Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Bashkebisedim vatranesh ne Florida

by

Nga Lek Gjoka/

Ne nje te diele pasdreke ku i gjithe Amerika ishte mberthyer me ethet e finales se madhe te Super Bowl  dega e shoqates “Vatra” ne Jacksonville Florida zhvilloi nje takim bashkbisedimi miqesor me antaret e saj ne nje nga sallat e hotelit”Fairfield Inn & Suites”Jacksonville Butler Boulevard .U mblodhen nje e nga nje antaret e kesaj dege.Megjithese pjesmarrja le per te deshiruar dhe cdo antar duhet te bisedoje disi me vete kur ka vendosur ti sherbeje Atdheut se sherbimi ndaj memedheut do korretese, kohe, shpenzime si dhe lodhje ngarkuar me stres .Sigurisht qe gjithkush e merr shperbilim ndaj ketij sherbimi te shenjte ndaj asnjere nuk duhet te mendojme se cfare na jep neve Shqiperia por cfare i japim ne asaj sepse ajo na ka dhuruar gjakun e shqiptarit qe nuk e blen dot me asnje lloj pasurie.

Takimin e hapi kryetari i deges zoti Adriatik Spahiu ku beri nje pershkrim te shkurt te jetes foshnjore te kesaj dege qe nga 18 Nentori 2012 dita e themelimit e deri ne sot.Foli per arritjet dhe veshtiresite qe kane kaluar ne pak muaj jete. Pastaj beri edhe prezantimin e dy antareve te rinje mesuesen e talentuar nga Pogradeci Lavdie Mato dhe pronarin e firmes “Martini Furniture” nga Lezha Sander Martini.Pasi i falenderoi per deshiren e mire per tu bere pjese e Vatres kesaj familje te madhe te mergates shqiptare te Amerikes iu uroi suksese qe te gjithe bashku te punojme edhe me shume ne bashkimin e shqiptareve jo vetem te Jacksonvilles por te gjithe Florides.

Me pas antari i bordit drejtues Bukurosh Curri foli me gjeresisht per aktivitetet e shoqates si festimin e 100 vjetorit te Pavarsise,vitin e ri 2013 si dhe per koncertin organizuar me aktoret e humorit shqiptar Behar Mera ,Rita Lati dhe kengetaren  Valbona Halili.Gjithashtu ai iu kerkoje antareve te jene disi me aktvive sepse edhe eksperianca ne organizime te tille eshte e paket nga ana e tyre ndaj pa mbeshtjen e te gjitheve suksesi do te jete minimal.

Pas nje heshtje te shkurter nisen diskutimet e antareve ku Doktori i Shkencave Mjeksore zoti Ali Lushnja falenderoi bordin drejtues te shoqates per punen e kryer ne kete pak kohe dhe perkushtimin e madh ndaj diaspores shqiptare te Jacksonvilles sepse dihet qe koha ne Amerike eshte mjaft e shtrenjte dhe e kufizuar Diskutimet nga antaret nisen aq lirshem saqe dukej si nje familje e madhe qe bisedon per hallet,gezimet ,problemet e te gjithe familjes dhe rruget per zgjidhjen e tyre.

Mesuesja Lavdie Mato duke marre fjalen i falenderoi per ftesen dhe e quajti aktin e themelimit te deges se Vatres ne Jacksonville si nje akt te per t’u pershendetur sepse eshte shume e veshtire t’i bashkosh shqiptaret e Jacksonvilles(si kudo ne Amerike) sebashku per arsy nga me te ndryshme.Gjithashtu ajo ftoi bordin drejtues per bashkpunim te me tejshem me shqiptaret e tjere qe po mundohen te krijojne shoqata te tjera por qe ne te shumten e rasteve shuhen ne heshtje ndaj te gjithe te bashkuar do te jemi te gjithe fitimtare dhe jo te deshtuar.

Me pas bordi drejtues foli per planin e shoqates deri ne mbledhjen e rradhes.Gjithashtu bordi  do te mblidhet serisht per te bisedur me tej per organizimin e feste se 8 Marsit festen se Nenave dhe motrave shqiptare ne cdo cep te rruzillit tokesor.

