Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

HANE SHAM, HANE BAGDAT!

by

Nga Fadil LUSHI/

Të nderuar miqtë e mi pa tarafe! Në këtë shkrim të radhës nuk e kam ndërmend të “shkarravis për turqizimin e shqiptarëve”, nuk do të shkruaj as për “islamizimin e politikës kosovare” dhe, në instancë të fundit, nuk do t’i paragjykoj as opinionet a vështrimet e ca analistëve politikë të cilët në kohë të fundit gërmadhës së lajmeve të ditës i shtuan edhe një “haber” tejet të shtrembëruar a të abuzuar. Kryefjala e lajmit të tyre kishte të bëjë me takimin e paradokohshëm të tre kryeministrave: Edi Rama, Hashim Thaçi dhe Tayip Recep Erdogan, në Prishtinë (dhe në Prizren), lidhur me inaugurimin e terminalit të ri të aeroportit “Adem Jashari” në Prishtinë. Me këtë rast neve nuk do të na lejohet që t’u bëjmë interpretime fjalimeve të tyre, po as nuk do t’i redaktojmë, pavarësisht se dikush me “gojën shtrembër” tha se “ishin llomotitje (jo) politike, nostalgjike, vëllazërore, llafe boshe, folklorike, afeksionuese apo diç tjetër”!?? Këtë gjë nuk do ta bëjmë për asrye se mos “ndoshta” edhe ne mund të paragjykohemi dhe të konceptohemi si “opinionistë mëhallash apo provincialistë”. Se këta tre kryeministra thanë se shqiptarët dhe turqit janë “vëllezër”, kjo nuk na hyn në punë, se “osmanlinjtë ishin pushtues a sundues” edhe kjo nuk është puna jonë…, këtë le ta diskutojnë historianët shqiptarë. Thjeshtë, këta “analistë politikë të stërngarkuar me shovinizmin fetar” të tyre, që nuk dallojnë konceptin e religjionit dhe atë të kombit, shkuan aq larg saqë takimin e dy kryministrave shqiptarë me atë të Turqisë e shndërruan në “lesh arapi”, a si thonë fshatarët e malësisë – ia hoqën kalit kapistallin dhe e lëshuan të kullotë ku të mbërrijë…

Ne do të shkruajmë (aq sa do na lejojë takati mental) për ca analistë, kolumnistë dhe opinionistë të “moderuar dhe finokë” nga Prishtina dhe Tirana, të cilët gjithë ditën e   Perëndisë, në vështrimet e tyre, ashtu “pa hiri”, do të fusin hundët edhe aty ku nuk e kanë vendin, saqë edhe do mëtojnë të inversojnë obligimet a detyrimet e tyre “profesionale”. Ca do të shkojnë kuturu deri aty sa të parashtrojnë  pyetjen se pse politika kosovare po “islamizohet”, ca të tjerë do të parashtrojnë pyetjen se pse dy  kryeministrat shqiptarë, ditën kur vizituan shtëpinë e një prizrenasi, kishin parapëlqyer mënyrën e të ulurit këmbëkryq, ndërkaq Erdogani “këmbë-osmanisht”!? Eh sa poshtëruese a edhe të ulëta të duken këto shpjegime të shqiptarëve patriotë krahinorë…, aq më tepër kur ke parasysh provën që llafos retrospektivën, sa të lavdishme, po aq edhe atdhetare të Abdyl Frashrit, i cili para një shekulli, tok me patriotët e tjerë, ishte ulur këmbëkryq në Kuvendin e burrave të Lidhjes së Prizrenit…, a mos vallë edhe Hasan Prishtina dhe Isa Buletini nuk kishin parapëlqyer të ulen këmbëkryq…, a mos vallë malësorët tanë fisnikë asnjëherë nuk u ulën këmbëkryq, a nuk mbani mend vakinë kur Richard Holbruk vizitoi Kosovën, ku në një Kuvend burrash kosovarë,  ashtu thjesht ishte ulur këmbëkryq dhe jo “këmbë-amerikançe”!?

