• Home
  • Politics
  • Opinion
  • Culture
  • Sports
  • Economy
  • Interview
  • Reporting
  • Community
  • Vatra

Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

PSE PO HARROHEN MARTIRËT ?!!

January 7, 2017 by dgreca

Nga Fritz RADOVANI/1kolec-prenushi

Don Kolec Prennushi asht le me 1 Janar 1902 dhe ka vdekë me 2 Korrik 1950. Ka vazhdue studimet në Linz të Austrisë dhe asht shugurue Meshtar me 25 Qershor 1925. Ka njoh nandë gjuhë të hueja, të cilat i perdori në perkthime dhe shkrime letrare. Në vitin 1948 asht arrestue dhe mbas 11 muejsh u lirue, tue mbyllë jeten mbas shtatë muejsh…Ata që e njohën kujtojnë qendrimin e Tij per mos me firmue “Statutin e Kishës Katolike të vitit 1950”, të paraqitun per aprovim nga qeveria komuniste e Enver Hoxhës.Ndoshta, ky qendrim “nuk pajtohej” me qendrimet e sotme proqeveritare, prandej edhe “harrohet” jo vetem Don Kolec Prennushi po, shumë e shumë tjerë si Martirë të Kishës!

***

Po ju paraqes një pjesë letrare që në fund, Don Koleci parashikon t’ ardhmen…

TË VËRSHUEMIT

Buna asht breg në breg. Bora maleve asht de prej erës së jugut e ka ajë lumin. Me madhni të njij ngallnjyesi, të cilit s’ka forcë qi i ban ball ulët rryma e gjanë pa pushue.

            Gjindja janë strukë nëpër shtëpija. Ndonji bari i rrall qi nget kah shtëpija kqyrë pa da at element të mnershëm, qi vjen tue u shtri me kërcnim. Në të tanë katundin zotnon nji qeti vorresh porsi në nji qytet të mundun qi pret tue u dridhë kur të derdhet ushtrija me ba rrufi.

            Qielli asht terratisë. Ret e zeza si male vigane njiten prej gryke. Duket se të tanë kupa e qiellit asht tue u dyndë si të njitej deti mbi horizont. Së largu ndihet gjama e ndryme e bumbullimës qi dridhë shtëpijat me themel. Deti, i tollovitun si përbindsh i egërcuem buluron për mnerë.

            Mbi horizontin e ximë kah gryka shpërthejnë prej gojve të reve të zeza porsi gjarpij rrufet vetuese e futen vrap në gjinin e zymtë.

            Nji fishkullimë e thekshme shiroku kalon nëpër shelqe e plepa porsi piskamë orësh qi ikin prej katundi. Mandej nji hingllim e ulurim i tërbuem nëpër gembat e landvet qi shpërvilen e përkulen si vigaj, qi luftojnë me elementa të shpranguem e mbrapa shtërgata me trollim të frigueshëm. Shiu me shena ka veshë shtëpijat e landët. Tushti i stuhisë e ka pështjellë katundin mbarë. Rêtë janë bashkue me uj poshtë qi ka nisë me lëshue.

            “U thye penda e madhe!” ndihet nji vigëm e tretun nëpër ushtimë të motit. Uji derdhet nëpër rruga të katundit porsi pushtues krenar mbi plaçkën e vet. Rrugat nji metër e ma nën trollin e shtëpijavet e të kopshtijevet mbushen me uj qi shkon tue u rritë pa da. Ndihet kushtrimi i ndonjij bariu qi ka mbetë me gja në fushë qi e bredh ushtima e valvet me ndërlikim të zymtë. Valët e harlisuna dirgjen si aradhet e rrebta t’ushtrisë ngallnjyese. S’të dallon syni përveç shtëpija të zhytuna n’uj.

            Errej nji mbramje e ftoftë. Qelqet e dritores n’odë të zjarmit krisshin prej pikave të shiut qi shkrepshin pa pushue. Era e fortë, hove-hove kthente tymin e tymtarit teposhtë qi na pshtielltë për rreth votre. Zjarmi strukej herë në njenën në anë, herë në tjetrën. Tjegullat kërsitshin në pullaz. Shtëpija mbarë gjimonte prej duhmë s’erës qi frynte me tërbim.

            Përjashta ushtonte zhaurima e ujnavet qi bajshin rrjedhat e trumhasuna, e rridhte zymtas krah për krah me gjamën e stuhis.

            N’errsinë e heshti të natës gjithkah prej ujnash edhe mjedis shtëpijave të njij katundi e ndien njeriu vetmin e trishtueshme si të gjindej mbi nji gumë mjedis detit e pa fuqin e vet para këtij elementi të tmershëm.

            Të nesërmen në mëngjes mendimi i parë qi m’erdh qe nji.

            Dola në dritore. Kishte dalë nji ditë prandvere. Natën kishte çue murrla e ra borë bjeshkvet. Malet e kaltërta kah veriu ngrehshin në horizont majat e mbulueme në borë, qi vetojshin në rreze të diellit. Përmbi majën e Rumis endej hija e rêve të bardha qi velizojshin në kupen e qiellit.

            Poshtë ujnat e ndyta të Drinit qi kalojshin me shurimën e trishtueshme e shkulmet qi rrihshin me sulmet e veta muret e shtëpijavet hidhshin në kreni porsi trofe plaçkën e bame: cokla, cunga, trupa e bagti të mbytuna. Nëpër dritore burrat i bajshin za shoqishojt tue pyetë si kishin gdhi. Nëpër katund shkojshin e vijshin lundrat tue u bajtë tagji bagtive. Vetë sulja e vogël me nji njeri dy gisht mbi ujë, dukej porsi shigjetë rrymës teposhtë me u dridhë tue e pa.

        Dam të pamatun ban të vërshuemit në katund.

                                         MUIS POLEMI

Shënim nga FR: Muis Polemi asht pseudonimi i Don Kolec Prennushit.

Kjo pjesë letrare asht marrë nga: Antologjia “Rreze Drite” fq. 221-223, botim i vitit 1941. ■Kam frikë se, sot asht harrue “të vërshuemit” e të gjithë Shqipnisë bashkë me Martirët!

            Melbourne, 6 Janar 2017.

 

Filed Under: Histori Tagged With: Don Kolec Prenushi, Fritz radovani, martiret, Pse harrohen

Gjenocidi ndaj popullsisë gjermane në Jugosllavinë komuniste!

January 6, 2017 by dgreca

3-odunavse-svabeNgjarjet që pasuan në fund të luftës në Jugosllavi ishin fshehur me sukses për më shumëse 60 vjet. Për këtë rast, edhe sot nuk ka asnjë gjykim te qartë historik. Ende në tekstet e historisë nuk përmendet numri i kampeve për gjermanët, krimet e kryera kundër pakicës gjermane,si dhe viktimat në anën e kësaj pakice. Kjo mund të jetë arsyeja kryesore që   mungojnë dhe opinionet e juristëve në kualifikimin e këtij veprimi dhe  përcaktimi nëse   në ish-Jugosllavi është kryer gjenocid ndaj minoritetit gjerman./

Nga Ismet Azizi/1-ismet-haziziGjermanët danubjan(siç quheshin gjermanët e Vojvodinës), janë pasardhës të gjermanëve dhe austriakëve jugperëndimor, të cilët ndërmjet viteve 1689 dhe 1787, janë vendosur në basenin e Panonisë nga mbretëria hasburgiane. Kjo ka ndodhur pas çlirimit të Hungarisë së atëhershme e cila qëndroi 160 vjet nën sundim të Perandorisë Osmane.1-hauss

Sot, në Vojvodinë, gjermanët janë një nga pakicat etnike. Ata e flasin gjuhën serbe ndërsa njohja e gjuhës gjermane iu shërben për arsye ekonomike dhe komerciale. Këta gjermanë i përkasin besimit katolik dhe protestant. Sipas regjistrimit të vitit 2002 në Vojvodinë kanë jetuar 3 154 gjermanë.
Por, më herët gjendja ka qenë ndryshe. Sipas regjistrimit të popullsisë së vitit1880 në Vojvodinë kanë jetuar 285 920 gjermanë dhe përbënin 24.4% tëpopullsisë. Këta ishin komuniteti i dytë për nga numri, pas serbëve. Mandej, nëvitin 1890, është shënuar një rënie e lehtë e përqindjes (24.2%) edhe pse numri i tyre ishte rritur në 321 563 duke u radhitur si komunitetet i tretë, pas serbëve dhe hungarezëve. Në vitin 1900 në Vojvodinë kishte 336.430 (23.5%) gjermanë ndërsa në prag të Luftës së Dytë Botërore llogaritet të ketë pasur mbi 550 000.
Sipas regjistrimit të parë të pasluftës (1948) në Vojvodinë jetonin vetëm 31.821 (1.9%) gjermanë, të cilët ishin të gjashtit për nga numri, të kryesuar nga serbët dhe hungarezët që përbënin shumicën.2-bavaniste-konjsko-groblje-2Është e pakontestueshme se ndaj minoritetit gjerman në Jugosllavinë komuniste është kryer gjenocid. Në të vërtetë, qëllim ishte çrrënjosja e tyre ngaVojvodina, nëpërmjet vendimeve të AVNOJ-it dhe ato të mëvonshme që mori kreu komunist. Deklaratat publike, siç ka qenë ajo e Titos në Vrshac, se problemi ipakicës gjermane do të zgjidhet me zhdukjen e tyre nga këto treva, ose ajo e Boris Kidriqit, që elementi gjerman nga pjesët veriore të ish-Jugosllavisëduhet të zhduket, vërtetojnë aktin e gjenocidit.