Ne fund si tradite e zakonshme qe jeton gjithmone ne ndienjat e shqiptareve edhe ne mergim si mikpritja, bujaria,etj, kryetari i deges se Vatres  Z. Adriatik Spahiu shtroi nje kontej me ushqime tradicionale shqiptare per nder te dy antareve te rinje qe ju bashkuan kesaj Vatre te madhe me deshiren e mire per te ecur me tej  dhe qe do te mundohen dhe do te punojne me perkushtim me te gjithe antaret e Vatres jo vetem per bashkimin e shqiptareve te Jacksonvilles por edhe te Orlandos dhe Daytona Beach qytete te Florides afer njera-tjetres .Si kujtim eshte edhe nje shkrepje e aparatit fotografikt nga Doktori i Shkencave Mjeksore doktor Ali Lushnja ,  qe tani per tani eshte thjeshte nje fotografi e zakonshme por qe brezat e ardhshem do te ndihen krenare me ne sikur jemi ne krenare per Nolin,Konicen dhe te gjithe vatranet e Amerikes tash nje shekull qe punuan per te miren e shqiptareve dhe te  kombit tone Shqiperise.

Jacksonville Florida

Shkurt 2013

Independent: “Super-stuhia” diellore po vjen, i kemi 30 minuta kohë

by

Një “super-stuhi” diellore mund të përplaset në satelitët komunikues të Tokës, të shkaktojë mungesë të rrezikshme të energjisë në rrjetin kombëtar dhe t’i shkatërrojë ndihmat madhore të navigacionit të aeroplanëve, thuhet në një raport, shkruan në fillim të artikullit e përditshmja londineze, “Independent”.
Është e pashmangshme që një stuhi ekstreme diellore – e shkaktuar nga shkëputja e miliarda tonelatave të materies me energji të madhe të Diellit, që lëvizin me shpejtësi prej një milion miljesh në orë – do ta godasë Tokën, një kohë në të ardhmen e afërt, por është e pamundshme të parashihet më tepër se 30 minuta para se aktualisht të ndodhë, ka tërhequr vërejtjen një ekip i inxhinierëve.
Vlerësohet se super-stuhitë diellore ndodhin një herë në 100 ose 200 vjet, ndërsa një stuhi e fundit e këtillë e ka goditur Tokën në vitin 1859, shkruan e përditshmja londineze “Independent” dhe shton se inxhinierët thonë se megjithëqë asgjë nuk ka ndodhur në vitet e gjithësisë, ne jemi shumë më tepër të ndjeshëm tash se sa para një shekulli, për shkak të pranisë gjithëpërfshirëse të elektronikës moderne.
“Konsensusi i përgjithshëm është se super-stuhia diellore është e pashmangshme, pra është çështje vetëm se kur do të ndodhë”, thuhet në raportin e një grupi të ekspertëve të Akademisë Mbretërore të Inxhinierisë në Londër, lidhur me motin ekstrem të gjithësisë, transmeton gazeta “Independent”.
Në gjysmëshekullin e kaluar, ka pasur një numër të “shmangieve nga caku”, kur një eksplodim “masiv i shkëputjes në formë kurore” të materies energjetike nga Dielli është përhapur në gjithësi, duke e anashkaluar për pak Tokën.
Në vitin 1989, një stuhi relativisht e vogël diellore i ka goditur disa transformatorë kryesorë elektrik në rrjetin kombëtar të Kanadasë, duke shkaktuar mungesë të madhe të rrymës elektrike.
Stuhi të ngjashme diellore në mënyrë domethënëse e kanë rritur nivelin e rrezatimit në vitet 1956, 1972, 1989 dhe në vitin 2003, kanë shkruar ekspertët në raportin e tyre.
Profesori Paul Cannon, i cili e ka kryesuar grupin punues të Akademisë për stuhitë diellore, tha se qeveritë duhet t’i formojnë bordet e motit të gjithësisë për t’i mbikëqyrë masat që synojnë minimizimin e ndikimeve të stuhive diellore, shkruan “Independent”.
“Një stuhi diellore do të jetë sfidë, por jo kataklizmë. Dy sfida për qeveritë janë spektri i gjerë i teknologjisë i prekur sot dhe emergjenca e ndjeshmërisë së papritur derisa teknologjia zhvillohet”, tha ai.
“Mesazhi ynë është: mos bëni panik, por përgatituni. Stuhia diellore do të ndodhë një ditë dhe ne duhet të jemi të gatshëm për të”, tha Paul Cannon dhe shtoi se “tashmë janë ndërmarrë shumë hapa për ta minimizuar ndikimin e stuhive diellore në teknologjinë aktuale…Ne vlerësojmë se Mbretëria e Bashkuar edhe më tutje do ta minimizojë ndikimin”.
Stuhitë diellore e godasin Tokën pothuajse rregullisht, por këto janë shumë më të vogla se sa goditja e vitit 1859, që është emëruar sipas astronomit britanik, Richard Carrington, që ishte super-stuhia e fundit diellore e vërtetë.
Një zhvillim i ngjashëm sot do të ndikojë në mënyrë shkatërruese në rrjetin elektrik, ku transformatorët janë veçanërisht të ndjeshëm, pastaj do të ndodhë degradimi i aktivitetit të satelitëve, navigacioni GPS, aviacioni dhe me gjasë rrjeti mobil telefonik, veçanërisht rrjeti i ri 4G, që varet nga satelitët e GPS-it.
“Satelitët janë sigurisht në linjën e parë të super-stuhisë. Ata janë pjesë e infrastrukturës sonë dhe ne kemi shqetësime lidhur me mbijetesën e tyre në super-stuhinë diellore”, thotë Keith Ryden, inxhinier i Gjithësisë në Universitetin Surrey, shkruan në fund të artikullit e përditshmja londineze, “Independent”.

