Satirë nga Rafael Floqi

Gjykata e shkallës së parë të Fierit më në fund vendosi të mbyllë sagën 15-mujore të burgosjes së kryetarit të zgjedhur të bashkisë Himarë, Fredi Beleri. Ky kalvar filloi me mesazhet politike të Edi Ramës për goditjen e tij para zgjedhjeve të 14 majit, vijoi me pagesën e një provokatori fallco nga policia, dhe u pasua nga prova, dokumenta zyrtare dhe çertifikata penaliteti të falsifikuara. Proceset alla KGB, ku nuk u lejua ballafaqimi i dëshmitarëve, ishin vetëm qershia mbi tortë.

Por, çfarë ndodhi? Ish kryetari i zgjedhur i Bashkisë Himarë u lirua me kusht 6 javë para afatit. Zemërgjerësia e drejtësisë shqiptare nuk u ndikua as nga akuzat se ai ka qenë pjesëtar në vrasjen e Peshkëpisë, as nga ato se ka djegur flamurin shqiptar, as nga frika se do të rrëmbejë Vorio Epirin dhe helenizojë Himarën. Ai u trajtua si çdo qytetar tjetër i këtij vendi që për “sjellje të mirë” lirohet përpara përfundimit të dënimit.

Ai nuk u lirua per tu zgjedhur në Himarw por u lejua për t’u zgjedhur në Strasburg . Në Athinë Fredi Beleri nuk u prit si një hajdut votash, i liruar përkohësisht, por si një hero i helenizmit. Që në daljen nga burgu i Fierit, ai u rrethua nga mikrofonët e gazetarëve të ardhur posaçërisht, u shoqërua nga një makinë me tagra CD e ambasadës, u ndoq nga dhjetra media në aeroportin Elefteros Venizellos dhe pati një takim special me kryeministrin Mitsotakis, të cilit i’u dhanë notat e mbrojtjes minoritetit grek në vendin tonë.

Përmasat e këtij manifestimi, sa të bujshëm aq edhe pompoz, nuk janë të pafajshme. Ato janë menduar si një lloj karshillëku ndaj Tiranës zyrtare dhe si një lloj demostrimi force përkundrejt Edi Ramës, që preferoi të zgjidhte karrigen e shtrenjtë të kryebashkiakut të Himarës, përpara marëdhënies që kishte ndërtuar prej vitesh me homologun e tij të djathtë grek.

Natyrisht, të konceptuara si të tilla, ato mund të kenë prekur në tela sedrën nacionaliste të asaj pjese të shqiptarëve që mëkohen prej muajsh me portretin e pjesëmarrësit në masakrën e Peshkëpisë, me atë të dhunuesit të flamurit tonë kombëtar, apo atë të idhtarit të Vorio Epirit. Por, historia e deputetit europian Fredi Beleri, i bardhë për disa e zi për të tjerë, i zgjedhur tashmë me votat e një vendi tjetër, nuk është një çështje shqiptare. Ne mund të na vijë keq që ai do të shkojë drejt Strazburgut, mund të mos jemi fare dakord me arsyet që e shpunë atje, mund të rrudhim buzët me karshillëkun që na bëhet nga Athina, por në fund të fundit, këto janë aspekte që, së pari, i interesojnë një qeverie, dhe një populli tjetër. Ekzagjerimi i fqnjëve me “Fredy-n grek”, as nuk duhet të na errësojë sytë, as nuk duhet të na ulë ndjeshmërinë për atë që kemi parë këto 14 muaj, me Belerin, qytetar shqiptar.

Pikërisht në këto momente që zyrtarët grekë po celebronin “heroizmin” e tij, ne duhet ta shohim atë si lakmuesin e demokracisë sonë të çalë. Ish kryebashkiaku i zgjedhur i Himarës, është prova më ulëritëse për drejtësinë tonë të kapur politikisht. Administrata shqiptare nuk e lejoi atë, të marrë detyrën për të cilin e votuan zgjedhësit e 14 majit. Një zinxhir militantësh të infiltruar në “drejtësinë e re”, nuk e liruan as gjysmë ore për t’u betuar.

Interesant është fakti se ky aplikim elastik i ligjit nuk ishte i tillë për më shumë se një vit. Pasi u zgjodh kryebashkiak nga qytetarët e Himarës, ndonëse i burgosur prej dy ditësh me akuzën e vjedhjes së votave, Beleri kërkoi vetëm pak minuta për t’u betuar dhe sërish të kthehej në burg. Por një sërë institucionesh dhe mbarë sistemi i drejtësisë ia refuzuan këtë mundësi që vinte në vend vullnetin e sovranit.

Refuzimi i parë erdhi nga Drejtoria e Burgjeve. Në kërkesën e parë, Beleri kërkoi 4 orë leje për t’u betuar. Përgjigjia ishte negative. Justifikimi? Leja jepet për sëmundje, ceremoni mortore ose provime për të ndjekur studimet. Beleri s’plotësonte asnjë nga këto kushte.