Një tjetër politikan i njohur nga Tirana, që aktualisht “vuan opozitarin”, disa ditë më parë, në një medium vizual, pos tjerash, tha: “Mënyra e të ulurit këmbëkryq e Hashim Thaçit dhe Edi Ramës (këtij të fundit nuk i ngjanka kjo, sepse na qenkësh “kaur”)  nuk është kurrgjë tjetër pos një marrëzi (e radhës) e rrezikshme përbetimi ndaj Portës së Lartë”!? Vallë këtij  politikani i mungon informacioni lidhur me faktin se që kur Ataturku, shpalli Republikën e Turqisë moderne Perandoria Osmane, gjegjësisht Porta e Lartë,  shkoi ashtu kokulur në histori. A mos vallë ky politikan nga Tirana nuk e pa të arsyeshme të thotë (edhe përtej inatit të tij homerik) se kjo vizitë e kryeministrit turk nuk kishte kurrgjë të përbashkët me historinë e Perandorisë Osmane a me Portën e Lartë, por thjeshtë ishte e lidhur ngushtë me inaugurimin e aeroportit të Prishtinës si dhe me bashkëpunimin ekonomik në relacion Turqi-Kosovë. A mos vallë ky politikan, që vazhdon të “nostalgjohet” me të kaluarën e tij, ende nuk arrin të vetëdijësohet se Turqia ishte një ndër shtetet e para që njohu pavarësinë e Kosovës. A mos vallë ky politikan dhe ca të tjerë si ai, ende nuk mund të ndërgjegjsohet se Turqia është një partner strategjik i Kosovës. A mos vallë ky njeri joparimor, dhe ca të tjerë si ai, nuk kanë njohuri se Turqia është një ndër investitorët më të mëdhenj në hapësirat e trekëndëshit shqiptar. A mos vallë ky politikan dhe ca të tjerë si “soji i tij” nuk ka njohuri se protokollin e këtij  takimi të kryeministrave e ndërtuan njerëz të cilët janë profesionistë për këto çështje dhe jo njerëz që në “aksham të martojnë e në sabah të harrojnë”! A mos vallë ky politikan dhe “soji i tij” nuk dinë se këtë ceremoni e organizuan qeveritë e personaliteteve të lartpërmendur. …

Ditën e inagurimit të terminalit të aeroportit të Prishtinës u tha se Erdogani nuk ka dhe as që mund të ketë gjak shqiptari, po as Thaçi dhe Rama nuk kanë gjak turku dhe, nëse kjo (s’) është e vërtetë, atëherë ju, të nderuar lexues, na thoni se ç’gjak paskësh biznesmeni Damir Fazliç, i cili sa herë që arrinte në Aeroportin e Rinasit bllokohej komunikacioni rrugor përreth aeroportit e gjetiu në Tiranë!?? Nëse neve do të na lejohet ta parafrazojmë mendimin e atyre “kolumnistëve djallëzorë”  rreth deklaratës së Erdoganit, i cili ndër të tjera tha se “Kosova është Turqi dhe Turqia është Kosovë”, dhe nëse kjo deklaratë e tij (nuk) u përkthye gabimisht nga ana e përkthyesit, atëherë mbetet thjeshtë një “… gafë politike, një shprehje idiomatike, shprehje folklorike, një deklaratë ireale apo jo karakteristike për fjalorin” e  një diplomati të moderuar. Por ama, nëse kjo deklaratë e Erdoganit është një “inversion gjeografik a politik”, atëherë do ishte mirë që Turqia të jetë Kosovë! Këta analistë senilë, le të na ndjejnë, nëse u parashtrojmë pyetje si këto: pse kjo deklaratë e kryeministrit turk ia bëri mendjen çarçaf  presidentit Tomisllav Nikoliq dhe  politikanëve të tjerë serb, apo pse vallë këta “kolumnistë” nuk dëshpërohen e nuk sikletosen kur dëgjojnë ato përrallat e gjyshërve shumadinas të cilët gjithë ditën ulërijnë duke thënë se “Kosovo i Metohija je kolijevka Srbije”! Hane Sham, hane Bagdat – do të thoshin ata që sadopak marrin erë nga politika.

Ndërkaq, ju të nderuar “kolumnistë të moderuar”, Kosova nuk bëhet Turqi e as Turqia Kosovë, po as Kosova nuk bëhet Serbi dhe anasjelltas, ndonëse këta të fundit sot e kësaj dite, këtë e ëndërrojnë me sy hapur. Shqiptarëve nuk u duhet fjalori i Erdoganit, përkundrazi u duhen  investimet e qeverisë së tij.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

AT NIKOLLA MARKU:KISHA ORTODOKSE KUNDER MARTESAVE GEI

by

Kisha ortodokse pavarur kombetare shqiptare, ndalon rreptesisht martesat brenda te njejtes gjini. Martesa eshte e shenjte per kishen sepse lidh dy sekse te kundert ne dashuri per krijimin e familjes. Cdo lloj mardhenie erotike apo seksuale brenda te njejtes gjini, per ne ortodokset, por dhe per shqiptaret si komb, eshte e neveritshme dhe e denushme ne menyre apsolute. Cdokush qe vuan nga nje semundje e tille si orientimi seksual i devijuar, ka nevoje per mjekim te psikologu dhe psikiatri. Po gjithashtu, kisha eshte kunder cdo lloj bashkjetese qe ka ne thelb mardhenie seksuale te te njejtit seks.