DENVER JEWISH FILM FESTIVAL- BESA

by

BESA: The Promise makes its way back to Colorado giving the community of Denver a chance to see the award winning and internationally acclaimed documentary featuring an original score by Philip Glass, at the Denver Jewish Film Festival:

Tuesday February 12th, 5:40pm

Elaine Wolf Theatre, MACCJCC

350 S. Dahlia St. Denver, CO 80246

BESA: The Promise follows the modern-day quests of two men: American photographer Norman H. Gershman and Albanian toyshop owner Rexhep Hoxha. Their parallel journeys reveal the nearly unknown WWII story of thousands of Jews rescued in Albania, a majority Muslim country. The Albanian moral code of besa requires a promise of protection to anyone requesting it, and carries across generations. Rexhep Hoxha’s father sheltered a Jewish family who left behind three precious Hebrew books. Kept hidden during the nearly half-century of repressive communism following the war, Rexhep must now fulfill his father’s besa and return the books – if he can find the family. When Rexhep meets Norman, an unexpected drama is set in motion, uniting fathers and sons, Muslims and Jews.

Following the screening Producer Bill Morgan will be on hand for a Q&A.

BEST DOCUMENTARY AWARD

Last month, BESA: The Promise opened to two sold out screenings in its hometown at the Washington Jewish Film Festival and took home the Audience Award for Best Documentary. At the WJFF screening BESA: The Promise also proved a great subject of interest for a local social group JAM DC (Jewish and Muslims). JAM celebrated their monthly “dinner and a movie” night by attending a screening of BESA: The Promise.

EUROPEAN PREMIERE

BESA: The Promise made its European premiere in Tirana, Albania on November 8th at the 13th Festival of Albanian Film in the 100th Independence Year. Prime Minister Sali Berisha, Speaker of Parliament Jozefina Topalli and Minister of Culture Aldo Bumçi were all in attendance. Also present was Rexhep Hoxha, whose story is central to the film. The capacity crowd gave the film a standing ovation. Although not in competition, BESA: The Promise was presented with a Special Jury Award by the Festival at the closing night gala.

A short video of the visit to Albania can be seen on the film’s Facebook page.

To view a trailer of BESA: The Promise, please visit besathepromise.com. Presskit, links to reviews and publicity stills are available atbesathepromise.com/press. BESA: The Promise is a production of JWM Productions, the multiple Emmy Award-winning documentary company created in 1996 by Jason Williams and Bill Morgan. For more information about JWM Productions, please visit www.jwmprods.com.

The Producers of BESA: The Promise gratefully acknowledge the generous support of the National Endowment for the Humanities in the making of this film.

DHIMITER BERATI-FIGURE E SHQUAR PER CESHTJEN SHQIPTARE

by

NGA Angjelina Xhara Papalilo*/

Le te citojme ne radhet e para te ketij shkrimi percaktimin qe i ka bere Ernest KOLIQI, Dhimiter BERATTIT:”Ai eshte dekani i Rilindjes…simbol i gjalle i idealeve qe frymezuan levizjen per Rilindjen Kombetare.”Kete vleresim te larte per atdhetarin e flakte Dhimiter Berati, Koliqi e ka bere pikerisht ne festimet e 60 vjetorit te gazetes se njohur “Dielli “organizuar nga “VATRA” e Amerikes.Dhe me poshte vazhdon:”Njeri me natyre te bute, Dhimiter Berati iu shmanget qendrimeve politike e shoqerore te preme.Perpiqet me  u ba ndermjetes mes rrymave te ndryshme ne pershtatje me autoritetin qe i rridhte nga mosha e nga pervoja e gjate politike…”Dhimiter Berati eshte personalitet i spikatur ne politike ne publicistike  e atdhetarizem.Ai  gezonte me te drejte respektin e dashurine e shume personaliteteve te kohes kur po  krijohej per here te pare  shteti shqiptar.Ne leterkembimet e patrioteve te shquar te kohes si Fan Noli,  Luigj Gurakuqi,Mihal Grameno,Mit’hat Frasheri,Lef Noci,Kristo Dako,Pandeli Evangjeli, Dhimiter Zografi,Pandeli Cale etj,emri i Dhimiter BERATIT permendet per misone te rendesishme politike qe ai merrte persiper, ne rrugetimin e gjate e te veshtire te mekembjes se shtetit shqiptar,duke bere pune te medha me nje perkushtim mahnites.Vete i madhi Ismail Qemali do ta kishte ne krah Dhimiter Beratin ne gjithe rrugen qe pershkoi per shpalljen e Pavarsise, nga Bukureshti,neper Durres e Myzeqe deri ne Vloren historike.

