Akademi Përkujtimore në 15-vjetorin e vrasjes së deputetit të Kuvendit të Kosovës, Smajl Hajdaraj/
Prishtinë, 17 janar 2017-Nën patronatin e kryeministrit të Republikës së Kosovës, Isa Mustafa, u mbajt Akademi Përkujtimore, me rastin e 15-vjetorit të vrasjes së deputetit të Kuvendit të Kosovës, Smajl Hajdaraj, njëherësh komandant i Shtabit Rajonal të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës për Rugovë.Të pranishëm në këtë Akademi ishin përfaqësues të institucioneve të Republikës së Kosovës, ministra, zëvendësministra, deputetë, familjarë të deputetit Hajdaraj dhe përfaqësues të tjerë.Në emër të institucioneve të Republikës së Kosovës, para të pranishmëve ministri i Forcës së Sigurisë së Kosovës, Haki Demolli, foli për kontributin e Smajl Hajdarajt gjatë luftës në Kosovë, por edhe për periudhën e çlirimit, deri në momentin e vrasjes.“Me tërë elanin dhe forcën që kishte, veproi në radhët e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, pa kursyer asgjë, deri në ditën e çlirimit të Kosovës, duke dhënë kontributin vetanak dhe duke marrë pjesë aktivisht në çlirimin përfundimtar të vendit tonë nga okupimi shekullor. Edhe pas çlirimit të vendit, Heroi i Popullit Smajl Hajdaraj, vazhdon me aktivitetin e tij politik, për të dhënë kontributin e tij në shtetndërtimin e Republikës së Kosovës, duke qenë pjesëmarrës aktiv në ringjalljen e jetës partiake dhe politike në vendin tonë”, tha ministri Demolli.Valdet Hysenaj, përfaqësues ushtarak i Brigadës 136 “Rugova”, tha se Smajl Hajdaraj u vra për të vetmen arsye, se ishte luftëtar i lirisë, gurthemel i shtetit të Kosovës, shtegtar drejt bregut të diellit, drejt bregut të lirisë.“Smajli është sot me ne, do të jetë prore për jetë e mot. Edhe sot në sfond kërkon unitet, përbashkësi drejt qëllimeve kombëtare, na këshillon e udhëzon. Më mburrje e krenari, të freskëta i kemi kujtimet e një ushtaraku e strategu të denjë, me afinitet motivues gjithnjë në vijën kombëtare për gjuhë, flamur, kufij, për troje etnike”, tha Hysenaj.Duke kujtuar deputetin Smajl Hajdaraj, si një inxhinier karriere, mësimdhënës, politikan elitar, deputet në vijën e Presidentit Historik, Dr. Ibrahim Rugova dhe Lidhjes Demokratike të Kosovës, strateg e ushtarak për mbamendje, komandant lufte në shtabin rajonal të Rugovës, Hysenaj kërkoi që të ndriçohet vrasja e tij dhe e të gjithë të vrarëve politik pas lufte.Blerim Hajdaraj, djali i deputetit Hajdaraj, në emër të familjes falënderoj të pranishmit për pjesëmarrje dhe për organizimin e kësaj Akademie Përkujtimore. “Meqenëse vazhdimisht qe 15 vjet kemi kërkuar drejtësi dhe çdo herë janë thirrje të kota, fjala është sidomos për vrasjet politike, ato të cilat e patën fatin e njëjtë me prindin tonë. Kësaj radhe me zhgënjimin e plotë në drejtësi, nuk do të flas dhe nuk do të komentoj, por do të rri një minutë heshtje pa koment”, tha Hajdaraj.
Gjergj Kastrioti Skenderbeu i lavdise se perjetshme
Reflektim ne pervjetorin e vdekjes se Heroit tone Kombetar, Gjergj Kastriot – Skenderbeut (1405 – 17 janar, 1468)/
Nga Sadik Elshani*/
Me 17 janar te vitit te larget 1468, Skenderbeu, Heroi yne Kombetar i mbylli syte pergjithmone per te kaluar ne boten e lavdise se perjetshme. Historia e nje vendi, kombi eshte jeteshkrimi, bemat e njerezve te tij te medhenj. Skenderbeu me bemat e tij e shkroi kapitullin me te ndritur, me te lavdishem te historise sone kombetare. U hapi shqiptareve dyert e historise boterore, i futi ne faqet me te lavdishme te saj. Nga largesia shumeshekullore, ne ate erresire shumeshekullore, Skenderbeu perhere i ndricoi rrugen popullit tone. Ishte dhe gjithmone mbeti ylli yne polar qe na orientonte, na drejtonte, na tregonte rrugen e drejte. U be flamur, burim frymezimi per te gjitha brezat e shqiptareve, misherim, personifikim i vlerave tona te larta kombetare e njerezore: trimerise, burrerise, nderit, beses. Skenderbeu simbolizon bashkimin kombetar, synimet e popullit tone per liri e pavaresi. Hapi i pare i rendesishem qe Skenderbeu ndermori pasi y kthye ne Kruje me 28 nentor te vitit 1443, ishte perpjekja e tijper t’i bere se bashku te gjithe princat shqiptare ne Kuvendin e Lezhes me 2 mars te vitit1444, i njohur ne histori si Beselidhja e Lezhes. Ai si nje strateg ushtarak i pashoq, nga me te medhenjte qe ka njohur historia e njerezimit, e dinte mire se bashkimi ben fuqine. Tani jane bere legjendare shtate thuprat e Skenderbeut. Pastaj lidhi aleanca me shume vendet tjera, fuqi te asaj kohe.
Per 25 vite Skenderbeu i beri balle the e shpartalloi ushtrine turke qe ishte shume here me e madhe dhe me e pajisur se ushtria e Skenderbeut. Por Skenderbeu me shkathtesite luftarake perdorte taktika, bente manovrime qe i fuste ushtaret turq ne kurthe per t’i shpartalluar me lehte. Qendresa e Skenderbeut ne Shqiperi ia ndali hovin pushtues ushtrise otomane dhe ne njefare menyre e shpetoi qyteterimin europian.