Ngjarjetqë pasuan në fund të luftës në Jugosllavi ishin fshehur me sukses për më shumëse 60 vjet. Për këtë rast, edhe sot nuk ka asnjë gjykim te qartë historik. Ende në tekstet e historisë nuk përmendet numri i kampeve për gjermanët, krimet e kryera kundër pakicës gjermane,si dhe viktimat në anën e kësaj pakice. Kjo mund të jetë arsyeja kryesore që   mungojnë dhe opinionet e juristëve në kualifikimin e këtij veprimi dhe  përcaktimi nëse   në ish-Jugosllavi është kryer gjenocid ndaj minoritetit gjerman.

Veprime kundër pjesëtarëve të pakicës kombëtare gjermane kanë përfunduar rreth vitit 1965. Në këtë proces gjenocidal kjo pakicë etnike, sipas regjistrimit të vitit 2002, është zvogëluar në numër prej rreth 541,000 në vetëm 3901. Kjo paraqet një rënie prej 140 herë. Tëdhënat tregojnë se sot në ish-Jugosllavi ka ende vetëm 0.7% të kësaj pakice kombëtare.

Megjithatë komuniteti gjerman beson se ky numër është diç më i lartë, por jo më shumë se 20 000 – 30 000 e anëtarë e cila paraqet vetëm 3.6% – 5.4%, në krahasim me numrin në prag të Luftës së Dytë Botërore. Ky ndryshim i 3901 anëtarë, me numrin e vlerësuar, nga anëtarëte tij të cilët ende kanë frikë të deklarohen, nuk kanë guxim të identifikohen si gjerman, por si pjesëtarë të etnive të tjera, apo si pjesëtar rajonal. Ata deklarohen si të pavendosur ose nuk identifikohen fare.

Në muajt e fundit të luftës së Dytë Botërore pakica gjermane është dënuar në forma të ndryshme duke përfshirë edhe detyrimin për largim nga shtëpitë e tyre për në Gjermaninë e sotme.Në sesionit të dytë i AVNOJ-it më 21 nëntor1943, gjermanëve etnikë u është hequr statusi i pakicës kombëtare dhe të drejtat qytetare, shtetësia jugosllave dhe e drejta e pronës.

Teksti i deklaratës që AVNOJ ka nxjerrë përkëtë rast, thotë:

“1. Të gjithë anëtarët e pakicës gjermaneqë jetojnë në Jugosllavi automatikisht do ta humbin shtetësinë e tyre Jugosllave dhe të gjitha të drejtat civile dhe kombëtare;

  1. E gjithë prona e luajtshme dhe e paluajtshme e personave etnik gjerman konsiderohet e konfiskuar dhe bëhet pronë e shtetit;
  2. Gjermanëve jugosllavë u ndalohet të kërkojnë çfarëdo të drejte dhe ushtrimin e mbrojtjes ligjore apo personalenga gjykatat apo institucionet. “

Vendimi i AVNOJ -it , i 21 nëntorit 1944 konfirmon shpalljen e Deklaratës kurse pjesëtarët e pakicës kombëtare gjermane mbeten pa pasurinë e tyre. Është bërëme dije se ky vendim nuk ka pas efekt ndaj gjermanëve që luftuan në radhët e Ushtrisë Nacional Çlirimtare dhe aradheve partizane Jugosllave.

Vendimit përcakton se çfarë konsiderohet pasuri e palujtshme:

“Me këtë vendim konsiderohet pasuria e paluajtshme, prona dhe të drejtat e luajtshme, si dhe posedimi i tokës, shtëpive, mobileve, pyjeve, të drejtat minerare, kompanitë metë gjitha objektet dhe aksione, letrat me vlerë, aksionet, kompanitë, shoqatat e çdo lloji,financimi, të gjitha llojet e mjeteve të pagesës, llogaritë e arkëtueshme qëmarrin pjesë në aktivitetet e ndërmarrjeve, të drejtat e autorit, të drejtat epronësisë industriale, si dhe të gjitha të drejtave për sendet e përmendura mëlart. “

Mënyra se si është kryer dëbimi i gjermanëve ngaVojvodina, duke i dërguar në kampet e vdekjes, ekzekutimi masiv, dijegëja e librave të tyre dhe shkatërrimi i çdo gjëjeqë ka të bëjë me kulturën, gjuhën dhe traditën gjermane në këtë rajon, është eqartë se këtu kemi të bëjmë me gjenocid.

Shpërngulja e popullsisë gjermane ishte e planikuar edhe në një elaborat nga ministri atëhershëm i Bujqësisë në Jugosllavin Komuniste, Vaso Çubriloviq, në platformën ”Problemi i Pakicave kombtare në Jugosllavin e re më 3 nëntor 1944. Problemi i pakicave kombtare në Jugosllavin e re, në mesin e çeshtjeve të tjera të sotme, në Jugosllavi e shtroi edhe problemin e pakicave kombëtare të saj. Pas çlirimit, në vitin 1918, ne kemi marrë qëndrim të shpirtgjërësisë më të madhe naj pakicave kombëtare…. Pakicat i kanë gëzuar të gjitha të drejtat qytetare te ne. Kanë pasur autonomi të plotë arsimore dhe të drejtë të mbajnë lidhje kulturore me popujt e ngjashëm të tyre. Këto privilegje i kanë shfrytëzuar sidomos gjermanët jugosllavë. Çubriloviqi si një arsyetim për shpërnguljen e gjermanëve me Nazistët kërkon edhe dëbimin e tyre, madje duke menduar se një formë e tillë është krejt e pranueshme për aleatët. Folksdojçerët siq quheshin popullësia gjermane atëher, ne duhet ti qërojmë hesapet një herë e përgjithmonë. Madje Çubriloviq shtron edhe dëshirën e ndihmës nga Bashkimi Sovjetik për shpërnguljen e popullsive me metodat e saja. Në rangun e popujve që duhej shpërngulur Çubriloviqi rëndit: 1. Gjermanët, 2.Shqiptarët, 3.Hungarezet etj.,  ku në fillim shtron idenë e heqjes së të drejtave qytetare për ta. Në krahinat tona mbrenda mundësive , duhet shpartalluar dhe shpërngulur vendbanimet gjermane, sikur të mund ti dëbojm nga rrethet e Baçkës e të Banatit të Sremit 5-600.000 gjermanë dhe në vend të tyre të sjellim njerzë tanë.Vojvodina do të bëhej e jona njëher e përgjithmonë. Në Slloveni viset rreth Koçevjes dhe Mariborit duhet të lirohen nga gjermanët.


Për gjenocidin e kryer ndaj gjermanëve të Vojvodinës më së miri mund të mësojmë nga studimi i grupit të autorëve nga Austria dhe Gjermania të cilët botuan librin “Gjenocidi kundër pakicës gjermane të viti1944-1948″,  i cili, në vitin 2004, përveç në gjuhënangleze, është përkthyer edhe në gjuhën serbe. Në këtë libër është dokumentuarnë detaje shfarosja e gjermanëve në ish-Jugosllavi. Aty vërtetohet se nga 106 000 viktima civile nga viti 1941 deri 1948 që u regjistruan në territorin e Vojvodinës, rreth 25 000 ishin të kombësisë gjermane.

Universiteti Harvarditdhe disa universitete tjera gjermane e franceze, përfshirë ekspertin ndërkombëtar për gjenocid dhe krime të luftës Dr. Dieter Blumenvic, sjellin ekspertizën profesionale në të cilën, duke u mbështetur në jurisprudencën dhe në të drejtën ndërkombëtare, është qartësuar se ndaj gjermanëve në ish Jugosllavi është kryer gjenocid.

Për këtë shkak, pasLuftës së Dytë Botërore numri i popullsisë gjermane u zvogëlua në masë tëmadhe. Arsyet janë të shumta: vdiqën si ushtarë, ikja nga pushteti i ri (rreth 250 000), vdekjet në kampet e punës, ekzekutimet hakmarrëse që ndodhnin merastin e çlirimit të vendit nga gjermania naziste. Por, dëbimet dhe emigrimi I tyre i mëvonshëm, për shkak marrëveshjes së fituesve të luftës në vitin 1945, kanë bërë që rreth 14 milionë gjermanë të dëbohen nga trevat e veta ku kanë jetuar në shtetet e ndryshme të Evropës. Pos kësaj, shumë prej tyre e kanë ndërruar identitetin në kroatë dhe hungarezë. Në pronat e braktisur të gjermanëve në Vojvodinë gjatë viteve1945-1950, kur është bërë kolonizimi janë vendosur ardhacakë nga të gjitha republikat sipas kuotave të caktuara dhe rajoneve pasive. Pjesa më e madhe ekolonizatorëve kanë qenë serbë dhe malazezë.