Në shtator 2023, ai u ankua në gjykatën e Durrësit. Kërkesa ishte e njëjtë: disa orë leje për t’u betuar si kryetar bashkie i Himarës. Por gjykata e Durrësit filloi ta sorrollasë, duke e çuar kërkesën për interpretim në Gjykatën e Lartë. Në nëntor 2023, Gjykata e Lartë e pasoi vendimin tek Gjykata e Posaçme (GJKKO). Në dhjetor 2023, Gjykata e Posaçme e rrëzoi kërkesën e Belerit për lejen e betimit. Edhe prokurori i SPAK ishte kundër idesë së Fredi Belerit për t’u betuar.

Në janar 2024, Apeli i Gjykatës së Posaçme sërish ia mohoi Belerit të drejtën për t’u betuar si kryetar bashkie. Në mars 2024, Gjykata Kushtetuese nuk i dha të drejtë Belerit për lejen për t’u betuar, duke argumentuar se “kufizimi i lirisë personale të Belerit është bërë për një qëllim të ligjshëm dhe se kufizimi është proporcional”.

Kështu, për një vit Beleri nuk arriti ta ushtrojë detyrën për të cilën ishte votuar, ndonëse bashkinë e drejtonte ish kryetari humbës Jorgo Goro dhe pas burgosjes së tij disa kukulla të Ramës njëra pas tjetrës.

E bukura ndodhi kur politikanit shqiptaro-grek iu dha leja në 15 korrik për të shkuar në Strasburg në parlamentin Evropian pasi qytetarët grekë e kishin votuar për ta përfaqësuar aty. Përse kjo tolerancë për ta nxjerrë nga qelia? Vallë mos vota e fqinjëve tanë qenkësh më e rëndësishme se ajo e qytetarëve shqiptarë? Jo! Arsyeja është tjetër.

Në Himarë ishin shpallur zgjedhjet e reja dhe Fredi Beleri nuk përbënte më rrezik. Ai nuk mund të betohej më për të marrë detyrën që qytetarët i dhanë në 2023. Nga ky moment, edhe Drejtoria e Burgjeve u bë më tolerante. Me një justifikim që i bënte të qeshte edhe më naivët, administrata e qeverisë ia hodhi fajin drejtësisë: përpara nuk na lejonin prokurorët e SPAK ta lironim, tani që e kemi në dorë ne mund të marrë leje 5-ditore. Por nuk qe se drejtësia ishte më e ashpër se politika. Tani së fundi, edhe Gjykata e Fierit u tregua zemërgjerë duke e liruar 6 javë para kohe, atë që për një vit e kishin penguar të merrte 6 orë për t’u betuar.

Pavarësisht nga të gjitha justifikimet, një gjë është e qartë: gjithçka u bë me urdhrin politik që Rama e artikulloi publikisht: “mos më detyroni mua të ulem me atë gagaç të flas për projekte”. Administrata, SPAK dhe gjykatat e zbatuan gati-tu. Prandaj një nga fjalët e para që tha Beleri sapo doli nga burgu ishte: “edhe lirimi i sotëm qe politik”.

Fredi Beleri është liruar nga burgu pas 16 muajsh, dhe tani mund të kthehet në Parlamentin Evropian. 

Duket se ai ka kaluar nga “burgosja” në “eurodeputet” më shpejt se sa mund të thuash “mund të blihet një votë “

Sot ditëlindja e themeluesit të shkollës moderne të historiografisë shqiptare, bashkëthemeluesit dhe kryetarit historik të Akademisë së Shkencave, Aleks Buda

#Ashsh

#institutetealbanogjise

#AleksBUDA

Kryesia e Akademisë së Shkencave nderon sot, në ditën e lindjes, figurën shumëplanëshe të Aleks Budës, me emrin dhe veprën e të cilit lidhet lindja dhe shndërrimi në shkollë i albanologjisë vendëse; formulimi e argumentimi i tezave themelore të saj; ngritja e institucioneve të specializuara për kërkime të thelluara në historiografi, etnogjenezë, arkeologji dhe disiplina të tjera; prijës i studimeve shqiptare për Mesjetën, lashtësinë dhe momentet kyçe të historisë kombëtare, duke përfshirë Lidhjen Shqiptare të Prizrenit dhe luftën antifashiste; “i martuar me historinë e i dashuruar me arkeologjinë”; personifikim i arritjeve më cilësore të dijes shqiptare në gjysmën e dytë të shekullit të 20-të e në vijim; mentor i disa brezave të historianëve në Shqipëri e Kosovë; figurë referenciale për albanologjinë në Botë; bashkëthemelues dhe kryetar historik i Akademisë së Shkencave prej fillimit deri sa ishte në jetë.

Josip Rela është shkrimtar shqiptar. Shkollën e mësuesisë e kreu në Zarë. Ka punuar si mësues në disa qytete të Kroacisë; drejtor i Teatrit Popullor në Zarë; njohës i mirë i jetës, i historisë dhe i gjuhës arkaike të arbëneshve/arbanasve të Zarës.