Cdo qenie e gjalle respekton lidhjen me seks te kunder, ndersa per njeriun si qenia me e larte dhe e pergjegjshme, eshte  apsurde dhe mekat lidhja seksuale me te njejtin seks. Eshte injorance dhe vet shkatrrim i virtyteve te njeriut.

Avokati i popullit, zoti Igli Totozani, ka shume probleme per te zgjidhur . Le te mbroje ne gjykate kishen ortodokse nga uzurpatoret greke me ne krye Janullatosin  i cili, verdalliset neper Shqiperi si murtaja. Avokati i popullit, duhet te dije se partite parlamentare, nuk kane ne  programet e tyre martesat gei apo bashkjetesat e turpshme, keshtu qe duhet te respektoje parlamentin qe e zgjodhi. Avokati te mos marre persiper iniciative te turpshme sepse, do te mbetet ne historine e ketije populli si njeriu qe kerkoi te beje ligj nje nder mekatet me te ndyra te njerzimit.

I bej thirrje parlamentit te Shqiperise, qe te mos miratojne nje ligj qe fyen familjet shqiptare por dhe besimet fetare qe ekzistojne ne Shqiperi.

Ministria e arsimit te trajtoje ne tekstet shkollore si semundje te rende psikologjike dhe mendore, apo reagim hakmarres per te bere me turp persona te caktuar te familjes duke bere sjellje qe kane si baze  devijimet seksuale.  Ne duhet te mbrojme familjen dhe femijet nga sjellje rreptesisht te ndaluara nga shkrimet e shenjta te cdo besimi. Tekstet shkollore duhet te mbrojne me force edukimin e shendoshe dhe te drejte per sa i takon kultures dhe domosdoshmerise se marteses se drejte ndermjet nje mashkulli dhe femre.

Si ortodokse denojme kete fushate te organizuar kunder familjes shqiptare por dhe besimeve fetare. Spekullojne dhe genjejne ata qe kerkojne te mbrojne te semuret te cilet kerkojne martesa brenda te njejtes gjini. Keto ngjarje ndodhin sa here qe Shqiperia i afrohet bashkimit Europian. Bashkimi Europian nuk eshte bashkimi i martesave gei, kush e paraqet si kusht, genjen, spekullon dhe paguhet nga njerez te semure.

Uroj qe avokati i popullit Igli Totozani, te mos jete dhe ai ne nje bashkjetese apo martese gei, meqenese e paska shume shqetesim. Ne rast se ka familje ky avokat, athere le ti orientoje femijet e tije drejt nje martese te turpshme, ashtu sic kerkon qe te beje dhe ligjin per martesa gei ne kodin e familjes shqiptare. Deputetet e parlamentit ne rast se miratojne nje ligj te tille athere tua shpjegojne dhe femijeve te tyre, bashkshorteve apo bashkshorteve.

 

 

Actor Artan Telqiu talks about his passion and latest projects

by

By Ermira BABAMUSTA/

The talented actor, producer and playwright Artan Telqiu left his mark in theatre, film and TV as a successful artist. Famous for his appearances in “Cross Roads”, “Best of Friends” and “The Belgrade Trilogy”, Artan Telqiu has had a successful run as an actor in both theatre and film.

“With every project that I get cast, the experience is always different, and that is one of the things that I love the most about being in this industry. You get to meet new people with the same ambitions and with the same drive working towards ultimately creating together a wonderful piece of art. And that is precisely what happened in Made in Amerika movie, where I play lead,” said the successful actor, Artan Telqiu.

After appearing in numerous lead roles, Artan also appeared on the “Anti-Bullying” PSA 2011 campaign by Daniel Azarian, which was featured by Perez Hilton. He was also featured in the successful TV Series “Monsters Inside Me” (2011) which aired on Animal Planet.

In “Made in Amerika”, a short film directed by Orges Bakalli, Artan Telqiu plays the lead role as Ilir Bushati.

“The character that I played in the film, Ilir Bushati, is someone that I can easily connect since he comes from a background and culture that I am very familiar with. He is a man that considers himself to be the ‘man of the house’, the sole provider in the family. He is a good man, in a new unfamiliar land, unwillingly drawn into bad situations,” added Artan.

Artan Telqiu is currently collaborating with Teodor Petelov in writing a script for a Balkan themed play and he is also involved with The Whitelisted Theatre Company as a Producer and Director of Development.

Artan Telqiu was born in Dibër, Macedonia in 1977. After the Kosovo War in 1999 he moved to New York, where he pursues a career as a playwright, actor and producer. (http://artantelqiu.com)

 

The Road to Success: Interview with Artan Telqiu

Interview by Ermira Babamusa, New York

 

How old were you when you started your acting career?

 

Artan Telqiu: I was very young when my school teacher started casting me in plays. My first experience on stage was at the age of 8.

