Histori – Page 515 – Dielli

BLIC- EKSKLUZIVE: JA SI U VRANË VËLLEZËRIT BYTYÇI

June 3, 2015 by dgreca

Vrasja e vëllezërve Bytyçi vazhdon të jetë një prej pengesave, në mos pengesa kryesore për “riparimin” e marrëdhënieve Washington-Beograd. Kryeministri i Serbisë, Aleksandar Vuçiq i cili po qëndron në Washington, në mënyrën më tipike të tij ka provuar të inskenojë gjykimin e oficerëve serbë për vrasjen e shtetasve amerikanë nga Kosova të cilët bashkë me qindra të tjerë nga SHBA patën lënë shtetin dhe kombin mik për t’u bërë pjesë e Luftës Çlirimtare të Kosovës.

Dhe menjëherë pas çlirimit të tre vëllezërit u ekzekutuan në mënyrë barbare nga serbët- edhepse të tre këta kishin shpëtuar jetëra serbësh- në dhe me uniforma të UÇK-së. Fakti që Vuçiqi provon ta inskenojë gjykimin në fjalë por para së gjithash vet fakti që nga Presidentët e SHBA-ve, Clinton, Bush dhe tash edhe Obama përmes zëvendësve të tyre dhe Sekretarëve të shtetit kanë insistuar dhe insistojnë në mënyrë direkte për gjetjen dhe gjykimin e vrasësve serbë- tregon që Beogradi kurrë nuk do të mund ta kalojë këtë barrierë e cila në mënyrën më të qartë tregon për lidhjet shqiptaro-amerikane.
Kurse për këto dhe sidomos angazhimin e Brigadës Atlantiku ekziston libri i Uk Lushit për Brigadën Atlantiku për të cilin edhe Ismail Kadare ka konstatuar që është një prej dokumenteve më sublime të luftës për Çlirimin e Kosovës. Në librin e Uk Lushit (të botuar së pari nga disa shtëpi botuese të Prishtinës dhe Tiranës) një prej kapitujve kryesorë është edhe jeta, lufta dhe vdekja e vëllezërve Bytyçi. Çasti i duhur që ky fragment nga libri i Uk Lushit të ribotohet sërish ekskluzivisht për lexuesit e Gazetës Blic./Gazeta Blic
Ylli Agroni dhe Mehmeti!/
Shkruan: UK LUSHI/
Ylli, Agron dhe Mehmet Bytyçin për herë të parë i pamë më 8 prill 1999, në parkingun e restorantit “Il Galleto”, në New Jersey. Atë ditë ata kishin ardhur aty për t’u bërë ushtarë të it “Atlantiku”. Me të përfunduar tubimi përgjegjësit e fondit “Vendlindja thërret” na kishin njoftuar se ceremonia formale për pagëzimin e Batalionit do të mbahej më 11 prill në Yonkers dhe ne grupe-grupe kishim lëshuar sallën e restorantit për të shkuar gjithsecili në shtëpitë tona.
Përjashta ishte errësuar. Llambat e neonit në shtylla lëshonin një fregmë te vobektë drite gjithë melankoli, që njëjtësohej plotësisht me gjendjen tonë emocionale. Shumica e njerëzve dilnin prej restorantit, të heshtur e të zymtë, në pritje, që të vinin makinat t’i merrnin. Unë dola me Gjyshin dhe me Viton. Ky i fundit vrapoi të merrte veturën që e kishte parkuar prapa restorantit.
Derisa unë dhe Gjyshi po prisnim Viton, një grup burrash nisën të shamatoheshin me zë të lartë. Njoha Yllin, Agronin dhe Mehmetin, që të tre vëllezër me njëri-tjetrin. Debatonin për rregullin e vendosur në lidhje me anëtarësimin në UÇK. Të tjerët përpiqeshin t’i bindnin tre vëllezërit Bytyçi se UÇK-ja nuk rekrutonte më shumë se një anëtar për familje. Por vëllezërit nuk bindeshin. Kështu, ata iu bashkuan Batalionit “Atlantiku” dhe luftuan me trimëri deri në çlirimin e plotë të Kosovës.
Në qershor të vitit 1999 lufta u krye. Ylli, Agroni dhe Mehmeti së bashku me ne ushtarët e “Atlantikut”, me shqiptarët e Kosovës dhe me forcat e NATO-s marshuam drejt Prishtinës. SHP i UÇK-së shpalli çmobilizimin e përgjithshëm. Të përmalluar për atdheun tonë, vendosëm të shijojmë lirinë për disa javë para se të ktheheshim në vendin tonë të dytë, SHBA. Kështu vepruan edhe Ylli, Agroni dhe Mehmeti të cilët, sapo u liruan nga shërbimi në UÇK, udhëtuan për në Prizren, ku u bashkuan me një pjesë të familjes, e cila gjatë luftës qe fshehur në Kosovë.
Vëllezërit Bytyçi kishin lindur në Chicago, në shtetin e Illinoisit, në vitet ‘70, pasi kryepatriarku i kësaj familjeje, Ahmeti, i detyruar nga dhuna jugosllave, qe zhvendosur nga Prizreni dhe qe vendosur në Chicago. Në vitin 1979, një pjesë e familjes që përbëhej nga Ylli, Agroni, Mehmeti, nëna Bahrija dhe dy fëmijët e tjerë ishte kthyer në Kosovë që të kujdeseshin për prindërit e Ahmetit.
Katërmbëdhjetë vjet më vonë, me 1993, duke lënë prapa nënën dhe tre fëmijë, Iliri (vëllai i madh i familjes), Ylli, Agroni dhe Mehmeti ishin rikthyer sërish në Chicago. Pas disa vjetësh ata u shpërngulen prej aty dhe u vendosen në Long Island, New York.
Kur krisi lufta e Kosovës familja ishte e shpërndarë nëpër botë. Nëna me dy fëmijë kishte mbetur në Prizren. Një vëlla, i cili po ashtu iu bashkua UÇK-së, kishte gjetur strehim në Gjermani, ndërsa Ahmeti me katër djemtë ndodheshin në Amerikë, pasi kishin përcjellë djemtë, Yllin, Agronin dhe Mehmetin, së bashku me Batalionin “Atlantiku”, për në vijat e frontit në luftën e Kosovës.
Nuk më kujtohet saktësisht koha kur u takova me vëllezërit Bytyçi për herë të fundit në Prishtinë, por duhet të ketë ndodhur aty nga java e parafundit e qershorit të vitit 1999, kur ata vendosën të na bënin një vizitë dhe erdhën prej Prizrenit me një makinë të kuqe. Ishin të njëjtit: të lumtur dhe plot energji.
Lajmet e para mbi rrëmbimin dhe burgosjen e tyre nga serbët arritën javën e parë ose të dytë të korrikut, por, përfundimisht, kjo u vërtetua nga fundi i korrikut. Ylli, Agron dhe Mehmet Bytyçi ishin dënuar për kundërvajtje me 15 ditë burgim nga një gjykatës në Kurshumli të Serbisë, i cili pati urdhëruar që të dërgoheshin në burgun e Prokuples.
Vera e pasluftës së Kosovës ishte plot me pëshpëritje, fjalë, teori dhe thashetheme nga më të ndryshmet.
U përhapen histori të llojllojshme: se si ata kishin qenë duke përgatitur një operacion special sekret; se si kishin qenë në ndjekje të paramilitarëve serbë dhe nuk e kishin vërejtur se kishin dalë gabimisht në Serbi; se si kishin qenë duke ekzekutuar një plan rrëmbimi të serbëve brenda Serbisë, të cilët do të kërkonin më vonë t’i këmbenin me pengje shqiptare nëpër burgjet e Serbisë, por, për fatin e tyre të keq, ishin kapur nga forca speciale serbo-jugosllave, etj., etj.
Ka edhe një version të çuditshëm: disa thonë se vëllezërit u ndaluan në një postbllok që kontrollohej nga ushtarë rusë të forcave ndërkombëtare brenda Kosovës dhe pasi u arrestuan iu dorëzuan Serbisë. U tha e çfarë nuk u tha, por versioni më i besueshëm na u dha nga familja e vëllezërve Bytyçi, pasi ushtarët tanë biseduan me ta në shtëpinë e tyre në Prizren.
Pas hulumtimeve disaditore familja Bytyçi kishte mësuar se si bijtë e saj kishin përfunduar në një burg serb. Para se të ktheheshin në Prizren, gjatë kohës që ata kaluan me “Atlantikun”, vëllezërit Bytyçi kishin marrë vesh se nëna e tyre Bahria, motra Bukuria, dhe vëllai Fatosi ishin vrarë. Kur kishin arritur në shtëpi dhe kishin parë nënën, motrën dhe vëllanë gjallë, ishin gëzuar tej mase.
Familja u kishte treguar se si dy familje fqinje rome, Mitroviq dhe Minushi, i kishin ndihmuar duke i mbrojtur dhe kështu mbase ua kishin shpëtuar jetën.
Përfundimi i luftimeve kishte ndërruar shumë gjëra në Kosovë. Zallamahia e pasluftës e kishte bërë minoritetin rom cak të sulmeve të mundshme, sepse shumica prej tyre gjatë kohës së luftës patën bashkëpunuar me serbët. Miroslav Mitroviq dhe çifti Minushi ua kishin hapur zemrën fqinjëve Bytyçi për frikën se mund të binin viktima të hakmarrjes. Ata u ishin lutur vëllezërve Bytyçi t’i shoqëronin deri në kufirin verior me Serbinë. Donin të shkonin për Kralevë ku kishin të njohur. Ylli, Agroni dhe Mehmeti, për ta shpërblyer të mirën me të mirë, kishin pranuar të udhëtonin me fqinjët e tyre duke u ofruar mbrojtje dhe siguri derisa të arrinin kufirin me Serbinë.
Në fillim të qershorit 1999, NATO-ja dhe Ushtria serbo-jugosllave kishin nënshkruar Marrëveshjen Ushtarake Teknike të Kumanovës, sipas së cilës, forcat serbe nuk guxonin t’i afroheshin vijës kufitare Kosovë-Serbi më shumë se pesë kilometra. Është shumë e mundur që kjo zonë neutrale prej pesë kilometrash të ketë qenë kurthi që ka çuar vëllezërit Bytyçi në duart e serbëve, ngase ata mund të kenë kaluar në territorin e Serbisë duke kujtuar se ishin në tokën e Kosovës.
Sido që të jetë, atë verë përcëlluese të vitit 1999, përpos faktit se ish-luftëtarët tanë ndodheshin në burg në Serbi, nuk arritëm të mësonim më shumë.

Disa nga ushtarët e “Atlantikut” qëndruan më gjatë në Kosovë, por deri nga fundi i vitit 1999, shumica prej nesh, ishim kthyer në Amerikë. Sa ishim në Prishtinë informuam Qeverinë e Përkohshme të Kosovës të Hashim Thaçit se vëllezërit Bytyçi ishin nënshtetas amerikanë dhe i lutëm ata të bënin diçka në bashkëveprim me Qeverinë amerikane.

Sapo arritëm në SHBA, shumica nga ne filluam menjëherë të interesoheshim për fatin e bashkëluftëtarëve Bytyçi. Alarmuam shoqatat dhe organizatat e komunitetit, dhe së bashku edhe me Bacë Ahmetin, babanë e tre vëllezërve, kontaktuam anëtarët e Kongresit të SHBA-së, Eliot Engel dhe Sue Kelly; pastaj zyrën e senatorit Charles Schumer, porse krejt çfarë morëm si përgjigje ishte që serbët e dinin që vëllezërit Bytyçi ishin amerikanë, prandaj ata do të mendoheshin mirë para se të ndërmerrnin ndaj vëllezërve ndonjë akt që do të cenonte të drejtat e tyre.

Kaluan javë, muaj, pastaj një vit dhe, derisa ishte duke ikur viti i dytë prej ditës së burgosjes së vëllezërve Bytyçi, më 2 korrik 2001, një grup i ish-ushtarëve të “Atlantikut”, vendosëm të shkonim në promovimin e librit “Waging Modern War” të komandantit të NATO-s gjatë Luftës së Kosovës, Wesley Clark.

Ky promovim organizohej nga Liga Qytetare Shqiptaro-Amerikane në krye me Joe DioGuardin dhe mbahej në vendnisjen e “Atlantikut” për në luftë, në një nga sallat e “Royal Regency Hotel” në Yonkers, ku ne, për herë të parë, patëm veshur uniformat e UÇK-së.

Atë ditë gjenerali Clark nënshkroi së paku 400 libra brenda dy orësh; pastaj iu drejtua masës prej më se 500 vetash me një fjalim mbi ditët kur kishte udhëhequr luftën kundër Milosheviqit.
Kur mbaroi së foluri Wesley Clark, Joe DioGuardi mori fjalën e tha se do të lejoheshin pyetje, por numri i tyre do të ishte i kufizuar.

