Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

PLATFORMA PEDAGOGJIKE E SHKOLLËS SHQIPE NË VITET E LIDHJES SË PRIZRENIT

by

Nga Avzi Mustafa/

Lidhja Shqiptare e Prizrenit erdhi si rezultat i përpjekjeve ideologjike dhe kulturore të viteve ‘60-‘70 të shekullit XIX. Përpjekjet e para të rilindësve tanë për organizimin e një lëvizje të gjerë kulturore në plan të parë ishin synime të karakterit politik të shqiptarëve të vendit. Ideologët shqiptarë, si: Naum Veqilharxhi, Thimi Mitko, Konstatin Kristoforidhi, Hoxha Tasini, Pashko Vasa, Ismail Qemali, Jani Vreto, Thmi Krei, vëllezërit Frashëri etj., e kishin kuptuar fare mirë se faktori kryesor i mbijetesës dhe perspektivës së kombit shqiptar është arsimi dhe pa të nuk ka as emancipim politik.

Siç dihet, Perandoria Osmane zhvillonte një politikë asimiluese e shkombëtarizuese, sidomos ndaj popullit shqiptar, duke mbrojtur parimin fetar mbi atë kombëtar, kështu që kombin shqiptar nuk e njihte. Prandaj, kur ishin në pyetje kultura dhe arsimi i këtij populli, ajo aspak nuk brengosej që populli ishte katandisur në injorancën më të madhe arsimore e kulturore, por edhe në gjendjen më të mjeruar ekonomiko-sociale. Prandaj iluministët shqiptarë jashtë atdheut kishin marrë mbi supet veta të themelojnë, klube e shoqëri dhe gazeta e revista me synime të qarta politike për të drejtuar popullin shqiptar nga vetvetja. Në këtë kohë paraqiteshin statute, thirrje, procesverbale, artikuj shtypi, relacione të ndryshme dërguar konsujve, që ishin kundërshtim ndaj planeve ekspansioniste të shteteve fqinje se shqiptarët janë një popull i veçantë dhe nuk kanë të bëjnë as me osmanët, e as me grekët, e as me sllavet. Për zgjimin kombëtar dhe ngritjen e ndërgjegjes te shqiptarët s kishte rrugë tjetër, përveç arsimit dhe edukimit kombëtar. “Me anë të arsimit të popullit në gjuhën shqipe në frymë patriotike, rilindësit synonin ta shpejtonin zgjimin kombëtar, ngritjen e ndërgjegjes politike, ndenjën etnike dhe aftësimin e tij në jetën shtetërore të pavarur” (IPS: Historia e arsim it shqiptar,f. 60).

Rreziku më i madh që i kanosej vendit ishte hapja e shkollave të huaja në fillim të viteve të ’50-ta të shekullit 19, ku iluministi parë shqiptar Naum Veqilharxhi do t’u drejtohet pasanikëve shqiptarë që ta japin kontributin e tyre për shtypjen e librave në gjuhën shqipe, si dhe për hapjen e shkollave shqipe. Veqilharxhi më vitin 1866 i paraqiti një memorandum kryeministrit të Sulltan Azizit, me të cilin kërkohej t’u jepej “leje shqiptarëve të shtypim libra shqipe dhe t’i përhapin në Shqipëri” (Hyni Myzuri, Shkollat e para kombëtare shqipe, Tiranë 1972, f. 39).

Me Evetarët e Naum Veqilharxhit, si dhe me kërkesat e tij drejtuar Sulltanatit, sipas pedagogut Bedri Dedja, mendimi pedagogjik ngre “një platformë përparimtare me karakter demokratik e cila lidhet ngushtë me interesat e popullit tonë për liri, pavarësi e përparim shoqërore” (B. Dedja, Shënime mbi historinë e mendimit pedagogjik shqiptar, Tiranë 1972, f, 9).

Në këtë kohë gjegjësisht me daljen e Ëvetarit të Naum Veqilharxhit kemi përpjekje të të shumta e vetëmohuese të intelektualëve të ndryshëm, kjo edhe përkundër pengesave shumë të vështira, që sanksionoheshin nga Perandoria me vdekje, burgime e syrgjynosje. Patriotët po bënin përpjekje që te masat e gjera popullore ta përhapin dijen në gjuhën amtare. Aty ku kishte mundësi hapeshin ose të paktën pranë shkollave të huaja fshehurazi mësohej edhe alfabeti dhe gjuha shqipe.

Kështu në lagjen Varosh të Gjirokastrës hapet një shkollë për vajza në 1851. Thimi Mitko benë përpjekje për hapjen e një shkolle në Korçë, Anstas Byku bënë përpjekje për një abetare të vogël me titull “Gram për shqiptarët” . Në Shkodër filloi të mësohej gjuha shqipe nga Gjergj Benushi. Po në këtë qytet 1862 u hap një qendër mësimore shqipe që funksiononte privatisht për vajza nga mësueset: Kushe Mici e Tereza Bërdica, ndërsa pastaj shkollë hapet edhe në Shirokë .Rifilloi qe  gjuha shqipe të dëgjohet pëerseri edhe në Shkup që para 1820 ishte hapur nga arqipeshkopi  Metej Krasiniqi.

Edhe Hoxhë Tahsini më 1871 në medresenë e Stambollit vendos që kjo medrese të bëhet çerdhe e patriotizmit shqiptar pa dallim feje e krahine. Aty u diskutua për krijimin e një alfabeti të vetëm, për mësimin e gjuhës shqipe, për botimin e librave etj. (Historia e arsimit dhe mendimit pedagogjik shqiptar, v. I, Tiranë, , f. 96-100). Gjatë periudhës së Lidhjes së Prizrenit intelektualët shqiptar pikërisht në Stamboll, nën organizimin e Hoxhë Tahsinit formuan një institucion të lartë shkencor me emrin “Akademia e Dietareve Shqiptarë”, të cilët e kishin edhe organin e vet me emrin “Revista shkencore” (Nexhat Abazi, Zhvillimi arsimit, i shkollave dhe mendimit pedagogjik shqiptar në Maqedoni (1830-1912), Tetovë, 1997, f. 81).

Këta dijetarë, nëpërmjet shkrimeve, ndikuan mjaft që të kuptohet se Programi i Lidhjes Shqiptare të Prizrenit së pari duhet shikuar nga disa pikëpamje, si në bazë të konceptit të autonomisë territoriale-administrative që lidhet ngusht edhe nga pikëpamja kulturore arsimore dhe politiko-ushtarake.

Me aplikimin e Kushtetutës së vitit 1876 ku nenin 15 të kësaj Kushtetute thuhet se “ mësimi është i lirë. Çdo qytetar osman  brenda suazave të ligjit ka të drejtë shkolla publike a private”. Edhe pse në këtë Kushtetutë siç thotë Jashar Rexhepagiqi se nuk  behet fjalë për mësimin e gjuhës shqipe, po me  me sintagmën “ mësim i lirë”  nënkupton  se edhe shqiptarët para ligjit osman mund të hapin shkolla . ( Jashar Rexhepagiq,  Zhvillimi arsimit  dhe i sistemit shkollor  të kombësisë shqiptare   ne territorin e Jugosllavisë së sotme  deri më vitin 1918, Prishtinë, 1968, f. 78)

Që nga viti 1877 paria e jugut të Janinës të parët e ngritën kërkesën që administrata, shkolla dhe gjyqet të ishin në gjuhën shqipe, ndërsa kjo kërkesë u aprovua në Memorandumin e 27 nëntorit 1878, që u miratua në mbledhjen plenare të Lidhjes së Prizrenit dhe iu drejtua Sulltanatit. Dokumentiti mban titullin “Vendimet e Lidhjes së Prizrenit”, ku perarandorisë osmane i behet me dije  edhe kërkesat e shqiptareve për arsim edhe kulturë. Në pikën 3 të këtij memorandumi thuhej: “Arsimi duhej të përhapet nëpër të gjitha anët dhe nëpër shkolla të mësohet edhe gjuha shqipe” (Historia e arsimit dhe mendimit pedagogjik shqiptar, v. I, Tiranë, 112)

Kërkesat për arsim në gjuhën amtare u përsëritën shpesh, sepse kishte nevojë për këtë, aq më tepër që disa feudalë shqiptarë e kishin vështirë të shkëputen nga sistemi arsimor osman dhe ata nuk mund ta pranonin vetëm futjen e gjuhës shqipe si gjuhë mësimore në shkollat turke.

Pashko Vasa, njëri ndër ideologët më të shquar dhe mendimtar i kohës, haptazi kërkon një sistem arsimor për shqiptarët, i cili do të ketë karakter të thellë kombëtar dhe të jetë i përshtatshëm me psikologjinë e shqiptarit. Vaso Pasha nuk ishte utopist, por një mendimtar i cili realizimin e sistemit arsimor e kërkonte vetëm me bashkimin dhe shpalljen e pavarësisë, sepse vetëm atëherë mund të arrihet edhe arsimi popullor.

Lidhja e Prizrenit e formoi edhe organin qendror për një komision për punë brendshme, i e kishte cili për detyrë të merret me rregullimin e arsimit, që t’i analizojë dhe financojë shkollat në gjuhën amtare.

Pas mbledhjes së 10 qershorit 1878 dhe disa muaj pas memorandumit të nëntorit 1878 u mor vendimi i qartë dhe këmbëngulës për mësimin e shqipes, si dhe për hapjen e shkollave në këtë gjuhë.

Platforma pedagogjike e shkollës në gjuhën amtare u bë kërkesë shumë e shpeshtë gjatë muajit qershor-tetor të vitit 1879, sidomos me krijimin e “Shoqërisë së të shtypurit Shkronja Shqip” si dhe Kanonizmës së kësaj shoqërie, që kërkonte lëvrimin e gjuhës shqipe, hapjen e shkollave shqipe dhe botimin e librave në gjuhën shqipe me alfabet të njëjtë. “Shoqëria e të shtypurit Shkronja Shqip”, Kanonizma e sidomos fryma e Lidhjes së Prizrenit me objektivat që i përcaktoi i dha udhë dhe motiv përhapjes së arsimit, të shkollës dhe ngritjes së ndërgjegjes kombëtare.

Me botimin e “Alfabetares” të vitit 1879 bëhet dokumenti i parë i platformës pedagogjike dhe didaktike kombëtare për atë kohë. “Alfabetarja behet një traktat pedagogjik për ruajtjen e gjuhës si shenje identiteti të shqiptarëve për ta dalluar atë nga popujt e tjerë, që ishte rezultat i asimilimeve nga shtetet shoviniste fqinje.

Alfabetarja, siç vlerësohet nga studiuesit, nuk ishte vetëm një libër leximi, por aty u ngjizen edhe shkenca, si gjuha shqipe, historia kombëtare, aritmetika, njohja me natyrën etj. Aty është programi mësimor si didaktika dhe idetë pedagogjike të Rilindjes Kombëtare Shqiptare. “Ajo është përmbledhje e plotë tekstesh për arsimin elementar, për arsimin e fëmijëve… Ajo është njëkohësisht një dokument didaktiko-arsimor dhe teoriko-pedagogjik, ku pasqyrohen pikëpamjet e mendimtarëve dhe ideologëve më të shquar të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit”. (Historia e arsimit dhe mendimit pedagogjik shqiptar, v. I, Tiranë 2003, f. 118). Alfabetarja e Stambollit ngërthen në vetvete edhe virtytet me të larta shpirtërore të shqiptarëve, si: atdhetarizmin, diturinë dhe mendimin pedagogjik e didaktik shqiptar.

Lidhja e Prizrenit u bë trajektore e zhvillimit të veçorive kombëtare të popullit shqiptar, individualitetit dhe origjinalitetit. Këtë e kërkonte ndërmjet gjuhës si një ndër faktorët më kryesorë për bashkimin kombëtar pa dallim feje e krahine. Lidhja e Prizrenit ishte një lëvizje kombëtare që vepronte në mënyrë të organizuar në të gjitha trojet shqiptare dhe ajo e hapi rrugën e përparimit dhe avancimit të mendimit pedagogjik shqiptar. Platforma e saj ishte largpamëse dhe gjithëpërfshirëse ndaj interesave të popullit shqiptar, veçanërisht për një arsim dhe kulturë që do të ishte në shërbim të popullit shqiptar.

