Observatori i Kujtesës/

13 gusht 1983 – Musine Kokalari ndërron jetë në internim. Musineja më 1937 mbaroi Institutin “Nëna Mbretëreshë” dhe më pas vijoi studimet në Universitetin e Romës, në Itali, të cilin e mbaroi shkëlqyeshëm në vitin 1941 me një temë diplome për Naim Frashërin. Së bashku me Mit’hat Aranitin dhe miq të tjerë, themeloi më 1943 Partinë Social-Demokrate. Më 12 nëntor 1944 iu pushkatuan pa gjyq, vëllezërit Muntaz e Vejsim Kokalari. E përndjekur nga pushkatimi i vëllezërve dhe duke pasë qenë themeluese e partisë Social-Demokrate dhe organit të shtypit “Zëri i lirisë”, u arrestua më 17 janar 1946 dhe e mbajtën 17 ditë në burg. Më 2 korrik të po atij viti, u dënua me 20 vjet burgim nga gjykata ushtarake e Tiranës si “sabotatore” dhe “armike e popullit”. Më 1961, pas 18 viteve dënim në Burgun e Burrelit, e izoluar dhe nën vëzhgim, kaloi 22 vitet e tjera të jetës së saj e internuar në Rrëshen. Musineja punoi fshesare dhe 11 vjet në ndërmarrjen e Ndërtimit në Rrëshen, mes tullave, llaçit dhe betonit. Kur i mbaroi internimi më 1979 i thanë të shkonte në Gjirokastër, por pasi nuk e lejuan të shkonte në Tiranë, nuk pranoi të lëvizte nga Rrësheni deri dhe kur vdiq.

Si kemi ardhur deri këtu?

Hë si?

( harrojini për një çast, shëmtitë, gjëmat, ligësitë,e të ligjtë e kësaj bote)

…Dhe rrini e habituni..,hë si? Megjithë këto bukuri e mrekulli krijuar nga i Madhi Njeri!

Nuk kanë fund gjetjet, shpikjet, mrekullitë, bukuritë e krijuara nga Qënia Njeri.

Art. Shkencë. Rrokaqiej. Ura gjigande. Macro/Botë e eksploruar. E qëndisur. Micro/botë mikroqëniesh, virusesh, zhbiriluar në thellësi. Mjekësi që rrëmben gjithnjë e më shumë sekrete jete

Komunikim në distancë (Pasqyra magjike e lashtësisë)

Fluturim qiejve me shpejtësi marramendëse (Qilimi fluturues imagjinatë e “ fandaksur” e paraprirësve tanë primitivë)

Nuk numërohen dot.

Po si, u arrit deri këtu?

Do të thoshit:

“Ç’na habite! Ç’u habite?!

Edhe kur sot? Kur edhe kalamajt e vegjël mësojnë të përdorin celular: Just touch screeen. Kur edhe Elon Musk, drejton avionin. Një farë autisti miliarder. Mrekulli më vete( ç’do bënte ky si autist, jo 1000

por edhe 100 e më pak vjet më parë)

Keni të drejtë….

Por…Gjithsesi…po te mendohesh pak…

…Ne e dimë se si.

Zjarri i vjedhur perëndive nga Prometeu, lëshoi shkëndia e shkëndia pa fund e u shpërnda anembanë në ca shpirtra njerëzish e jo vetëm. Hyrë edhe në gene e kaluar brez pas brezash në të tjerë, njerëz patur fatin, ngrohur brenda zjarresh hyjnorë e shkëndijash krijimi.

Ca pak që i ruajnë këto shkëndi, të ndezura, rindezin me to zjarre të mëdhenj krijimi. Zjarre që më pas i ngrohin të gjithë.