 

Numri i përgjithshëm i popullsisë dhe ajo e pakicës gjermane në Jugosllavinë e atëhershme :

Viti 1921. 12 017 000 , gjermanë 505 790
1931. 13 943 000 ,                       499 969
1948. 15 772 000 ,                         57 180
1981. 22 427 000 ,             vetëm 8 712

Nga të dhënat shihet se numri i përgjithshëm I popullsisë në Jugosllavinë e atëhershme rritet nga 12 milion në mbi 22 milion.Ndërsa numri i gjermanëve bie nga mbi 500 000 sa kishte në vitin 1921, në 8 712 në vitin 1981, apo siç përmendëm më herët në më pak se 4000 sa kishte në vitin 2002.

 

Filed Under: Histori Tagged With: gjenocidi, gjermane, Ismet Azizi, ndaj popullsisë, në Jugosllavinë komuniste!

DERVISH UKA, NJE MITIK I PA STUDIUAR

January 3, 2017 by dgreca

Nga Tahir BEZHANI/Gjakovë/
Dervish Uka u lind në vitin 1898 në fshatin Ponoshec, pa datë të ditur, nga baba Hisen e nëna Gjyle, komuna e Gjakovës, Rekë e Keqe. Ka vdekur me 02.01.1969 në vendlindje, Ponoshec, regjistruar nën nr.rendor 2/1969 Libri i të vdekurve në Zyrën e vendit Ponoshec./1-ok-dervishi
 (Foto : Dervish Ukë Ponosheci,lindur me 1898-02.01.1969)/
 Dervish Uka, (alias Hisen Uka), emri  e mbiemri i vërtetë, para formimit të tij si klerik-Dervish, ishte një person si gjithë tjerët, me jetën  normale të një të riu si gjithë njerëzit.  Më pastaj, pas veshjes së tij Dervish, diku rreth moshës 22 vjeçare, jeta e tij pëson ndryshim të madh, merr një rrugë e kahe tjetër, i cili gjatë jetës, bëhet figurë kleriku i nderuar e i respektuar në gjithë rajonin e Rekës së Keqe, gjithë Malësisë së Gjakovës e kudo.  Jeta e tij është mbushur me shumë ngjarje, me shumë  tregime mistike, me shumë fakte e bëma të tjera që vërtetë, tërheqin kërshërinë e kujtdo, çdo qytetari, që të dihet diç më shumë se të folurat që tani gati pesëdhjetë vite pas vdekjes së tij, njerëzit i flasin  përsëritshëm e me mburrje ngjarjet e Dervish Ukë Ponoshecit të Rekës së Keqe. Si klerik, Dervish, u vesh nga Dervish Rama i Tyrbes se Babes Dan, tarikati Sadi, nga fshati Duzhnje, komuna e Gjakovës, një derë klerikësh e patriotike e njohur nëpër shekuj. Menjëherë pas veshjes Dervish, lëshon mjekrën të cilen nuk e hoqi kurrë, deri në vdekje.
 
                 TRI GJENERATA DERVISH
 
Me të ditur e dëgjuar për jetën e veprën shumë interesante të Dervish Ukë Ponoshecit, para ca ditësh u drejtuam te shtëpia e nipave të Dervish Ukës, me qëllim që të mësojmë më tepër, të dimë më shumë për të ndjerin dhe trashëgimin e tyre si klerik-dervish-sadi, të trashëguar tash e tre breza.
2-foto
 Hadi Haziz Uka, nipi i Dervish Ukës së ndjerë, (tani dervish), na pranoi me shumë bujari në shtëpinë e tij, por edhe në Tyrben, ku tani e afër 5o vite pushon trupi i gjyshit të tij, Dervish Ukë Ponoshecit. Hadia, na njoftoj mbi ato gjëra që kishte trashëguar nga baba i tij, Hazizi, dervishi i brezit të dytë, ku ia kishte shpjeguar jetën e babait dhe mistiken e disa ngjarjeve jetësore, për të cilat bëri përpjekje që të na i përcjellë sa më bindshëm, për interesin publik e historik. Hadiu nuk dinte vitin e lindjes, por dinte datën e vitin vdekjes se gjyshit, sepse ai personalisht nuk e ka njohur ne detaje e as nuk ka pas të dhëna për vitin e lindjes. Por, ato që kishte në vemendje, pra jetën e gjyshit në një kohë shumë të vështirë të rrethanave politike të viteve 60-ta, filloi të na i rrëfeji  bindshëm, sikur ato të kishin ngjarë para pak ditëve. Ajo që ishte me rëndësi se rrëfimet e Hadiut për gjyshin e tij, Dervish Uke Ponoshecin, përputheshin plotësisht me gojëdhënat e popullit në tërsi që ishin të përcjella gjatë historisë, nga bashkëkohsit e moshatarë të Dervishit.
 
  VITET 60-ta TË SHEKULLIT TE KALUAR-MË TË VËSHTIRAT E JETËS SË DERVISH UKË PONOSHECIT.
 
Vitet 60-ta të shekullit të kaluar, ishin vitet më të vështira, jo vetëm për Dervish Ukën, por për mbarë popullin shqiptarë të Kosovës. Regjioni i Rekës së Keqe të komunës së Gjakovës, rreth 24 fshatra, i takonin zonës kufitare me Shqipërinë, sipas trajtimit të politikës zyrtare të ish Jugosllavisë. Në këtë zonë lëvizjet bëheshin me lejet speciale të sigurimit të shtetit (UDB-es), por megjithat, në orët e vona të mbrëmjes nuk lejohej lëvizja me leje e as pa leje në atë zonë. Taani në këtë kohë Dervish Ukë Ponosheci, ishte burrë në moshë, por edhe një  klerik më zë, ku populli e admironte skajshmërisht. Qysh në moshë më të re kishte filluar të pinte rakinë, kështu që tani, ishte vështirë ta gjeje jasht efektit të alkolit. Ishte në lëvizje gjithë kohen, ditën e natën. Mbante një kali të bardhë, trupvogël e sertë. Kur i tekej, shkonte nëpër shtëpia të fshatarë edhe në mes natë, ku dyert ishin të hapura kurdoherë për Dervish Ukën. Kur ishte në kulminacion të ndejës e të qejfit të alkoolit, çohej nga oda e burrave, i hipte gjokut dhe shkonte në drejtim të pa ditur, ndërsa kur kërkonin fshatarët që ta shoqëronin, nuk i lejonte e as nuk guxonin ta pyesin se ku shkonte. Ishte kjo një shprehi jete e si natën, ashtu edhe ditën. Kurrë nuk kërkonte  që të gostitej me shpenzime të veçanta, bile nuk lejonte atë mënyrë veprimi. I dinte hallet e popullit ne ato vite te kahershme…! Nga këso peripecish jetësore që e kanë përcjellë gjatë Dervishin, edhe para viteve 60-ta, rrjedhin e madhërohen bëmat e tij, përjetimet që kalojnë deri në mit.  Ai ishte një person që nuk dinte se çka është frika as nga pushteti e as nga askush. Kishte besim të pathyeshëm në veten e tij. Kurrë nuk ka zgjedhur kohe:  katër stinë të vitit për te ishin të barabarta, pa marre parasysh dimrat e egër që dinë të përfshinë shpesh këtë zonë, si në Siberi.
Nga interpretimet gojore në popull, por edhe nga nipi i tij, Hadiu, tregohet një rast shumë specifik, kur Dervish Ukë Ponosheci, kthehej vonë në natë vjeshte nga fshati Popoc, fshat i afërt me Ponoshecin, dhe arrin në hyrje të shatit të tij, te rruga e lagjes Zhvinaj, dëgjon raportimin e dy armëve, pa asnjë zë goje. Pastaj kur ndegjon edhe shkrepjen e tyre, por jo krismën, dy persona i dalin para dhe e ndalojnë, duke folur në gjuhen serbe. Pasi ndalet Dervishi, nga xhepi i xhybes së uniformës klerikë, nxjerr një matare me alkool dhe e gëlltit një fyt për vete, pastaj ua jep atyre të cilët e gëlltitin nga një fyt rakie të mirë. Patrulla UDB-ashe e sigurimit të zonës kufitare mbesin të ngrirë  dhe i thonë,” ik, ec e shko në punë tande….”
Të njëjtit  persona të sigurimit, pak ditë më vonë, duke pirë në kafenenë e fshatit Ponoshec, e ftojnë në tavolinë të tyre një qytetarë nga Stublla, Haxhi Brahimin, nga i cili kërkojnë sqarime  për Dervish Ukën, të cilin e kishin takuar në mesnatë në rrugë…Pasi u sqaron në detaje jetën e Dervishit,  ata i thonë: “ tregoni Dervishit që nga sot e pas, është i lirë të lëviz ditën e natën, pa lejen e askujt dhe pa asnjë përgjegjësi nga askush” Këta persona zyrtarë të pushtetit të atëhershëm famëkeq të Shërbimit të Sigurimit të shtetit, kohë e  Rankoviçit, ishin Baboviçi e Savleviçi, dy figura që kishin futur tmerr në popull gjatë aksionit të mbledhjes armëve. Këta zyrtarë, si “privilegj” të kohës, kishin “liruar” nga çdo kontroll tre qytetarë nga Reka e Keqe:  Ram Gegen, një person me të meta psikike dhe një femër, Dushën, po ashtu e sëmurë, e pa aftë psikik. Këtë e bënin kinse për “humanizëm” shtetërorë…
Pas takimit të Haxhi Brahimit me Baboviqin e Savleviqin në kafe të fshatit Ponoshec, dhe pas njoftimit se Dervishi është i lirë të lëvizë  kudo, kur të doj, Dervishi futet në  pjesën e territorit të Shqipërisë, i cili ven kontakte me Dervish Luzhën e njohur të Tropojës, me te cilin ka pasur disa kontakte në anën tjetër në Shqipëri. Takimet mes këtyre Dervishëve janë bërë gjatë natës, deri  në zbardhjen e dritës. Për këtë konfidencë askush nuk ka mundur të din asnjë fjalë, ka mbetur e përcjell si fshehtësi familjare deri vonë, pas ndryshimeve të raporteve shoqërore  e politike të kohës në gjitha shtete e Evropës. 
Një karakteristikë e rrallë shprehëse  e Dervish Ukës ishte fjala “mos u tutni, mos keni frikë, nuk kanë shka na banjë ….”,fjalë të pa përcaktuara se për kënd bëhej fjalë në atë kohë. Vetëm ndonjë person i tundur, si thonë tropojanët, se rrallë kush e merrte vesh kuptimin e atyre pak fjalëve në atë kohë. Kuptimi e qëllimi ishte te situata politike e viteve të renduara fort mbi popullin, gjatë aksionit të armëve, ne fund të viteve 50-ta. Fjalë me kurajë, për qëndresën, nga se aludonte se do ndryshoi situata. Dhe vërtetë ndryshoi, pas do kohe, me rrëzimit të klikës së Rankoviqit nga pushteti i hekurt e shovinist serbo-sllav. Pra Dervish Ukë Ponosheci, ishte një personalitet i rrallë, i formuar në mënyrën e vet personale si klerik, ku fjala dhe vepra e tij kishte peshe e ndikim te masat, e ku pti shprese…!
 
