Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

E di Italia se shqiptarët e bënë atë të bashkuar?

by

“Të gjithë arbëreshët janë heronj. Ata që thonë të kundërtën nuk e njohin historinë”./

Xhuzepe Garibaldi (1807-1882)/

Shkruan: Fahri Xharra/

Shqiptarët me pjesëmarrjen e tyre aktive e dhanë një kontribut të madh në lëvizjet kombëtare në Europën e shek.XIX-të ,pjesëmarrje e cila mund të quhet edhe fenomen historik i kohës i një rëndësijeje  të veçantë që e rradhit atë në popujt heroik. Të kthehemi tek Revolucioni i Greqisë -1821 , pastaj në luftën për pavarësinë e Rumanisë , formësimin e Serbisë dhe të Malit të Zi . Por sot e kemi fjalën për një çlirim dhe bashkimin  tjetër të madh – të Italisë.

Pas Skënderbeut ,shek XV-të shqiptarët gjetën strehim në tokat e Italisë . ata u shpërndanë nga Abruzio e deri në Siçili.Aty u gjenden edhe të parët tjerë pasardhësit e Ilirëve.

Shqiptarët me Lëvizjen e Garibaldit të vitit 1860  e çuan Italinë në bashkimin dhe pavarësimin e saj. Atdheu i dytë i arbëreshëve në vitet 1844 dhe 1848 u ballafaque  me kryengritjet e mëdha, në të cilat shqiptarët ishin pjesë e rëndësishme e betejave të përgjakshme dhe si të tillë edhe u burgosën edhe u persekutuan ,u pashkatuan dhe u varën me thirrjen në gojë : “Rroftë liria, rroftë Italia”.

Tirania e Burbonëve i nxiti në luftë kundër tyre eshe arbëreshët si Paskuale Bafa dhe Xhuzepe Albanezi, te cilët u ndodhën  edhe në qeverinë e shpallur të Republikës së Napolit -1799.

 

* Gjatë luftës për mbrojtjen e Republikës së Romës, Garibaldit i shkoi mendja tek Anita, që e kishte lënë në Nicë. Mori penën dhe i shkroi këto rreshta:

“Anita ime e dashur… Ne luftojmë mbi Xhanikolo. Ky popull është i denjë për të kaluarën e tij të madhe. Këtu njeriu di të jetojë, di të vdesë, këtu njerëzit vriten me thirrjen “Rroftë Republika”. Vetëm një orë nga jeta jonë në Romë vlen sa një shekull. E lumtura nëna ime që më lindi në një epokë kaq të bukur për Italinë!…”

E shoqja, që ishte grua guximtare, e gjeti rrugën për të hyrë në qytetin e rrethuar. Dy ditë më vonë, mbi Xhanikolo u duk një grua që u ndal dhe po fliste me ushtarët. Njeri prej tyre i tregoi se ku ndodhej Garibaldi. Ky në këtë çast, ktheu kokën dhe, si në një ëndërr gëzimi u turr drejt së shoqes së adhuruar dhe e shtrëngoi në gjoks. Pastaj e mori për dore dhe u kthye nga shokët;

– Ja Anita ime, këtej e tutje do të kemi një ushtar më shumë. ( ngaArbëreshët dhe Bashkimi i Italisë) *

“Në vitin 1859 nisi lufta e dytë për çlirimin dhe bashkimin e Italisë. Kësaj here doli në skenën e historisë Xhuzepe Garibaldi, udhëheqësi legjendar i luftërave për liri të popujve të robëruar. Ai erdhi në Itali pas një përvoje të pasur luftarake dhe u vu në shërbim të shtetit të Piemontit për të përgatitur fushatën kundër pushtuesve austriakë. Garibaldi, i kthyer tanimë në një figurë simbol, do të ngjallte shpresat e italianëve për çlirim e bashkim dhe qindra patriotë do të viheshin nën urdhrat e tij. Heroi legjendar zuri të përgatitej për luftën e madhe që e priste. Sipas strategjisë së tij, kjo do të ishte një luftë globale, që do të përfshinte gjithë Italinë e copëzuar. Për këtë, ai filloi të përgatitet duke ideuar një fushatë ushtarake, që do të niste me zbarkimin e një ekspedite në brigjet e Sicilisë. Në projektimin dhe realizimin e kësaj ndërmarrjeje të madhe historike do të luanin një rol të rëndësishëm revolucionari italian, Roselino Pilo dhe ai arbëresh, Françesko Krispi.” (Arjan Th. Kallço)

Në kronikën e kohës është regjistruar dhe një fakt tjetër kuptimplotë: vajza arbëreshe nga Piana, Xhovana Peta, do të shkonte në Palermo me flamurin italian fshehur në gji dhe do ta valëviste pas fitores së kryengritjes në qiellin e lirë të kryeqendrës së Sicilisë.

Siç dihet, me betejën e Kasertos, më 2 tetor 1860 mori fund fushata e lavdishme e Garibaldit, që hodhi themelet e pavarësisë dhe bashkimit të Italisë. S’ka dyshim se bilanci i kontributit arbëresh në këtë ngjarje të madhe historike për fatin e Italisë është i padiskutueshëm dhe i admirueshëm. Këta pasardhës të Skënderbeut, jo vetëm nderuan emrin e tij dhe të atdheut të origjinës, por treguan me prova dashurinë dhe besnikërinë e tyre proverbiale ndaj popullit dhe tokës mikpritëse. “Gjatë Risorxhimentos, – shkruan historiani Cezaro Lambrozo, – arbëreshët e Italisë dhanë luftëtarë trima, derdhën gjak, bënë sakrifica të panumërta, manifestuan virtyte të larta, u treguan qytetarë të denjë të atdheut të tyre të dytë”.

**

Mungesa e delegacionit të Serbisë më rastin e festimeve për 150 vjetorin e Bashkimit të Italisë,  sigurisht që nuk do të vihet re nga vetë italianët. Nga ana tjetër, prania e dy delegacioneve me zyrtarë të lartë nga Kosova dhe Shqipëria do të shihet si dicka e natyrshme jo vetëm se tani shqiptarët kanë dy shtete por sepse i natyrshëm ka qenë edhe kontributi i shqiptarëve ndër vite për Bashkimin e Italisë.**

(Kontributi i shqiptarëve në bashkimin e Italisë ,Ilirian Dahri2011 )

Vetë Heroi i dy botëve e kujton këtë fakt në kujtimet e tij: “Nga asnjë vend tjetër i botës nuk mund t’ia dilnim me sukses në marshimin tonë, përvecse nga Hora e Shqiptarëve”. Pra që në fillimet e tij Xhuzepe Garibaldi u mbështet tek arbëreshët të cilët më pas do ti cilësonte trima.

Xhuzepe Garibaldi u lind në Nicë më 4 korrik 1807, vdiq në ishullin Caprera më 2 qershor 1882, revolucionar dhe luftëtar për lirinë dhe bashkimin e Italisë.

** *

Pas rënies së Republikës së Romës, Garibaldi me vullnetarët e tij filluan tërheqjen e tyre heroike. Ai me këtë rast iu tha ushtarëve:

– Luftëtarë, ja çfarë ju afroj atyre që duan të më ndjekin pas: uri, të ftohtë, mungesë strehe, mungesë municioni, por gjithnjë syhapur në beteja dhe pa gjumë, marshime të gjata dhe përleshje me bajoneta. Tani kush e do atdhenë le të më ndjekë pas. Kësaj thirrjeje iu drejtuan katër mijë vullnetarë, që ndoqën pas heroin e tyre.

***

19.10.13 Gjakovë

 

ARDHJA E NAIMIT-POETI ME TRE VARRE

by

NGA GEZIM LLOJDIA/

POET ME TRE VARRE

Naim Frashëri është poeti me  tre varre,ndryshe nga poetët e tjerë të këtij vendi.Dy prej të cilëve u përkasin dy teqeve bektashiane. Njëra është Madriven Qojt, pjesa aziatike në perëndim të Stambollit,teqe  e bektashizmit,ku u varros trupi i tij në prehjen e parë në vjeshtën e ftohtë në 20 tetor të vitit l900 , pranë vëlla Samiut. I ftohti e preku.Gishtat, dhe kraharori akull. Në diçka,që s’mund të kthehej,më aty ku ishte përherë.Gërmë,për gërmë e kërkuam.Fle ,në këtë copëz të huaj poeti ynë?Ku prapë ëndrron,dheun e tij?Në letrat e tua,tek penda jote është letërsia  jonë. Të gjetëm ty, një pikë e haruar në dhe të huaj. Ç’frikë kishin nga ty tradhëtorët? Emri yt i llahtariste tinzarët? Ngrehu!Zgjohu,pra!Po sa ftohtë këtu,ç’bënë kështu ? Por njihet një fakt,që në vende të shenjta,territori i tyre mbanë shenjtorë me frymë të Zotit. Poeti bektashi Naim Frashëri ishte shenjtor,që u dha frymë letrave shqipe. Bektashinjte kanë një aksiomë:“Pena e dijetarit është më e ndritur se gjaku i derdhur i dëshmorëve“.Kjo shqyrton  se ka një lidhje organike mes shenjtorit të fjalës dhe të penës bektashiane.

ARRITËM ATY

Streha e dytë është kryeqendra botërore e bektashizmit në Tiranë. 37 vite të lagështa,të ftohta në dheun e huaj qëndroi Naimi.