Lidhja Shqiptare e Prizrenit (1878-1881) hartoi një program me pesë pikat programore për njohjen e gjuhës dhe të shkollës shqipe, ku do të sigurohet lumturia fizike dhe shpirtërore e shqiptarëve. Në këtë periudhë u arrit përcaktimi i një alfabeti të përbashkët, u botua “Abetarja e gjuhës shqipe” dhe, më vonë, edhe tekstet e tjera shkollore.

Në strategjitë afatgjata të zhvillimit të arsimimit kombëtar të rilindësve të shquar është hedhur ideja dhe, deri diku, është përpiluar platforma për krijimin e arsimit të mesëm dhe të lartë. Këtë platformë më vonë e trajtoi më qartë intelektuali erudit Sami Frashëri në veprën e tij enciklopedike “Shqipëria ç’ka qenë, ç’është dhe ç’do të bëhet”, që ishte, mes të tjerash, një sintezë në vetvete e gjithë mendimit intelektual pedagogjik rilindës. Ajo mund të konsiderohet si platforma e parë shkencore për zhvillimin e arsimit në gjuhën shqipe, ku shtron si domosdoshmëri krijimin e “gjithmësimores” ( S.Frashëri “Shqipëria ç’ka qënë, ç’është dhe ç’do të bëhet”, f. 9)

Lidhja e Prizrenit, arsimit dhe kulturës shqiptare, i hapi rrugë perspektivës dhe parashtrimit të kërkesave dhe marrjen e aksioneve të përbashkëta për ta avancuar veprimtarinë arsimore dhe kulturore. Ajo i dha përgjigje si Perandorisë, ashtu edhe shteteve fqinje, se gjuha e shqiptarëve është shqipja dhe se dhe mësimi duhet të jetë gjithëshqiptar, si në formë, ashtu edhe në shpirt (Vehbi Hoti, Luigj Gurakuqi për shkollën shqipe dhe arsimin kombëtar, f.151).

Kosova kujton Presidentin historik Rugova në 71 vjetorin e lindjes

by

-Mustafa: Presidenti Ibrahim Rugova, është arkitekt i padiskutueshëm i shtetit të pavarur dhe sovran të Kosovës-/

Nga Behlul Jashari/ PRISHTINË, 2 Dhjetor 2015/ Kosova kujton sot Presidentin historik, liderin arkitekt i Pavarësisë, Dr. Ibrahim Rugova, i lindur pikërisht para 71 viteve,  në 2 dhjetor 1944 në fshatin Cercë, komuna e Istogut.

Kryeministri i Republikës së Kosovës, Isa Mustafa, ka përkujtuar Presidentin Historik të Kosovës, Dr. Ibrahim Rugova, me rastin e shënimit të 71 vjetorit të lindjes. Kryeministri Isa Mustafa, theksoi se Presidenti Ibrahim Rugova, është themeltar i shtetit të Kosovës, burri i madh i këtij vendi, i cili me vizionin, mençurinë, urtësinë dhe vendosmërinë e pashoq, e udhëhoqi popullin e Kosovës drejt lirisë, pavarësisë dhe demokracisë, duke e bërë të mundshëm realizimin e këtyre aspiratave shekullore. “Presidenti Ibrahim Rugova, është arkitekt i padiskutueshëm i shtetit të pavarur dhe sovran të Kosovës. Ai u vu në ballë të rezistencës së popullit të Kosovës, të elitës intelektuale dhe të gjitha forcave të atdhetarëve, duke fituar simpatinë dhe përkrahjen e botës demokratike perëndimore. Ky bashkim vlerash, solli lirinë dhe pavarësinë e Kosovës”, theksoi kryeministri Isa Mustafa. Duke iu referuar trashëgimisë intelektuale, politike dhe shpirtërore që Presidenti Rugova ka lënë pas vetes, kryeministri Mustafa theksoi se me jetën dhe veprën e tij kolosale, Presidenti Rugova është bërë sinonim dhe simbol i epokës që solli pavarësinë e Kosovës. “Qeveria e Republikës së Kosovës me përkushtim maksimal do të vazhdojë rrugën e konsolidimit të shtetësisë, integrimit në strukturat euroatlantike, në miqësi të përhershme me Shtetet e Bashkuara të Amerikës, rrugë e nisur nga Presidenti Ibrahim Rugova, e cila po vazhdohet me vendosmëri nga qytetarët e Kosovës”, tha kryeministri Isa Mustafa.Kryetari i Lidhjes Demokratike të Kosovës, Isa Mustafa dhe Kryesia Qendrore e LDK-së, kanë bërë homazhe sot pranë varrit të Presidentit Historik të Kosovës, Dr. Ibrahim Rugova, me rastin e 71- vjetorit të lindjes.Kryetari Mustafa dhe anëtarët e Kryesisë së LDK-së, ka vënë kurora lulesh, si dhe kanë përkujtuar jetën dhe veprën e arkitektit të pavarësisë së Kosovës, themeluesit dhe liderit të LDK-së, Presidentit Historik të Kosovës, Dr. Ibrahim Rugova.Të pranishëm në këto homazhe ishin edhe pasardhësit e Presidentit Rugova, Mendim dhe Teuta Rugova.

 Që para më se dy dekadave, Rugova hapur përcaktonte pozicionin gjeopolitik kosovar dhe shpallte  idenë për shtet. “I vetmi kompromis për Kosovën është pavarësia, dhe ky është optimumi i gjithë shqiptarëve në rajon”, ka thënë shumë prerë  Ibrahim Rugova në  6 tetor 2005, në takimin e parë  me Grupin Negociator, formimi i të cilit ishte një moment me shumë rëndësi për unitetin në vend si dhe për bisedimet për statusin e Kosovës të udhëhequra nga i dërguari i posaçëm i Sekretarit të Përgjitjhshëm të OKB-së, Presidenti Martti Ahtisaari, e pastaj edhe nga Treshja SHBA-BE-Rusi në angazhimet shtesë.Të zhvilluara kështu të ndërmjetësuara e garantuara ndërkombëtarisht bisedimet për statusin – pavarësinë e Kosovës, Presidenti IbrahimRugova i parashikonte e kërkonte në intervisten ekskluzive, të parën të Presidentit të parë të Kosovës dhënë Agjencisë Telegrafike Shqiptare (ATSH), të cilën e zhvillova në shtator 1994.Presidenti Rugova theksonte se, “ne kemi kërkuar një mbrojtje për Kosovën para një viti e gjysmë, një protektorat ndërkombëtar civil, një administratë civile, që do të vendosej për një kohë në Kosovë, që të normalizohet jeta, mandej të bisedohet me serbët për ardhmërinë e Kosovës”.
Bisedimet shqiptaro-serbe duhet të zhvillohen gjithsesi në prani të një pale të tretë të autorizuar, që do të garantonte edhe dialogun edhe rezultatet e dialogut dhe që natyrisht do ta udhëhiqte atë, theksonte Presidenti Rugova, dhe shtonte se, kjo palë e tretë duhej të gjendej nga SHBA-të, Kombet e Bashkuara dhe Bashkimi Evropian.

 “Zgjidhja më e mirë është Kosova e pavarur e neutrale…”, theksonte e ritheksonte Presidenti historik, Ibrahim Rugova, Referendumin për Kosovën shtet sovran dhe i pavarur të 26 deri 30 shtatorit 1991 e vlerësonte “një akt që e afirmoi tutje dhe është një garanci për realizimin e pavarësisë”, fliste edhe për “lidhjet konfederale apo bashkimin me Shqipërinë” të Republikës së Kosovës, si dhe për një “politikë globale që sa më parë të bjerë muri mes shqiptarëve”…Me Presidentin Rugova bisedonim gjatë ditën e enjte të 22 shtatorit 1994, në zyrën e tij, në Prishtinë, ku sot është muzeu – Shtëpia e Pavarësisë së Kosovës.“Kur Kosova do të jetë e lirë dhe e pavarur kjo shtëpi do jetë muze”, thoshte  Presidenti Rugova në vitet e rënda të nëtëdhjeta të okupimit në shtëpinë e Shoqatës së Shkrimtarëve të Kosovës të shndërruar në seli të institucioneve të Republikës së shpallur.

 “Kjo shtëpi është shtëpi e Pavarësisë së Kosovës, shtëpi e lirisë, shtëpi e demokracisë, shtëpi e rezistencës së gjithanshme të popullit të Kosovës”, thoshte Rugova duke e përuruar muzeun më të ri të kryeqytetit të vendit, në dhjetor 2002. Më pak se një muaj para përurimit të Shtëpisë së Pavarësisë, Presidenti Rugova në Festën e Flamurit e të 90 vjetorit të Pavarësisë Shqiptare kishte dalë me propozimin për simbolet shtetërore, për Flamurin dhe për Himnin Shtetëror të Kosovës.“Gjithsesi ne duhet t’i kemi simbolet shtetërore si shtet i Kosovës”, thoshte ai në një intervistë poashtu ekskluzive që zhvillova në fundvitin 2002 për gazetën Rilindja.Mes pyetjeve që i bëra Presidentit Rugova, në bashkëbisedim, iu drejtova: “Kosova po bëhet edhe me simbolet shtetërore. Në Festën e Flamurit e të 90 vjetorit të Pavarësisë Shqiptare dolët me propozimin për Flamurin dhe për Himnin Shtetëror të Kosovës. Para pak ditësh, në 13 vjetorin e LDK-së, partisë që e udhëheqni Ju që nga fillimi si një lëvizje për liri, pavarësi e demokraci, përuruat edhe një monument, një shenjë shtetërore – Shtëpinë e Pavarësisë së Kosovës. Ju lutem të na flisni edhe për këto momente të rëndësishme në rrugën e bërjes së Kosovës shtet”.Presidenti Rugova u përgjegj: “Gjithësesi ne duhet t’i kemi simbolet shtetërore si shtet i Kosovës. Siç e dini, flamurin qe sa vite unë e përdor edhe si stemë të Presidentit të Kosovës, pra si emblemë, edhe në komunikime ndërkombëtare zyrtare, po edhe të brendshme. Edhe flamurin shtetëror duhet ta kemi, flamur që shpreh specifikën e Kosovës. Tani shenjat kombëtare i përdor Shqipëria si shtet aktual.Për himnin, do përkujtuar se është ajo kënga e dashur e 1912-tës, që e kanë kënduar të gjithë shqiptarët. Natyrisht do të ketë përpunim artistik, po them standarde artistike, po edhe standarde shtetërore. Për këto do të ndiqen procedurat, pra në konsultim me institucionet e Kosovës, me Parlamentin, me Qeverinë. Po edhe njerëzit le të diskutojnë, le t’i thonë hapur mendimet e veta. Por, besoj se shumica në Kosovë – e popullit, e intelegjencies, e klasës politike – janë dakord që të kemi simbolet tona. E kam marrë këtë si një inisiativë të Presidentit. Është në detyrën time t’i eci këto punë dhe besoj se së shpejti do të kryhen. Në këtë vazhdë ishte edhe përurimi i Shtëpisë së Pavarsisë. Dëshiruam të lëmë një monument, një traditë, atje ku janë krijuar institucionet e para të Republikës së Kosovës. Do të ketë një kompleks të Pavarësisë aty, që do të ketë objekte përcjellëse, ndërsa po ajo shtëpi nismëtare do të ruhet dhe do të ketë edhe karakter muzeal, po edhe aktiv. Do ta mbajmë gjallë atë kompleks. Pra, të krijojmë edhe një traditë. Ne kemi një traditë me Shtëpinë e Lidhjes së Prizrenit, pastaj në Shqipëri është Shtëpa e Pavarësisë në Vlorë, edhe këtu tash Shtëpia e Pavarësisë së Kosovës, që ka simbolikën e vet. Kemi edhe një shenjë të veprimit, sepse të gjithë, i gjithë populli i Kosovës, kemi kaluar nëpër atë shtëpi që ka qenë një shtëpi e shpresës, e pavarësisë, e lirisë dhe e demokracisë”.Flamuri i Dardanisë, i dizajnuar sipas idesë së Presidentit historik Rugova dhe Flamuri Kombëtar Shqiptar janë të vendosur pëjetshëm në të dy anët e Flamurit Shtetëror të Republikës së Kosovës në Shtëpinë e Pavarësisë me emrin e Ibrahim Rugovës. Në 21 janar 2006, kaloi në amshim njeriu që bëri epokë, Presidenti historik Rugova – Presidenti i lëvizjes së fuqishme gjithëpopullore demokratike për lirinë dhe pavarësinë e Kosovës, duke lënë me veprën e tij jetësore gjithmonë ndezur dritën e të ardhmës për Kosovën shtet euroatlantik.Më shumë se gjysëm milioni njerëz u mblodhën në Prishtinë, gjithë bota nderoi në përcjelljen e fundit për Presidentin historik të Pavarësisë së Kosovës, Ibrahim Rugova, i cili prehet në amshim në lagjen Velania te Bregu i Diellit.

