Histori – Page 341 – Dielli

Kongresi i parë i shkrimtarëve dhe kur letersia hymnizonte Stalinin

August 28, 2017 by dgreca

Nga GËZIM LLOJDIA

Nga Fakti i periodikut. Letërsia e vërtetë ishte e kurthuar.Murre dhe qelitë ishin shtrojerat e saj. Poetët duken se kanë filluar të përdorin plugun në vend të pendës. Gjithsesi në vend të frymës yllësore kanë përdorur forcën e muskujve.A çfarë mund të quhej ky soj krijimtarie?Përveç se do tu shtonin :” Qani moj çobanka qani ….u shkojnë për shtat letrave të asaj kohe,kur Lasgushi apo të tjerë poet me brymë vese e lëndë shpirti ishin heshtur e shtrënguar të heshtnin.Kështu filloi të lërohet e plehërohen ugarishtet që nuk prodhonin kurrë fare prodhimi përveçse ca mbeturinave që askush nuk i përtypte dot.Kjo filloi të quhej letërsia e re e realizmit socialist.Por më shkoqur dhe më mirë e ka bërë në një rubrikë të veçantë tek Krahasimet:”Flamuri,ku shkronjësit e saj po shijonin dritëzën që të jep qytetërimi dhe letërsia e një kohe tjetër.

fotoc

Gazeta Flamuri”,shkruan :”Më 7 shkurt të këtij viti fletorja Bashkimi botoi se viti 1949 ka shënua një përparim në zhvillimin e muzikës sonë .Ndërsa në vitin 1948,ka pasur vetëm 8 kompozime dhe 6 harmonizime,gjatë viti 1949 u punuan 23 kompozime,80 harmonizime e punime këngësh për kor,bandë kanto,pianoforte, orkestër etj. Me gjithë këtë B. K ankohet se i ashtë këndue hekurudhës,Punës dhe Planit dyvjecar.Në vijimësi shkruhet 21 copëz tekste këngësh nga Aleks Caci,tek fletorja Bashkimi që I kushtohen Stalinit.”Dhuratat e Stalinit,Bashkimi 20 dhjetor 1949 me rastin e 70 vjetorit të ditëlindjes së gjeneralismit Stalinit.

Fjalet nga Aleks Çaçi,Muzika K.Kono:Dielli ka dalë/cpo këndon bilbili/eja të punojmë o zambakë prilli//më dogje ne zemër/erë e trëndafili/eja të këndojmë shpirti im moj Rine/I ke parë tinë/o zambak i prillit/ndihmat që na vijnë /që tej nga Rusia/I kam pare Rine/ gonxhe e trëndafilit/janë të gjitha dhuratë e Stalinit/Pra më thuaj tinë/emrin si e kanë/se për kokën tënde/po vite vërdallë/më dogje moj Rinë/moj vetull kurorë/dhe në zemër shkruaj/u thonë traktorë/pa shiko si ecën/shih si çahet fusha/si do të bëhet stivë/dhe si do festojmë në kooperativë)/të rroj sa malet/sa populli vetë/emri i Stalinit/që na mbush me jetë/Hurra,hurra.hurra.

Mirëpo çfarë ka nxënë mëndja dhe penda e Naimit.

U malet e Shqipërisë! ‘e ju o lisat e gjate!Fushat e gjera me lule! q’u kam ndermend dite e nate.

Ju bregore bukurcshe! e ju lutnenjt e kulluar!Cuka, kodra, brinja, gerrxhe, dhe pylle te gjelbe:uar!

Do te kendonj bagetine, qe mbani ju e ushqeni_lO vendethit e bekuar! ju rnendjen ma deYreni.

Ti Shqiperi me ep ndere, m’ep emrin Shqipetar,Zemren ti ma gatove plot me deshire dhe me zjarre.

Shqiperi! o mema ime! ndonese jam i merguar,Dashurine t’ende kurre, zemra s’e ka harruar.

Lahuta e Malëcis e at Gjergj Fishtës:”Te nj mrriz,te nji lejthi/kishin ndodhur tre barinj/dy me dhen e një me dhi.njëi plak e dy të rinj//marash Uci e të bijtë e Calit/ dy djem të lehte si shpezt e malit/Marash Uci I Uc Mehmetit.an e mban I kish rënë detit/kishte pa pronat e mbretit/cak prej Hotit tuj xane filli/der kur piqet buka n’diell/……….

-Vjersha “Vajtimi”qe po ju lexojmë tash, hartue nga GRUDA dhe botue në të përkohshmen Hylli i I Dritës shume vjet ma pare, i përshtatet shumë bukur gjendjes së sotshme to Atdheut tone to robnuem:

Kemi mbete si vend pa zot, Keni vojte si pralla mot:Nji krajl hin e t’jetri del, Aj na rrahe, t’jetri na shkel; Toka e forte e qieila e nalte, Kemi xnbete si kali n’balte! Njeh por t’ramet, strukuxnbrende, S’ kerni bux’ra m’ u-permende, Hiq kanu e mos ven ligje,

Kemi mbete si vath pa grigje.T’ gjithe sa jemi deke per s’gjallit! Besa e burrave, ndera e grues Lane mbas doret pa namuz.

Kemi mbete mo Zot ma keq! Porsi t’ kem’ per bri ndoj dreq, Qi pret diten me na marre, Pa na lanun kurkund fare;Pa lane fare as rod Shqyptarit, Tuj na hupe gjuhen e t’parit!

7-Çfarë do ti shtonim fundit të kësaj Jude Makabre të at Gjergj Fishtës.Kjo gazetë këtë e bënë për të treguar si ishte rrëzuar letërsia në kohën e atij regjimi

-O Perëndi, a ndjeve? Tradhtarët na lan pa Atdhe, E Ti rrinë e gjuen me rrëfe,/ Lisat n’per male kot!