Firmetar i dokumentit te Shpalljes se Pavarsise,Dhimiter Berati vinte ne Vlore si delegat i Kolonise se Bukureshtit me nje veprimtari te gjere memedhetare.

Lindur ne Korce e rritur ne Bukuresht,ku kishte emigruar familja e tij ne fillim te shek 19-te,Dhimiter BERATI u shkollua  ne Universitetin Rumun,per shkencat linguistike e juridike.Qe ne moshe te re, vec shqipes e rumanishtes,me nje pune skurpuloze autodidakte pervehteson gjuhet frengjishte, italishte,gjermanishte,qe do te jene nje arme e shkelqyer e tij ne betejat e ardheshme per mbrojtjen e ceshtjes shqiptare ne bote.Ai shquhet per fryme te thelle patriotike dhe zgjidhet nga Shoqata patriotike e Bukureshtit,ne vitin 1904, si sekretar i saj.Kur familja e tij kthehet ne Korce  Dhimitri punon per nje kohe si mesues ne shkollen e pare shqipe. Merr pjese aktive ne Kongresin e Elbasanit dhe ne Kongresin e dyte te Manastirit,ku vendosej per gjuhen shqipe.Ishte nder organizatoret kryesore ne hotel “Kontinental” ne Bukuresht,prej nga niset ISMAIL Qemali me misionin e madh per shpalljen e  Pavaresise se Shqiperise.

Me besnikeri e devotshmeri te madhe Dhimiter Berati punon e mbeshtet fuqimisht qeverine Vlores,duke qene vec antar i Pleqesise  dhe Drejtor i Pergjithshem i gazetes se pare te shtetit shqiptar”Perlindja e Shqiperise”.

Emocionet e casteve te medha te shpalljes se Shqiperise me vete,Ai do t’i shprehte keshtu 10 vjet me vone ne nje gazete te botuar ne Elbasan”Sa e shohim ma se largu, ne pasqyren e mendjes sone ,aq ma e bukur na ngjan kjo dite e kurerezimit te  shpresave tona…”

Duke qene nje nga pjestaret e delegacionit qe udhetoi per ne Europe,kryesuar nga Ismail Qemali,Dhimiter Berati ishte deshmitar dhe emer kryesor, ne perpjekjet per mbrojtjen e pavaresise se brishte shqiptare.Paralelisht ai punon intensivisht me artikuj te botuar ne shtypin e huaj ne mbrojtje te ceshtjes shqiptare.Eshte pjekuria e tij e larte e vetedijes patriotike e politike qe do ta coje ate te botoje librin aq me vlere “Shqiperia e Shqiptaret”botuar ne frengjisht ,ne 1920.

Duke qene edhe antar i delegacionit shqiptar te kryesuar nga kryetari i Regjences,z.Luigj Bumci, Dhimiter Berati lufton per ceshjen shqiptare me kopetence e profesionalizem, qe ia jepte kultura e tij e gjere dhe pervoja e gjate politike ne dobi te atdheut.

Firmen e tij e gjejme ne keto kohe ne shume telegrame e protesta drejtuar Konferences se Paqes ne PARIS.Ne njeren prej tyre drejtuar presidentit amerikan Willson ,lexojme”Ne duam nje Shqiperi te pandare e te pavarur,e cila te pranohet edhe nga vendet e tjera….Te gjithe ne shqiptaret desherojme te jemi te bashkuar dhe pa nderhyrjen e fqinjeve, qe na ndjekin kemba kembes…”

Vec z.Berati ky dokument eshte  firmosur nga Viktor Eftimiu,Stavri Kuneshka,Dhimiter Ilo,etj patriote nga krahina e Korces,e kercenuar aq shume nga pushtimet e huaja.,ne kohen e luftes ballkanike e asaj te pare Boterore.