Poetet dhe shkrimtaret e Periudhes se Rilindjes sone Kombetare e ngriten lart figuren e Skenderbeut per t’ia ngjalle ndjenjat atdhetare shqiptareve, per t’iu dhene zemer per ta ringjallur kohen e lavdishme te Skenderbeut, per t’u treguar shqiptareve se edhe pse jemi popull i vogel, mund ta clirojme dhe ta mbrojme vendin tone. Dikur kete e ka bere Skendrbeu. Edhe nga varri Skenderbeu u printe shqiptareve: “Nje ze i larte qe dolli nga varri i Skenderbeut/Kerkoni ju shqiptare lirine e Memedheut”.
Dita e kthimit te Skenderbeut ne Kruje me 28 nentor te vitit 1443 u be nje dite qe e pershkoi tere historine tone, dite qe perkon edhe me shpalljen e pavaresise se Shqiperise, pikerisht me 28 nentor te vitit 1912. Edhe zgjimi, ringjallja atdhetare e shqiptareve te Kosoves lidhet me emrin e Skenderbeut. Ishte pikerisht manifestimi madheshtor i shenimit te 500 vjetorit te vdekjes se Skendrbeut ne Kosove qe i dha hov levizjes per liri e pavaresi. Keto ngjarje po ndodhnin vetem dy vite pas renjes se Rankoviqit, ministrit famekeq te Puneve te Brendshme te Jugosllavise. Ate vit mori hov edhe botimi i nje vargu te veprave letrare e historike, nder te tjera: “Historia e Skenderbeut” e Marin Barletit, “Historia e Skenderbeut” e Nolit, “Bashkeluftetaret e Skenderbeut” e Ali Hashorves. Keto libra dhe shume te tjera ngjallnin ndjenjat, krenarine kombetare qe kulmuan me demonstratat e studenteve ne Prishtine ne nentor te viti 1968. Dhe 40 vite me vone, me 17 shkurt te vitit 2008 Kosova u shpall shtet i pavarur.
Nuk ka shembull ne historine e kombeve tjera (me ndonje perjashtim te rralle) qe nje figure si Skenderbeu qe ka gati 550 e vite qe nuk eshte ne kete bote e te jete mjaft i pranishem edhe sot ne jeten tone te perditshme. Skenderbeu me teper se nje emer, nje njeri, eshte nje vizion, eshte nje epoke. Skenderbeu nuk simbolizon vetem forcen e muskujve, por edhe mencurine, zgjaresine, urtesine, intelektin. Ishte nje figure interesante qe ka gezuar adhurimin e figuarave te njohura jo vetem te kohes se tij, por edhe koherave te mevonshme dhe vazhdon edhe ne ditet tona. Shkrimtare e filozofe i kushtuan vepra, poetet i thuren vjersha e poema, piktoret ia pikturonin portretin, kompozitoret I thuren vepra muzikore, opera (Vivaldi)
Ne Kohen e Skendrbeut ishte Europa ajo qe i kishte drejtuar syte kah Shqiperia, shpresat per mbriojtjen e saj i kishte mbeshtetur te Skenderbeu. Shqiperia e kohes se Skenderbeut i ofronte Europes vlera te larta morale, qendrese, mbrojtje. Edhe sot Shqiperia duhet te shkoje ne Europe duke i ofruar asja vlerat tona kombetare e njerezore dhe jo duke iu lutur, duke iu perkulur asaj. Kjo eshte ajo porosia e madhe e Periudhes se Lavdishme te Skenderbeut qe vjen ne ditet tona. Kur shqiptaret e ndjekin shembullin, rrugen e Skenderbeut, atehere jane ne rruge te drejte, rruge te mbare. Skenderbeu na ka treguar se edhe nje vend sado i vogel qofte, kur udhehiuqet nga nje udheheqes kembengules, largepames me dinjitet e karakter te forte, atehere edhe ai vend mund te behet nje vend i rendesishem qe gezon autoritet ne arenen nderkombetare.
Kur e shoh gjithe kete anarki, plogeshti qe i ka kapluar dy shtetet shqiptare, udheheqesit e pavendosur e te korruptuar, me vjen te bertas deri ne kup te qiellit: Zgjohu, o Gjergji yne! Ku je, o Skenderbe?
Sadik Elshani eshte doktor i shkencave te kimise dhe veprimtar i bashkesise shqiptaro – amerikane.
Filadelfia, 16 janar, 2017
Një portret i panjohur dhe i papritur i Skënderbeut
Me rastin e 549 vjetorit të vdekjes së Heroit Kombëtar Gjergj Kastrioti Skënderbeu, më 17 janar 1468./
Nga Fotaq Andrea/
Asnjëherë deri më sot, publiku artdashës shqiptar nuk ka parë një portret të tillë të Skënderbeut me simbolikë tepër të fuqishme: Heroi ynë kombëtar mban mbi krye përkrenaren e tij karakteristike me kokën e dhisë me brirë dhe, pikërisht mes brirëve, mban edhe kryqin e shenjtë të Jezusit, simbolin e krishtërimit, mjetin shpirtëror për shpëtimin e njerëzimit.
Na erdhi papritur ky portret i Gjergj Kastriotit si “dhuratë” e urim për Vitin e Ri nga i Përndrituri At Artur Liolin, kancelar i Kishës Ortodokse Shqiptare në Amerikë, dhe po e botojmë sot, në këtë përvjetor të amshimit të Kryeheroit tonë, nderuar nga Vatikani me titullin e lartë “Mbrojtës i Krishtërimit – Atlet i Krishtit”. Në letrën shoqëruese që na e përcolli Znj. Neka Doko, konservatore e Bibliotekës Fan Noli në Boston, At Liolini na shkruante më 26 dhjetor 2016:
” I dashur dhe i nderuar Zoti Andrea,
Shpresoj se gëzoni stinën e shenjtë të Kërshdellave në lumturi dhe prisni Vitin e Ri me shëndet. Ju falënderoj nga zemra për studimin tuaj në veprën e gjerë dhe të larmishme për Gjergj Kastriotin ~ një dhuratë për bibliotekën tonë që na pasuron. Jemi tepër mirënjohës.