Kongresi i parë i shkrimtarëve

Kronikat përcjellin lajmin se në 16 maj u mblodh në Tiranë,Kongresi i parë i Shkrimtarëve dhe artistëve të Shqipërisë. Në prani të përfaqësuesve sovjetik u shtrua puna që ishte bërë .Kryetari i shkrimtarëve Dhimitër Shuteriqi…” Gjergj Fishat,dhe Ernest Koliqi më shokë himnizues të jetës patriarkale,të shovinizmit,të misticizmit,apo të një fare lustre qytetërimi perëndimor,që nuk ishte tjetër veçse kozmopolitizmi i njohur i shtresave të larta të shoqërisë shqiptare…Raporti i Shuteriqit, thotë kronika e vitit 1957 ishte vetëm një ideologji. Cili qe faji i Mark Ndojës që u pushkatua ,pyet kronikani?Shuteriqi thotë në këtë kongresë:”Mark Ndoja me shokë deshi të fshijë nga defteri gjithë përpjekjen e re letrare të vendit tonë, duke u nisur pikërisht nga mohimi i i frymës së partisë dhe udhëheqjes së partisë në art. Dhe në letërsinë sovjetike,ai me shokët e tij të fshinte jo vetëm Gorkin,Majakovskin,ndofta edhe Shollohovin….

Sa për Sejfulla Malëshovën u paditë”për liberalizëm. Borgjez dhe pse pengonte triumfin e ideologjisë socialiste në letërsinë shqipe….

Ky kongres do të ishte sëpata e parë e mbrapme që do të godiste poetin kombëtar Fishtën,ai filloi si një realitet duke krijuar letrat me Hoxhën dhe Shuteriqin,por fillesat kanë qene me shkëndijat e para me shqiptarin e pashkollë,me këngëtarin e pamësuem, me atë lahutën me një tel që ka mbushur vëllime bukurie të pakrahasueshme. Në letërsinë shqipe nuk kanë sunduar por kanë lëshuar shkëndijime Fishta,Fan Noli, ,Mjeda. Kronika thotë se veprat kalojnë mbi kohë,poezia,proza nuk pyet ku ka lindur dorëarti,por edhe sikur të pyesi do të zbulojë se Fishta i madh ka lindur në një kasolle të harrueme,dhe Shuteriqi i vogël në një shtëpi borgjeze të nderueme. Kronika duke sjellë momente të asaj dite kuvendi thotë se cilët ishin mjeshtrit e penës që u paraqitën në kongresin e Tiranës?Dhimitër Shuteriqi,Kol Jakova,Andre Varfi,Shefqet Musaraj,Aleks Çaçi.Pjesët e tyre quhen vetëm letrare pse trajtojnë luftën kundër kundërshtarëve politik .Por këto krijime nuk e kalojnë vijën mesatare të krijesës së fluturimit. Jo nga poezitë e veprat e Fishtës,Nolit që janë larg,por nuk afrohen as me krijimet e Koliqit, as me ambëlsit e Prendushit,as me krojet e Lasgushit. Si më të rinj dhe më të kapërcyeshëm më kohën komuniste dualën në shesh Llazar Siliq,Fatmir Gjata,Mark Gurakuqi….Cilat ishin tiparet e këtyre veprave:frymëzimi i zbehtë,fuqia e fjalës së mekur, rreshtimi mekanik, fluturimi me krahë të rënduar. Në lëmin e prozës kronika përmend Dhimitër Shuteriqi me romanin me dy vëllime:Çlirimtarët”,Sterjo Spasse me romanin “Afërdita përsëri në fshatë”.Si do të duhej të ishte proza,ja çfarë u tha në këtë kongres:”Proza jonë në përgjithësi, e veçanërisht e tërë letërsia jonë, duhet të jetë brumosur me një frymë të thjeshtë optimiste…Kjo frymë optimiste të fryjë jo vetëm kur ka gaz,por edhe kur ka vështirësi të mëdha…”Kronika përmende si më të rinjtë e farkëtuar me kohën u paraqitën romancierët dhe novelistët, Fatmir Gjata,”Uji fle,hasmi s’fle””Tana”,Zini Sako me “Bereqetin”,Naum Prifti,Veis Sejko,Dhimitër Xhuvani,Moisi Zaloshnja,Spiro Xhai,shumica e këtyre tregimeve vizatojnë gjoja jetën e fshatarisë së lumtur,luftën,por të bësh një krahasim me krijimet e E.Koliqit,M.Kokalarit,A.Logorecit,,dallimi është një distancë që nuk arrihet dot me këmbët e tyre. Kronika përmend se pa ndihmën e kurrkujt në Shkodër Dom Ndoc Nikaj,Mihal Grameno në Korçë,Simon Shuteriqi në Elbasan i çelën rrugën romanit shqiptar..Në kohën e rilindjes qene shkrimtarët e mërgimit Frashëri,Peci,Konica,De Rada,Skiroi që bënë gjuha në zgjimin dhe shkundjen e shpirtrave, poetët që pikturuan burrërinë, kryengritjen Fishta,Mjeda,Gurakuqi,Prendushi,Nikaj,PoStoli,Grameno .

Në Shqipëri përmbyllet kronika shkrimtarët e vjetër kanë vdektë ose janë vrarë, kritikët janë bërë përkthyes e veprave marksiste,të rinjtë pjekin vjersha të pagueme…

GJENOCIDI KOMUNIST

August 28, 2017 by dgreca

MARTIRI DON MARK HASI (1920 – 1981)/

1 Don Marku

GRAFIKË E REALIZUEME NGA PIKTORI FRITZ RADOVANI, SIMBAS KALLZIMIT TË D.M.HASIT – 2011)/
“KRYQZONJE!.. KRYQZONJE!..”