LASHTËSIA E NJË KALAJE TË HARRUAR

by

Kalaja antike e Qafë në Sulovë/

NGA PËLLUMB GORICA/

Atje në kodrat e Sulovës nën këmbët e malit Tomorr, ku shkëmbinjtë e bardhë reflektojnë nën efektin e rrezeve të diellit dhe një rrugë e vjetër fsheh trupin në mjegull të kohërave, ndodhet kalaja e lashtë e Qafës. Kalaja e Qafës në Sulovë, është një ndër objektet e rëndësishme arkeologjike në trevën e Elbasanit. Ajo datohet si ndërtim i shekullit të VI, të erës sonë, si një ndër kalatë e periudhës së perandorit bizantin Justiniani (526-565, zotëruese në një lartësitë shkëmbore të kodrave të Sulovës,624 m. Teknika e ndërtimit, qëndrueshmëria e mureve, pozicioni ku është ngritur po të marrim parasysh mjetet e sulmit të asaj kohe, dëshmojnë se ishte shëndërruar shekuj më parë në një fortesë ushtarake për popullsinë dhe në ruajtje të nëndegës së rrugës Egnatia. Me copëtimin e perandorisë bizantine në shekullin XIII, të feudalëve në shekujt XI – XII, kalaja kaloi dora-dorës në duart e të huajve. Dy shekuj më vonë ajo zotërohet nga princë feudale të familjes së Muzakajve, të cilët nuk rezistuan dhe kalaja pësoi shkatërrim të pjesshëm prej pushtuesve osmanë dhe u zhduk si njësi mbrojtëse. Pëshpërisin legjendat dhe historitë gojore, për rezistencën ndaj pushtuesëve, sidomos atyre osmane. Duke vijuar më tej, të paraqesim se ç’dëshmohet nga historitë gojore e ç’farë shkruhet për këtë kala nga historianë e studius të arkeologjisë.

                     Pjesë e hulumtimeve arkeologjike

Si barrikadë luftërash ndër shekuj, me sistemin fortifikues e të ruajtur që nga lashtësia deri në ditët tona, Kalaja e Qafës ka tërhequr vëmendjen e historianëve të njohur dhe studiues të fushës arkeologjike,të cilët e kanë shprehur mendimin e tyre. Neritan Ceka një ndër arkeologët më të mirë në Shqipëri në studimet e tij e hedh fjalën shpesh tek kjo kala. Studiusi Aleksandër Meksi në fillim të viteve ’60 ishte hulumtues i territorit arkeologjik të Sulovës. Historiani elbasanas, Dr. Shyqyri Demiri nën shoqërinë e mësuesit normalist nga Sulova, Riza Cërriku, po ashtu kishte vëzhguar ndërtimet dhe territorin e kalasë së Qafës. Në vitin 1987 u kryen gërmime arkeologjike të imtësishme nga arkeologët Ylli Cerova, Riza Hasa e Ardjan Papajani. Studiusi Aleksandër Meksi shkruante se ishte një ndër kalatë e rralla në Shqipëri, e cila i përket kohës së perandorit bizantin Justiniani (526-565). Arkeologu Neritan Ceka në librin “Ilirët’’, faqe 245,citon: “Ajo në atë kohë shërbente për të kontrolluar lëvizjet e ushtrisë armike në luginën e Devollit në Sulovë e më tej për të mbrojtur banorët nga sulmet e papritura të pushtuesëve, të cilët shkatërruan shumë vendbanime. Nga kalaja në raste rreziku shkëmbeheshin sinjale me kala të tjera se siç dihet Iliria ka qënë e mbushur me një rrjet kalash mbrojtëse. Nga pozicioni ku ndodhej kalaja vështroheshin një sistem kalash malore si ajo e Mengëlit, Gracenit, Valshit, Galigatit, Antipatraeas,asaj fushore të Skampinit,e tj dhe sigurisht formonin pjesën lindore të zinxhirit fortifikues për Durrahun si një bazë e fortë e perandorisë bizantine në atë kohë”. Si rrjedhojë e gërmimeve arkeologjike të kryera rezulton se janë zbuluar objekte që hedhin dritë mbi aspekte të lashtësisë së saj, me një inventar arkeologjik mjaft të pasur: vegla pune, shigjeta, mburoja, shpata,stoli, enë prej balte, qeramikë, amfora, pitosa. Fakti më i dritësuar arkeologjik, që vërteton se “Kalaja i përket shekullit VI të erës sonë janë gjetja e 7 monedhave nga të cilat 3 janë të lexueshme. Këto monedha i përkasin periudhës së sundimit të perandorit bizantin Justiniani” (Ylli Cerova “ Iliria ” Nr 2 viti 1987, faqe,165.) të cilat i përkasin shekujve VI, që janë një tregues i zhvillimit ekonomik të trevës. Brenda mureve rrethues të kalasë ka pasur edhe banesa, që kanë shërbyer për luftëtarët e kalasë, familjet e tyre e në raste sulmesh për mbrojtjen e popullsisë. Vendi ku ngrihet kalaja ka formën e një lëndine të vogël. Për historianët ishte një fortesë e fuqishme me pozicion tejet të mbrojtur, e kështu nuk ka pasur nevojë për fortifikim të shumtë,pasi shkëmbinjtë e thepisur në anën perendimore e bënin të pamundur t’i afroheshin asaj dhe kështu e bënin mbrojtur një pjesë terreni. Në lindje e veri kalaja ishte e mbrojtur nga dy rrethime, njeri me një rreth të vogël e muri e tjetri i përforcuar nga një seri kullash. Arkeologu Ylli Cerova një nga studiusit dhe gërmuesit kryesor të saj, në botimin“Iliria”, nr 2,viti 1987, faqe157 shkruan: “Me gjithë pozitën e favorshme strategjike me mure që shkojnë 2. 30- 2. 50 m të trasha, gjatësinë 220 m dhe dy kthesa në kënd të drejtë, të pajisura me kulla, nga ndërtuesit është parë e arsyeshme që për të arritur më tej aftësinë mbrojtëse të kalasë në anën lindore dhe veriore është ngritur një protekizëm, (mur mbrojtës ) ky është larg murit rrethues 10-12 m dhe i trashë 1. 4 m i ndërtuar me gurë të vegjël e mesatar. Ajo është jo më shumë se 110 m gjatësi ”.Studiuesi Aleksandër Meksi në botimin “Arkitektura mesjetare në Shqipëri’’, faqe 36 shkruan: “Mbrojtja e një kalaje ishte në varësi të fortësisë së kullave dhe të mureve të saj ashtu nga vendndodhja e saj dhe forma e terrenit. Zgjedhja e vendit me mbrojtje natyrale ka qenë një nga kërkesat bazë’’. Muret janë ndërtuar me gurë gëlqeror të nxjerrë në vend nga shtresat shkëmbore në trajtë rrasash,gjë që aty gjenden lehtë. Muret e kalasë në përgjithësi sot janë të dëmtuara, të rrëzuara dhe nuk ruhen të plota, me përjashtim të një fragmenti që ruhet mirë me një gjerësi 2. 30 m dhe i gjatë 30 m. Lartësia mesatare në këtë fragment është 2, 5 m. “llaçi që është përdorur ka një cilësi të mirë.Muret dikur arrinin lartësinë 5 m” (Neritan Ceka, “Monumentet “ 7-8, viti 1974, faqe 84). Ndërtimi i kullave në këtë mënyrë nga studiuesit është shpjeguar me goditjen më të madhe që mund të përballonin ato gjatë luftimit.Të pesë kullat shquheshin për forma të ndryshme planimetrike. Kulla Nr 1 kishte formën katërkëmbëshe dhe ndodhej në anën juglindore të kalasë. Kullat Nr 2, 3, 4 forma e tyre ishin trekëndëshe me kulm të prerë që ndodheshin në anën lindore. “Këto kulla kanë qenë me majë të mprehtë, trekëndëshe me kulm të prerë të cilat rrallë janë në kala të tjera në Shqipëri’’, shkruan arkeologu Gjerak Karaiskaj në librin “5000 vjet fortifikime ne Shqipëri’’, faqe 121.Kulla Nr 5 ndodhej në anën perëndimore me formën e shkronjës U. Kalaja ka një hyrje që gjendet në skajin juglindor të saj. Ajo është krijuar si rezultat i ndërprerjes së murit rrethues dhe mbrohet nga kulla Nr1 që ndodhet pranë saj. Element me interes i murit rrethues është një shkallë ngjitje e vendosur 6. 5 m përpara kullës nr 2. Rreth kalasë shtrihej një vendbanim i vjetër dhe i madh, Klosi i Vjetër, gjurmët e të cilit i gjejmë edhe sot. Historinë e këtij qyteti dhe kalasë e ka përshkruar historiani elbasanas, Shyqyri Demiri, në librin“Histori e shkutër e trevës së Elbasanit”, faqe 27 ku shkruan:“…është shfaqur mendimi se këtu kemi të bëjmë ndofta me një qytet mesjetar nën sundimin e Muzakajve, që u shkatërrua më vonë prej turqve, siç thotë edhe legjenda popullore, me qirinjtë e ndezur mbi brinjt e dhive. Për këtë vendbanim interesante është historia e kecit që kalonte nga njëra çati në tjetrën pa zbritur në tokë deri në kala dhe kjo prej dëndësisë së ndërtimeve.

                       Aty ku legjendat pëshpërisin

Si një kala e vjetër, rreth saj pëshpërisin legjenda dhe histori të shumta gojore për rezistencën e luftëtarëve ndaj pushtuesëve. Një histori e njohur tregon qëndresën për të mbrojtur kalanë, kur Arbëria u pushtua nga turqit, e si shumë kala e fortifkime të tjera u shkatërrua.“Hordhitë turke vijnë me mijëra ushtarë për të pushtuar kalanë. Betejë që u vazhdoi ditë e netë me radhë derisa një natë me dredhi ushtarët turq me të gjitha forcat arritën të thyejnë qëndresën e luftëtarëve që e mbronin. Hyrja e ushtrisë së pushtuesëve osman e marrja e kalasë u mundësua nga pjesa e përparme e saj, se pjesa para është shkëmbore. Natën maskuan një tufë të madhe dhish, duke u vendosur në brirët e tyre qirinjë të ndezur dhe i nisën nga perëndimi i saj. Luftëtarët u përqëndruan nga ky krah. Ndërkohë turqit sulmuan nga lindja me forca të shumta, që ishte lënë e lirë nga luftëtarët dhe mësynë në kala, duke bërë gjakderdhje ndër luftëtarët. Pas shkatërrimit luftëtarët dhe banorët u tërhoqën nga kalaja e vendbanimi afër saj, Klosi. Nuk i rezistuan barbarizmave dhe sëmundjes së kolerës, që mori shumë jetë njerëzish, duke e lenë atë në dorë të pushtuesve.” Le të tregojmë edhe këtë legjendë interesante e mbetur në kujtesën e kohës. Princesha e kalasë,që për të mos rënë në duart e ushtarëve turq u hodh nga shkëmbi i kalasë. “Në kohën e pushtimit turk, një pasha turk u nis me taborrin e tij nga Stambolli për të pushtuar toka e midis tyre pushtoi edhe kalanë e Qafës. Princesha e kalasë, Çobanka për t’i shpëtuar turqëve kur e pa se nuk ishte në gjëndje të mbronte kalanë para taboreve të tyre në numër,që e kishin rrethuar “fluturoi” së bashku me mushkën mbi të cilën kishte hipur nga kalaja në një pllakë të gjërë shkëmbore (toponim) Gjurma e Mushkës, dhe mandej në një gropë të madhe e cila mori edhe kjo emërtimin Hurdha e Çobankës. “Thuhet gjithashtu se për të vërtetuar se ky “fluturim” nuk ishte përrallë dëshmonte gjurma që ka lënë mushka mbi pllakën shkëmbore në fjalë. Një histori tjetër gojore tregon: ‘’Prej Ponepthi afër Goricës së Çalës, toponime në lartësitë shkëmbore të Sulovës, çohej uji me qyngje në kala. Kur rrethohej kalaja  sigurohej  dalja ndërmjet një tuneli të nëndheshëm, që përdorej për sigurimin e ujit, ushqimeve, armatimeve në raste sulmesh e luftërash të gjata, që banorët e luftëtarët e saj të shpëtonin.”

