PËLLUM XHUFI  NA DËNON PËRSËRI, DUKE MOHUAR VUAJTJET/

NGA SHEFQET DOBRA-Ish i dënuar në Kampin e Tepelenës/

Në kazermën nr, dy, gazetën e lexonte Bam Brahimi.  Gjatë leximit, polici ishte i pranishëm, të gjitnëjë, edhe ne të vegjlit, nuk mund të shtriheshim. Një mbrëmje, pasi u lexua gazeta, polici mori gazetë dhe iku.Ishte koha kur mund të qetësoheshin, të gjithë ishin të zhytur në mendimet e veta. Leximi i gazetës ishte mërzia më e madhe për këta njerëz. Në gazeta flitej vetëm kundër armiqve të brendshëm- për ne, e të afërmve tanë- as një herë nuk dëgjonim të thuhet: të harrojmë të shkuarën, të vllazërohemi. Fëmijtë e mbetur jetimë, pasi u kishin transferuar prindërit, më shumë e kalonin natën duke qarë. Dy fëmijë, po qanin me kokë të mbuluar, një grua e moshuar, shkoi ti qetësonte.

Një burri i moshuar, që dukej se ishte kthyer në statujë,  me sy të përqendruar në një pikë, filloi të fërshëllente një melodi, aq sa e dëgjonte vetë, për t’i bërë fëmijët të qetësoheshin.

Gruaja i tha Bam Brahimit, ti binte çiftelisë për t’i qetësuar fëmijët. U mendua pa dhe,  nxori nga poshtë shtresave çiftelinë. Pasi rregulloi akordet, gishtat e tij filluan të lëvizin mbi tela lehtë e me shkathtësinë e mjeshtrit. Tingujt e ëmbël të saj, megjithëse shumë të ulët, me gjithëse kazerma ishte shumë e madhe, në atë qetësi, tingujt e ëmbël, u ndjenë nga të gjithë por, nuk po kuptonin nga vinte. Kjo bëri që fëmijët, të qetësoheshin dhe, të gjithë si zogjtë u grumbulluan aty afër Bamit.

Në këtë ferr, nuk mund të mendoje për zbavitje të tilla. Bibla thotë: “Në se udhëheqja është lajthitur, populli është i braktisur”. Ne ishim të braktisur e të harruar. Njëri pas tjetrit, në heshtje filluan të afrohen edhe të mëdhejtë, krevatet e afërt, u mbushën lart e poshtë me njerëz. Asnjë nuk e prishte qetësinë. Një tjetër mori një tepsi dhe filloi t’i binte, sa për të shoqëruar çiftelinë. Një burrë u ngrit nga krevati, filloi të afrohet duke bërë me gojë  pum papapum, pum papapum sipas ritmit, e duke luajtur krahët si të ishte një shpend i stërmadh. U krijua një atmosferë e ngrohtë gëzimi e çlodhëse. Kjo atmosferë i largojë shumë vite më pas, u ngjalli shumë kujtime, TV mbedhejve, që për ta, tashmë ishin fshirë nga kujtesa, këta njerëz jetonin në ëndrrat e së shkuarës, për të harruar të tashmen. Fëmijët veçanërisht, u mbrekulluanë, U panë shumë vetë me lot në sy.   Një plakë, psherëtiu thellë dhe lëshoi një: “Eh jetë, o jetë, paske qenë mizore me ne!”

Filluan të kërcenin dy mesoburra. Ai shesh që krijohej në ndarjen e krevateve të radhës së parë e të dytë, në drejtim të derës, krijoi mundësinë e këtij argëtimi. Dikush, kapi për dore një djalë të ri, rreth të njëzetave dhe tha:  “Tani, do kërcejë Moisi Cami”- ky ishte: djali i Uke Camit dhe, nip i Zenel Shehut. Moisiu ishte i hollë e i gjatë. Ai kërcente aq bukur, uljet e ngritjet e tij të shpejta, dredhjet e trupit, ishin të mahnitshme. Papritmas, me shpejtësi të pakuptueshme, u hodh në gjunjët e Bam Brahimit, që i binte çiftelisë dhe me një salto, u pa në mes të sheshit. Të gjithë brohoritën pa vetëdije. Kur filloi të kërcente vallen dyshe dibrane, një tjetër e kapi për dore. Ulja e tij, duke qëndruar në majë të gishtave të një këmbe, e me këmbën tjetër të shtrirë para, i jepte bukuri të veçantë. Nga kënaqësia, një plak i vjetër, nga krevati i sipërm, xha Martini- tha: “Rrofsh o Mojsi Cami, se na qetësove edhe në pleqve!”  Në kulmin e haresë të këtyre fakirëve,  nga të dy dyert e kazermës që ishin të mëdha si hyrje shpellash, policët, si egërsirat, u futën njëherësh. Të gjithë kishin shkopinj gome në dorë.  Për disa çaste, qëndruan aty. Ishte  fatkeqësi ta prishje këtë gëzim që i kishte pushtuar këta fakir. S’vinte asgjë e keqe nga ajo që panë.  Të dënuarit nuk e vunë re fare praninë e tyre. Pas tyre u dëgjua një zë: Veproni! Në zyrë priste toger Hakiu, i cili, shkak donte dhe këtë shkak e gjeti. Njëherësh u lëshua policia mbi ta. Njëri rrëmbeu çiftelinë dhe e theu në kurriz të Bam Brahimit, vetëm bishti i mbeti në dorë, tjetri hodhi tepsinë në tokë dhe e  shqelmonte me këmbë, thumbat e këpucëve krijonin një zhurmë që të fuste datën, të  tjerët duke përdorur shkopinjtë e gomës  qëllonin këdo që u dilte para, tërhiqnin zvarrë kë të kapte dora. Moisiun e kishin vënë në mes dhe e qëllonin duke i thënë – ti je kërcimtari, ëh – hënë hëëë,,  të bëjmë ne të kërcesh gjithë natën! Britma policësh, të qarat grash e fëmijësh, të zinte veshi. Një i moshuar thoshte: – Mosni more burra, ç’bëni kështu! Nuk bënë gjë të keqe bre! Kazerma ziente nga të bërtiturat e policëve dhe të luturat e të vuajturve. Policët të  shpërfytyruar, tërhoqën zvarrë shumë burra e djem. Pse deshën të qetësonin  zemrat e fëmijët që shteti i la jetim, morën ndëshkimin më të dhunshëm. Atë natë, pamë tmerrin e  vërtetë, që nuk do e harronim kurrë. Barbarët dhe viktimat, bërtitnin, ca nga dhimbjet, të tjerët për të kryer detyrën. Vetëm njerëz, nuk mund të quheshin ata. Ata ishin xhahilë, të pa shpirt.  Rrëmbyen e tërhoqën zvarrë shumë burra e djem, edhe Hazis Allën, -djali i Isak Allës,- unë për atë qava gjithë natën, e kisha kushëri nga nëna, ishte dhe njeriu që më rrinte më pran, që nuk mërzitej kurrë nga tekat e mia, edhe se e shaja apo e qëlloja me gurë. Më në fund, dhanë urdhër për gjumë.