Shteti shqiptar vendosi ta sillte në dheun e tij.Koha e sjelljes :mbretëria e Zogut.Banesa e poetit u bë kryeqendra e përbotëshme të bektashizmit në periferi të Tiranes.Pas sjelljes në atdhe në l937,në kryegjyshatën botërore :“Baba Naim!Mbëltajat e tokës tonë mjaltë tu bëftë,bektashiu Naim.“

Do të arrinim këtu poeti ynë. Të përgjumur.Gjumi,më atje nuk të kthen ,në netët stambollite.

Përse nuk na the,poeti ynë i bukur  dhe :sa vite keni me gjysmën e coptuar,të kafshuar, të  shtetit tonë?

VITI 1937

Që kur frymëmarrja e fundit e vitit l900,rrëzoi sytë e poetit,në mëngjezin e freskuar të l9 tetorit,trupi i Naimit u ftoh. Në vjeshtën e  argjendë të vitit l900 ,në 20 tetor,kur vesa pikonte vesë,trupi poetit të papërsëritshëm u nguros në errësirën pus në një arkëmorti,në teqen bektashiane të Madriven Qojt.Atje ku,dikur ishte pjesa aziatike e kryeqëndrës së perandorisë, në Stamboll.

FLUTUROI SHTERGU I FUNDIT

 „Fluturoi dhe shtergu i fundit madhështor,me shpirt të gjorë..“

Vargëzim i mahnitshëm,ose nekrologji e çuditshme e Poradecit në vargje. Ndoshta për poetët.I fundit  nga shtergët më sy të ngrirë,që shkoi në vitin 1900 ishte poeti Naim.Ai vetë e kishte rrëzuar trishtimin e vdekjes.

Thoshte ari naimjan : „Po shpirti,që s’vdes/S’ma mbrëm‘ e mëngjes/Ku ka fluturuar/Se vdekja se zë dot…“

 37 vite larg në atë copëz aziatike.Kur mëngjesi i fundit,ndërkaq i rrëzimit mbriti në vjeshtë,Naimi  gjëndej në Stamboll.Shteti i tij ishte nën sundimin e perëndorisë, nënpunës i së cilës ai ishte.Vdekja e rrëzoi aty në pjesën aziatike.Aty rrëzoi sytë.Shpirtin e çliroi aty.

Por poetin bektashi Naim Frasheri,mjegullina,që u rrek nuk e mbuloi dot. Nuk ka dhe nuk mund të gjenden arsye sado të  forta,për ta mbajtur, të gozhduar nën tokën e huaj,atje në kryeqendër të perandorisë, poetin tonë  Naim. Vetëm 37 vite të zeza,qëndroi poeti ynë në errësirën pus,mes të ftohtit të madh, të varrezës së Madriven Qojt,në kryeqendrën e perandorisë. Shqipëtarët e kërkuan ta kishin pranë,poetin e tyre. Mbasi mbaruan punë me luftrat e gjithhershme të mbijetesës,mbasi krijuan shtetin e tyre,që gjithsesi pësoi një çarje ,prerje,kafshime  ujqëror nga fqinjët tinzar, bashkombasit nuk haruan poetin e tyre kombëtar,që dergjej në dheun e ftohtë midis dy vëllezërve në pjesën aziatike të ditë-netëve stambollite.Ata e thirrën për tu kthyer në dheun e tij.Le të udhëtonte përmbi të gjitha urat,që kishte shtruar. Kësisoj,aty nga viti l937,varri i Naimit, në  Madriven Qojt,mbeti pa trupin e tij. Trupi i poetit bektashi u tërhoq nga shteti i shqiptarëve,ndërkaq në vitin l937,ai rrugëtonte, përtej mjegullës, brenda  një arkëmoti , për të mbajtur një premtim të rrallë,që koha  kaq mizore u tregua,sa qe gjallë dot nuk e përmbushi. Shteti shqiptar e thërriste në këtë udhëtim për të mbritur këtej Bosforit , nga kjo anë e Ballkanit ku ishin tokat e shqiptareve duke e tërhequr nga dheu i huaj,për ta mbajtur pranë,duke ja prishur  gjumin ëndërror, përtej kohës. Ngritja e Naimit nga varri ishte nga ato të rralla premtime,që shqiptaret kishin marrë,sapo luftrat e përgjakëshme të përfundonin, për ta  ruajtur pranë në prehjen e përhershme,në gjumin e pafundëm dimëror.

„Na fal  o lulja Naim !Na fal shpirti Naim !Na fal drita Naim!Poeti ynë,shqiptari ynë, -që të ngremë ,nga ky varr i huaj,por shqiptarët  mezi të presin ,të kenë në tokën e tyre!

Naimi kthehej, në dheun e tij ,në të vërtetë rrugëtimi i arëmortit,ishte aty nga vitit 1937. Ai ikte nga varreza e Madriven Qojt duke  u kthyer në atdheun e tij në një rrugëtim legjende, mbrinte në atdhe me rrugën e lashtë ballkanike rrugën,që dhjetëra herë e kishte marrë për tu kthyer në dheun e tij. Mbrinte  i shoqëruar nga një shpurë shtetërore, por kësaj here i baltosur, ndërkaq  vinte  në peshë i lehtësuar, por më i thellë në mendjet shqiptare.

„Mirëseardhe , Naim!“ Varrosja në tokën e kryegjyshatës botërore

Kryetema e fjalës në ceremoninë e pritjes së poetit kombëtar,në rrugën e Elbasanit. Sillet kështu mirëardhja e Naimit në tokën e tij. Poeti i shqiptarëve mbrinte  nga copëza aziatike .I mbyllur në arkëmorti , nga dheu i huaj mbrinte, por më i rëndë në letrat shqipe. Kryetari Shefki Shulku me një ceremoni ja dorëzoi arkivolin,kryetarit të baskisë .Trupi i pluhurosur i poetit u përcoll me fjalë  nga më të mirat dhe më të ngrohta nga autoritetet shtetërore si Eshref Frashëri.

Në mesditë,trupi i poetit u vendos në kryqendrën e bektashizmit në periferi të kryeqëndrës shqiptare,në kryegjyshatën botërore,aty ku shpirti i tij ishte pikëzuar qëkur. Vatanin e tij.Shtëpia e botës bektashiane ishte shtëpia e Naimit.

„Mirëserdhe bektashiu Naim në shtëpinë tënde“,i thanë besimtaret,ndërsa kryegjyshi Sali Dedei,i bëri lutjet. Një ditë të këtij shekulli,në kryegjyshate kam pyetur kryegjyshin botëror Haxhi Dede Reshat Bardhi.

-Ku ka qenë varri i Naimit  në këtë tokë të shenjte ? Dedei ka zgjatur dorën.

-Aty midis kryegjyshatës dhe tyrbeve-ka treguar.

Ky vend ka ruajtur në gji,në ndërtesën e përjetshme,poetin tonë bektashi. Kjo ishte streha e parë e pasjetës  Naimit në tokën shqiptare.

 SHPËRNGULJA

Por koha e prehjes së thellë,për poetin bektashi ende nuk kishte mbritur. Rregjimi i l945 e ç’varrosi,për ta larguar nga gjiri i bektashizmit,për ta vendosur në një vend tjetër publik. Arsyet gjenden se Naimi i përkiste shqiptarëve. Mirëpo,para së gjithëve bektashinjëve.

Mirëpo,ditën kur ra ora e shekullit të ri shqiptaret duket nën ethe e kërkuan Naimin,ta kishin pranë. /.U duhej ta mbanin edhe si fizik. Zemërthyeri shekulli 20,qe për shqiptarët. Prandaj në fillesën e tij e kërkuam Naimin. Le të qëndronte në të gjitha portat,që kishte hapur, në të gjitha urat, që kishte shtruar. Le të ishte i dukshëm portreti i tij fizik. I pa dukshëm ngasja shpirtërore,poezia, mendimi dhe filozofia e tij. Kësisoj ka një llogari: Njerëz me këto përmasa,këto varreza të trishtuara nuk mundet ti mbanin dot. Kësisoj këto ndërtesa të errëta mund të mbanin këdo,kurrsesi Naimin tonë,poetin bektashi. Nën ftohtësinë e katakombeve të ftohtë,ku ndriçonte ora e territ,mund të dremisnin ata,që s`kishin ndonjë punë të madhe për të bërë. Ata, që në këtë botë kishin qenë shtegtarë të humbur. Ata vdekatarët, vrasësit,ata të ligjtë, tradhtarët ata të poshtër. Ata, që Dantja,“babai“ i „Komedisë Hyjnore“ i kishte perifrazuar trishtueshëm: „Lusciate,ognisperanza voi chentrate“, d.m.th.:“ju që hyni këtu, lani duart nga çdo shpresë“.            .                                                                                 Por aty ku s`hynte,as një fllad pranveror,as një grimë poezie as një ilahe bektashiane,aty s`mundej të qëndronte,të rrinte Naimi ynë, poeti mendimtari, bektashiu,krijuesi dhe bërësi i aksiomës: „Punë,punë,natë e ditë / që  të shohim pakëz drite“.

Merrej dot me mend se ai ëndërruesi, nga ç‘e kishte përfytyruar “ Lum kush të rrojë/ ta shohë zonjë.“ se ç`punë e prisnin për të bërë. Sepse vetë kishte punuar me gjysmë dritë,por i kishte kërkuar Zotit: „ Jepi shqiptarit dritë / Zot ivërtetë të shohi/të marrë vesh mirësitë/.Të vërtetën ta njohë“.