   DISA RASTE TË MISTICIZMIT QË I DIN POPULLI EDHE SOT
 
Duke dëgjuar me vëmendje Dervish Hadiun, për shumë e shumë ngjarje të jetës se gjyshit, të cilat i kishte transmetuar babai i tij Hazizi, na tregoi edhe disa raste karakteristike, të cilat, vërtetë të habisin, të sjellin në udhëkryqin e dilemave, bile edhe ateistet e përbetuar, mendojnë në qasje të disa thëmave, të cilat tash e 50 vite mbesin si besim e rrëfim i banorëve të Rekës së Keqe të Gjakovës.
Thuhet se njëherë moti ( në vit të paditur) Dervish Uka kishte dalë para derës së oborrit të shtëpisë, buzë rrugës që shkon në Botushë-Junik. Rrugës vijnë Dervish Isufi i Brovinës ( babai i sheh Beqes sot) dhe i thotë:” Dervish hajde me neve, “dhe pa pritur fjalë tjetër Dervish Uka, hedhet ne qerre me kuaj dhe shkojnë në Brovinë te shtëpia e  Dervish Isufit. E njoftojnë Dervishin se do të shkojnë në një dasmë ne Koshare. Dervishi u thotë pritni pak dhe gruas së Dervish Isufit ia kërkon një litër raki. Ajo i thotë se nuk e kam fijen baba Dervish. Dervish Uka i thotë,”shko ne filan kutinë e nusërisë në oden tende, ne fund të sajë, e ke një litër raki dhe bjerma këtu.”  Ajo shkon dhe e gjen rakinë dhe ia sjellë Dervish Ukës. Ndërsa, të tjerë te dera, nuk e kishin pritur të kthehet, duke thënë se “është i dehur e nuk dihet se kah shkon tash e tutje,”hajde të  shkojmë ne dasmë, mos te vonohemi. Kur shkojnë në Koshare, Dervish Ukë Ponoshecin e gjejnë te Rrasa e Koshares duke i pritur këta. Pastaj mahniten me madhështinë e tij dhe askush nuk kishte guximin të bënte ndonjë pyetje, pos që në dasmë shkuan se bashku….
Ka shumë e shumë këso gojëdhënash që edhe sot i përmendin si gajdhën  karakteristike  banorët e Rekës  së Keqe, në  gjithë Malësinë e Gjakovës.
 Duke ditur thesarin e pafund të jetës  së Dervish Ukë Ponoshecit, mora të hedh në letër ato përshtypje që edhe sot populli i përmend me kërshëri, respekt dhe dashuri të veçanet. Dervishi, mbiemrin shtesë Ponosheci,e ka marrë bazuar në përhapjen e emrit të tij në gjithë Kosovën, në Maqedoni, ku janë gjeografikisht shqiptarë, si “nam” si “Zë” si “fuqi” e paparë…!  Bazuar në këto rrethana, por edhe në ato që nuk janë cekur në këtë shkrim, Dervish Ukë Ponoshecit, iu ka ndërtuar Tyrbja  afër shtëpisë së tij, buzë rrugës Gjakove-Ponoishec- Botushë, ku vizitorët nuk janë të rrallë.
1-brenda(Foto:Varri Dervish Ukë Ponoshecit,brenda në Tyrbe-Ponoshec)/
1-tyrbja-1
 Unë, autori i këtyre rreshtave, nuk jam person që merrem me fenë, as me teologjinë, por  nuk e pash të arsyeshme të heshti, si tash e disa kohë, duke ndier një popull të një regjioni që as pas 50 vitesh nga kalimi i Dervish, nuk e heqin nga mendja e as nga goja e tyre. Do doja, do dëshiroja shumë, qe ata që merren me këtë  lami, të futen në hullitë e këtij besimi dervish-sadi dhe të hedhin më shumë dritë mbi figurën e Dervish Ukë Ponoshecit. Unë respektoj me vetëdije të gjitha fetë, të cilat në thelbin e vet nuk kultivojnë urrejtje ndaj asnjë populli, ndaj asnjë feje tjetër, por na mësojnë e edukojnë për pastërtinë shpirtërore të qenies njeri për njeri…!
Personalisht e kam njohur Dervish Ukë Ponoshecin, por për fat, atëbotë isha shumë i ri, mos të them fëmijë, që të di diçka të veçantë nga jeta e tij.  E respektoj atë figurë të ndritur!
 
Gjakovë,
Janar,2017

Filed Under: Histori Tagged With: DERVISH UKA, NJE MITIK I PA STUDIUAR, Tahir Bezhani

FATHER ANTON HARAPI, O.F.M.

January 3, 2017 by dgreca

BY PROF. DR. GENC XH. KORTSHA/*1-genc-korcaGENC X. KORTSHA – (16 FEBRUARY 1924  –  18 FEBRUARY 2016)1-anton_harapiFATHER  ANTON  HARAPI, O.F.M. (5 JANUARY 1888 – 20 FEBRUARY 1946)/

