Histori – Page 255 – Dielli

KUJTESE-Nje kurs veror i gjuhes franceze

September 21, 2019 by dgreca

NGA SADIK ELSHANI*/

Nje kurs veror i gjuhes franceze, pervoje e bukur jetesore ne skenen nderkombetare/

Mbresa e kujtime/

Nga Sadik ELSHANI/ DIELLI

Kur isha duke vazhduar studimet ne Universitetin e Zagrebit, kisha vendosur qe gjate pushimeve te veres te shkoja ne nje vend perendimor per te mesuar nje gjuhe boterore, anglisht, ose frengjisht. Meqenese kurset verore ishin me te lira ne France, atehere u percaktova per frengjishten. Shkova ne Institutin Francez ne Zagreb dhe mora nje broshure per kurset verore qe zhvilloheshin ne France. Ata me rekomanduan nje kurs qe organizohej ne qytetin Menton ne Bregdetin Azur, sepse drejtues i atij kursi ishte profesori Raymond Warnier (1899 – 1987, une atehere nuk e kam ditur vitin e tij te lindjes)), lektori i pare i gjuhes frenge ne Universitetin e Zagrebit (1921) dhe themeluesi i Instituti Francez ne Zagreb (1922). Po ashtu, me thane se ai kujdesej dhe i ndihmonte shume studentet qe vinin nga ish Jugosllavia. Regjistrimet per keto kurse beheshin me heret, por meqenese kisha vendosur ne momentin e fundit, nuk kishte me kohe per regjistrime. Vendosa te shkoja, nese kishte vend do te rrija, nese jo, do te kaloja ca dite pushimi dhe do te kthehesha prape. Duhet theksuar se une nuk dija fare frengjisht, ne shkolle kisha mesuar rusisht. Para fillimit te ketij udhetimi isha mjaft i emocionuar, pak i shqetesuar, pasi ishte hera e pare qe po udhetoja jashte kufijve te ish Jugosllavise, apo siç thonim ne atehere: ne boten e jashtme. Gjate udhetimit, kur treni po hynte ne stacionin kryesor te Milanos, Milano Centrale, me kapluan emocione te papershkrueshme, sepse ai stacion paraqitej ne fillimin e filmit “Roko dhe vellezerit e tij” (“Rocco e i suoi Fratelli”, 1960) te regjisorit italian, Luchino Viscontit (1906 – 1976), njerit nga filmat e mi me te dashur te te gjitha koherave. Ishte pra ajo skena kur familja Parondi nga Jugu i Italise po arrinte ne Milano per nje jete me te mire, po arrinte pikerisht ne kete stacion. Pas nje udhetimi te gjate me tren, mberrita ne Menton dhe shkova ne bashki, se ajo ishte adresa qe e kisha ne broshure dhe vetem e thoja emrin e profesorit Warnier. Ata me çuan ne nje lice ku do te mbahej kursi dhe aty takova profesorin Warnier, nje burre i gjate me floke te thinjura dhe me moshe diku rreth te tetedhjetave. U pershendetem – ai fliste nje kroatishte shume te paster, kishte nje kujtese te jashtezakonshme. Kembyem fjalet qe kembehen ne raste te tilla dhe me tha se nuk kishte problem per vendosjen time. Une shkova nja dy – tri dite perpara se te fillonte kursi dhe isha studenti i vetem. Profesoret ishin aty dhe po pergatiteshin per fillimin e kursit. Nje profesoreshe me tha se zonja e profesorit ishte polake. Mire thashe, permes rusishtes dhe kroatishtes mund te komunikoja me te gjtha gjuhet sllave. Nipi i profesorit kishte ardhur nga Parisi per t’i kaluar pushimet dhe shoqerohej me mua. Nje dite me tha se gjyshja e tij donte te me takone (une ende nuk e kisha takuar ate). Ajo me te birin dhe nusen e tij ishin ne plazh dhe ne shkuam t’i vizitonim. Edhe zonja e profesorit ishte ne moshe ralativisht te shtyre dhe po me fliste kroatisht. Une u habita, sepse e dija qe ishte polake. E pyeta se prej nga ishte dhe ajo me tha se ishte nga Zagrebi dhe quhej Vera. I tregova se ç’me kishte thene profesoresha franceze, ndersa ajo me tha se, francezet i ngaterrojne vendet e Lindjes. Per mua kjo ishte nje befasi e kendshme. Meqenese une studioja ne Zagreb, atehere biseduam per Zagrebin, gjendjen ne Jugosllavi, Kosove, etj. Me kalimin e diteve une isha bere shume i afert me ta, gati si anetar i familjes se tyre. Gjate bisedave me ta mesova shume per jeten e tyre dinamike, mjaft te angazhuar e interesante. Ata kishin qendruar ne Zagreb gjer ne vitin 1935, pastaj Profesori kishte shkuar ne Portugali si drejtues i Institutit Francez. Ne vitin 1947 ka qene themelues dhe drejtor i pare i Institutit Francez ne Budapest. Ne vitet e 50-ta te shekullit te kaluar ka qene atashe kulturor prane ambasades franceze ne Brazil. Ne Zagreb ishin shoqeruar e miqesuar me eliten kulturore e intelektuale te Kroacise se atehershme, sidomos kishin patur shume miqesi me skulptorin kroat me fame boterore, Ivan Meshtroviq (1883 – 1962), piktoret e bashkuar rreth grupit “Zemlja” (shqip, Toka) te udhehequr nga piktori i njohur kroat, Kersto Hegedushiq (1901 – 1975). Shume piktoreve kroate, profesori Warnier u kishte siguruar bursa per te studiuar ne France. Bursa u kishte siguruar edhe shume piktoreve te rinj braziliane. Ata kishin qene ne shume vende te botes, por Zagrebin e mbanin ne zemren e tyre. Profesori Warnier kishte diplomuar gjermanistiken ne shkollen e njohur ku eshte shkolluar elita francize: L’ Ecole Normale Superieure, Ai gjithashtu ishte nje njohes shume i mire i Ballkanit, studiues me autoritet i poetit francez, Guillaume Apollinaire (1880 – 1918).

Pjesemarresit e atij kursi vinin nga shumica e shteteve te Europes dhe disa vendeve tjera te botes. Ne periudhen 1978 – 1987 kam marre pjese gjashte here ne ate kurs dhe kam qene shqiptari i vetem. Gati per te gjithe isha shqiptari i pare qe ata kishin pare ndonjehere. Une ne fillim (1978) kisha shkuar gati pa ditur asnje fjale, prandaj ne ato fillime e kisha shume te veshtire komunikimin. Perveç librave, me duhej te shoqerohesha edhe me pjesemarresit tjere per te patur me shume mundesi per te ushtruar gjuhen franceze. Si te thuash, isha bere si “i perkeledhuri” i atij kursi, te gjithe mundoheshin te me tregonin diçka, te me mesonin ndonje fjale, shprehje te re. Ata e dinin qe vija nga ish Jugosllavia (jam lindur e rritur ne Kosove), por habiteshin kur u thoja se isha shqiptar. Atehere me duhej t’u spjegoja pak historine tone per t’i sqaruar gjerat. Pra, ne baze te “njohurive” te mia te gjuhes franceze, une u caktova ne klasen e fillestareve, ndersa pasdite e ndiqja edhe kursin special per fillestare, Audio – Visuel. Gjithmone librat e mi doracake i merrja me vete, ne plazh, shetitje, shoqeri, etj. Mundohesha te perfitoja sa me shume ne ate kurs, por nganjehere koka sa nuk me pelciste nga ngarkesa e madhe e fjaleve dhe shprehjeve franceze. E shfrytezoja bukur analogjine e gjuhes franceze me ate latine qe e kisha bere per dy vite ne gjimnaz. Profesoresha ime, zonja Andree Guignaud, ishte nje profesoreshe nga po ai qytet, nje zonjw mjaft e sjellshme e me plot kulture – zonje tipike franceze. Ajo e njihte shkelqyeshem edhe gjuhen gjermane, sepse vinte nga krahina e Alzasit. Trupin pedagogjik te atij kursi e perbenin shume profesore te universiteteve te njohura, te cilet ishin specialiste te gjuhes dhe letersise franceze dhe qe kishin pervoje me studentet e huaj. Kishte profesore te Sorbonws, Heidelbergut, Kolumbias (Nju Jork), Helsinkit, etj. Pas profesorit Warnier, drejtor per nje vit ishte profesor Georges Matore (1908 – 1998), profesor i Sorbones, njeri nder leksikologet me te njohur francez, themelues dhe drejtor i Institut des Hautes Etudes d’ Interpretariat. Per mua ishte shume domethenese pjesemarrja ne kete kurs, ne mesin e shume te rinjve dhe njerezve te moshave me te vjetra, nga shume vende te botes, te mateshe, te krahasoheshe me ta, me nivelin e tyre kulturor e arsimor. Aty e kam pare se ne shqiptaret, sa u perkiste mesimit te gjuheve te huaja ishim shume me te talentuar, me kembengules, nuk ishim fare prapa pjesemarresve nga vendet me te qyteteruara. Vendet tona ndoshta nuk mund te krahasoheshin perkah zhvillimi i gjithmbarshem, por individet, po. Prandaj, ne raste te tilla nuk duhet te ndihemi fare te kompleksuar, ta ulim koken. Per nje djalosh 22 vjeçar nga Suhareka/Theranda e Kosoves kjo ishte nje pervoje e vlefshme jetesore, nje perjetim qe veshtire mund te shprehet me fjale.