Për interesin tuaj, viteve të shkuara, gjeta një artikull në revistën The Blue Book Magazine. Fatkeqësisht, isha në moshën e re atëherë, e tani nuk gjej dot datën e publikimit, por besoj se ishte në vitet 1950-të. Megjithatë, mbajta në arkivin tim dy ilustrime të Skënderbeut – fragmente që shoqëronin artikullin në fjalë (shiko të bashkëngjiturat). Ilustruesi ishte John Richard Flanagan – lindur në Sydney, Australi, në vitin 1895. Jetoi në Sh.B.A. duke fituar emër të njohur si ilustrues në gazeta të ndryshme dhe ndërroi jetë në vitin 1964. Në qoftë se nuk i kini parë këto vepra të zhanrit popullor (ku heroi paraqitet me veshje folklorike), shpresoj se do t’i gjeni interesante.
Mbetem …etj.
Arthur Liolin, Boston”.
Bazuar në këto të dhëna të At Liolinit, i brumosur, siç shihet, që në moshë mjaft të re me ndjenja patriotike, i hymë hulumtimit dhe zbuluam se dy gravurat e John Richard Flanagan-it ilustronin shkrimin Scanderbeg – Forgotten Great Captain (Skënderbeu – kapiteni i madh i harruar) shkruar nga Colonel Charles A. King dhe botuar në revistën The Blue Book Magazine, vëll. 90, 6 prill 1950, f.52-58.
Në pritje për të pasur këto ditë në dorë revistën, po e përqendrojmë vëmendjen tek ky portret i panjohur i Skënderbeut. Vëmë re se disa elementë të veçantë dhe mjaft domethënës e tipizojnë bukur figurën e tij emblematike. Gravura na e paraqet kështu Kryetrimin shqiptar në moshën e tij më burrërore dhe fisnike, 50-60 vjeçare, me vështrim të ngulët, por të rreptë, drejt horizontit malor nga dyndeshin hordhitë barbare. Shfaqet i mendueshëm e i vëmendshëm, krejt i përqendruar, e mbi të gjitha, me qetësi shpirtërore, paepuri e epizëm. Një mjekër mesatare e dendur, e hijeshon bukur portretin, tek mban mbi krye helmetën legjendare të Pirro-Burrit, sunduar nga koka e dhisë së shenjtë Amaltea dhe nga ai kryq aq i veçantë që lartohet në ajri, që tejshpon qiejt dhe përndrit e mbron shpirtrat. Kemi këtu një simbolikë unikale apo sui generis, ku harmonizohen brirët e dhisë me kryqin, me këtë simbol të përbotshëm të krishterimi, duke na e shfaqur Skënderbeun si një trim dhe tribun popullor, në kuptimin më figurativ të shprehjes së vjetër dhe të bukur shqipe “burri ynë me brina”, siç shpjegon prof. Dhimitri Pilika në librin e tij të vyer për lexuesin shqiptar Pellazgët, origjina jonë e mohuar.
Nuk është rastësi, e aq më pak çudi, që edhe në portretin më të hershëm të Donika Kastriotit nga gjermani Johann Theodor de Bry (shek. XVI) e shohim bashkëshorten e Kryetrimit shqiptar me kryqin e krishterë në gjoks teksa mes zbukurimeve florale e bestiare të portretit të saj, dallojmë sërish dhinë Amaltea, si një simbolikë e përbashkët lashtësore e çiftit Kastrioti. Por, çka e bën edhe më interesant portretin e Skënderbeut tek Flanagan është shalli tipik rugovas që mbështjell helmetën kastriotase, dhe që të kujton në çast portretin e famshëm të Bajronit me veshjen karakteristike shqiptare sipas tablosë së shkëlqyer të Thomas Phillips. Po përse pikërisht ky shall tek ky portret i Skënderbeut, me atë rënie të lirë të njërit skaj mbi supin e Heroit? Nuk ka dyshim se Flanagan kërkon këtu ta bëjë sa më tipike dhe sa më shqiptare portretin e Heroit tonë Kombëtar. Dhe për këtë, ai e “huazon”, të themi, shallin nga veshja e hijshme e Bajronit me kostumin e tij të “bijve të shqipes”. Kësisoj, Flanagan përjetëson grafikisht, në mënyrë mjeshtërore, lavdinë epokale skënderbejane, ashtu si Bajroni, që i përjetësoi dhe i vuri shqiptarët në piedestal të Historisë me penën e tij gjeniale të pavdekshme dhe që Kastriotin tonë e quajti aq bukur “ky Aleksandër i ri, ky princ i kohërave”‘.
Nuk kemi të bëjmë aspak këtu me një çallmë, apo me turbanin e gjerë oriental, lëkundur majë koke në shesh të betejës dhe që shpesh binte përdhe. Përkundrazi. Kemi të bëjmë në portretin tonë me atë shall historik të ravijëzuar (zadrimor), quajtur “shallia e kësulës” që mbante lidhur kësulën apo kapuçin e burrave të malësisë në Shqipëri të Veriut, Kosovë e Mal të Zi. Është sivëllai i brezit të lashtë “me rrema”, që qarkonte disa herë belin për të mbajtur armët dhe që u pasua nga silahu. Edhe vetë rënia e lirë e njërit skaj të shallit mbi sup të Heroit përbën dukshëm një simbol krenarie që valëvitej si flamur nga era kur Kryetrimi shqiptar kalëronte në shesh të betejës. Por, le të themi, që po ky shall kishte nga ana tjetër edhe funksion të thjeshtë “shamie” për të fshirë djersët në ballë a gushë apo, pse jo, edhe për të lidhur plagët e luftës dhe për të ndalur hemorragjitë. A nuk jepet shpesh në portrete Skënderbeu me një shami poshtë përkrenares apo kësulës së tij? Sidoqoftë, bukuria e lidhjes mbi përkrenare e këtij shalli i jep mjaft epizëm dhe romantizëm portretit tonë skënderbeian, vendosur artistikisht mbi një sfond kështjelle dhe malesh arbërore të pamposhtura.