Këto angazime, që kishte marë duhej ti vrojtonte. Prandaj ç`punë do të bënte i vetëm  në ftohtësirën e baltës?

Në oborrin e kryeqëndrës botërore të bektashizmit,hija e Naimit  merr një rrëzëllim të veçantë.Ardhja e Naimit në seli të shenjtë,në dyer të kryeqëndrës botërore  është e përhershme.

POETIKA PËR POETIN

Naim o zemër!

Trupi yt i shtrirë si në shkretëtirë.Poet  e ç’poeti.Bukurisht i bukur.Mjerisht larg.Qefini yt i larë nga mjegulla e bardhë.Fshehur në errësirë,në këtë arkëmorti.Ngrehu nga kjo ëndërr,përgjimtare e rrëmintare!

Naimi shkruante:

…Nga i gjalli e ka nxjerrë/Të vdekurin Zoti vetë,/Nga i vdekuri përherë/Të gjallën prapë në jetë/Tek i biri jetëgjati/Që rron sot në këtë jetë,/Është pshehur i ati/Kjo është fjalë  e vërtetë…“

FRYMËMARJA E FUNDIT

Kur më shihni se jam tretur

mos kujtoni se kam vdekur.

N.H.F

 Frymëmarja e vjeshtës së fundit tek fytyra e zbehtë e Naimit ruante kërcënimin e një dihatje të vështirë.Mushkria e copëzuar  nuk ndjente më sëmbimet e zemrës.Por ajo nuk ndjente më, as klithmën e dalur nga fundi i shpirtit.As nuk thithte më,as arin vjeshtor,që lëshonte gjethnaja nëpër rrugica,as arin vjershëror,që brenda shpirtit i pulskonte. Firomën e fundit, që kërcënonte dhe e kurthonte me terrin e zi,përgjithmonë e dha  në mëngjesin e freskët të 19 tetorit 1900. Pak përpara rënies së ftohmës së parë të shekullit.Pak përpara ardhjes së dimrit të parë të shekullit.Atë mëngjes, vesa kristalore pikonte, loti kullonte lot, përmbi varrin e Nerqezes, ëngjëllore, melaqes, bijës së vetme të poetit.

…O lulez’ e Perëndisë?Që të mbolli vetë Zoti…

…Vallë ku do të shpien?/Në qiej përpara Zotit?…

Kjo vjeshtë e krisur,rivale e pashpirt,që për të bërë më të mençur veten,kundërmonte aromë lulerie,mori në qerthurin e saj mendimtarin,poetin bektashi,të papërsëritshëm  të letrave shqip, ëndërrimtarin.

ERRËSIRA

 ..Dita,që është kaq bardhoshe

pjell natën aq të zezë

 N.H.F

Trupi i tij shkoi një dite tetori,aty rreth datës 20,viti1900,për tu bërë i padukshëm në tokën e pritshme, por jo të dëshirueshme.Aty ku pambarimisht jeta ka humbur,në varret e Mardeven Qoj,për tu mbyllur,për tu ngurosur në fundin e fundëm,por jo të deshiruar.Për tu mbyllur në errësirrën pus,mes të ftohtit të pamat,në banesën e përjetshme 1.5 x 1.5m. Për tu tretur në drejtimin e humbur,për të rënë në gjumin e madh të qefinit. Për të rënë atje ku fjalët, gjuha, poezia,melodia e gjithçka është e patregueshme.

 SHPIRTI

E mbaroi punën e tij

dhe vate te Perëndia…

N.H.F

I but shpirti i tij.I lehtë si ajri,shtegtoi në prerin qiellor.U zhduk në hapësirën kozmike,nëpër tunelin e frikshëm,përmes ngjyrave të hatashme. Ç`kishin ashtu ngjyrat? Përse vallzonin me aq çmenduri në atë endje të gjatë? Rajvizonin pambarimisht endje në konstelacionin ferr-parajsë.

GJURMA E NAIMIT

Rrugëtim me Naimin

Gjurmime shpirtërore

Gjurmime historike

Ese

publiçistikë

PARARENDJE

DUKE HYRË NË FRASHËR

 Rrëzë Kokojkës

“Duke hyrë në Frashër nga udhë e Kokojkës,në fund të një luadhi një pirg gurësh e një tufë drurësh,që rrëfejnë gërmadhën e një shtëpie,rrëzuar 20vjet më parë…………………………………*

 

Një shekull më larg nuk shquhej gërmadhë dhe as gurë sigurisht.E ribërë është shtëpia nga themeli.Por këmbë në shekullin e XX,s’vuri asnjë nga frashëllinjtë aty.

Portreti i Naimit.

“…Naimi 7-8 vjeç, i hollë, i gjatë,me sytë të zezë,çkëlqyer,i zeshkët gjeç shkruante mbi kartë cingari,shkrimin e bënte me vrejtje të mëdha dhe të qaseshin pranë,që këndonte ca vjersha më një gjuhë fare të ndryshme.

Dambara,xhandara,ta

Minrara,lanfurka,da!

Vjeshëronte kur ishte 10 vjeç

Synbyli zade almak

Kështu ka urdhëruar Perëndija,

Kur të jetë njeriu plak,

Urdhër të mos ketë fëmija.

Ky djalë vinte në vjershqarjen e një vëllake,të quajtur Tatë për të

 

—————————-

* Dh.Berati.Parathënia e ‘Mësimeve”.Dispatur, 15 tetor 1942.

ëmën Raza duke thënë:

Qan Tata,vdiq Raza,ga

Hajfura,rimbada,fa…*

Gjuhët e Naimit

Naimi ishte një adhurues gjuhësh.”Gjeografia e gjuhëve ‘që njihte Naimi është tejmase e gjërë.Lidhet Lindja me Perëndimin nga gjuhët e Naimit.Në Frashër mësoi-arabisht,turqisht,persisht.Në Janinë mësoi persishten,arabishten,frengjisht,greqisht.

Gjuhët e tjera i ka përvetësuar mjaftë mirë.

Diplomimi

Nga “Zosimea”,formësimi i Naimi doli më këtë shprehje vlersimi

“Fortë mirë”.Kohëzgjatja ,5 vjet.

RRUGËT E NAIMIT

Rrugët e Naimit kanë dy kahje.

Kahu i parë.Rrugëngjitja e frymës poetike,njohu majën e kurbës.

Kahu i dytë.Rrugëzbritja e shëndetit, njohu zbritje të shkallëve.

 

Kahu i parë

Rrugëngjitja e letrave shqipe

1886-Bagëti e Bujqësi.Bukuresht 1886-E këndimit të çunave. Këndonjëtorja.Copë e parë. Bukuresht.

1886-E këndimit të çunave.Këndonjëtorja.Copë e dytë.Bukuresht.

1886-Istori e përgjithshme për mësonjëtoret të para.Bukuresht.

1886-Vjersha për mësonjëtoret të para.Bukuresht.

1888-Diturit për mësonjtoret të  para.Bukuresht1890-Lulet e Verës.Bukuresht.1894-Mësime.Bukuresht.1895 Gjithësia.Bukuresht.1896.Fletore e bektashinjet.Bukuresht.

1896-Iliadhë e Omirit.Kënga e parë Bukuresht.

1898Istori e Skënderbeut.Bukuresht.1898-Qerbelaja.Bukuresht.

1899-Istori e Shqipërisë.Sofje.1902.Shqipëria.Vjershë.

Krijmtaria zgjatet edhe në gjuhet perse,turke dhe greke.

Kahu i dytë

Rrugëzbritjet e shëndetit

Zemra e Naimit ka pulsuar deri në fund gjakun e pastër.Shpirti i ngujuar në cektinën e pafundme ka qënë përherë një frymëmarrje e madhe.Por trupi gdhihej i lodhur,nga mundimet e të ftohtit të ditëve të këqia.Rrugëzbritjet fillojnë herët dhe kërkojnë ta gjejnë, ta ndryshojnë rrënjësisht.

8 muaj në Stamboll në 1871.I shfaqet sëmundja.Dobësi në kraharor.Kthehet në Janinë.Fillon shetitjet fshatrave me sytë e lodhur nga pagjumësia.1874 në Sarandë,fillojnë ti shfaqen sëmundjet e kraharorit.E pushton reumatizma.Fillojnë ta zënë dhimbjet e gjunjëve.Reumatizma e bluante,e kishte marrë gjatë gjuetisë.

Kurohet në llixha në Vjenë dhe shkonë në banjat e Badenit.1881,i shfaqet influenca.Zë shtratin për dy muaj.I shfaqet sëmundja e mushkrive,i pafajshëm për ta ndalur,ajo fillon avancimin.

1885.Sëmundja e grykëve e shtërngon dhe e shtrinë në shtrat rreth 3 muaj.

1900.Shuhet nga ndezja virale e mushkrive.Frymëmarrjen e fundit e dha në vjeshtën e vitit 1900 në adresën Kazëll-Toprak,mëhall me Stambollin.Qefinin e mbuluan me dheun e butë në Medriven Qojt,në kopshtin e teqes bektashiane në kryeqëndrën e perandorisë,Stamboll.