Këta që rindezin janë Gjenitê. Këta janē më pranë perëndive. Këta hapin udhë të reja për të gjithë njerëzinë. Udheheqës shpirtrash e mendjesh! Ajnshtajn! Bethoven! Da Vinći! Muhamet! Jesus! Budë! Andaj mos e përdorni kaq lehtë për konsum këtë fjalë: Gjeni! Është për hapës udhësh e udhërrëfyes të mëdhenj.

Ndonëse edhe këta të gjithë kanë qenë njerëz të gjallë, dikur fëmijë. (Kjo i ngatërron prindërit e “gjenive” pa numër, që nuk kanë zjarrin e krijimit hyjnor, por ndoshta veçse dhuntinë e imitimit)…

…Pas gjenive të paktë, vinë të tjerë. Ca më të shumtê, që kanë ditur të ngrohen në këto zjarre e dinë të “vjedhin” zjarr hyjnor me të gjitha shqisat. Që vazhdojnë të marrin soje shkëndija e të ndezin zjarre të tjerë me to. Këtyre njerëzve u thonë talente. E ka mes tyre shkencëtarë, artistë, krijues, akullthyes tokash e kontinentesh të reja për njerëzinë…Homer! Lui Pastër! Picasso! Jobs! Amundsen! Edison!Të mençur, krijues edhe këta. Tē guximshëm. Këta ja bëjnë më të bukura, më të gjera, më komode jetën e ëndrrat njerëzisë.

Zotat i kanë mëkuar. Zoti i bekoftë…

Gjenitë e njerëzimit. Talentet…

Pishtarët e tyre, të ndezur që nuk shuhen kurrë, vijojnë ndër rrugët e reja dorë më dorë…Janë maratonomakë të Zotave…

Marrin e dorëzojnë stafeta…në Olimpe…në përjetësi…Marrin e përcjellin Mesazhe perëndish.

U thonë Zotave ne emër tonë

“Ne Njerëzimi, jemi e do jemi.

E meritojmë Tokën, Shtëpinë e madhe, kaq të bukur që na dhatë.

Por edhe zjarrin që bëtë sikur, jua vodhi Prometeu për ne. Ja dhatë ju. Por e bëtè që ta merrte me vuajtje e vështirësi. Që të na mësonit se nuk ishte lehtë të zbuloje sekretet e të jetuarit në Tokë.

E ata që morën zjarrin e Prometeut e mësuan këtë prej tij. Nga ai mësuan ta mbajmë zjarrin ndezur. Me pishtarë të atij zjarri, të zbulonin sekretet e Tokës. Me lodhje e vështirësi. Me vuajtje e me shpirt. Për ta mbajtur e bërë Tokën gjithmonë e më të gjallë e të magjishme. Akoma më të mirë e të bukur…

Harrojini pra për një çast, shëmtitë, shkatërrimet, dëmet, ligësitë,e të ligjtë e kësaj bote mbi këtë botë…

Apo kuptojini si vështirësitë e zbulimit të sekreteve ende të pazbuluara të kësaj bote.

Atij që kur të zbulohet do ta bëjë epokën tonë të sotme të quhet “ disi e bukur por ende primitive”

Epokë kur akoma njerëzit vrisnin njeri tjetrin, sepse nuk e kishin zbuluar se Toka u qe dhënë dhuratë të gjithëve. E shkëndijat e zjarrit hyjnor atyre që hapnin udhë të reja për të gjithë e të bënin të ëndërroje bukur

Jo ca të tjerëve që vrasin të bukurën e ëndrrat e as nuk duhen përmendur si njerëz…

Prof. Dr. Ylli Pango

Luan Rama

(60 vjet nga vdekja e Marylin Monro)