Ilustrimi i dytë i Flanagan-it na e paraqet Skënderbeun në krejt madhështinë e tij fizike e luftarake, drejtpërdrejt në ndeshje të rrufeshme me osmanlinjtë, me atë goditje të tij proverbiale që çante më dysh një dem apo një njeri nga koka në këmbë, siç thotë Barleci, i cili, me veprën e tij madhore u bë burim frymëzimi për mjaft autorë dhe gravuristë të huaj të shekujve XVI-XVIII. Shohim në këtë gravurë një Skënderbe “furtunë” përpara një pashai turk të çarmatosur dhe të zënë në befasi, që mbron kryet për të shmangur goditjen fatale. Dhe në diçiturën bashkëshoqëruese të gravurës lëçisim: “Firuz Pasha, luftëtari më famshëm i ushtrisë turke u vra nga vetë Skënderbeu”. Manteli valëvitës mbi shpatullat e gjera të Heroit shqiptar e shfaq Skënderbeun si engjëll me krahë, si vetë Shën-Gjergjin, emrin e të cilit ai mbante. Dhe përsëri, përballë gjysmë hënës në përkrenaren osmane të mposhtur, shohim të shfaqet e të lartohet hijshëm kryqi i shenjtë i krishterimit mes brirëve të dhisë mbi përkrenaren kastriotine, simbolika më e fuqishme e Kryetrimit tonë me përmasë sa kombëtare dhe europiane, kur Ai, “Mbret i Shqipërisë e i Epirit” u bë njëkohësisht edhe Mbrojtësi i vetëm i Krishtërimit dhe i Europës për një çerek shekulli me radhë, duke ndalur përparimin e perandorisë osmane në dyert e Europës e të Italisë, të asaj perandorie që ishte superfuqia dhe tmerri i kohës.
Sot, në këtë përvjetor të vdekjes së Kryetrimit shqiptar, që shënon njëkohësisht pragun e pesë shekujve e gjysmë lavdie të amshimit të tij, kujtojmë forcën dhe mjeshtërinë e fjalës së Konicës për Heroin tonë Kombëtar, kur thoshte: “Skënderbeu është Rolani i Shqipërisë; për njëzet e shtatë vjet, ai i kundërvuri një qëndresë fitimtare islamizmit pushtues të egër; Ronsëvoja dhe Kruja janë dy tempuj në Europë që Krishtërimi mirënjohës lypset t’i nderojë me pelegrinazhe të përvitshme. Europa, në atë kohë, as që e kishte atë guxim bukurosh që po na tregon tani; thjesht emri i turqve u kallte datën europianëve më të guximshëm. Mbarë bota ishte e pranishme duke u dridhur në luftën që bënin shqiptarët – domethënë Evropa – kundër turqve; papa nxitoi t’i dërgonte Skënderbeut titullin e bujshëm Mbrojtës i Kryqit”.
Dhe teksa gjeniu shqiptar Konica qëndiste këto fjalë për Heroin tonë Kombëtar te revista Albania në korrik 1897, miku i tij i ngushtë gjeniu francez Apoliner, do shkruante vite më vonë (1917) me penë të fuqishme për lavdinë historike shqiptare: “Çështja shqiptare u duket diplomatëve që rregullojnë fatet e botës tepër e vogël në krahasim me çështjet tepër të mëdha që i detyrohen vëmendjes së Gjithësisë së tronditur. Diplomatët e mëdhenj ndoshta gabohen. Ndoshta krejt të habitur do venë një ditë në Janinë a Krujë, kryeqyteti i lashtë i Skënderbeut, të vendosin me dorën plot emocion themelet e një Europe të Re.”
Ja kush është lavdia shqiptare, ja kush është lavdia skënderbejane nën penën Konica-Apoliner, lavdi që lypset të gdhendet me germa të arta në një monument të përbashkët të këtyre dy gjenive të Letrave frënge e shqiptare, në një kohë kur kori shovinist greko-serb vazhdon provokimet e rënda ndaj lirisë dhe sovranitetit të kombit shqiptar në Kosovën dhe Shqipërinë e martirizuar historikisht, por të mëvetësuara dhe të pavarura përfundimisht në trojet e tyre të lashta iliro-arbërore.
Në përfundim, falënderojmë edhe një herë publikisht At Artur Liolinin për dhuratën e bukur që na ka bërë me këto dy gravura të Flanagan-it, duke i uruar lumturi e përherë shërbesë fisnike në Kryekishën “Shën Gjergji” të Bostonit, themeluar nga Fan S. Noli si domosdoshmëri historike për një Kishë ortodokse autoqefale shqiptare.
AGIM LEKA, DOKTORI QE KORRIGJOI ENCIKLOPEDINE BRITANIKE
Doktori që korrigjoi Enciklopedinë Britanike të vitit 1961 për vërtetësinë historike të Skenderbeut/
Nga Pertefe Leka/
Dr. Agim Leka është i mirënjohur dhe i vlerësuar në komunitetin shqiptaro-amerikan për kontributin në fushën e mjekësisë.Tek doktori janë mishëruar humanizmi dhe atdhetarizmi si një e pandarë që janë pasqyruar në veprimtarinë bashkohore të tij edhe në publicistikë.Është me interes të njihen dhe të studiohen shkrimet e Dr.Lekës,për vetë tematikën që ka trajtuar.Me që në muajin Janar është përvjetori i vdekjes së Skenderbeut, për të cilën figurë ka luftuar me një këmbëngulje dhe vullnet të papërshkruar,që të shkruhej korrekt origjina shqiptare e Heroit Kombëtar,ku përveç dokumenteve origjinale, ka edhe më shumë në memorjen e tij brilante.Edhe pse këte muaj është 93 vjetori i lindjes se Doktorit, studiusit kanë fatin të kenë lidhje e të marrin të dhëna për çfarë ju intereson.
Cilat janë ngjarjet që e frymëzuan.
Fillimisht publicistika e të riut Leka është bashkudhëtare me moshën e edukimit dhe formimit të tij intelektual në shkollat më të mira shqiptare dhe të Europës.