ADHURIMI PËR NAIMIN

Ditari i gjetur i një katundishtasi nga Përmeti,Zaim Muharrem Brahimi,ka qënë student në Stamboll ka shkruar se :

“ shqiptarët gjëndeshin në kryeqëndrën e perandorisë shkonin në shtëpinë e Naimit në Kazëll,një lagje e Stambollit,grupe grupe më e pakta një herë në muaj.Kur i ra sëmundja  fatale e mushkrive, që po e fironte,shkonim dhe e gjenim me buzën në gaz,me fjalën e ëmbël,dhe zërin e ngadalshëm…*

Rezultante.

Kahu i parë.I ndihur nga Perëndija,në rrugëngjitjet e tij.Kahu i dytë. Djalli, ka lënë gjurmë në rrugë zbritjet e shëndetit.

Rrugëtim shpirti

Avionët sngrihen më nga pistat.Rrugëtimi në shekullin e XIX është vështirësia më e madhe.Është rrëzuar mjegulla.Që kur?Po më tepër se një shekull.Qëndron e shtrirë përmbi horizont.Kështu avionet s’ngrihen më nga pistat.S’ka më linja për të hyrë në shekullin e XIX.Aeroportet janë fshirë nga udhëtimet.I sigurt ishte udhëtimi me trena,por ata gjënden të braktisur.Kështu mundësit për tu rikthyer dhe për të hyrë në shekullin e XIX,janë tepër të kufizuara.Rikthimet janë më tepër dukuri të fortifikuara shpirti,nga më të mahnitshmet ,por më të sigurtat.

2- PORTRETI

Gjuhë engjej parajësh.Largësia me poetin e shekullit të XIX është një shekull në mes.Përafërsisht bëhen 106 vjet.Ikja e poetit ndodhi një mëngjes të 20 tetorit.Por vdekja që e pa,nuk e njohu.Pra,për sa kohë portreti i tij në buste ose në ballina libri në emra rrugësh dhe sheshesh,ndonëse është i njëjti portret, çuditërisht qëndron i heshtur.Por flet gjuhën e ëngjëjve të parajsës.Kështu,ç’rëndësi ka nëse trupi ende baltoset në të ftohtin e madh të tokës,kur rron emri dhe portreti është i gjallë.Pra sa herë përshëndoshemi .

:”Si u gdhive Naim bej,bëka ftohtë sot ?

Ose : ”Natën e mirë  poet i mirë “!

Dhe ai do mos ngrihet kurrë,por është më afër.Është portreti fizik.Flokët.Një dallgëzim  i lehtë deti.Sytë e thellë,me zgavra plot mister.Mjekërra e bashkuar me fijet e holla.Pra ky portret na fanitet sa herë, që ne shqiptojmë gërmat e emrit  të tij.Pra ai,s’është por në të vërtet është përherë prezent me fizikun e tij,me lukun e tij dhe fytyrënëngjëllore.D.m.th,ai vazhdon të mungoj dhe ngjet se është vetëm dy hapa larg,pra ka shkuar diku punë poetësh,do të kthehet pak çaste më vonë me trenin, që zbret nga parajsa.Por nuk është trill, kur themi se dëgjojmë fjalën e tij.Është poezia e tij,copëz e atij shpirti,që është derdhur prej dorës së shenjtë.Kështu duke dëgjuar poezinë e tij ,ndërkaq kuptojmë gropën e shpirti.Ku janë luginat e lyera me ar dhe greminat,po hapësirat e pamata dhe rënkimet e gjata të shpirtit ?

 Ditari i shpirtit

Sjellim dokumente interesante me gjuhën e shpirtit.

Do të kapërcejmë mjegullën e dy shekujve,për tu gjendur shpirtërisht tek Naimi.Mund të thuhet se rruga,për të rrugëtuar në dy shekuj pas,është një rikthim i vështirësuar.Udhëtimi prapa në kohë është kështu një udhëtim në kahun e kundërt.Pikërisht sepse,atje me kohë mjegulla ka rënë dhe kurthuar ka gjithshka.Mirëpo deri më sot,të gjithë gjurmuesit e shekujve,një rrugë kanë ndjekur,ose kanë rrahur vazhdimisht.Rruga e tyre për të hyrë në thellësitë shekujve ,pra puna e tyre e gjurmuesve,kërkuesve,hulumutuesve ka qënë arkivat,të dhëna, dëshmitarë,analizat e tokës,gurëve,murreve,copave ,enëve memuarëve, traktave,raporteve,librave të zverdhur, etj, etj.Kështu nëpërmjet gjuhës së shkencës ata janë përpjekur të ringrenë në këmbë portrete fizike,ngjarje etj , që kanë mbetur anonimat të shekujve. Përgjithësisht,kjo rrugë është qindra vjeçare dhe rrihet kaq masivisht sot.Do të punohet në kohëra,ndonëse ajo ka mbetur e vetme ,por e oksiduar nga koha.

Ne po ecim në një trase të re.Edhe kjo është rrugë.Por rrugë shpirti .Në të vertetë nuk do të rrugëtojmë me rrugën e lashtë të gjurmuesve shekullor.Do të ecim përbri një  rruge të vështirë, të meteorizuar të shpirtit,që është rruga e ndritshme e pagabueshme,më afër të vërtetës.Madje me këtë do të risjellim një copëz të këtij portreti të poetit tonë shqiptar,Naim Frashëri.Kjo rrugë,zbret labirintheve të thella të shpirtit.Është e kthjelltë si qielli pranveror.Është e sigurtë,e bardhë si fushëpamja e ngrirë e Antraktidës.Është e jashtëhapësirës tonë si meteorët e galaktikës.Nga fryma jote,mediumi risjell copra fjalësh të një poeti,që ka jetuar në shekullin e XIX.Kështu duke vendosur përpara portretin e këtij poeti,aleviu do të zbërthejë enigmat e këtij portreti.

Përse përmbysëm gjithshka,për të shkuar kësaj rruge duke braktisur rrugën e zakonshme të kërkuesve të arkivave ? Sepse arkivat dhe dëshmitë prej kohë kanë sjellur gjithshka.Deri në bollëk.Por nuk kemi një portret shpirtëror,gati të saktësuar dhe afër të vërtetës.

Por cila është baza e kësaj rruge ?Shpirti,që rron.Streha e tij është Zoti.Gjurmuesit e kësaj rruge janë shenjtorët.Këta janë kërkues misteresh.Ata lexojnë shpirtin.Nëpër brazda vitesh dhe plagë të thelluara.Kërkues stalaktitesh.Një shtresë mjegulline mund të mbuloj një oqean vuajtjesh.Atje ndihet mbretëria e heshtjes.Ja përse ,pjesa e shpirti është më e rëndësishmja.Trupin,kur bie në errësirë e mbulon ftohtësira e katakombeve.Në greminë të ftohtësisë,kthehet në baltë.Por shpirti ikën,kthehet kështu tek streha e Zotit.Ajo është banesa e parë e tij,njëkosisht streha e fundit.C’ka një vargëzim mrekullor ky Poradeci :”Fluturoi dhe shtergu i fundit madhështor/me shpirt të gjorë,duke shkuar, që me natë/sipër malesh me dëborë…”

Mirëpo edhe vetë Naimi,që ishte fetar,u përket bektashinjëve kjo ndoshta se e kishte asimiluar kaq mirë filozofin e këtij tarikati mistik sjell një rajvizim interesant për shpirtin :”Po shpirti,që s’vdes/S’ma mbrëm’ e mëngjes/Ku ka fluturuar?/Se vdekja s’e zë dot..”

Duke ecur në gjurmët e Naimit  përsëri rreth shpirtit :”Po ku vallë qëndroi?/Në burimt të ti shkoi,/A tek i madhi Zot!/Si lumi që këlthet/Me shum’ oshëtimë/E me ulurimë/Vete prapë ne det….

Duke kërkuar sërish tek Naimi gjejmë një frazë,që është tepër filozofike :Njeriu s’vdes,por vetëm ndërrohet..” Ose :”Nga i  gjalli e ka nxjerrë/Të vdekurin Zoti vetë/Nga i vdekuri përherë/Të gjallin prapë në jetë…”

Kështu duke rrugëtuar në rrugën e shpirtit, Naimi është tepër i besueshëm.Kështu citohet se vdekja nuk e gëlltit dot shpirtin.Por trupin.Vdekja gllabëroi trupin,që shkon drejt humnerave në banesat e të ftohtit të pamat.Dhe gjithshka,quhet e ezauruar me shpërbërjen e tij.Madje edhe Dantja ka perifrazuar  trishtueshem këtë skenë shpërbërse :lusciate ,ogni speranza voi ch’entrate”,d.m.th ju që hyni këtu,lani duartë nga çdo shpresë.”

Shpirti ndërkaq në ç’orbitale vërtitet?Përse lartohet,vetëtimë në thellësi të qiellit të Zotit,në këtë botë,ku gjithshka përsëritet?

 GJURMIM NË RRUGËN E SHPIRTIT

                 Vizione shpirtërore

Zbërthim alevie për emrin Naim

 EMRI

  N-aim.

Kronika

Pyetje:Emri Naim,çfarë kuptimi ka ?

Përgjigje:Ose emri Naim,ka kuptimin e dijes.Ose për të çliruar dijen.D.m.th,për të zgjidhur dijen.

Dëshmia që ne shqyrtojmë:Fryma e Naimit në letra shqipe,është frymë shenjtori.Ndihmesa e këtij poeti,zë një vend  të respektueshëm në letërsi dhe çështjen kombëtare.