Në roje të rrugës “Egnatia”

Afër kalasë së Qafës, në shpatin shkëmbor kalonte një rrugë, që lidhej me nëndegën jugore të rrugës Egnatia,e cila njihet edhe sot si Rruga e Kaurrit. Studiuesi kanë përmendur në botime se Rruga “Egnatia” kishte një degëzim në luginën e Devollit në Sulovë, duke ardhur nga qyteti antik i Apolonisë për në Scampini. Ky degëzim ka lënë gjurmë në hartat dhe dokumente e kohës i cili përfaqësonte një shkurtim, por që nuk duhet të ketë pasur ndonjë rëndësi të madhe dhe përdorim në stinën e dimrit veçanërisht në kohë shirash nga vërshimet e përrenjve, të cilët shëndërronin të pakalueshme në mjaft pjesë të saj. “Mbrojtja e rrugës Egnatia përveç fortifikimeve të qyteteve u sigurua edhe ndërmjet ndërtimit të kalave, të cilat kontrollonin rrugët. Për të kontrolluar daljen e rrugëve natyrore nga lugina e Devollit në fushën bregdetare u ndërtua kalaja e Qafës…”(Neritan Ceka “Ilirët”, faqe 244). Lidhur me itinerarin e saj studiuesi i rrugëve dhe urave të vjetra në Shqipëri Valter Shtylla në librin e tij“Rrugët dhe urat më të vjetra në Shqipëri”, faqe 10 shkruan: “Kjo rrugë që vinte nga Apolonia, pas urës së Kuçit, duke ndjekur anën e majtë të rrjedhës së lumit Eurodakis, (emri i lumit Devoll në antikitet) kalonte luginës së lumit Devoll.

  *         *          *

Kalaja e Qafës, dëshmitare e lashtësisë dhe historisë në trevën e Elbasanit, pas viteve ‘90, është lënë në harresë dhe pak nga pak po shëndërrohet në rrënojë. Vula e shkatrrimit prej agjentëve atmosferike,përpos dëmtimeve nga njerëzit është e dhimbëshme dhe të ngjall një zymti shpirtërore. Heshtja e pushtetarëve dhe institucioneve arkeologjike, si sëmundje e vjetër shqiptare, s’ndihet me indiferencën, por gjurmët e lashta të kalasë s’kanë gojë të flasin.(Ne Foto: lerë Uji në afërsi të Kalasë)

DOSJE-Si u përndoq poeti Faslli Haliti nga Sigurimi,- denoncim nga Koleget

by

VIJOJNË PJESË NGA LIBRI ” KADARE I DENONCUAR” I GAZETARIT DHE PUBLICISTIT TE NJOHUR DASHNOR KALOCI/*
“Çuditemi me Ismail Kadarenë, autorin e shkrimit kritik “Ditët e sotme në poezinë e një të riu”, botuar në gazetën “Drita”, që është shprehur se vëllmi “Sot” na qenka një nga librat “më interesantë poetikë të botuar kohët e fundit” nga Shtëpia Botuese “Naim Frashëri”. Ose: “Në vjerasht e Faslli Halitit socializmi nuk qëndron në fjalë, ai është brenda vargjeve, brenda subjektit të thjeshtë të vjershave”. Për ç’socializmëm e ka fjalën autori i artikullit”?/

Arkivi Qëndror i Shtetit. Fondi 14. Ap. Komitetit Qëndror të PPSH-së, (Struktura) Dosja 308. Viti 1973/

 Kapitulli  i XXI-të  /  

-Ne dhe shumë pjesmarrës të diskutimit krijonjës të organizuar nga Shtëpia e Kulturës e qytetit tonë për librin “Sot”, të Faslli Halitit, s’pajtohemi as me mendimet subjektive të Ismail Kadaresë dhe as me çmimin e tretë që zhuria e poezisë i dha këtij vëllimi në konkursin e madh kombëtar të shpallur me rastin e 25 vjetorit të çlirimit të Atdheut tone…?!

                        Kapllan Resuli, shkrimtar

                        Spiro  Dinaku, nënpunës

                        Hysen Kurti, punëtor

Dokumenti që po botojmë në këtë pjesë të librit, është një informacion që shefi i kabinetit të Ramiz Alisë, Ilo Kodra, i bën eprorit të tij, lidhur me një problem që ka ndodhur në rrethin letrar të Lushnjes, në mes drejtuesit të atij rrethi Hasan Çobani dhe poetit e letrarit të ri, Faslli Haliti. Po kështu pjesë e kësaj dosje, janë edhe dy tre letra të tjera: Një kërkesë e Faslli Halitit për një takim me sekretarin e Komitetit Qëndror, letra e një “grupi shokësh” nga Lushnja, dhe një artikulli i gazetës lokale “Shkëndia” të atij qyteti, me titull  “Dielli dhe një poemë që spekullon me të”. Të gjitha këto janë dërguar në adresë të Komitetit Qëndror, ku sekretari Ilo Kodra, pasi ka bërë një përmbledhje të tyre, ku ka shënuar si pretendimet e Halitit dhe të Çobanit, ia ka dorzuar shefit të tij, Ramiz Alia. Sipas të gjitha letrave që ndodhen në atë dosje, dhe asaj ç’ka ka shkruar Ilo Kodra në përmbledhjen e këtyre letrave, debati në mes drejtuesit të rrethit letrar të Lushnjes dhe poetit Faslli Haliti, ka ardhur pasi Faslliu ka paraqitur një poemë për botim në ALMANAK-un e Lushnjes dhe Çobani jo vetëm që nuk ja ka botuar, por i ka thënë atij se atë do ta dërgonte në Degën e Brendëshme, pasi ishte poemë armiqësore. Pas kësaj, Faslliu e ripunon poemën (“Dielli dhe rrëkerat”) dhe e dërgon në gazetën “Zëri i Rinisë”, e cila e boton menjëherë. I nxehur tej mase nga kjo gjë, Hasan Çobani mbledh rrethin letrar dhe i nxit një grup të rinjsh që të shkruajnë një shkrim kritik kundër poemës së Halitit. Dhe ky shkrim me titull “Dielli dhe një poemë që spekullon me të”, u botua në gazetën lokale “Shkëndia” të atij qyteti. Por ngjarja nuk mbaron këtu. Pas artikullit tejet kritik në “Shkëndia”, rrethi letrar i Lushnjes organizon një tjetër diskutim krijues duke marrë në analizë poemën e Halitit “Dielli dhe rrëkerat”, në të cilën merr pjesë dhe Sekretari i Parë i Komitetit të Partisë Rrapi Gjermeni. Në atë takim letrarësh, Faslli Haliti është vënë në bankon e të akuzuarëve, njësoj si në një gjyq politik dhe kjo gjë duket qartë edhe nga shënimet që ka mbajtur Sekretari i Parë Rrapi Gjermeni. Por ky demaskim publik dhe këto sulme ndaj letrarit të ri Faslli Haliti, nuk ishin të vetmet, pasi dy tre vjet më parë, shkrimtari Kapallan Resuli (emigrant politik, i ardhur në Shqipëri nga Jugosllavia, në atë kohë mësues në fshatrat e Lushnjes), kishte shkruar një artikull të gjatë kundër tij si person (Faslliut), dhe gjithë krijimtarisë letrare, të cilin e dërgon për botim në gazetën “Zëri i Popullit”. Bashkë me Resulin, në atë artikull që nuk dihet se përse nuk u botua kurrë, kanë firmosur si bashkëautorë dhe Spiro Dinaku, (nënpunës), Hysen Kurti, (punëtor). Në atë artikull, apo më saktë “pretëncë prokurori”, Resuli dhe dy firmëtarët e tjerë të shkrimit, e kanë nxirë të gjithë punën dhe krijimtarinë e Halitit, duke e akuzuar hapur, si “armik i partisë dhe i popullit”. Po ashtu në atë artikull, ata kanë akuzuar edhe shkrimtarin Ismail Kadare që ka vlerësuar atë në shtyp, ku midis të tjerash shprehen:“Çuditemi me autorin e shkrimit kritik “Ditët e sotme në poezinë e një të riu”, botuar në gazetën “Drita”, që është shprehur se vëllmi “Sot” na qenka një nga librat “më interesantë poetikë të botuar kohët e fundit” nga Shtëpia Botuese “Naim Frashëri”. Ndërsa diku më poshtë lidhur me vlersimin që Kadare, i ka bërë një poeme të Halitit, Resuli dhe dy bashkëautorët e shkrimit, janë shprehur: “Na vjen të qeshim me autorin e shkrimit kritik të Faslli Halitit”?!Po të shohim me vëmëndje si artikullin e Resulit dhe dy bashkëpunëtorëve të tij, ashtu dhe se si janë zhvilluar ngjarjet, disa vjet para dhe pas asaj përplasje në mes Faslli Halitit dhe rrethit letrar të Lushnjes, do vëmë re se problemi nuk është aq i thjeshtë. Apo më saktë, gjithë ajo furi sulmesh nuk drejtoheshin kundër Faslli Halitit, por direkt ndaj shkrimtarit Ismail Kadare. I cili ishte personi që nga pozicioni i redaktorit, i kishte botuar Halitit, vëllimin e parë me poezi, edhe pse nuk kishte asnjë njohje me poetin e ri lushnjar, por për faktin e thjeshtë, se poezitë e tij i kishin pëlqyer. Gjë e cila kishte sjellë sa gëzim e lumturi tek Haliti e rrethi i tij miqësor, aq dhe shumë xhelozi dhe zili tek letrarët e tjerë të aij qyteti të vogël në zemër të Myzeqesë. Kjo pasi asokohe jo vetëm botimi i një libri, por dhe i një poezie apo vjershe të vetme me dy tre strofa rradhitur diku në një cep gazete, bënte të njohur dhe me shumë emër e autoritet autorin e saj. Dhe kjo gjë ndodhte, kur poezitë apo vëllimi poetik vlersohej nga kritika, ndërsa e kundërta, kur ajo sulmohej, siç ndodhi në rastin konkret ndaj Halitit, jeta e autorit merrte tjetër drejtim dhe nuk dihet se si shkonte fati i tij?! Kështu ndodhi dhe me Halitin, i cili vetëm për ato sulme që u bënë ndaj tij, u hoq nga arsimi dhe përfundoi për gati dhjetë vjet me rradhë si punëtor i thjeshtë me kazëm e lopatë në bujqësi dhe ndërrmarjen komunale të qytetit të Lushnjes. Tre vjet më vonë, (viti 1970), ndërsa Haliti vazhdonte punën në bujqësi, Kapllan Resuli arrestohet dhe dënohet me dhjetë vite burg politik, duke u akuzuar për agjitacion e propagandë, përgatitje për terror etj etj. Të gjitha akuza të montuara nga Sigurimi i Shtetit, ashtu siç janë dënuar një pjesë e madhe e emigrantëve politik kosovarë që vinin në Shqipëri. Dhe gjatë “grumbullimit të provave” nga hetuesia, iu kërkua dhe Lidhjes së Shkrimtarëve e Artistëve të Shqipërisë (ku Resuli ishte anëtar), si dhe organeve të tjera të shtypit, që të dërgonin pranë sektorit përkatës në Komitetin Qëndror të PPSH-së, çdo dorëshkrim apo letër që kishte të bënte me Kapllan Resulin. Kështu artikulli i Resulit me shënimin përkatës të Ibrahim Uruçit, (sekretar i organizatës bazë të partisë të Lidhje së Shkrimtarëve dhe Artistëve), si dhe me një shënim vlerësues e dashamirës qe kishte bërë kritiku Muzafer Xhaxhiu për Halitin, u dërgua në Komitetin Qëndror të PPSH-së. Kjo gjë e duket edhe nga shënimi që ka bërë Uruçi në shkresën përcjellëse të këtyre dokumenteve dërguar Pirro Kondit. Por nuk është kjo gjëja kryesore që u zgjatëm në këto shpjegime, por për të dalë te arsyeja e vërtetë sepse Kapllan Resuli sulmonte Kadarenë? Lidhur me këtë apo dhe më përplasjet e tjera që Kapllan Resuli ka pasur me Kadarenë që nga viti 1966, ai ka dhënë shpjegimet dhe versionet e tija, madje duke bërë edhe një libër, të gjithin kundër Kadaresë me titull “Fytyra e vërtetë e Kadaresë”, botuar në Gjenevë në vitin 1992. Ndërsa Kadareja nuk është ndalur fare te sulmet që i vinin prej kolegut shkrimtar, dhe nuk i është përgjigjur kurrë, ndonëse në disa nga librat e tij (“Ftesë në studio”, Tiranë, 1990), kur ka trajtuar fatin e veprës së tij, “Përbindëshi”, ka folur shkurt dhe për sulmet që i vinin nga Resuli, por pa ja përmëndur emrin. Por në fillimet e viteve ’90-të, në intervista të ndryshme iu është përgjigjur pyetjeve të gazetarëve lidhur më këtë çështje, ku mes të tjerash ka thënë se; përkulej para vuajtjeve të Resulit. Në librin e tij kundër Kadaresë, (botimi i vitit 1992, në Gjenevë, Resuli akuzon Kadarenë si shkrimtar i përkëdhelur i regjimit dhe gjithashtu ndalet gjatë tek sulmet dhe kritikat që ai (Kapllani), ka bërë ndaj Kadaresë dhe veprave të tij, si “Gjenerali”, dhe “Dasma”. Madje duke e thënë me mburrje se ai (Kapllani), e ka sulmuar Kadarenë që në vitin 1966, përpara Bilal Xhaferrit. Dhe atë gjë e kishte bërë publikisht në ato vite, si në shtyp, ashtu dhe në diskutimet krijuese të Lidhjes etj. Ndërsa më tej ai mohon të ketë bërë ndonjë shkrim kundër Kadaresë dhe në mes të tjerash, ka shkruar: “Jo unë nuk jam autori i atij artikulli dhe as i ndonjë artikulli tjetër kundra Kadaresë në përgjithësi, e kundra “Përbindëshit” në veçanëti. Apsolutisht asnji artikull unë nuk kam botue deri më sot kundra Kadaresë. Bile as fjala ime në Plenium nuk asht botue, se as për atë gjë s’kam pas kopetenca!”. (“Fytyra e vërtetë e Kadaresë”, Botuar në Gjenëvë, fq. 77), Kështu Resuli e ka mohuar autorësinë e shkrimit ndaj Faslli Halitit, i cili në fakt është sulm i hapur mbi Kadarenë, ndoshta duke kujtuar se ai shkrim që nuk u botua kurrë, kishte humbur përgjithmonë në dëngjet me letra e shkrime të pabotuara të koshave të redaksive. Dhe për këtë, Resuli ndoshta është nisur më shumë dhe nga fakti se, për atë artikull, Faslli Haliti nuk ka folur kurrë. Dhe po ashtu, as Kadareja. Të cilët vërtet nuk e kanë pohuar asnjëherë ekzistencën e atij artikulli-pretencë, pasi edhe sot e kësaj dite ata nuk kanë dijeni për të. Kjo është dhe arsyeja kryesore që shkrimin e Kapllan Resulit kundër Faslli Halitit dhe Kadaresë, po e botojmë të plotë në këtë pjesë të këtij libri, bashkë me letrat e tjera që gjenden në atë dosje, të cilat u përgatitën në atë kohë për dënimin e Halitit.