  Father Anton Harapi was a Franciscan of renown in Albania.
He was a distinguished man of letters, known for his integrity and love of people. He was loved in return by the poor and humble while the rich and powerful respected him and included him in their power calculations.
        When Germany invaded Albania after the Italian armistice of September 8, 1943, German authorities made a series of proposals. Albania could declare itself independent and neutral. It could determine its form of government without German interference. All Germany expected was free access to Greece that was time under German occupation. Should Albanians interfere in any way, the usual rules of German warfare would apply.
        Albania adopted a form of government headed by a council of four regents representing the major geographic and religious groups in the country. Fr. Anton was asked to represent the Catholic portion of the population. He replied that he would accept the burden of office on condition that he received permission from the Holy See and would never be asked to sign a death sentence. Having received permission from the Vatican and given the exemption he had asked for, he accepted.
       There was no guarantee, however, that he himself would be spared at the end of the war. In fact, several other Albanian personalities were asked to serve on the Council of Regents but had refused as they wanted no part of a political office that may earn them the enmity of the communists. Maintaining peace and order in Albania was a worthy cause – but not at their personal risk.
        When the communists came into power and extended their control to the Albanian mountains, Fr. Harapi and Lef Nosi, another former member of the Council of Regents, sought refuge in Dukagjin. At one point, a Franciscan priest hid them in his rectory in Pult. Not long thereafter, a battalion of soldiers combed the area for enemies of the regime and pitched their tents in the church yard after searching it from top to bottom. For whatever reason, they skipped the corner room on the second floor occupied by Fr. Harapi and Lef Nosi. Following the search, several officers took up quarters on both sides of this corner room, unaware of their neighbors.  
        Then things got quite complicated. Communist troops tromped in and out of the rectory at all hours of the day and night but the food for the stowaways could be prepared only at regular mealtime lest anyone got suspicious. As it was dangerous to keep the food warm beyond mealtime, the housekeeper, who was in on the secret, would load trays with food, carry them to the corner room, and enter in view of anyone who happened to be in the hallway. Doing it quite openly and without apparent fear probably provided the best cover. This went on for as number of days. (Source: The Pastor of Pult, 1948-1949).
        Finally, it was decided that for their own safety, the two ex-Regents had to leave, the sooner the better. A farmer was brought into the plot. He would come to the rectory with a mule and ask that a clergyman come to see the farmer’s wife who lay on her deathbed. Lef Nosi, who was an Orthodox layman, would mount the mule dressed as a Franciscan. Fr. Anton, disguised as a poor farmer, would walk the mule, while the real farmer would walk ahead to show them the way.
        On the appointed day, the old farmer came in full daylight, tied his mule to a tree amidst the bivouacking soldiers, and entered the rectory. After a while, the farmer came out, followed by Lef Nosi and Fr. Anton in their disguises. Lef Nosi mounted the mule, Fr. Anton grabbed the reins and the strange procession left the courtyard undisturbed. Soldiers and officers alike made way for them and never asked any questions. The two ex-Regents, the mule, and their guide were on their way.
        I don’t know how far they went or how many other hiding places the two fugitives visited afterwards. I know, however, that the day came when both Lef Nosi and Fr. Anton were somewhere in the mountains on a farm alone with a small boy. The rest of the family had gone to tend to their chores. The boy knew that the two elderly guests had to be protected from the communist forces. So, when he saw a communist patrol walking along the fence, he unleashed the dog. The dog attacked, and the soldiers shot the dog. Having become suspicious, they searched the premises. Except for the little boy, the house was empty. In one room, however, they found dentures soaking in a glass of water. They also found linen towels with the initials A.H. Could they stand for Anton Harapi?
        Having found no one else in the house, the soldiers ran outdoors, fanned out and started combing the surroundings. A wooded area extended from the back of the house toward the mountains. If Fr. Anton had been hiding in the house, he could not have gone far. He would not have had time and, besides, he was an old man. The soldiers split into two groups and formed a large circle. Once they secured the perimeter, they began to move toward the center. Fr. Anton could hear them coming. Now they were within sight. When they were only about 100 ft. away, he stood up and threatened them, one hand grenade in each hand. The soldiers promptly disarmed him and arrested him.
       During the summer of 1945, about nine months after Dad and I were jailed, the authorities brought Fr. Anton Harapi to Burgu i Ri (New Prison) in Tirana. About 12 of us were locked up in one room. Already in that room, seated on a simple field bed, was Fr. Anton Harapi.
        Fr. Anton wore his Franciscan habit. He seemed rather short, with a thin, deeply lined face, a large bulbous nose, and two enormous ears. The dominant feature, however, were his deep sunk, light eyes that seemed to radiate with an inner light. In the days that followed, I would see these eyes question intently, brim with forgiveness, flash with contempt. Most of the time, they shone with friendliness. As we entered the room, he looked at us with his head tilted to one side, bird-like, calm, curious, and at peace. It was the peace of one who had seen and suffered much. It took a moment or two before he recognized Dad, Shuk Gurakuqi, and one or two others as we stood around in semidarkness. Fr. Anton, Dad, and Shuk Gurakuqi nodded to each other without words, as old friends who had fought the good fight for many years. Those who knew Fr. Anton less well gathered around him and made loud noises, as if to fill the gap that separated them with words.
        Personally, I was delighted to see this legendary patriot but waited for Dad to introduce me. I did not know it then but we would spend 42 days together in that cell with Fr. Anton.
        One advantage of being in isolation was that we had fewer spies among us. In our room we had only two, both former noncoms. Both were Catholics from Shkodër. And then, one day, something interesting happened. Fr. Anton had been celebrating daily Mass for a while. The nuns brought him bread and simple food every day. It always included boiled fruit except that now the fruit was in wine and not in water or syrup. When Fr. Anton celebrated daily Mass, all Catholics in the room attended except Shuk Gurakuqi, a former Secretary of Finance. One day, Fr. Anton asked him why he would not attend Mass. Shuk replied that he would not attend as long as the two informers participated and received Holy Communion. Fr. Anton called the two informers and read them the riot act! There would no longer be Mass for them until they repented, confessed, and stopped being informers. And all this was happening before Fr. Anton went to trial. It took courage to pit the helpless
       Church against the relentless communist system. But Fr. Anton had plenty of courage.     
        I noticed from the beginning that Fr. Anton struggled three times a day trying to put drops into his ears. So, I offered help which he readily accepted. One day, as I was pulling his rather large ears before releasing the medication, I asked him teasingly whether he had ever suspected that the day would come when I would pull his ears three times a day. He looked up and said: “Why don’t you rather ask why I need these eardrops?” I had often wondered but had lacked the courage to ask. “All right, then, why do you need these eardrops?” That’s when he started to tell me the story when he and Lef Nosi had been hiding in the farm house and the little boy had unleashed the dog. He got to the point where he had confronted the soldiers with hand grenades in both hands. “Did you hurl them at the soldiers?” I asked. “How could I? I could not kill.” “Then why did you threaten them if you had no intention of following through?” I asked  rather testily. “Because I hoped that they would shoot me on the spot and spare me what I knew would follow…” He stopped briefly. “Unfortunately, they jumped me and handcuffed me.”
        He continued: ”Lef Nosi and I were arrested but separated almost immediately. I was brought to Shkodër and questioned repeatedly. At one point, they brought a generator into the interrogation room. They wrapped one lead around my genitalia and stuck the other one against one of my eardrums. They then turned on the electrical current. It hurt. Eventually, they perforated first one and then the other eardrum.”
        That day he said no more. The rest of his tale came in bits and pieces over the next few days. ”I was questioned for quite a while,” Fr. Anton continued one day. “They wanted to know every detail of my stay in hiding. They wanted to know who had offered us refuge, who had taken us from one    
hiding place to another, who had fed us, who had offered transportation or other support. Somehow, they forgot to ask about one man who had helped us and who is still alive and free. I fear that at my trial they will correct this oversight and ask me about him.”
        “There is no need to tell them,” I blurted out. “Could you give them the name of someone who has died in the meantime?” “Are you saying that I should lie?” he challenged me. I kept my mouth shut but felt like saying: “What is such a lie compared to saving a human life?”
        “There is no question that I will be killed,” Fr. Anton continued. My plan is to play dumb, offer myself as an easy target and make them forget about the farmer.”
        In truth, I could not understand his reasoning. Not telling the truth under these circumstances did not appear sinful to me. But Fr. Anton had absolutely no doubt that this was the only way that he could save the life of a poor mountaineer who had sheltered him, at least for a while.