SHPIRTI

A-Kronika

Përvijohet leximi i shpirtit:Ka patur një gjurmë.Një brazdë në pjesën e përparme të trurit.Mes labirintheve ,kjo është e dallueshme.Ka patur shfaqje të mjegullës tek  zgavra e syve.Nuk duhet të kenë qënë syze të errta për të kuptuar thellë.Ose kjo mjegull tek sytë,mundet të ketë qënë aftësia e tij, që ka qënë e përqëndruar në gjurmën e zezë të shpirtit.Kjo gjurmë është në zemër të zemrës.Por në këtë rast ka qënë e përqëndruar në pjesën e përparme.Pra në vend të syve është shpirti,që ka parë thellë.Ose shpirti i tij ka qënë i njësuar me sytë. Përqëndrimi i forcës tek sytë,ka shprehur një kuptim të thelluar.Pra për të pasqyruar dijen.Prandaj çdo gjë ka qënë në harmoni.

Dëshmia:Gjuha e Naimit është gjuha e zemrës,që duhet të kuptojmë shpirtin.

Poezia nga Naimi:

Flet natyra or e cast në këtë botë/Të fshehtën që ka brenda shkoqur thotë/Herë fletë me pëshpëritje,me ngadalë,/Her’ me fjaln e trupëzuar,her pa fjalë./Cfarë të fshetash s’i thot era trëndafilit ?/Ato thonë edhe qarjet e bilbilit/Gjithë ç’janë edhe ç’mban kjo gjithësi/Rrëfejnë kaqë të fshehta dhe çudi/ Reja,era,lumi,deti i shkumëzuar,/ Malet,fushat e livadhet e bleruar/ Qielli,yjet e të tjera një nga një,/Flasin qartë,flasin bukur sa s’ka më./Andaj dhe zemrës kjo gjuh’ i është dhënë/Që të thot’ asaj të fshehtën e pathënë./Këtë gjuhë e kuptojnë mendimtarët,/Ata që gjurmojnë dijen,zbulimtarët.

Shqyrtimi

Kuptimi është i arsyetuar.Këtë gjuhë nuk e njohin njerëzit e zakonshëm.Dija jepet për ata, që e kërkojnë,por ndërkoh dinë ta lexojnë jo me gjuhën e thjeshtë,por me shpirtin e thellë.

SULMI

 I-Kronika

Përvijohet leximi i shpirit:Cfarë i ka ngjarë Naimit?

Midis trurit të tij gjënden gjurmët e dy avionve.Si do të shqyrtohet kjo frazë ?Ai është sulmuar nga dy veta.Dy avion kanë krijuar diçka të zezë,ose hepim në trurin në tij.Ata e kanë zbuluar aftësin e tij.Prandaj e kanë sulmuar,në një pikë për ta bërë të heshtur.Për ta rrëzuar ndoshta,për ta gjunjëzuar përgjithmonë.Ata kanë qënë frymor.Ku e ka fshehur dorën V?Identifikohet vetëm gërma e parë.Tjetri është i padukshëm.Turpërisht e ka fshehur gërmën fillestare, që të identifikohet.

Mos është rrezikuar nga këto pasoja.I shpallur i rrezikshëm,apo i dënuar ?

Dëshmia:Ky fakt është i panjohur ndonjëherë.Por si do të njihej,kur s’është bërë përpjekje për ta risjell portretin e tij në gjuhën e mistershme të shpirtit.Ata,kanë qënë fetar ose me frymë,kanë kërkuar ta bëjnë të heshte përgjithmonë pena e tij.Nuk njihet dhe nuk zbulohet nga ç’aeroprt shpirti të zi janë nisur avionët e ligësis,për të goditur shpirtin e Naimit.Mësohet, që është sulmuar barbarisht,për ti ngrirë pikën e bojës në horizontin e tij dhe dielli i tij çuditërisht të perëndonte vajtueshëm.Njihen faktet se armiqtë e Shqipërisë kanë qënë të shumtë.

Por nuk njihen siluetat e ligësis,që kanë hedhur gurin e rëndë dhe kanë fshehur dorën e zezë.Ndërkaq ka një tjetër fakt. Komandanti i trupave osmane në Shqipëri Dervish Pasha në një telegram ka kërkuar të merren masa kundër Naimit në Janinë.Ishte postkoha e Lidhjes shqiptare. Atëkohë,ushtria turke zuri Abdyl Frashërin afër Elbasanit dhe e burgosën në Prizëren.Kështu,që dënimi mundet të jetë i të vëllait.

JETA DHE NGRITJA

 JETA

M-Kronika: Përvijohet leximi i shpirtit-Në krahun e tij ka ecur një grua.Ka qënë bardhoshe.Silueta e saj me flokë të shtrirë.Nëse nuk është gruaja,ka qënë ëngjëlli mbrojtës i tij.

Dëshmia:Njohim këtë fakt.Në 1881 i vdes e bija Nerqezja.Poezia :Mbi kufomën e bijës së vdekur” është një përgjërim naimjan,për fatin e engjëllores,që u zhduk me engjejtë në parajsë.Të dhëna për bashkëshortin nuk  i njohim.

NGRITJA

 Kronika :

Përvijohet leximi i shpirtit :Ka pushtuar hapësira, ndonëse jo të vogëla.Me kaq siguri ka ecur.Klithma e tij ngrinte nga varri,hijet apo shkëmbinjt e malet.Në hapësirën që është ngritur ka kapërcyer dimesionet.Një njeri me frymë Zoti ka ndikuar aq thellë.Përveç frymës germa e parë e tij është gërma A.Ky njeri shpirtëror ka patur frymën e lartë në fuqi në rang të një imami.Mos ka patur të afërm,apo të largët që kanë mbajtur në kokë një lloj kësule.Unë shikoj rreth e rrotull kuaj,që kalërojnë ,që bëjnë rrathë elipsi.Kuaj,që lëvizin me thundrim kuajsh spiral.Cfarë shqyrtojnë ?Enigmë.

 

DIELLI ONLINE ME 55777 LEXUES

by

Gazeta Dielli në botimin online vazhdon të shtojë lexuesit e saj. Deri në këtë moment janë 55,777 shfletime. Në Dielli janë bërë më shumë se 4068 postime, mijëra komente.

Bashkëpunëtorët e Diellit nuk janë vetëm në Amerikë, por edhe nga trojet shqiptare, Shqipëri, Kosovë, Maqedoni,nga diaspora në Europë, Australi, përfshi dhe vendet skandinave.Vecojmë dhe falenderojmë nga trojet amtare ; Fahri Xharra, Arben Llalla, Behar Gjoka, Reshat Kripa, Gëzim Llojdia, Murat Gecaj, Vilhelme Vranari, Arian Kallco, Zyba Hysa, Drita Lushi, Albert  Habazaj, Faik  Krasniqi, Violeta Allmuca, Teuta Llalla, Fadil Lushi, Riza Lahi etj.

Falenderojmë dhe bashkëpunëtorët tanë në SHBA; Frank Shkreli, Ermira Babamusta, Idriz Lamaj, Astrit Lulushi,Ilir Ikonomi, Beqir Sina, Raimonda Moisiu, Nick Markola, Yllka Filipi, Merita Bajraktari McCormack, Naum Prifti, Sali Bollati, Dalan Luzaj, Adnan Mehmeti, Mhill Velaj, Ramiz Mujaj, Thanas Gjika, Rozi Theohari, Artan Haxhia, Pjeter Jaku, Hektor Zotaj,Prenjo Imeraj, Andrea Shundi, Illo Foto, Rasim Bebo,Julia Gjika,Carrie Hooper, Rita Saliu, Lek Gjoka, Keze Zylo etj. Nga bashkëpunëtorët e Zvicrës falenderojmë: Elida dhe Skënder Bucpapaj, Eugen Shehu, Agim Shehu, Gani Qarri, nga Australia, Fritz Radovani, nga Gjermani Neki Lulaj, Shaban Cakolli dhe shumë të tjerë. I falenderojmë të gjithë dhe presim bashkëpunime në Emailin: gazetadiell@gmail.com, na ndiqni ne www.gazetadielli.com

Histori: Çfarë ka ndodhur më 17 tetor?