———–

Shumë vite më parë, që kur kisha parë atë fotografi të Marilyn Monro me një kryq të verdhë sipër fytyrës së saj në një ekspozitë të fotografit amerikan Bert Stern në «Musée Maillol» në Paris, kisha pyetur veten se përse ajo lloj shenje, ai lloj kryqi mbi fotografinë emblematike të bukurisë femërore të Hollivudit dhe të botës. Përse vallë ai kryq mbi atë ikonë moderne? Këtë në fakt ai do ta shpjegonte në librin e tij me kujtime ku Bert Stern shkruan dhe për atë çast sublim kur atij iu dha shansi i madh të fotografonte Monronë, ta kishte atë si model vetëm për vete. Revista «Vogue» i kishte kërkuar një seancë me Monronë dhe i shkathët siç ishte, Bern i kërkoi një seancë pozash dhe ajo çuditërisht papritur kishte pranuar pa bërë rolin e aktoreve të mëdha të Hollivudit. Thjeshtësia e saj ishte ndryshe nga yjet e kinemasë dhe kjo sigurisht nuk shpjegohej me faktin se atë kohë ajo ishte në një gjendje depresive kur luftonte me veten dhe botën e produksionit që i kërkonin të bënte të pamundurën në sheshet e xhirimit. Në fakt Bern mendoi se më mirë do të ishte një sallon hoteli, në një suite, ku të ishin të vetëm dhe të lirë, ndryshe nga një studio fotografi. Ai i foli për hotelin e këndshëm «Bel Air» dhe Marilyn pranoi menjëherë. Stern i kërkoi revistës “Vogue” vetëm disa shalle që ti kishte si aksesorë gjatë fotografimit dhe disa bizhuteri nëse do duhej, por sigurisht, një ikonë e tillë s’do të kishte nevojë për bizhuteritë.

Ngjarja ishte sensacionale: një ditë para se ky reportazh fotografik të botohej në revistë, Marilyn kishte vrarë veten. Ajo nuk arriti t’i shikonte të gjitha fotografitë e saj, veç serinë e parë, trupin nudo nën objektivin e Stern.

“Ajo ishte kulmi i sensualitetit femëror”, – thoshte Bern, duke e konsideronte si “hyjnia e parë amerikane, hynia jonë e dashurisë”. Përse vallë Stern kishte shkruar se “të fotografosh Marilyn do të thotë të fotografosh vetë dritën”? Mbase pse Stern e shihte bukurinë e saj gjithnjë në një fiksim fotografik në lëvizje. Ndoshta pse bukuria e saj qëndronte pikërisht në atë dinamikë lëvizjeje tepër të hijshme.

Ishte e habitshme! Ajo kishte patur një plagë në trup… Stern kishte shkruar rreth këtij detaji. kur ishte shtangur dhe kishte zbuluar plagën e saj në ije.

“- Po, është shenja e plagës time? – i kishte thënë ajo kur ai i kishte kërkuar që tashmë të bënin dhe një foto nudo.

– Nuk e dija që kishit një plagë… Çudi. Sapo kam fotografuar Liz Tajlor në Romë. Edhe ajo kishte shenjën e një plage në qafë.

– Më kanë hequr tëmthin para një muaji, – ishte përgjigjur Marilyn. – Por a do më duket?

– Nëse duket do ta retushojmë, – i kishte thënë ai… Megjithatë Stern nuk do t’i retushonte klishetë e tij, thua se do t’i cënonte fotot e ëngjëllit, –

Ai u përpoq ta imagjinonte atë çast të rrallë që mund ti jepej një fotografi të kishte para objektivit të tij një mit si ajo.

Sigurisht Stern ishte mrekulluar gjatë atyre seancave. Ai nuk e kishte besuar se pasi kishte kaluar disa orë me të në atë dhomë hoteli të kthyer në studio, dhe pasi kishin pirë shampanjë dhe bërë shumë fotografi, papritur ajo do të lëshohej dhe të pranonte të fotografohej nudo. Siç dukej ajo kishte nevojë të jepej e tëra, të ishte e lirë dhe ti dorëzohej objektivit. Ndoshta dhe vetë ajo e kishte kërkuar një çast të tillë. Kushedi dhe sa do të jetonte…

Atëherë, Monro jetonte krizën më të madhe të ekzistencës së vet. Pikërisht në një çast të tillë Stern i kishte thënë në mënyrë të shpenguar që ti hiqte të mbathurat, sikur ti thoshte të hiqte shallin.