I edukuar në një familje intelektuale me tradita patriotike dhe arsimdashëse dhe i investuar nga babai,Av.Rakip Leka,(student i Zosimeas dhe i Jurisprudencës në Universitetin e Stambollit), me prioritet, arsimimin dhe ndriçimin e mendjeve të të rinjve për dituri.Kështu i Riu Leka, ishte nxënës në Liceun e Korçës,në Liceun shtetëror të Tiranës, në Prato të Firencës, në Salcburg të Austrisë deri në Universitetin e Romës ku u diplomua në fushën e mjekësisë. Kështu erdhi në rritje personaliteti dhe formimi i tij si intelektual me kulturë të gjerë dhe njohës i shumë gjuhëve të huaja. Edhe pse në moshë shumë të re, kishte formuar në vetvete bindjet e tij ku ai vetë e pohon:”Në një kohë me të cilën, shumica e shokëve të mij në Liceun shtetëror të Tiranës,me idealizmin e tyre të pamohueshëm për çlirimin e Atdheut tonë dhe për ndërtimin e një “shoqërie të re”kishin përqafuar një ideologji të huaj pse gjoja”Internacionale do të jetë bota e re”,unë fillova të zhvilloja dyshimet e mija të përforcuara nga im atë,se asgjë e mirë nuk do t’i vinte kombit tonë nga bota sllavo-komuniste.”Dr.A.Leka
Me këte vendim, i Riu Leka bashkoi pikëpamjet e tij me ideologun e lëvizjes nacionaliste,Mit-hat Frashëri dhe mori pjesë aktive në demonstratat e para kundër pushtonjësit.
Në moshën 18 vjeçare,konstatoi se qëndresa e hapur kundër pushtonjësit italian filloi edhe nga penda shqiptare,nga Shkodra e Teutës,nga Dom Nikollë Mazrreku, i cili i dha përgjigjen e merituar priftit Italian Fulvio Kordiniano.
Kur prifti Italian sulmoi dinjitetin e popullit shqiptar në të përkohshmen famëkeqe”Revista d’Albania”të muajit mars 1941,e detyroi moralisht, Dom Nikollë Mazrekun,me pseudonimin,Nikë Barcolla, të shkruaj”Skandali Kordinjano dhe mbrojtja e Kombit Shqiptar”e nënshkruar edhe nga profesorët shkodranë”Kordinjano në gjyq përpara botës”
Ky qe edhe fillimi i shkrimeve të Dr.Lekes me përkthimin italisht të librit të Dom Nikollë Mazrrekut, kujtimin e të cilit e ruan me krenari edhe sot në moshën 93 vjeçare.Aty Dom Nikollë Mazrreku ka ngritur lart trimërinë dhe urtësinë e popullit shqiptarë duke kundërshtuar Kordinjanon dhe ata që e kishin nxitur për të justifikuar pushtimin e Shqipërisë si një mision “qytetërues”.
Edhe pse priftin shqiptar e internuan në fshatrat e malësisë dhe librin ia sekuestruan,Dr.Leka në moshën e guximit nuk e ndali përkthimin dhe këmbënguljen për ta botuar në italisht me titullin “Risposta a Cordignano sui suoi giudici nei riguardi degli Albanesi”që do të thotë “Përgjigje Kordinjanos përmbi gjykimet e tij mbi Shqipërinë”.Pas shumë mundimesh përkthimi i Dr .Lekës e pa dritën e botimit nga shtypshkronja Kastrioti në 2000 kopje.Përkthimi doli më i zmadhuar nga 36 faqe në origjinalin shqip në 42 faqe, ku u inkluduan në parathënie edhe disa fragmente nga botimi i protestës të profesorëve të Shkodrës.Kopjet e librit u shpërndanë si trakte ndër konsullata të ndryshme dhe ndër italianë.Këte eksperiencë,Dr.Leka e ka paraqitur me detaje në artikullin”Nikë Barcolla dhe profesorët e Shkodrës në mbrojtje të Kombit Shqiptar”.Përveç brendisë, Dr.Leka i ka dhënë gjithashtu vlerë titullit kushtrimdhënës të librit të Nikë Barcollës, duke vënë në dukje edhe një fjalë të urtë të Aristotelit, që autori e kishte shkruar mbi kopërtinë,”Mos me u idhnue kur lypet, asht marri”. Kjo vepër e parë, me pendë, e qëndresës antifashiste, në shtator të vitit 1941,meriton t’i nënshtrohet një studimi të veçantë,së bashku me parathënien e gjatë të shkruar nga përkthyesi.
Për këte Dr.Leka shkruan:”Takimi im i vetëm në fillim të vitit 1942 për t’i marrë leje Dom Nikollë Mazrrekut për botimin e librit të cilin e kisha përkthyer në italisht pa ditur se do të lejohesha ta botoja, ishte për mua një çast mallëngjyes, pse këtu isha ulur unë, një student 18 vjeçar dhe përpara meje një burrë i gjatë,i veshur me petkun e thjeshtë fetar,që me penden e tij kishte nxitur mijëra student të demonstronin për liri.Fjala e ëmbël e tij dhe idealizmi i tij për atdheun tonë të shtypur, ishin mbizotërues në bisedimin tonë. Menjëherë u kuptuam se cila ishte detyra e çdo qytetari shqiptar,cilado qofshin pasojat nga pushtuesi fashist.Asnjeri nga ne nuk kërkonte famë ose ndonjë përfitim material, ishte vetëm detyrë misionari që kërkonte vetëmohim.Siç shkrova në parathënien për lexuesit italianë me 1942,(Prefazione traduzione di Agim Leka Borshi) përkthimi i këtij libri në gjuhën italishte nuk kishte tjetër forcë shtytëse, përveç dashurisë së thjeshtë për Atdhe.”Dr.A.Leka
Me këte forcë shtytëse Ai vazhdon.
Në pranverën e vitit 1943,kur i Riu Leka ishte në malet e Skraparit me çetën e Prof. Abaz Ermenjit, takohet me kryetarin e misionit Anglez në Shqipëri,Kolonel Mc Lean,me të cilin biseduan në frëngjisht për lëvizjen e rezistencës në Shqipëri.Më vonë pjesëmarrja e të Riut Leka në “Konferencen e Mukjes” në Gusht të vitit 1943,është një histori e gjatë të cilën e rrefen edhe sot me një kujtesë të kthjellët,sepse tashmë është i vetmi dëshmitar i gjallë i kësaj ngjarje të madhe,po aq edhe tragjike nga tradhëtia komuniste.
Takimi në malet e Krujës i të rinjëve nacionalistë me heroin e rezistencës së 7 Prillit,Major Abaz Kupi me 28 Nëntor 1943,ishte bashkëpunues.Fjalimin e rastit për bashkimin e nacionalistëve shqiptar në një front të përbashkët e mbajti i Riu Leka,me këte fitoi admirimin e Majorit.Fati i bashkoi edhe në Amerikë, kur Z.Kupi ishte në fund të jetës, kërkoi asistencën e Dr.Lekës dhe në krahët e tij dha frymën e fundit.