Fondi: KOMITETI QENDROR I PARTISE PUNES SE SHQIPERISE

 SEKTORI I ARSIMIT

Përmbajtja: Letër e një grupi shokësh nga Lushnja, kërkese e Faslli Halitit, artikull i gazetës “Shkëndia” drejtuar Komitetit Qëndror të PPSH-së;

-Mbi vëllimin poetik “Sot” të Faslli Halitit si poezi që s’pasqyron tipiken.

-Mbi artikullin “Dielli dhe një poemë që spekullon me të”

Mbi kërkesën për takim të Faslli Halitit

Eshtë shkrimtar. Para ca kohësh përgatiti një poemë me titull “Dielli dhe rrëkerat” dhe e paraqiti në redaksinë e Almanakut të Lushnjës. Njëri nga shokët e redaksisë, Hasan Çobani, ngriti çështjen se poema ishte e keqe politikisht dhe mbasi kërkoi që të largohej nga mbledhja Faslliu (edhe Faslliu është anëtar i redaksisë së Almanakut), u tha shokëve të tjerë se këtë poezi duhet ta dorëzonte në Degën e Punëve të Brendëshme si material armiqësor. Më vonë unë e dërgova poezinë për botim në gazetën “Zëri i Rinisë”, mbasi e ripunova sipas vërejtjeve që më bënë dhe ajo e botoi.

Disa ditë më vonë doli edhe gazeta “Drita” me një artikull për poezinë tonë dhe aty thuhet se poezia e Faslli Halitit karakterizohet nga vargu i ngjeshur dhe shkrin në një personalen me të përgjithshëmen”.

Kjo gjë nuk i pëlqeu me sa duket shokut Hasan: prandaj ky përgatiti një shkrim kundër, jo vetëm ndaj poezisë në fjalë, por ndaj tërë krijimtarisë time dhe e botoi në gazetën lokale “Shkëndia” datë 25 Janar 1973. Artikulli ka firmën e 10 të rinjëve të grupit letrar të shkollës ku është pedagog dhe drejtonjës i grupit vetë shoku Hasan.

Në këtë artikull ka për mua akuza tepër të rënda dhe krejt të padrejta dhe jepet mendimi se unë nuk mund të japë poezi pa u çliruar sa s’është vonë nga individualizmi mikroborgjez.

Dua të vë në dukje se rrethi letrar përbëhet nga 30 të rinj, por në mbledhjen ku u diskutua për poezinë time ishin vetëm 10. Një nga të rinjtë që ishin në atë mbledhje tha se ata ishin mbledhur me ngut dhe aty shoku Hasan u kishte thënë se do të diskutonin për poemën e Faslliut e cila është e keqe dhe ne duhet ta kundërshtojmë. Ai kishte nxjerrë pastaj nga xhepi artikullin në fjalë dhe si e lexoi e u bë ndonjë vërejtje kërkuan që ta firmosnin atë: kurse ai vetë nuk e ka shënuar emrin e tij.

Kur ndonjëri nga të rinjtë shfaqi ngurrim, ai ju tha këtë gjë e din edhe sekretari i Partisë.

Lutet të shihet çështja nga ana jonë.

27.10.1973   Ilo Kodra

Arkivi Qëndror i Shtetit. Fondi 14. Ap. Komitetit Qëndror të PPSH-së, (Struktura) Dosja 308. Viti 1973

 

***

Kapitulli  i XXII-të

Kjo pjesë e dosjes është marrë nga një shkrim i shkrimtarit dhe kritikut letrar Muzafer Xhaxhiu, i cili ka vlersuar me nota pozitive poezinë e poetit të ri, Faslli Haliti, të botuar në revistën “Nëntori” si dhe vjershën e gjatë pamflet ”Dielli dhe rrëkerat”, e cila është kritikuar ashpër nga Kapllan Resuli dhe dy personat e tjerë. Nuk dihet me saktësi se si ka përfunduar ky vlersim i Muzafer Xhaxhiut bashkë me dokumentet e mësipërme, por nga praktika të tilla dhe qënia e saj në këtë dosje, duket se ajo është grumbulluar si “provë materiale” për të fajsuar poetin Faslli Haliti dhe i është dërguar Komitetit Qëndror nga ana e Ibrahim Uruçit, pas kërkesës që është bërë nga sektori i arsim-kulturës pranë atij aparati.

“Drita” 21 Janar, në një shkrim për poezinë tonë shkruar nga Muzafer Xhaxhiu thotë:“Për një frazë poetike të ngjeshur dallohet edhe vjersha e Fazlli Halitit, i cili sjell në vargje mbresa të gjalla nga jeta duke krijuar kështu akuarele me ngjyra të mbrujtura herë me lirizëm dhe herë me një humor të lehtë që godet diku hapur dhe diku tërthorazi. Në një cikël vjershash botuar në “Nëntori” si dhe vjershën e gjatë pamflet “Dielli dhe rrëkerat” poeti duket se po e çon më tej prirjen për t’u shkrirë në një personalen me të përgjithshmen”.

                              Ibrahim Uruçi

Arkivi Qëndror i Shtetit. Po aty. Fondi 14. Ap. Komitetit Qëndror të PPSH-së, (Struktura) Dosja 308. Viti 1973

Kapitulli  i XXIII-të

Ashtu si dhe dokumentet e mësipërme, edhe këto shënime që duket se janë mbajtur nga Rrapi Gjermeni, (Sekretar i Parë i Komitetit të Partisë së rrethit të Lushnjes), gjatë diskutimit krijues në atë qytet ku u morr në analizë poeti Faslli Haliti, tregojnë dhe hedhin dritë mbi ato çka janë thënë aty në atë diskutim, i cili më tepër i ngjan një gjyqi public. Mbetet disi e paqartë nëse këto shënime janë mendime të vetë Rrapit Gjermenit, apo ai ka shënuar se ç’kanë thënë diskutantët e rrethit letrar të Lushnjes që kanë marrë pjesë në atë mbledhje. Ashtu si edhe dokumenet e tjerë dhe këto shënime të Gjermenit, botohen të plota.

Me Rr. Gjermenin, (në vërtet janë pikat që Ramiz Alia i ka formuluar për sekretarin e pare,  pas takimit tim me të për kritikën e poems nga 10 gjimnazistët, për botimin e saj, për të cilën më than ë mënyrën implicite: Poema, më tha është e gabur ideologjikisht, por ne nuk jemi dakord me kritikën që të bëhet ty në plan personal e politik. Ne do t’u heqim vërejta shokëve të gazette «Shkëndija» dhe instruktorit të komitetit të partisë që përgjigjet për gazetën.Pastaj ç’duan të thonë:  pa u çliruar sa s’është vonë nga individualizmi mikroborgjez, domethënë, pa të future në burg.(FH)

  • Poezia ngre probleme për diskutim dhe për qëndrim ndaj zgjedhjes së tyre. (problemeve).
  • Është pozitive që janë nuhatur këto probleme (në një kohë kur lexuesi fare vetëm para dhe pas botimit, si dhe kritiku Xhaxhiu, nuk kanë kapur gjë).
  • Mund të kritikohej dhe në gazetë, por që në këtë mënyrë, aq më tepër kur kishim një reagim nga “Zëri i Rinisë”?

 4- Cilat janë difektet e artikullit?

