vetëm përçarje dhe abuzon me traditën e shkëlqyer të popullit tonë, tolerancën fetare e cila është një pasuri e vyer e Kombit tonë.  Brenda familjes sime qysh në shekullin e kaluar u mirëprit krahëhapur gruaja e xhaxhait tim, me besim ortodoks Aspasia, me të cilën shkuam një jetë të tërë gjithë dashuri e respekt, si dhe shumë të tjerë brenda besimeve që jemi lidhur, duke respektuar dhe çmuar njeri-tjetrin.  Sherrxhinjtë dhe të gjithë atyre që duan të ngatërrojnë fenë me Kombin ju them se askush nuk e di se cilës fe i përkas, sepse ajo është zgjedhja ime personale, është vetëm shpirtërore.  Këto s’janë gjë tjetër vetëm punë fort të liga të cilëve dredhia ju është hedhur si kulpër pas trupit dhe mendjes.

Më duhet t’ju kujtoj këtyre zotërinjve në lidhje me besimet fetare të shqiptarëve thënien e Nolit se: “Njeriu mund të zgjedhë cilëndo fe që ka trashëguar prej stërgjyshërve dhe që i pëlqen, por s’mund të zgjedhë një tjetër kombësi dhe të luftojë të tijën, pa vënë në ballë një vulë të madhe prej “tradhëtari”.”   Le të mos e ngatërrojmë fenë me Atdheun, duke lavdëruar njerin besim dhe sharë tjetrin, sepse kjo lloj propagande çon ujë vetëm në mullirin grek, dhe aspak nuk i përket botës demokratike ku po jetojmë dhe punojme plot dinjitet.  Ndërsa të betuarit e Janullatosit ngrihen dhe e mbrojnë atë me jetën e tyre në tokën tonë, mendoni se çfarë mund të ndodhë me grekërit po të ishte një shqiptar jashtë ligjit në krye të tyre në Greqi (që kjo s’mund të ndodhë kurrë) ?  Shqiptari shan dhe mallkon shqiptarin duke iu ulur në gjunjë kryepeshkopit grek ngase i është betuar se për ty japim jetën, prandaj rri në Shqipëri, e ke vendin në krye të oxhakut.   Të ngrihesh kundër një pushtuesi të huaj në tokën tonë i cili është jashtë kanunores dhe idhtarët e Janullatosit ta mbrojnë atë ky është një mjerim i madh dhe luftë e hapur, si ligji i luftës që mbajnë ndezur në Greqi për të rrëmbyer Vorio Epirin.

Sa herë qe lexoj reagime të kësaj natyre më sjellin ndërmen Mark Twin i cili thotë se nga të gjitha gjërat që kam humbur me ka marrë malli shumë për mendjen.  Dhe mendja duke u bashkuar me të Janullatosit medoemos që helmohet dhe do të humbas përjetësisht Shqipërinë duke na kërcënuar, përçarë qëllimisht dhe tinëzisht me fetë për të lënë Atdheun mënjanë, të cilin e kemi mbi çdo gjë.

8 Shkurt, 2014

Staten Island, New York