Disa tema te papritura shqiptare

Mengjesin, dreken dhe darken e hanim ne kuzhinen shume te mire te liceut. Kete kohe e shfrytezonim per te biseduar, per t’u njohur me mire me njeri – tjetrin. Aty ushqeheshin edhe profesoret tane si dhe çifti Warnier. Nje profesoreshe nga Sarajeva qe njihej me ta me heret e sillte nje grup te madhe studentesh. Une isha shqiptari i vetem. Nje dite ne nje nga keto biseda po bisedonim per udhetimet e tyre ne vende te ndryshme. Zonja Warnier u kthye nga une dhe me tha se kishin qene edhe ne Shqiperi. Po si, e pyeta une, kur udhetimi per ne Shqiperi ne ate kohe ishte shume i veshtire, edhepse Shqiperia kishte marredhenje relativisht te mira me Francen, krahasuar me vendet tjera perendimore. Ajo me tha se kishin qene para Luftes se Dyte Boterore, sepse nje miku i tyre ne ate kohe po bente germime arkeologjike ne Shqiperi. Leon Rei (1877 – 1956), i thashe une. Ajo me pyeti me habi se ku ia kisha degjuar emrin atij. I tregova se emri i tij permendej ne librin “Historia e popullit shqiptar” dhe se ai ishte arkeologu i pare qe kishte bere germime arkeologjike ilire ne Shqiperi. Pastaj ajo tregoi sesi kishin udhetuar me makine neper rruge te paasfaltuara, kishin pare gra te mbuluara me ferexhe, etj. Per shkak te moshes, profesori Warnier fliste shume pak, por pasi perfundoi zonja e tij, ai shtoi se gjate qendrimit te tyre ne Shqiperi ishin takuar edhe me Lumo Skendon. Une nga habia u shtanga kur degjove emrin e Lumo Skendos, sepse e dija qe ai ishte siemri (pseudonimi) i Mit’hat Frasherit (1880 – 1949), intelektualit, shkrimtarit, diplomatit, publicistit, atdhetarit te pashoq, kryetarit te Kongresit te Manastirit, birit te Abdyl Frasherit. Ne ne shkolle, ne oret e gjuhes shqipe e kishim permendur per ato qe shkrova me lart dhe per prozat e tij te bukura poetike. I tregova profesorit per figuren e Lumo Skendos dhe vendin qe ai zinte ne letersine dhe kulturen tone kombetare, edhepse ne ate kohe kur ne po bisedonim, emri i tij nuk permendej fare ne Shqiperi. U habita edhe per faktin sesi profesori ende e mbante ne mend emrin e tij, edhepse nga takimi i tyre kishin kaluar gati 55 vite. Me siguri, biseda e tyre do te kete qene ne nje nivel te larte intelektual. Dhe ja une tani po bisedoja me njeriun qe i kishte shtrenguar doren Mit’hat Frasherit. Pastaj profesori tregoi se ne librarine e Lumo Skendos kishin blere ca libra te vjeter. Dihet mire se ne ate kohe Mit’hat Frasheri kishte patur nje librari – biblioteke shume te pasur. Meqenese ra biseda per Shqiperine une i pyeta se nese kishin degjuar per Aleksander Moisiun. Profesori beri nje levizje te ngadalshme me koke ne drejtim te zonjes se tij, sikur donte te thoshte se ajo ka per te thene diçka. Ajo kishte marre nje shikim, nje pamje te fytyres sikur ishte tretur diku ne kujtime dhe shume e habitur me pyeti: “Po ti ku ke degjuar per te?!” Sigurisht i eshte dukur e cuditshme qe nje djalosh nga Kosova kishte degjuar per nje aktor qe kishte gati 45 vite qe ishte ndare nga kjo bote. Une i thashe se kisha degjuar e kisha lexuar shume per te, pasi ai ishte aktor i lindur nga prinder shqiptare dhe ai ishte i vetedijshem per prejardhjen e tij shqiptare. Ajo u shpreh me shume habi: “Shqiptar?!” Une pastaj nder te tjera i tregova per kerkesen e Moisiut qe i kishte bere Zyres se Gjendjes Civile ne Durres per te marre shtetesine shqiptare dhe deklaraten e tij se ai nuk donte te vdiste si aktor gjerman. Pasi u bind, ajo ma ktheu: “Ja, jam para vdekjes dhe nuk e paskam ditur kombesine e Moisiut!”. Ajo pastaj tha se per per shkak te mbiemrit te tij Moissi, atehere ishte perhapur fjala se ai ishte hebre, prandaj edhe ishte perndjekur nga nazistet. Me tutje ajo vazhdoi: “Kur kemi qene te rinj, me babain shpesh shkonim nga Zagrebi ne Vjene per te pare ne teater shfaqjet ku luante Moisiu. Dhe kur kthehesha ne Zagreb, per nje jave, apo djhete dite nuk doja ta hapja gojen e te flisja me njeri, vetem qe zeri i Moisiut te mos me dilte nga koka”. Kjo shprehje e Zonjes Warnier ngerthen ne vete jo vetem karakteristikat fizike te zerit te Moisiut, por edhe emocionet qe ai ngjallte dhe mbresat qe vuloste te adhuruesit e teatrit, mbresa qe ishin bere pjese e jetes se tyre. (Per kete episode e kam bere nje shkrim te posacem: Zeri i Aleksander Moisiut sipas nje deshmie origjinale ten je adhurueseje te tij”, botuar ne disa gazeta e portale elektronike).

Romanet e Ismail Kadarese, befasi e kendshme per profesoret e mi franceze

E dija qe disa vepra te Ismail Kadarese ishin perkthyer frengjisht ne fillim te viteve te 70-ta dhe ai gezonte nje popullaritet te lakmueshem ne France, sidomos me romanin e tij, “Gjenerali i ushtrise se vdekur”. Pas disa ditesh pasi isha sistemuar ne ate kurs dhe pasi tani njiuheshim deri diku me profesoreshen time, i tregova se ne kemi nje shkrimtar te njohur me emrin Ismail Kadare, veprat e te cilit ishin perkthyer ne gjuhen franceze dhe nga kurreshtja e pyeta se a kishte degjuar per te, apo kishte lexuar ndonje liber te tij. “Jo”, me tha, ende nuk kishte degjuar per Ismail Kadarene. Pas disa ditesh kur m’u dha mundesia e pare, dola per ta vizituar qytetin. Qyteti i vjeter shtrihej ne nje koder, me ato rrugicat e ngushta me kujtonte qytetet shqiptare, Prizrenin, Beratin, Gjirokastren, kuptohet, pa detin. Prane detit kishte nje shetitore te gjere e te bukur me plot restorante e hotele. Qyteti vlonte nga turistet. Mua me teper me interesonte te gjeja nje librari, dhe ja diku afer qendres se qytetit e pashe nje. Menjehere u futa brenda dhe fillova te kerkoja veprat e Ismail Kadarese. Ajo ishte nje librari relativisht e vogel, por per kenaqesine time, aty e gjeta romanin “Gjenerali i ushtrise se vdekur” (“Le general de l’armee morte”), nje botim i formatit “liber xhepi” (“Livre de poche”). Ne kete format ne France botoheshin librat qe ishin shume te popullarizuar me lexuesit. dhe qe shiteshin shume (“bestseller”). Ja pra, nje nga ata libra ishte edhe “Gjenerali i ushtrise se vdekur”. E bleva te vetmen kopje qe ishte ne ate librari dhe ia dhurova profesoreshes sime. Pas ca ditesh, pasi e kishte perfunduar se lexuari romanin, ajo me tha se kishte mbetur e mahnitur; se ishte nje roman i mrekullueshem, nje rrefim krejt origjinal per luften dhe tmerret e saj, shkruar me nje stil te lart, figuracion mjaft te pasur dhe se kishte kohe qe nuk kishte lexuar dicka te tille. Ndersa per Ismail Kadarene tha se ishte nje shkrimtar mjaft i talentuar me shije te holle artistike e imagjinate te pasur. Pastaj ajo me tha se kishte mbetur e befasuar qe nje shkrimtar i kalibrit te tille dhe nje veper aq cilesore si “Gjenerali” te vinte nga nje vend i vogel e i izoluar si Shqiperia e atyre viteve, vend per te cilin ajo gati nuk dinte asgje. Kuptohet, pastaj vinin me radhe bisedat per Shqiperine, shqiptaret, historine, artin, kulturen, traditat shqiptare. Vepra e Kadarese ishte nje pikenisje e mire per biseda te tilla.
Me vone kur m’u dha rasti e vizitova edhe Nicen qe eshte qyteti me i madh dhe qendra e atij rajoni dhe kuptohet, qe edhe librarite i kishte me te medha se ato te Mentonit. Aty i gjeta te gjitha veprat e Ismail Kadarese qe ishin botuar gjer atehere: “Keshtjella” qe ne frengjisht ishte botuar nen titullin “Daullet e shiut” (“Les tambours de le pluie”), “Kronike ne gur” (“Chronique de la ville de pierre”), “Dimri i madh” (“Le grand hiver”) dhe vepra te tjera dhe ato qe do te perktheheshin me vone nder vite. Pervec profesoreshes Guignaud, librat e Kadarese ua dhuroja edhe profesoreve te tjere si dhe disa miqve te mi. Qe te gjithe e shprehnin adhurimin, vleresimet me te larta per Kadarene dhe veprat e tij dhe te gjithe e shihnin si nje kandidat potencial per Çmimin Nobel. Veprat e Kadarese per ta ishin nje zbulim i kendshem, u kujtonin Kafken. Zonja Guignaud u be nje adhuruese e Ismail Kadarese dhe vepres se tij. Kur Kadareja shkonte here pas here ne France dhe jepte ndonje interviste ne televizionin francez, profesoresha menjehere me shkruante per kete: “Mbreme zoti Kadare ka dhene nje interviste ne televizionin francez – ishte i mrekullueshem”.

I solla sot keto kujtime per romanet e Ismail Kadarese, jo per ta mburrur veten, sepse nuk kam bere asgje, por vetem per te shpalosur krenarine qe une ndjeja si bashkekombas i tij, kenaqesine time kur e shihja nga afer sesi vleresohej nje shkrimtar shqiptar ne nje mjedis aq te kulturuar, nga njerez qe ishin specialiste te gjuhes dhe letersise franceze. Vlerat e verteta jane perfaqesuesit, ambasadoret me te mire te nje kombi dhe ne te gjithe duhet te perpiqemi qe te krijojme vlera e te bejme perpjekje qe t’i perhapim ato vlera ne te gjitha menyrat brenda mundesive tona.

Mentoni, “Margaritari i Frances”

Kursi ne fjale zhvillohej ne qytetin e vogel, Menton, ne Bregdetin Azur, mu ne kufi me Italine. Per bukurine dhe magjepsjen e tij e quajne “perle de la France” (margaritari i Frances”). Qyteti i vjeter shtrihet ne nje koder, me ato rrugicat e ngushta me kujtonte qytetet shqiptare, Prizrenin, Beratin, Gjirokastren, kuptohet, pa detin. Prane detit ka nje shetitore te gjere e te bukur me lulishte te bukura, plot restorante e hotele. Qyteti ne muajt e veres vlon nga turistet. Mentoni me bukurine e tij, mikroklimen shume te pershtatshme vazhdimisht i ka terhequr shume personalitete te kultures dhe artit, aristokrate. Nder personalitetet me te shquara qe lidhen me Mentonin eshte poeti, dramaturgu, regjisori, romancieri, artisti pamor, kritiku dhe piktori i njohur francez, njeriu i shume talenteve, Jean Cocteau (1889 – 1963). Ne fortesen ne portin e Mentonit, Bastion, ndodhet muzeu qe e mban emrin e tij. Ai e ka zbukuruar me pikturat e tij Sallen e Martesave (La Salle des Marriages) ne Bashkine e Mentonit. Eshte shpallur Qytetar Nderi i Mentonit. Nje here ceremonia e ndarjeve te diplomave eshte zhvilluar ne kete salle. Zakonisht ndarja e diplomave ne perfundim te kursit behej ne Villa Maria Serena, nje ville e bukur me nje kopsht botanik magjeps me bime tropikale e subtropikale. Kjo ville eshte ndertuar per nje pjestar te familjes se projektuesit te Kanalit te Suezit, Ferdinand de Lesseps (1805 – 1894). Mentoni eshte i njohur per rritjen e limonave speciale, te nje cilesie te larte, ndersa ne shkurt te çdo viti organizohet Festivali i Limonit, tani edhe ngjarje e njohur nderkombetarisht.

Provenca, Rajoni magjeps i Frances

Provence eshte njeri nder rajonet me te popullarizuara turistike ne jug te Frances, i njohur per llojllojshmerine e peizazheve, vreshtat, ullishtet, fushat e livandes, fshatrat piktoreske, traditat, vererat, ushqimet dhe motin me diell. Ne shekullin e XIX-te dhe ate te XX-te shume aristokrate, personalitete te shquara boterore, shkrimtare, artiste, piktore te njohur, jane vendosur ne Provence te terhequr nga klima e bute dhe qartesia e drites, drite e paster pa pluhur. Vlen te permenden disa nga keta piktore te medhenj: Paul Cezanne (1839 – 1906), Vincent Van Gogh (1853 – 1890), Auguste Renoir (1841 – 1919), Claude Monet (1840 – 1926), Henri Mattisse (1869 – 1954), Pablo Picaso (1881 – 1973) e shume e shume te tjere.