PILATI, MARKSI, LENINI, STALINI, TITO,

ENVERI, RAMIZI…

GJENOCIDI KOMUNIST

KUNDER KLERIT KATOLIK DHE

INTELIGJENCËS ATDHETARE SHQIPTARE

ASHT VEPRA“MË E SHKELQYER”E

PARTISË KOMUNISTE SHQIPTARE (PPSH),

E KRYEME NGA TERRORISTËT DHE TRADHETARËT E

POPULLIT SHQIPTAR, ANADOLLAKËT KOMUNISTË

ENVER HOXHA DHE RAMIZ ALIA,

NGA VITI 1943 – 1991.

KLERIKU KATOLIK SHQIPTAR

DON MARK HASI

I MBËRTHYEM ME THIKË PËR TAVOLINËN E HETUESIT

KRIMINEL NESTI KOPALI, NË VITIN 1946.

DON MARKU ARRESTOHET NË SHKODER ME 15 XI 1946.

TORTUROHET NË HETUESITË E SHKODRES E TIRANËS

NGA TERRORISTËT E SIGURIMIT TË SHTETIT…DHE MBAS

ARRESTIMIT TË DYTË, ME „REVOLUCIONIN KULTURAL“

ME 7 PRILL 1967, IA KTHEJNË DËNIMIN ME VDEKJE NË

25 VJETË BURGOSJE DHE, E MBYSIN ME 11.IX.1981

NË KAMPIN E SHFAROSJES BALLSH.

NË 30 VJETORIN E ZHDUKJES, JA KUSHTON AUTORI.