  1. E trajton poemën si një paragoditje politike dhe ideologjike me pozicione të caktuara.
  1. E sjerdizon kritikën me një demonstrim e diskretitim politik të anëtarit. (autorit)

1- Pa e analizuar vë në dyshim gjithë krijimtarinë e tij.(autorit)

  1. Një poezi lidhet për (fermën? FH). dhe e diskretiton atë.
  2. Në fund bën aluzion për fatin e autorit.

Me një fjalë nuk është një kritikë ideologjike, sado e pakët që mund të ishte, por një demostrim politik shoqëror i krijimtarisë dhe e personit.(autorit)

Meriton të shikohet si e e ka vetëvlerësuar artikullin dhe si është aprovuar botimi i tij.

Pjesa e parë e artikullit është tepër me forma solide

Për pjesën e dytë (personale) ku mund të jenë në dijeni nxënësit?

Siç duket në këto punë gjetën të tjerët dhe për të shprehur mendimet e tyre përdorën rininë (mos ngjan kështu edhe me letrën për festivalin)

Ata që kanë mendime ta thonë vetë hapur

Në këtë mes sa rol losin Hasan Çobani, Gazmend Kongoli dhe Razi Brahimi? Kjo do parë me shumë kujdes

A ka gjëra subjektive në marrëdhëniet e tyre me Faslli Halitin?

Për të ka qenë shkruar dhe një artikull denigrues 1969-’70 nga Kapllan Resuli, Gjergj Pinderi dhe Hysen Kurti

***

Poezia e Faslli Halitit

  1. Tablloja e zymtë – kundër gjësë së verdhë (Historia e Partisë – portreti i Enverit), pse kjo kundërvënie?
  2. Ka dy pole: a) Partia, Enver. b) Shefi i strehimit, kryetari i Këshillit
  3. Vetëm Partia, Enveri, kanë vënë duart.

Ideja e një martirizimi të parëndësishëm për Partinë dhe për shokun Enver.

  1. Asnjë nga ata që meritojnë strehim nuk merr (as Qazimi, as Meti, as Llazi, as Koçua). Marrin të gjithë ata që nuk e meritojnë?!
  2. Partia dhe Enveri nuk flasin, të tjerët, (Lili, Koli flenë)
  3. Gjithshka….zgjidhet me hatër – hartim pesimist për gjëndjen-
  4. Kujt i duhen nxjerrë dhëmbët, cilës burokraci?
  1. Kush është në mes të Partisë dhe të Enverit dhe masave e puntorisë që ndikojnë të zgjidhen këto probleme?

Sa rol lot ky mekanizëm shtetëror?

  1. Ç’është kjo atmosferë mjerimi, verdhësie, gjerdan, lotësh frikash, sentimentalizimi
  2. Çdo të thotë të koleksionosh tmerre?
  3. Në fund të fundit, ose nuk kemi këtu një deformim të realitetit

Arkivi Qëndror i Shtetit. Po aty. Fondi 14. Ap. Komitetit Qëndror të PPSH-së, (Struktura) Dosja 308. Viti 1973

Kapitulli  i XXIV-të 

 

-Çuditemi me Ismail Kadarenë, autorin e shkrimit kritik “Ditët e sotme në poezinë e një të riu”, botuar në gazetën “Drita”, që është shprehur se vëllmi “Sot” na qenka një nga librat “më interesantë poetikë të botuar kohët e fundit” nga Shtëpia Botuese “Naim Frashëri”. Ose: “Në vjerasht e Faslli Halitit socializmi nuk qëndron në fjalë, ai është brenda vargjeve, brenda subjektit të thjeshtë të vjershave”. Për ç’socializmëm e ka fjalën autori i artikullit?

Kapllan Resuli

Dokumenti që publikohet në këtë pjesë të librit është shkrimi i Kapllan Resulit (dhe dy personave të tjerë) që u dërgua për botim te “Zëri i Popullit”, diku nga viti 1970, në të cilin merrej në analizë dhe kritikohej ashpër poeti Faslli Haliti për poemën “Dielli dhe rrëkerat”, e cila ishte vlerësuar si e arrirrë dhe me nota mjaft pozitive nga shkrimtari Ismail Kadare. Ky shkrim i cili nuk u botua te “Zëri i Popullit”, tre vjet më vonë, (në kohën që goditej e kritikohej Faslli Haliti dhe Resuli ndodhej në burg), i është dërguar Komitetit Qëndror të PPSH-së dhe përkatësisht Pirro Kondit, nga ana e Ibrahim Uruçit, sekretar I Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve në atë kohë, në kuadrin e grumbullimit “të provave materiale” për fajësimin e goditjen e poetit të ri myzeqar, Halite. Si shkrimi i Resulit, ashtu dhe shkresa përcjellëse e Uruçit, botohet e plotë.

Shoku Pirro

Ky artikull është dërguar në “Zëri i Popullit” dy tre vjet më parë. Një nga autorët është Kapllan Resuli, sot i burgosur politik.

Është dënuar nga gjyqi jonë si anti pushtetit.

Ky njeri ka ardhur para disa vjetësh nga Jugosllavia si emigrant politik.

Të gjitha shënimet (anash) për këtë artikull janë vënë nga redaksia e Zërit të Popullit

                                                                       Ibrahim Uruçi

POEZI  QË  S’PASQYRON  TIPIKEN

Lidhur me vëllimin “Sot” të Faslli Halitit

Ca kohë më parë Shtëpia Botuese “Naim Frashëri” nxorri në dritë vëllimin “Sot” të letrarit lushnjar, Faslli Haliti.

Libri përmbledh 47 vjersha, shumica të botuar në organet e shtypit këto tre-katër vjetët e fundit. Bien në sy menjëherë se vjersht e Faslli Halitit janë të shkurtëra e kryesisht me varg të lirë; dromca të vogla që lexohen shpejt e poashtu shpejt edhe harrohen se kalojnë pa lënë ndonjë mbresë më të thellë. Ka mes tyre edhe krijime më të mira, por shumica porsa janë të dala nga djepi diletantesk e pa ndonjë vlerë, ashtu siç e ka konstatuar edhe Ismail Kadareja, që thotë: “Shpesh herë vjerasht e tij (të Faslli Halitit), janë të parealizuara. Shpesh herë një vjershë e tij qëndron midis një grumbulli vjershash pa vlerë. (“Ditët e sotme në poezinë e një të riu”, gazeta “Drita” Nr. 42, datë 12.X.1969).

Një numër i konsiderueshëm i vjershave të këtij vëllimi, jo vetëm që janë të parealizuara dhe pa asnjë vlerë, por paraqesin edhe pikëpamje të gabuara ideo-politike dhe si të tilla janë denigruese dhe në kundërshtim flagrant me realitetin dhe mësimet e partisë.

Ndër krijimet më të mira të këtij vëllimi, duken “Mbas mbledhjes”, “Panoramë myzeqare”, “Kish ujë në shpatull Myzeqeja”, “Kur vinin pranverat”, “Dhurim gjaku”, “Bisedë me babanë”, “Ai lulëzon”, dhe “Deri diku mund të këndoja i pari, e di”.

Kur themi se këto janë krijimet më të mira të Faslli Halitit, kjo s’do të thotë se këto krijime janë të përsosura e pa të meta. Edhe këto krijime kush më shumë dhe kush më pak, kush në përmbajtje dhe kush në formë, çalojnë aty këtu dhe hapin shteg për diskutime, duke i lënë kështu lexuesit shumë për të dëshiruar. Fjala vjen vjersha “Dhurim gjaku”, është e mirë por në katër vargjet e fundit, janë të tepërta dhe s’mund të thonë asgjë të re, kështu që s’i kanë mujtë redaktorët e vëllimit lirisht t’i hjekin vargjet që paraprijnë;

 “Gjaku im Vietnam,

Eshtë i një grupi me tëndin”

E kanë thënë njëherë atë që pa ndonjë nevojë na e përsërit Faslli Haliti në vargjet “Shqiptarët gjakun e tyre, një grupi me tëndin e kanë”

Përsëritje të tilla të panevojshme që e dëmtojnë poezinë ka shumë në krijimet e Faslli Halitit. Në vjershën “Kullimi”, ai thotë: “Në ndërgjegjien time ka këneta, pellgje, moçale”. Fjalët ‘keneta’ dhe ‘moçale’, kanë të njëtën kuptim. E dyta është dhe fjalin e huaj, sllave (moçvara), në kuptimin ad literum të fjalës kënetë, kështu që kemi jo vetëm një përsëritje që s’thotë asgjë të re, një përsëritje që e dëmton poezinë, por kemi dhe futjen e panevojshme dhe të padëshiruar të një fjale të huaj.

Tek poezija “Duhet të këndoja i pari, e di”, përsëritjen e fjalës ndërsa, në fillim të vargut të parë dhe të tetë, jo vetem që s’ja kanë arrijtë qëllimit, efektit artistik, por edhe e dëmton shumëm ritmin e poezisë dhe rrjedhën e mendimit, duke krijuar kështu një frazë në kundërshtim me sintaksën e shqipes. Për këtë poezi, me që thamë se është e mirë, duhet të shtojmë se ajo është e mirë vetëm në qoftë se e shikojmë si një autokritikë personale.

Mirpo po ta shikojmë në planin e përgjithshëm, ashtu siç duhet shikuar një vepër artistike, ku uni i poetit duhet të shkrihet me unin e përgjithshëm, atëhere na duhet të themi se kjo poezi, jo vetëm që s’është e mirë, por edhe shtrembëron realitetin, se s’është e vërtetë se rinia e Myzeqësë qëndroi “Si dhëndrri që pret dhe përcjell”, ndërsa të tjerët po ja shtronin “hekurudhën te dera e shtëpisë”. Rinia e Myzeqesë hodhi kazmat e para dhe të fundit krah për krah me rininë e krahinave të tjera që vërshoi në Myzeqe. Rinia e Myzeqesë i priti dhe I përcolli vëllezërit dhe motrat e krahinave të tjera, jo e “mpirë” dhe “e hutuar” siç thotë F. Haliti, por me këngë dhe valle duke kënduar dhe duke kërcyer. Ndaj edhe themi se për këtë poezi, Faslli Halitin është për t’u përgëzuar për rrëfimin dhe autokritikën e sinqertë të ngritur në art, por ama ai duhet të dijën se çështja personale që nuk shkrihen në çështjet e përgjithshme, lexuesit pak ose aspak i interesojnë. E kur këto çështjet lënë shteg edhe për interpretime të padëshiruara, atëhere është më mirë që të mos ngrihen fare, në qoftë se s’kemi aftësitë dhe forcat për të ngritur në art ashtu siç duhet  duke i shikuar përmes kuadrit të përgjithshëm, përmes asaj që është tipike.

Ndër krijimet që posa kanë dalë nga djepi diletantesk mund të përmëndim “Kullimi”, “Veç kujdes”, “Kthimi i Skënderbeut”, “Rruga”, “Kolegu”, “Rini”, “lulzimi dhe ne”, dhe “Zhurmë”.

Mendimi ynë si lexues është që vëllimi duhet të kishte dalë vetëm me këto vjersha. Sa u përket 31 vjershave të tjera ne rezervojmë mendimin tonë. Pejsazhet “Pranverë”, “Shi maji”,

“Ardhja e vjeshtës”, “Unë nuhas pranverë”, “Marsi në Sarandë”, dhe “Shije të reja”, ne na duken tepër të përgjithshëme, pa jetë pa ngjyrëv kombëtare.

 “Marsi,

Me kokën e kaltër

Me trupin e gjelbër

Kitarë e ujrave vari në qafë

Si tela kitarash rrëkerat i dredh

Luleve, blerimit, iu bën serenadë”.

(Marsi në Sarandë)

“Mbi koka jeshile pemësh

Natyra derdhi bojë të verdhë

Vjeshta krahët e artë

Mbi fusha i hodhi,

Dhe kodrave lart”.