Të gjitha këto që u shkruan më sipër,si edhe takimet me ideolog dhe personalitete të tjera nacionalistë, u bënë burim frymëzimi për të paraqitur protestën dhe rezistencën e popullit shqiptar nëpërmjet shkrimeve të tij, të cilat i botonte te gazeta “Zëri i Lirisë”që drejtohej nga Musine Kokalari.
Gjithë kjo veprimtari binte në sy të lëvizjes komuniste,ku e vunë në shenjestër për ta eliminuar,siç u bë me vrasjen e Besnik Çanos.Urtësia e babait të tij e shmangu këte katastrofë, duke e dërguar për studime në Vjenë së bashku
me 100 studentë shqiptarë.
Kjo hapi rrugën për studime universitare të cilat i përfundoi kur ishte student në Itali.
I diplomuar në fushën e mjekësisë në Romë,Dr.Leka afirmohet jo vetëm në fushën e mjekësisë por edhe si një intelektual me kulturë përendimore.
I ndarë prej shumë vitesh nga vendlindja, i lidhur me shumë atdhetarë në SH.B.A.vazhdoi të luftojë për të drejtat e shqiptarëve në Shqipëri,Kosovë e Çamëri. Në shtator të vitit 1957 boton në “The New York Times” me pseudonimin ,ILLYRIKUS,artikullin “Për lirinë shqiptare kërkohet një politikë pozitive Amerikane”.
Artikulli në fjalë është nxitur nga vizita e Harrison Salisbury në Shqipëri dhe intervista me kryeministrin,Mehmet Shehu.
Ja disa fragmente të shkëputura dhe të përkthyera nga Dr.Leka.
“Si amerikan me prejadhje shqiptare,e ndiej veten të gëzuar për interesimin që New York Times tregoi duke tejshpuar pjesën më të fortë të perdës së hekurt tamam në brigjet e Detit Adriatik e cila ka qenë e mbyllur për opinionin publik përendimor për më shumë se një 10 vjeçar….Integriteti territorial dhe pavarësia e Shqipërisë, ishin ndër tiparet themelore të politikës së shteteve të Bashkuara të Amerikës në kohën e Woodrow Wilson,emri i të cilit simbolizon përpjekjet pionere amerikane për demokraci dhe drejtësi nepër botë,me interesim të veçantë për mbijetesën e kombeve të vogla….Kritika e Z.Shehu ndaj një miku kaq të sinqertë të popullit shqiptar,Z.Harry T. Fultz,ish anëtar i Misionit Amerikan dhe ish-drejtor i Shkollës Teknike Amerikane në Tiranë,ku Z.Shehu pati privilegjin të arsimohej,është një trillim fund e krye.Kjo është tipike e demagogjisë komuniste dhe tregon një mospërfillje të turpshme të mirënjohjes tradicionale dhe të përhershme shqiptare, ndaj miqëve të saj të huaj.”Dr.A.Leka
Kurse në artikullin “Letter to the New York Times”1969,në të cilën proteston kundër qeverisë Jugosllave për represionet që ata kryejnë ndaj demonstruesve Kosovarë.Ky artikull është shkruar nga autori edhe në gjuhën shqipe dhe është botuar në gazetën “Dielli”me 5 shkurt 1969.
Nga mund të citojmë:“Kërkesa e kosovarëve,që të lartësojë pozitën,nga një “Krahinë Autonome” brenda Republikës Serbe me një Republikë të plotë është një kërkesë e arsyeshme,e drejtë dhe e merituar,pse populli Kosovar ka vuajtur dekada nën sundimin serb.Në publicistikën e Dr.Lekës, është për t’u vlerësuar përpjekja e gjatë në lidhje me kapitullin e Skenderbeut në Enciklopedinë Britanike,që mbahej më e madhja e asaj kohe.Maratona e letërkëmbimeve, fillon me përgjigjen që merr me 21 gusht 1961 nga Fan Noli i cili e mirëpret kërkesën e Dr.Lekës për të bashkëpunuar në korrigjimin e origjinës serbe të Skenderbeut në ate Enciklopedi.(Nga letra origjinale e Nolit:”I enclose a copy of these two pages.As you may know,”The story of Scanderbeg”was my dissertation for my Ph.D.Degree at Boston University.It was published in 1947 by Vatra,30 Hutington Ave.,Boston 16 Massachusetts.
Another book in which the question is discussed is by Fr.Athanase Gegaj,”L’Albanie et l’InvasionTurque au xv-e Siecle.” It was a doctoral thesis,published by the University of Louvain, Belgium,in 1937.All you have to do is call the attention of the editors of the Encyclopedia Britanica to these two books,which are the latest on the subject,both of them based on archival material”.)
Me këte letër orientuese të Nolit ku përfshihet vepra “Histori e Skenderbeut”,me të cilën kishte mbrojtur disertacionin në Universitetin e Bostonit dhe vepra e Fr Athanase Gega,”Shqipëria në invazionin Turk te shek.15” me të cilën kishte mbrojtur tezen e Dokturaturës në Universitetin Louvain,Belgium,1937,Dr. Leka i drejtohet Editorit të Enciklopedisë,Nov. 13. 1961.
Në letër kërkohet korrigjimi sa më i shpejtë i këtij gabimi duke e zëvendësuar me një fakt historik,sipas orientimit të letrës së Nolit…
(“I am the subscriber of the Encyclopedia Britanica and open going over volume 20,page 726 on the topic of Skanderbeg,the national hero of the Albanias,I was surprised to read the assertion that Skanderbeg was of “Serbian origin”…)marrë nga letra origjinale e Dr.Lekës
Në Janar.8. 1962,Dr.Leka merr pergjigje nga Leona B. Kraus,Editorial Assistant ku pranohet kërkesa për ta shqyrtuar artikullin në fjalë.(”We appreciate your writing us concerning the origin of Skanderbeg in the Britannica article Skanderbeg or George Castriota (volume 20,page 726)…)
Jan.22.1962 Dr.Leka e njofton Peshkop Nolin për përgjigjen që mori nga Editori, duke inkluduar edhe letrën përkatëse.