Melbourne, 2017

KUJTIME TË PAHARRUARA NË LIBRIN E PRENJO IMERIT

August 24, 2017 by dgreca

Dr.-Prenjo-Imeraj 1 Prenjo shpendi

KUJTIME TË PAHARRUARA TË SHPREHURA ARTISTIKISHT NË LIBRIN E PRENJO IMERIT/

Nga SHPENDI TOPOLLAJ/DIELLI/

Pashmangësisht, në jetën e njeriut vjen një kohë që kujtimet marrin përmasa akoma më të mëdha. Ato i shfaqen atij përherë e më të qarta. I bëhen edhe më të dashura dhe nga largësia e kohës, jo vetëm i shndërrohen në nostalgji, por dhe i shërbejnë për të gjykuar veprimet e kaluara të tij dhe të të tjerëve apo ngjarjet e shkuara, me gjakftohtësi e pa pasione. Zakonisht, lind dëshira për t`i evokuar ato gjithnjë e më shpesh, ndër biseda miqsh, nëpër tavolina kafenesh, aq sa ndofta pa e kuptuar i mërzisim bashkëbiseduesit. Kurse ai që ka durim dhe një fare prirjeje, preferon t`i sistemojë ato dhe t`i hedhë në letër. Pra, duke i botuar në ndonjë libër, mund edhe të presë romuze e ta qesëndisin duke i thënë shokët e miqtë që e rrethojnë se “na u bëre shkrimtar tani në pleqëri.” Atij s`i mbetet tjetër, veç të qeshë hidhur dhe me vete të thotë se “mirë keq, unë e bëra punën time. Fundja, llafet i përplas era në skutat e harresës, kurse e shkruara këtu mbetet.” Por ja që ka edhe nga ata, të cilët pasi ua lexon këto kujtime, kupton se falë kulturës dhe talentit të tyre janë shkrimtarë të mirëfilltë dhe sepse të vjen keq që pavarësisht rrjedhave të jetës, duhej ta kishin ushtruar shumë kohë më parë këtë talent me krijime të mirëfillta letrare. Të tillë e gjeta dhe unë doktor Prenjo Imerin, vëllanë e pedagogut dhe mikut tim të shtrenjtë, autorit të disa librave dinjitozë, kolonelit në rezervë dhe përherë të ri, Xhemalit, pasi lexova librin e tij voluminoz “Mall dhe brengë”. Me këtë libër, ai përmbush atë betimin e hershëm para varrit të së ëmës se: “Po betohem nëna ima / përmbi varr, / Se për jetë do ju ngre / lapidar!” Me një kujtesë fenomenale, libri është një bashkim tregimesh të mrekullueshme që së bashku përbëjnë një roman të vërtetë, sikurse e ka quajtur edhe vetë autori. Këtë bënte dikur edhe James Joyce te “Dublinasit”, për çka i kumtonte botuesit se kam si qëllim “…të shkruaj një kapitull të historisë morale të vendit tim… Jam munduar t`ia paraqes publikut indiferent nën katër aspekte: fëminia, adoleshenca, pjekuria dhe jeta publike.” Por edhe në mos qoftë tamam kështu, më vjen për mbarë të kujtoj atë që dikush ka thënë për “Jetë fshati” (se dhe këtu me të tillë jetë ndeshemi më së shumti) të Amos Oz: “Në këtë libër ka gjithçka nga jeta mbi tokë, në këtë lloj jete ka njerëz dhe kafshë, me skena dhe pikturime mes qensh, të cilët, ku raktësisht e ku enkas, hyjnë në jetët e njeri – tjetrit. I shkruar kësisoj, çdo lexues e ka të drejtën ta lexojë këtë vepër si një roman. Por “Jetë fshati” nuk është roman, por copëza të lidhura jete, që japin e marrin mes tyre si arterie të një trupi, të tilla që i japin atij jetën e një qenieje intriguese. Besnik i lojës së tij psikologjike, i vizatimit të karaktereve, i përshkrimit në detaje të jetës dhe natyrës, të veshura të gjitha me sfond historik të kohës në të cilën jeton.” Përmenda pak më sipër talentin dhe kulturën e autorit, por sa pa vlerë do të ishin ato, sikur në këtë lloj letërsie, pra në të rrëfyerit biografik, të mungonte sinqeriteti. Se koha kur autori jetoi fëmininë, u arsimua dhe punoi, ishte e mbushur vetiu edhe me gënjeshtra e hipokrizi, ndaj sot ajo do dhënë ashtu sikurse ishte realisht; pa maska e doreza, pa drojë se mos i mbetet qejfi dikujt e mos zemërohet ndokush. Ndofta sinqeriteti është ndihmësi më i pazëvendësueshëm i artit të të shkruarit. Tragjasi i viteve kur lindi Prenjo Imeri, ishte si gjithë fshatrat e tjera të Shqipërisë, me të mirat e të këqiat e veta. Ama, për atdhedashuri, tragjasiotët ishin të parët. Vetë babai i tij Seferi, ashtu sikurse donte të thosh edhe emri i tij nga turqishtja, ishte një luftëtar sypatrembur, njeri i drejtë dhe burrë me karakter të fortë. Nacionalist besnik i idealit të tij antikomunist, ai u vra pabesisht së bashku me trimin Hysni Lepenica atje në Grehot më 14 shtator 1943. Edhe vëllai i madh, Bilbili, ndahet nga nacional – çlirimtarja dhe në fund largohet jashtë vendit dhe përfundon në Amerikë. Kurse vëllai tjetër, Xhemali bashkohet me partizanët. Pas çlirimit, pjestarët e kësaj familjeje që edhe far e fisi kishte dhënë kontribute të mëdha në luftën për