– Dakort! – kishte thënë ajo dhe kishte shkuar në banjë ti hiqte.

Ishte pikërisht ajo që ai donte të fotografonte. Dhe Merilin u kthye. Trupi i saj i mrekullueshëm shfaqej pas atij tyli valë-valë në një lloj loje abstrakte dhe frustruese. Dhe kjo gjer në çastin kur ajo lëshoi tylin.

Pikërisht atëherë aparati ishte shkrepur. “Kjo foto ishte për mua… Seanca mbaroi…”, kishte thënë me vete Stern.

Ajo ishte veshur dhe pas pesë orë mbyllur në hotelin “Bel-Air”, ishte larguar duke buzëqeshur miqësisht. Por revista do ti kërkonte Bern-it dhe disa foto të tjera, Marilyn e veshur, meqë gjithçka kishte shkuar mrekulli. Marilyn ishte shfaqur përsëri, po aty në atë suite hoteli për të mbyllur ciklin e klisheve. Ishte prania e saj e fundit në celulozën e filmit.

Një rast i rrallë për një fotograf, ashtu si Gustave Courbet me modelen e famshme Johana Hifferman për tablonë “Origjina e botës”. Këto pikëtakime të rastësishme ndodhin rrallë në histori.

Stern nuk kishte mundur ta përballonte magjinë e trupit, të bukurisë. Madje ai kishte qenë në dilemën që të xhvishej dhe vetë në atë çast dhe të shtrihej pranë ëngjëllit lakuriq. Por nuk kishte guxuar. Kishte guxuar veç ta puthte.

– Jo! – i kishte pëshpëritur ajo, duke ngritur kokën drejt tij dhe si e humbur në një tjetër botë kishte shtuar: – “Ku ishit gjatë gjithë kësaj kohe?…”

Para se fotografitë të botoheshin, Marilyn i pa fotot e disa fotografive nudo dhe i vuri kryqin. Nuk donte të botoheshin, por Stern s’do ta mbante fjalën, siç ndodh në këto raste, apo siç kishte ndodhur me Simone de Beauvoir kur një mik fotograf dhe i afërt i të dashurit amerikan Algren, e kishte fotografuar duke veshur mbathjet e saj. Stern i botoi më vonë ato fotografi të tjera, vite pas vetvrasjes së ikonës së bukurisë.

Padyshim që këto fotografi na shpalosin bukurinë kulmore dhe hiret e një gruaje para së cilës u dha dhe vetë presidenti Kenedy. A ishte e vështirë ta fotografoje Marilyn? Po dhe jo mendoj. Jo sepse para objektivit do të ishte personazhi më i dashur i rruzullit, një portret i përsosur. Por ishte dhe i vështirë, sepse Stern nuk donte të bënte foto të zakonshme me kontraste në bardh e zi. Ai e vendosi atë në një atmosferë ajrore, disi gri, gati hënore sikur ëngjëlli të na vinte nga një tokë e largët për të na treguar hiret e saj. Marilyn luante midis trishtit, shampanjës, gëzimit femëror dhe dëshirës për të vdekur, për të ikur nga ajo botë gjithë zhurmë që po e mbyste ngadalë lirinë e saj. Ishte një çast i ëmbël i lirisë…

-Ervina Halili, laureate e Çmimit për Demokraci 2021 i ndarë nga Fondacioni Kosovar për Shoqëri Civile (KCSF)/

-Rilindja uron Ervina Halilin me shumë falënderime e mirënjohje…/

Gazeta DIELLI nga korrespondenti në Kosovë Behlul Jashari

PRISHTINË, 4 Gusht 2022/ Fondacioni Kosovar për Shoqëri Civile (KCSF) i ndau Çmimin për Demokraci 2021 aktivistes, shkrimtares dhe studiueses së letërsisë, Ervina Halili, për angazhimin e fuqishëm në ruajtjen dhe mbledhjen e arkivit të shpërndarë të ish ndërmarrjes shoqërore “Rilindja”.