Nov.8.1966 pas një pritje të gjatë,Dr.Leka i drejtohet përsëri editorit:Dear Miss Kraus…..duke i shprehur shqetësimin e vonesës së korrigjimit sipas letrës së Peshkop Nolit i cili kishte ndërruar jetë nje vit më parë me 1965 dhe mund t’i shkaktonte ndonjë vështirësi Dr.Lekës në zgjidhjen e problemit.
Nov.18.1966 Dr.Leka merr leter nga HelenL.Carlock,Editorial Assistant se artikulli për Skenderbeun është rishkruar,por do të botohet në janar të 1967 me autor Tajar Zavalani,(former Program Assistant,Albanian section,B.B.C.)ku është cituar the libri i Metropolitan Noli në bibliografi.(Dear Dr,Leka/ The rewritten article on SKANDERBEG has not yet been published.It will appear in our 1967 edition,to be published in January 1967, and we enclose a tearsheet of the page.The autor is Tayar Zavalani…)nga letra origjinale
Kjo e bëri krenar Dr.Lekën që realizoi të vërtetën historike të Heroit Kombëtar,Skenderbeut.
Gjithë këte letërkëmbim,Dr.Leka ia dërgon Prof.Aleks Buda,Kryetar i Akademisë së shkencave të R.P.S.SH. Duke i shkruar ndër të tjera:Kam lexuar me interes letrën tuaj në gazeten”Liria”me të cilën i bënit thirrje bashkësisë shqiptare në Amerikë në lidhje me mbledhjen e dokumenteve të jetës së Hirësisë së tij, të ndjerit Peshkop Fan S.Noli.
Unë kam patur një letërkëmbim me Peshkop Nolin në lidhje me një protestë që i bëra “Encyclopedia Britannica”Edicioni i vitit 1961,në të cilën autori e quante Skenderbeun me prejardhje serbe…..”
Letra është e gjatë dhe kërkon studim më vete,ashtu si gjithë dokumentacioni i dorëzuar nga Dr.Leka këtij institucioni, për t’i shërbyer studiusve në vazhdimësi. Me shumë interes është artikulli “Dilema Greke e Shqipërisë” botuar anglisht në gazeten “Illyria” të N.Y.dhe përkthyer e botuar në shumë gazeta shqiptare.
Artikulli në fjalë është një përgjigje dhënë Nikolas Gage,i cili botoi në “Washington Post” me 2 Prill 1995,artikullin “Kosova fuçi baroti”.Nikolas Gage kondiciononte rivendosjen e Autonomisë së Kosovës,me dhënien e një autonomie paralele,minoritetit grek në Shqipëri.
Ndërsa Dr.Leka tërheq vëmendjen,në artikullin “Dilema Greke e Shqipërisë” se N.Gage kur flet për minoritete etnike të Ballkanit, nuk përmend minoritetin Shqiptar në Çamëri që sistematikisht po helenizohet.Është edhe ky një studim shumë intresant dhe kurajoz për t’i shërbyer të vërtetave historike të popullit shqiptar të nëpërkëmbura.Të bukura dhe të rëndësishme janë edhe letrat dhe korrespondenca me autoritet shqiptare pas 90-tës si edhe me personalitete amerikane siç është, letra drejtuar. Ambasadorit të parë amerikan në Shqipëri Ryerson ku shpreh entuziazmin dhe shpresën e ndryshimeve të mëdha demokratike në shqipëri.
Për kontributin e Dr.Lekës,në fushën e arsimit dhe të mjekësisë pas viteve 90 në Shqipëri kanë shkruar shumë autoritete shqiptare pa dallim ngjyre politike sepse detyrën e tij e ka drejtuar logjika e shëndoshë për t’i shërbyer popullit të shumëvuajtur.
Dr.Leka pati fatin ta përjetojë dhe gëzojë rezultatin e kontributit të tij modest që dha për pavarësinë e Kosovës,dhe kohët e fundit me një shkrim të gjatë për pafajësinë e R.Haradinajt.Kështu,Dr.Leka e ka lartësuar veten si atdhetar i shquar në mbrojtje të çështjes kombëtare dhe të ëndërres rinore për Shqipërinë Natyrale.
TOLERANCA FETARE VLERË AUTENTIKE E SHQIPTARËVE
Nga Dr.Nail Draga/*
Studiues profileve të ndryshme shkencore të cilët janë marrë me raportët e ndryshme shoqërore të shqiptarëve, kanë spikatur një dukuri e cila është e veçantë tek kombi ynë.Fjala është për tolerancën fetare, qe lidhet me besimin. Pra, kemi të bëjmë me një bashkëjetesë pa armiqësi e konflikte të besimtarëve me fe të ndryshme. Dihet historikisht se besimi tek shqiptarët fillon me Ilirët, ku nga paganizmi përmes romakëve pranuan krishtërimin në shek.IV, ndërsa më pas me ndarjën e Krishtërimit në vitin 1054, shqiptarët i përkasin Bizantit, përkatësisht ortodoksizmit, ndërsa nga shek.XV, e më pas me paraqitjen e Perandorisë Osmane në Siujdhesën Ilirike, pjesa më e madhe e shqiptarëve kaluan në islamizëm. Ishin këto periudha të veçanta, me plot intriga, presione dhe kushtëzime të ndryshme, ku për të mbijetuar shqiptarët ishin të detyruar t iu përshtatën rrethanave të kohës. Andaj, edhe dukurinë e konvertimit në fe të kohës duhet kuptuar në kontekstin kohor, për arsy politike e etnike. Pikërisht në lidhje me këtë çështje kemi raste të shumta nga klasa politike e kohës. Tashmë dihet se Balshajt në vitin 1369 nga ortodoks kaluan në katolik, pastaj ngjajshëm vepruan edhe Skurajt, Muzakët e Zahariajt. Ndërsa sipas rrethanave politike Gjon Kastrioti, i ati i Skënderbeut, ishte katolik si aleat i Venedikut më 1407, ortodoks si aleat i Stefan Llazareviqit më 1419-1426, mysliman si aleat i Muratit II më 1430-1438 dhe vdiq si katolik më 1443.Rastet e tilla te asaj kohe por edhe më pas janë të mjaftueshme për të kuptuar tolerancën fetare e cila vazhdimisht ka qenë dhe mbetet preokupim i studiuesve të profileve të ndryshme shkencore.