E ngrita dorën menjëherë pasi doja të bëja një pyetje të vetme, por nuk po më vinte rendi. Nuk më mbante vendi pasi ne secilën herë që Clark përgjigjej nuk më jepej mundësia të bëja pyetjen, ndaj më kapi frika se mund të më ikte rasti të ngrija çështjen e vëllezërve Bytyçi para njeriut që besoja se duhej të njihte persona të rëndësishëm në administratën e Qeverisë amerikane. Isha i bindur që nëse amerikanët e vendosin Beogradin nën trysni, ndofta mund të merrej vesh mbi fatin e tre luftëtarëve të Batalionit “Atlantiku”.

Vetëm pas dhjetë minutave Joe DioGuardi ma dha fjalën. Thashë se kisha qenë ushtar i UÇK-së në kuadër të batalionit “Atlantiku”, pastaj iu drejtova gjeneralit:
– I nderuar gjeneral Clark, ne ish-ushtarët e batalionit “Atlantiku” e kemi konsideruar veten edhe si ushtarë tuajt, ndaj dhe ju falënderojmë për krejt çfarë keni bërë të mbroni qytetarët e pafajshëm në Kosovë. Unë besoj se ju jeni një gjeneral me kod nderi. Kam një pyetje, të cilën ne ish-ushtarët e “Atlantikut” ua kemi shtruar shumë personaliteteve, por askush nuk po na jep përgjigje. Si ushtarak, jam i sigurt që ju do të bëni gjithçka që është e mundur të ndihmoni ushtarët… Fjala është për tre ish-ushtarë të “Atlantikut”, të cilët janë nënshtetas amerikanë. Pas luftës, në qershor të vitit 1999, ata u morën robër nga forcat serbe. Ata janë tre vëllezër dhe, edhe pse kanë kaluar dy vjet pas luftës, ende nuk e dimë ku janë dhe a janë gjallë? Ne ju lutemi t’na ndihmoni të zbulojmë se ç’ ka ndodhur me vëllezërit Bytyçi!

Gjenerali tha:
– Faleminderit… Dua t’ju tregoj një gjë: kam pasur dijeni për Batalionin “Atlantiku”. Kur dëgjova që amerikanët me origjinë shqiptare janë në Malet e Pashtrikut, dhashë urdhër që aeroplanët e NATO-s të bombardojnë menjëherë pozicionet e serbëve përballë jush, për të mënjanuar rrezikun që u kanosej… Sa i përket çështjes së tre vëllezërve, unë nuk di gjë, por, nëse m’i jepni emrat e tyre, do ta hulumtoj këtë çështje dhe do të shoh çfarë mund të bëj.
Mora një copë letër, shkrova emrat e Ylli, Agron dhe Mehmet Bytyçit dhe ia dhashë gjeneral Wesley Clarkut duke e falënderuar edhe një herë për gatishmërinë e tij për të na ndihmuar.

Nuk di çfarë bëri Clarku, por brenda pak ditësh shumëçka filloi të lëvizë. Kumti i zi se vëllezërit Bytyçi ishin ekzekutuar, u mor vesh nga të gjithë. Në fillim, si pandehmë; pastaj shumë shpejt, doli si lajm i vërtetë. Shteti serb kishte kryer edhe një krim. Ndryshe nga rastet e tjera, kur kishte vrarë me qindra-mijëra kroatë, boshnjakë dhe shqiptarë, Qeveria serbe në rastin e vëllezërve Bytyçi ua kishte marrë jetën tre qytetarëve amerikanë.

Sipas Joe DioGuardit, Wesley Clark të nesërmen e promovimit të librit të tij, më 3 korrik, i kishte telefonuar ambasadorit amerikan në Beograd, William Mongomery. Dy ditë më vonë, më 4 korrik, DioGuardi ishte befasuar kur e kishin pyetur nëse e pranonte një telefonatë nga një serb i Beogradit.
Një burrë i quajtur Vladimir Radomiroviq, redaktor i gazetës serbe “Reporter”, i kishte shpjeguar me telefon kryetarit të Ligës se kishte marrë informacione nga njerëz anonimë brenda Qeverisë së Serbisë për hapjen e një varreze masive në Petrovoselo.

Radomiroviq kishte thënë se, sipas burimeve të tij, në mbetjet e zbuluara të personave në varrezën e Petrovoselos besohej se ishin edhe trupat e vëllezërve Bytyçi, të cilët i kishin sytë e mbyllur me shirita të zinj, duart e lidhura mbrapa me tel dhe kishin plagë plumbash në kokë dhe në gjoks.
Sipas ekspertizës, tre vëllezërit Bytyçi ishin ekzekutuar nga afërsia. Në rrobat e njërit prej vëllezërve ishte gjetur një dokument gjyqi, i datës 27 qershor 1999, në të cilin ishin shkruar emrat e tre vëllezërve. Aty thuhej se qenë dënuar me 15 ditë burg, sepse kishin hyrë në Serbi ilegalisht!

Sapo kishte përfunduar bisedën me Radomiroviqin, DioGuardi kishte telefonuar përfaqësinë e Amerikës në Beograd, si dhe kongresistin Benjamin Gilman. Ky i fundit e kishte vendosur administratën e presidentit George W. Bush nën presion dhe rezultati kishte qenë i menjëhershëm.
Zyrtarët amerikanë në Beograd i ishin shtruar punës të mblidhnin dhe të siguronin sa më shumë informacion, i cili do t’i dërgohej me urgjencë Departamentit të Shtetit në Washington D.C.

Më 12 korrik, Joe DioGuardi së bashku me këshilltaren për çështje të Ballkanit të Ligës Qytetare Shqiptaro- Amerikane, Shirly Cloyes, ishin takuar me punëtorë të Departamentit të Shtetit. Zyrtarët e Departamentit të Shtetit kishin premtuar se do ta respektonin protokollin e Byrosë së Çështjeve Konsullore, i cili saktësonte procedurat, sipas të cilave shteti amerikan duhet të sillet kur qytetarët amerikanë zhduken apo vriten jashtë Amerikës. Pastaj ata do t’ia kumtonin familjes Bytyçi lajmin përmes kanaleve zyrtare.

Të njëjtën ditë, me t’u kthyer në New York, DioGuardi i kishte bërë një telefonatë kryetarit të Shoqatës “Atlantiku”, Arbër Muriqi. Arbri e informoi Kryesinë për të gjitha zhvillimet dhe shprehu dyshimin që vëllezërit Bytyçi mund t’i kishim humbur përgjithmonë.
Më 14 korrik shoqata jonë lëshoi një komunikatë me anë të së cilës kërkonte nga Qeveria amerikane të bënte analizat e evidencës forenzike. Nëse vërtetohej se trupat e vëllezërve Bytyçi ishin në varrezën në Petrovoselës, atëherë shteti amerikan duhej të bënte gjithçka që të sillte vrasësit para drejtësisë.
Nuk kaloi shumë kohë dhe lajmi i zi u konfirmua. Në mesin e rreth 60 trupave të gjetur në varrezën e Petrovoselës ishin edhe vëllezërit Bytyçi. Detaje të reja të tmerrshme dhe tronditëse filluan të dalin në sipërfaqe.

Vëllezërit Bytyçi ishin liruar nga burgu i Prokuples tri ditë para se t’u skadonte dënimi. Fqinji i tyre, Miroslav Mitroviq, pasi ishte njoftuar për lirimin, kishte shkuar t’i merrte që të tretë dhe t’i ndihmonte të udhëtonin deri në kufi me Kosovën.
Derisa fqinji Mitroviq ishte duke pritur te porta kryesore, vëllezërit Bytyçi ishin nxjerrë nga ndërtesa e burgut përmes një dere anësore më 8 korrik 1999. Sipas dëshmisë së Mitroviqit, drejtori i burgut të Prokuples i kishte thënë atij se vëllezërit Bytyçi ishin marrë nga dy persona në rroba civile, të cilët i kishin futur vëllezërit në një makinë të bardhë pa targa regjistrimi dhe ishin larguar në drejtim të panjohur.

Drejtori kishte gënjyer. Destinacioni i veturës ku ishin futur vëllezërit Bytyçi kishte qenë Petrovoselo, një qytezë disa qindra kilometra larg Prokuples.
Ylli, Agroni dhe Mehmeti ishin transportuar për në bazën e Njësisë Speciale Antiterroriste të Ministrisë së Punëve të Brendshme të Serbisë në Petrovoselo. Dy ditë më vonë ata ishin ekzekutuar me plumba pas koke dhe ishin hedhur në varrezën masive ku ndodheshin me dhjetëra trupa të pajetë të shqiptarëve.
Sapo mësuam mandatën e llahtarshme, kryesia e Shoqatës “Atlantiku” përpara se të bënte çfarëdo qoftë tjetër, u nis për në shtëpinë e Bacës Ahmet për t’u solidarizuar dhe për të ndarë dhimbjen me familjen Bytyçi. Qëndresa e familjes Bytyçi ishte stoike, e pakrahasueshme.

Sjellja kaq njerëzore e Bacës Ahmet ishte treguesi më i mirë se pse djemtë e tij kishin qenë njerëz të rrallë dhe patriotë të kulluar.
Lajmi mbi ekzekutimin e vëllezërve Bytyçi zemëroi si shqiptarët ashtu edhe amerikanët. Ai ia ndali frymën botës së civilizuar anembanë globit. Shumë anëtarë të Senatit dhe të Kongresit amerikan, në mesin e tyre senatorët Mitch McConnell dhe John McCain, si dhe kongresisti Eliot Engel, kërkuan që vrasësit të viheshin para gjyqit.

Shoqata “Atlantiku” lëshoi disa komunikata për mediumet ku thirrëm Departamentin e Shtetit dhe të gjitha autoritetet përkatëse që të bënin gjithë ç’ ishte e mundur që përgjegjësit për krimin e rëndë ndaj vëllezërve Bytyçi të silleshin para drejtësisë dhe të merrnin dënimin e merituar.

Fakti që Ylli, Agroni dhe Mehmeti ishin nënshtetas amerikanë, e vendosi Qeverinë serbe në një situatë të vështirë. Qeveria amerikane u prononcua haptas se vrasjen e vëllezërve Bytyçi e shihte si krim me paramendim ndaj qytetarëve të Amerikës. Ndërkohë FBI-ja kishte dërguar disa ekipe për hetime dhe Ambasada amerikane në Beograd po monitoronte me kujdes procesin e hetimeve që bënin autoritetet e Beogradit.

Ne, ish-ushtarët e Batalionit “Atlantiku”, ato ditë zie në komunitetin shqiptaro-amerikan u munduam t’i gjendeshim pranë familjes dhe Bacë Ahmetit. Gjatë një vizite në familjen Bytyçi zyrtarë të Departamentit të Shtetit u kishin shpjeguar familjes dhe Bacës Ahmet procedurat e sjelljes së eshtrave të qytetarëve amerikanë kur vriteshin apo aksidentoheshin jashtë Amerikës. Ata kishin ofruar mbështetje nëse familja donte t’i varroste djemtë në Kosovë.

Baca Ahmet e shestoi këtë me nënë Bahrien, gruan e tij, djemtë dhe me vajzën Bukurien dhe familja vendosi që eshtrat e Yllit, Agronit dhe të Mehmetit të ktheheshin në vendin e lindjes së tyre, në SHBA. Ata shprehën dëshirën që djemtë e tyre të varroseshin në varrezat e Yonkersit, 400 metra prej “Royal Regency Hotel”, prej ku bijtë e tyre dhe Batalioni “Atlantiku” ishin nisur për të ndihmuar në çlirimin e atdheut tonë në prill të vitit 1999.