Bregdeti Azur (Cote d’Azur) apo siç njihet edhe si Riviera Franceze eshte nder rajonet me te njohura turistike ne bote, i njohur per ujin e kaltert te detit, plazhet, qytetet e bukura: Nica, Kani, Antibes, Mentoni, Saint Tropez, Principata e Monakos e shume e shume qyteza e fshatra piktoreske me arkitekture tipike mediterane, te cilat vazhdimisht kane teerhequr dhe vazhdojne te terheqin njerezit me me ndikim ne politike, shkence, art e kulture (disa i permendem pak me lart).

Diteve te shtuna organizoheshin ekskurzione per pjesemarresit e kursit dhe ky ishte nje rast i mire per t’i vizituar keto vende te bukura, qytez tipike mesjetare, manastire me doreshkrime te rralla, muzeume e galeri te shumta. Ne Antibes kemi vizituar Muzeun – galeri, Picaso, ku ishin te ekspozuara mjaft vepra arti te piktorit te famshem: piktura, grafika, skulptura. Nje vizite frymezuese ishte edhe vizita e fshatit piktoresk, Eze, i njohur per kopshtin ekzotik, por edhe me i njohur per “Shtegun e Niçes” (filozofi gjerman, 1844 – 1900). Niçe ka qendruar shpesh ne kete fshat nga kodrat e te cilit duket nje pamje e mrekullueshme e bregdetit. Ai ka ecur neper kete shteg qe fillon ne fshat e vazhdon neper kodrinat perreth dhe thuhet se gjate ketyre shetitjeve Niçe eshte frymezuar per ta shkruar pjesen e trete te librit “Ashtu fliste Zaratrusta”, se pari e ka perpiluar ne koke e pastaj e ka hedhur ne leter.

Ne shtepine e Renoirit

Por per mua vizita me mbreselenese ishte vizita ne shtepine e piktorit te njohur te impresionizmit. Pierre Auguste Renoir ne Cagnes-sur-Mer. Renoiri ka jetuar ne kete shtepi nga viti 1907 e deri kur ka vdekur ne vitin 1919. Kjo eshte nje shtepi madheshtore dykateshe prej guri e vendosur ne kodrinat mbi qytet, me nje kopsht te bukur te mbushur plot me ullinj, portokalle dhe bime te tjera. Eshte nje pamje mjaft frymezuese dhe piktori e ka paraqitur disa here ne pikturat e tij. Ne muret e dhomave jane te varura pikturat e tij. Dhoma me e dukshme, me mahnitese eshte ateljeu madheshtor i Renoirit ne katin e pare, me oxhakun karakterisik prej guri. Ne qender ndodhet kembaleci i piktorit, brushat dhe bojerat, karroca prej druri ku eshte ulur piktori per te pikturuar, sepse kah fundi i jetes ai nuk ka mundur te levizte vetem. Veshtire pershkruhen ndjenjat qe te kaplojne kur ndodhesh ne nje mjedis te tille, kur imagjinon se aty vite me pare ka qendruar njeri nder piktoret me te njohur te kohes se tij. Kudo, ne shtepi dhe ne kopshtin perreth bien ne sy, ndihen gjurmet dhe shijet artistike e estetike te Renoirit.

Edhe diçka per ne fund

Ka çka te shkruhet me teper per kete pervoje te bukur jetesore, keto rajone te bukura te Frances, historine qe ato ngerthejne e ruajne ne vete, rajon ku jeta vlon me tere fuqine e saj shperthyese. Qendrimi ne ate kurs vertet ishte edhe nje pushim intelegjent, “Les vacances intelegent”, siç e quanin pjesemarrjen ne kete kurs, studim, pushim, argetim, kulture, histori… Ah, ai shkelqimi i diellit, uji i kaltert i Mesdheut, miqesite e shumta, vitet e rinise!…

Profesori Warnier ka nderruar jete me 1987, zonja e tij disa vite me vone. E ndiej veten shume te lumtur, shpirterisht shume te pasur qe kam njohur dhe kam patur miqesi me njerez te kalibrit te tille. Per nje djale nga Suhareka/Theranda, nga Kosova, kjo do te thote shume. Sidomos per keto tema shqiptare qe pershkrova me lart. Atehere as qe me ka shkuar mendja se do te degjoja rrefime te tilla ne ate kurs veror te gjuhes franceze. Nganjehere jeta ruan shume te papriturat te kendshme! Permes Facebook-ut pas dyzet vjeteve kam vendosur kontakt me nipin e profesorit Warnier, i cili tani jeton ne Quebec – Kanada. Atehere ishte nxenes i shkolles se mesme, tani ai eshte bere gjysh. Po,ashtu, pas dyzet vjeteve kam vendosur kontakte me dy miq te mi, nje egjiptian dhe nje japoneze qe atehere ishin te fejuar. Egjiptiani ishte me i perparuar se ne, ndersa e fejuara e tij dhe une ishim ne klasen e fillestareve dhe shoke banke. I kujtuam ato kohera te largeta, çaste te lumtura, thuajse nuk ishim ndare kurre. Kujtimet mbesin, miqesia vazhdon…

Philadelphia, gusht – shtator 2019

*Sadik Elshani eshte doktor i shkencave dhe veprimtar i bashkesise shqiptaro – amerikane.Per me shume fotografi shkoni ne Facebook dielli vatra

BUKURITE E SULOVES

September 20, 2019 by dgreca

Sulova në fokusin e mësueses Gazmira Frakulli /

Nga Sulova për gazëtën Dielli,Sulo Gozhina/

SULOVË – E…. teksa je duke udhëtuar në rrugën mes kodrave për në fshatin Frashër të bashkisë Kuçovë, përpara të del një panoramë e mbushur me gjelbërim me bimët e paqes, ullinjë e që shtrihet në një hapsirë pa fund kodrash, ndërsa në atë tjetër, në të majt të lumit Devoll, shikon një tjetër vargëkodrash të mbuluara me lisa, pisha e ullinjë, që të dyja së bashku sjellin edhe freskinë e këtij mëngjesi. Pamja magjepse që e vështron nga aty ku je para teje, të gozhdon për disa çaste, teksa syri ndalet në një fushë të blerët thuajse të ndarë mespërmes nga ujirat e kthjelltra e të kaltërta të lumit. Gërshetimi i ngjyrave krijon një ylberi të vërtetë, aq bukur ka punuar në këtë rast natyra në bashkëpunim me dorën e njeriut për të krijuar këtë mozaik, saqë edhe vetë një piktor i talentuar do ta kishte zili nëse do të mundëte ta hidhte në telajon e tij, duke përdorur penelat shumëngjyrshe. Po ende syri nuk ndalet tek kjo mrekulli, pamja e këtij mozaiku shkon deri tej në kodrat e Kërrabës, duke përshkuar njëri pas tjetrit fshatrat e Dumresë e të Sulovës si dhe qytetin, Cërrik e Elbasan, një pjesazhë që nuk ngopesh duke e parë. Dielli sapo ka lançuar dhe rrezet e tij mbi ujirat e kthjellta të Devollit të bien drejt e në sy, e si për t’u mbrojtur, shikimin e hedh tej në horizont, ku para teje në të majt shtrihet një tjetër luginë, kjo përmatan’ lumit që duket se banorve të, të dy zonave u tregohet edhe kufirin ndarës mes Sulovës së poshtme, me fshatrat e 85 liqeneve kaustike të Dumresë. Në anën tjetër të Sulovës në të djathtën e rrugës një vargë kodrash shkëmbor që shkon deri në lartësin mbi 800 metra mbi nivelin e detit shtrihet deri poshtë në fushë, thuajse puthet me lumin Devoll, që duket se është ky kufiri ndarës mes Sulovës së Epërme me atë të poshtme ose si dhe i thonë banorët e vetë, Sulova e fushës, por që si për çudinë e krejt zonës e më gjerë, banorët e të dyjave pjesëve sulovare kanë e zbatojnë të njëjtat doke e zakone, të njëtin dialekët e tradita të veçanta nga pjesët e tjeta të zonave përrreth tyre. Ajo që të bije në sy mes kodrave është dhe një qafë e cila lidhi zgjatimin kodrinor, ku në të majën e kodrës të fshatit Qafë, me mbi 600 metra lartësi mbi nivelin e detit, ka hedhur shtat, shekuj më parë, “kalaja e qafës” me katër kullat e saj që duket edhe si mbrojtsja shekullore e kësaj zone në të dy anët e vargkodrave e më gjerë.