Pikërisht në lidhje me këtë çështje, studiuesi i njohur i etnologjisë Kahreman Ulqini kohë më parë opinionit i paraqitet me librin Toleranca fetare e shqiptarëve në zigzaget e historisë, botuar nga Fiorentia, Shkodër, 2016.
Autori çështjen e tolerancës e trajton në kompleksin e organizimit të vjetër shoqëror të shqiptarët, duke filluar me familjen fshatare, dokeve, duke e mbyllur me popullsinë qytetare dhe trajtimit të veçantë në shqiptarizëm.Në pjesën e dytë vend të rëndësishëm zën shtojca, e cila sjell argumente nga çështjet e trajtuara nga vise të ndryshme shqiptare, që janë dëshmi të pakontestuara, për tolerancën fetare në kohën përkatëse.
Duke parë se kemi të bëjmë me një temë komplekse me një periudhë të gjatë kohore autori me të drejt konstaton se hulumtimet rreth tolerancës fetare të shqiptarët patjetër duhet që argumentet dhe analizat e të dhënave dhe metodat e punës të jenë të afërta me ato të disa disciplinave shkencore si historia, etnologjia e sociologjia.Vetëm në këtë mënyrë mund të arrihet në përfundime te qendrueshme shkencore, ndaj një teme e cila është intriguese për studiuesit e profileve te ndryshme shkencore.Po ashtu një qasje e tillë është me e pranushme edhe për studiuesit e huaj, të cilët këtë çështje e kanë pothuaj të panjohur sa e si duhet, sepse shqiptarët janë model për botën bashkëkohore sa i përket tolerancës fetare, si pjesë e vetëdijës kombëtare gjatë shekujve.
Autori në këto botim na sjell episode të ndryshme që tregojnë tolerancën fetare të besimeve të ndryshme, kryesisht katolikë e musliman, nga krahina të ndryshme etnografike shqiptare por edhe qytete më të kaluar të bujshme historike sikur ishte Shkodra. Ishte kjo ndjenja e solidaritetit të gjakut dhe etnisë për të përballuar rrethanat e kohës.Veprimet e tilla ishin sfidë edhe ndaj elementëve të ndryshëm konfliktuoz të cilët kishin paragjykime të ndryshme apo ishin në shërbim të strukturave të huaja në hapësirën shqiptare. Edhe pse në themel të shoqërisë shqiptare me natyrë konservatore, qendronte parimi i ruajtjës së traditës, ku toleranca fetare mbeti si kod i pranimit të te tjerëve fetarisht,mos fyerjen e besimit të tyre, respekt për praktikat e shfaqjet publike, bashkëjetesë normale në familjet me dy besime dhe pa paragjykime fetare në bashkësi të ndryshme shoqërore. Ishin këto tipare të ngulitura me shekuj në vetdijën e shqiptarëve, dukuri kjo e cila na bën të mburremi në krahasim me popuj të tjerë të cilët janë fetar me fanatizën ekstrem sikurse janë ortodokset fqinjët tanë të cilët si në të kaluarën dhe në ditët tona janë intolerant ndaj çdo kishe apo riti tjetër duke qenë përsekutues të vazhdueshëm nacional.
Me këtë botim përveç konsultimit të literaturës profesionale selektive, autori dëshmon se gjatë hulumtimeve të tia gjysëm shekullore ne terren rreth organizimit të vjetër shoqëror e të drejtës popullore të shqiptarët, ka mbledhur një lëndë me vlerë shumëplanëshe nga trashëgëmia e kultura jonë popullore, ku toleranca fetare paraqet një nder vlerat etnike me sublime të popullit shqiptar. Pikërisht kjo dukuri është hetuar edhe nga të huajt të cilët kanë kanë vizituar viset shqiptare nga mesjeta e vonë e më pas. Madje ata kanë qenë të befasuar me ketë qendrim të shqiptarëve të cilët edhe pse popull me tre besime, ishin dhe janë edhe sot model për popujt e tjerë.
Andaj duke marrë parasysh rëndësinë qe ka toleranca fetare për të sotmën dhe të ardhmën, është për tu përshëndetur propozimi i autorit e qe një lëndë e tillë të mblidhet dhe të botohet në një vëllim të veçantë, si vlerë autentike e trashëgimisë sonë kulturore ndër shekuj.Një botim i tillë do të ishte si testament edhe për brezat që do të vijnë, duke dëshmuar se shqiptarët kanë se me çka të mburrën, me një vlerë unikate e cila iu mungon popujve të tjerë.Rastet e tilla janë të shumta, ku disa autori na i sjell episode apo fragmente që kanë vlera autentike të tolerancës fetare.Andaj iu mbetet institucioneve përkatëse shkencore që një propozim të tillë ta realizojnë në praktikë, sepse është obligim moral dhe profesional për të kaluarën tonë gjatë zigzagëve të historisë, sepse ka ndodhur ajo që është e shkruar.
Një botim i tillë do të ishte i obligueshëm jo vetëm për studiuesit dhe individët e pasionuar pas trashëgimisë kulturore por sidomos për studentët e katedrave te ndryshme, ku trajtohen çështje nga antropologjia e kultura popullore. Vetëm në këtë mënyrë toleranca fetare do të mbetet pjesë e identitetit tonë kombëtar, si vlerë e veçantë e popullit tonë në te kaluarën dhe në ditët tona.Dhe është pikërisht kjo tolerancë fetare e cila na shfaqet kudo në të gjitha veprimtaritë e ndryshme shoqërore, duke dëshmuar në praktikë një dukuri me vlera të mëdha sa shoqërore dhe kombëtare, duke na bërë unikat për popujt e tjerë në botën bashkëkohore.
Madje ky është edhe mesazhi i këtij libri i cili do të jetë i domosdoshëm për historianët, etnologët e sociologët si dhe për të gjithë ata që dëshirojnë të kenë njohuri për këtë dukuri shoqërore dhe kombëtare të shqiptarëve, në të kaluarën dhe në ditët tona.
*Kahreman Ulqini, TOLERANCA FETARE E SHQIPTARËVE NË ZIGZAGËT E HISTORISË, Botoi:FIORENTIA, Shkodër, 2016
Janar, 2017
Dr.Nail Draga
- « Previous Page
- 1
- …
- 375
- 376
- 377
- 378
- 379
- …
- 693
- Next Page »