Dëshirat e prindërve dhe të familjes u respektuan. Por trupat u transportuan për Amerikë vetëm pas më shumë se gjashtë muajsh shtyrjeje nga Qeveria serbe.
Në bashkërenditje të ngushtë me familjen dhe me komunitetin shqiptaro-amerikan, me ish-luftëtarët e “Atlantikut” dhe me Shoqatën “Atlantiku” përgatitëm programin e ceremonive mortore të kthimit të eshtrave të vëllezërve Bytyçi në Kosovë – Prishtinë, i cili ishte si vijon:

E premte, 22 shkurt 2002:
Nisja e pjesës së parë të delegacionit të komunitetit shqiptaro-amerikan dhe të shoqatës “Atlantiku” nga New York-u për në Prishtinë.
E shtunë, 23 shkurt 2002
Arritja e delegacionit në Prishtinë.
E diel, 24 shkurt 2002
Arritja e pjesës së dytë të delegacionit në Prishtinë. Ambasadori William Walker i bashkohet delegacionit në Prishtinë.
E martë, 26 shkurt 2002
Arritja e eshtrave të vëllezërve Bytyçi nga Serbia në Kosovë.
E mërkurë, 27 shkurt 2002
Ora 2 pasdite: Ceremoniali ushtarak dhe civil mortor me pjesëmarrjen e familjes, ish-pjesëtarëve të Batalionit “Atlantiku”, UÇK-së, qytetarëve të Kosovës. Nderimin ushtarak në ceremoni e kryen Garda e Ushtrisë së Kosovës (TMK).
Ora 3 pasdite: Tubimi memorial kryesor në palestrën e sporteve “1 Tetori” në Qendrën e Studentëve në “Kodrën e Diellit”.
E shtunë, 28 shkurt 2002
Nisja e eshtrave nga Prishtina për në New York në përcjellje të delegacionit shqiptaro-amerikan.JA SI U VRANË VËLLEZËRIT BYTYÇI
E premte, 1 mars 2002
Ora 7 e mbrëmjes: Arritja e eshtrave të vëllezërve Bytyçi në aeroportin “John F. Kennedy” në New York. Ora 7:30 e mbrëmjes: Konferencë shtypi për mjetet amerikane të informimit.
E shtunë, 2 mars 2002
Vizitat e komunitetit dhe të miqve amerikanë për homazh eshtrave të vëllezërve Bytyçi.
E diel, 3 mars 2002
Shërbesa funerale nga ora 2 pasdite deri në orën 9 të mbrëmjes në Shtëpinë e Funeraleve Farenga Bros (620 Allerton Avenue në Bronx). Ushtarët e Batalionit bëjnë roja nderi pranë arkivoleve gjatë tërë kohës.
E hënë, 4 mars 2002
Tubimi komemorativ kryesor në SHBA fillon në oborrin e “Royal Regency Hotel” në adresën- 165 Tuckahoe Road, Yonkers, New York.
Ora 1 pasdite: Varrimi i eshtrave të vëllezerve Bytyçi dhe nderimi i fundit- Varrezat St. Mary prapa “Royal Regency Hotel”.

Ceremonitë mortore dhe përcjellja me nderime ushtarake e eshtrave të vëllezërve Bytyçi në Prishtinë (27-28 shkurt 2002) dhe në New York (1-4 mars 2002) ishin ngjarje prekëse për shqiptarët në përgjithësi dhe shqiptaro- amerikanët në veçanti. Çfarë i bëri ato aq sublime, ishte pjesëmarrja e qindra-mija shqiptarëve gjatë ceremonialeve në atdhe dhe në Amerikë dhe angazhimi i dhjetëra zyrtarëve amerikanë që bënë ç’mundën të sjellin bashkëqytetarët e tyre amerikanë me dinjitet në banesën e fundit.

Ditët pas varrimit të eshtrave të vëllezërve Bytyçi ishin të rënda, por ajo çfarë na bëri dhimbjen më të durueshme qenë me mijëra mesazhe ngushëllimi dhe letra përkrahjeje që i arritën familjes dhe shoqatës sonë…
Një ndër letrat më të bukura na erdhi nga një amerikane, Dana DaCosta. Ajo kishte punuar për zëvendëskomandantin tonë Fadil Idrizi dhe përmes tij kishte njohur edhe disa ushtarë të tjerë, të cilët e kishin impresionuar me thjeshtësinë dhe modestinë e tyre. Kishte lexuar në shtypin amerikan për tragjedinë që kishte pllakosur familjen Bytyçi dhe për komunitetin shqiptaro- amerikan dhe ishte ulur për të shkruar një letër shumë mallëngjyese që na e kishte dërguar ditën e varrimit.
Miqtë e mi të Batalionit “Atlantiku”.
Me rastin e humbjes së tre vëllezërve tuaj Bytyçi, ju lutem më lejoni të ndaj dhimbjen dhe pikëllimin me ju!
Kur ushtarët amerikanë kthehen nga lufta, ne i presim me parada, medalje, nderime dhe me ceremoni përshëndetëse deri në nivelet më të larta të qeverisë. Ushtarët tanë kthehen të lumtur në shtëpitë e tyre, te shokët dhe familjet e veta. Pasi ata kanë luftuar dhe ruajtur lirinë e Amerikës, ata mund të kthehen në shtëpi dhe të vazhdojnë jetën e tyre në rehati si përpara. Ushtarët amerikanë pas çdo lufte lavdërohen si heronj, ashtu siç e meritojnë.
Miqtë e mi shqiptarë nga Ballkani, nuk e kishit fatin e amerikanëve. Ju luftuat dhe ne u jemi falënderues, por shumë shokë dhe familjet tuaja nuk janë më. Për dallim nga luftëtarët amerikanë, shumë nga shokët tuaj të UÇK-së nuk kishin ku të ktheheshin. Shtëpitë e tyre dhe kujtimet e fëmijërisë ishin djegur deri në themele duke u shndërruar në hi.
Kam pasur rastin t’i njoh disa nga ushtarët e Batalionit tuaj “Atlantiku” dhe për një kohë të shkurtër ata më kanë lënë përshtypje të thella. Ndihem se kam qenë me fat që kam hyrë në rrethin konfidencial të tyre dhe kam pasur nderin të dëgjoj disa histori nga përvoja e tyre luftarake. Por asnjëherë nuk i kam ndier të mburren. Përkundrazi, ata më thoshin se ju bëtë çfarë ishte e nevojshme dhe do të kishit dëshiruar të kishit bërë më shumë. Ua them me sinqeritet: unë jam e mahnitur me trimërinë tuaj dhe po aq e befasuar me modestinë dhe përulësinë tuaj.
Ju jeni bërë vëllezër të vërtetë, në kuptimin më të pastër të fjalës. Vëllezër – jo nga prindërit apo lindja, por nga fuqia e çuditshme e fatit, i cili u kishte hedhur në duart e tmerrit që quhet luftë. Unë ju vështroj kur ju jeni me njëri- tjetrin dhe këto janë çaste kur kuptoj domethënien e lojalitetit si ndjenjë dhe qëndrim. Përkushtimi juaj për njëri-tjetrin është i rreptë dhe i paluhatshëm. Lidhja mes jush është e padepërtueshme dhe gati e prekshme fizikisht. Dashuria juaj për njëri-tjetrin ka lindur nga domosdoshmëria, shqetësimi i përbashkët dhe aspirata fisnike për atdheun tuaj origjinal.

E di, për ju nuk do të ketë parada e as nderime formale. Ju as nuk i prisni as nuk i kërkoni ato. Dëshirat tuaja janë shumë të thjeshta. Ato janë disa gjëra të drejta që unë i nënkuptoj si të garantuara, si për shembull ajri që thithim. Liria dhe të drejtat njerëzore themelore janë ato për çfarë luftuat ju ushtarët e Batalionit “Atlantiku”; të dyja, për ne amerikanët janë gjëra të cilat i kemi të përditshme.
Me zbulimin e trupave të Ylli, Agron dhe Mehmet Bytyçit, ish-luftëtarë të Batalionit tuaj, unë vetëm mund të parafytyroj ankthin dhe dhimbjen e familjes Bytyçi dhe të vëllezërve të tyre nga Batalioni “Atlantiku”. Unë e di si ndihen ushtarët e “Atlantikut” që i njoh, sepse ata, edhe pse duan, nuk mund t’i fshehin dot as hidhërimin e as trishtimin.

Vëllezërit Bytyçi ishin qytetarë amerikanë si unë dhe, po të donin, do të kishin mundur të rrinin mënjanë, larg luftës së Kosovës. Ata lirisht mund të rrinin në Amerikë dhe të linin në dorën e atyre që ishin në rrezik të bënin si të mundeshin. Por ata vepruan si burra dhe shkuan të ndihmojnë njerëzit e tyre. Forca e karakterit, guximi dhe besnikëria e vëllezërve
Bytyçi për të mbrojtur njerëzit nga vendi i të parëve të tyre, janë marramendëse. Fakti se ata zgjodhën të hynin në fushën e betejës, i bën ata tre djem të jashtëzakonshëm. Ky fakt tregon dinjitetin dhe integritetin e tyre. Unë jam e sigurt se në qiell ka një vend të veçantë për luftëtarë të tillë të guximshëm çfarë ishin Ylli, Agroni dhe Mehmeti.

Si “superfuqi” që jemi, krejt bota shikon nga Amerika kurdo që diku ka ndonjë trazirë. Jam e frikësuar, pasi lidhur me rastin e vëllezërve Bytyçi nuk kemi bërë gjithë çfarë është dashur dhe çfarë mund të bëjmë. Efektet e pavendosmërisë sonë përkundrejt Serbisë për rastin e vëllezërve Bytyçi mbeten të shihen. Si amerikane, ndihem e dhunuar. Si qenie njerëzore jam e tmerruar nga mungesa e respektit të serbëve për jetën. Është e padiskutueshme që Tribunali i Kombeve të Bashkuara në Hagë do të duhej të rrotullonte çdo gur dhe të fillojë hetimin e këtij rasti. Tribunali është fillimi i procesit të drejtësisë në Ballkan. Vetëm pas dokumentimit të krimeve të luftës dhe kërkimeve të plota për të vërtetën, pajtimi dhe procesi i shërimit të sa e sa viktimave dhe familjeve të shkretuara, do të jetë i mundshëm. Njerëzit e vrarë nuk do mund të kthehen në jetë, por nevoja për drejtësi dhe për të ditur të vërtetën është më se e nevojshme.

Gjithë evidenca e krimeve gjatë luftërave në Ballkan duhet të arkivohet dhe ata që vërtetohen dhe shpallen fajtorë duhet të dënohen. Unë për veten time ndihem e turpëruar, që edhe pse Beogradi ka një qeveri të re, në Serbi ende ka meshkuj dhe femra shqiptare që dergjen nëpër burgjet e shtetit serb, dhe të tillë që nuk dihet asgjë për fatin e tyre. Ne, amerikanët, duhet t’i telefonojmë politikanët tonë të zgjedhur me votat tona. Të kërkojmë me këmbëngulje prej tyre të shtrëngojnë Qeverinë e Serbisë që t’u përmbahet ligjeve ndërkombëtare për trajtimin e pengjeve të luftës.

Pas Holokaustit, të gjithë njerëzit e fuqishëm të politikës deklaruan “Kurrë më!” U desh që gjysma e botës të ngrihet për të mposhtur njeriun e krisur Adolph Hitler, sepse pasojat mund të ishin katastrofale për gjithë njerëzimin. Megjithatë, ja ku jemi përsëri, sapo kemi vënë këmbën në mileniumin e ri, ende të përgjakur si familje njerëzore, dhe na mori 14 vjet ta hedhim nga pushteti i tij gjakësor Milosheviqin.
Dhe sot ai del para Tribunalit të Hagës arrogant dhe i zemëruar dhe thotë se krejt çfarë ka bërë ishte për dobinë e popullit të tij dhe se nuk ka bërë asnjë gabim. Kë duhet ta fajësojmë për dëmtimin e gjithë njerëzimit për çfarë ka ndodhur në Ballkan? Nëse të drejtat njerëzore themelore të cilitdo person në planetin tonë shkelen, a nuk jemi ne, qytetarët e gjithë botës, në një mënyrë a tjetër, përgjegjës? Pyetja që shtrohet me urgjencë është: rendi i kujt do jetë herën e ardhme dhe a do të lejojmë herën tjetër që të jemi vetëm soditës, apo do të mësojmë nga tragjedia e popujve të Ballkanit?

Në pamundësi t’u përgjigjeshim të gjithë bashkëluftëtarëve, dashamirësve, miqve, shokëve, institucioneve, si shqiptare ashtu dhe amerikane, dhe mjeteve të informimit, më 6 mars 2002, shoqata “Atlantiku” dërgoi një letër falënderimi, të cilën ua adresoi shqiptarëve në Ballkan, komunitetit shqiptaro-amerikan, Departamentit të Shtetit të SHBA-së, Ambasadës Amerikane në Prishtinë, Shtabit Suprem të Ushtrisë së Kosovës (TMK-së) dhe redaksive të mjeteve të informimit në Kosovë, Maqedoni, Mal të Zi, Republikën e Shqipërisë dhe në SHBA.
LETËR FALËNDERIMI NGA SHOQATA “ATLANTIKU”

Sigurisht që për familjen Bytyçi nuk ka asnjë lloj zëvendësimi për humbjen e tre djemve, Yllit, Agronit dhe Mehmetit. Dhimbja për këputjen e jetës së bijve të tyre nga dora e regjimit të Milosheviqit do të jetë e përhershme, por të përhershme do të jenë edhe respekti dhe krenaria për tre vëllezërit Bytyçi.