Për të ardhur deri ketu na u desh një ftesë nga mësuesja e kësaj zone Gazmira Frakulli e cila në një bashkëbisetim të para pak ditve në një event në qytetin e lashtësisë, Durrës, na ftoi për të na treguar Sulovën- vëndlindjen e të parve të saj, vendlindje që ka rrënjët nga Bizanti, Ilirët e deri në ditët e sotme, të një jetë shumë shekullore e të pa ndërprer. Pas një kafe sulovare në lokalin e Çimit, ku nuk mungoj që në pikën e sabaut edhe gota e rakisë, që në këto anë të thonë mikpritësiti kjo e bekuara raki është pirë edhe me opingë dhe shëndetet janë ngritur edhe për këndëzin që këndon që në orët e para të mëngjesit, nisëm dhe bisedën.
Mësuese Gazmira Frakulli – fakte historike : Sulova me 15 fshatra – ka në përbërjen e saj dy Njësi Administrative – Ajo e Mollas me 7 fshatra esaj dhe Klosit me 8 fshatra që të dyja së bashku kanë mbi 12.500 banor, e fillon bisedën mësuesja Frakulli. Duke ju referuar traditave, pozicionit gjegrafik, të dhënave historike, arsimit, kulturës, dialektit, pushtetarët vendor në vitin 2015, në bashkëpunim me banorët e Sulovës u përpoqën që Reforma Territorial të mos prekte dy ish komunat që përbenin trevën e Sulovës. Sulova sipas shkresave të drejtura komisionit të ndarjes territorial, Ministrisë së brendshme, Kryeministrisë etj, kërkonte qëndrimin më vete dhe të njihej si Bashki më vete. Kjo përpjekje këmbëngulëse ende qëndron nëpër këto zyra se ndoshta në një të ardhme Sulova bazuar në vençantitët e saj, plotëson ëndërrën e vet “Bashkia Sulovë”. Në këtë zonë spikasin doke dhe zakone të veçanta nga zonat e tjera për rreth saj, si dhe janë bujaria, mikpritja që për mystafirët, gjënë më të vaçant kanë dollinë me raki e që në të shumëtën e rasteve edhe e teprojnë duke kujtuar këtu dashamirësinë etj. Dikur vite më parë bënin edhe sherrin në pije e sipër, por që tani kësaj të fundit thuajse i ka ardhur fundi, pasi e quajn zakon të dal boje….por sulova ka marë një tjetër status në këto vite zhvillimi ndonse ka qënë edhe më hershmë dëshira për dije, arsim e kulturë këto vitet e fundit pasioni është shtuar edhe më shumë. Sulova është vendi ku studiues, historian dhe arkeolog kanë gërmuar në heshmërinë dhe shkruar të dhëna historike mbi origjinin, kulturën, zhvillimin në periudha të ndryshme sundimesh dhe pushtuesish. Duke ju referuar disa të dhënave nga studiues si Prof. Moikom Zeqo, M. Tirta, publikime nga P. Gorrica, toponime nga S. Asllani dalin të dhëna ku emra fshatrash, përrenjësh, rrugësh mbajnë sot e kësaj dite gjurmë të fiseve Ilire, gjurmë romake apo dhe bizantine. Në heshmërinë e saj, kjo zonë varej plotësishtë nga qyteti i lashtë i Beratit, por pa asnjë lidhje rruge për të bërë furnizime dhe shkëmbime me këtë qytet. Nga të dhënat po të marim emrin e zonës në fjalë “Sulovë”, pohon mësuesja Gazmira Frakulli, ky emër vjen nga fjalori romak ‘SUL”= mbi , ‘OVE” = përtej, kjo përdoret edhe në terminologjinë e sotme ku thuhet do shkojmë përtej (Devollit), përtej në Berat etj. Mollasi është kryeqëndra më e banuar e kësaj zone, mendohet se emir i tij vjen nga fisi i herëshëm i “Molosëve”, populli i Epirit të lashtë që banonin këto toka për t’i shpëtuar romakeve. Një ndër përrenjt me prurje dhe me aftësi gërryese të mëdha është edhe shica që ka një gjatësi prej 6 km. Emri i këtij përroi “Shica” mendohet se vjen nga fjala romake “Scissa”= Shica që do të thotë kufi ndarës, (Sulova e veriut nga Sulova e Jugut në mes gjendet përroi i shicës) ose si dhe e përdorim rëndomët, Sulova e epërme me atë të poshtmen. Një ndër lagjet mjaftë të banuara edhe sot në Mollasë është “Shtodër”, por nga e ka origjinen ky emer ?, të dhëna historike dhe gërmadha kishash, varrezash tregojnë se ky emer vjen nga “Shën–Teodor”, shënjtor i besimit krishter. Në Sulovë gjejmë dhe dialektin krahinor që haset edhe sot në pjesën më të madhe të populatës ku bie në sy gjatë shqiptimit zanorja “O” në vend të zanores “ë” që e përdorin zona kufi me Sulovën . Psh Shtoma = Shtëmba, koma = këmba , zori = zëri, mjaftë popullore është edhe fjala “moj” që do të thotë ‘grua’ mendohet që është me origjinë romake, në falorin e përditshëm përdoret shumë edhe fjala ‘ore’ në të përditshmen e banorëve që do të përqasej me fjalorin romak ‘O- Re” = O mbret. Të gjitha këto të dhëna ,fakte, gjetje nga historian, studius dhe publikime tregojnë për sundime të gjata të romakëve prej 5 shekujsh (Gorica e Çobanit, kodrina e Klosit, Selitës, etj), po kaq gjatë dhe të Perandorisë Osmane. Arsimi në Sulovë – Fakte të dokumentuara tregojnë se shkolla e parë në këtë zonë është ngritur në vitin 1916-të, në qëndrën e Sulovës – Mollas me 24 nxënës me mësues të ardhur nga Elbasani DHimitër Konomi, pastaj është pasuar me hapje të shkollave të tjera në vitin 1918-të, e në vazhdim.. Mësuesit e parë që kanë kontribuar në arsimin në fshatrat e zonës kanë qenë- Abas Hysa (Linas), Riza Cerriku (Mollas) etj. Në vitin 1971, në Mollas hapet edhe shkolla e Mesme ku nxënësit e saj kanë qënë, punëtorë, pa shkëputje nga puna si Zyfer Basha, Fiqerete Gjini, Razije Qevani etj. Intelektualet e parë në profesionin e mësuesisë kanë qenë Hajdar Mëhalla, Shaban Dyrma, Xhevit Mema, Tajar Hoxha, Baki Asllani, Asqeri Asllani, Lutfije Sula, ndërsa në fushën e kuadrit përmendim – Sali Myzeqari ( shef kuadri), Sali Venari (Agranom), Shahin Zavalani (Kryetar Kooperative), etj. Janë me qindra breza të dal nga këto shkolla në të gjith zonën prej më shumë se një shekull që kanë shërbyer e drejtuar në fushën e buqësisë, ekonomis, mësuesisë, inxhinierisë, ushtrisë etj. Shumë prej këtyre kuadrove kanë ndohmuar edhe në luftën kundër anafalbetizmit në vitet pas çlirimit, duke u mësuar edhe të moshuarve shkrim e këndim, mësime që bëheshin atje në lagje, në grupe shtëpish dhe mbasdite pas punës në arë në ambjetet e shkollave të fshatit, punë që zgjati disa vjet. Në shtrirjen e Sulovës numërohen gjashtë shkolla 9- vjecare dhe një Shkollë e Mesme që frekuentoheshin prej 1500 nxënës në vitet para 1990 dhe në vijim pas viteve 2000 e kryesish pas vitit 2013, numeri i nxënësve nëpër këto shkolla ka filluar me tkurret ku gjendja e sotme në 2019 ka arritur në të gjitha shkollat e Sulovës deri mbi 700 nxënës. Disa nga këto shkolla kanë filluar të mbyllen si Topojani dhe Floqi për shkak të nr.. të nxënësve që dhe mësimi bëhet me klasa kolektive pasi nuk arrijnë të përmbushin kriteret, kryesisht nr… i nxënsve. Shkaku i tkurrjes së nr… të nxënësve është emigracioni dhe jo vetëm, një nr.. nxënësish pa mbushur moshën 18 vjeç marrin rrugët e emigrimit ekonomik madje dhe kaldestinë të paligjshmë dhe si fëmij të braktisur nga prinderit ose gjoja jetim shkojnë në vendin fqinjë dhe regjistrohen në shkollat profesionale të Italisë e më gjerë me pretendimit në marrjen e dokumentave dhe punësimit. Kjo braktisje e shkollave në moshat e reja pasohet dhe me braktisje të fshatrave dhe shtëpive në zonën e Sulovës ,,,,fatkeqësi që po shkojmë drejt rrenimit dhe plakjes së popullsisë jo vetëm në këtë zonë por besoj edhe më gjerë. Kjo dukuri i lë vend popullimit të paktë prej moshës së tretë…,..
Kultura në Sulovë – Mikpritja dhe bujaria nuk janë të vetmit virtyte që kanë sulovarët. Në sulovë kemi gjetur dhe gjejmë individe dhe grupe folklorike, muzikdashës që i kanë dhën vlera kulturës sulovare. Përmendim këngëtaren e parë të Radios rreth viteve’ 70-të, Zeqine Ariza me këngen “Çaje traktorist fushën si rrufe”. Kjo vazhdë e muzikës pasohet nga grupi folklorik i dalë nga Solova i kryesuar me Musa Çala, Xhevair Asllani, Rrahime Sene, etj. Tradita vazhdon ende sot me grupet e reja që kanë publikuar këngë për sulovën, përmendim Bexhet Muca, “Sulovë moj Fisnike”, vargjet e së cilës të bëjnë krenar që je sulovar. Moj sulovë o moj fisnike, / Zoti i madh ty të ka bekuar. / Mali i shkëmbit krenaria / Devolli uji i kulluar. / Sulovari ngre dollinë, për mikun djeg shtëpinë, Jo moj jo s’ka si sulova, djem të mirë me zemër pastër, / qysh nga Banja der në Frashër, “ Bukuroshja e Dasarit” etj , Oligert Sula “ Dollia sulovare”, Vellezrit Janca “ Moj e mira e Sulovës”, dy klarinetistët e talentuar si : Amza Xibrraku dhe Bujar Sula, e shumë këngë dhe këngetar të tjerë.
Bujqësia dhe agroindustria – Zona e Sulovës konsiderohet si zonë me zhvillim të mirë bujqësor të ndërthurur me zhvillimin urban tipik për zonat Rurale .,.Pjesën më të madhe të sulovës e zënë shkurret mesdhetare, si ato të blerta ashtu dhe ato gjetherënëse si :prralli, mretja, mareja, dellinja, shqopa, shkoza etj. Kushtet klimaterike, përbërja e tokës si dhe rrjeti hidrik mjaft i pasur e bëjnë Sulovën hambarin e produkteve bujqësore. Pjesa kodrinore është e përshkuar nga plantacione me varietete ullinjësh ndërsa zona fushore me drithrat e bukës si një traditë e hershme, mbjellja e mirërit dhe e grurit që në shumicën e sasteve misëri për doret më shumë për blektorinë. Edhe fruta- perime zënë një pjesë kryesore të sipërfaqes së tokës si dhe janë hardhija (rrushi), pjeshka, arra, lajthia,.sipërfaqe të mëdha zënë edhe serrat të cilat kultivojnë perime nga me të ndryshmet si; domate, specka, kunguj, patellxhan spinaq etj. Në këtë rast ka edhe një zinxhir përpunues të agroindustrisë për tja nisur tregut vendas dhe atij të huaj gjysëm të përpunuara llojshmëin e prodhimeve buqësore eato industrial. Bimet industriale, ku përmendim rigonin, duhani, dëllënjën, trumbëzën, sherebelën këtu kultivimin në ha të drurit të cmueshëm dhe mjaft të kerkuar nga industria e drurit “Pauloënia tomentosa”, ku vlerat e së cilën nuk mbeten vetëm në industri por edhe më gjerë, ”Turizmi” që do ta kthej zonën e sulovës në zonën me bukuri natyrore ku mund të zhvillohet turizmi natyror. Ndersa fauna e zonës përbëhet nga: dhelpra, qelbësi, derri i egër, lepuri, ujku, etj