çlirim, nuk dinte njeriu i gjorë ku t`i rreshtonte. Në fakt, ata ishin si shumica e familjeve shqiptare, ku komunizmi me rregullat e tij të rrepta e djallëzore, i përçau keq dhe sipas rastit mundohej t`i mbante të nënshtruar sipas parimit liro e shtrëngo. Me vullnet e këmbëngulje, ata u shkolluan brenda dhe jashtë vendit. Por letrat e kallximet e fshehta, survejimet e sigurimsave, nuk ju ndanë asnjëherë, gjersa Prenjon e kthejnë nga R.D.Gjermanisë, kurse të vëllanë, Xhemalin, pas përçartjeve të E. Hoxhës për “grupet armiqsore” në ushtri e përjashtojnë nga Partia dhe ushtria. Edhe pse ndonjë i shihte me përbuzje, ata të bindur në ndershmërinë e tyre, sido që u vajti filli, asnjëherë nuk u ndanë nga fshati. Me çfarë dashurie e malli i përshkruan Prenjua Tragjasin e vjetër që piktorit anglez Edwart Lear i kishte bërë aq përshtypje, sa gati kishe thirrur; “Shkoni o piktorë të vizitoni malet e Vetëtimës!”, ata njerëzit e mirë e bujarë, zakonet e tyre të trashëguara nga brezi në brez, vendet ku bridhte kur ishte i vogël e hipte pemë më pemë, stanet ku ruante bagëtitë, shkollën ku mësoi shkrim e këndim, burimet e Izvorit në krye të fshatit, ku shuante etjen gjatë verës, lëndinat ku u merrte erë luleve, ata tregtarët ambulantë që u thoshin pramatarë, ajo xhamia minarekëputur, fiqtë aq të shijshëm shëngjinës e deri manin legjendar të nënë Sulltanës. Me mjaft kompetencë autori sqaron toponimet e pambarimta të asaj treve dhe detajon ngjarjet kryesore historike të fshatit. Dhe pastaj burrat e gratë, pavarësisht nga rëndësia që patën në jetë. Ata, ai i sheh si pjesë e së tërës dhe i jep me vërtetësi dhe imtësitë më të vogla. Ka aty ngjarje herë të gëzueshme dhe herë të hidhura. Por që të mbeten në mëndje. Përpjekjet për t`u rregjistruar në shkollë, studimet, shokët, hareja mes tyre, vajtjen në shkollën “Skënderbej”, ai i pikturon me akuarel të ngrohtë, se janë vite të gëzueshme që mbahen mend tërë jetën. Dhe pastaj puna në Korpusin e Elbasanit si stomatolog ushtarak, miqësia me kolonelin e mirë rus Zarçenko dhe transferimi pas lirimit nga ushtria. Ai ruan kujtimet më të mira për drejtuesit dhe punëtorët e minierës së Krrabës që me dashamirësinë e tyre e vlerësuan ashtu siç ishte. Po ashtu, jep detaje rreth udhëtimit për jashtë shtetit, luftës për rezultate sa më të mira, domosdoshmërisë për të ruajtur dinjitetin si shqiptar, veprimtaritë kuturore, leksionet e albanologut Maximilian Lambertz, shoqërinë me vjazat si pjesë e pandashme e moshës, e pastaj kthimi i papritur në atdhe, ku nuk kishin harruar “vetëvrasjen” e dajiut të tij, guximtarit të çartur të luftës, kuadrit të lartë dhe deputetit Sali Ormëni, dhe vazhdimi i shkollës këtu. Sa mirënjohje ka ky njeri për këdo që ju gjend kur kishte nevojë. Sa i dhimbsen ata që nuk jetojnë më. Janë me dhjetra e dhjetra personazhet e këtij libri. Duke evokuar jetën e tyre, Prenjua shpesh përdor dhe një humor të hollë e të zgjuar, sa patjetër do të qeshësh me vete. Në krye të ç`do kapitulli, ai ka zgjedhur e vendosur nga një citat të goditur, pjesë e erudicionit të tij. Në gjuhën që përdor takon shpesh dialektalizma dhe fjalë zyrtarisht gati të harruara, por që janë pjesë e pasurisë sintaksore dhe që e bëjnë akoma më të besueshëm përshkrimin. Dhe ka një zgjidhje mjaft interesante, kur jetën e Sefer Ismail Imerajt, babait të tij, shpallur Martir i Demokracisë nga Presidenti i Republikës, ja lë shënimeve mjaft interesante dhe të goditura të vëllait të tij Bilbilit, me të cilin u takua në SH.B.A. pas plot 53 vjetësh. Dhe me qenë se jemi në këtë vend të madh, kampion të demokracisë, po i mbyll këto shënime me fjalët e Williams S. Faulkner nga Nju – Albani, Misisipi, i cili në përshëndetjen e tij gjatë marrjes së çmimit Nobel tha shprehjen e vlefshme për cilindo shkrimtar serioz: “Jam i sigurt se njeriu nuk do të mbijetojë, ai do të ngadhënjejë. Ai është i pavdekshëm, jo sepse vetëm ai, midis krijesave, ka një zë të pashtershëm, po sepse ai ka një shpirt, një frymë, që janë të afta të dhembin, të flijohen, të mbijetojnë. .. shkrimtarit, s`i mbetet asgjë tjetër, por se të shkruaj për këto. Është privilegj ndihma që i jep njeriut që të mbijetojë duke i dhënë zemër, duke i ndërmendur guximin, nderin, shpresën, dhembshurinë, mëshirën, flijimin – lavdinë e së shkuarës së tij.” Ja, këtë detyrë e ka kryer mësë miri Prenjo Imeri me librin e tij lapidar “Mall dhe brengë”.