Fillimet e dramës shqiptare në Jugosllavi gjenden, jo brenda Kosovës, por në bregdetin e largët dalmat. Ashtu si poeti dhe tregimtari i hershëm Shime Deshpali (1897-1981), edhe Josip Vlladoviq Rela (1895-1966) lindi dhe u rrit në fshatin Arbënesh/Arbanasi (Borgo Erizzo), më pas rrethinë e Zarës (Zadar). Fshati u themelua në vitin 1726 nga shqiptarët e ardhur prej Brisku dhe Shestani në perëndim të liqenit të Shkodrës.

Rela në vendlindje kreu arsimin fillor dhe Shkollën normale. Në fillim punoi si mësues në ishullin Rab. Më vonë u bë drejtor teatri dhe drejtor shkolle në Zarë. Gjatë Luftës së Parë Botërore u angazhua për themelimin e shkollave shqipe në Vuthaj, Triesh, Priftën dhe Arzë (Malësi e Madhe).

Ishte poet, prozator dhe dramaturg i shquar. Shkroi poezi, tregime dhe komedi e drama. Është autor i 16 dramave në gjuhën shqipe. Më e njohura prej tyre është “Nita” (1954). Kjo dramë është e pëlqyer nga shumë lexues dhe është luajtur shpesh nga grupe teatrore në Kosovë.

Rela konsiderohet themelues i dramaturgjisë shqiptare në ish-Jugosllavi. “Nita” e Josip Relës është e para dramë e shkruar dhe e botuar në shqip në Jugosllavi.

Në vitin 1952, në revistën “Jeta e re” u botua drama e tij e parë “Martesa”. Kryevepra e tij, drama “Nita”, u botua në vitin 1954. Pas kësaj u ribotua disa herë në Prishtinë dhe në Tiranë. Në vitin 2014 u botua në Zarë në dy gjuhë – në shqip/arbërisht dhe në kroatisht. U vendos në skena teatrore nga grupe amatore dhe profesioniste.

* * *

Josip Rela ka botuar në shumë revista letrare shqipe të Kosovës. Veprat e përmbledhura të tij u botuan me titullin: “Vepra I, Dramat”, 1968 dhe “Vepra II, Poezi, prozë dhe shkrime të tjera”, 1968. Krijimet e Relës përbëjnë orvatjet e para serioze të dramës në gjuhën shqipe në Jugosllavi.

Krijimet letrare: “Kungulli” (1953), “Nita” (1954), “Lundërza e Jozhës” (1962), “Zani i fëmiut” (1963), “Vjersha” (1964), “Dila” (1965), “Dy drama” (1965), “Fisi i mallkuem” (1966), “Tallaset e dybejës” (1966), “Sot tetë ditë” (1968).

* * *

“Nita” – Është tragjedi në katër akte e cila evokon fatin tragjik të një vajze nga Brisku, e cila është zënë ngushtë midis dëshirave të saj dhe kanunit. Nitën e rrëmben një ushtar turk, por e shpëton Zefi, i cili e vret ushtarin. Për të shpëtuar nga hakmarrja e turqve, i gjithë fshati shtrëngohet të marrë arratinë. Vetëm Zefi, pasi u ka dhënë fjalën se do t’i ndjekë, mbetet në fshat, kurse Nita ia jep fjalën se do ta presë. Kalojnë tre vjet. Ajo i kishte humbur shpresat se do të takohej me Zefin. Për t’i shpëtuar trysnisë që po i bëhej për t’u martuar me dikë tjetër në vendin e ri ku kishin vajtur dhe për ta mbajtur fjalën e dhënë, sipas kanunit, Nita bëhet virgjineshë. Gjendja bëhet dramatike kur pas kohe mbërrin dhe del në skenë Zefi.

E dëshpëruar, Nita e shkel betimin, diçka kjo që nuk mund të merrej me mend në shoqërinë tradicionale shqiptare. Ndonëse Zefi në fund arrin t’i bindë pleqtë e fshatit se Nita kishte bërë një betim tjetër më parë për ta pritur dhe se kanuni nuk duhet zbatuar në mërgim.

Nita nuk gjen rrugë tjetër pos të vrasë veten.

Shënim: Virgjinat – Vajza të cilat sipas një zakoni të lashtë, për arsye të forta (p.sh. për ta marrë gjakun e vëllait a të atit, kur familja nuk kishte meshkuj të tjerë) zotoheshin botërisht se nuk do të martoheshin. Viheshin tërësisht apo pjesërisht si burrat, merrnin një emër mashkulli, rrinin ndër burra, pinin duhan, nuk bënin punë shtëpi, por ruanin bagëtinë, shpeshherë mbanin edhe armë. Në epikën popullore përmenden raste kur virgjinat kanë luftuar me trimëri të rrallë. Autorë të ndryshëm kanë përshkruar raste të kësaj dukurie të lashtë edhe në shekullin XX në Mat, Mirditë, Kurbin, Lumë, Malësi të Madhe, në Kosovë etj. Kohët e fundit me studimin e kësaj dukurie janë marrë edhe antropologu holandez Rene Gremo (René Grémaux, 1952- ) si dhe studiuesja e Mbretërisë së Bashkuar Antonia Jung (Antonia Young, 1936-2012), autore e studimit :

– “Sistemet fisnore të Shqipërisë së Veriut: Një studim historik i formimit dhe i konfliktit të identitetit etnik në luginën e lumit Shala”, (2005);

“Northern Albanian Tribal Systems: An Historical Study of Ethnic Identity Formation and Conflict in the Shala River Valley”, (2005);

– “Virgjëreshat e Betuara Shqiptare (Veshje, Trup, Kulturë)”;

“Albanian Sworn Virgins (Dress, Body, Culture)”.