Vendet për të pritur turistët e vendit dhe të huaj

Pas publikimeve në rrjetet sociale dhe në faqet e siteve të bashkisë Cërrik nga dhe ku vijon të administrohet krahina e Sulovës, kanë filluar të mbrijën edhe turistët e parë para 10 vitesh dhe në vijim, por në këto 4 vite janë dyfishuar pohon mësuesja Frakulli, por që ende pushtetarët vendor e ata qëndror si dhe sektori përkatës që meret me turizmin nuk po ndohoin dhe ndohmojnë banorët e zonës për të stimbuluar turizmin 24 orë me qëndrim në bujtinat e fshatit, pasi një turist i huaj apo dhe i vendit ka se ku do ta kaloj ditën duke soditur në Kala dhe në disa kasha që janë bizantine. Frakulli pohon se më të kërkuarit prej tyre janë Kalaja e Qafës, një fortesë ushtarake për popullsinë dhe në ruajtje të nëndegës së rrugës Egnatia në heshmërin e saj. Vend tjeter per tu vizituar është edhe “Gorica e Çobanit” pika me e lartë e Sulovës (811m), në këtë vend janë gjetur varreza të hërshem të pajisur me kryqe dhe kisha me mure të rrënuara që tregojnë se këtu kanë jetuar banor të besimit kristjan. Edhe Bazilika në Klos të krahinës së Sulovës ka qenë e vetmja kishë që ka mundur të mbijetojë në gjendje disi të mirë deri në ditët tona në këtë krahinë. Banorët e krejt sulovës e njohin me emrin kisha e Klosit, ndërsa në dokumentet njihet kasha bazilikë. Ishte e ngritur në rrugën që të çon në kalanë antike të Qafës, që ndodhet në një majë kodrine në lindje të fshatit të sotëm Klos të rrethit Elbasan”, ka pohuar në një takime me mësuesen frakulli historian Gëzim Gorica. Në vendin ku ka qënë e ndertuar gjenden mure gati 1 m të lartë të rrethuar e mbuluar nga ferra e shkurre. Kjo dhe shume kasha që gjenden në rënojat e tyre në gjith krahinën e sulovës mendohet se i takojnë shekujve VII – XIII, që janë dhe shekujt e lulëzimit të ndërtimeve të kultit fetar të krishterë ka shkruar në studimet e tij Profesor Aleksandër Meksi. Por ka edhe shume vende te tjera per tu vezituar, por ajo që pengon në ecurinë e turizmit është mungesa e infrastrukturës pasi për tu ngjitur deri larët në kala te duhet të kalosh në një rrugë plot shkurre e ferra, ndërsa rrugët e rrugicat e lagjeve janë ende për tu dëshituar.
Drejt Kështjellës së lashtësisë aty ku janë groposur në harresën e kohës mes, shkurreve e ferra, dhjetra shekuj histori: – Profesorja, Gazmira Frakulli që për ironi të fati, ndoshta dhe pa dashjen e saj, i’u ngjit kodrës mes gjëmbave e shkurreve për më shumë se 600 metra lartësi mbi nivelin e detit, me një pal sandale të takosura, që dukej sikur do të nisej për në sokakët e një qyteti të lashtësisë që në fakt është një i till, por tashëm i braktisur dhe i pa mirëmbajtur e eksploruar edhe nga arkiologët tanë, duke e groposur në harresën e kohës, këtu nëndhe, shkurre e ferra, dhjetra shekuj histori. Mësuesja si një banore e kësaj zone që duket se janë fisnik, mikpritësa, të butë por edhe të fortë e të mësuar me vështirsi në kësi rastesh, ja doli mban dhe me sukses. Por pëtej kësaj……,pasi kaluam rrugën e përpjet me gropa dhe hera-herës në rrugë dhish me ferra e shkurr dolëm në Qafë, aty morëm sërisht një tjetër rrugë dhish deri sa arritëm në destinacion tonë. Profesore Gazmira ishte një cicërone e mirë dhe të bënte me rrëfimet e saj për kalan që ta digjoje sikur të ishte vërtet një cicërone prefesioniste……. Në një shesh për më shumë se 10 mij m2, brenda mes shkurrve e ferrave ishin mbuluar, sheshuar e groposur faktet historike të një kalaje me gjurëm bizante dhe një kala bazuar në fakte kokëforte Ilire. Ç’ka tham më larët nga kjo kala me kullat e saj vrojtonje si në pllëmbën e dorës e më pas nga fortesa e asaj kohe duket se mbronte gjithë zonën e Sulovës së epërme e asaj të poshme me rreth 54 fshatrat për rreth saj. Nga kjo kala që në të shumëtën e rasteve përdorej si pikë vrojtimi, kontrolloje zonën me sy të lirë nga mali i Tomorrit në lindje duke marën në horizontin të gjithë fshatrat e qytetin e Gramshin, liqenin e Banjës një nga veprat hidrike më të mëdhaja në juglindje. E më tej zonën e Moglicës ku dhe po ngrihej një tjetër vepër hidrike e ngjashme me hec-in e banjës e më tej, qytetin e Maliq e të Korçë së bashku me vargkodrat dhe fshatrat e tyre. Në veri të saj, kalas, qytetin e Cërrikut, Elbasanit deri në kodrat e Kërrabës, e në perndim syri të shkon deri tej në Peqin e e me sy të lirë thuajse deri tej në Rrogozhinë, për t’u ndalur në perndim në Kuçovën fqinje, duke marë me mend në këtë rast edhe qytetin e Urës Vajgurore atë të Beratit me gjith rrethinat e tyre e më tej.
Por le të ndalemi pak tek kalaja në shënimet e arkiologve:
Kalaja e Qafës ndërtuar mbi pjesën më të ngritur të shkëmbit në lartësin 624 metra mbi nivelin e detit është e vendose mbi shpate thikë në një shesh ndërtimi mbi 10 mij m2 dhe përbëhet nga pesë kulla me forma të ndryshme. Muret rrethuese me nje gjerësi prej – 1.5 – 2 metër gjerësi, rrethojnë pjesën e brendshme të saj ku janë gjetur dhe 13 shtëpi banimi të përmasave të vogla, dhe në gjendjen e përshkrimit jo shumë të mirëmbajtura, zaptuara nga ferrat e shkurret. Guri ndërtues i kalasë është gëlqeror në formë rrasash dhe i përpunuar, lidhja ndërmjet gurëve është bërë me llaç, kjo tregon se arkitektura e Kalasë i përketë periudhës të sundimit Bizantin ( shek VI). Kalaja ka pozita dominuese mbi Luginën e Devollit dhe duket se është përdorur nga bonorët në heshëmrinë e saj edhe si mbrojtse e nëndegës të rrugës Egnatia. Ndonse në eksplorimet e pakta dhe të herëshme gjatë gërmimet kanë gjetur shtat monedha me mbishkrime që tregojnë kohën e Justinianit të I-rë, ( 527-565). Kryeqëndra me e banuar e kësaj zone mendohet se emëri i vjen nga fisi i hershëm i “Molosëve” populli i Epirit të lashtë që banonin këto toka për t’i shpëtuar romakeve. Për kalan ka shumë hulumtime arkeologjike, në shkrimin e tij, “Lashtësia e një kalaje të harruar”, mes të tjerave Pëllumb Gorica citon: “ Kalaja e Qafës, dominuese në një lartësitë shkëmbore të kodrave të Sulovës, teknika e ndërtimit, qëndrueshmëria e mureve, pozicioni ku është ngritur po të marrim parasysh mjetet e sulmit të asaj kohe, dëshmojnë se ishte shëndërruar shekuj më parë në një fortesë ushtarake për popullsinë dhe në ruajtje të nëndegës së rrugës Egnatia. Me copëtimin e perandorisë bizantine në shekullin XIII, të feudalëve në shekujt XI – XII, kalaja kaloi dora-dorës në duart e të huajve. Dy shekuj më vonë ajo zotërohej nga princa feudale të familjes së Muzakajve, të cilët nuk rezistuan dhe kalaja pësoi shkatërrim pjesërisht prej pushtuesve osmanë dhe u zhduk si njësi mbrojtëse. Arkeologu Neritan Ceka në librin “Ilirët’’, faqe 245,citon:“Ajo në atë kohë shërbente për të kontrolluar lëvizjet e ushtrisë armike në luginën e Devollit në Sulovë e më tej për të mbrojtur banorët nga sulmet e papritura të pushtuesëve të cilët shkatërruan shumë vendbanime. Nga kalaja në raste rreziku shkëmbeheshin sinjale me kala të tjera se siç dihet Iliria ka qënë e mbushur me një rrjet kalash mbrojtëse. Nga pozicioni ku ndodhej kalaja vështroheshin një sistem kalash malore si ajo e Mengëlit, Gracenit, Valshit, Galigatit, Antipatraeas, asaj fushore të Skampinit,etj dhe sigurisht formonin pjesën lindore të zinxhirit fortifikues për Durrahun si një bazë e fortë e perandorisë bizantine në atë kohë”. Si rrjedhojë e gërmimeve arkeologjike të kryera rezulton se janë zbuluar objekte që hedhin dritë mbi aspekte të lashtësisë së saj, me një inventar arkeologjik mjaft të pasur: vegla pune, shigjeta, mburoja, shpata, stoli, enë prej balte, qeramikë, amfora, pitosa. Fakti më i dritësuar arkeologjik që vërtetohet se“Kalaja i përket shekullit VI- të, erës sonë janë gjetja e 7 monedhave nga të cilat 3 janë të lexueshme. Këto monedha i përkasin periudhës së sundimit të perandorit bizantin Justiniani”.
Gazmira Frakulli ( Hysa) e bija e Qamilit : Lindur në Linas- Elbasan . Diplomuar me 1996, në Universitetin “A. Xhuvani”, Elbasan Fakulteti Shkenca Natyrore me Profesion “Mësuesi”. Specializuar për Mbrojtje Mjedisi. “Familja Frakulli në periudhën e diktaturës ka qënë e përndjekur nga regjimi famëkeq i atëhershëm. Qamil Hysa ka qënë i burgosur Politik i asaj kohe për agjitacion e propaganda . Intelektual i specializuar në rinin e tij në Itali për inspektor xhandarmërie ku ka ushtruar dhe këtë profesion gjatë Periudhës së Mbretit Zog . Si një familje e përndjekur në kohën e komunizmit, me ardhjen e Demokracisë pjesa më e madhe e familjes Frakulli emigron jashtë në Itali,” ku janë edhe sot.

DED GJO’ LULI U VRA TRADHTISHT

September 20, 2019 by dgreca

Nga Fritz RADOVANI/24 SHTATOR 1915 – Për mos me ua shtue gjakderdhjen e vllazënve të vet në këte situatë kausi ballkanik, Ded Gjo’ Luli mori rrugën nga Mazrreku dhe shkoi në Pukë. Kaloi lumin Drin dhe hyni në thellsi të maleve të egra të Mirditës jo, ma pak të lame me gjak për Liri. Atje për tre muej pat përpjekje me forcat e tradhëtarit Esad Pashë Toptani, i shpallun “besnik” i të gjithë shteteve shoveniste që na rrethonin dhe që kërkonin pjesë në Tokat Shqiptare. U pat shërbye të gjithëve pa dhimbje sa kje gjallë po, dhe i vdekun.

Dedë Gjo’ Luli nuk arrijti me i shpëtue kurthës së tradhëtarit, po u gjet i rrethuem në mes tyne bashkë me Nik Prelocin e djalin e vet Kolën tek qela e Oroshit. Porsa po afrohej në vendin e caktuem, aty u gjet në mes të shumë ushtarëve serbë, që porsa i pa, Deda kuptoi gjithshka, dhe tha: “Sot kemi mbarue!” Ishte data 24 Shtator 1915. U koll; pështyu për tokë dhe trimnisht iu afrue komandantit serb, i cili kërkoi nga Deda që me i tregue drejtimin e shokëve të vet. Deda iu përgjegj se nuk kishte me i tregue kurrë Ata. Ushtarët serb e ndanë Deden nga Nika dhe i biri, të cilët ua dorzuen ushtarëve esadistë, ndërsa Dedën, e lidhën dhe u nisën nga Mali i Shejtë i Oroshit, ku e mbytën tue e therë me bajoneta derisa i doli Shpirti. Trupin e mbuluen me gjeth dhe e lanë mbi dhe. Disa barijë mirditas e patën gjetë rastësisht dhe mbas gati pesë javësh, prifti i fshatit, mbasi e mori vesht vendin nga barijtë, e pat marrë natën me datë 8 Tetor 1915 dhe e pat vorrosë tek Kisha e Oroshit, pa i tregue askujt për këte. Aty asht mbajtë deri në vitin 1917. Atë vit Delegati Apostolik i Vatkanit në Shqipni, Imz. Ernesto Cozzi, që ishte edhe Feldkural i ushtrisë Austro – Hungareze, dhe Mik zemre i Dedë Gjo’ Lulit e shpesh bashkëpunëtor i Tij, bani hetime; madje Ai vet u interesue me ia stolisë vorrin me rrasa të latueme guri. Ai u ba edhe ndërmjetës me gjetë edhe trupin e Djalit të madh të Dedës, Kolën për të cilin ishte interesue me kohë e shoqja. Eshtnat e Tij i treguen Shqiptarëve e Shqipnisë mbarë, se: “Për Ty vdiqa, Për Lirinë tande! Nuk kam dashtë tjetër!”

