By Prof. Sami REPISHTI/

“ Chameria is the region stretching over the southernmost part of the area inhabited by Albanians. It comprises the land all along the Ionian Sea, and extends to the east up to the mountain chains separating it from the Janina (Ioannina) Valley. To the North, it borders on the river Pavel ; to the South on the Bay of Preveza. Only the northern stretch, around the town of Konispoli is part of the territory of the Republic of Albania; the rest is part of Greece, as was decided by the London Conference of Ambassadors, in 1913. The main inhabited centers of Chameria are Filati, Igumenitsa, Paramithia, Margellichi, and Parga, all located outside the state borders of the Republic of Albania. Seven villages are included within the borders of the Republic of Albania, and centered around the town of Konispoli. The name Chameria (pronounced: Cham-ree-yah) is associated with the ancient river Thyamis (now Kalamas) running through the region. In ancient times, Chameria was inhabited by the Illyrian tribes of Thesprotes; its history is part of the ancient Epirus. Later on, the region fell to Romans, and successively to the Byzantine Empire. At the beginning of the 13th century, it was part of the Despotate of Epirus, while in the second half of the 14th century, was part of the Albanian Despotate of Arta. In the 15th century Chameria was a battlefield in the struggle against the Ottoman invasion, in a movement led by the feudal family of Zenevisi. One of these leaders, Simon Zenevisi, was a military ally of Skenderbeu (the Albanian national hero, 1412-1468,SR). Under the Ottoman occupation, Chameria was part of the provinces (Sandjak) of Delvina, as well as of Janina; again, it became the battlefield of several anti-Ottoman insurrections during the 16th century, and the beginning of the 17th c. During the 18th century, a process of islamization involved a good part of the region. Parts of the populations of Souli and Parga emigrated to the islands of Greece to escape their conversion to Islam. In Chameria, the economic development brought the regime of local landowners, who became an important factor in the wars for local domination of the area, until Chameria fell under the rule of Ali Pasha Tepelena (1740-1822), the ruler of the “pashallek” (county) of Janina. Between the years 1820-1850, Chameria was involved with the huge insurrections against the Ottoman rule. In 1854 and 1877 incursions of irregular Greek bands were repelled with force by the local Albanian population. During 1978-81, branches of the Albanian League of Prizren in the region of Chameria participated in the general struggle of the Albanian people for the defense of territorial integrity of their ancestral lands. But, in the insurrections of the Albanians during the first decades of the 20th century, Chameria became the battlefield of Albanian patriotic insurrectionists, and members of various Albanian committees. During the Balkan Wars (1912-1913) regular Greek armies invaded the region of Chameria. The call for help was answered by the newly formed Albanian Government of Vlora, by sending military units to their defense. The decision of the London Conference of Ambassadors (July,1913) left Chameria to Greece. After World War One (1914-1918), several Greek governments forcefully expelled thousands of Chamerian Moslems to Turkey, under the pretext of their being Turkish citizens due to their Moslem religion. At the end of World War Two, (1939-1945), the terror exercised and the repressive policies of the various Greek Governments against the local Moslem Chamerian population forced over 25.000 Moslem Chamerians to abandon their ancestral homes, and ask for asylum within the borders of territory of the Republic of Albania, where they live as of this day.” (Source: “The Encyclopedic Dictionnary” , The Academy of Sciences and Arts of Albania, Tirana, 1985, pp.149-150) *** (Translator’s note: Another wave of crimes hit the unprotected Moslem population of Chameria in 1943 and especially in the summer of 1944, when Greek paramilitary units massacred over 30.000 Chamerian Moslems, mostly the elderly, women and children unable to escape the massacres. There are now app. 250.000 to 300.000 Chamerians living in Albania as “Albanian citizens” whose citizenship was arbitrarily changed by the Communist Government in 1953. They have their own political party , and since 2013, five representatives in the Albanian Parliament. They insist on the right to return, on the repossession of their expropriated properties, as well as on having their Greek citizenship reinstated. Sami Repishti)

Nga ing. ARSHI RAMOSAÇO/

Kohet e fundit inxhinjeri dhe intelektuali njohur i vlonjat Arshi Ramosaço (1933), ka botur librin “Radhima 2013”, në të cilin ka përmbledhur kujtimet e jetës dhe të dhëna enciklopedike për vendlindjen e tij, Radhimën dhe Vlorën.