[After 42 days we were released from isolation and joined the rest of the prisoners. I was released from jail on December 17, 1945, after 13 months of incarceration, to the day.]
         Meanwhile, toward the end of December or ion early January, Fr. Harapi was brought to public trial. As in the case of the Special Tribunal that had judged Dad and the first group of defendants, the court sessions were held at the Movie Theater Kosova. Admission was by special tickets available only to “true believers”. Depending on one’s viewpoint, those present were either the cream of the crop or the scum that had risen to the top of the revolutionary cauldron. Over the next few days and weeks, the audience would applaud or boo on cue, under the baton of the special prosecutor Bedri Spahiu.
        While only a select few could attend the trial in person, everybody should be able to hear the proceedings. In fact, if anyone was anywhere on the streets in Tirana, loudspeakers at full blast made it impossible to avoid the communist rhetoric that blanketed the city center.
        According to precedent, the trial would open based on a detailed script. The judges and the prosecutor would march on stage in military uniforms of subdued splendor, their splendor signifying the “glorious victory of the people” and the sartorial modesty to stress that these were no foreign conquerors but, rather, the worthy sons risen from the ranks of the people’s army who, single-handedly, had defeated the forces of Fascism and Nazism. Well, not quite, but that’s another topic. And now they were ready to mete out justice to the nation’s worst criminal, to Fr. Anton Harapi, representative of the treacherous Vatican, chief villain and architect of nefarious plans to rob the poor and give to the rich. True, the Franciscans were notoriously poor but they used religion, the opiate of the people, against the people themselves, i.e. the communists. All one had to do was look at the accused and hear the tale of his crimes. Anyone with a sense of
 justice would rise to his feet demanding that the verdict be nothing less than death.
        There were a few flaws in this scenario. When the judges and the prosecutor marched in, their uniforms were not exactly modest. After all, they were modeled after their Yugoslav counterparts who were no shrinking violets. More important was the court’s motivation, its political creed of how best to serve its masters in Belgrade who wanted Albanian patriots out of the way. And all this in the name of the Albanian people . . . When the members of the court climbed on stage, Chief Justice Koçi Xoxe was clearly identifiable by his golden rank insignia and his uniform that was bulging at the seams. Not so Bedri Spahiu, the prosecutor, who looked thin and bilious. Perhaps this came with the job.
        Then they brought in the prisoner: Thin, ascetic looking in his simple Franciscan garb, with clear, luminous eyes. There was no sign of arrogance or false humility. Fr. Anton looked as he had lived, at peace with himself, with the serenity of one whose convictions and faith had coincided with his chosen life. Those in the theater could not help but notice the contrast between the accused and his judges. There was one major detail that did not fit into the official scenario. It became obvious from the very beginning, as soon as the prosecutor started to lay his traps.
        “Fr. Anton, did Francesco Jacomoni ever visit your parish in Mirdita?”
        “I am not sure.”
        “Fr. Anton, I am not asking about some simple farmer. I am asking you about a visit by the Viceroy of Albania, the personal representative of King Victor Emanuel III, about the man who ran Albania for a number of years on behalf of the Italian invader.”
        “I don’t seem to recall.”
        The prosecutor decided to change his approach: “Have you seen this picture before? Isn’t this the viceroy with his sycophants? Aren’t you standing next to him, surrounded by the notables of Mirdita?”
        “Well, I’ll be!”
        The presiding judge started to laugh so hard that he hid his face behind the notebook in front of him, shaking silently, lest he appear undignified. The audience took the cue and erupted in loud laughter.
        The prosecutor turned toward the public with a smirk on his face, as if he had slyly engineered the whole scene.  
        “So then, the viceroy did visit you, after all.”
        Fr. Anton was following his script to the letter. It was painful to watch or rather, for us on the street, to listen to a dialog that portrayed the priest as a bumbling old man. He had told me before my discharge from prison that he would do anything to save the life of the one farmer who had sheltered him and whose name had escaped the communists so far. That he, Fr. Harapi, knew that he would be executed but that he would fight to the last on behalf of his farmer friend, even at the risk of incurring undeserved ridicule. And all this because he, Fr. Anton, could not lie, even to save a life.
        Needless to say, the enemies of the communist regime, including the silent majority, were greatly disappointed in Fr. Anton’s stand in court. They had expected a courageous, a brilliant defense of the nationalist position. Instead, they heard a ‘feeble-minded’ old priest make a fool of himself. It hurt me that I could not speak up and tell the truth. What’s worse, even Mom who knew the truth, felt Fr. Anton had left everyone down. I tried in vain to point out Fr. Anton’s self-sacrifice. Here was a man whose sole treasure on earth was his reputation as a man of high integrity and intellect. And here he was ready to sacrifice his reputation to save a humble farmer’s life. Greater love has no man than to give his life for his friend. But Mom wanted no part of it. What she had wanted and expected was a splendid defense and a sharp attack, yes attack, against the communist pack of lies by a man of strong mind and unbending will, by someone
 willing to die on his feet.
        The trial ran its course. Fr. Anton and the other defendants, Lef Nosi and Maliq Bushati, were found guilty and were sentenced to death by a firing squad. There was the usual appeal for clemency and the equally expected denial of the appeal. A few days later, the sentence was carried out and all three defendants were executed on the outskirts of Tirana.
         Thirty-two years later, Fr. Primus Ndrevashay told me what he had heard from Peter Freeman, commander of the firing squad that had executed Fr. Harapi and the other two prisoners. Peter Freeman, by the way, was the name the man had assumed when he started a new life ij Canada. Freeman had told him that when they shot the three prisoners, two had fallen into the pit while Fr. Anton had vanished from sight, surrounded by a cloud. The commanding officer had walked over to where the bodies lay and had drawn his gun to administer the coup de grace. The bodies of Lef Nosi and Maliq Bushati lay crumpled on the ground while Fr. Anton Harapi’s remained out of sight, surrounded by the cloud. It took several minutes for the cloud to dissipate. And then, and only then, did the soldiers see the body of the poor one of St. Francis lying in the majesty of death.  

       August 18, 2002                       Genc X. Kortsha                                                 

Shenim nga Fritz Radovani:
Ky material asht nxjerrë nga “Korespondencë me z. Genc X. KORTSHA” pa asnjë ndryshim nga origjinali, per botim në ditlindjen e At Anton Harapit O.F.M.

Mendoj, se asht mirë, të njihen nga Rinia ynë Këta kolosë të Popullit Shqiptar.

Melbourne, 4 Janar 2017.

 

Filed Under: Histori Tagged With: FATHER ANTON HARAPI, Genc Kortsha, O.F.M.

Një gjeneral italian dhe një këngëtare arbëreshe

January 3, 2017 by dgreca

1-ylli-polovina

Nga Ylli Polovina/

1-skenderbeu

(Motive në prag të motit ardhës, 2017/…Hyrjen në vitin e ri 1998 do ta kaloja në Romë, ndërsa kisha mbërritur aty, për të punuar pranë Ambasadës Shqiptare në ditën e tetë dhjetorit, përkim i rastësishëm me një festë të krishterë të vendasve, kushtuar dlirësisë së virgjërisë së Shën Mërisë.

Vija prej ferrit të trazirave, madje prej vatrës më tmerruese të anarkisë, qytetit të Beratit. Kordonat shumëngjyrësh me dritat e varura, tendosur mbi rrugë apo nëpër vitrina, u duk fillimisht sikur më dhanë pak gazmim, por ishte e pamundur të largohesha nga ato që pata parë në atdheun tim të vështirë: njerëzit e vrarë dhe deri të tërhequr zvarrë, pastaj të djegur publikisht.
Nuk më dha asnjë impuls rimëkëmbjeje shpirtërore as hareja e vendasve për Krishlindjen, e cila ishte me të vërtetë një krijesë e bukur e njeriut që dëshiron të festojë familjarisht një ditë të shenjtë. Sipas meje, në pritje të më zbehej sadopak trishtimi i 1997-tës shqiptare, magjinë mund ta bënte vetëm 31 dhjetori, ndarja plot të ngrëna mes dy viteve. Kjo ishte edhe tradita pagane e vendit prej nga vija dhe me të cilën isha mësuar.
Por sërish as kjo festë nuk më gjallëroi për të hyrë në jetën e re në Romë, i çliruar më në fund nga makthet e Shqipërisë. Madje më ngjau krejt e kundërta. Mesnata e 31 dhjetorit 1997 për t’u gdhirë 1 janari i vitit 1998 ma risolli, gati me rrëqethje, ato që kisha përjetuar.
Kjo ndodhi sepse hedhja e fishekzjarrëve prej italianëve nga dritaret e shtëpive të tyre më ngjante vetëm me breshëritë e kallashnikovëve. Atë mes nate u përpoqa me mund të madh t’ia mbushja mendjen vetes se kurrkush në Romë nuk po shtinte me armë dhe dritëzat e kuqe që shkëlqenin në qiell nuk ishin aspak plumba gjurmëlënës. Ishte e kotë. Në të vërtetë viti i mbrapshtë 1997 do të më ndiqte nga pas tërë jetën, edhe tani, kur po shkruaj këto rradhë.
Ato çaste në Romë, sapofilluar viti 1998, mbase do t’i përjetoja krejt i pashpresë për të mëkëmbur këtë gjendje të rënuar shpirtërore sikur të mos ngjante një mrekulli. Për mua erdhi si fuqi hyjnore.
Në 17 janar do të mbahej një simpozium për Gjergj Kastriot Skënderbeun, i cili atë ditë mbushte 530 vjetorin e vdekjes në rezistencë të paepur ndaj pushtimit osman. Ky përkujtim ceremonial qe, për shumë arsye, që prej pranisë së arbëreshëve dhe Selisë së Shenjtë të Vatikanit, traditë e vjetër në Romë.

 17 janari 1998 qe e shtunë. Simpoziumi do të sallës mbahej në një nga sallat e Bankës Kombëtare të Punës (tek Auditorium Banca Nazionale del Lavoro). Pas përfundimit të kumtesave pjesëmarrësit do të shkonin, për të vënë një kurorë, tek monumenti i Gjergj Kastriotit, i cili qe disa dhjetëra metra larg, në Piazza (Sheshin) Albania.
Prej shumë folësve për lexuesin e “Illyria” këtë prag të vitit të ri 2017, do të përshkruaj gjeneralin italian Franko Anxhoni dhe këngëtaren arbëreshe Silvana Likursi.
Shtatlartë, me tipare të harmonishme gjer në bukuri të vërtetë mashkullore, me një tkurrje të lehtë vetullash, lëkurëzeshkët dhe me një gropëz fare të vogël në fund të mjekrës, Anxhoni ato çaste shëmbëlleu me imazhin e Skënderbeut. Gjenerali ishte veshur civil, por edhe pse ai kostum i rrinte hijshëm, të qenit ushtarak i shfaqej në çdo gjest. Kjo e bënte edhe më karizmatik atë italian, të cilin më pas, në fjalën e tij, senatori Xhuzepe Xamberleti do ta quante “një nga njerëzit më të mirë të tokës së tij, Italisë”.
Shqipëria e goditur rëndë kishte nevojë të delte nga trauma kombëtare dhe të ringjallej. Si të kish ndodhur një çudi jashtëtokësore Skënderbeu, në formën e një Komisari të Jashtëzakonshëm, i qe shfaqur mëmëdheut të tij me pamjen e Franko Anxhonit.
Ai foli jo më shumë se tre minuta. Shprehte vetëm kode, mesazhe. Me atë stil telegrafik Anxhoni tha se “Ky takim i sotëm është si një seancë shpirtërore që lidh popujt me shumë histori e që kanë miqësi me rrënjë të thella. Shqipëria dëshmohet se i takon Evropës, fatet tona me këtë qytetërim lidhen, prej tij përcaktojmë rrugën që do të ndjekim”.
Pas kësaj gjenerali italian u ul në vendin e tij në podium. Aty u nguros modestisht, në përpjekje për të mos rënë në sy. Prej pozicionit, ku isha ulur, busti i tij u sinkronizua me atë në sfond, të Skënderbeut, të marrë nga salla e pritjes e ambasadës dhe të vendosur përkohësisht në atë mjedis konferencash të Banca Nazionale del Lavoro.