IDEALIN AI E LA TË SHKRUEM ME GJAK !

Shkodër, me 29 Maji 1924.

Etnit Françeskan të Shkodrës, mbas sa përpjekjesh, mujtën me sigurue e me organizue ceremoninë e Tyne madhshtore të sjelljes në Shkoder të Eshtnave të Dedë Gjo’ Lulit dhe të Djalit të Tij, në Kishën Françeskane të Gjuhadolit. Ishte një popull i pafarë tek Kisha ku do të zhvillohej ceremonia mortore. Ishte i pranishëm edhe Delegati Apostolik, Shkëlqësia e Tij, Imzot Ernesto Cozzi, i cili, në mes të ma tepër se 3000 qytetarëve shkodranë, e përcolli Dedë Gjo’ Lulin deri tek banesa e Tij e fundit ndër vorre të Rrëmajit. Morën pjesë edhe të gjitha autoritetet shtetnore të Shkodrës. Në oren 8.00 të mëngjesit, Provinçiali i Françeskanëve të Shqipnisë At Pal Dodaj, filloi Meshën e organizueme për Fatosin e Maleve. Një orkestër e zgjedhun për këte rasë, me tingujt e saj të përmortshëm, e bani edhe ma të madhnueshme atë ceremoni mortore.

Mbas Meshet zani i përmallshem dhe i fortë ku ishte ma i zgjedhuni mu në atë fidanishtë dijetarësh të pashoq, e që ligjëroi me solemnitet për jeten e Dedë Gjo’ Lulit, ishte i Madhi At Anton Harapi. Ndër tjera fraza Ai tha: “Sikuse Athena e Roma mbi gjak e eshtna të Fatosave ngrehën ndërtesën e Lirisë, ashtu për të mëkamun të Shqipnisë u lyp që gjaku i kreshnikëvet të sterpikëte krepat e Maleve tona!… Mbas 400 vjetësh me çeten e vet lufton për të parën herë nën Flamurin e Shqipnisë, për Liri kombëtare…

Ai kje tri herë Fatos, se i fali Atdheut dy djelmët dhe veten, tue u ba sheji i salvimit të xhonturqëve, të sllavëve e esadistëve … Ai së dyti provoi se, bashkë me Atdhetarinë në gjoksin e Tij vloi edhe zelli për Fe… Në Te vërtetohet fjala e popullit se ndihma e Zotit e pushka e Hotit e shpejtoi Lirinë Kombëtare…”

Në fund oratori At Harapi iu drejtue gjithë shqiptarëve të të gjitha viseve, që emni i Fatosit të përjetësohet me një Monument. Banda e Bashkisë së qytetit vazhdoi me jonet e përmallëshme me vajtue pranë trupit të Heroit t’ Atdheut.

Arka me Eshtnat e Fatosit të Traboinit doli nga Kisha Françeskane e mbulueme me Flamurin Kombëtar. Populli e mori në dorë në shenjë nderimi deri në vorrezat e Rrëmajit. Procesionit i prini Banda e Gjimnazit të Fretënve e veshun kuq e zi, mbas të cilëve ishin përfaqsuesit e shoqnive të tjera të ndryshme të qytetit, përfaqsuesit shtetnorë dhe mbarë Shkodra.., që të rreshtuem në heshtje u sollën dhe shkuen në drejtim të Kishës Kathedrale. Ndigjohej vetem muzika që bashkohej me jonet e kumbonëve të Kishave tjera të qytetit që edhe ato në shenjë zije rrahnin në njëanë…

Mbas salikimit në Kishen Kathedrale procesioni u drejtue për në banesen e fundit në Rrëmaji. I madh e i vogël po përcillnin Tre Burra të një shtëpisë njëheri.., prandej dhe lotët nuk mungonin mbas Arkës.., e cila ndiqej nga Banda e Gjimnazit të Fretenve.

Në Vorreza ajo ekzekutoi me madhshti Hymnin tonë Kombëtar.

Mori fjalën edhe kushrini i Dedë Gjo’ Lulit, Gjok Luli, i cili tha: “Po të falem nderës me gjithë zemer moj Shkodër, për ket punë që ke ba, po ma teper po u falen nderës gurt’ e Hotit. Tue mos ditë me kuvendë ma gjatë, po ju tham se nuk e kemi besue se i dini ju këto punë. Edhe unë po gëzohem me ju. 500 shtëpi që ka Hoti janë fikë e dalë në rrugë të madhe e, kaq jemi ba porsi ajo grueja e pakunorë, porsi ajo qyqja e zezë… Kushtrim… Zot!… Kushtrim, Shqipni për 500 shtëpi Hot që jemi shkrepë rrugëve tue vdekë urije e, kemi derdhë gjakun me ba Shqipni!.. E, pasha Këta Eshtna që kemi para se edhe sa mashkuj që të kenë këto 500 shtëpi, kanë me vdekë për Shqipni!”… Tue mos mujtë ma me vazhdue hjekë kësulen prej kreje dhe e lëshon në tokë… në shenjë Betimi e Bese… Populli u zhgreh në vajë.., dhe njeni mbas tjetrit i shternguen dorën Burrave e Grave të Hotit për krye shndosh, të cilët të gjithë bashkë i bashkonte një gjak…Një Flamur! Shkodra, edhe pse e lanun mbas dore,…ka dijtë dhe di edhe sot, se kujt me i thanë Fatos, Shpëtimtar i Atdheut dhe me këndue: “Njaj asht Fatos që tue luftue mbaron”…

(Pjesë nga libri i autorit FR per “Ded Gjo’ Lulin” 2011.)

Melbourne, Shtator 2019.

IBALLJA VATRA E ORIGJINËS SË AT GJERGJ FISHTËS

September 19, 2019 by dgreca

…Të gjithë shqiptaret kudo rrinë,/ Nga do të shkojnë e nga do të vijnë/Çdo njeri ka një origjinë./