* * *

POETI DHE TREGIMTARI SHIME DESHPALI

Shime Deshpali (Arbpënesh/Arbanas, Zarë, 16 shkurt 1897 – Zarë, 16 janar 1981) lindi dhe u rrit në fshatin Arbënesh/Arbanasi (Borgo Erizzo), më pas rrethinë e Zarës (Zadar). Është bashkëkombës dhe bashkëqytetar i dramaturgut Josip Rela.

Shime Deshpali është muzikant dhe shkrimtar. Lindi më 16 shkurt 1897 në Arbënesh/Arbanas afër Zarës. Vdiq më 16 janar 1981. Në vitet 1912-1915 u shkollua në Preparandën e Zarës ku mori edhe formimin muzikor. Te F. Lederer mësoi pianon dhe harmoninë, te F. Spade mësoi violinën, te J. Chládeka për dirigjent dhe instrumentim ndërsa te K. Mohr – kontrapunktin. Gjatë Luftës I Botërore (1915-1918) e ndërpreu shkollimin për shkak të vajtjes në luftë. Pas kthimit në Zarë vazhdoi të mësonte privatisht te F. Ledereri. Në vitet 1921-1943, në ishujt Hvar, Rab, Pag dhe Bllatë të Korçullës veproi si organizator i jetës muzikore, dirigjent, kompozitor dhe pedagog. Në vitin 1943 u bë drejtues artistik i grupit kulturor artistik të rrethit të Dubrovnikut. Në vitet 1944-1945 – dirigjent i orkestrës së Teatrit të Qarkut në Dubrovnik. Në vitin 1945 kthehet në Zarë dhe emërohet drejtues i Teatrit Popullor. Në vitet 1946-1973 iu përkushtua punës pedagogjike. Në Shkollën e muzikës të Zarës ligjëroi teorinë e muzikës. Në vitet 1946-1947, në gjimnazin klasik të Zarës ligjëroi edukimin muzikor. Në vitin 1947, në Shkollën e mësuesisë ligjëron teorinë e muzikës. Në vitin 1946 ka qenë dirigjent i Korit muzikor qendror të të rinjve, pastaj dirigjent i korit të përzier të Fakultetit Filozofik. Prej vitit 1951, dirigjent i korit të përzier të Shoqërisë kulturore arsimore “Arbanasi” me të cilin realizoi paraqitje të çmueshme. Kompozoi vepra për orkestrën me hark etj.

Gjashtë këngë korale iu botuan në përmbledhjen “Këngë shqiptare”, Prishtinë 1973. Shprehjen kompozicionale e zhvilloi duke u mbështetur në folklor. Shkroi poezi dhe tregime në të folmen e arbëneshve/arbanasve të Zarës.

Veprat: “Tregime arbnore”, Prishtinë 1966 dhe përmbledhjet poetike “Agimet dhe parabramjet e Arbneshit, Prishtinë 1969; “E vërteta”, Prishtinë 1972, me temë nga jeta e arbëreshëve të Zarës.

Dashuria për gjuhën dhe zakonet arbëreshe, lartësimi i virtyteve morale të arbëreshëve kanë qenë tema kryesore të shkrimeve të Shime Deshpalit. Shkrimet e tij shquhen nga nota romantike, çiltërsia e ndjenjave dhe thjeshtësia e shprehjes.

Hartoi këngë dhe libretin e muzikën e operës me temë patriotike “Vana”, të cilën e la të papërfunduar.

* * *

Shime Deshpali ka pasur tre fëmijë, dy djem dhe një vajzë. Që të tre kanë qenë muzikantë, kompozitorë, dirigjentë.

– Pal/Pavle Shime Deshpali (Bllato/Blato, ishulli Korçullë/ Korçula, Kroaci, 18 qershor 1934 – Zagreb, 16 dhjetor 2021) ka qenë dirigjent, kompozitor, anëtar i Akademisë së Shkencave dhe të Arteve të Kroacisë, djalë i Shime Deshpalit;

– Valter Shime Deshpali (Arbënesh/Arbanas, Zarë; 5 nëntor 1947 – Zagreb, 9 prill 2023) ka qenë violonçelist dhe profesor në Akademinë e Muzikës në Zagreb; një prej muzikantëve më të shquar kroat të shekullit XX, me prejardhje arbënesh, djalë i Shime Deshpalit;

– Maja (Maria) Shime Deshpali-Begoviq (Bllato/Blato të Korçullës/Korçula*, 6 maj 1942- ) ka qenë violiniste dhe pedagoge, e bija e Shime Deshpalit;

Shënim: Korçulla është ishull kroat në Adriatik; supozohet se aty ka lindur hulumtuesi dhe udhëpërshkruesi venedikas Marko Polo (1254-1324); Në vitet 1271-1295 udhëtoi nëpër shumë vende të botës.