Arbëreshja Silvana Likursi, duke kërkuar njëmijë herë ndjesë për zërin e saj të cenuar nga një grip i disa ditëve më parë, tha se do të këndonte një rapsodi për vdekjen e Skënderbeut. Pas një pauze të shpejtë ajo filloi të recitonte. Vargjet bënin fjalë për “një ditë të ngarkuar me borë, edhe qielli dukej se do të lotonte, kur mbi shesh u ngrit një kujë, që hyri në të gjitha zemrat e shtëpitë. Ishte Lekë Dukagjini, që me njërën dorë godiste ballin dhe me tjetrën shkulte flokët: “Në gjunjë Shqipëri, zoti tënd baba vdiq këtë mëngjes, Skënderbeu nuk është më!” E dëgjuan shtëpitë dhe u drodhën, e dëgjuan malet dhe u hapën, kambanat e të gjitha kishave filluan të binin për të vdekurin, ndërsa në qiellin e hapur hynte Skënderbeu, i pafati”.
Ndërsa deklamonte këto vargje Likursi u bë hipnotizuese. Mund të recitonte edhe një poemë të tërë dhe para saj në atë sallë të mos e ndjeje fare ekzistencën e kohës.
Në arbërisht vargjet që këndoi bashkëkombësja e lashtë, për nga bukuria stilistike dhe shkëlqimi metaforik, nuk kishin asnjë krahasim me përkthimin italisht që ajo u bëri në fillim. Kështu që italianët e pranishëm në sallë nuk mund ta kuptonin dot, se përveç melodisë, vetë teksti ishte një margaritar i rrallë poetik. Kurse për të ndjerë se sa tronditshëm e kishin përjetuar arbëreshët vdekjen e Gjergj Kastriotit dhe se këtë traumë shekujt nuk e kishin venitur dot, as që bëhej fjalë. Dhimbja qe shumë e vështirë për t’u kuptuar tërësisht edhe nga vetë shqiptarët, të cilët ato çaste po e dëgjonin të pagojë Silvana Likursin.
“Shkoi një ditë mjegulorë”, nisi arbëreshja. Melodia e porsafilluar formalisht qe këngë, përmbante strofat dhe refrenin. Notat e vendosura mbi fjalët rrinin me rregullin e domosdoshëm për atë gjini. Porse realisht ajo që po këndonte Likursi në Romë, në atë paradite të 17 janarit 1998, ishte një e qarë me melodi. Një dënese me muzikë. Një këngë me lot. Një lotim i kënduar.
Sërish Silvana Likursi përsëriti fjalën “mjegulorë” dhe shpejt pasoi klithma “çka ky qielli që vajton”. U përsërit edhe njëherë fjala “vajton”, duke e shqiptuar o-në e fundit si “oi”. Siç bëhet vajtimi i grave shqiptare të ulura në gjunjë para atij që ka ndërruar jetë.
Në pritje të vazhdimit të këngës për vdekjen e Skënderbeut Likursi bëri një pauzë të gjatë sa një ngashërim. Dyvargëshi tjetër erdhi duke përmendur fjalën “shi”.
Pasoi ngashërim i thellë, pothuaj përlotje e plotë. Në fund të saj këngëtarja arbëreshe e fiku ngadalë zërin, si t’i binte të fikët. Vijoi një humbellë heshtjeje. Plumb e rëndë. Një sekondë, dy. Pastaj Silvana Likursi lëshoi kujën “ishte Lekë Dukagjini”, duke treguar për njeriun që me një dorë godiste ballin dhe me tjetrën shkulte flokët. Vargu që vinte më pas, thoshte “Zoti dhe prindi i Arbërisë” dhe menjëherë rënia në ngashërimin ngulçitës “ai vdiq so menatë, Skënderbeu nuk është më”.
Në mbyllje të këngës-vaj, e cila dukej sikur ato çaste përfytyronte rënien mbi tokë të një mjegulle të rëndë, përmendeshin gati përçartshëm “këmbanarët e kishave”. Në fund dhimbja therëse e ndryrë në togfjalëshin me në brendësi qiellin që hapej për të pritur “Skënderbeun e pafan”.
Likursi vajkëndoi sërish: “Skënderbeu i pafan”.
Ngashërimi përmbyllës mbarte si arkivol mbi shpinë vetëm fjalën “i pafan”. Pastaj tri herë “Oi!Oi!Oi!”
Kënga qe mbyllur përfundimisht. Tashmë në notat e saj të fundit nuk kishte më këngë. Ishte qarje e plotë. Vajtim me kujë.

Malli që nuk shuhet kurrë, por endet i gjallë nëpër këngë

Skenderbeu, Sheshi Albania, Romë.

Skenderbeu, Sheshi Albania, Romë.