Nga Dr. Gjelosh Nikolla/

“Por si gjethët në pyll,kështu janë fiset e njerëzve; disa i merr era e i çon nëpër tokë andej e këndej, kurse të tjerat i merr pylli që bulon dhe i lind gjatë ngrohtësisë pranverore, kështu është pra rraca e njeriut; ndërsa kjo rritet, ajo tjetra zhduket ”(Homer,Iliada Vl 146-149)”.Nuk është e dobishme për një komb që të lëmë në heshtje dhe të msheftë prej historisë çdo gjë edhe e vogël qoftë ajo që i përket rrjedhës së rracës e cila e formon atë komb. Çdo rracë që formon një komb është e ndarë në shumë degë dhe rrema, në njësi më të vogla që rrjedhin prej një burimi: d.m.th. në shumë fise e barçe dhe pastaj në familje të cilat larg ose afër e kanë burimin e ngjitshëm më rracën që formon kombin. Nuk është e mundur të njifet historia e një kombi dhe karakteristikat e tija pa u njohë posaçërisht të fiseve që e përbejnë atë dhe për njohje të fiseve duhet me njoftë në mënyrë të shkoqitur ato të barçeve më të vogla dhe ato të vetë familjeve të shumta e të ndryshme të burimeve (gurrave) të një rracë. Dihet që familjet e shumta të një gjaku formojnë fisin. Ne në këtë rast do të flas për fisin e Thaçit por pa u zgjat po citoj: “Fisi mbi të cilin e për të cilin na do të bisedojmë këtu asht nga ma të kulluemit, nga ma të fortit e të shëndoshtit, nga ma bukë dhanësit e bujarët dhe nga ma trimat e armës dhe të çfaqunit të mendimeve të arësyeshme” (Prof. Mehmet Vokshi, Fisi Voksh viti 1931 fq.6). Me fillimin e pushtimeve të teritoreve shqiptare filloj lëvizja e fiseve duke zënë vend nga veriu në rranxat e maleve të Shqipërisë së mesme por shumica në rranxat e lumit të Matit, Drinit dhe rreth liqenit të Shkodrës. Fiset që mbeten atje në vendet e tyre më kalimin e kohës i humbën karakteristikat e tyre dhe u përzien më njëni tjetrin duke formuar një shumicë të pa kuptueshme. Fiset që zunë vend në veri arritën më ruajt veçantitë dhe me u stabilizue secili fis në veti. Vjen një valë e dytë sulmesh barbare që i shtynë fiset më thellë në male në grykat në mes të Shkodrës dhe Krujës, Pejës, Gjakovës, Prizerenit dhe Podgoricës. Do të na interesonte për momentin sa i kaherëshem është fisi “Thaç” si dhe toponimi “Thaç”që deri më sot nuk ka marrë përgjigje të sakët. Më poshtë po citojmë: ….O zot çfarë është kjo mrekulli që po ndërton princi në Butrintin tonë!!??. tha një ditë një plak duke kaluar më nipin për dore pranë vend punimeve, ku po ndërtohej pirgu (Obelisku) që kishte lëshuar shtat rreth 50 m i lartë. Rojtari që qëlloj afër dhe e dëgjoj pytjen e plakut duke buzë qeshur i tha: Xhaxha, punët e shtetit i dinë vetëm Zoti dhe Princi, e ti ec më nipin për dore e shiko punën tënde. O zot, o zot tha plaku me vete njeriu nuk guxon të mendoj as të flasi më veten. Eja nipash eja më shpejtë e tërheq gjyshi për dore Dritanin e vogël të habitur që të iknin sa më parë nga rrethimi (rrethorja) i punimeve. Por roja nuk e kishte më të keq, ai i foli plakut më tepër nga kërshëria që të nisë bisedën më të. Ky ishte një plak simpatik më mjekër e flokë të bardha si bora, më tirçe zhguni të zi e shokë (brez) kuq e zi dhe më qeleshe të bardhë si bora. Rojës nuk ju durua pa e pyetur plakun. Nga të patëm o gjysh?. Nga Dardania ju përgjigj plaku. A a a ! po nga cili fis jeni xhaxha?. I fisit të “Thaçit” përgjigjet më zë të lartë plaku. Edhe nipashi a ?. u mahit (bani shaka) rojtari. I gjakut tim është ja kthen më gjithë mend plaku dhe e shpejtoj hapin. Princ Loriku ka jetuar 300-400 vjet para Krishtit (Kadrush Sulejmani, Udhëtimet e Princ Lorikut të Dardanisë, ”Për besëlidhjen e fiseve dhe viseve Ilire” faqe 34). Pra toponimi “Thaç “ na del që para 2000 vjetësh. Rrënjët e Thaç-ëve janë thellë në të kaluarën e largët, në lashtësinë e formimit të fiseve të popullit tonë. Fisi i Thaçit ishte nga gegët e Shqipërisë veriore të Dardanisë së lashtë, Prof. Bedri Pejani e shikon më thellë çështjen. Ai mendon së Thaçët bashkë me fiset e tjera u dyndën nga Dalmacia dhe Bosnjë-Hercegovina gjatë dhe pas kryengritjes së Ilirve kundër romakëve nën prijësit më emrin “ BATO” i Desidiatëve dhe i Dasaretëve në vitet 6 dhe 9 të erës së re (Prof.Bedri Pejani, Strategu xhenial “Krisobulat”, bulat e arta, (Akt- dhurimet) Faqe 35-36; Prof. Dr.Shevqet Sahit Canhasi, Flakadani i Lirisë; Bajram Daklani, botim i revistës “DRITA” TRELEBORG – SUEDI” shtator 2017). Fisi i Vokshit, që në të vertetë nuk është fis, por nënfis ose një vllazni e fisit Thaç. Fisi i Thaçit kishte zënë vend në Barbullush, Zadrimë, Bushat, Lezhë dhe një pjesë e madhe bregut të lumit të Drinit dhe në Postrripë. Në migrimin e parë Vokshi që nda prej Thaçit dhe u vendos në Potrripë në katundin Vorfë. Në migrimin e dytë që fillon prej viteve 40-50 mbas Krishtit, fisi Voksh përveç vendeve që përmendëm më sipër tani futet në anën jugore të Drinit deri afër Vaut-Spas dhe kështu themelon katundin Iballe si qendër të vetën. Kështu Vokshi i ndihmuar prej fistarve të Thaçit kalon nëpër Iballë dhe zbret në Drin duke e kaluar atë (“Prof. Mehmet Vokshi, Fisi -Voksh, viti 1931 faqe 28-30). Po kështu e thotë edhe Prof. Dr. Shevqet Sahit Canhasi që e përmendëm më siper. Thaçet: Sipas gojë dhanave vijnë nga fiset ilire të Maqedonisë duke kaluar nëpër Mahmuras dhe më vonë në Bushat të Shkodres dhe nga ketu pastaj kanë vazhduar levizjet në drejttime të ndrryeshme. Gelasius.”Hylli i Drites, XIX-Nr 1-2 viti 1942 fq. 185-187. Një punë më shumë vlera për studimin e fisit Thaç ka kryer studiusi dhe historiani Z/Xhemal Meçi (Mjeshtër i Madh). Thaçi është një nga 12 fiset e veriut me përhapje shumë të madhe veçanarisht në krahinën Iballë – Pukë, Shkodër, Lezhë, Tropojë, Mirditë, Mat, Kosovë, Maqedoni, Mal të Zi e më gjërë (Kapitull që do shkruhet më vonë). Thaçët në Iballë erdhën 4 vëllezër: Buçë Gjeçi, Geg Gjeçi, Prend Gjeçi dhe Dod Gjeçi. Ky i fundit shkoj në Dushman dhe filloj jetesën pra shumica e Dushmanit janë Thaç. Meqënëse fisi mbahet në 4 vllazën (këmbë) atëherë me Thaçin u bashkue Bobi i Shalës që quhet vlla i gjetun. Historiani Xhemal Meçi jep ketë renditje të brezave të fisit të Thaçit por i kam shtuar edhe 3 breza të lindur mbas Frokut që janë 1. Arber Dritani, 2.Dritan Kola, 3.Kolë Frroku, 4.Frrok Kola, 5.Kolë Gjergji 6.,Gjergj Uka, 7.Ukë Delia, 8.Deli Mema, 9. Memë Rama, 10.Ramë Iseni, 11.Isen Marku,12. Mark Buça 13.Buçë Gjeçi, 14. Gjeç Gjoni, 15.Gjon Prendi, 16.Pre (Prend) Biba, 17.Bibë Loli, 18. Lol Bitri, 19. Biter Bushati, 20.Bushat Cili, 21. Cil Vili, 22. Vil Kola, 23. Kolë Palushi, 24. Palush Pjetri, 25. Pjetër Leci, 26. Lec Alia, 27.Ali Begu, 28. Beg Piruni, 29. Pirun Mula, 30. Mulë Daka, 31.Dakë Ndreu, 32. Ndre Pogu, 33.Pog Murri, 34. Murr Dedi. Kështu që duke i llogaritur nga 30 vjet brezin rezulton më 1020 vjet fisi i Thaçit. Historiani Xhemal Meçi (Mjeshtër i Madh) shkruan për fisin e Thaçit: “Kudo që nguli (zuni vend) në këto hapësira si dhe jashtë Pukës tregoj vehtën një komunitet vital, gjithë forcë, vullnet, guximtar më aftësi, intelekt e talent ku kanë mbizotëruar lidhjet vendore më ndjejnë fisi të fortë edhe sot bile prej një fisi shumë të fisëm e fisnik”. (Xhemal Meçi-Mjeshtër i Madh, Fisi i Thaçit botuar të Kanuni i Lekë Dukagjinit-Varianti i Pukës 1996,fq-183-185). Sipas Dom Gasper Gurakuqi emrat në studimin e tij jep mendimin së emrat Murrë dhe Deti (Dedë) janë emra të parësh dhe jo vendi (Dom Gasper Gurakuqi Hylli i Dritës,1933, Për Visarin e Kombit, faqë 96-97). Duke u bazuar në hershmërinë e Fisit, Thaç sipas autorëve të lartpërmendur lëvizjet e kësaj popullsie kanë qënë të shumta dhe në drejtime të ndryshme në perputhje me nevojat dhe mundesitë por gjithmonë na del si pikë referimi Bushati i Shkodrës që na jep mundësinë të mendojmë së edhe Bushati ka qënë fis Thaçi. Studime të shumta për fiset kanë kryer Franc Baron Nopça, At.Xhuzepe Valentini, Dr.Jur Johan Georg von Hahn, Franz Seiner, Jastrebovi etj, por këto studime përqëndrohen vonë rreth vitevë 1200 dhe po tu referohemi këtyre rezulton e pamundur gjithë kjo shtesë natyrore e popullsie dhe shpërndarje teritoriale kaq e madhe e fisit Thaç. Kështu që është më e bazuar ideja dhe mendimi për hershmërinë e këtyre fiseve të cituara më lartë. Në studimin e tij “FISET E VERIUT DHE DIOQEZAT” të Dom Gasper Gurakuqit fq.163 ku përshkruan shumë pemë gjeoneologjike për fise, vllazni bile dhe për një degë familjare. Më ketë punë ai mundohet për të depërtuar sa më shumë në thellësinë e origjinës të këtyre familjeve. Duke marrë familjen më të njohur atë të Nikoll Prendit të Pnishit i vllazënisë Prend Gjeç por duke i shtuar edhe 3 breza pasardhës rezulton kështu: 1. Kristiani, 2.Nikolla, 3.Gjoka, 4.Nikolla, 5. Prendi, 6.Mahmuti, 7.Alia, 8.Mehmeti, 9. Mema, 10. Cena, 11 .Kola, 12. Prendi, 13 Gjeçi. Kështu duke e llogaritur brezin 30 vjet rezulton 390 vjet. Kjo periudhë kohore korespondon më levizjën e para ardhësve të At.Gjergj Fishtës të vllaznisë Prend Gjeçi nga Iballja për në Gjakovë. ” Për këtë, origjinën e At Fishtës, po punohet për detaje dhe sqarime të tjera të reja. Dhe te renditja e brezave nga z.Xhemal Meçi në brezin e 13 del Buçë Gjeçi. Edhe këta janë të vllaznisë Buçë Gjeçi por u larguan në Arst-Miliska për të mos u konvertuar në musliman. Eshtë e kuptueshme së figurat e mëdha patriotike, politike, artistike etj. i don çdo njeri, çdo fshat, çdo rreth, i duan të gjithë por origjina duhet të trgohet e vërtetë sepse i bën nder të madh të vertetës historike të kombit sepse sa do e vogël është një lagje, sa do i vogël të jetë një fshat apo një rreth, apo sa do të thella të jenë ato, kanë pjesën e vet në historinë e kombit dhe nuk ka të drejtë askush tua përvetësojë, ta transformojë apo ti transferojnë në një vend tjetër. Familja e madhe dhe patriotike me emra të shquar si Luigj Gurakuqi e të tjerë ata sot janë shkodranë por origjina e tyre është nga fshati Gurakuq i Çermenikës së Elbasanit (Dom Gasper Gurakuqi, në librin Fiset e Veriut dhe Dioqezat, fq. 190). Vllezërit Lazer e Ndre Mjeda janë shkodranë por origjina e tyre është nga Kryeziu, Pukë (Mentor Quku, Libri, Mjeda volumi i parë fq.35). Pra jo të gjitha vend banimet janë vend origjinë. Shembuj të tjerë kemi më qindra por po veçoj se At Shtjefen Gjeçovi është një gen, një gjak dhe kushri më At Gjergj Fishten pra fis Thaçi, për të cilin shpejt do të japim detaje të reja. Ka ardhur koha që historia të shkruhet nga plejada e “RE” e historianëve sepse këta shkruajnë në mënyrë vertikale pa komplekse, janë të pa indoktrinuar. Këta e shkruajnë historinë mbi bazën e fakteve. Historiani Paulin Zefi shkruan se “At Gjergj Fishta” siç i bashkonte shqiptarët para shumë vitesh kur ishte gjallë, ashtu i bashkon edhe sot. Për të krenohet fisi i madh i Thaçit ku ka rrënjet, Puka (Iballja), Gjakova, Mirdita, Zadrima, Shkodra dhe mbarë Kombi Shqiptarë ( Historiani,Paulin Z. Zefi).

Pra AT GJERGJ FISHTA I PËRKET MBAR KOMBIT.

Tiranë, shtator 2019

VATRA- SHFLETIM I DOSJES TË SIGURIMIT TË SHTETIT KOMUNIST (4)

September 19, 2019 by dgreca

VATRA & ” DIELLI”-SHQIPERIA E LIRË & “LIRIA”/

VATRA- SHFLETIM I DOSJES TË SIGURIMIT TË SHTETIT KOMUNIST (4)/

-Relacioni i Vitit 1953: Të mbështetet Gazeta”Liria” me 2 mijë dollarë, të demskohet gazeta”Dielli” dhe të luftohet për heqjen e Editorit Qerim Panariti!

– Relatori i Ministrisë së Brendshme, shqetësohet se shumë nga djemtë e të arratisurëve po martohen me vajzat e emigrantëve ekonimikë, pasi prindërit e vajzave nuk preferojnë t’i martojnë me të huaj.

– Sekti Muhamedan ka në krye agjentin e Ahmet Zogut dhe të amerikanëve Imam Vehbi Ismailin dhe sekti Bektashi ka në krye agjentin e amerikanëve Dervish Rexhepin.

Nga Dalip Greca/

Qeveria Komuniste e Tiranës ka luftuar që diasporën shqiptare të Amerikës ta mbante të përçarë. Një nga format e luftës përçarëse ka qenë largimi i vatranëve të lëkundur nga Vatra dhe anëtarësimi i tyre tek Shqipëria e Lirë, e cila ishte në shërbim të Qeverisë së Enver Hoxhës.Një projekt tjetër ishte krijimi i një Vatre të dytë që të bashkëpunonte me Tiranën.

Mjafton të shfletojmë një prej relacioneve, të Dosjes së Vatrës dhe të bindemi për preferencat e Qeverisë komuniste ndaj Shqipërisë së Lirë dhe gazetës së saj”LIRIA” dhe luftë të ashpër kundër Vatrës dhe gazetës së saj DIELLI.