Shpartallimi i komitëve më 1907

August 24, 2017 by dgreca

Nga Qamil S. Dardhankodra/

Shumë vjet ma parë kishte fillue veprimtaria subverzive e komitëve serbë në trollin shqiptar. Ato ishin grupe diverzante të ushtrisë së regullt serbe – njisi të përgatituna posaqërisht për nji veprimtari të tillë. Këto grupe keqbërësisht qeveria serbe i hedhte në Shqipni që asokohe ishte e pushtueme nga Turqia. Qëllimi kryesor i tyne ishte jo lufta kundër Turqisë po torturimi i popullit shqiptar, ata vrisnin e prisnin veprimtarët e Lëvizjes Çlirimtare Shqiptare, burrat e shquem, krenat e fiseve, intelektualët, pishtarët e arsimit shqip, venin zjarre, hasmonin e përçanin fiset shqiptare, korruptonin njerëz, etj. Kjo ishte parapërgatitje për lehtësimin e marshimit të kobshëm të ushtrisë serbe në Shqipni që ndodhi ma vonë në 1912. Diverzantët serbë po vepronin para hundëve të qeveritarëve dhe ushtrisë turke – nji veprimtari të tillë ata e shikonin nëpër gishtrinj. Lëvizja Kombëtare Shqiptare luftohej me të gjitha forcat nga ushtria turke, nga turkoshakët tanë dhe tashti edhe nga komitët serbë që kishin futun nji panik në popull. Rexhë Ahmeti nga Llashtica ishte bekçi (roje, kujdestar) në Pisjan, katund i çarkut të Gjilanit. Ai paguhej nga qeveria turke nji lirë (monedhë ari) në muej R. Ahmeti megjithëse punonte për turqit ai ishte dhe mbeti shqiptar i vërtetë . Gjatë punës së tij nji ditë ai e hetoi se në kishën e Pisjanit po qëndronin komitët serbë. E pa se shkinat (gratë) e Pisjanit po çonin bukë te vorret “rend e pa rend”. Rexha erdhi në Llashticë dhe në fshehtësinë ma të madhe u mobilizuen burrat e armatosun të katundeve Llashticë, Velekincë dhe Uglar dhe të nesërmen herët në mëngjes pa u nda nata e dita, pa dhanë ferk i zunë pusi karshi kishës ortodokse serbe të Pisjanit. Krisi pushka dhe u shkëmbye zjarr, aty mbeti i vramë luftari i lirisë Liman Uglari, nji trim i shquem. Pushka e kishte marrun në dërrasë të krahnorit. Ai dhe luftarët e tij kishin zanë pozitat në përronin që asht disa dhjetëra hapa në lidhje të kësaj kishe, nga ana e Uglarit. Mbasi pushoi zjarri, nga ana e komitëve ma nuk ndiheshin të shtëna, nuk dihej se a mbeti kush ende në kishë apo jo. Si të vërtetohej kjo?. Kush ishte ai që do të shkonte atje dhe ta vërtetonte këtë gja. Nga luftarët e tri copë katundeve doli vullnetar Mehmet Çerkini nga Llashtica, ai “e bani veten dekë” u përshëndet me shokë, u përbetue në Qiell e në Tokë, në Dritë e në Diell dhe me ndihmo o Zot u nis me pushkë në dorë drejt kishës. Fati i tij qe i madh, mbrenda nuk ishte askush, komitët kishin ikun e kishin lanë vetëm nji pushkë të cilën e morri Mehmeti dhe kështu nga kisha ai doli me dy pushkë. Nuk vonoi shumë dhe aty filluen me ardhun grupe luftarësh nga të katër anët, deri kah dreka aty ishin rreth 1000 luftarë. Mehmeti atë pushkë e shiti aty për aty dhe me ato pare për shpirt të tij e nxorri nji bunar pranë xhades së Kumanovës në Zallinat e Lladovës, në udhëkryq, në veri të këtij katundi. Bunarin e Mehmetit çdoherë e kanë damtue serbët, sa e sa herë unë kam pi ujë prej atij bunari. Aty pak para drekës mbërrini dhe ushtria turke nga kazermat (kershllatë) e Gjilanit, që ndodheshin para stacionit të sotëm të autobusave, shumë kohë mbasi ishte krye puna, tue u thanë luftarëve shqiptarë se “pse po perziheni në këtë punë, ajo asht detyrë jona, etj.”, etj. Shihej qartë se Turqisë shumë ma tepër po i pengonte veprimtaria atdhetare e shqiptarëve se sa aktet terroriste të komitëve serbë. Kam nji dëshmi gojore nga Shefki Ramiz Sadiku nga Llofca se së paku nji epor i ushtrisë turke nga kazerma e Gjilanit bashkëpunonte me komitët serbë. Numri i luftarëve shqiptarë që mbërrinë këtu u rrit edhe ma shumë, ata të mllefosun vendosën me ia shtie flakën Pisjanit po këtë gja nuk e lejuen njerëzit e armatosun nga katundi M., të cilët nuk lejuen me iu djegë shtëpitë “pobratimëve” të tyne. Disa pleq nga ky katund lidhun me këtë ngjarje më kanë thanë se “tanët e kishin pas me dije” që komitët janë në Pisjan. Komitët kishin ikun, ishin shpartuallue, ata kishin me vete vegla speciale për zhurmim – klik- klik, për marrëveshje. Njerëzit i kishin ndie nëpër fushë, nëpër kollamoqe zhurmat e këtyne aparaturave dhe kujtojshin se kishte ardh “nji shpend i ri” sepse nji tingllim të tillë kurrë nuk e kishin ndëgjue ma parë. Ma vonë komitët ishin tubue dhe vendosun në kodrën e Cerrnelit afër katundit Gjonlekaj (Gjylekar), derisa nuk i hetoi Rrustë Gjonlekaj nga ky katund i cili asnja të gjallë nuk e lëshoi. Nga Pisjani nji komit kishte humbun udhën dhe kishte përfundue në Gosponicë të Preshevës, aty i ishte dorëzue banorëve të këtij katundi dhe ua kishte dhanë pushkën dhe kishte kerkue me e dorëzue në hyqmet (qeveri) në Preshevë, dhe ashtu u ba. Ky komit me 1912 erdhi me ushtrinë serbe si epror në Gosponice dhe e vuni nji letër në nji derë të nji shtëpie që mos me e nguc kërkan në këtë katund. Vërtetë Gosponica shpëtoi në këtë luftë por nuk shpëtoi dhe pësoi shumë rand në vjeshtën e vitit 1944 mbasi në këtë katund ushtria shiptare kishte korrun nji fitore të lavdishme ndaj çetnikëve-komunistë serbë. Nji ish komit e kishte takue Shaip Qazim Salihu nga Llashtica rreth vitit 1922 në Vinkovc (në fushën e Sremit) derisa po e kryente ushtrinë , ky ishkomit tashti oficer i vjetër i ushtrisë serbe e kishte pyetun gjanë e gjatë për gjithë ato katunde të kësaj ane në mes të tjerash ai i kishte thanë atij se postën e tyne (të komitëve) e bante njerin me emnin (!) (emnat e tyne dhe katundet janë të dituna nga autori). Ky ishte postier i qeverisë turke dhe paguhej nji lirë (monedhë ari) dhe nji lirë tjetër paguhej nga komitët, i cili e çonte postën serbe deri në katundin Dbd. dhe ia jepte personit me emnin (!) e ky çonte deri te serbët në Koçvishtë e këta prej kendej në konzullatën serbe në Shkup. Komitët vepronin natën; visheshin me rroba shqiptare, kapuç të bardhë, lurkë, tirq të bardhë, etj. për arsye lehtçarkullimi. Për këtë humbje me kohë serbët në këtë katund (Pisjan) kanë vue nji pllakë përkujtimore (komitskom odredu 1907) po shqiptarët nuk kanë ba për këtë ngjarje të lavdishme pothuajse asgja edhe Bunari i Mehmetit që lidhet ngusht me këtë ngjarje ka humbun dhe tashti shërben si parking makinash. Ky u mbeti Liman Uglari që ndoshta asht i pari dëshmor që ra heroikisht si luftar i ushtrisë vullnetare shqiptare në pëpjekje me soldateskën serbe në fillim të shekullit XX?, këtë dëshmor duhet nderue e madhnue.