Ne nje leterkembim mes Luigj Gurakuqit e Lef Nosit lexojme:”Dhimiter Berati ka shkuar ne Bukuresht,te organizoje nje miting per ceshtjen e Korces”

Ndersa Mihal Grameno shkruan se Dhimiter Berati eshte delegat i shqiptareve te Rumanise ne Konferencen Paqes Paris.Ne protesten e shqiptareve te Rumanise Dh. Berati shkruan;”Ne emer te drejtesise e te gjithe principeve,qe duhet te sherbeje si baze e paqes dhe te garantoje jetegjatesine,ne i kerkojme Konferences, te pranoje disa diskutime mbi rajonin e Gjirokastres dhe te Korces,djep te Rilindjes politike te Shqiperise.Jeta e shtetit shqiptar pa distriktin e Jugut,eshte me te vertete e pamundur…”

Ne vitin1921 eshte antar i delegacionit ,ne Konferencen e ambasadoreve ne Gjeneve.Ne nje leter te derguar nga Dh. Berati Pandeli Evangjelit lexojme nje pohim shume te rendesishem “Konferenca e ambasadoreve e konsideron pavaresine dhe integritetin e Shqiperise,si ceshtje nderkombetare”….                                                                                                Fakti me interesant i kerkimeve ne jeten e patrioteve te shquar eshte se si ata nga drejtime te ndryshme,nga pika te ndryshme te botes,u mblodhen dhe u bene mur i pakaperxyeshem per fitoren me domosdo te te drejtave shqiptare.Me 9 tetor 1921 Fan Noli permes nje telegrami drejtuar Pandeli Evangjelit shkruan :”Dhimiter Berati i ka derguar nje njoftim Konferences ku i shkruan se Qeveria e populli shqiptar,duke i konsideruar kufijte e 1913-tes,si minimizim i drejtesise ngs Fuqite e Medha,nuk pranon asnje coptim apo rishikim ,ne dem te atdheut”

Vec aftesive juridike e patriotike per te vulosur mendimet me nje elegance diplomatike kuptimmplote,Dh.Berati,ka bere nje pune te cmuar patriotike ne caktimin e kufijve jugore,duke qene  Antar ekzekutiv i Komisionit te Fuqive te Medha.

Dhe per te portretizuar me shume akoma kete personalitet te shquar te ceshtjes kombetare,le te ndalemi ne menyre te vecante tek librat qe na ka lene trashegim . Ne biblioteken e Fan NOLIT ne Boston ,gjate xhirimit te dokumentarit per Vatren,gjejme nder librat kryesore ,te ruajtur me kujdes librin e Dh.Beratit”Ceshtja shqiptare”,shkruar ne frengjisht.Krahas Fan Nolit,Faik Konices,Mit’hat Frasherit,Dhimiter Berati eshte nga penat e forte qe influencon direkt ne mendjet e personaliteteve evropiane. Vete autori ka botuar ne kete liber nje studim te thelle per ekonomine shqiptare,per risurset e vyera kombetare .Gjithashtu ai sjell aty dhe artikuj te tjere te rendesishem te autoreve me peshe,miq te Shqiperise,qe shkruanin ne ato vite per integritetin e trojeve te lashta shqiptare.Ne kete liber botohen artikujt e kolonelit francez,Lambouch, Betran Bareilles, Edith Durhan, Elise Aubert,J.N.Papiniu, D.Kolovani.Me stil teper konciz dhe teper emocionues Dhimiter Berati ka pergatitur edhe 16 faqe speciale,te shoqeruar edhe me fotografi,ku pershkruan castet kulminante historike te viseve kryesore te Shqiperise etnike.Hyrja e ketij libri permban keto fjale te Tij,te thena me dhimbje ,diplomaci e elegance shprehjeje: “Te shkretet shqiptare….Kush popull ka vuajtur aq shume ,sa ata ne gadishullin ballkanik?!Te persekutuar nga osmanet,te keqtrajtuar nga kleri grek,te perndjekur nga sllavet,ata jane viktime e te gjithe ambicjeve.Lufta ballkanike ka vene nje nyje te pafund fatkeqesish ne Shqiperi.Per te arritur ne fundin e tyre ,eshte e nevojshme qe ata t’ua lene vendin zoterve te vertete,shqiptareve.”(libri u botua ne Paris ,imremieri Henri Dieval)

Nje veper tjeter e rendesishme qe mban emrin e tij eshte”Shqiperia me1937”,ne dy vellime,ku permblidhet nje informacion i plote per hapat e shtetit shqiptar,megjithe veshtirsite e sfidat e shumta qe duhej te perballonte.Ky liber doli ne Tirane ,me rastin e 25 vjetorit te vetqeverisjes se Shqiperise.Ne kohen e Zogut z. Berati,ka mbajtur poste te larta ne administraten shterore shqiptare.Ne nje leter, qe i dergonte gruas se tij Marjetes,qe jetonte ne Rome ,bashke me dy femijet e tij, Pietron e Kolecin, ai i tregon per besimin e math qe kishte monarku per te.Me aftesite e tij te vecanta Dhimiter Berati mban postin e ministrit te ekonomise ne fillim e me pas, ate te ministrit te aresimit.Ne fund caktohet Ambasador i Shqiperise ne Rome dhe lufton deri ne fund per nje perparim perendimor te vendit te tij.