Pas gati tre vjetësh kërkimi, eshtrat e tyre më në fund prehen të qetë në tokën e Amerikës, në vendin e tyre të lindjes. Tre vëllezërit Bytyçi, si djem të vërtetë të Kosovës, u nisën nga atdheu i tyre i lindjes, SHBA, që në Kosovë të vendosen idealet amerikane të lirisë, të demokracisë dhe të tolerancës.
Me rastin e nderimit dhe përcjelljes madhështore të eshtrave të tre vëllezërve Bytyçi në Prishtinë dhe Yonkers të New Yorkut, shoqata “Atlantiku” falënderon të gjithë shqiptarët në Ballkan dhe në Amerikë që shprehën respekt dhe homazhe për vëllezërit Bytyçi.

Falënderojmë Ambasadën Amerikane në Prishtinë dhe posaçërisht ambasadorin John K. Menzis, për përkrahjen dhe punën e madhe në ndriçimin dhe premtimin për hetimin e rastit më tutje, derisa vrasësit e vëllezërve Bytyçi të dalin para drejtësisë. Falënderojmë Departamentin e Shtetit për punën e madhe dhe përkrahjen gjatë gjithë kohës prej kur gjenerali Wesley Clark, në bashkëpunim me Ambasadën Amerikane në Beograd, filloi procedurën për identifikimin e trupave të vëllezërve Bytyçi.

Falënderimet më mirënjohëse për organizimin dhe nderimin dinjitoz dhe madhështor të ceremonisë në Prishtinë ia drejtojmë Ushtrisë së Kosovës (TMK-së), pjesëtarëve të Gardës së TMK-së dhe veçanërisht Shtabit Suprem te TMK-së dhe komandantit të Ushtrisë së Kosovës- gjeneral Agim Çekut.
Falënderojmë për përcjelljen e vazhdueshme dhe profesionale të ceremonisë mortore në Prishtinë të gjitha mediumet e Kosovës, Maqedonisë, Malit të Zi dhe të Republikës së Shqipërisë, si, stacionet televizive, radiot, gazetat, ashtu dhe mediumet elektronike në internet.

Me rastin e nderimit dhe përcjelljes madhështore të eshtrave të tre vëllezërve Bytyçi, gjatë ceremonisë së nderimit dhe varrimit në New York falënderojmë për ndarjen e dhimbjes dhe përkushtimin për mbarëvajtjen e ceremonisë ambasadorin William Walker, kongresistin Eliot Engel dhe policinë e distriktit të Yonkersit për përcjelljen me nderim të arkivoleve dhe kortezhit.

Falënderojmë po ashtu të gjithë pjesëtarët e komunitetit shqiptaro-amerikan për nderimin që iu bënë eshtrave të vëllezërve Bytyçi gjatë ceremonisë funerale, si dhe me pjesëmarrjen masive gjatë varrimit. Falënderojmë të gjitha shoqatat dhe asociacionet e komunitetit dhe posaçërisht shoqatën “Miqtë e TMK-së për Amerikë dhe Kanada” me seli në New York për vënien në dispozicion të krejt anëtarësisë në informimin dhe organizimin e ceremonisë në Prishtinë dhe New York.
Ne fund falënderojmë për prezentimin dhe info- rmimin e ngjarjes mjetet e informimit në SHBA, veçanërisht gazetën ” The New York Times”, kanalet televizive, CBS, Channel 11, Channel 12, gazetën “Illyria” dhe stacionin televiziv Albanian Culture, për të mos harruar të falënde- rojmë me mijëra individë nga mbarë bota që na dërguan telegrame ngushëllimi dhe mbështetje.

Shoqata “Atlantiku” pas varrosjes së eshtrave të vëllezërve Bytyçi edhe një herë thërret autoritet amerikane që të bëjnë gjithçka derisa të identifikohen kryerësit e krimit ndaj vëllezërve Bytyçi dhe të vendosen para drejtësisë.
Edhe pse u lehtësuam një grimë, sepse kishim kryer një obligim të rëndësishëm ndaj vëllezërve Bytyçi duke i bartur eshtrat e tyre nga toka e ftohtë e Serbisë në tokën e tyre të lindjes në Amerikë, dhimbja dhe boshllëku në zemrat tona ishin shumë të mëdha. Hapi i ardhëm ishte dedikimi ynë të bënim çmos, që të fillonte procesi i drejtësisë.

Ne dhe sidomos familja Bytyçi tentuam gjithë çfarë mundëm të shtynim shtetin serb të zbatonte drejtësinë. Ata që kishin shkrepur plumba mbi vëllezërit duarlidhur, dhe veçanërisht ata që kishin dhënë urdhrat, do duhej të jepnin llogari para gjyqit. Porse, prej korrikut të vitit 2001, kur u zbulua krimi mbi vëllezërit Bytyçi, u deshën të kalonin vite derisa Serbia filloi të bënte diçka për të lejuar drejtësinë të ndizte motorët e sistemit të saj.

Fatos Bytyçi, vëlla i Yllit, Agronit dhe Mehmetit, pas vizitës së parë që kishte bërë në Serbi në vitin 2004, ia kishte mësyrë Beogradit edhe një herë në janar të vitit 2006. Madje ai ishte takuar edhe me presidentin serb, Boris Tadiq, i cili i kishte premtuar që rasti do të zgjidhej.
Por asgjë nuk ndodhi.

Atëherë familja i ktheu shpresat tek Qeveria amerikane, e cila, e frustruar me vonesat dhe arsyetimet më banale të Serbisë, më 11 korrik 2006, në një deklaratë të publikuar nga Ambasada në Beograd, nëpërmjet fjalëve të ambasadorit Michael C. Polt, kërkonte nga autoritetet serbe që të përfundonin shpejt hetimet mbi vrasjen e vëllezërve Bytyçi dhe të ngrinin padi kundër fajtorëve. Zyrtarët e Ambasadës së SHBA-së në Beograd ishin të bindur që prokurorët kishin evidencë të bollshme për të filluar gjykimin. Reagimi serb qe relativisht i shpejtë.

Më 23 gusht 2006, shtatë vjet pas krimit mizor kundër vëllezërve Bytyçi, Zyra e Prokurorisë së Krimeve të Luftës e Republikës së Serbisë shpalli lajmin se kishte ngritur padi kundër dy oficerëve të policisë serbe, Sreten Popoviq dhe Milosh Stojanoviq. Ata ishin të dyshuar si bashkëfajtorë në ndërmarrjen kriminale ndaj vëllezërve Bytyçi dhe kishin shkelur Konventën e Gjenevës për Pengjet e Luftës. Në fakt, hetimet formale për implikimin në krim të Popoviqit dhe Stojanoviqit kishin filluar në mars 2006, por gjykimi kundër këtyre dy oficerëve të rangut të ulët nuk filloi deri më 13 nëntor 2006.

Ndërsa zhvillohej procedura e gjykimit të Popoviqit dhe Stojanoviqit, vendi ku ndodhej varreza e Petrovoselos ishte në juridiksionin zyrtar të Zyrës së Prokurorisë në Negotin. Në mënyrë të përsëritur, kjo zyrë kishte kërkuar nga organet policore të identifikonin urdhëruesit dhe personat që kishin ekzekutuar urdhrin për vrasjen. Prokuroria ia kishte dërguar policisë një listë me emrat e njerëzve, të cilët mund t’u ndihmonin atyre të vilnin informacione të vlefshme për rastin, nëse departamentet përkatëse të policisë do të kryenin punën e tyre duke i kontaktuar dhe intervistuar njerëzit në listë.

Në mesin e emrave ishte Vlastimir Gjorgjeviq, ish-shef për Siguri Publike i Milosheviqit, i cili dyshohej se kishte organizuar rrëmbimin, transferimin dhe vrasjen e vëllezërve Bytyçi.
Prokurorët i sugjeronin policisë të merrnin në pyetje Obrad Stevanoviqin, ish- asistent të ministrit të Brendshëm dhe ish-komandant të të ashtuquajturit Ekip i Ndjekjes në Ministrinë e Punëve të Brendshme të Serbisë, anëtarët e të cilit i kishin marrë vëllezërit Bytyçi nga burgu i Prokuples. Një person tjetër i rëndësishëm për hetimet ishte edhe Goran Radosavleviq-Guri. Si ish-shef i xhandarmërisë serbe, Guri ishte në kontakt të vazhdueshëm me Vlastimir Gjorgjeviqin dhe, kur ishin likuiduar vëllezërit Bytyçi, kishte qenë komandant i kampit të Petrovoselos.
Drejtësia serbe kishte mbetur në baltë dhe lëvizte me zvarritje kërmilli. Kjo kishte mundësuar ikjen e të dyshuarve kryesorë për përfshirjen në krimin mbi vëllezërit Bytyçi: Vlastimir Gjorgjeviq dhe Goran Radosavleviq-Guri, të cilët flitej se fshiheshin në Rusi.

Policia, shërbimet e inteligjencës dhe segmente të shtetit serb, mundoheshin të fshihnin të vërtetën. Popoviqi dhe Stojanoviqi mbetën të akuzuarit e vetëm.
Më 28 shkurt 2007, u arrestuan edhe katër oficerë te tjerë të policisë serbe (në mesin e tyre ishte edhe Milenko Arsenijeviq), porse u liruan përkohësisht nga burgu dy të akuzuarit e parë-Milosh Stojanoviq dhe Sreten Popoviqi.
Këto dredha të drejtësisë dhe të ekzekutivit serb i detyruan amerikanët që në mars të vitit 2007, nëpërmjet Ambasadës në Beograd, të dalin me qëndrim shumë të prerë, si dhe të deklarojnë pa ekuivokë se Departamenti i Drejtësisë së SHBA-së do të bënte hetime vetjake, në përputhje me ligjin e Shteteve të Bashkuara të Amerikës.
Hidhërimi amerikan u ndie menjëherë në Serbi. Organet e drejtësisë serbe lëshuan fletarrestime për Vlastimir Gjorgjeviqin dhe Goran Radosavleviq-Gurin, por shteti serb, thoshte se nuk dinte asgjë për vendndodhjen e tyre.
Të injoruarit e fakteve nga shteti serb u duk qartas, kur në qershor të vitit 2007, Tribunali i Hagës, në bashkëpunim me Serbinë dhe Malin e Zi, arrestoi Vlastimir Gjorgjeviqin. Ai nuk u arrestua në Rusi, ku thuhej se ishte fshehur, por u arrestua në mes të Budvës, qytet në bregdetin malazias. I dyshuari tjetër, Goran Radosavleviq-Guri, gjendet akoma i fshehur duke iu shmangur drejtësisë.
Sipas dëshmive të ish-funksionarit të Ministrisë së Punëve të Brendshme të Serbisë, Dragan Karleusha, që i ka dhënë gjatë procesit kundër Milosheviqit në Hagë në vitin 2002, dhe së fundi në janar të vitit 2009, mbi vrasjet dhe transportimin e kufomave të shqiptarëve të vrarë në Suharekë, del se zinxhiri i urdhrave për të kryer krime ka filluar prej niveleve më të poshtme dhe ka kaluar përmes Vlajko Stojilkoviqit, ministër i Punëve të Brendshme, Radomir Markoviqit, shefi i Shërbimit Sekret të Serbisë dhe arrinte te kreu i shtetit, Slobodan Milosheviq.
Bazuar në praktikat e përcjella nga Serbia për të shtyrë, fshehur dhe shkatërruar provat në lidhje me krime të shumta ndaj shqiptarëve në përgjithësi dhe krimin mbi vëllezërit Bytyçi, në veçanti, duket qartë se mënyra e vetme që të arrihet drejtësia për rastin e vëllezërve Bytyçi është që çështjen Bytyçi ta merrnin përsipër ose gjykatat amerikane, ose ndonjë gjykatë ndërkombëtare.
Kur u arrestuan vëllezërit Bytyçi ata ishin çmobilizuar nga lufta dhe veprimet luftarake kishin përfunduar. Serbia kishte të burgosur që kishin luftuar me UÇK-në, që i kishte kapur gjatë luftës dhe pas luftës, por ata janë gjykuar, mbajtur peng apo lëshuar.
Pengjet e luftës nuk ekzekutohen as gjatë zhvillimit të luftimeve e lerë më në paqe. Krimi mbi vëllezërit Bytyçi ishte planifikuar, urdhëruar dhe kryer nga segmente të shtetit serb, që përfshijnë oficerë dhe zyrtarë të burgut në Prokuple e deri te kupola e shtetit dhe vetë Milosheviqi.
Vëllezërit Bytyçi u vranë, sepse ishin amerikanë dhe luftëtarë të UÇK-së. Serbia nuk do ta heqë kurrë turpin e krimit të saj mbi vëllezërit Bytyçi, por së paku mund ta lajë disi ndërgjegjen e katranosur, nëse i gjykon dhe dënon ata që e dhanë komandën dhe ata që e ngrehën këmbëzën dhe ua morën jetën në lule të rinisë vëllezërve Bytyçi.
Vëllezërit Bytyçi ishin shokë të mrekullueshëm. Më i madhi, Ylli, shumicën e kohës gjatë luftës e kaloi i angazhuar në punët e logjistikës. Ai ishte një djalë ëndërrimtar, inteligjent dhe i këndshëm. Agroni ishte një i ri i hijshëm dhe shumë i fuqishëm. Ai ishte një ushtar i patrembur dhe shumë herë iu fut armikut në thellësi të radhëve të tij. Më i riu nga ata, Mehmeti, ishte më i gjati dhe në vend të kapelës së UÇK-së, mbante si shami flamurin amerikan. Ne, ushtarët e Batalionit “Atlantiku”, do t’i mbajmë mend tre vëllezërit Bytyçi për jetë të jetëve, ashtu si ishin, të thjeshtë, entuziastë, plot jetë dhe luftëtarë trima.
Sot, dhjetë vjet pas luftës çlirimtare të Kosovës, kur kujtojmë tre heronjtë tanë që vdiqën për liri, zemrat tona mbushen me pikëllim e mirënjohje. Shqiptarët kudo që janë nëpër botë gëzojnë lirinë, për të cilën kontribuuan edhe vëllezërit Bytyçi. Ne kurrë nuk do ta harrojmë humbjen e bashkëluftëtarëve tanë të dashur, të cilët paguan çmimin më të lartë për liri. Ata që e njohin historinë e shqiptarëve e dinë që kombi ynë është besnik me miqtë, i dashur ndaj atyre që e respektojnë dhe i përkushtuar ndaj aleatëve. Por ne kurrë nuk do t’u përkulemi okupatorëve ose t’i dorëzohemi agresionit.
Sot, dhjetë vjet pasi shqiptaro-amerikanët nisën Batalionin “Atlantiku” që të ndihmojë për lirinë e Kosovës, duhet të shkojmë përtej dhimbjes dhe falënderimeve, të jemi syçelë dhe të gatshëm për sfidat që na presin. Ne duhet të nderojmë gjakun e Bytyçëve dhe të dëshmorëve të tjerë për hir të së ardhmes. Vëllezërit Bytyçi dhe martirët e tjerë të UÇK-së kryen detyrën e tyre.
Tash është radha jonë të kryejmë tonën dhe të punojmë për bashkimin dhe përparimin e kombit tonë. Ne e dimë se e kaluara nuk vjen dot më. Por, nuk i harrojmë ushtarët tanë, prandaj edhe u ngremë atyre përmendore nëpër tokat tona. Ish- bashkëluftëtarët nga “Atlantiku” dhe komuniteti shqiptaro amerikan u ngritën vëllezërve Bytyçi tre lapidarë mbi varrezat e tyre në Yonkers. Epitafet që shënuam në gurët e varrit të tre vëllezërve tanë nuk
duan koment, sepse ato flasin vetë.