Talk about your most interesting projects you have been a part of (theatre or film).

Artan Telqiu: It is really hard to choose, therefore I will have to go with more than one project.  I will begin with the most recent play, “Belgrade Trilogy” by The Whitelisted Theatre Company, which was something that will forever remain in my heart. We were a team of artists that are still together, long after the show ended. We did everything for the play, rehearsals in the wintery cold nights, tech, promoted the show, moved the set around between the acts, and still showed a hell of a performance on stage every night. After the show we would always get a good feedback from the audience, and there is no greater reward than that. I have to say, if it wasn’t for our director’s guidance we wouldn’t have gotten such a great response. So thank you Mr. Diego Villada!!! Of course, once everything was over, everyone got sick…haha.

 

Another project is the short film MINE. We spent nights together with the cast at the directors house doing many rehearsals prior to the shoot. Since the director, Nick Martino, wanted everything to look authentic, we walked neck deep in swamps, upstreams, climbed huge fallen trees, fought with mosquitos, wore authentic Vietnam uniforms, and braved the rain.

Then there is the brilliant mind of Logan Fulton, who casted me for his Civil War short film “A Walk With Death”. That film was also shot with authentic guns and uniform, in the wintery cold weather of NY. I met so many wonderful people on set. We are together again with Logan working on a zombie series based on the popular PS game “The Last of Us”. The first episode should be out Sep 20th, 2013 on his youtube channel.

Let’s not forget “Hotel Pennsylvania”, which was one of the best experiences thus far! To see such a professional group of people work so hard and so organized and treat everyone the same on set is something that will always be with me. Experiences like that make you a better person without your knowledge. The director Marc Wilkins is simply superb!!! I hope the future brings us together again.

And of course the feature film by the excellent Malik Isasis titled “The Elegant Clockwork of the Universe”, where I play the love interest of the lead character. I am sure I will not be the only one to say this: working with Malik was something that I will always treasure in my heart and mind. A truly unique person with many talents and a soul of a saint. Even on the toughest of  days, and with all the bad luck we had, he was calm, positive and motivating.

I have to also mention my last project for National Geographic called Inside the American Mob, where I play a wall street mobster. This was definitely a great experience with a really professional cast and crew. I am truly looking forward for my episode to air…

I want to mention all of my projects since they all are interesting and unique in their own way, and so that I don’t forget anyone, but I will stop here before our all interview becomes about that.

How has acting changed your life?

Artan Telqiu: Well, it has definitely put me in the path to enjoy my life more. I truly believe in this saying by Confucius…”Choose a job you love, and you will never have to work a day in your life.”

Do you get nervous for auditions?

Artan Telqiu: I did in the beginning, after I got back to acting from a long break. It was ridiculous. I would shake every time I sat in front of the CDs and leave the room with the worst experience. But from all that experience I have learned not to be nervous anymore, because there is nothing really to be nervous about. The Casting Directors need you and they are looking for you. Once you have that info in your head and that all you have to do is be yourself, you instantly become more confident and that is all you really need…confidence. Go, present yourself, and forget about it. On to the next one…

When you hold the script and prepare for your role. What is your creative process in developing a character?

Artan Telqiu: I first read the script without choosing a character. I want to know who, what and where before I separate my character and analyze him. After getting familiar with the script, I read it once more, but this time with my character in mind. I then start to try and understand him, and slowly create a vision of him in my head. Once that is done, I try to think what past he might have had. And when the time comes to be on set, I try to act with the character in my mind and heart…I try to forget myself.

What is your favorite type of movie genre?

Artan Telqiu: I love comedy, but lately film noir and sci-fi are really drawing my attention towards them. And I love playing a villain…but who doesn’t, right?

What does a person need to be a good actor?

Artan Telqiu: I would say never to settle, and go for greatness. Believe in yourself even when others don’t, and always be yourself. Never give up. Say no to projects that you don’t like, and take chances when your instincts tell you to. And lastly, please remember to always be professional, on time, never back off a project that you already gave your word to, and network!

Have you ever been invited to any special events?

Artan Telqiu: I believe that comes with networking, and with being many years in the industry. But yes I have been invited, most recently to a film by the famous Lee Percy and Praq Rado at the premiere of “Dreaming American” screened The Academy Theatre. I was also at the premiere of “The Elegant Clockwork of the Universe” by the award winning Malik Isasis. And most recently at the Cinemax NY second season premiere of “The Girl’s Guide to Depravity” where my friend Rebecca Blumhagen plays the lead. And many other events that my busy life unfortunately won’t allow me to attend.

What is one thing you would like to accomplish this year?

Artan Telqiu: Get signed by a well-known agent.

Tell us about your character “Ilir Bushati” in Made in America.