KOZMA LARA: KOMPOZITOR I SHQUAR SHQIPTAR

August 23, 2017 by dgreca

1-spiro-j-shetuni1

Shkruan: Prof. Dr. SPIRO J. SHETUNI

Universiteti Winthrop/

Rock Hill, South Carolina-U.S.A./

Kompozitor i shquar
Pedagog i klasit të parë
Pianist i talentuar
Studiues serioz
Intelektual thellësisht modest
Mik i sinqertë i studentëve

2 Kozma Lara2

Ne Foto:Kozma Lara/

Ndër figurat muzikore me përmasa kombëtare e ndërkombëtare të gjysmës së dytë të shekullit XX në Shqipëri, krahas një numri kompozitorësh, si: Çesk Zadeja, Tish Daija, Nikolla Zoraqi, Tonin Harapi, etj., një vend të merituar zë pa dyshim edhe kompozitori i shquar shqiptar, Kozma Lara (1930-). Duke qenë të ndërgjegjshëm se figura e tij është e ndërlikuar, komplekse, shumë-dimensionale, në këtë artikull do të preken shkurtimisht, por në mënyrë thelbësore, vetëm disa aspekte—profesionale dhe jashtë-profesionale—të kësaj figure.

PERSA I TAKON JETES

Kompozitori shqiptar me kombësi arumune, Kozma Lara, lindi në qytetin e lashtë të Durrësit, aty ku edhe sot e kësaj dite jeton një bashkësi e shkëlqyer arumune në miqësi të përhershme me popullsinë shqiptare vendase. Qysh në moshë fare të re, ai iu përkushtua tërë energji e entusiazëm fushës, sa tërheqëse, aq edhe delikate, të muzikës, duke u diplomuar për piano në Liceun Artistik “Jordan Misja.” Disa vite më vonë, pianisti i ri, i cili ushqente ëndrra të mëdha për të ardhmen e tij, fatmirësisht, pati mundësinë që të studiojë për kompozicion në Konservatorin “Pjetër Iliç Çajkovki” [“Peter Ilich Tchaikovsky”] të Moskës (në ish-Bashkimi i Republikave Socialiste Sovjetike, sot Rusi). Mirëpo, për shkak të faktorëve politiko-shtetërorë të kohës, ai i përfundoi studimet e larta muzikore për kompozicion në Tiranë, pranë ish-Institutit të Lartë të Arteve të Shqipërisë (sot Universiteti i Arteve). Pas diplomimit, kompozitori Lara, me përgatitjen e lartë profesionale dhe zellin e madh që e karakterizonte, kreu detyra të rëndësishme sidomos në fushën e arsimit muzikor, të mesëm dhe universitar. (Për jetën dhe veprimtarinë e kompozitorit, më gjerë, mund të shihen tre burime kryesore: i) “Fjalori Grouv i Ri i muzikës dhe muzicienëve” (Sadie, hartues. 2001); ii) “Enciklopedia [sic] e muzikës shqiptare,” Vëllimi i parë (Shupo, hartues. 2002); iii) “Wikipedia” (2017)).

ÇASTI I NJOHJES

Gjatë viteve që ndiqja Shkollën e Mesme të Kulturës në Tiranë, unë e kisha dëgjuar emrin e kompozitorit Lara shumë e shumë herë me radhë në programet muzikore të Radio-Tiranës, veçanërisht si autor veprash pianistike, instrumentore e simfonike, por asnjëherë s’e kisha takuar atë. Duke qenë se, pasi mbarova Shkollën e Mesme, ëndërroja që të vazhdoja studimet e larta në fushën e muzikës, shpresoja se, ndonjë ditë, mbase do të mund t’a takoja. Ky moment erdhi në datën 10 korrik, 1970, kur, i veshur me uniformë ushtari, unë u paraqita në konkursin e Fakultetit të Muzikës të ish-Institutit të Lartë të Arteve të Shqipërisë (sot Universiteti i Arteve). Kryetar i komisionit ishte pikërisht kompozitori Lara, në atë kohë Përgjegjës i Katedrës së Teorisë dhe Kompozicionit.

KOMPOZITORI

Në një vështrim tërësor, krijimtaria muzikore e kompozitorit Lara, është mjaft e gjerë. Ajo përfshin një numër të madh veprash muzikore, të cilat u takojnë zhanreve e gjinive të ndryshme muzikore: zanoro-operistike e instrumentoro-simfonike. Ndër ‘to, vendin kryesor e zënë, pa dyshim, veprat instrumentoro-simfonike, si: suita, koncerte, valle, rapsodi, simfoni, etj.; vepra instrumentore, si: prelude, ballada, variacione, sonata, etj.; vepra të muzikës së dhomës, si: trio, kuartete, skerco, rondo, etj.; vepra të muzikës skenike, si: opereta, balete, etj. Ndërkaq, veprat zanore vijnë në një masë më të vogël, por as ato nuk mungojnë, Midis tyre, përmendim: pjesë korale a cappella, këngë popullore të përpunuara, këngë për fëmijë, etj. Ndër veprat muzikore më të rëndësishme, lejomëni që të sjell në vëmendjen e dëgjuesit krijime, si: “Simfonia nr. 1 në Fa minor,” një vepër klasike me karakter të përgjithshëm liriko-dramatik. Për një mjeshtëri të spikatur artistike, vlejnë të përmenden, gjithashtu, pesë koncertet për piano e orkestër: “Koncert për piano e orkestër nr. 1,” “Koncert për piano e orkestër nr. 2,” “Koncert për piano e orkestër nr. 3,” “Koncert për piano e orkestër nr. 4,” “Koncert për piano e orkestër nr. 5.” Vlera të pamohueshme artistike, shpalosin edhe tre kuartetet për harqe: “ Kuartet për harqe nr. 1,” “Kuartet për harqe nr. 2,” “Kuartet për harqe nr. 3,” etj. Ndërkohë, vepra skenike, Baleti “Fatosi partizan,” e merr subjektin në Luftën Antifashiste Nacional-çlirimtare të popullit shqiptar (1939-1944). Historikisht, autor i sonatës së parë për piano në Shqipëri, kompozitori Lara u përfshi, gjerësisht e thellësisht, në krijimin e veprave instrumentoro-simfonike, duke dhënë në këtë lëmë një ndihmesë të veçantë. Individualiteti krijues i tij del në pah sidomos duke dëgjuar, përjetuar e studiuar pikërisht veprat instrumentoro-simfonike. Përsa i takon përmbajtjes, tipari kryesor individual i muzikës së kompozitorit shfaqet lirika dramatike. Kështu, pa dyshim, kompozitori Lara është një krijues muzikor i shquar.

PEDAGOGU

Për shumë vite me radhë, kompozitori Lara punoi si pedagog pranë ish-Institutit të Lartë të Arteve të Shqipërisë (sot Universiteti i Arteve). Në këtë institucion të rëndësishëm shkollor artistiko-muzikor, ai jepte leksione në lëndën “Analiza e veprave muzikore,” një disiplinë teorike themelore për formimin profesional të muzicienëve të rinj: kompozitorë, kritikë muzikorë, historianë të muzikës, instrumentistë, etj. Po ashtu, jepte lëndën “Kompozimi muzikor,” një disiplinë, e cila, për vetë natyrën e saj, zhvillohet individualisht, pra, me pjesmarrjen e një studenti të vetëm. Sa herë që jepte leksion në lëndën “Analiza e veprave muzikore,” kompozitori Lara hynte në klasë i qeshur e i vëmendshëm. Në duar mbante gjithmonë pjesë muzikore klasike të zhanreve e gjinive të ndryshme, të cilat mund të ishin për instrumente solistikë të caktuar, për familje instrumentesh, për instrumente të caktuar dhe orkestër simfonike, etj. Duke qenë vetë instrumentist, për të ilustruar mendimin teorik, ai niste të luante në piano pjesët muzikore, që përdorte si shembuj. Eshtë e qartë se, përmes ndërthurrjse së anës teorike me anën praktike të çështjes, shpjegimi i lëndës bëhej më i thjeshtë dhe më i kuptueshëm për studentët. Kështu, pa dyshim, kompozitori Lara është një pedagog i klasit të parë.