Ylli Bytyçi
(në shqipe)
Në qoftë se çmimi i lirisë ishin jetët tona – ne nuk mundëm të japim më shumë!
(në anglishte)
If our lives were the price to pay for freedom- we could not give more!

Agron Bytyçi
(në shqipe)
Se Zoti vet e tha me gojë, që kombet shuhen për mbi dhe, Po Shqipëria do të rrojë, Për te, për te luftuam ne.
(në anglishte)
For the Lord Himself has said, That nations vanish from the earth, But Albania shall live on, Because for her, for her we fought.
Mehmet Bytyçi
(në shqipe)
Mbani këto fjalë në zemrat tuaja dhe kurrë mos harroni se kush jeni!
(në anglishte)
We commend these words to you. Carve them in you hearts and never forget who you are!

Shqiptaro-amerikanët i ngritën këto përmendore, sepse ne e respektojmë gjakun dhe trashëgiminë e luftës për liri të kombit shqiptar dhe kurrë nuk do të harrojmë golgotën nëpër të cilën kaluam.
Sot, një dekadë pas luftës së Kosovës, duhet të vazhdojmë të fitojmë përpjekjen për të mbrojtur lirinë, sidomos kur forca të caktuara në Serbi as sot, pasi Kosova ka shpallur mëvetësinë dhe aspiron vetëvendosjen, nuk i pranojnë shqiptarët si fqinjë të barabartë dhe bëjnë çmos që të minojnë pavarësinë e Kosovës. Rreziqet e së tashmes dhe sfidat e së ardhmes nuk do të jenë të lehta. Ato do të jenë të vështira, sepse lirinë është më vështirë ta ruash sesa ta fitosh.
Ne shpresojmë që dora jonë e shtrirë për paqe do t’i kthjellë fqinjët tanë serbë që ata të pranojnë të jetojnë në fqinjësi të mirë. Shqiptarët në Ballkan angazhohen që ta zgjerojmë shtëpinë tonë duke bërë që gjithë Evropa të ketë një kulm të përbashkët. Kombi ynë është përcaktuar për paqe, stabilitet, zhvillim ekonomik dhe bashkëpunim si me kontinentin mëmë, Evropën, ashtu edhe me Amerikën-miken e shqiptarëve. Por, përderisa ne e shtrijmë njërën dorë që të ofrojmë paqen, tjetrën e kemi gati të mbrojmë lirinë, të drejtat dhe interesat tona si një komb- unik dhe i pandashëm- në Ballkanin dhe Evropën e Bashkuar.
Ne, shqiptarët e Amerikës, nga foleja e lirisë, demokracisë dhe shpresës për një njerëzim që aspiron një të ardhme më të mirë; nga zemrat e pjesëtarëve të komunitetit tonë prej New Yorkut në Detroit, prej Bostonit në Philadelphia, prej Chicago-s në Los Angeles, prej Denverit në New Orleans, prej Miamit në Anchorage, prej Houstonit në Washington D.C; përmes kujtimit për vëllezërit Bytyçi përcjellim dëshirat tona më të mira për kombin tonë dhe njerëzimin. Nga mërgata e Nolit dhe Konicës, u bëjmë thirrje shqiptarëve kudo që janë, të jenë guximtarë, të bashkuar dhe paqedashës, kurse vendit tonë të dytë, Shteteve të Bashkuara të Amerikës, u themi se e vlerësojmë miqësinë dhe besimin që na kanë dhënë.
Vëllezërit Bytyçi pushofshin në paqe dhe gjithmonë u bëftë shpirti dritë!
Zoti i bekoftë shqiptarët dhe Shtetet e Bashkuara të Amerikës!

Le Journal de Dimanche: Shqipëria 1913, shteti i ri në udhëkryq historik

June 3, 2015 by dgreca

Gazeta “Le Journal de Dimanche”, gazete franceze mjaft me zë për kohën, në vitin 1913, fill pas disa kohësh pasi Shqipëria ishte shpallur shtet i pavarur, i kishte dedikuar një artikull vendit tonë.
Në këtë artikull hidhen pikëpyetje rreth asaj se çfarë të ardhme politike, ekonomike dhe kulturore do të ketë Shqipëria.
Lexojeni të plotë artikullin e transmetuar nga Lajm
Kjo është një popullsi luftarake, e pavarur dhe e prapambetur malësorësh energjikë, të shkathët dhe të guximshëm, që të gjithë të armatosur dhe qitës të mirë, myslimanë dhe katolikë, të cilët duan, mbi të gjitha, të jetë të lirë, të jetojnë sipas ligjeve të tyre tradicionale.
Shqipëria, me anë të fuqisë së ngjarjeve aktuale, ka fituar tani autonomi të plotë dhe do të bëhet shtet. Por cilët do të jenë kufijtë e këtij shteti të ri? Si do të lidhet ai me pjesën tjetër të botës? Cila do të jetë e ardhmja e tij politike, ekonomike dhe ndërkombëtare? Cilat janë ndikimet që do të ushtrohen mbi këtë shtet të ri? Askush nuk e di.
Shqipëria misterioze dhe e mbyllur ishte një vend thuajse i ndaluar për udhëtarin, prandaj deri tani kishte mbetur në hije. Por G. L. Jaray (Zhare), duke mos marrë parasysh rrezikun për jetën, arriti’ të vizitojë këtë vend të çuditshëm dhe, në saj të tij ne dimë tani diçka rreth Shqipërisë së panjohur. Gabriel Hanotaux (Gabriel Anoto) na sjell një përmbledhje nga pikëpamja e shqiptarëve:
Nuk kishte rrugë tjetër, Shqipëria duhej të ishte e lirë, por pyetja që shtrohet është: a mund të jetë ajo e lirë? Ajo ka tre besime fetare, mbi të përpiqen të ushtrojnë ndikim tre vende. Edhe historia ka bërë që ajo të jetë vazhdimisht e nënshtruar dhe e provokuar. Kjo është arsyeja se përse ky vend fatkeq dhe i bukur mbeti në stanjacion dhe anarki.
Shqipëria nuk është një vend i vdekur. Përkundrazi, ajo është plot jetë dhe madje mund të themi është në ofensivë të plotë kundër vendeve fqinje. Shqiptari lufton kundër malazezit, spraps serbin, mban të gozhduar grekun dhe shfrytëzon me shkathtësi përpjekjet rivale për asimilim të austriakut dhe italianit.
Ai reziston kudo dhe me energji të madhe nuk kërkon veçse një gjë: Lirinë e vet, armën e vet në mal. Askush nuk e ka mposhtur dhe as do ta mposhtë, përveçse me çmimin e sakrificave të padëgjuara. Por do të jenë sakrifica të kota.
Kjo është një popullsi luftarake, e pavarur dhe e prapambetur malësorësh energjikë, të shkathët dhe të guximshëm, që të gjithë të armatosur dhe qitës të mirë, myslimanë dhe katolikë, të cilët duan, mbi të gjitha, të jetë të lirë, të jetojnë sipas ligjeve të tyre tradicionale.
Ata kundërshtojnë çdo autoritet të jashtëm; nuk janë domosdo armiqësorë ndaj të huave por i shohin me shumë mosbesim veprimet e tyre. Ata janë të vendosur të jetojnë më vete, flasin dialekte të ndryshme dhe deri në vitin 1912, nuk arrinin të merreshin vesh mes tyre. I tillë është ky komb me të cilin Turqisë iu desh të përballej prej shekujsh dhe me të cilin do të përballet Evropa tani e tutje.
Shpesh përdoret shprehja “Ballkani për ballkanasit”. Mirëpo, edhe shqiptarët janë ballkanikë dhe, në fakt, janë të vetmit që kanë mbetur të panënshtruar. Asnjë fuqi nuk ka qenë aq e fortë deri tani, dhe pa dyshim nuk do të jetë aq e fortë, për t’imposhtur. Por, a janë ata vetë të fortë për të mposhtur vetveten, pra për t’u organizuar dhe t’u paqtuar mes tyre? Si do jetojnë ata me fqinjët e tyre, serbët, bullgarët, malazezët, grekët?
A do ta pranojnë muslimanët dhe katolikët dhe, në cilën formë do ta pranojnë, shkëputjen e tyre me Turqinë? Me një fjalë, a do të jetojë dot Shqipëria? A është e denjë për të jetuar?
Këto janë pyetje që shtrohen me urgjencë, por që, tani për tani, nuk kanë përgjigje. Është e fshehta më e madhe e Konferencës së Londrës.