Artan Telqiu: Ilir Bushati, is a good natured immigrant that moved in America to start a new life with his lovely wife. Unfortunately, things in life don’t always go as planned.

What kind of research did you do to prepare for this role?

Artan Telqiu: I didn’t have to dig really hard for this character, since I am familiar with his background and culture, but I still had to understand where he is coming from, and what he wanted to achieve. So, with that knowledge I tried to connect with him in a more personal level, and act in the situations in the script with his state of mind.

What was it like working with the director and other actors in the set?

Artan Telqiu: It was a rewarding experience for sure. The director was on point, and he knew what he wanted, but even so, he always asked for our opinion on each and every scene that we were shooting. The extraordinary cinematographer Albert Elmazovski, always managed to leave me awed with the things that he was able to do. I truly loved working with him and everyone else on set! Emira Berisha, showed a level of professionalism that actors who have been acting for a long time don’t, even though this marks her first film. And the person that brought most of us together, the multi-talented Roland Uruçi, was so natural on set that made everything much easier not only for me, but also for everyone else. Another wonderful actor, Alex Richard, the antagonist in the film, made it much easier for me to hate him. And thank you to the producer Joseph Di Mattia for being there all the way with his invaluable advice to all of us. I hope I didn’t forget anyone, but if I did, everyone knows that they were wonderful! All of them!

Your recent civil war project “A walk with death” has gone viral on the internet. Tell us a little bit about this project and your role here.

Artan Telqiu: It was truly a unique experience since the set looked and sounded as if we were truly in the civil war. Most of the people on set were on point with the history and all the details. They had in depth knowledge about the uniforms, how the gun was held, how a hand was cut, that one shoe was made for both left and right, what battle strategies were used in the war…etc. They were on point and they transferred that knowledge onto me. After that…we went to battle! Then there was death! The tall figure of death was so beautifully created by Alex Squiers that I couldn’t wait for us to shoot the scene where he takes me. The brilliant director Logan Fulton already had everything laid out in his mind! Once we started shooting, he knew what he wanted and got it on film. It was a cold wintery day, which resulted in an emotional civil war with a valuable message for all. I am truly grateful to the director for trusting me with the lead role for this project.

What are you currently working on?

Artan Telqiu: I am currently involved with The Whitelisted Theatre Company as a Producer and Director of Development. We are working towards bringing another play from the Balkans here in NY. I am in the process of writing a script with my partner in crime Teodor Petelov. In the works with Christopher Piccione on something that I cannot reveal at the moment. Working with the wonderful Yelena Sabel in her feature film “Sex, Blood, and Fairy Tales”. Also working with the remarkable Brennan Brothers on their newest short film “Selected” that is currently in post production. On a mission to get my reel done, and of course the ongoing auditions.

Kosova nis rrugëtimin për në BE

by

Kosova dhe Bashkimi Evropian kanë nisur takimin e parë në kuadër të negociatave për Marrëveshjen e Stabilizim Asocimit. 

Kryenegociatorja kosovare Vlora Çitku në një konferencë për media bashkë me kryenegociatorin nga Komisionin Evropian Joost Korte thanë se negociata fillimisht do të zhvillohen në katër fusha në atë politike, tregtare, në përafrimin e legjislacionit, si dhe politikave të bashkëpunimit.
Në hapje e takimit të parë të negociatave, kryeministri i Kosovës Hashim Thaçi ka thënë se nisja e këtyre negociatave është meritë e të gjithë qytetarëve, institucioneve dhe partive politike të Kosovës.
Sipas tij, nga ky moment, Kosova po nis rrugëtimin e saj të sigurt drejt BE-së, që do të pasohet më pas edhe me integrimin e saj në NATO.
“Sot është një ditë historike, sepse po fillon një kapitull i ri në procesin integrues të vendit tonë dhe po fillon një proces i ri i cili ndodhë njëherë në historinë e çdo shteti, pra edhe në historinë e Kosovës”, tha Thaçi.
“Po fillon zyrtarisht një proces që shpie drejt anëtarësimit të Kosovës në Bashkimin Evropian dhe ky moment përputhet plotësisht me vizionin tonë për të qenë anëtar i BE-së dhe NATO“, tha Thaçi.
Në konferencë për media e cila është mbajtur në orët e pasdites në Qeverinë e Kosovës, ministrja e Integrimeve Vlora Çitaku tha se mbetet një rrugë e gjatë deri te nënshkrimi i marrëveshjes.
“Dita e sotme është vërtetë historike sepse shënon hapjen e një epoke të re mes Kosovës dhe Bashkimit Evropian. Kjo do të jetë një rrugë e gjatë dhe dinamika e këtij procesi do te varet në masë të madhe edhe nga aftësia jonë për të çuar përpara reformat e nevojshme. E reformat shumë më lehtë mund të arrihen kur ka konsensus te plotë”, tha Çitaku.
Bashkimi Evropian synon të përfundojë negociatat për MSA-në me Kosovën deri në pranverën e 2014-ës, ndërsa planifikon ta nënshkruajë atë në verën e atij viti.
Joost Korte, zëvendësdrejtori gjeneral në drejtorinë për zgjerim të Komisionit Evropian tha se marrëveshja “është një mundësi të cilën duhet ta kapë Kosova”.
Pas diskutimeve fillestare mbi liberalizimin e tregut dhe tregun e brendshëm ai paralajmëroi vazhdimin për tri apo katër kapituj të marrëveshjes në takimin e radhës që do të mbahet më 27 nëntor në Prishtinë.
“Sot kemi diskutuar 3 kapituj të marrëveshjes dhe mendoj se për takimin e radhës më 27 nëntor kanë mbetur katër apo pesë kapituj të tjerë. Atëherë do të kemi përmbushur në fakt pothuajse të gjithë draft-marrëveshjen. Në ndërkohë, do të krijohen tri grupe punuese për t’u marrë me këto çështje në aspektin teknik”, u shpreh ai.
Korte hodhi poshtë mundësinë që, për shkak të pesë shteteve evropiane që nuk njohin pavarësinë e Kosovës të paraqiten pengesa në nënshkrimin e marrëveshjes.
Marrëveshja për Stabilizim Asociim me Kosovën, sipas tij, do të nënshkruhet në emër të BE-së.
Nga gjithsejtë 28 vende anëtarë të BE-së, pesë prej tyre, Spanja, Qipro, Sllovakia, Greqia dhe Rumania ende nuk e kanë njohur shtetësinë e vendit.(Kortezi Arton Konushevci)