PIANISTI

Historikisht, kompozitori Lara u shkollua më së pari në jetën e tij si instrumentist, duke u diplomuar si pianist pranë Liceut Artstik “Jordan Misja,” në Tiranë. Pa dyshim se, zotërimi mjeshtëror i këtij instrumenti, i cili shquhet për gjerësinë dhe thellësinë shprehëse muzikore, luajti një rol përcaktues në tërë karierën profesionale të mëvonshme të kompozitorit. Në të vërtetë, ai e përdori njohjen praktike të instrumentit të pianos më shumë për të krijuar sesa për të interpretuar muzikë. Veprimtaria e tij krijuese u nxit fuqishëm pikërisht prej aftësisë së tij interpretuese. Kështu, pa dyshim, kompozitori Lara është një pianist i talentuar.

STUDIUESI

I ndërgjegjshëm për rolin e rëndësishëm të lëndës “Analiza e veprave muzikore,” kompozitori Lara hartoi, midis të tjerash, dy tekste muzikore bazë të kësaj lënde, për shkolla muzikore të niveleve të ndryshme, si vijon: “Analiza e veprave muzikore” (për shkollat e mesme të muzikës), “Analiza e veprave muzikore” (për Universitetin e Arteve). Po kështu, duke ndjekur aktivisht jetën kulturoro-artistike të vendit në përgjithësi dhe jetën artistiko-muzikore në veçanti, kompozitori Lara, ndër vite, shkroi e botoi në organe qendrore letraro-artistike, siç ishin, gazeta “Drita,” revista “Nëntori,” etj., mjaft artikuj e studime muzikore kritike. Si objekt i tyre janë dukuri të ndryshme artistike të kohës: vepra muzikore, veprimtari muzikore, çështje të procesit krijues muzikor, etj. Hulumtimet e tij teorike tashmë janë botuar si një libër i veçantë, çka e bën më të lehtë procesin e studimit të tyre nga ana e lexuesit. Kështu, pa dyshim, kompozitori Lara është një studiues serioz.

INTELEKTUALI

Kompozitori Lara asnjëherë nuk fliste për vlerat artistike të veprave të tij të shumta, zanore e instrumentore. Këtë rol ai ia linte vetëm kritikës muzikore. Nëse ndonjëherë ajo ishte e thartë, kompozitori përsëri heshtte. Eshtë e qartë se, nga pikëpamja etiko-morale, ai shërbente si model i mrekullueshëm për muzicienët e rinj studentë. Kështu, pa dyshim, kompozitori Lara është një intelektual thellësisht modest.

MIKU

Kompozitori Lara përgatiti breza të tërë muzicienësh të rinj shqiptarë të të gjitha fushave: kompozitorë, kritikë muzikorë, historianë të muzikës, instrumentistë, etj. Brenda këtij qerthulli, ai interesohej vazhdimisht për ecurinë e tyre gjatë procesit mësimor. Nëse ata kishin probleme ose shqetësime mbi çështje të ndryshme, ai do t’u jepte atyre pa vonesë ndihmën e domosdoshme profesionalo-pedagogjike. Si përgjegjës i Katedrës së Teorisë dhe Kompozicionit, kompozitori Lara nuk u diktonte asnjëherë studentëve të fushës së muzikës se në çfarë drejtimi duhet të specializoheshin ata: kriteri kryesor nga udhëhiqej ai, ishte, mbi të gjitha, dëshira e vetë studentëve. Në një mënyrë vërtet të rrallë për kohën, herë-herë, kompozitori Lara do të ftonte studentë për vizitë në shtëpinë e tij. Po ashtu, ai mbante lidhje me studentët edhe pas përfundimit të studimeve, duke u interesuar vazhdimisht që të mësonte mbi përparimin e tyre në jetë. Kështu, pa dyshim, kompozitori Lara është një mik i sinqertë i studentëve të tij.

PERSA I TAKON BASHKEKOHESISE

Në ditët tona, kompozitori Lara jeton larg Mëmëdheut: në Kanada. Me tërë peshën e viteve që mban mbi supe, ai sërish vazhdon që të krijojë muzikë pa rreshtur. Siç duket, vetëm duke kompozuar, ndihet i lumtur! Arti i magjishëm i muzikës e mban atë vazhdimisht të gjallë! Ndërkohë, Shqipëria e largët i sjell kujtime të rralla …

***

Kompozitor i shquar, pedagog i klasit të parë, pianist i talentuar, studiues serioz, intelektual thellësisht modest, mik i sinqertë i studentëve të tij, etj., Kozma Lara është pa dyshim një figurë muzikore me përmasa kombëtare e ndërkombëtare, e gjysmës së dytë të shekullit XX në Shqipëri. Veprat muzikore zanore e instrumentore më të mira të tij, sidomos ato që u takojnë zhanreve instrumentoro-simfonike, do të qëndrojnë vazhdimisht si pjesë e thesarit të artë të muzikës profesioniste shqiptare. Vepra të tilla do të vazhdojnë me siguri që të pasurojnë, frymëzojnë e edukojnë estetikisht shoqërinë shqiptare në përgjithësi dhe brezat e rinj të muzicienëve shqiptarë në veçanti.