by

Nga Astrit LULUSHI*/

1448 – Fillon Beteja e dytë e Fushë Kosovës midis forcave të Perandorisë Osmane nën udhëheqjen e sulltan Muratit, dhe koalicionit hungarez, shqiptar, rumun (Vllahia) dhe kryqtarë, të udhëhequr nga Janosh Huniadi. Ashtu si në Betejën e parë të Fushë Kosovës më 1389, ballkanasit do të humbisnin. Beteja zgjati 3 ditë, dhe osmanët, korrën fitore vendimtare duke shuar përgjithmonë shpresat e të krishterëve se ky rajon do të dilte ndonjëherë nga sundimi osman. Beteja e dytë e Fushë Kosovës ishte në vazhdën e fitoreve të sulltan Muratit, fillimisht ndaj kryqtarëve në Varna me 1444; pushtimit të Moresë (Peloponez) me 1446; dhe sulmi ndaj princit shqiptar Gjergj Kastriotit -Skenderbe, i cili arriti t’i rezistojë. Beteja e dyte e Fushe Kosoves ishte rezultat i perpjekjeve te Huniadit për të bashkuar forcat me Skënderbeun, por pa sukses. Por nga kjo humbje, Skenderbeu doli i paprekur, pasi nuk arriti dot në kohë në Fushë Kosovë. Historianët thonë se Skenderbeu u vonua nga princi serb Brankovic, i cili nuk e lejoi të kalonte nëpër despotatin e tij. Kur Skenderbeu mësoi se beteja morri fund dhe forcat e koalicionit ishin thyer keqaz, ai i zemeruar u lëshua me trupat e tij nëpër territoret e Brankovicit duke djegur e shkaterruar çdo gjë. Në fakt, Skenderbeu nuk dinte një gjë tjetër; se në Betejën e Fushë Kosovës, Brankovici kishte kaluar në anën e sulltanit, pas grindjejes me Huniadin se kush prej tyre duhej të udhëhiqte koalicionin – Huniadi i kishte ofruar Brankoviçit postin e nënkomandantit por ky e hodhi poshtë me përbuzje dhe nga inati u bashkua me trupat e Sulltan Muratit. Pas fitores në Betejën e dytë të Fushe Kosovës, 1448, Sulltani shkoi në Adrinopojë, për t’u kthyer vetëm pas disa muajsh, në pranverë, me një ushtri prej 80-mijë trupash – dhe me armën e tij të re (topat me gjyle) – për të larë hesapet me Skënderbeun, i cili tashmë dukej i vetëm.
1845 – Sipas një gazete të Bostonit, audienca u larguan nga salla kur autori filloi të lexojë një poemë të frikshme. Njerëzit ikën në shenjë kundërshtimi ndaj Edgar Allan Poes, i cili ishte lexuesi dhe autori i poemës i Korbi. Në vitin 1918, në kuadër të një nisme për përkthimin e kryeveprave të letërsisë botërore, Fan Noli u solli shqiptarëve edhe këtë poemë të Poes. Ja disa vargje nga:
Korbi – Edgar Allan Poe
(shqipëroi Fan Noli)

“Një mes-natë të bezdisur
Tek këndonja i zalisur
Disa pralla dhe magjira
Të një shkence të harruar,
Tek dermitnja i kapitur
Befas vjen nje e trokitur,
Me ngadalë e goditur
Përmi dere t’ odes sime.
“Dikush është, thashë, jashte
Që troket mi deren time –
Vetem kjo, dhe asgjë më.
….
Më zu gazi, më shkoi tmerri
M’ atë Korb të zi si Ferri,
Që po mbahej aq’ i rëndë
Aq’ i larte dhe i thom:
“Ndonese je perçe-prere,
S’ka dyshim, je trim i ndjerë,
Korb i mvrojtur, i vrerosur,
Arratisur zall me zall;
Thua-m’ emrin tente me nam
Ans detit Plutonian!”
Thotë Korbi: “Kurrë më,”

U-çudita fort, pa masë
Kur dëgjova Korb të flasë..”

1888 – Botohet numri i parë i revistës National Geographic. Në fillim, Revista doli jo rregullisht – materialet ishin vështirë për t’u mbledhur. Por kjo gjendje  nuk zgjati shumë; Revisa filloi të bëhej e famshme për hartat dhe persiatjet fotografike të njerëzve dhe vendeve ekzotike. Sot, revista National Geographic ka rreth  8.5 milion parapagues në mbarë botën.
1931 – Gangsteri Al Capone dënohet për shmangje pagimi të taksave mbi të ardhurat me 11 vjet burgim. Atij gjithashtu i kërkohet për të paguar të gjitha taksat e prapambetura, me interes, plus një gjobë. Në kulmin e karrierës së tij, Kapone thoshte se nuk mund të dënohej për mospagim taksash pasi fitimet e tij nga tregtia e pijeve ishin të paligjshme. Duket se Al Kapone nuk lexonte gazeta, sepse do të ishte njohur me lajmin mbi një vendim të gjykatës së lartë ku thuhej se vetëm për shkak se fitimet janë të paligjshme nuk do të thotë se ato nuk janë subjekt i taksave – Ishte ende periudha e prohibicionit, kur në SHBA ndalohej prodhimi, shpërndarja dhe shitja e pijeve alkoholike, Kjo masë kishte hyrë në fuqi në vitin 1920 dhe u shfuqizua më 5 dhjetor 1933.

1933 – Albert Einstein (Ajnshtajn) mbërriti në Shtetet e Bashkuara si refugjat politik i ikur nga Gjermania naziste. Kjo çështje sikur ishte harruar, kur në vitin 2011, zyrtarë britanikë të emigracionit njoftuan se krejt rastësisht kishin zbuluar dokumentin e emigrimit të Ajnshtajnit në Angli, pas ikjes së tij nga Gjermania naziste. Zyrtarët në Aeroportin Heathrow mbetën të habitur nga zbulimi i kartës së hyrjes (për 80 vjet e mbuluar nga pluhuri), e cila shënon ardhjen e shkencëtarit legjendar në Britaninë Madhe. Sipas dokumentit ,” ati i fizikës moderne” kishte mbërritur në Dover më 26 maj 1933 nga qyteti Ostende i Belgjikë. Në formularin e emigracionit, Ajnshtajni e përshkruan profesionin si “professor”; shtetësinë “zvicerane”;  dhe se po shkonte në universitetin Oksford. E veçanta rreth këtij dokumenti për historianët është se Ajnshtajni kishte hequr dorë nga shtetësia e tij gjermane vetëm disa javë më parë, në reagim të zemëruar ndaj politikave naziste. Anglia u bë strehë për shkencëtarin e madh për disa muaj, derisa ai u nis për t’u vendosur përfundimisht në SHBA. Policia britanike e mbajti Ajnshtajnin nën masa të rrepta mbrojtëse nga frika e ndonjë vrasje të mundëshme nga agjentët e zbulimit nazist. Fituesi i Çmimit Nobel, që nga viti 1914, kishte qenë profesor nderi në Akademinë Prusiane të Shkencave në Berlin. Por, kur Adolf Hitleri u bë Kancelar i Gjermanisë në vitin 1933, ai shpalli përndjekjen dhe urdhëroi djegien e librave të autorëve hebrenj, përfshi ato të Ajnshtajnit, Duke mos duruar dot këtë lloj klime, shkencëtari i madh u detyrua të  ikte.
1979 – Nënë Tereza nderohet me Çmimin Nobel për Paqe për punën e saj me të varfërit në Kalkuta të Indisë. Në moshën 12 vjeçare , kjo vajzë shqiptare katolike, Agnes Gonxhe Bojaxhiu, dëgjoi një thirrje. Perëndia kërkoi që ajo t’ia kushtonte jetën e Atij –  dhe kështu hyri në një manastir vajzash, mori arsimim, dhe u dërgua në Kalkuta të Indisë, si mësuese. Emri i saj i ri ishte Tereza. Në Indi, murgesha ose Motër Tereza mori një thirrje të dytë prej Perëndisë: “për të ndihmuar të varfërit, njëkohësisht duke jetuar mes  tyre” – kështu ajo themeloi një motërzim të ri që e quajti Misionaret e Bamirësisë. Nënë Tereza dhe përkrahësit e saj ndërtuan në Kalkuta shtëpi për jetimët , azile për lebrozët dhe qëndra për të sëmurët pa shpresë shërimi. Organizata Misionaret e Bamirësisë gjithashtu u angazhua në punë e ndihma në pjesët e tjera të botës. Murgesha modeste u bë i njohur në të gjithë botën. Në vitin 2003, Papa Gjon Pali i dytë mori hapin e parë drejt shenjtërimit të saj, duke e lumturuar.

Mendim i ditës
“Kushdo që rrit qoftë edhe dy kallinj misër ose dy fijet bari, i shërben vendit më shumë se të gjithë politikanët së bashku”.
Jonathan Swift

* Kortezi VOA

James W.Pandeli: Shqiptarët, muze i gjallë i kulturës në botë

by

Interviste me shkrimtarin shqiptaro-amerikan James W.Pandeli/

Nga Raimonda MOISIU/

Ai nuk ka qenë kurrë në Shqipëri, por për të di pothuaj çdo gjë. E njeh historinë, vuajtjet, luftërat, emrat dhe personazhet. Shkrimtari dhe eseisti shqiptaro-amerikan, James W. Pandeli e ka origjinën nga Devolli i Korçës. Gjyshërit e tij emigruan në SHBA, respektivisht aty nga vitet 1904, 1911, 1917 dhe 1920. Babai i tij ka lindur në fshatin Tren të Devollit dhe emigroi në SHBA kur ishte 5 vjeç, ndërsa e ëma lindi në Filadelfia nga prindër shqiptarë në dhjetor 1920. James W. Pandeli është një produkt i erës “Noli-Konica” në Amerikë. Ai është diplomuar në Universitetin e Konektikatit në vitin 1966 për ekonomi dhe në vitin 1975 në Kolegjin Juridik të Kalifornisë e mban titullin Doktor-Jurist. Librin “Oh Shqipëri, Shqipëria ime e mjerë” e botoi në vitin 1980, duke zbërthyer një pjesë të “gjenezës së historisë të popullit ilir, që prej vitit ‘700, para erës sonë”. Libri është botuar edhe në shqip në marsin e këtij viti në Kosovë. Në këtë libër ju do të kini kënaqësinë të mësoni më shumë mbi çamët, gegët, toskët dhe labët, rrënjët e gjenezës ilire të popullit shqiptar, gjë që tregon se në të shumtën e rasteve grekërit e lashtë apo kronikanët e kohës, kanë fshehur të vërtetën rreth botës së lashtë ilire dhe shqiptare. Në të është pasqyruar me një theks të veçantë historia e lashtë shqiptare në letërsinë greke, gjëra që nuk kanë qenë në gjendje të shprehen më parë. Për titullin “Oh moj Shqipëri, Shqipëria ime e mjerë” autori u frymëzua nga Pashko Vasa. Ai nuk ka dyshime se ilirët janë pasardhës të pellazgëve, e për këtë faktet i gjen tek greku Hesiod…
Libri është një përgjigje e menjëhershme e një ideje të menjëhershme. Është pasqyruar me një theks të veçantë historia e lashtë shqiptare në letërsinë greke, gjëra që nuk kanë qenë në gjendje të shprehen më parë. Libri është titulluar “Oh moj Shqipëri, Shqipëria ime e mjerë”, si një inspirim i autorit nga vargjet e “Hymni i Çlirimit” të Vaso Pashës:

“O moj Shqypni, e mjera Shqypni,
Kush të ka qit në krye n’hi? Ti ke pas qënë një Zonjë e randë,
Burrat e dheut të thirrshin Nanë!”