                (Ardhja e vjeshtës)

“Nyja nyjën thërret

Me rrezet paralele zgjaten kërcellet

Blerimi kap syrin e gjelbërt gjithë qejf

Ujrat pranverore buzëqeshin të qeta

Pemishteve pjeshka fustanin e purpurt

Nis zbukuron me lulet e veta,

                (Unë nuhas pranverën)

 

Ja disa strofa të këtyre pejsazheve ku manija dhe dora e njeriut tonë nuk duket asgjëkundi. Këto pejsazhe bien erë kozmopolitizëm, s’e kjo natyrë që na vizaton autori, nuk pasqyron transformimin socialist në fshatin tonë fushor, apo malor, nuk ka asgjë kombëtare, asgjë shqiptare. Vargje të tilla për natyrën kanë shkruar dikur romantikët dhe sot shkruajnë poetët e rrymave të ndryshme, por kurrsesi shkrimtarët e realizmit socialist, për të cilët kozmopolitizmi, si armë e nacionalizmit borgjez, është i huaj.

Panorama e Myzeqesë që na jep Faslli Haliti nuk është ajo e ditëve tona. Ai thotë:

 “M’i madh mik i fushës, plugu 

Mbi skenën e blertë këndon 

Një kor drapërinjsh, kazmash, kombajnash

E shoqëron”.

Është e vërtetë se dikur ka qenë “M’i madhi mik i fushës plugu”, Mirpo sot kjo panoramë ka ndryshuar. Në vënd të plugut kemi traktorët që buçasin anëembanë Myzeqesë dhe në vënd të krahëve të njëri-tjetrit, kemi kombajnat dhe maqineritë e tjera agroteknike. Buqësia jonë është modernizuar dhe plugu s’është më “miku më i madh i fushës”.

Dhe, ajo që është më e rendësishme, në Myzeqë sot vjeshta nuk sheh më fytyrën e vet “mbi pellgje me ujë” (“Ardhja e vjeshtës”). Këtë pasqyrim e ka pas vjeshta në Myzeqenë e bejlerëve dhe agallarëve, por jo në Myzeqenë e partisë dhe të popullit punues.

Me plot të drejtë na thotë një agronom në Lushnje:

“Në qoftë se është e vërtëtë ajo që thotë Faslli Haliti në vëllimin e tij “Sot”, për Myzeqenë, në qoftë se është e vërtetë se vjeshta sheh fytyrën e vetë mbi pellgjet me ujë këtu në Myzeqe, atëhere Partia dhe Qeveria duyhet të më hedhin hekurat në duar, se më kanë vënë në dispozicion miliarda për t’ja ndryshuar pamjen Myzeqesë, për të tharë kënetat dhe pellgjet, që vjeshtat më të mos shohin fytyrën e tyre mbi pellgjet me ujë. E këtë gjë duhet ta dijë fare mirë Faslli Haliti, se edhe në qoftë se s’ka kaluar në fushë për të parë ndryshimet kolosale, sihariqi i këtyre ndryshimeve duhet t’i ketë arrijtur edhe në dhomën e tij prej fildishi, ku me siguri nuk dëgjhoet piskama e mushkonjave”.

Ja dhe disa vargje nga vjersha “Shije të reja”:

“Retë lëshojnë shiun

Zbardhon si vijë e bardhë horizonti

Zverdhen zhabinat e verdha

Më kërkuat fusha

arat fshatrat

Erdha”.

Vallë, tre vargjet e fundit të kësaj strofe a nuk edukojnë tek lexuesi pasivitetin nënshtrimin e njeriut prej natyrës? Si është e mundur që fshatari ynë kooperativist i edukuar nga partia me botkuptimin materialist, sot, mbas 25 vjetëve, përsëri të presë lëmoshë nga natyra? Kësaj i thonë të shkruash larg fshatit dhe fshatarit, që nga tavolina. Do të ishte mirë që më parë autori të vizitointe rezervuarët e Thanës, hauzet dhe kanalet vaditëse anë e kënd Republikës….Por e keqja s’qëndron këtu?

Le të ndalemi tek vjerash “Sot”, “Kuadrove që nuk u iket”, “Në fushë”, “Unë, mësuesi i fshatit”, “Mik në fshat”, “Ike”, “Ajo”, “Kaloj”, “Nata”, etj.

“Njerëz që venë në kamp në Durrës

Që venë të takojnë të fejuarën

Që nisen të shohin një ndeshje futbolli

Që nisen të marrin provimin e parë

Që nisen të marrin provimin e fundit

Që nisen kufirit ushtarë”.

Po të heqi vargun e fundit, autori në vjershën “Sot”, na server si problemet më shqetësonjëse të kohës sonë, pushimin, dashurinë dhe diplomën për të garantuar qetësinë personale.

Ç’vargje të neveritëshme?!

Vallë s’kishte mundësi autori në vjershën “Sot” të na paraqistë inisiativa që kanë lindur në gjirin e të rinjëve dhe të masave për të zbukuruar malet me taraca, për të përvetësuar mësimet e partisë dhe të shokut Enver, për të hequr dorë nga prona personale, për të mësuar gjithë artin ushtarak etj.

“Sot”! Vallë, ku duket heroizimi masiv, ku duket solidariteti popullor, ku spikat uniteti moralo-politik Parti-Popull….?! Askund, askund, veç predikimeve të sëmura….veç predikimeve alla-revizioniste…veç rrugëve pakrye:

“Njerëz që ikin kudo

ku të mundin…”.

                                “Sot”

Besnikëria dhe gadishëmria e kuadrove tona të edukuar nga mësimet e mëdha të partisë për të vërshuar poshtë, ku e lyp nevoja e atdheut – ja lajtmotivi që duhet të frymëzonte Faslli Halitin. Por këtë fakt autori e ka injoruar në vëllimin e tij duke shkruar:

“Kuadro kudo nëpër poste ku jinni,

Që dot nuk ju iket 

Që dot nuk ju zbritet…?!”

                     (“Kuadrove që nuk ju iket”).

Vëllë ky është realiteti ynë? Kurrsesi! Faslli Haliti do të bëjë mirë që të njihet me të gjithë kuadrot e reja që kanë zbritur nga kryeqyteti në qytetin e Lushnjës dhe ndër të gjithë qytetet dhe fshatrat e Shqipërisë, për të kuptuar se tipari karakteristik i kuadrove tona nuk është “ngurimi i imagjinuar nga Faslli Haliti, por besnikëria dhe gatishëmria e tyre. Nëse autorin e zë meraku për ata pak individë trumykur e burokrat që nuk shohin më tej nga hunda e tyre, e këshillojmë që të mos shqetësohet, sepse Revolucioniut fitimatar nuk i bëhet vonë për të tillë bashkëudhëtarë miopë dhe egoist.

“Kemi përpara vjershën “Në fushë”, Lexojmë;

“Nuk prashitet më

Nuk korret më

Vapë

Sa s’ka”.

Stepjen nga vështirësitë, ja ç’na edukojnë këto katër vargje?! Sjellim ndërmënd vargjet e poetit tonë të respektuar, F.S. Noli:

“T’u tha gryka po s’të pihet

T’u mpi këmba po s’të rrihet

Se mileti po të pret…

………………………………………

Shpejt or Marathonomak”!

Ç’optimizëm na ngjallin këto vargje të shkruara 39 vjet më parë?!

Sa keq na vjen që Faslli Haliti, në vënd që të na japën figurën e Marathonomakut të ri të kalitur në kudhërën e partisë, na  servir një fshatar, individ i cili, pasi i than gjoksin katruveve, ngul kazmën në tokë dhe ja fut gjumit nën hijen e goricës? E ç’mund të mësojë lexuesi prej një vjershe të këtillë, ku as nuk duket puan kolektive, ku askund nuk vështrohet teknkika dhe agroteknika, ku veç misrit dhe grurit, nuk mbillet asnjë kulturë tjetër, ku autori predikon përtacinë dhe stepjen nga vështirësitë? Dhe kur? 39 vjet mbas Marathonomakut të F.S. Nolit, kur ne me plot të drejtë presim prej poetëve tanë që s’ë paku nga ana ideore, të qëndrojnë më lart se F.S. Noli.Lidhur me vjershën “Mik në fshat”, që është një ndër vjerasht më të mira të këtij vëllimi dhe që ka vargje dhe pasazhe të mrekullueshme, është shkruar në ndonjë artikull kritik se gjoja këtu na u pasqyruakan ndryshimet social-ekonomike që po ndodhin në fshatin tonë socialist, etj. S’ka si të mos qeshim me këtë vlersim subjektivist, që bien në kontraditë me vargjet e letrarit të ri, i cili në mes të tjerash thotë:

 “Daja fshatrave nuk la pa u thënë:

Nusen me nipin sonte kam miq,

Po dreqi ta hajë se sot bukë gruri

Plaka ime s’paska gatuar!

Po jemi në kohën e lëmit moj plakë”!

A nuk flasin këto vargje për një fshat më të prapambetur, edhe të pakolektivizuar, kub sejcili fshatar ka magjen dhe lëmin e tij?

Nëse Shahini do të paraqitej si anëtar i kooperatisvës, ankesa e tij do të ishte absurd, sepse në kooperativë anëtarët bukë nuk gatuajnë vetë, por e marrin në dyqanin e bukës, ndersa lëmenjtë janë pronë e paprekëshme e kolektivit të bashkuar. Autori gjithashtu ka harruar faktin se shallvaret dhe tumanet nëpër fshatra tona fushore dhe malore janë zëvëndësuar me veshjen e lehtë socialiste?!

“Kjo qenka moj nusja e nipit të Shahinit?!

Ç’qënka moj qyqe kjo nuse kështu?!

Kjo të shikoka në kokërr të syrit

Supet përjashta fustanin nën gju”?!

Ky fanatizëm ky ambijent fshataresk, bien në kontraditë me fshatin e ri socialist ku të rejat dhe nuset po shkallmojnë dita ditës zakonet e vjetra, po luftojnë thashethemet, po përqafojnë normat e moralit të ri, po futen gjithnjë e më shumë në rrugën e përparimit, po marrin pjesë gjallërisht në të gjitha fushat e jetës.

Asnjë përgëzim nuk meriton as vjersha “Unë mësuesi i fshatit”, sepe autori, në vënd të figurës së mësuesit, komisar drite dhe përçonjës i politikës së partisë në fshat, na ka dhënë figurën e një mesuesi qesharak;

“Pantallonat e mija zhytur në çizme

Flokët e mij të qullur

Që kullojnë

Që varen teposhtë

Si flokët e Senekës”.

Ky mësues ka katandisur në këtë gjendje sepse “imazhi i vajzës bukuroshe”, e tërheq vazhdimisht drejt qytetit. Në asnjë varg ky mësues nuk del si aktivist shoqëror në fshat. Mëndja e tij është e mbarsur vetëm me formula, konveksjone dhe “eksklamacione”. Ky lloj mësuesi s’ka asgjë të përbashkët me Ndrec Ndue Gjokën, Ismet Sali Bruçajn, me mësuesit e Kolonjës e të Mirditës, dhe me mijra e mijra mësues të tjerë që lumturinë e gjejnë në fshat, në gjirin e fshatarësisë kooperativiste.

Në një kohë kur Partia lufton për emancipimin e femrës shqiptare, në një kohë kur udhëheqësi ynë i madh shoku Enver Hoxha ngre lart gjestin e qytetares Athina Mile, që zgjodhi për bashkëshort një të ri kooperativist nga Malësia e Mirditës, Faslli Haliti në poezinë “Ajo” dhe “Ike”, na e paraqet femrën të varfër shpirtërisht dhe të prapambetur nga ana ideore:

“Jam fshatar ( qytetare)

Jeni fshatar!

S’mund të martohemi bashkë!

                                            (“Ajo”).

“Në livadhin e blertë të shpirtit të ri

Me lule ndjenjash, dashuri të njomë,

Ishe

Por ike

Ike skëterrës së shpirtit të tij

Ku lulëzonte vetëm një diplomë”.

                                                     (“Ike”)

Ashtu si te vjersha “Kuadrove që nuk u iket”, edhe në këto dy vjersha të vogla, autori nuk ka kapur tipiken që ne e shohim të mishëruar në gjestin e Athina Miles dhe të qindar arsimtareve myzeqare dhe korçare që vullnetarisht kanë shkuar në zonat e thella malore të Veriut, për të shërbyer si edukatore të brezit të ri.I padrejtë na duket krahasimi i natës me nënën e dëshmorit që i dha Luftës Nacional-Çlirimtare djalin apo vajzën e vet: “Nata, si nënë dëshmori me sharpin e zi…”. Dhe jo vetëm në këtë vjershë. Krahasimet e Faslli Halitit thuajse nga vjershë në vjershë çalojnë. Paralelizmi i pranverës me hoxhallarët dhe i fluturave me nuska në poezinë “Kur vinin pranverat”, tregojnë papjekuri të theksuar.