* * *

Takimi me Shime Deshpalin – Studentët shqiptarë që studionin në Universitetin e Beogradit tuboheshin në Klubin “Përpjekja”, me seli në Qytetin e Studentëve në Beogradin e Ri. Në vitin 1979 Klubi i sipërthënë vendosi të mbajë një koncert me këngë dhe valle popullore shqiptare në Zarë. Koncerti do të mbahej për arbëneshët/arbanasit e Zarës, por edhe për qytetarët në përgjithësi. Mbajtja e koncertit u miratua nga organet kompetente të pushtetit vendor të Zarës. Hyrja ishte falas. Për shkak të interesimit të madh, koncerti duhej të mbahej, jo në Pallatin e kulturës por në sallën e sporteve që merrte rreth dhjetë mijë shikues. Klubi e kishte edhe revistën e vet me të njëjtin emërtim – “Përpjekja”. Aty botonin studentët, por edhe disa krijues letrarë të Kosovës, themelues të dikurshëm të “Përpjekjes”.

Organizuesit e koncertit më ngarkuan të takohem me Shime Deshpalin për ta ftuar në koncert. Njëherazi, në cilësinë e kryeredaktorit të revistës, të bëja një intervistë me muzikantin dhe shkrimtarin. Arbëneshi/arbanasi Bruno Duka ma dha numrin e telefonit dhe ma tregoi adresën e shtëpisë. Të gjithë arbëneshët/arbanasit, i madh e i vogël, me të cilët jemi takuar, flisnin shqip rrjedhshëm.

Shime Deshpali më priti me bujari. Pos shërbyeses, s’kishte kush tjetër në shtëpi. U përshëndetëm dhe i këmbyem fjalët e para të njoftimit të ndërsjellë. Ndërkohë, në një hapësirë të sallonit të madh më ra në sy monumenti i Gjergj Kastriotit mbi kalë. Ishte me përmasa mbi një metër i gjatë dhe po aq i lartë. S’kisha parë monument mbi kalë përmasash të tilla.

Pa humbur kohë, i thashë: “Maestro! Kemi ardhur për tri arsye”:

– t’Ju vizitojmë, t’Ju takojmë dhe t’Ju përshëndesim;

– t’Jua dorëzojmë ftesën e studentëve të “Përpjekjes” që të merrni pjesë në koncertin që do të mbahet sonte në orën 19 e 30 minuta në sallën e sporteve të qytetit; si dhe

– të realizojmë një intervistë për jetën Tuaj si muzikant dhe si shkrimtar, për familjen Tuaj, si një familje kompozitorësh si dhe për historinë dhe të tashmen e arbëneshve/arbanasve.

Ia bëra me dije se intervista do të botohej në revistën “Përpjekja” të Klubit.

Ndërkohë hyri shërbyesja me një shishe konjaku “Skënderbe” dhe me tri gota të vendosura mbi një tabaka.

Ia bëra me dije se para se të vinim tek ai, studentët, rreth dyzet sish, bënë homazh dhe vendosën lule mbi varrin e Josip Relës.

Deshpali u falënderua për vizitën. Për shkak të moshës nuk mund të vinte në koncert. Më pyeti në bëhet fjalë për koncert muzike klasike. I tregova se evenimenti muzikor ka të bëjë me këngë dhe valle popullore shqiptare. Etnografia, veshjet popullore shqiptare dhe koreografia e reflektojnë realitetin popullor kombëtar.

Me të dëgjuar për përmbajtjen e koncertit, u mallëngjye. Kishte dëshirë të madhe të shihte, të dëgjonte dhe të shijonte një koncert të gjallë me këngë, valle dhe veshje popullore shqiptare.

Para se të fillonte intervista, përgjegjësi për çështje të pajisjeve teknike, Fran Prelvukaj i përgatiti mjetet teknike të incizimit të zërit.

Në fillim poeti foli për jetën e vet dhe të familjes së vet. E ngriti lartë personalitetin e Josip Relës. Tregoi se ishte takuar disa herë me akademikun Idriz Ajet (Tupallë, Medvegjë, Kosovë lindore, 26 qershor 1917 – Prishtinë, 13 shkurt 2019).

Pjesa kryesore e intervistës kishte të bënte me të kaluarën dhe të tashmen e arbëneshve/arbanasve të Zarës.

Revistën “Përpjekja” me intervistën e botuar ia dërguam Deshpalit pas një muaji, në rrugën postare.