James Wm. Pandeli, e shikon fat, për të analizuar një këndvështrim ilirian të ri “Oh, Shqipëri, Shqipëria ime e mjerë” të lidhur me diçka në histori, për ta kuptuar e besuar botën e lashtë pellazge-ilire-shqiptare, prejardhjen e fjalëve ilirishte të lidhura me diçka në histori, si në shkrimet e Hesiodit, pra diçka nga klasicizmi grek. Është historia e “Nënës Shqipëri”, që nga fillimi i botës-shprehet – James Wm.Pandeli. Për më shumë ndiqni intervistën që unë pata fatin të bëja me të!
Thuhet: James wm. Pandeli është produkt i erës Noli-Konica. Çfarë mund të na thoni për këtë lidhje midis Ju dhe atyre?
Të katër gjyshërit e mi kanë qenë të gjeneratës së Fan Nolit. Erdhën në Amerikë aty nga vitet 1904, 1911, 1917, 1920. Prindërit e mi janë martuar në kohën kur Faik Konica jetonte e vepronte në Amerikë. Gjyshi tjetër, largohet nga Shqipëria në vitin 1884, në moshën nëntë-vjeçare dhe ka punuar në miniera, në Egjipt, Bullgari, Turqi dhe në fund në Rusi. Unë kam edhe sot e kësaj dite monedha të kohës së Car Nikollas që datojnë nga viti 1898, që mendohet të jetë edhe viti i mundshëm i kthimit të tij në Shqipëri. Diku aty pas vitit 1915, ndërtoi një shtëpi në Korçë dhe pati dy fëmijë. Largohet përsëri nga Shqipëria drejt Amerikës.

Cili është libri tuaj i parë?