Shenja formalizmi dhe manjerizmi vëmë re te vjersha “Kaloj”, ku e gjithë amfora na duket e kërkuar artificialisht, në kundërshtim edhe me natyrën e gjuhës sonë, e cila pranon të tilla frazeologji; “buzë lumit”, “buzë liqenit”, “buzë detit”, “buzë malit”, por kurrsesi; “buzë vetullve”, “buzë syve”, “buzë flokëve”, “buzë buzëve”, etj.

S’jemi dakort as me konceptin ideo-politik të autorit që duke kaluar tek traseja, nuk sheh tek aksionet tona dashurinë ndaj Atdheut, por dashurinë seksuale; nuk sheh bukuritë e sakrificës dhe të vetmohimit, bukuri të entuziazmit rinor, të patriotizmit dhe të ndërgjegjies së lartë socialiste, por bukuritë e syrit të aksionistëve, të buzëve vishnje, të syrit, të vetullave, të trupit të hijshëm dhe flokëve. Dhe autori shpif me paturpësinë më të madhe kundër aksionistëve tona, kundër motrave dhe bijave tona, duke thënë se një njeriu të tillë, ato me qindra ja bëjnë me dorë, e ftojnë për dashuri seksuale. Kjo siç thamë është një shpifje e paturpshme dhe e palejueshme, se njerëzve të tillë, aksioinistet tona, rinia jonë, jo vetëm që s’ua ka bërë dhe s’ja bën me dorë, por u ka pështyrë dhe u pështyn në surrat dhe ka marrë dhe marr masa kudo që i zbulon për edukimin e tyre. Një mendim i tillë i autorit asesi s’pajtohet me realitetin ndër aksionet tona, ku shkohet për t’u kalitur ideologjikisht e fizikisht edhe jo për t’u dashuruar.

Partisë Faslli Haliti i kushton vetëm vjershën “Kudo” e cila s’është gjë tjetër vecse pllakat, ku PPSH – në e gjejmë vetëm të shkruar vetëm; “mbi mezhda”, “bri rrugës”,”në ballin e malit”, “mbi faqen e xhamit”, “në hyrjen e një fabrike”, “në prolog të një poeme”, por jo në zemrat e njerëzve të cilët nën emrin e saj munden me furtunën, me zjarrin, me tërmetin, me armiqtë e revolucionit dhe kurdoherë dalin fitimtarë.

Në vëllimin “Sot”, ndeshemi edhe me krijime shumë të dobta nga ana artistike, si fjala vjen “Lushnja natën”, që s’paraqet asgjë të re, asgjë të veçantë për Lushnjën si qytet i rëndësishëm bujqësor dhe industrial.

Fakti që autori s’na flet as për punëtorët e turnit të natës, as për bisedat e nxënësve që kthehen nga shkolla e bashkuar pa shkëputje nga puna, as për traktorët që në periferi të qytetit zhurmojnë  gjer në orët më të vona të natës, na bën të mëndojmë se Faslli Haliti e sodit jetën vetëm nga larg.

Vjerash “Kujtimi im nga një eskursion”, inkuadrohet ndër krijimet më të dobta, të pafrymëzuara, ku vetëm përmënden dhe objekte ku autori dhe kolegët e tij kanë parë dhe kanë marrë me vete. Në përgjithësi poezia e Faslli Halitit është një poezi e përciptë, pa frymëzim, e ftohtë, e për më tepër denigruese, sepse Faslli Haliti nuk e vështron realitetin tonë ashtu siç është, por siç ka qenë dikur, nuk krijon poezi të realizmit socialist, por poezi të sëmura që dalin duke e vështruar realitetin përmes një prizmi personal e të huaj për ideologjinë tonë.

Çuditemi me autorin e shkrimit kritik “Ditët e sotme në poezinë e një të riu”, botuar në gazetën “Drita”, që është shprehur se vëllmi “Sot” na qenka një nga librat “më interesantë poetikë të botuar kohët e fundit” nga Shtëpia Botuese “Naim Frashëri”. Ose: “Në vjerasht e Faslli Halitit socializmi nuk qëndron në fjalë, ai është brenda vargjeve, brenda subjektit të thjeshtë të vjershave”. Për ç’socializmëm e ka fjalën autori i artikullit? Partishmëria jonë tek vëllimi i Faslli Halitit është e jashtëme, qëndron vetëm në fjalë dhe nuk futet në brendi të subjektit. E përsa i përket vjershave të gabuara, ajo është edhe e huaj.

Ne dhe shumë pjesmarrës të diskutimit krijonjës të organizuar nga Shtëpia e Kulturës e qytetit tonë për lbrin “Sot”, s’pajtohemi as me mendimet subjektive të Ismail Kadaresë dhe as me çmimin e tretë që zhuria e poezisë i dha këtij vëllimi në konkursin e madh kombëtar të shpallur me rastin e 25 vjetorit të çlirimit të Atdheut tonë. Ne jemi të mendimit që autorëve të rinj u duhet dhënë ndihmë për të përvehtësuar mësimet e partisë, për të njohur jetën dhe për të zotëruar artin e të shkruarit, por në asnjë mënytrë të mos u bëhen lëshime në ideologji ose t’u fërkohen krahët kur ata nuk e meritojnë. Tek autorët e rinj nuk duhet vlerësuar vetëm manitë e tyre për të krijuar figura bajate;

“Kamarieria puhi

servir freski”.

Apo;

“Kooperativa berbere e rreptë/

flokrat e ferrave fare i qethi”./

E themi këtë se figura të tilla, tendenca formaliste dhe manjerizmi, e bëjnë lexuesin tonë të rëvoltohet, të pështyjnë në atë poezi e të thotë; “Kjo nuk është poezia që unë kërkoj nga poetët e realizmit socialist”.

Kapllan Resuli, shkrimtar

                      Spiro Dinaku, nënpunës

                     Hysen Kurti, punëtor

Arkivi Qëndror i Shtetit. Po aty. Fondi 14. Ap. Komitetit Qëndror të PPSH-së, (Struktura) Dosja 308. Viti 1973

* E dergoi per DIELLIN shkrimtari Faslli HALITI

SHABAN BINAKU DHE AVDULLAH HOXHA, DY DESHMORE TE KOMBIT QE I PARAPRINE PAVARESISE

by

NGA HARRY BAJRAKTARI/*

Mirëmbrëma të nderuar bashkatdhetarë!/

Të gjithë juve që jeni tubuar këtu dhe shqiptarëve kudo që janë, ju uroi Ditën e Pavarësisë së Shqipërisë, e cila u shpall në Vlorë më 1912. E përgëzoj  ” VATRËN” për këtë organizim të mirë me rastin e 28 nëntorit, ku jemi tubuar këtu nga të gjitha viset shqiptare për të kremtuar së bashku.

Për lirinë e Shqipërisë, kanë sakrifikuar jetën shumë shqiptarë të cilët ranë në fushëbeteja të ndryshme kundër armiqve tanë. Këta martirë e dëshmorë që dhanë jetën për lirinë e atdheut, duhet t’ i kujtojmë vazhdimisht që mos ta harrojmë të kaluarën dhe historinë tonë.Më lejoni që sonte para jush t’i them dy-tri fjalë për dy dëshmorë të kombit tonë nga Malësia e Gjakovës, Shaban Binakun e Avdullah Hoxhën, të cilët për shkak të aktivitetit të tyre patriotik dhe luftërave që zhvilluan për lirinë dhe pavarësinë e Shqipërisë, u ndoqën kudo nga ushtria e xhonturqve derisa u ekzekutuan.

Sot, pikërisht, para 105 vjetësh, më 27 Nëntor 1910, dy vjet para shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë, me urdhërin e Durgut Pashës, xhonturqit e pabesë në sheshin e pazarit në Gjakovë, varën publikisht Shaban Binakun e Avdullah Hoxhën, në të njëtën ditë, në të njëjtin vend. Varjen e këtyre dy dëshmorëve të kombit, Qeveria e Xhonturqve e bëri publikisht me qëllim që ta frikësonte masën popullore shqiptare që ishte ngritur kundër këtij pushtuesi për të fituar lirinë dhe pavarësinë.

Trupat e tyre u varrosën në Gjakovë, në oborrin e Tyrbes së Tahir Efendisë, te Ura e Tabakve, ku janë edhe sot. Varja e këtyre dy martirëve shkaktoi zemërim të thellë te populli shqiptar, sidomos në Malësinë e Gjakovës.

Sic thote kanga popullore:

Haj medet po ban Gjakova,

Sot po viret Abdullah Hoxha.

Haj medet po ban konaku,

Sot po virret Shaban Binaku.

Shaban Aga si gjylja e topit,

rrept po shkon rrugës së konopit,

Po bjen hoxha shahadet,

Shaban Aga po i jep gajret,

qendro hoxhë, ishalla mreti nuk na pret

Shaban Binaku i përket  familjes së madhe të Binak Alisë.  Musli Mulosmanaj, i cili sonte është i pranishëm në këtë manifestim është nipi i Shanban Binakut, kurse Servete Hoxha-Mulosmanaj, bashkëshortja e Musliut, është stërmesa e Avdullah Hoxhës.

Shaban Binaku nga natyra ishte një njeri i mençur ku qetësinë e ruante edhe në momentet më të vështira, që është veti e burrave të mëdhenj. U lind në Fang të Bujanit në Malësinë e Gjakovës në vitin 1851 kur kjo anë i takonte Vilajetit të Kosovës, njëri nga katër vilajetet shqiptare nën Perandorinë Osmane. Kishte trashëguar shumë veti të babait të tij, Binak Alisë. Ishte orator i njohur në tubimet e shumta popullore ku udhëhoqi shumë kuvende të rëndësishme në luftë kundër sundimit osman dhe ringjallte shpresën kombëtare, ashtu siç kishin vepruar shumë patriotë para tij.

Shaban Binaku me vëllëzerit dhe kusherinjët e tij mori pjesë në kryengritjen e Slivovës në afërsi të Ferizajt, ku ra heroikisht Mic Sokoli e trima të tjerë. Ai udhëhoqi tubimin e Verrave të Llukës, ku u morën vendime të rëndësishme historike për Shqipërinë.

 

Avdullah Hoxha u lind në fshatin Kovaçë të Malësisë së Gjakovës nga një familje atdhetare. Me profesion ishte hoxhë dhe i përkiste fisit Gash.  Ndoqi rrugën e shumë patriotëve të kësaj ane, ku liria kombëtare për të ishte mbi të gjitha. Së bashku me Shaban Binakun morën pjesë në shumë beteja e kuvende popullore. Këta dy dëshmorë ishin pjesëmarrës edhe në Lidhjen e Pejës dhe në aktivitete tjera për Pavarësinë e Shqipërisë. Ranë për çështjen e Shqipërisë së bashku, në të njëjtën ditë, ashtu siç kishin luftuar kundër perandorisë osmane dhe pushtuesve tjerë serbo-malazez.

 

Të nderuar bashkatdhetar,

në saje të gjakut të tyre dhe të brezave para dhe pas tyre që ranë në fushëbeteja gjithandej Shqipërisë etnike kundër armiqve tonë të shumtë, sot gëzojmë lirinë dhe pavarësinë në dy shtete tona shqiptare: në Shqipëri dhe Kosovë. Duhet të luftojmë gjithmonë për më shumë të drejtat  kombëtrare të shqiptarëve në Maqedoni, në Mal të zi dhe në Luginën e Preshevës, duke mos harruar kurrë as Çamërinë.

Gëzuar kjo festë!

Faleminderit.

 

Mbajtur ne Darken Festive te 103 vjetorit te Pavaresise se Shqiperise, Organizuar nga VATRA- Nju Jork  27  Nëntor, 2015.