 U ndodhëm diku afër Majës së Zezë në malin e Tragjasit, tek shoku im, Bego Meçua, në stanin e kooperativës. Begua na mbajti për drekë dhe sipas zakonit na theri një qengj, shpenzimet u rregjistruan mbi atë dhe ai i pagoi.

Ishim tre miq: Unë, bashkfshatari Begos, Myslym Cane, kunati shokut Hysni Kapo, më i largëti dhe miku kryesor mbetej Ismail Xhelili nga Gumenica.

Myslymi dhe Ismaili, kishin dalë malit për gjah, ndërsa unë si inxhinjer kishja dalë për të parë pyjet dhe bimët, por më shumë doja të takoja shokun tim Begon dhe barinjtë e tjerë që i kam dashur dhe i dua dhe kështu u takuam të tre së bashku.

Duke ditur se Myslyli dhe Ismaili kishin qënë të dy partizanë të orëve të para, si rastësisht unë hapa muhabetin dhe thash se diku këtu afër, në Lug të Gorrit, janë pushkatuar 40 italianë. Myslymi u murzit dhe më pyeti:

–          Nga e di ti?

–          Ishte një mëngjez vere, i thash unë, atëhere ishja 9 vjeç dhe  po kullosja shelegët aty afër

Lugut të Gorrit, ndwrkohw dwgjova  krismwn e mitrolozit dhe të pushkëve, sepse ishja afër. Robërit italianë në darkë kishin qënë në stanet tona dhe u dhamë për të ngrënë nga një copë bukë dhe nga dy thela mish të pjekur. Robrit u pushkatuan në një mëngjez vere në Lug të Gorrit, aty ku dy lajthi të mëdha bëjnë kokra të hidhura.

Myslym Cania, kishte mbaruar shkollën ushtarake në Bashkimin Socjetik, shkruante libra dhe artikuj por gjithmonë me një kod: sipas porososë nga lart! Ai kishte shokollë dhe arsye por biografitë i nxinte dhe kishte zakon të raportonte.

Pasi mbarova unë ndërhyri Ismail Xhelili duke thënë: Inxhinjeri ka të drejtë.

Ismail Xhelili, që kishte qënë anëtar i njësiteve guerile komuniste, u bë më i zymtë në fytyrë nga Myslymi, por më i çliruar në shpirt dhe në mëndime dhe ai me gojën e tij na tregoi këtë histori:

*     *     *

„ Italianët u zunë robër në Luftën e Selenicës. I hodhëm në Vjosë dhe u shpumë në Shtabin Operativ , që atëhere ndodhej në Mallakastër, në fshatin Çorrush. Nuk ishin 40, por 22 ushtarë italianë, robër lufte.

Aty takuam shokun Hysni Kapo, i cili më foli me inat:

–          Keni bërë gabim që i prutë robërit këtu – dhe më dha urdhër të prerë:

–          Të pushkatohen në një vend të thellë dhe të paditur. Në qoftë se do të shpëtojë edhe një i vetëm ai do të na denoncoi.

I kthyem robërit nga kishim ardhur, kaluam përsëri Vjosën, dolëm në Sevaster, udhëtuam të lodhur deri në Gumenicë dhe prej andej në malin e Tragjasit. Ne ishim tre partizanë të armatosur dhe 22 robër lufte italianë. Robrit kuptohet nuk kishin armë dhe nuk ishin të lidhur, kurse ne tre partizanët ishm të armatosur mirë. Dy vetë ishin roje prapa dhe unë Ismal Xhelili udhëhiqja udhën përpara.

Robërit gjatë udhëtimit nuk bënë asnjë lëvizje, ne u rrinim larg se mos na rrëmbenin armët. Urdhërin e pushkatimit e dija vetëm unë Islam Xhelili. Robërve sipas rregullave të luftës botërisht të njohura, as që u vinte në mënd se do të pushkatoheshin, madje edhe njerzit tanë nuk e dinin dhe nuk e besonin se çdo të ndodhte.