-Asnjë fjale mos dëgjohet! – tha roja- edhe polici, me shkopin në dorë, ndenji brenda. Dhe për të qarë, nuk mundeshim, se po t’na dëgjonte polici, vinte në përdorim kamzhikun. O prapsi, o dreq, me këto bisha, hall i madh na ka zënë. Po këto fëlliqësira, së prapthi kanë lindur, së prapthi do veprojnë! Nata ishte e vështirë, veçanërisht për pleqtë që dilnin shpesh natën për në banjë. Për të zbritur nga krevatet e sipërm, në vend të shkallëve, shërbenin dy tako të vogla, të mbërthyera në këmbët e krevatit, këto ishin shumë të rralla. Që të gjeje në errësirë ato, duhet të mbaje mend sa vetë duhet të kaloje nëpër këmbët e tyre. Këpucët e policit që ndenji brenda, bënin zhurmë ritmike që dukej sikur të godiste diçka në tru.

Nga mezi i natës, pasi ishin fikur dritat. U dëgjua diçka që u përplas në çimento dhe, një rënkim i dobët; polici ndezi shkrepësen të shikonte, edhe disa të dënuar, të njëjtën gjë bënë, ç’të shikonin!? Një plak, shumë i moshuar, duke kërkuar shkallën, kishte rënë në çimento. Ishte xha Martini, ai me zor i zbriste ditën ato shkallë, jo më natën. Lart ia kishin caktuar vendin edhe pse u ishte lutur të shumë të rrinte poshtë. Ishte i vetëm, të bijën e vetme që pati, e kishin larguar bashkë me të tjerët, tani nuk kishte kush të kujdesej për të! Për të mos mërzitur të tjerët sa herë ngrihej natën, u mundua ta gjente vetë shkallën. Nuk ishte i pari ky që ra në çimento, por ky mbeti më i paharruari, se e kish shfaqur më shumë se të gjithë gëzimin atë mbrëmje; shpeshherë, zëri i tij i ulët ishte dëgjuar të thoshte: Ju lumtë! Na gëzuat sonte! Gëzim paçi gjithë jetën. Të nesërmen, të mbështjellë me batanijen e tij, të vënë mbi dy dërrasa, gjashtë burra e përcollën për tek ura e Bënçës. Të gjithë, po më tepër të vegjlit dhe pleqtë, jetonim orë e çast pranë vdekjes. Vdekjen e kishim poshtë këmbëve, aty ku ndiznim zjarret, ku loznim, kudo mund të shpërthente një  predhë e fshehur, ose dhe mund të binim natën nga krevati si xha Martini! .

Ky ishte kampi i pushimit, i Tepelenës, natyrisht, me bolldazier nuk na merrnin, se ne nuk na vrisnin një herësh, por një nga një prej mundt e urisë dhe, varre, nuk do kishte për ne.

Këto që shkruaj une, ata që janë të paktën në moshën tim, e lart, i mbajnë mend dhe, nuk mund të ma hedhin poshtë. Ka tjerë që kanë qenë shumë të vegjël, që nuk i mbajnë mend, ka dhe tjerë  si psh, erdhi një nga Ngurrëza e Lushnjes te shoqatë, kishte një dokument të përndjekuri. E pyeta unë: ku ke qenë i internuar?

-Në Tepelenë- tha.

-Ku ishte kampi i Tepelenës? – e pyeta.

– Në Tepelenë- tha

– Po ku, në Tepelenë?

-po ne Tepelenë ore!

-Në ç’kazerm, ke ndenjur?

-Po, në kazermë, jo përjashta- tha

-Sa kazerma kishte kampi? E pyeta.

-Qenke i mërzitshëm!- më tha.

-Sipas këtyre letrave, je një vit më i madh nga unë- i thash. do të thotë se ti nuk ke qenë i internuar. Unë mbaj mend çdo pëllëmbë të atij vendi. Nuk na latë radhë ne se, më të përndjekur po hiqeni ju nga ne. Këta lloj na e bëjnë vuajtjen te dyshimte ne, dhe këta, nuk janë paisur pa qëllim me dokumente  të tilla.