Në komunikatën e dërguar theksohet se, për disa vite me radhë, në mënyrë krejtësisht vullnetare Ervina Halili, ka vazhduar përpjekjet për rilindjen e “Rilindjes”. Ajo ka mbledhur materiale që dokumentojnë një pjesë të rëndësishme të rezistencës intelektuale në Kosovë, ka shërbyer si ndërmjetësuese mes institucioneve për ruajtjen e arkivit, ka stopuar asgjësimin e shumë materialeve si dhe ka për synim të krijoj një hapësirë dinjitoze për ekspozimin dhe ruajtjen e arkivit të gazetës dhe shtëpisë së parë botuese në Kosovë “Rilindjes”.

Gjatë ceremonisë së ndarjes së çmimit, Taulant Hoxha, drejtor ekzekutiv i KCSF-së ka theksuar se Ervina ka punuar për ta ruajtur memorien intelektuale dhe kolektive të ndërmarrjes shoqërore “Rilindja”. “Harresa është e rrezikshme sidomos kur bëhet fjalë për identitetin kolektiv, sepse na zhduk themelin mbi të cilin jemi ndërtuar, i mirë apo i keq qoftë ai themel, e sidomos na e mjegullon të ardhmen tonë se në cilin drejtim duam të shkojmë ne si shoqëri. Kjo nismë e Ervinës ndihmon për të ç’mjegulluar bazamentin e shoqërisë sonë dhe për të treguar se jo gjithçka ka filluar në vitin 1999 apo 2008, por ka rrënjë shumë më të thella”, ka shtuar Hoxha.

Ceremonia e ndarjes së çmimit u transmetua në rrjetet sociale të KCSF-së dhe në televizionin Kohavision, së bashku me një dokumentar të shkurtë të realizuar nga KCSF, i cili tregon rrugëtimin e Ervina Halilit drejt realizimit të kësaj kauze.

Ky çmim tashmë tradicional ka për qëllim të vlerësojë kontributet e individëve, nismave të paregjistruara dhe të organizatave jo-qeveritare në fusha të ndryshme, që janë rezultat i mobilizimit të komunitetit dhe angazhimit të qytetarëve, guximit intelektual ose arritjeve të theksuara, dhe që kanë kontribuar në demokratizimin e shoqërisë kosovare përmes punës dhe përkushtimit të tyre.

Çmimi për Demokraci është pjesë e programit EJA Kosovë, program ky i KCSF-së për përkrahje të shoqërisë civile që bashkë-financohet nga Agjencia Zvicerane për Zhvillim dhe Bashkëpunim, Suedia dhe Qeveria e Dukatit të madh të Luksemburgut.

Për më shumë detaje rreth nismës së Ervinës, ndiqni mini-dokumentarin këtu.

***

Kryeredaktori i fundit i gazetës tradicionale të Kosovës Rilindja dhe kryeredaktori i parë-themeluesi i gazetës së përditshme “Bujku” – gazetës së rezistencës, lëvizjes e luftës për liri e pavarësi me orientim të fuqishëm properëndimor euroatlantik, që sfidonte ndalimin nga Serbia okupatore të gazetës së vetme të përditshme shqipe atëherë në Kosovë Rilinda, Behlul Jashari, uron Ervina Halilin me shumë falënderime e mirënjohje për punën e madhe që ka bërë për Arkivin e Gazetës Rilindja, edhe për digjitalizimin e bërë të gazetës “Bujku”, si dhe për digjitalizimin e gazetës Rilindja që do bëhet…