* * *

Shumë arbëneshë/arbanas që ende jetojnë në atë pjesë të Zarës, sot e kësaj dite flasin shqip. Shumë rrugë dhe institucione mbajnë emra personalitetesh të historisë dhe të kulturës shqiptare. Për shembull Rr. “Bregdeti”, Rr. “Fra Gjergj Fishta” etj. Në një pjesë të Zarës ndodhet edhe busti i Shime Deshpalit.

Prof. Xhelal Zejneli

Satirë nga Rafael Floqi

Në një ceremoni që mund të përshkruhet vetëm si një përzierje e një filmi historik dhe një komedie të zezë, përurimi i një përmendoreje të heroit tonë kombëtar Gjergj Kastrioti në Hora e Arbëreshëve në Itali ka ndezur një ortek polemikash në rrjetet sociale. Dhe si për t’i hedhur benzinë zjarrit, në ceremoni merrte pjesë edhe Elisa Spiropali, e njohur ndryshe si “Mamica” nga shefi i saj, Edi Rama.

Problemi? Portreti në shtatoren e Skënderbeut nuk ngjante aspak me atë që jemi mësuar të shohim. Në fakt, shumëkush që ka parë videot e Elisës, të stolisur me kostum kombëtar arbëresh dhe me skufje në kokë, duke prerë shiritin e përurimit, është befasuar me ngjashmërinë që “Skënderbeu” kishte me liderin që drejton prej më shumë se një dekade Shqipërinë. Po, po, e lexuat mirë. Skënderbeu i ri duket si Edi Rama!

Dhe si për të shtuar kripë në plagë, vepra titullohej “Rilindje”. Kaq është dashur që të shpërthejnë memet që ironizonin delirin e Edi Ramës. Nga Facebooku në TikTok, çështja kaloi në sferat politike. Lideri i opozitës, Berisha, nuk e humbi rastin të tallet me delirin e Ramës që i duket vetja si Skënderbeu, prandaj porosit monumente që i ngjajnë portretit të tij. E menjëhershme ishte përgjigjja nga qeveria. Ministri i shtetit, Taulant Balla, që ndonëse u degradua nga kryeministri, e ka të palëkundur servilizmin ndaj tij, reagoi duke mbrojtur jo shefin, por autorin kosovar të monumentit dhe arbëreshët e Italisë që e kanë pranuar atë në gjirin e tyre. “Ç’faj kanë ata që kalit gërmuq të Rrugës së Shpresës së kotë dhe kujdestarëve të patkonjve të tij, u fanepset Edi Rama kur shohin Skënderbeun,” shkroi ai.

Në pamje të parë, qeveria shqiptare, Rama dhe Mamica e tij, teorikisht nuk kanë pasur shanc të ndikojnë mbi atë se si do dukej monumenti. Ai që është vënë në bashkinë e Hora e Arbëreshëve është një vepër e skulptorit kosovar Gëzim Muriqi. Ai është një kopje e të njëjtit monument që e kanë porositur shqiptarët e Zvicrës dhe më parë është vendosur aty si përkujtim për heroin kombëtar. Pra, në këto kushte, mundësia e ndikimit mbi zgjedhjen artistike është e vogël.

Por historia nuk mbaron këtu. E para, sepse portreti i Skënderbeut nuk është ai tipiku. E dyta, sepse rastësisht vepra quhet “Rilindje”. Dhe e treta, sepse sipas disave, aty shquhen tipare të autokratit shqiptar.

Por kjo do të ishte një polemikë që do të shuhej këtu, nëse deliri i Edi Ramës për t’u krahasuar me heroin kombëtar të shqiptarëve nuk do të kishte qenë një mani që zgjat prej disa vitesh. Vetëm sot ne kuptojmë se britma ngazëlluese e Elisës në 2017-ën, për ta quajtur të adhuruarin e saj Skënderbe, së njëjtës Elisë që shkoi për të përuruar bustin tek arbëreshët, nuk ka qenë nga koka e saj. Herë me humor dhe me ironi, Rama e ka rimarë shpesh këtë fabul për ta ngulitur më mirë në kokat e njerëzve.

Këmbëngulja e tij për ta thirrur Mamica, atë që së fundi e gradoi si kryetare Kuvendi, duket sikur bëhet me qëllim për ta përsëritur fabulën e Skënderbeut. Pak ditë pas fitores së Benet Becit në Shkodër, kryeministri e thirri atë në një podcast. Aty ai Elisën e thërriste në mënyrë normale si Mamica.

Të njëjtën fabul kishte përsëritur Rama edhe gjatë një takimi në sallë të madhe me socialistët e Shkodrës. “Kam pasur disa diskutime me Mamicën,” tha ai fillimisht dhe pastaj për ta përforcuar shtoi gjoja si me naivitet: “Oh, ju e njihni si Elisa…”.

Edhe në raste të tjera, kur i jepet mundësia, kryeministri e porosit regjinë televizive të PS dhe këshilltarët e tij mediatikë ta fokusojnë në ekran me bustin e Skënderbeut mbrapa. Gjatë një takimi elektoral para zgjedhjeve të 2021, ku PS e zhvilloi mbledhjen tek kompleksi i Gjergj Lucës në Labinot, gjatë gjithë fjalës së Ramës koka e tij transmetohej live duke pasur Skënderbeun përkrah.