Libri im i parë dhe i vetëm është “Oh Shqipëri, Shqipëria ime e mjerë”. Më pas krijimtaria ime ka qenë më produktive duke shkruar esse.
Çfarë viti ka qënë kur u botua libri?
Viti 1980.
Nuk e kam ditur që ju e paskeni botuar aq herët…
Po, po.
Sa vjeç ishit?
36.
Të shkruarit ka qenë një ndjesi pasioni i hershëm i juaji, apo ju e ndjenit se diçka duhej të shkruhej?
Ka qenë një dëshirë e madhe e imja për të shkruar historinë e prejardhjes, rrënjët pellazgo-ilire –shqiptare. Shumë fakte të rëndësishme dilnin ndërsa lexoja “Gjeneza e zotërve”, të Hesiodit, në vitin ‘700 para erës sonë, dhe kjo më shtyri të mendohem se çfarë unë kam për të bërë. Fillova të eksploroja rreth fiseve çame, gegë, toskë dhe idetë në lidhje me identitetin shqiptar nga koha pellazge, duke përdorur di-oun-sis si një tezë për të deshifruar idetë. Disa zbërthime historike të shkruara nga një urtësia e intelektit të emigrantit të hershëm në SHBA, mik i familjes, Ali Rushit, Plaku i Konispolit, në vitin 1972, më inkurajuan që të përqendrohem në lashtësinë pellazgo-ilire.
Ju keni botuar librin tashmë të titulluar “Oh Shqipëria, Shqipëria ime e mjerë”, që në vitin 1980, si ia keni arritur ta botonit?
Kjo nuk ka aspak lidhje me besueshmërinë për botuesit apo redaktorët. Këto kërkime e studime që lidhen me historinë e lashtësisë ilire duhet të zhvillohen më tej e të bëhen prezent nga studiues e historianët shqiptarë dhe jo të huaj. Ky është një projekt tërësisht i plotfuqishëm shqiptar. Librin e botova vetë në përputhje me politikat e botimit e të drejtën e autorit. I kam dhënë katër kopje misionit shqiptar në OKB, në datën 1 Prill 1980. Aty ia kam dhënë në dorën time Z. Todi Rizo.
Është thënë e vlerësuar, në rast se libri “Oh, Shqipëri, Shqipëria ime e mjerë”, shkruar nga James Wm. Pandeli do të rezultojë të vërtetën një ditë, ai do të jetë libri më i madh në historinë e shkruar shqiptare. A është ky libër i bazuar në fakte të vërteta historike?
Unë e kuptoj se çfarë përbëjnë faktet historike. Nëse ju, iu referohemi burimeve të botuara duhet të pyesni veten se çfarë është paraqitur në fakt. Nga tezat e hedhura nga të tjerët në lidhje me  historinë pellazge–ilire–shqiptare duhet tu besosh paraardhësve që kanë lidhje me historinë shqiptare, dhe jo ato ç’ka na sugjerojnë dijetarët e huaj, fetë e mëvonshme. Nga kjo pikëpamje ata kurrë nuk kanë mundur ta shkojnë nëpër mend deri në thellësi të ekzistencës tonë, pasi ata kanë qenë të shtyrë nga interesat e tyre dhe e kanë parë veten të “rrëzuar nga pemët”, sepse çdo gjë ka qenë e bazuar në fakte historike. Qeramikat më të lashta të gjetura janë një proces i arsyetimit dhe shpjegimit të vështirë për pasaktësitë. Në fakt ne duhet t’i falënderojmë, sepse idetë, tezat e tyre, në lidhje me para-historinë krijojnë një vakuum, një boshllëk, në argumentet e tyre. Besoni apo jo, grekët vuajnë shumë nga kjo. Dhe dalim në përfundim se të gjitha tezat dhe argumentet e tyre dështojnë dhe ADN shqiptare ka qenë e pranishme që në lashtësi. Askush nuk mund të dalë me fakte historike para, por nga përdorimi i zgjuar dhe i ndershëm të fakteve, emrat e lashtë, domethënies së fjalëve, rrënjët e emrave të fiseve një tablo më të qartë të evoluimit të së kaluar. Asnjë grup tjetër nuk ka qenë në gjendje të provojë atë që është e pamundur, të mbulojë lashtësinë pellazgo–ilire-shqiptare. Por ajo ç’ka mua më sjell ndërmend, në rast se ky libër provon të vërtetën, ai do të jetë libri më i madh historik i shkruar ndonjëherë, që do të thotë një këndvështrim i ri, deri tani i paimagjinuar, jo i ndërtuar mbi të pavërteta, por për të dhënë të vërtetën, që në fakt është e vërteta e shkruar. Kjo është më se e vërtetë, pa konsiderata për perceptimin e njeriut para-historik, gjuhën dhe faktet historike. Ky proces i së vërtetës prodhuar gjatë shekujve, ndërsa pellazgo-ilirët ishin në shakullinë e pushtimit dhe trazirave, fillimisht nga legjionet e perandorive romake, pastaj bizantine, pastaj otomane dhe më pas nga paqëndrueshmëria e shteteve–komb, dhe dyndja e grupeve të huaja etnike në këto qindra vjet. Fakte interesante dalin kur te filmi ”Aleksandri i madh” (Alexander the Great). Përfytyroni për një çast Aleksandrin e Madh duke u bërë thirrje trupave të tij ilire: “Ti kanas, kala”. Dhe një fakt shumë interesant në histori është shkruar nga vetë Hesiodi, për perëndeshën Afërditë, simboli i dashurisë dhe mbarësisë. Historia më e mundshme e lindjes së Afërditës është versioni që unë kam shprehur në librin tim. Shqiptarët e sotëm duhet të kuptojnë se ekuilibrat duhet të bëhen në idenë e tyre, por kjo nuk do të thotë të dorëzohen.
Ku fillon fillon libri? Ju u nxitët nga ndonjë studim rreth kërkimeve mbi lashtësinë ilire, apo u frymëzuat nga diçka tjetër?
Unë gjithmonë kam pasur kënaqësinë dhe dashamirësinë të lexoj mbi historinë e popullit tim shqiptar. Ajo ç’ka është shkruar nga të tjerët, si edhe ajo e shkruar nga shqiptarët, aty vjen edhe frymëzimi edhe kureshtja intelektuale, për të treguar ç’ka më lidh mua një shqiptaro-amerikan me popullin shqiptar. Ishte viti 1979, kur unë shkova në bibliotekën e Ft. Lauderdale, Florida. Ndërsa po lexoja Hesoidin, dhe mbaja shënime, i bëra pyetjen vetes: ”A mund të jetë ideja sipas versionit të lashë se fillimi i botës ishte burimi i lumit Shkumbin?? Kjo mund të mos ketë qenë fakt i një fillimi, por këto teza mund të jenë hedhur që në lashtësi, nga gojëdhënat e banorëve të kësaj zone. I erdha rrotull bibliotekës, dhe për çudinë time, rrëmbeva një libër gjeografik, dhe ishte vërtet befasuese e habitshme gjeta emrin e vjetër të lumit ishte “Genusus”. Aty kuptova se çfarë zbulova. Ky emër i lashtë ishte një pjesë dhe fakt i historisë. Një pjesë, që sa bashku me të tjerat na japin një ide të mundshme.
Si ka mundësi që ju të paraqisni një këndvështrim të ri, në shkrimin e Hesoidit, dhe se ai shkrim vlen edhe për pellazgo-ilir-shqiptarët?
Hesoidi më dha mundësinë që të jem në gjendje të prodhoj një interpretim të ri, një kaos të koncepteve të epokës së gurit dhe në “fillim të krijimit të botës” në histori. Kam luajtur me argumentat. Pra, pse jo “Çam & Geg”. Në fillim duket si diçka e pabesueshme, por ashtu si edhe idetë e tjera, u konsideruan si katalizator, u shëndruan më shumë esenciale, edhe me analizimin e tezave të ndryshme. Ajo ç’ka është më e rëndësishme është të kemi besim në krijuesit e lashtësisë dhe të vazhdojmë të ecim në labirintet e shtjellimit të këtij procesi. Disa vite më vonë unë fillova të shkruaja esse, për të sqaruar dhe mbrojtur tezën time, çfarë kishte nevojë për tu përsëritur, më pas implikimet, dhe unë e kuptova se sa drejt ishin mendimet e mija. Ky studim i racës shqiptare hap disa aspekte të veçanta në lidhje me atë që unë e quaj ADN shqiptare. Aftësia ime mendore nuk mundet të pushojë!!
Ne e dimë tanimë. Në rast se prova kërkohet vetëm në shprehjen ”almost impossible” (pothuajse e pamundur). Si do ta argumentoni Çam, Gegë, Toskë & Lab dhe evoluimin e historisë shqiptare për akademikët/historianët skeptikë?
Fraza “pothuajse e pamundur”, doli nga unë. Gjëja më pak e rëndësishme tashmë si rezultat i punës sime dhe viteve të shkuara, janë skeptikët, ata të cilët ushqehen me zaptimi e tokave dhe humbjes së identitetit. Këto ditë ikën në të vërtetë, por akoma ka gjasa që të vazhdojnë. Ata e ushqejnë veten me këto ide, por kjo nuk u jep atyre dinjitet, sepse ata do të terminizohen anti-shqiptarë. Çdo kush është i mirëpritur me ide, edhe në rast se janë anti-shqiptarë, por, koha e të pandershmëve ka mbaruar. Historiani ose akademiku me argumente dhe ide dinjitoze e të ndershme sigurisht që është më se i mirëpritur për diskutim. Përshembull, imagjinoni se sa grekët mund të mësojnë për të kaluarën e tyre, nëse ata e marrin seriozisht punën time. Edhe studiuesit perëndimorë në Europë e Amerikë mund të përfitojnë. Kjo do të provonte edhe njëherë se sa kanë gabuar në bërjen e historisë. Pra ku është dituria? E njëjta gjë vlen edhe për sllavët. Imagjinoni të gjithë ata mund të mësojnë rreth trashëgimisë së tyre, si p.sh. fjalët “Alps” (Alpet) apo “plain” (fushat). Por ata u shndërruan në “puppets” (kukulla) të interesuar për të mësyer e pushtuar Ballkanin, edhe vetë “puppets”, për veten e popullin e tyre duke e përvetësuar atë si trashëgiminë e tyre kulturore. Skeptikët? Çfarë? Janë ajo lloj race që janë xhelozë për prejardhjen e lashtë të popullit shqiptar. Ata vetëm i mbajnë sytë nga Rusia, jo për përfitime kulturore, por për të vazhduar valën e tyre të represionit në Balkan. Nëse ju i merrni me shaka këto që ju them, hidhni vështrimin në Greqi, çfarë po ndodh, njerëz të trishtuar për vendin e tyre, të dëshpëruar me trazirat ekonomike. Por kjo do të vërtetohet së shpejti edhe në Amerikë. Konceptet Çam, Geg, Tosk & Lab, kanë evoluar që në kohët e lashta në rrethinat e lumit Shkumbin, ashtu që aty ku ka filluar edhe jeta e njerëzve primitivë. Në nuk mund ta përfytyrojmë këtë kohë primitive, por ne mund të reflektojmë duke shfrytëzuar idetë e tezat e ndryshme, të përmendura më lart, perceptimet, faktet, gjuha, fjalët dhe emrat që i kanë mbijetuar gjithmonë evolucionit.
Kjo dituri vjen nga diku…
Dituria vjen nga eksperiencat e mia në jetë, që në moshën e hershme. Unë e kam kuptuar se pa arsimin nuk mund të ecësh, dhe nuk kam marrë parasysh koston e lartë, por kam ecur dhe bërë më të mundshmen.
Është kjo ç’ka ju e reflektoni në shkrimet tuaja?
Intelekti im është produkt i krijimit final, prirjet e mija kanë qwnë gjithmonë koncepte të rëndësishme të të kuptuarit dhe të pamundurës.
Ku jetoni?
Në Florida.
Si e interpretoni krizën e tanishme ekonomike globale? Është një trillim apo realitet?
Oh, ajo është një realitet tashmë që i ka rrënjët shumë të vjetra e të thella. Të vjetrit e kuptojnë dhe e analizojnë më mirë këtë.
Cilat janë ndjenjat tuaja për Kosovën e Shqipërinë?
Ndjenjat e mija janë të njëjta drejt së njëjtës strategji për “Nënën Shqipëri”. Nëna Shqipëri si gjithmonë në histori tregon forcën e saj nëpërmjet inteligjencës dhe atdhetarizmit të shqiptarëve të Ballkanit, por edhe jashtë Ballkanit.
A e konsideroni veten shqiptar?
Unë jam shqiptar i besimit e pasardhës e pellazgëve, ilirëve, shqiptarëve, e këtë e them me shpirt. Merreni këtë koment seriozisht kur ju shqyrtoni ngjarjet aktuale interpretimin shpirtëror dhe të qenit njeri, në këtë shtëpi të përbashkët që quhet toka mëmë. Nuk e bëj sa për tu dukur, por për të moralizuar, menduar shpirtërisht në këtë të vërtetë, që çdo njeri duhet ta përfytyrojë. Kjo është rëndësia e zbulimit të gjenezës pellazgo-ilire-shqiptare në kuptimin më madhor, sepse ata kanë ekzistuar dhjetëra-mijëra vjet më parë, dhe se njeriu ka arritur përtej kapacitetit të tij, për të menduar e vlerësuar ndjenjën shpirtërore për tokën amtare.
Ju thatë se inspirimi iu vjen nga origjina juaj shqiptare. Shkrimet, essetë tuaja, fantazohen apo krijohen ashtu si ishin? Kam përshtypjen se ato ndikojnë…
Jo. Frymëzimi nuk vjen nga “lart” por kjo “lart”, vjen si rezultat i vështrimeve ndaj kulturave të tjera, njerëzit e tjerë, kapacitetet dhe aftësitë e tjera më të mundshme, apo nga të rinjtë pellazgë-ilirë-shqiptarë. Puna ime vjen nga vlerësimi dhe respektimi e paraardhësve, me krijimtarinë e forcën e tyre, në kujtim të tyre, për mbijetesën tonë.
Pse shkruani?
Unë mendoj se nga kjo bisedë ti e ke kuptuar tashmë pse unë shkruaj dhe ti mund të mendosh pse unë ndjehem shqiptar. Unë kam qenë shumë i lidhur me historinë shqiptare. Ju këtë mund ta lexoni të pasqyruar, duke lexuar librin tim, idetë, zbulimet e mija, sepse ato tashmë janë përgjithmonë të vendosura në kontekstin shqiptar si një zanafillë.
Çfarë po shkruani tani?
Tani jam i interesuar për gjendjen ekonomike amerikane. Unë jam ekonomist dhe është një situatë që e kuptoj shumë mirë.
Një mesazh për komunitetin shqiptar?
Ju lutem, mos harroni fjalët e Muharrem Cerabregut: ”Shqiptarët janë muze i gjallë i kulturës në botë? Gjithçka unë bëra, e bëra për të hapur një dritare për të kuptuar se ç’është prejardhja, origjina. Ju lutem gjithashtu kini parasysh, unë jam gjithmonë i ndërgjegjshëm për vuajtjet e popullit tim shqiptar, për 50 vjet në Shqipëri e Kosovë, dhe më gjerë, në Ballkan. Brezi i ri ka një potencial, jeton në një botë perëndimore të lirë dhe industriale, produktive, të cilët kanë mundësi të mësojnë akoma më shumë për lashtësinë. Për të bashkëpunuar së bashku sa herë e kudo që është e mundur, të ndihmojnë shqiptarët për të kapur majat. Ky është “kismeti”, dhe ADN jonë!

Ju faleminderit!

Qofshi o nderuar dhe krenar për shpirtin tuaj shqiptar!

Bisedoi: Raimonda Moisiu

Hartford, CT- USA!