 

Arsyeja është pasqyrë e ndërgjegjes (Nevetes) së kujtdo

by

Nga Vilhelme Vranari Haxhiraj/

“…Veprimi pa arsye nuk të çon askund.

Është njëlloj si, kur të eturin e çon në

100 çezma dhe nuk i jep një pikë ujë.

Jeta pa arsye, ngjet me një udhëtim rreth

planetit pa orientim, pasi mungon busulla...”

Arsyeja është thirrja që ndërgjegjja i bën logjikës, për të arritur një pikësynim, apo për realizime sa më të avancuara të jetës. Nëse arsyeja i përgjigjet kësaj thirrjeje, atëherë vepron logjika e ftohtë dhe e fortë dhe cilido di të udhëtojë drejt zgjidhjes së çdo enigme.

Veprimi pa arsye nuk të çon askund. Është njëlloj si, kur të eturin e çon në 100 çezma dhe nuk i jep një pikë ujë. Jeta pa arsye, ngjet me një udhëtim rreth planetit pa orientim, pasi mungon busulla.

Kur mungon arsyeja, mendimi është si pema e tharë që nuk jep fruta, pasi njeriu është pa asnjë synim në rrugëtimin e tij të gjatë që e ka emrin jetë. Nëse në një mendje gjendet një arsye e fortë dhe bindëse, gjithsesi ajo nuk është e aftë të bëjë asgjë, kur individit i mungon talenti dhe pasioni. Duhet të theksoj se arsyeja është individuale, është vetjake siç është liria e shpirtit, liria vetjake, së cilës i përgjigjet vetëm “Njëmendësia”. Kjo e fundit vepron sipas aftësisë mendore, shpirtërore, fizike dhe mbështetet në talentin, pasionin dhe vullnetin me të cilat është pajisur individi.Që arsyeja të veprojë siç duhet, veç atyre cilësive të lartpërmendura, nevojitet kurajo dhe guxim për të vepruar.

Duke kujtuar thënien e një poeti, piktori dhe filozofi Libanez, Khalil Gibran(Jubrān Khalīl Jubrān- që lindi më 6/12/ 1883 dhe vdiq 10 /4 /1931 në New York), se: “Arsyeja dhe pasioni janë timoni dhe vela e shpirtit tonë lundrues…”,po vazhdoj…
Jeta e njeriut i ngjan lundrimit të një detari, në kohë dhe mot të ndryshëm, anija e të cilit vozit në ujëra të qeta, të turbullta apo të trazuara nga stuhitë. Sipas Khalil Gibran, arsyeja është timoni i anijes, kurse pasioni është vela që ecën në drejtim të erës ose kundër saj. Ç’ndodh me njeriun vallë gjatë këtij lundrimi të gjatë e të vështirë në thellësi apo në cekëtina, sipas rrymës apo kundër saj? Si formohet ky njeri? Ç’shkallë personaliteti dhe nga se karakterizohet individualiteti i tij?
Arsyeja, talenti dhe pasioni përbëjnë një trinom i cili jep rezultat e diuhura, kur janë krijuar kushtet dhe janë të gjitha mundësitë për njohjen e botës. Arsyeja jashtë realitetit është si një hambar i zbrazët. Ndaj si bazë e aryes shërben njohja, jo si termë filozofik, por përmes saj arrihet tek realja nëpërmjet të të prekurit të shqisave dhe të menduarit.