Si erudit i shkalles se pare Dhimiter Berati, gjithe jeten e tij e kaloi nga Shqiperia ,ne Rome ,ne Paris ,ne Gjeneve…e kudo ku vajti punonte me perkushtim per ecjen perpara te atdheut te tij.

Profesori italian Giuzepe Valentini  do ta percaktonte me keto fjale Dhimiter Beratin”Mbante me vete gjithmone nje bastun udhetimi qe dukej sikur thoshte…jam nje ballkanas,por i perkas civilizimit perendimor”ose…”nuk jam as nje ushtarak apo komit,por sherbimin tim e rendit me ate  te nje borgjezi te mire…”

Ne sesionin shkencor qe mbahet ne NY Jork,me 1969,ai mban nje kumtese te rendesishme me titull”Shenime mbi Shqiperine etnike” ,ku zberthen me fakte e dokumenta te rendesishme vecanerisht etnicitetin e krahinave te jugut te Shqiperise.Ashtu si Noli,Dhimiter Berati ka bere nje pune te lavderueshme edhe per autoqefaline e kishes shqiptare,duke e krijuar ate edhe ne Bukuresht.

Dhimiter Berati ka marre medalje te larte nga mbreti i Rumanise”Grand officerDeLa CouponRumania”,ndersa nga Shqiperia “Urdhrin e klasit te pare”.Studjuesi francez Robert Elsie e rendit Dhimiter Beratin ne figurat kryesore qe kane punuar  per historine e re perendimore te Shqiperise. Radio Vaticani,duke perkujtuar me respekt kete figure ,ne nje pervjetor te Dhimiter Beratit,ka thene:”Ne 15 tetor 1886 lindi ne Korce Dhimiter Berati,atdhetar politikan e publicist i shquar…”dhe mbasi ben nje pershkrim te gjithe jetes politike te tij perfundon me fjalet”u detyrua te largohet nga atdheu nen kercenimin e diktatures.U vendos ne Rome,ku bashkpunoi me pjesen me te perparuar te mergates politike shqiptare dhe me revisten “Shejzat” te Ernest Koliqit.”

Dhimiter Berati nderon emrin e tij si shqiptar i perkore patriot,duke u perfshire ne fjalorin enciklopedik nderkombetar te biografive me te shquara ne bote”Who’s who”,me te gjitha meritat e nje jete te plote ne perkushtim te nje Shqiperie perendimore. 100 vjetori i Pavarsise vazhdon sepse shume patriote kerkojne nje kujdes te vazhduar me ngritje bustesh,botime librash,korigjime te teksteve shkollore,ekranizime me emisione e filma…Le te mbeten me fort ne kujtesen popullore ata qe jeten e tyre ia kushtuan ATDHEUT

*Shkrimtare e kineaste

 

LETËRSIA ARTISTIKE NË FAQET E GAZETËS “DIELLI”

by

Nga Naum Prifti*/

Kur flasim për letërsinë artistike në faqet e Diellit, kemi parasysh si letërsinë origjinale nga autorë shqiptarë, ashtu edhe letërsinë e përkthyer nga gjuhët e tjera, prozë e poezi, meqë ato përbëjnë një binom të pandarë.

Duke shfletuar Diellin befasohemi nga larmia e shkrimeve artistikë të botura qysh kur filloi botimi i tij më 1909. Në faqet e tij shihen  autorë me famë ndërkombëtare, e midis të tjerash vlen të shënohet se janë botuar jo vetëm tregime të shkurtra, dhe poezi që praktikisht zenë pak vend dhe preferohen nga gazetat, por edhe novela që vazhdonin disa numra me radhë. Përzgjedhja e veprave të botuara dëshmon kulturën e gjerë të editorëve të Diellit,  njohuritë e tyre për letërsinë botërore dhe po ashtu kontaktet me kritikën bashkë kohëse. Fan Noli, Konica dhe kryesia e Vatrës synonin t’i njihnin emigrantët shqiptaro-amerikanë, me disa nga kryeveprat e letërsisë botërore, edhe pse shumica e lexuesve të Diellit ishin analfabetë, ose vetëm me disa klasa të fillores. Ata e shihnin letërsinë si mjet efikas për edukimin artistik të emigrantëve dhe njëkohësisht patriotik. Nga ana tjetër botimi i letërsisë artistike, sidomos përkthimet ndihmonin të hidheshin poshtë denigrimet e pasosura për gjuhën shqipe nga shovinistët grekë, si  gjuhë barinjsh, e pa aftë të shprehte ndjenja të holla, mendime artistike e filozofike.