E megjithatë, krejtësisht e mpirë, salla filloi ta duartrokasë. Mjaft gjatë. “Faleminderit!” tha Silvana Likursi me një zë më të bukur se ai me të cilin kishte kënduar. “Më falni, po këndoj pa vegla muzikore. Jam shumë e emocionuar” vijoi me zërin tashmë të veshur vetëm e vetëm nga tinguj. Të shndërruar krejtësisht në melodi.
Fliste sikur i binte një harpe.
“Po të dëshironi, shqiptoi me zërin e saj të magjishëm, unë mund të këndoj atë që, për ekselancë, konsiderohet nga arbëreshët kënga e mërgimit, Morenë”.
Salla e ndiqte me sy, krejt e mekur.
Silvana do ta këndonte atë paradite të 17 janarit 1998 edhe “Moj e bukura Moré”. Para se të ekzekutonte notat e saj të dhimbshme shpjegoi se “Moj e bukura Moré” qe jo vetëm kënga arbëreshe e mërgimit, po edhe ajo e përkatësisë ndaj tokës shqiptare, e dashurisë dhe e mallit për të. “Kënga për Morenë, tha butësisht ajo, është kënga për prindërit, për të dashurit që i ke lënë atje dhe vetë ke marrë rrugën e ikjes nëpër det”. “Moj e bukura Morë” është kënga e origjinës sonë, e identitetit tonë”, shqiptoi Likursi, duke u përpjekur t’i anashkalojë vështrimit të sallës që ndiqte vetëm lëvizjen e buzëve të saj.
Por tashmë shikimi i ngrihej sipër kokave të të pranishmëve. Dukej sikur kërkonte të kapte me vështrim horizontin, të kapërcente kreshtat e maleve, fundet e paana të fushave, të kalonte drurët e pyjeve dhe grykat e luginave, gjersa të mbërrinte me një frymë tek bregu i detit. Aty ku vala shushurinte zëra shekullorë. Atje ku përtej ujërave duhej të ishte bregu arbëror dhe ai epirot.
Pasi u mbush lehtësisht me frymë Silvana Likursi nisi të recitojë: “Moj e bukura Morë, që kur të lashë nuk të kam parë më”. Pastaj tingëlloi: ”Atje është im zot, babai, atje është ime zonjë, nëna. Atje është edhe vëllai im. Dhe të gjithë, që të gjithë, janë nën dhe”. Vazhdoi deklamimin pa melodi të vargjeve: “Moj e bukura Moré, që kur të lashë nuk të kam parë kurrë më”.
Kësaj radhe në vargun përmbyllës të njëjtit fillimvargu të këngës, kushedi përse. Likursi, kishte shtuar fjalën “kurrë”.
Recitimi pati mbaruar.
Para se të fillonte këngën Silvana me mbiemrin e të parëve të saj të mbartur nga kalaja e Lëkurësit, shumë afër Sarandës, bëri një përpjekje të shpejtë për të pastruar zërin. Donte të largonte edhe gjurmën më të vogël të gripit që i kishte kaluar tinëzisht nëpër kordat e zërit. Pasi këndoi vargun e parë “Moj e bukura Morenë…” Likursi katër herë thirri kujshëm “Si të lashë, si të lashë, si të lashë, si të lashë!”
Dhimbjen e ndarjes e futi më pas në çdo fjalë ku kishte një “o”, duke e shumëfishuar atë: “Atje kam unë zoootin tim, atje kam unë zoooonjën nënë”. Pastaj sërish dhimbjen e shpërtheu nëpërmjet përsëritjes “Atje kam, atje kam, gjithë mbuluar, gjithë mbuluar, gjithë mbuluar, ndënë dhe”. Duke e mbyllur këngën gati klithi “Moj e bukuraaaa Morë, si të lë, si të lë, si të të lë!”
Silvana Likursi befas e kishte kapërcyer ngjarjen qindravjeçare dhe po e interpretonte sikur ajo po ndodhte ato çaste.
Sikur po e linin tokën e etërve në sytë e ngrirë të asaj salle, më 17 janar 1998. Mirazhi po ndodhte në sheshin Albania, në Romë, në rrugën Aventino.
Ishte një provë se Gjergj Kastrioti për arbëreshët ishte kodi i jetës së tyre, vetë adn-ja, fillimi dhe mbarimi i botës.
Tek Skënderbeu për ta niste dhe mbaronte ngadhënjimi dhe rrënimi i identitetit nacional, fillimi dhe fundi i vlerës sociale, i gjithë kuptimi i shekujve të tyre në Itali. Ato çaste kur Silvana Likursi imazhin e Moresë e bëri zhgjëndërr në sallën e madhe të Banca Nazionale del Lavoro mund të kuptoje më mirë se në çdo grimë tjetër kohe se nuk mundej kurrsesi të kishte të njëjtin impakt me emrin e Skënderbeut një arbëresh i ikur përtej detit dhe një shqiptar i mbetur në tokën amë.
“Po e mbyll me një këngë jo të trishtueshme”, tha Likursi si me pendim, duke buzëqeshur. “Ajo nuk lidhet me Skënderbeun, por është një krijim që e këndojnë dhe e duan të gjithë arbëreshët e Italisë. Këtë melodi e luajnë edhe bashkëqytetësit e mi të Portekanones, ku kam lindur, në Molise, në provincën e Kampobasos”.
Silvana Likursit iu mbushën sytë me dritë. Përlotja e gjatë që lehtas dhe fshehurisht ia kishte lagur gjer ato çaste bebëzat e zinj e të bukur, u përtha. Fytyra iu çel si të ishte një gjethnajë mbi të cilën, pasi kishte kaluar dimri, po frynte flladi i parë i pranverës. Këngëtarja arbëreshe menjëherë mori pamjen e një vashëze në prag të gjashtëmbëdhjetave.
“Kjo është një këngë dashurie, një këngë fejese, një kënge shprese”. Silvana tashmë fliste gjallërisht, krejtësisht e shpenguar, me sytë që i digjeshin. “Është një këngë që në Arbëri ekziston në forma të ndryshme, por që në thelbin e vet ruan të njëjtën ide: edhe pse Skënderbeu vdiq dhe arbëreshët ndërruan tokën ku patën lindur dhe erdhën në Itali, jeta gjithsesi vazhdoi. Ata vijuan të martoheshin, të bënin fëmijë. Gjithçka rifillon”, shqiptoi ëmbël Likursi, “rinis me dhimbje, me vështirësi, por megjithatë rifillon”.
Silvana vështroi sallën dhe sytë e saj të mëdhenj, me një gaz të hijshëm, e derdhën dritën e tyre mbi pjesëmarrësit në sallë. “Ishte një ditë maji”, recitoi ajo dhe i lëkundi duart në ajër si të ishte mbi një lëndinë ku po vallëzonte. “Ishte një ditë me pak diell, por erë nuk frynte. Hodha sytë në qiell dhe pashë një fajkua, që fliste gjuhën tonë. Ishte një ditë maji me pak diell dhe erë nuk frynte. Vetëm një lule vjollce ishte plot me hijeshi. Zgjata dorën mbi të dhe e mora me gëzim dhe kur mbërrita në shtëpi nëna ime më tha “çfarë lule është kjo”? I thashë “është një lule vjollce plot me hijeshi, e gjeta dhe e mora me gëzim. Ti, o lule e ëndërrt, ti o lule e freskët, tani je e imja. Tani që sytë e mi të vështruan, asnjë tjetër nuk do të ketë guxim të të afrohet”.
Pastaj e nisi melodinë arbërisht. Përdori fjalën “manushaqe”, “zgjata dorën”, “e mora me haré”, “e kur rura për herë parë në shtëpi, mëma më tha, më pyeti mëma çë lule ish, ish manushaqja që unë zgjata dorën me haré”, “ti trendafile, ti je imja, mosnjeri nga qaset kah ti”.
Me zërin që tashmë ishte bërë i dridhshëm si pikë loti Silvana Likursi tha se do t’ia merrte edhe një kënge të tretë. Edhe ajo qe motiv dashurie.
Arbëreshët mbijetuan prej saj.
Likursi nuk e tha këtë, por u nënkuptua. Popullin e emigruar pesëqind vite shkuar e kishte ruajtur nga tjetërsimi latin Skënderbeu dhe dashuria për t’u ringjallur, brez pas brezi, vetëm si arbërorë.

Në mbyllje, duke i uruar të gjithë shqiptaro-amerikanët për një 2017 edhe më të bukur

Pas këtij 17 janari 1998 jeta ime shpirtërore në Romë do të ndryshonte dhe do të isha më i ftohtë në rivështrimin e trazirës së motit 1997, njërës nga ngjarjet kombëtare më të papërsëritshme në paudhësinë e ushtrimit të politikës dhe të luftës së brendshme të saj, një dëshmi e rëndë si ajo për interesa cinike pushteti personal hyn në një valë me qarqe antishqiptare fare afër nesh, por edhe ca më tej.
Për fat vitet që do të na ribënin krenarë si popull, siç në motin e Gjergj Kastriotit arbëreshët, do të vinin shpejt, në 1999, me luftën fisnike për çlirimin e Kosovës.
Do ta jetoja këtë në Romë, jo vetëm si devocion, por mbi të gjitha si shërbim ndaj kombit, ashtu siç bënë të gjithë shqiptarët, kudo ku ndodheshin

Filed Under: Histori Tagged With: arbëreshe, Një gjeneral italian dhe, një këngëtare, Ylli Polovina

  • « Previous Page
  • 1
  • …
  • 377
  • 378
  • 379
  • 380
  • 381
  • …
  • 693
  • Next Page »

Artikujt e fundit

  • Kontributi shumëdimensional i Klerit Katolik dhe i Elitave Shqiptare në Pavarësinë e Shqipërisë 
  • Takimi i përvitshëm i Malësorëve të New Yorkut – Mbrëmje fondmbledhëse për Shoqatën “Malësia e Madhe”
  • Edi Rama, Belinda Balluku, SPAK, kur drejtësia troket, pushteti zbulohet!
  • “Strategjia Trump, ShBA më e fortë, Interesat Amerikane mbi gjithçka”
  • Pse leku shqiptar duket i fortë ndërsa ekonomia ndihet e dobët
  • IMAM ISA HOXHA (1918–2001), NJË JETË NË SHËRBIM TË FESË, DIJES, KULTURËS DHE ÇËSHTJES KOMBËTARE SHQIPTARE
  • UGSH ndan çmimet vjetore për gazetarët shqiptarë dhe për fituesit e konkursit “Vangjush Gambeta”
  • Fjala përshëndetëse e kryetarit të Federatës Vatra Dr. Elmi Berisha për Akademinë e Shkencave të Shqipërisë në Seancën Akademike kushtuar 100 vjetorit të lindjes së Peter Priftit
  • Shqipëria u bë pjesë e Lidhjes së Kombeve (17 dhjetor 1920)
  • NJЁ SURPRIZЁ XHENTЁLMENЁSH E GJON MILIT   
  • Format jo standarde të pullave në Filatelinë Shqiptare
  • Avokati i kujt?
  • MËSIMI I GJUHËS SHQIPE SI MJET PËR FORMIMIN E VETEDIJES KOMBËTARE TE SHQIPTARËT  
  • MES KULTURES DHE HIJEVE TE ANTIKULTURES
  • Historia dhe braktisja e Kullës së Elez Murrës – Një apel për të shpëtuar trashëgiminë historike

Kategoritë

Arkiv

Tags

albano kolonjari alfons Grishaj Anton Cefa arben llalla asllan Bushati Astrit Lulushi Aurenc Bebja Behlul Jashari Beqir Sina dalip greca Elida Buçpapaj Elmi Berisha Enver Bytyci Ermira Babamusta Eugjen Merlika Fahri Xharra Frank shkreli Fritz radovani Gezim Llojdia Ilir Levonja Interviste Keze Kozeta Zylo Kolec Traboini kosova Kosove Marjana Bulku Murat Gecaj nderroi jete ne Kosove Nene Tereza presidenti Nishani Rafaela Prifti Rafael Floqi Raimonda Moisiu Ramiz Lushaj reshat kripa Sadik Elshani SHBA Shefqet Kercelli shqiperia shqiptaret Sokol Paja Thaci Vatra Visar Zhiti

Log in

This website uses cookies to improve your experience. We'll assume you're ok with this, but you can opt-out if you wish. Cookie settingsACCEPT
Privacy & Cookies Policy

Privacy Overview

This website uses cookies to improve your experience while you navigate through the website. Out of these cookies, the cookies that are categorized as necessary are stored on your browser as they are essential for the working of basic functionalities of the website. We also use third-party cookies that help us analyze and understand how you use this website. These cookies will be stored in your browser only with your consent. You also have the option to opt-out of these cookies. But opting out of some of these cookies may have an effect on your browsing experience.
Necessary
Always Enabled
Necessary cookies are absolutely essential for the website to function properly. This category only includes cookies that ensures basic functionalities and security features of the website. These cookies do not store any personal information.
Non-necessary
Any cookies that may not be particularly necessary for the website to function and is used specifically to collect user personal data via analytics, ads, other embedded contents are termed as non-necessary cookies. It is mandatory to procure user consent prior to running these cookies on your website.
SAVE & ACCEPT