* Më parë duhet të dimë se deri ku mund të arrijë njohja, gjë që varet nga vullneti për ta arritur në një konkluzion. Veçanërisht duhet të dimë se a është e aftë apo në gjendje “Njëmendësia”(Nevetja) të arrijë kufirin e njohjes së botës dhe të zbulojë se sa vërtetësi ka në këtë njohje? Nëse në njohjen e botës mungon e vërteta, atëherë në të gjitha shkencat do të sundojë subjektivja.

* Po kështu nuk mund të ketë letërsi dhe kulturë që t’i përgjigjet realitetit nëse nuk ekziston liria vetjake e të menduarit. Theksoj se kjo liri fitohet kur e njeh botën dhe një nga kushtet e kësaj njohjeje është përvoja jetike, që ndryshe, ose shkencërisht quhet empirizëm.

*Ato që e bëjnë individin ta njohë botën deri në qelizë, janë shqisat, përmes të cilave krijohen ndjesitë për të shprehur atë që njohe dhe çfarë ndjen gjatë njohjes. Kjo quhet “Përvoja Ndijore” (sensuale), që është burim i pazëvendësueshëm i njohjes. Kjo është mëse e vërtetë. Bota reale nuk mund të njihet pa njohjen e jashtme të saj, nëse nuk shihet, nuk preket, nuk dëgjohet ,nuk shijohet dhe nuk nuhatet.

*Por për ta njohur botën dhe vetveten, njeriut i duhet edhe përvoja e brendshme, ndjesitë e individit(sensualiteti) lidhur me atë çka ndodh brenda qenies së tij. Duke u nisur nga këto ndjesi që pëcillen nga gjymtyrët apo nga gjendja e brendshme shpirtërore, njeriu reflekton përmes ndërgjegjes.

*Disa filozofë(Platoni, Lajbnici, Dekarti, Spinoza etje) thonë: “Arsyeja është i vetmi burim kryesor i njohjes së botës.” Pa arsye nuk mund të kuptohet se cila është themelore në jetë. Pa veprimin e mendjes apo arsyes nuk mund ketë as shkencë, as art, as letërsi, as kulturë dhe as zhvillim tërësor të njerëzimit. Kjo shkallë e njohjes quhet Racionalizëm. 

Duke e lidhur me artin apo letërsinë, them se nuk ka art të mirëfilltë, të shkallës sipërore kur mungon përvoja jetike dhe njohja e thellë e botës. Nëse vendosim përballë dy autorë letrarë të shquar, për realizimin e një drame letrare me temë të njëjtë nga genocidi i diktaturës komuniste edhe në rolet të jenë aktorë nga shtresa të ndryshme sociale. Autorët të jenë me prejardhje të ndryshme shoqërore, pavarësisht se tema do të jetë zgjedhja e tyre, sipas mendimit tuaj, cila prej tyre do të jetë më e arrirë?

Jam e bindur se autori që e ka provuar dhembjen deri në palcë, do të nxjerrë një vepër të përkryer, madje madhore, sepse nuk mbështet në hamendësime, por në njohjen e realitetit, i prekur fiszikisht dhe shpirtërisht nga ai. Jo më kot është thënë:”Arti, letërsia burojnë prej dhembjes, por pa lënë në harresë lumturinë.”Veçse arti që buron nga dhembja është tronditës, të bënë të mendohesh dhe të mbash qëndrim kritik ndaj problemeve që shkaktojnë dhembje dhe vuajtje. Kurse ai që buron nga lumturia është si limonada me akull në verën e nxehtë. Iku vapa , akulli shkrin dhe ky lloj arti apo letërsie harrohet. Ndërsa ai që ka në qendër tragjedinë e një kombi, lë vragë dhe nuk harrohet. Ky art shërben si udhërrëfyes i njereiut pozitiv, që e do ndryshimin dhe zhvillimin e kombit.

*Duke e parë në mënyrë kritike njohjen që vjen si bashkëpunim i shqisave me mendjen. Njohja fillon me shqisat por formën e saj të plotë e jep mendja, e cila formëson materialin e shqisave që paraqitet në një kaos të vërtetë. Për këtë shoshitje formuese, Kanti si pëfaqësues i Kriticizmit thotë:“Mendja është ligjëdhënëse e Natyrës”.Janë njerëz ata që formësojnë ligjet. Ligjëvënësit, a nuk nisen nga arsyeja që njeriu të njoh ligjin, ta respektojë e ta zbatojë atë, që njerëzit të jenë të barabartë para tij dhe duke u mbështetur në kushtetutë janë të prirur të kërkojnë drejtësi. Përsëri është Arsyeja ajo, që ekzekutuesit e ligjshmërisë i shkelin ato për inetersin vetjak. Shohim se  mendja ndërton dhe prapë ajo shkatërron atë që ngriti vetë.