Në kohën kur në ShBA doli në dritë “Dielli” në trojet etnike shqiptare, dua të them në katër vilajetet e saj, nuk kishte asnjë gazetë, asnjë revistë shqip, mbasi qeveria turke i quante subversive. Patriotëve Rilindës s’u mbeti rrugë tjetër veç t’i botonin gazetat, revistat e librat shqip jashtë kufijve të perandorisë Otomane. Shtegun e çeli  De Rada  me botimin e revistës  “Fiamuri i Arbërit” në Itali më 1883, e  përmuajshme politike, shoqërore, kulturore. Pastaj botimi i gazetave e  revistave mori hov nëpër kolonitë shqiptare Bukuresht, Sofie, Athinë, Kairo.

Në Amerikë patrioti Sotir Peci nisi botimin e gazetës “Kombi”  më 1906. Aty punoi disa kohë edhe Fanoli dhe përvoja e fituar e ndihmoi të drejtonte me sukses gazetën “Dielli.” Noli ka qenë editori i saj i parë, ai që e vuri mbi themele të shëndosha, çka e dëshmon jetëgjatësia e saj një shekullore. Gazeta si organ i Federatës Panamerikane “Vatra” kishte karakter politik, shoqëror e kulturor, pra t’i shërbente komunitetit dhe atdheut.  Letërsia artistike zakonisht në gazetat jo specifike qe e rastësishme,  anësore, jo e përhershme. Nuk ka asnjë gazetë tjetër që ta ketë kundruar letërsinë si pjesë integrale të punës së saj. Nga kjo anë  gazeta “Dielli” shënon një rekord në shtypin shqiptar të para luftës dhe të pas luftës II botërore, si brenda e jashtë atdheut.

Merita i takon konceptit që kishte Noli, editori i Diellit, për rolin dhe vlerën e letërsisë artistike. Pikpamjet e tij gjetën përkrahje si nga Konica, ashtu edhe nga Kristo Floqi, Kostë Çekrezi, njerëz me kulturë e vizion për të ardhmen.

Te koleksioni i Diellit, vërehen emra autorësh të antikitetit, sikurse Eskili, Herakliti, te ata të Mesjetës, Shakespeare, Moliere, Cervantes, Khajam, te klasikët Gëte, Heinrich Heine, Ibsen, Victor Hugo, Maksim Gorki, Tolstoi, Mopassan, Stendhal, Alphons Daudet, Ibanez, Longfellow, Irving Washington e deri te kontemporanët Fridrih Niçe, Rudyard Kipling, Edgar Allan Poe, Bjornson, etj.  etj.

Shumë nga përkthimet mbajnë firmën e Nolit, ose psudonimet që përdorte. Te libri “Noli i panjohur” Efthim Dodona, me hulumtimet për jetën e Nolit në Harvard, ribotoi edhe përkthimet e tij botuar te “Kombi” dhe te “Dielli.” Ai vëren se komedinë me një akt “Martesa me pahir” të Molierit, Fanoli e quan adaptim mbasi ndryshoi, më sakt shqiptarizoi  emrat e personazheve, spostoi vendin e veprimit në Korçë dhe latinizmat i ktheu në greqizma duke vënë në lojë elementët progrekë. Atje ku profesori grek e pyet me ç’gjuhë do t’i flasë, latinisht, gjermanisht, frëngjisht, turqisht, protagonist ngulmon “Jo! Shqip, shqip, shqip!” Noli e përfundon komedinë me thirrjen “Rroftë Hyrieti. Rroftë Korça greke! Poshtë Masonët!” duke e aktualizuar që të shijohej nga shikuesit emigrantë.

Novelën e Stendalit “Vanina Vanini” Noli e zgjodhi për të theksuar dramën e heroinës, e cila për të fituar të dashurin denoncon kryengritësit karbonarë, por pëson disfatë se Misirili e neverit sapo merr vesh ngjarjen. Dashuria e tij për atdheun është më e madhe se për Vaninën, çka na kujton vargjet e Petëfit “Për dashurinë jap jetën/Për liri jap dashurinë”.

Te “Dielli” gjejmë përkthime nga Faik Konica, Kost Çekrezi, Dennis Kambury, autor i fjalorit të parë anglisht-shqip (1917), Shevqet Bënça, Dhionis Karbunara, të cilët janë të periudhës më të hershme.