Le të shohim fillimisht se si e përshkruan përbërjen e diasporës shqiptare në Amerikën e Veriut Ministria e Brendshme:Kolonia Shqiptare e Amerikës është një nga kolonitë më të mëdha dhe më të pasura të shqiptarëve në Perëndim.

Sipas relacionit në SHBA jetonin në fillim vitet ’50-të të shekullit të shkuar rreth 40 mijë shqiptarë, 20 për qind e të cilëve kishin tërheqë në SHBA edhe familjet e tyre.Shqiptarët ishin përqëndruar në qytetet: Boston, Uster,Nju Jork, Nju Xhersi, Michigan, Çikago, San Francisko, Uashington, Ohajo,Filadelfia etj. Konstatohej sipas tyre se nga niveli arsimor shumica ishin analfabetë ose dinin pak të lexonin, por ishin shumë fetarë.Emigrantët ekonomikë ishin të ndarë në dy shoqëri: VATRA dhe Gazeta DIELLI, si dhe SHQIPËRIA E LIRË dhe Gazeta”LIRIA”. Vatra kryesohej, sipas tyre, kishin prijës real Fan Nolin, Dielli udhëhiqej nga Qerim Panariti, Liria nga Dr.Xhon Nase, me origjinë nga Berati dhe Dhimiter Trebicka nga Korça.Pjesa më e madhe e shqiptarëve nuk ishin të anëtarësuar në këto dy organizata, por shumë prej tyre merrnin gazetat Dielli dhe LIria. Vatra përbëhej në përgjithësi nga pjesa më e pasur e emigrantëve ekonomikë shqiptarë, nga që kjo ishte organizata më e vjetër e shqiptarëve të Amerikës, ndërkohë(raportonte relatori) në krye të saj ishin vënë gjithmonë agjentë të amerikanëve.

Raporti nënvizon: ” Qëndrimi Vatrës dhe gazetës së saj Dielli ndaj nesh nuk është i mirë. Gazeta DIELLI dhe kryesisht editori i saj Qerim Panariti zhvillojnë një propogandë armiqsore kundër Republikës sonë dhe kampit të socializmit. Kjo vjen nga që në këtë organizatë ka njerëz jo të mirë, edhe pse në radhët e saj nuk mungojnë patriotët. Shqipëria e Lirë dhe Gazeta “Liria” mbajnë një qëndrim shumë të mirë ndaj Republikës sonë dhe janë patriotë të mirë, pjesa më e madhe e tyre janë punëtorë.”

…Ndërmjet VATRËS dhe Shqipërisë së Lirë ka kundërshti parimore, më thelbsore është qëndrimi ndaj Republikës sonë Socialiste, këtu ndahen.Ka patur diskutime për bashkimin e dy organizatave, por Vatra këmbëngul që bashkimi të bëhet nën platformën e saj, Shqipëria e Lirë kërkon që ajo të diktojë.

Në Amerikë ka dhe organizata të tjera lokale me karakter filantropik, por aktiviteti i tyre nuk është i madh.

Konstatimi i dytë: Shqiptarët në Amerikë kanë edhe institucionet fetare; Kisha orthodokse me kryetar Fan S. Nolin është më e fuqishme. Po ashtu sekti Muhamedan ka në krye agjentin e Ahmet Zogut dhe të amerikanëve Imam Vehbi Ismailin dhe sekti Bektashi me në krye agjentin e amerikanëve Dervish Rexhepin.

Organet e vendit ushtrojnë presion në koloninë shqiptare dhe përpiqen ti shkëpusin shqiptarët nga ne, duke shfrytëzuar edhe institucionet fetare dhe elementin reaksionar.Ka dhe organizata Vorio-Epirote, por aktiviteti i tyre është me hope.

Riatdhesimi ecen ngadalë. Ka vonesa në Ministrinë e Jashtme për dokumentet.Amnistia është bërë e ditur në koloni, por propoganda kundër saj është shumë e madhe dhe keqinterpretohet.

Pasi paraqet gjendjen e detajuar të kolonisë shqiptare, relatori i Ministrisë së Brendshme, arrin në këto përfundime:

-1- Pjesa dërmuse e kolonisë shqiptare vuan nga ndjenjat patriotike dhe është nën pushtetin tonë.

2- Të bëhen përpjekje nga ana jonë që të largohet si sekretar i Vatrës dhe Editor i Diellit Qerim Panariti.

3- Gazetës”Liria” t’i jepen 2 mijë dollarë që të marrë frymë lirisht.

4-Të demaskohet Gazeta “Dielli” me artikuj në shtypin tonë, pa përmendur direkt Qerim Panaritin me emër.

5-Të dërgohen letra nga familjarët e këtushëm të cilët kanë influencë tek shqiptarët e Amerikës, veçanërisht atyre që janë anëtarë të Vatrës.

6- Me anë të shtypit të bëhet demaskimi i elemtit reaksionar, veçanërisht atij që nuk mbanë qëndrim të mirë ndaj nesh.

7- Të përshpejtohen procedurat e riatdhesimit.

8-Të organizohet shpejt grupi i vizitorëve në vendin tonë me qëllim që t’i shfrytëzojmë për interesat tona.

9-Të organziohet dërgimi i shtypit, filmave, dhe materialeve të tjera propogandistike në koloninë shqiptare të Amerikës dhe të shfrytëzohet në favorin tonë.

10-Emisionet që trasmeton Radio-Tirana të shfrytëzohen edhe për qëllimet tona(Ministrisë së Brendshme).

11-Të bëhet një punë e organizuar për interpretimin e drejtë të Aminsitisë dhe të goditen interpretimet e gabuara.

Punëtori operativ, Togeri S. Memetko, që ka studiuar relacionin ka bërë edhe këtë shënim me shkrim dore: Të mbështetet Shqipëria e Lirë. Të shihet mundësia edhe e hapjes së shkollës shqipe në qytete ku ata kanë influencë ata të Shqipërisë së Lirë. Krahas mjeteve të tjera propogandistike të dërgojmë edhe libra.

Memetko konstaton se: Me ndihmën e amerikanëve në koloninë shqiptare kanë depërtuar shumë prej reaksionit.Relatori shqetësohet se shumë nga djemtë e të arratisurëve po martohen me vajzat e emigrantëve ekonimikë, pasi prindërit e vajzave nuk preferojnë t’i martojnë me të huaj.

Ministria e Brendshme përpiqet që të shfrytëzojë për informacione nga kolonia gazetën proqeveritare”Liria” madje dhe kundër Vatrës e Diellit.

Për t’i dhënë informacion Ministrisë së Brendshme gazeta LIRIA që po sponsorizohej nga Tirana, botonte në faqet e saj informacione rreth Vatrës dhe degëve të saj. Ndër të tjera nga ky raport marrim një informacion, që nuk e gjejmë në arkivin e Vatrës, emërtesat e degëve jo vetëm me numra, siç i kishte regjistruar vetë Vatra por me emra. Kështu psh Degat e Detroitit thirrej dega” Presidenti Wilson”, një degë në Boston ishte emërtuar”Themistokli Gërmenji”, dega në Manchester thirrej”Manastiri”, një degë në Kliveland kishte emrin” Petro Nini Luarasi”, dega e Nju Jorkut thirrej’Naim Frashëri” një degë në Akron- Ohajo thirrej “Vani Qiraxhi” etj.

Duke u ndalur në marrdhëniet e Vatrës me Shqipërinë e Lirë, Ministria e Brendshme konstatonte se: Vijonte procesi i bisedimeve mes dy organizatave, por dukej se nuk do të arrihej asnjë mirëkuptim.Mosmarrveshjet vazhdonin. Kur shkoi delegacioni ynë në Nju Jork dhe deshi të merrej me atë punë, kishte arritë më parë një letër nga Hysni Kapo, që udhëzonte të lihej njëherë ajo puna e bashkimit. Nga ana tjetër, në të dy organizatat kishte polemika të pafundme dhe mosmarrveshje e keqkuptime nga elementë brenda dy organizatave. Psh, Nini Luarasi,anëtar i Komitetit të Shqipërisë së Lirë, demaskojë me 2-3 artikuj të botuar në Dielli Dr. Nase, përse ky i fundit paska bërë dy mbledhje për të diskutuar letrat e tradhëtarit Stavro Skëndi. Nga ana e saj edhe Vatra ka pësuar tronditje për arsye se disa nga anëtarët e Komitetit të saj si Qerim Panariti, Shefqet Bença, refuzuan të marrin pjesë në Komitetin për ndihmat e Shqipërisë, që u formua disa kohë më parë në Nju Jork. Kjo ka zemruar anëtarët e thjeshtë të Vatrës, madje kryetari i degës së Nju Jorkut , Halil Bozgo,(elemnt i ndershëm) ka kërkuar mbledhjen e Kuvendit të Vatrës për të kërkuar llogari ndaj personave të mësipërm.

“Luani” raportonte: Shqiptarët e Amerikës kanë qenë gjithmonë të alarmuar për gjendjen e mjerushme ekonomike në Shqipëri.Dielli pat botuar e komentuar një frazë të Gjeneralit të U.N.R-as, Rooks, i cili thoshte: Në asnjë vend të Europës, nuk pashë më tepër uri se sa në Shqipëri.” Dhe më poshtë”duke parë këtë gjendje, Kryeministri Enver Hoxha më tha që jemi gati të bashkëpunojmë me çdo organizatë ndërkombëtare me karakter ekonomik”…

Relatori arrin në përfundimin se: Këto shprehje, shqiptarët i marrin kallëp. Pastaj, Vatra dhe Shqipëria e Lirë, për të patur më shumë sukses e alarmonin vetë çështjen. Këtu edhe kanë përfituar elementët e këqinj, si Qerim Panariti, që ta godisnin indirekt pushtetin tonë.Para disa muajësh bëhej më tepër propogandë për të grumbulluar miell, por me ndërhyrjen e delegacionit qeveritar, po u jepet më shumë rendësi sendeve të tjera.Për këtë punë me inisiativën e delegacionit të qeverisë dhe me mbështetjen e shokëve jugosllavë, u krijua një komision i përbashkët për të gjitha ndihmat.U morëm vesh me shokët jugosllavë që vaporët jugosllavë të merrnin vetëm plaçka e këtij komiteti, që u aprovua nga qeveria e Tiranës, por Vatra e kundërshtoi dhe nuk mori pjesë.

Sigurimi, përmes relatorit me nënshkrimin”Luani” shfaqte shqeteësimin se në drejtimin e Vatrës kishin hyrë elementë reaksionarë, si:Peter Konja, që kish qenë Ministër i Zogut më 1943 në Washington.

Raporti: Petër Kolonja dhe Qerim Panariti shkojnë në harmoni të plotë mes tyre.Sa herë shkon në Washington Qerimi takohet me Peterin dhe Kostë Chekrezin dhe së bashku shkojnë në Departamentin e Shtetit, ku takojnë Shefin e Marrdhënieve për Ballkanin , një farë James Charls. Qerim Panariti dhe Peter Kolonja nuk e fshehin se kanë miq në departamentin e Shtetit. Sipas një bisede që bëri Sh. Duka me P.K. , ky i dyti i paska thënë se QP kishte shkuar në Departamentin e Shtetit me gjithë ambasadorin e Jugosllavisë dhe ka premtuar se do ta kthente politikën kundër Shqipërisë sapo të shihte rastin e volitshëm.(Vijon)