  *Njohja e vërtetë, njohja e Njëmendësisë, është e mundur vetëm përmes intuitës. Ky proces ndjesish të qëndrueshme(permanente) që nuk spjegohen nga logjika dhe arsyeja humane (por janë aftësi irracionale të njeriut), quhet intuitivizëm. Sipas tij vetëm intuita është në gjendje të njohë dhe të dallojë atë që është kryesore apo më thelbësore për jetën. Pikërisht të nisur nga intuita si bazë njohjeje, shumë autorë veprash e marrin tematikën nga eposi antik, për mos t’i lejuar vetes hapësira kritike.

*Për mundësinë e njohjes së botës ekzistojnë dy pikëpamje po aq të skajshme si: dogmatizmi (besimi në të shkuarën dhe kundërshtim i të resë) dhe skepticizmi :pavendosmëri (luhatje në përcaktimin e njohjes). Këto sot janë nga dukuritë më jetike. Lidhur me dogmatizmin dhe skepticizmin si pikëpamje që pengojnë zhvillimin përmes njohjes së realitetit, shohim se politika e çdo ngjyre, apo njerëzit që udhëheqin kulturën, institucionet e saj, janë gati të hyjnizojnë çdo vepër të së shkuarës, të vlerësojnë dhe mitizojnë shkrimtarët, regjisorët, aktorët që kanë vdekur, vetëm e vetëm për të mos i pasur si ferra nëpër këmbë krijuesit e rinj që japin vlera bashkëkohore.

Lind pyetja:Mos vallë Arsyeja apo Mosarsyeja e shndërrojnë njeriun në dogmatik, skeptik apo realist? Njeriu e zgjedh vetë rrugën për arritjen e qëllimit. Sipas përzgjedhjes dhe zgjidhjes së formimit ndërgjegjësor, gjithmonë vepron arsyeja, e cila nuk është e përkohëshme, as rastësore. Arsyeja mund të jetë e varfër ,por asnjëherë luks fasade, por ajo vepron sipas kushteve, faktorëve në të cilat kalon jeta e individit. Janë pikërisht këto dukuri që ndikojnë në formimin individual të tij. Mbështetur në këndvështrimin individual ndaj botës, problemeve sociale të cilitdo, vepron arsyeja. Nuk është erosi i vetmi ndijim që të burojë art nga shpirti i poetit. Tek një individ që ka lindur me dhunti, duke jetuar me problemet, dramat dhe tragjeditë, nis e vepron arsyeja. Pra bota që e rrethon, me të gjitha dukuritë dhe fenomenet e saj, ndikon në “Njëmendësinë”, në njohjen e “Nevetes”. Nëse arrin të njohësh veten, ke arritur shkallën më të lertë të të menduarit. Mendimi apo arsyeja e këtij njeriu vepron krahas ligjeve të natyrës dhe kurrë krahas kushteve që vënë politikat apo qeveritë. Ato shkojnë e vijnë, kurse njeriu me intuitën e tij, duke vënë përballë dy të kundërtat e arsyes, formëson karakterin e tij, i cili shprehet në të gjitha fushat ku ai vepron si: art, letërsi, shkencë, ekonomi, kinematografi , drejtësi etje.

Atëherë arrijmë në përfundimin se duhet Logjika që të njohim format dhe parimet e të menduarit real dhe të vërtetë. “Logjika është mjeti për të hyrë në studimin e shkencave, në art dhe në fushat krijuese. (Aristotel)”

Shkenca filozofike, që merret me studimin e mundësisë, vëllimit, të vërtetësisë e të kritereve të njohjes së botës, sendeve dhe dukurive të ndryshme, është Gnoseologjia. Duhet studiuar kjo shkencë që të njohim botën dhe veten, gjithmonë përmes arsyes.

Arsyeja është pasqyrë e ndërgjegjes (Nevetes) e cila kur arrin shkallën më të lartë të të menduarit, mendimin e avancuar, ka krijuar Mbinjeriun apo Gjeniun. Pra si pasojë e Arsyes, roli i “Njëmendësisë”,është sa i avancuar në formimin e njeriut “Njeri” dhe po aq i vyer në dhënien e vlerave reale kombëtare. Nga Arsyeja varet formimi i karakterit të njeriut dhe se çfarë është në gjendje ai të krijojë.