„MBROJTJA KOMBËTARE E KOSOVËS“ BESË BURRASH PËR ATDHEUN

June 1, 2015 by dgreca

Shkruan:Eugen Shehu/
Shqiptarët,gati të vetmuar për nga konstitucioni moral i Evropës së qytetëruar,enden deri më tash në qerthujt e frikshëm të kanunit të maleve.Bjenë e ngriten si në jerm,si në ëndërr,duke paraparë sigurisht një qiell drite diku në ardhmëri.Përmes atij dimensioni drite është sigurisht ajo vlerë e çmuar ; BESA !
Kjo prej shekujsh i asht dhanë,mikut ,shokut,të afërmve të dashur apo edhe dikujt që mund ta shohësh për të parën dhe të fundmen herë.Dhe besa ka jetuar gjatë.Po,kur,këtë besë,ja jep atdheut, atëherë fjala fiton peshë tjetër.Ajo bëhet gur themeli në ate kështjellë që topat e mitralozat e armiqve,kurr s’munden me e rrëzu,e që quhet atdhetari.Aty ku fillon besa ndaj atdheut,natyrisht humbet përgjithmon jeta e mjer e njeriut të vogël. Kësaj bese me peshë prej guri,do ti qëndronin gati në fillim të vitit 1918,qindra e mijëra shqiptarë që intuitivisht ndjenin se i vetmi shans ( në mbarim të Luftës së Parë Botërore) për mos t’u bërë më tej pre e lakmive të fqinjëve,ishte pikërisht bashkimi i tyre.Dihet tani më se Shkodrën e vitit 1915,një grusht burrash mëmëdhetarë,të organizuar prej Kadri Prishtinës (Hoxhë Kadria) patën formuar një „Komitet të Fshehtë“ i cili mund të merret si embrion i Komitetit të ardhshëm të „Mbrojtjes Kombëtare të Kosovës“. Duhet thënë se veprimtaria e fshehtë e këtij Komiteti,tek e mbramja u dallua së tepërmi në propagandën për bashkimin e krejt trojeve shqipëtare,në një shtet të pavarur,zot të fateve të veta,me gjuhën dhe etninë e vet.Ndërkaq,në aspektin gjeografik,ky komitet ndonëse në ilegalitet të plotë u shtri në veri të Shqipërisë e gati në krejt Kosovën pa lënë menjanë edhe viset e Maqedonisë Shqiptare.Ndërhyrjet e panumërta,të pabesë,të egra,të fqinjëve tanë ballkanike në vitet 1915 – 1918,jo vetëm nuk e shuan dot zjarrin në shpirtin e besëdhënësve shqiptarë por përkundrazi e ndezën dhe më tepër atë nën një shpresë më të madhe për liri e prosperitet kombëtar.Tashmë çetat e vullnetarëve shqiptarë të udhëhequr prej Azem Galicës,Ali Pashë Gucisë,Hysen Budakovës,Sadik Ramës,Bajram Currit,Elez Isufit,Sali Butkës,po shkruanin faqe heroizmi në luftën e tyre të paepur për ruajtjen e kufijve të atdheut të tyre.Këto beteja të zhvilluara,në një rrafsh tjetër,u dëshmonin kancelarive diplomatike të kohës se ndjenja e shqiptarëve për pavarsi e bashkim të trojeve etnike jo vetëm nuk do të humbiste nëpër fortunat por do të ritej me shpejtësinë e ortekut në male me dëborë.
Pikërisht në këtë situatë të trazuar të Shqipërisë,në vitin 1918,“Komitetit i Fshehtë“ u inkuadrau në një lëvizje më madhore,vepruese dhe të përkrahur tashmë prej atdhetarëve të shquar të parisë shqiptare.Ka qenë pikërisht dita e parë e majit e vitit 1918 kur në Shkodër,në mbledhjen e parë,ky komitet u quajt,“Mbrojtja Kombëtare e Kosovës“.Kryesia e këtij komiteti u bëri një vlersin të saktë situatave të krijuara dhe veçmas atyre në Kosovë.Forcat e mëdha ushtarake serbe kishin filluar rreprezalje të mëdha në fillim të atij viti ku numrat e saktë të shqiptarëve të vrarë,e të masakruar,dënuar apo dëbuar me forcë prej tokave e vatrave të tyre,ende deri më sot nuk janë saktësisht të njohur.Shqiptarët e Kosovës,pos varfërisë u bënë në këto kohra,preh e dominimeve të Fuqive të Mëdha dhe e vasaleve të tyre. „Kufiri në mes të Bullgarisë dhe Austro-Hungarisë,ishte prej fshatit Milloshevë nëpër lumin Llap,deri tek derdhja e tij në Sitnicë,pastaj kalon tek pyjet e Ciçavicës,nëpër mesin e Drenicës ku përfshinte Rakovecin me rajonin e tij dhe kalonte në Drinin e Bardhë deri në Prizëren.Pra siç shihet,nën okupimin bullgar mbesin : Llapi,Prishtina,Gjilani, Kamenicaq,Vitia,Kaçaniku,Ferizaj,Lipjani,Gllogovci,Suareka,Rahoveci dhe Prizëreni“.( L.Rushiti „Rrethanat shoqërore-politike në Kosovë 1912 – 1918“ faqe 178 .).
Përballë kësaj gjendje kaq të ndjerë prej trazimeve ballkanike,komiteti „Mbrojtja Kombëtare e Kosovës“ vendosi të ndërrmarë hapa konkrete çka mund,të fitohej në kohë dhe në terrenin konkret luftarak.Tri ishin drejtimet kryesore mbi të cilat u përqendruan udhëheqsit e këtij komiteti në ditët e para të majit 1918.
E para, organizimi dhe shtrirja e menjëhershme në degë të këtij Komiteti,pothuaj në krejt trevat veriore të Shqipërisë,në Kosovë dhe Maqedoninë Shqiptare.Në krye të këtyre degëve do të viheshin njerëz trima,që kishin treguar më parë se e donin atdheun.
E dyta , organizimi i njësive vullnetare shqiptare të cilat do të merrnin udhëzime direkte nga Komiteti „Mbrojtja Kombëtare e Kosovës“ dhe do të mund të përdoreshin vetëm në funksion të pavarsisë dhe bashkimit të trojeve etnike shqiptare.
E treta, angazhimi i detyrueshëm për ndërkombëtarizimin e çështjes kombëtare shqiptare në Evropë dhe Amerikë
Pas mirëkuptimit të thellë mbi rrugët e realizimit të këtyre synimeve,Komiteti kreu dhe zgjedhjet ku në unanimitet të plotë kryetar u zgjodh personaliteti i shquar atdhetar Hoxhë Kadri Prishtina,sekretar Bedri Pejani dhe nënkryetar Hysni Curri i cili posaçërisht u ngarkua të organizojë dhe udhëheqë rezistencën e armatosur të kryengritësve.
Mendoj se zgjedhja e Shkodrës si qendër e këtij Komiteti,ka të bëjë sa me praninë e forcave ndërkombëtare në këtë qytet asi kohe,aq edhe me një sërë konsullatash të huaja që funksiononin aty. Kjo do t’u jepte mundësi edhe punë por edhe afirmim,krerëve të Komitetit „Mbrojtja Kombëtare e Kosovës“ të cilët nën praninë e një force ndërkombëtare,kuptohet do ta kish më të lehtë punën.Dihet se në fillim të veprimtarisë së vet,komiteti filloi punën krejt ilegalisht.Kanë qenë ndërhyrjet e njëpasnjëshme të Hoxhë Kadriut,me cilësinë e kryetarit të Komitetit tek autoritetet Franceze të qytetit,të cilët mundësuan legalizimin e tij.Fill pas legalizimit,komiteti nxori organin e vet publicitar,gazetën „POPULLI“ në nëntorin e vitit 1918.Rreth kësaj gazete u bashkuan atdhetarët e mençur shqiptar të cilët edhe pse vinin prej krahinave të ndryshme, e patën kuptuar se drejt një bashkimi kombëtar duhej ecur me pendë,me pushkë, me vëllezërim gjaku e jo me paragjykime krahinore.Gjuka,Nivica,Ceka,e Topulli do të ishin me faqet e kësaj gazete,tribunë të shpirtit të pavarur arbëror,të aspiratave liridashëse dhe demokratike të popullit tonë.
Sidoqoftë edhe pse autoritetet e larta ushtarake të qytetit të Shkodrës lejuan funksionimin e këtij komiteti në qytetin verior,degët e nëndegët e tij në Kosovë u ngritën dhe vijun punën e tyre jo vetëm ilegalisht por edhe nën presionin e vazhdueshëm fizik dhe psikologjik të propagandës serbo-malazeze e bullgare.Veçanërisht në Ferizaj,Vushtri e Podrimje,jeta e krerëve të degëve të këtij komiteti kaloi përmes një kalvari të egër të vuajtjeve.Kjo është e kuptueshme ngase ndër idetë kryesore për të cilën luftonte „ Mbrojtja Kombëtare e Kosovës“ ishte bashkimi i krejt territoreve shqiptare të lira apo të rrobëruara duke mohuar padrejtësitë që iu bënë këtij kombi në vitin e mbrapshtë 1913.
Pesha e veprimtarisë së këtij Komiteti në jetën politike dhe shoqërore të vendit tonë me kalimin e kohës bëhet mjaft e madhe.Veçanërisht drejtuesit e komitetit gëzojnë reputacion në popull.Kështu, nëse Qeveria e dalë nga Kongresi i Durrësit,nuk mundi ti realizonte qëllimet e veta të hapura antishqiptare e proitaliane,kjo përpos të tjerave i dedikohet veprimit të matur politik e diplomatik të komitetit „Mbrojtja Kombëtare e Kosovës“.Krejt hapur në popull,por edhe në rrethet politike të kohës,sidomos Hoxh Kadria,Vehbi Dibra,Sali Gjuka e Bedri Pejani,demaskuan traktativat e pushtetarëve shqiptar për t’u futur në ombrellën politike italiane duke marrë peng lirinë dhe pavarsinë e kombit tonë.Përpjekjet për një Shqipëri vetqeverisëse,u shfaqën dukshëm edhe në luftën diplomatike të komitetit „Mbrojtja Kombëtare e Kosovës“.Dihet tanimë se përfaqsuesit e këtij komiteti në konferencën e Paqës në shkurt të vitit 1919 ishin atdhetarët e mëdhenj shqiptarë Gjergj Fishta dhe Mid’hat Frashëri.Interesante është të dihet se mbi bazë të një shkrese lëshuar prej udhëheqësve të këtij komiteti,këta dy burra mendimtarë mund të përfaqsonin „Mbrojtjen Kombëtare të Kosovës“ vetëm nëse do të deklaronin në kongres dy vendime të vegjëlisë shqiptare.
Epara – të pranohej prej Evropës një Shqipëri e vetqeverisur, dhe E dyta – të bashkoheshin me shtetin amë krejt troijet etnike shqiptare të coptuar padrejtësisht në Londrën e vitit 1913.
Pra siç shihet në përpjekjet diplomatike të Komitetit të Kosovës,nuk lihet jashtë vëmendjes edhe Çamëria. Dhe kjo vlen të kuptohet si duhet.Nëse ky komitet organizohej edhe në jug të Shqipërisë,nëse ky komitet mbante lidhje me trimat e Çamërisë,kjo bëhej ngase në vitet 1920-1925,qeveria greke e asaj kohe ndërmori veprime shfarosëse ndaj shqiptarëve të pa fajshëm në tokat e veta.Ky akt,( dhimbja e kosovës për çamërinë) tregonte përpos të tjerave se burrat e Shqipërisë ishin tejpamës në përpjekjet e tyre.Pikërisht,duke alternuar përpjekjet diplomatike me ato politike në vend,ndërkohë që zhvillohej Konferenca e Paqës e polemizohej aty për Shqipërinë,Hoxh Kadria me shokë mblidhte popullin e Shkodrës e të malsive të saj dhe deklaronte në mënyrë të hapur e soleme ; „Nëqoftëse jemi bijtë e atyre të Lidhjes së Prizërenit,do ta shpëtojmë Shqipërinë, përndryshe ate e coptuan“.
(Arkivi Qendror i Shtetit,fondi 846 , dosja 33 , fleta 3).
Të inicuar prej ideve të këtij komiteti,mjaftë shqiptarë të ndershëm që mbanin detyrë të rëndësishme në administratën shtetërore të qeverisë së Durrësit,u përpoqën me çdo mjet për të sensibilizuar masat e gjëra të popullit,lidhur me idetë dhe vendimet që vinin prej Shkodre.Ndër këta natyrisht ze një vend të nderuar,atdhetari Halim Gostivari i cili në cilësinë e shefit të Rendit në Durrës,punoi kurdoherë në frymën e ideve të „Mbrojtjes Kombëtare të Kosovës“.Më pas është pikërisht ky trim prej Gjakove (por me preardhje familjare nga Gostivari) i cili pa u tutur prej rrezikut të rënies prej hierarkisë ushtarake,në krye të disa trimave të tjerë u vu në mbrojtje të plotë të zhvillimit të Kongresit të Lushnjës.