Aq e dukshme është kjo mani sa i ka rënë në sy edhe shtypit të huaj. Në një shkrim kritik për kullat korruptive të Tiranës, që bëri gazeta serioze britanike “The Guardian”, aty përmendjen me ironi edhe një kullë: ajo që po ngrihet përkrah 15 katshit që pretendon se është formësuar sipas fytyrës së Skënderbeut por që nuk përjashtohet të japë edhe shëmbëlltyrën e Ramës. 

Sidoqoftë në Itali kryetari i bashkisë, Rosario Petta, gjatë fjalës së tij theksoi rëndësinë e kësaj ngjarjeje, duke uruar të gjithë bashkëqytetarët arbëresh, afër dhe larg.  “Kanë kaluar plot 536 vjet që nga 30 gushti 1488, data e themelimit të Horës, dhe ende sot, ashtu si atëherë, feja, riti, gjuha, kultura dhe traditat janë përcjellë nga brezi në brez. Pasuria kulturore e ne arbëreshëve në tokën italiane është unike dhe duhet të ruhet e të vlerësohet”, tha ndër të tjera ai.

Shoqata “Hora e Skënderbeut”, e cila u angazhua për gati dy vite për realizimin e kësaj shtatoreje, e përshkruan ngjarjen si një moment kulminant në historinë e komunitetit arbëresh, duke theksuar se trashëgimia kulturore arbëreshe në tokën italiane është unike dhe duhet të ruhet dhe vlerësohet me kujdes.

Pra, kuptohet lehtë se polemika e sotme nuk ka lindur nga hiçi. Deluzionet e madhështisë janë besime të rreme ku individët mendojnë se zotërojnë fuqi, rëndësi ose aftësi të mëdha, pavarësisht dëshmive për të kundërtën. Këto deluzione shpesh shoqërojnë gjendjet e shëndetit mendor si skizofrenia, çrregullimi bipolar ose disa lloje të demencës.

Kur bëhet fjalë për monumentet, iluzionet e madhështisë kanë ndikuar historikisht në ndërtimin e strukturave madhështore. Udhëheqësit me vetëvlerësim të fryrë kanë porositur ndërtesa monumentale për të shfaqur fuqinë dhe trashëgiminë e tyre. Për shembull:

Faraonët, të konsideruar si perëndi në Tokë, ndërtuan piramida masive si varre për të demonstruar statusin e tyre hyjnor dhe për të siguruar trashëgiminë e tyre.

Mbreti Louis XIV i Francës, i njohur për imazhin e tij madhështor për veten, e zgjeroi këtë pallat për të pasqyruar fuqinë dhe kontrollin e tij absolut.

Taj Mahal edhe pse i ndërtuar nga dashuria, vizioni madhështor i perandorit Shah Jahan për këtë mauzoleum pasqyronte gjithashtu dëshirën e tij për të lënë një trashëgimi të qëndrueshme.

“Unë absolutisht nuk më pëlqen dhe nuk dua askënd” (Unë nuk dua asgjë dhe askënd), e cila është e barasvlefshme (pasi “Unë dua asgjë dhe askënd”) ‘nga pikëpamja psikologjike, thotë Frojdi, Kjo është puna e megalomanisë në fushën e paranojës: “megalomania korrespondon, thotë ai, me zotërimin psikik të kësaj sasie libidoje”. Më në fund, në vitin 1915, në kapitullin XXVI të Hyrjes në Psikanalizë (“Teoria e libidos dhe narcisizmit”), Frojdi kujton se format e paranojës, sipas përmbajtjes së tyre, “përshkruhen si megalomani. iluzionet e persekutimit, erotomania, deluzionet e xhelozisë etj. ” Këto struktura jo vetëm që simbolizojnë ambiciet e sundimtarëve, por gjithashtu shërbejnë si kujtesë të qëndrueshme të madhështisë së tyre të perceptuar. 

Ndofta monumenti i autorit kosovar Gëzim Muriqi mund të mos ketë lidhje me të. Por një model fake i Edi Ramës, ndoshta emërtimi i tij “Rilindja” dhe pjesëmarrja e Elisës në promovim mund të jenë krejt rastësore, por ama Mamica vijon të jetë një provë se sa herë thërret për Skënderbeun e sotëm, po aq herë bën më lart në karrierë. 

Dhe ky monument në modelin e tij fake dhe në ngjashmërinë e pamohueshme me Edi Ramën, ka qenë plehu që ka shtuar pjellorinë e memeve në mediat sociale. Sa një arbëresh pyeti si me naivitet me shaka:

-Pse monumenti i Skënderbeut filloi të mbante syze? 

-Sepse donte të shihte nëse i ngjante vërtet Edi Ramës!