Veç përkthimeve të spikatura nga Anglishtja, gjermanishtja, frëngjishtja, rusishtja, jidishtja, disa prej të cilave zunë vend në antologjitë e shkollave, sikurse “Korbi” dhe “Anabel Lee” të Edgar Allan Poes, Noli botoi mjaft poezi origjinale, midis të cilave edhe “Jepni për Nënën,” (25 maj 1917) një manifest që ngriti peshë zemrat e shqiptarëve tej e mbane Amerikës. Dy vargjet e saj “Mbahu Nëno, mos ki frikë/ Se ke djemtë nëAmerikë” u kthyen në shprehje popullore. Epopeja u përsërit gjatë luftës për çlirimin e Kosovës, (1999) me ndihmat kolosale materiale nga emigrantët  dhe me vullnetarët e “Batalionit Atlantiku” që rrëfyen se në rembat e shqiptarëve vazhdonte të rridhte gjaku i Isë Boletinit dhe Adem Jasharit.

Gjatë një shekulli “Diellin” e kanë drejtuar një sërë editorësh, të cilëve u shprehim mirënjohjen për aftësitë dhe zellin e treguar. Pa përjashtim të gjithë kanë mbajtur lart dashurinë për atdheun, të pandarë nga dashuria për liri. Përkulemi me nderim pëpara kujtimit të Kostë Çekrezit, Qerim Panaritit, Xhevat Kallajxhiut, Refat Gurazezit, Eduard Liços, Arshi Pipës dhe shprehim respekt për editorin e fundit poetin dhe studiuesin Anton Çefa. Kërkojmë falje që nuk po i përmendim të gjithë.

“Dielli” u bë tribunë e mendimit shqiptar, jashtë vargojve te censurës komuniste. Në shkrimet letrare të kësaj periudhe shprehet malli për vendlindjen, vuajtja nga mbyllja hermetike e kufijve, dëshira për ta parë atdheun të lirë. Do të sjell si shembull poezinë e Xhevat Kallajxhiut “Si e dua Shqipërinë,” jo aq për bukurinë e vargjeve, se sa për mendimin që ngërthen.

“Un’ e dua Shqipërinë

Të fortë, të lulëzuar,

Me dy bijat të bashkuar

Me Kosov’ e Çamërinë,

Nga Mitrovica n’Janinë.

Un’ e dua Shqipërinë,

Që të hy e dal lirisht,

Të flas haptas, sinqerisht,

Pa frikë dhe kërcënime,

Pa burgje dhe internime.”

Poeti i poemit “Vallja e Vdekjes” bëhet kësisoj zëdhënës për ndjenjat dhe mendimet e të mërguarve politikë.

Do të sjell edhe një shembull tjetër, poezinë e Agim Karagjozit kushtuar dhimbjes për vdekjen e Nënës, hidhërimit që nuk iu ndodh në çastet e fundit, një poezi e ndjerë, mbrujtur me mallëngjim.

Në bazë të copave të botura te “Dielli,” Qerim Panariti redaktoi librin e Konicës “Shqipëria Kopshti shkembor i Europës Juglindore,” dhe po ashtu mblodhi krijimet e Fanolit te “Album “ (II) me krijimet e pambledhura në Albumin e parë, duke evidencuar trashëgimin e Nolit. Refat Gurazezi botoi një historik të Vatrës, Arshi Pipa botoi një sërë studimesh per De Radën e letërsinë shqipe, Eduard Liço hartoi përmbledhjen e bukur “Flamurtar i Kombit” për figurën e Nolit nga autorë që e kanë njohur së afërmi.

“Dielli”e pasuroi letërsinë shqipe, me përkthime cilësore të autorëve të huaj, prozë e poezi. Shumë nga ato vepra, si “Vanina Vanini,” “Madam Fifi,” “Martesë me pahir,” “Dy miqtë” u ripërkthyen dhe u botuan në vitet ’60-70, dhe ne i lexuam me kënaqësi, pa e ditur se ato ishin përkthyer e botuar te “Dielli” gjysmë shekulli më parë. Ky fakt tregon se përzgjedhja e autorëve ka qenë cilësore. Në 100 vjetët e rrugëtimit të tij historik “Dielli” ka qenë tribunë e mendimit demokratik të pa censuruar, e njëkohësisht tribune për krijimet artistike të emigrantëve politikë dhe të emigrantëve të rinj pas vitit ‘90.

Botimet e letërsisë artistike te “Dielli” ruajnë vlera të larta estetike dhe njëkohësisht gjuhësore.

*Kumtese e mbajtur ne 100 vjetorin e Gazetes “Dielli”- New York -qershor 2009