Pranvera dhe vera e vitit 1919,do të vinte në Kosovë së toku me një terror të pashembullt,të organizuar e drejtuar prej kancellarive ushtarake të beogradit.Kolonët serb,të përkrahur sa prej ligjeve të tyre aq edhe prej veglave të verbëra policore,jo vetëm terrorizonin e plaçkisnin fshatrat e krahina të tëra të Kosovës por njëherazi nguleshin në tokat tona si kolonë dhe në Maqedoninë Shqiptare duke shpallur luftë të hapur ndaj etnisë shqiptare. Përballë kësaj gjendje mjaft të rëndë,krerët kryesor të komitetit,përgadisnin një plan të detajuar për organizimin luftarak e civil të shqiptarëve të emërtuar ; „Program i Përgjithshëm i Kryengritjes së Kosovës“.Realisht ky program,përmblidhte në vetvehte të gjitha zhvillimet luftarake dhe mundësitë e përballimit të makinës ushtarake serbe dhe malazeze.Mendoj se është tepër e vlershme të dihet prej shqiptarëve (por edhe fqinjëve tanë) se ky program lufte bëhej tek e mbramja për të mbrojtur jetën, vatrat,fëmijët,nderin,dhe trojet Shqiptare.Kjo luftë nisej nga një mision i madh i mëvonshëm,ai i paqës. Lidhur me këtë die une mund të sjell vetëm një pikë të këtij programi luftarak në të cilën shprehet kategorisht ; „Kot e pa nevojë as gjaku i popullit tonë,as gjaku i popullit armik,s’ka me u derdhë.Por aty ku asht nevoja,nji kryengritës s’ka me kursye aspak gjakun e vet“. (Arkivi Qendror i Shtetit fondi 846,dosja 2,dokumenti 708).
Po në prill të vitit 1919,komiteti „Mbrojtja Kombëtare e Kosovës“ i dërgon Papës së Romës një letër në të cilën ve në dijeni për krejt çka ndodh në Kosovë.Letra shoqërohet me të dhëna të sakta të barbarive serbe,me shifra të vrarësh,të dëbuarish me dhunë,apo lista e fshatrave të tëra të djegura.Jo pa qëllim,në këtë letër i kujtohej Papës e kaluara gjenetike e shqiptarëve e nënçmuar në ato ditë prej Evropës së qytetëruar.Iluzionet,përpos të tjerave,binin mbi Francën e cila duke patur interesa të mëdha ekonomike dhe gjeostrategjike në Jugosllavi,mbyllte sytë paturpërisht përpara dramës së mënxyrshme shqiptare.
Sipas planit të ideuar në tryezën e komitetit të Kosovës,kryengritja e përgjithshme pati një shtrirje mjaft të gjërë.Mbi dhjet mijë luftëtarë të udhëhequr prej Azem Bejtës në Drenicë,Ram Alisë në Pejë, Sadik Ramës në Rahovec,shkruan faqe të lavdishme heroizmi në këtë fillim shekulli.Të përkrahur edhe prej forcave e veprimeve luftarake të Bajram Currit dhe Elez Isufit në Tropojë e Dibër,luftëtarët e kosovës në krye të herës aritën të ndalin valën shfarosëse të genocidit serb.
Sidoqoftë në vjeshtën e këtij viti,kryengritja gati shteroi në veprimet luftarake pasi u munguan në çdo rast armatimet përballë serbëve që furnizoheshin rregullisht nga vija bograd-moskë.Mandej pikërisht në këtë kohë jan dhe nja dhejtmijë rus të bardhë (bjellogardist)që vijn të luftojnë në kosovë përkrah serbëve në funksion të ndërtimit të Sërbisë së Madhe.Përballë kësaj gjendje,kryengritësit u shpërndanë gjithsesi duke i treguar Evropës shpirtin e palëkundur të shqiptarëve për pavarsinë e bashkimit të trojeve.Komiteti i Kosovës,veproi në këtë kryengritje si një shpirt i saj.Ai diti të organizoj popullin ushtarakisht,ta drejtojë ate politikisht por edhe të mbrojë aspiratën e tij madhore në qarqet diplomatike të kohës.
Një dimension tjetër që rrëfen veprimtarinë gjithkombëtare të komitetit të Kosovës,është padyshim,lidhja e ngushtë me ngjarjet e trevave shqiptare në Mal të Zi.Gjatë krejt funksionimit të vet,komiteti pati në kryesi përfaqsues të këtyre trevave i cili mirrte pjesë rregullisht në veprimtari të shumta me karakter kombëtar.Në fund të vitit 1919 popullsia e pambrojtur e Plavës dhe Gucisë u gjend krejt pa pritur në një dhunë të paparë deri asaj kohe të formacioneve të rregullta të ushtrisë malazeze.Natyrisht ky dhunim i egër i të drejtës për të jetuar,ndërthurej me planet serbe të zhdukjes masive të shqiptarëve.Lidhur me këto krime të ushtarëve malazias,një dëshmitar okular thote :
„E përshkruaj ate ngjarje vet,meqë u ndaodha nën mrojtjen e një malaziasi në shtëpinë time.Quhej Aleks Gjuriqi.Ky malazias përveç meje kish marrë nën mbrojtje edhe shumë familje shqiptarësh.Malazezët sulmuan në gjdo lagje,futeshin nëpër shtëpitë muhamedane shqiptare,njerëzit i vritnin pa kurrfarë mëshire kurse mallin e gjënë e gjallë e plaçkisnin.Një turmë malazezësh sulmuan shtëpinë e Aleks Gjuriqit,ku ndodheshim neve,në mbrojtje,në besë.E thyen portën e avllisë dhe pastaj ate të vetë kullës,ku i zoti i shtëpisë nuk mundi ti ndalojë ate turmë si llavë ujqish të vërtetë.Këto egërsira nxuarën shumë njerëz nga mbrenda që ishin shqiptarë,burra gra dhe fëmij,afër 50 vetë,i zbritën në katin e dytë ku ishin shtallat e kafshëve,i lidhën nëpër dyreket me litarë dhe nuk i vrisnin me plumba pushkësh por i ç`ponin me syngjija… Aty kam parë gruen shtatzane që e ç’puen me bajonetë dhe foshnja që nxori bajoneta në maje u flak në pleh aty afër“.
(E.Plava“Plava dhe Gucia në lëvizjen kombëtare shqiptare“ kujtime dhe dokumente historike faqe 155 A.Q.SH.SH.)
Për hir të së vërtetës duhet thënë se veprimet luftarake të çetave shqiptare në Mal të Zi,sa vinin e bëheshin më konkret në drejtim të kërkesave të tyre për pavarsi e bashkim të trojeve etnike shqiptare.Në këto veprime luftarake,vihej re një vlim i shpirtit shqiptar i cili kërkonte të fitonte lirinë e atdheut me çdo çmim,me çdo sakrificë.Bijtë e Ali Pashë Gucisë e Jakup Ferrit,duke bashkuar gjokset me burrat e Bejto Plavës e Isa Boletinit,njëherazi me përpjekjet e tyre politike, duke kërkuar pavarsinë me grykën e pushkëve dëshmuan frymëm luftarake e besimin e palëkundur të tyre në bashkimin e trojeve.Plava e Gucia,me krejt rrethinat e tyre,gurgulluan prej lumenjëve të gjakut duke iu kujtuar jo vetëm ushtrive malaziase,serbe e ruse por krejt Evropës së qytetëruar se paqja mund të vijë vetëm nëpërmjet shungullimave të luftërave për liri e demokraci.
Duke përfituar edhe nga afërsia natyrore e këtyre trojeve me Shkodrën,me këtë zemër të Komitetit të Kosovës,kapedanë çetash zbrisnin prej maleve duke ardhur në këtë qytet dhe duke biseduar e marrë udhëzime konkrete mbi lëvizjet politike dhe ushtarake të forcave vullnetare që vepronin për pavarsi.Ndërkaq,edhe prej kryesisë së Komitetit të Kosovës,është treguar kujdes i vazhdueshëm për të vënë në dijeni popullin dhe parinë e Plavës e Gucisë lidhur me ate veprimtari të bollshme kombëtare që kjo kryesi zhvillonte enkas për trojet shqiptare të ndara padrejtësisht prej trungut amë,prej lakmive gjakatare ballkanike.Kështu në një telegram që kjo kryesi dërgon me 31 janar 1919,thuhet përpos të tjerave ;
„Parisë dhe popullit të Plavës e Gucisë ! Zotërinj ; Komiteti Kombëtar për Mbrojtjen,që nga fillimi i aktivitetit të tij,ka ba çdo përpjekje,e sidomos brenda tri muajve të fundit e ngriti zanin për çlirimin kombëtar me anë të komiteteve të formueme në vendet Evropiane dhe t’amerikës,tue e vue në dukje masakrat e bamuna nëpër Kosovë,në popullin trim,nga serbo-malazezët.Rezulltatet e protestave tona janë ;
1)-Derisa të përfundojëkrahina e Plavës me Gucinë të mos pushtohet nga malazezët ose serbët.Për këtë gja ka urdhnue vet Komandanti i Lindjes,gjenerali Frances Doprier (urdhën i premë) për meritë sidomos që ajo krahina (Plava me Gucinë) e ka të fitueme në saj të trimërisë qi tregoi vet ay popull.Pra „bashkimi dhe besnikëria shembin malet“… Nga dashuria qi kemi ushqye dhe ushqeni për atdhe,si deri tash,duhet akoma përpjekje e tillë e vazhdueshme dhe nuk ka dyshim që së shpejti krahina e Plavës me Guci do të çlio¨rohet përgjithmonë dhe do të hyje në kufijtë e Shqypnisë.
2)- Kryesia e këtij Komiteti u takue me gjeneralin dhe u bisedue gjërësisht me Ekselencën e tija për nji orë e gjysëm.Ekselenca,gjenerali natha se „ një shtet shqiptar do të krijohet por nuk mund e mendojë se nga lindja e Shqipërisë të përmblidhen Shku e Prishtinë“.Pra nga kjo deklaratë del qartë se mbrenda kufijve etnik të Shqipnisë përfshihen Plava me Gucinë,Peja ,Gjakova,Prizëreni,Gostivari.Por edhe Ohri,Shkupi e Prishtina patjetër do të shpetojnë“
( Arkivi Qendror i Shtetit , fondi 846 , dosja, 8 , fleta 4 )
Një vlerë tjetër me dimension kombëtar,ishte përkujdesja që Komiteti i Kosovës tregonte për kufijtë jugorë të Shqipërisë.Mbarimi i luftës së Parë Botërore jo vetëm nuk solli ndonjë siguri të kufijve shqiptare por përkundrazi ata mbetën kurdoherë të rrezikuar sa prej lakmite të fqinjëve,aq edhe prej luftës së verbër politike për pushtet të forcave të mbrendshme Shqiptare.Kësisoj,çetat e andarteve greke,të përkrahur veçanërisht prej kishës ortodokse greke,ndërmuarën aventura të reja në drejtim të Korçës e Gjirokastrës duke u kujtuar Shqiptarëve se lufta për Vorio-Epirin do të ishte tepër e gjatë dhe me pasoja të dhimbshme për fshatarët e pa mbrojtur.Kryesia e Komitetit të Kosovës,duke ndjekur nga afër këto zhvillime në jug të atdheut,ndërmori veprime konkrete sidomos përmes degëve të saja në Ohër,duke bashkërenduar punët e detyrat luftarake me patriotët shqiptarë të trevave të Korçës e Gjirokastrës.Kjo kryesi përshëndeti guximin dhe nisiativën e disa nacionalistëve në radhët e Ushtrisë Kombëtare të cilët në krye të ushtarëve marshuan drejt jugut të atdheut tonë.Në një qarkore të atyre ditëve,Komiteti i Kosovës,deklaronte ; „Burrat e Shqipërisë, nën komandën e oficerëve shqiptarë,nën udhëheqjen e Sali Butkës,i zunë vendet strategjike dhe i informuan botën se Korça ka për të qenë një Izmir i dytë për greqinë.“(Arkivi Qendror i shtetit, fondi 846 dosja 47, faqja 3 ).
Por dhelpëritë greke nuk mundën të kishin një stacion të përhershëm qëndrimi.Ata që mijëra vjet më parë patën shpikur kalin e drunjtë për të rrënuar shpresa te trojanëve,tani gjejnë kohë të „ulin nervat“ me Italinë e të bëjnë pazare në kuriz të tërësisë teritoriale shqiptare.Kësisoj,në mënyrë shum të fshehtë mbyllën pazarllëqet e Minstrit të Jashtëm Italian,Tommaso Tittoni,me Vorioepirin „e famshëm“ Venizellos me 29 korrik 1919.Në marveshjen e firmosur prej të dyve,thuhej shprehimisht që në Konferencën e Paqës,Roma do të mbështeste me çdo mënyrë aneksimin e Korçës dhe Gjirokastrës prej Greqisë,ndërsa kjo e fundit do të përkrahte mandatin italian mbi Shqipërinë si edhe aneksimin e plotë së Vlorës prej Italisë.