Agim Baçi/

Rrallherë mund të ndodhë që të trembesh nga një faqe libri. Më saktë nga një fjali e shkruar. Por ja që shkrimtarja Ayn Rand nuk të kursen nga kjo tronditje.

Çfarë mund ta shkaktojë një katastrofë tërësore për njerëzit: të kërkosh të unifikosh mendjen dhe pamjen e anëtarëve të një shoqërie, deri sa të besosh se ka edhe “dashuri me urdhër!”? Nëse arrin të shkosh te “një shoqëri që dashuron me urdhër!”, atëherë me shumë mundësi je në rrugë për në greminë. Sepse kur ta përcaktojnë dhe Dashurinë, nuk ka më asgjë të jetë e jotja, ose ka vetëm hiçasgjë. Në një shoqëri të tillë mungon tërësisht Njeriu.

Jeta në rrëfimin e Rand nuk nis me emër njeriu, por me numër – pra veçse me kokëtundës, pa ndjenja. Në sfond, si për të plotësuar gjithë telajon ku shtrihet rrëzimi i Njeriut, qëndron “dhoma e çiftëzimit”. Jeta dhe puna s’të përkasin më ty. Janë pronë e të gjithëve. Mendimet duhet të jenë njëlloj. Dashuritë njëlloj. “Shkelja e nenit për Preferenca të Barabarta” është krim që ndëshkohet. Por a mundet që të duam njëlloj? A mund të kemi ndjesi të barabarta për këdo?

Nëse do besonim se ka dashuri njëlloj, përjetim njëlloj, atëherë je thjesht në një gënjeshtër të madhe, pavarëshsit nëse e she ti apo jo.

Dhe Ayn Rand, njohëse e shoqërisë totalitare, ka përshkruar ngjyrat e errëta që vijnë nga humbja e përditshme e njerëzores në një shoqëri “ideologjike-diktatoriale”. Në fakt, duket sikur Rand na fton që në fillim përballë telajos së bardhë dhe sheh vetë se si pak e nga pak autorja plotëson pikturën me humbjen e çdo vetie njerëzore. Natyrisht është një pikturë e zezë, ku janë zënë hapësirat e së bardhës. Siç është dhe vetë kopertina e sugjeruar thuajse në të gjitha botimet e këtij libri, ku gjithçka është e zezë – madje më e errëta e së zezës. Ka humbur fjala “Unë”. “Barazia 72521” është thjesht një dallim, por nuk është person. Eshtë “një prej të tjerëve”. Eshtë rritur pa nënë, pa baba, në një turmë që e udhëheq drejt një bote ku humb gjithçka individuale.

Shqiptarët, për fat të keq, kanë fjetur për dekada në këtë shtrat absurd të humbjes së fytyrës së tyre. Dhe shenjat e atij gjumi i kemi mbartur edhe pas më shumë se tridhjetë vitesh nga ai zgjim, pasi nuk arritëm të dilnim nga ajo errësirë me njerëz që të besonin se mund të kishin mendimet e tyre, idetë e tyre. Shumica thjesht kishte krijuar bindjen se çdokush duhej të ishte ushtar i partisë.

Por çndodh me personazhin tonë “Barazia 72521”? Ai zbulon Elektricitetin dhe Librin. Nga ky kontakt ai nis të mendojë. Dhe autorja duket sikur na thotë: Eshtë një kapërcim i madh të lejosh veten të mendosh në atë botë absurdi! Elektriciteti dhe libri vijnë si një metaforë që ndez llampat tona të brendshme. Drita dhe Libri janë zbulimi i “Un”-it dhe “Ego”-s. Dhe njeriu nis të shohë dhe mendojë.

Cila është dëshira më e fortë e diktaturës ndaj njerëzve të republikës së saj: të mos mendojnë ndryshe nga ajo që sugjerojnë partia, të mos shohë më tutje se ç’i kërkohet nga partia. Pse? Sepse ashtu ata kontrollohen më mirë.

Sepse nëse nuk ka dashuri, nuk ka as mëshirë. Nuk ka as Njeri, ndaj dhe gjithçka ndaj kujtdo mund të justifikohet lehtësisht.

Dhe çfarë ka ndodhur në një shumicë dërrmuese te ata që kaluan vite jete nën diktaturë duke aprovuar apo vepruar vetëm me urdhër, edhe kur i merrnin tjetrit jetën, familjen, pronën? Ka ndodhur ë të triumfojë formula trishtuese: “Aq munda të bëja!”. E në emër të gënjeshtsës ndaj së shkuarës sonë, kemi vijuar të mos guxojmë t’i shkojmë në thelb analizës së njeriut të djeshëm, që humbi dhunshëm vetveten dhe të tjerët.

***

Nëse është thënë shpesh se Letërsia nuk është vetëm lexuese e së djeshmes por edhe pararendëse e rrugëtimit që do të bëjë, atëherë mund të themi me bindje se Ayn Rand ja ka arritur. I botuar në vitin 1937, fatkeqësisht ky libër arriti të vërtetohej mbi shumë popuj. Fatkeqësisht, në mënyrën më të dhushme pikërisht në Shqipëri…