Tragjasi ishta rrafshuar dy herë nga lufta. Shumë djem të fshatit kishin rënë dëshmorë. Italianët e kishin rrethuat fshatin me këmbsori, nga kodrat e qëllonin me murtajë dhe nga deti me artileri. Nga ajëri aeroplanët, kaçiatorë mitralonin njerëzit që lëviznin dhe fëmijët që iknin këmba doras për t`u fshahur në pyje, në shpella dhe në male.

Lugu i Gorrit ishte një vend i thellë. Duke vajtur te ky vend fshatarët fisnikë tragjasiote të staneve u dhanë buke robërve dhe ç`ju ndodhej. Unë mendoja se njeriu nuk ngopet me jetë por kur të vdesë duhet të iki i ngopur, prandaj i lashë robërit të merrnin bukën nga fshatarët. Atë natë fjetëm atje. Dërguam në Gumenicë të na vinin disa partizanë të çetës territoriale dhe me dy mushka për dore.

Në mëngjez herët sapo doli dielli robërit italianë i rreshtuam dhe i xhveshëm, duke i lënë vetëm në të mbathura, sepse rrobat na duheshin për partizanët, që ishin zbathur  dhe flinin në majë të maleve me borë. Në këtë kohë kishin mbritur edhe fshatarët nga Gumenica me dy mushkat e porositura. Në këtë kohë filluam të pushkatonim robrit italianë.

Ata ulërinin dhe kërkonin falje, por neve s`na e bënte tërr syri! I qëllonim pa mëshirë me një mitroloz “Breda”, ndërsa anash me me dyfekë të shkurtër dhe të gjatë italianë.

Robërit nuk na ikën dot, ata u ngjeshën me njeri tjetrin, ndoshta për tu mbrojtur, ose për t`utakuar me njeri tjetrin për herë të fundit.

Ngarkuam me gëzim dy mushkat me rroba dhe kaluam më atë anë të malit.Nga pushkatimi kishte mbetur një rob i gjallë nën trupat e të vrarëve. Ai paska ikur  dhe në këmbët e malit e kishin zënë komunistët e Gumenicës dhe e prunë tek unë Ismail Xhelili. Ishte i xhveshur, vetëm me mbathje, ishte bërë tërë gjak nga gjaku shokëve të vrarë. U lut shumë të mos e vrisnin edhe fshatarët e mi sapo morën vesh mu lutënë që të mos e vrisnim sepse ishte ligj i shenjtë që kur shpëton nga pushkatimi njeriu e aq më keq robërit nuk vriten. Por urdhëri i shokut Hysni Kapo ishte i prerë. E pushkatova edhe atë dhe u mundova ta mbuloj me dhe. Kufomat e robërve të tjera mbetën pa u varrosur, se nuk kishim kohë dhe kazma e lopata.

Unë kam bindjen se edhe vendimi edhe pushkatimi robërve kanë qënë të drejta”.

*     *     *

    Kanë kaluar shumë vite. Myslymi dhe Ismaili kanë vdekur, ndërsa unë jam plakur dhe jam në moshën 80 vjeç.

Kur ishja i vogël kishja frikë dhe nuk iu afrova Lugut të Gorrit. Natën lëshonim qente nga zinxhiri. Në mëngjez gjenim këmbë dhe duar njeriu që i binin natën qentë. Ishte një mish i zi, i klabur.

Ditën fluturonin korbat, gaba  dhe zhgabonja në drejtim të Lugut të Gorrit edhe ato si komunistët, vinin për të ngrënë mish njeriu. Kur u rrita vajta në Lug të Gorrit. Aty pashë togun me kalamidhe, gëzhoja, dhe kocka e kafka njeriu, disa tok dhe disa të shpërndara.

Më vonë kam dëgjuar se aty erdhi një gjeneral italian për të mbledhur eshtrat e ushtarëve të pushkatuar dhe për t`ua shpurë nënave të tyre. Kam bindjen se jo të gjitha eshtrat e atyre të mjerëve që u pushkatuan në mënyrë barbare, janë gjetur.

*     *    *Tani në sheshin e vogël të Lugut të Gorrit ka birë barë i njomë  dhe shkuret për rreth çelin lule. Kurse aty afër, dy lajthi të mëdha dhe gjysëm të prera bëjnë kokra të hidhura, pra edhe bimët janë helmuar nga ajo që ndodhi, ndërsa komunistët nuk ndiejnë hidhërim e pendim për krimet e tyre.