Lëvizjet politike të diplomatëve shqiptarë,në konferencën e Paqës,në Paris,ishin gati kaotike.Vajtja aty e tri-katër delegacioneve,tek e mbramja ishte tregues i një përçarjeje në lëvizjen atdhetare shqiptare.Duke mos rënë në unison,në kërkesat e tyre,politikanët shqiptarë,përpos të tjerave,ndikuan në marrjen e vendimeve sa ma të shenjta prej kokave të përgjumuara të diplomacisë së kohës. Natyrisht,duhet theksuar kështu qëndrimi amerikan i cili synonte pavarsinë dhe vetvendosjen e shteteve duke mos ndarë kurrsesi këta në të vegjël e të mëdhenj.Një rezonancë tronditëse përsa u përket ndjenjave kombëtare,shihej dukshëm prej antarëve të Qeverisë së Durrësit,të cilët patën filluar të manifestonin në potencë prirjet dhe qëndrimet e tyre proitaliane.Përballë kësaj gjendje,sërish u vu në provë besa e burrave për mos të lënë në baltë nënën e tyre të sulmuar prej lakmive të fqinjëve nga jashtë dhe verbërisë së bijve nga mbrenda.Rrethet atdhetare në Korçë,Gjirokastër e Vlorë filluan organizimin e armatosur të tyre duke kritikuar haptaz qëndrimin e qeveritarëve të Durrësit.Prej tyre u lëshua kushtrimi „Atdheu në Rrezik“,dhe unë mund të them me plot bindje se , thirrja u mirëprit sakaq prej Komitetit të Kosovës duke u shumëfishuar në valë të tëra drite,force,besimi e sublimiteti në krejt veriun e Shqipërisë. Në krye të kësaj lëvizje të dalë prej gjirit të popullit (ashtu siç del llava prej maleve),organi i komitetit të Kosovës,në këto momente do të shkruante : „ Askush nuk mund të ketë të drejtë dhe forcë që të ndaloj një komb fisnik,që të mos vdese,kur atdheu i tij gjendet në rrezik të coptimit,pa kurrfare arsye tjetër,vetëm si ajo përralla e ujkut me qingjin“.( Gazeta „Populli“ 27 janar 1920 ).
Ajo çka do të përcaktonte qëndrimin e mëtejshëm konseguent në kahjen kombëtare të komitetit të Kosovës,ishte padyshim veprimtaria shumëdimensionale në prasg dhe pas punimeve të Kongresit të Lushnjës.Ky kongres,për vetë situatën që kalonte Shqipëria,nën qiellin e ndezur të intrigave ballkanike,do të mbetej përpos të tjerave një gurrë prove përgjithkend që e quante veten atdhetar dhe punonte si i tillë.Një sërë qarkoresh të këtij komiteti në ato kohra,provojnë edhe sot mendimin e madh se atdheu përpara se të duhet me fjalë e parrolla,duhet me veprën tënde. Pragkongresi i Lushnjës,ishte një punë kolosale jo vetëm e Komitetit të Kosovës por e krejt atdhetraëve shqiptarë. Pasi u nxuarën në shesh „ të palarat“ e „burrave“ që donin dhe punonin për protektorat Italian, intelektualët dhe atdhetarët shqiptarë,me anë të disa peticioneve dërguar Fuqive të Mëdha të Evropës dhe Amerikës,bënë të qartë mendimin e popullit tonë se ai mund të jetonte i lirë,të vet qeverisej dhe të punonte për mbrojtjen e tij jo vetëm pa ndihmën e të tjerrëve,por sidomos pa pranuar që në fatet e tij të futeshin intriga të kombeve të tjerë.Kësisoj,nëse nëse në kancelaritë evropiane,me 14 janar të vitit 1920,firmosej coptimi i plotë i Shqipërisë prej Italisë,Francës dhe Anglisë,në trojet tona,nis të fryejë një furtunë e revoltave të pandërprera,të fuqishme, mbarëkombëtare të ideuara në Shkodër,të miratuara e përkrahura në krejt viset ku flitet shqip.Sigurish se çmimi i kësaj revolte popullore do të ishte shum i madh.
Së pari, u vra në Shkodër,më 10 janar të këtij viti,ideatori dhe redaktori i gazetës „Populli“ Sali Nivica.Dora vrastare,duke shtënë mbi te,kujtonte se kjo gazetë,tribun e Komitetit të Kosovës,do të heshte.Ajo s’ndodhi.Ajo s’ka ndodhur kurrë me shpirrtin fisnik të shqiptarëve të cilët përballë vrasjeve makabre janë bashkuar me forcat e tyre duke dëshmuar unitetin e tyre përballë rrezikut egzistencial.Por në prag të Kongresit të Lushnjës,vritet prej dikujt të shitur tek fashizmi italian Abdyl Ypi i cili ishte duke shkëmbyer mendime qetësisht në Lushnjë,me mikun e bashkëpuntorin e tij të vjetër,Sali Gjykën.Rëketë e gjakut të tij të derdhur,dëshmonin jo vetëm atdhetarinë por edhe ate shpirt të papërkulur ndaj çdo lloj shantazhi e dhune.Pa dashur të bëjmë këtu një analizë të punimeve me vlera të Kongresit të Lushnjës,mendoj se duhen rikujtuar pikërisht ato tri vendime të rëndëishme të tij,të cilat parë në aspektin e ngjarjeve të sotme,u ngjajnë tri rrugëve të mundshme për datë biblike për ruajtjen dhe mbajtjen të gjallë vetëdijen kombëtare të shqiptarëve.
Që në krye të herës,Kongresi i Lushnjës,duke qenë zëdhënës i aspiratave shekullore të popullit shqipëtar,u shpreh se do të derdhej edhe pika e fundit e gjakut „ kundër gjdo vendimi që do të vinte në rrezik tërësinë toksore dhe pavarsinë e tyre të plotë“. Kjo frymë emblematike e ndjenjës kombëtare,përbënte sakaq një grusht të rëndë në tavolinën e bisedimeve të konferencës së Paqës,e cila me të drejtë mund të quhej si një tavolinë kasapi ku trupi i Shqipërisë coptohej e ndahej sipas orekseve të fqinjëve tanë. Vendimi i dytë i rëndësishëm i këtij Kongresi ishte mosnjohja e Qeverisë së Përkohshme të Durrësit(duke e quajtur ate si antikombëtare) si edhe zgjedhja e Qeverisë së re.Mjafton të përmendim emrat e këtij kabineti dhe çdo lexues i pasionuar në historinë tonë e kupton se drejtimin e shtetit shqiptar të asaj kohe e merrnin burra të tillë si ; Sulejman Delvina,Eshref Frashëri,Mehmet Konica,Sotir Peci Hoxhë Kadriu e tj. Së treti,duhet thënë se ky kongres,historik,pas zgjedhjes së një këshilli të Lartë prej katër vetësh,zgjodhi edhe një Këshill Kombëtar duke bërë një hap përpara në drejtim të demokratizimit të krejt jetës së vendit.Ajo çka vlen të thuhet për mbarvajtjen e punëve të këtij Kongresi,është padyshim ndjenja e lartë e sakrificës e krejt popullit të Myzeqesë si edhe e kuadrove nacionaliste të Ushtrisë Kombëtare Shqiptare. Sidoqoftë në këtë rrafsh vlen të përmenden edhe një sërë masash të marra prej Komitetit të Kosovës i cili parashihte në këtë kuvend të burrave shqiptarë edhe një zgjidhje e frymë të re ndaj problemit të Kosovës.E vërteta është se kjo pjesë e shqipërisë,e ndarë padrejtësisht prej trungut të shtetit amë,u përfaqsua në Kongresin e Lushnjës prej tri trimave : Rexhep Mitrovica,Xhemal Prishtina dhe Hysni Curri.Veçanërisht në debatet për trojet shqiptare të coptuara,elokuenca dhe fjala e trimërore e Rexhep Mitrovicës,ngriti peshë zemrat jo vetëm të kongresistëve por të krejt atyre shqiptarëve që ndiqnin me vëmendje punimet e këtij kuvendi.Idetë e shpalluara prej kohësh të komitetit për Mbrojtjen Kombëtare të Kosovës,u shpallosën në Lushnjë nëpërmjet delegatëve të Kosovës e Dibrës duke elektrizuar situatën dhe duke u kujtuar të gjitha zyrave të kancelarive evropiane se përderisa shqipëria të ishte e gjymtuar,Ballkani kurrë nuk do të kish qetësi e paqë.Mendoj gjithashtu se jehona e këtij kuvendi ishte mjaft e madhe,dhe se reputacioni i Komitetit të Kosovës gëzonte veç rritje,kur prej qeverisë së Kongresit,legjendari Bajram Curri,merrte detyrën e Ministrit pa protofol në Mbrojtjen Kombëtare Shqiptare.Madje,jehona e kësaj zgjidhje politiko-ushtarake u ndje deri në shtypin e asaj kohe kohe në beograd.Zhurma e propagandës serbe u ndje gjithsesi edhe pas emërimit të Hoxhë Kadriut,kryetar i Komitetit të Kosovës,në funksionin e Ministrit të Drejtësisë,të qeverisë të dalë prej këtij Kongresi.Vizioni i kryesisë së Komitetit të Kosovës,lidhur me pjesmarrjen e tij në sociopolitikën shqiptare të kohës,është jo vetëm i plotë por sidomos tejpamës.Ky vizion,potencon pjesmarrje dhe veprim energjik mbarëkombëtar të Komitetit që në programin e tij.Kështu,pas një organizimi të mbrendshëm pas vitit 1920,në këtë program,përpos të tjerave shprehej qartë ;
-Nye 14 –
Detyrat e Komitetit Qendror janë ;
a– Me i dhanë një drejtim të mbarë politikës së mbrendshme e të jashtme të qeverisë.
b – Me e përbërë një pari të fortë në parllamen e cila do t’i ndihmojë e do t’i përkrahet qeverisë duke u arvatur t’i dergojë në vend dëshirat kombëtare bashkë me dëshirën që e ushqejnë kosovarët
c – Me u përpjekë me mjete politike për shpëtimin e Kosovës qoftë edhe pjesërisht.
d – Duke ju drejtuar shteteve të mëdha,të sigurohen të drejtat politike e shoqërore të bashkëkombasve që kanë mbetur në Kosovë.
e – Me u përpjekë për ta përmirsuar gjendjen ekonomike të kosovarëve emigrantë ose t’u përgaditet këtyre vendbanimet.
-Nye 15-
Detyrat e degëve janë identike me ato të Komitetit Qendror,duke i ndihmuar këtij për qëllimet e tija që u përmenden në Nyjen e sipërm.
( Arkivi Qendror i Shtetit, Fondi 846 , dosje 13 , fleta 2 ).
Edhe pse historiografia shqiptare,ka heshtur rreth fjalimeve të zjarrta dhe objeksioneve largëpamës të deputetëve të Kosovës e Dibrës në parllamentin shqiptar të viteve 20 të këtij shekulli,vërteta natyrisht e gjakosur,ka dalë. Të udhëhequr prej ideve e vendimeve të Komitetit të Kosovës,këta deputetë kanë ngritur zërin fort në rrafshin e kërkimit të të drejtave elementare njerzore që u mohoeshin shqiptarëve në Kosovë,Maqedonin Shqiptare e Mal të Zi,prej monarkive ballkanike, njëherazi ato nuk e ndërprenë luftën dhe përpjekjet edhe në aspektin diplomatik.
Kështu në vitet 1921 – 1923, i dërguari i Komitetit të Kosovës për Gjenevë,Bedri Pejani,zhvillon një aktivitet të dendur diplomatik e politik lidhur me çështjen e Kosovës.Janë dhjetra peticione të tij dërguar zyrave të Fuqive të Mëdha,por edhe mjaft shkrime publiçistike që hedhin në dritë mbi masakrat serbë në trojet shqiptare.Krejt hapur,duke iu kundërvënë propagandës jugosllave,Pejani lëshon thirrjen e madhe se pas fasadave butaforeske të mashtrimeve serbë,vijnë kryqzatat e sulmit mbi Shqipërinë e mbetur pas coptimit të vitit 1913 të ngjajshëm me ato të car dushanit.
Pak kush prej historianëve shqiptarë,është ndalur të hulumtoje mbi rrjedhat tragjike të këtij Komiteti pas vitit 1924.Ky tragjizëm,nuk ka të bëjë asesi me dobësinë e radhëve të këtyre burrave ndaj besës së dhënë atdheut.Ajo është diçka më e thellë,ajo ka të bëjë me « Hamzat Kastriotët » e Shqiptarisë.U lanë krejt në harresë,në përbuzje,burra të tillë si ; Hoxhë Kadria,Hasan Prishtina,Sali Gjuka,Mit’hat Frashëri,Aqif Pashë Elbasani,Abdi bej Toptani,Rexhep Mitrovica,Bedri Pejani,Hysni Curri të cilët ishin dhe mbetën nderi i këtij komiteti dhe i krejt trojeve ku flitet shqip. U vra Bajram Curri ky komandant legjendar i dhjetra betejave për Kosovë e Dibër.Mercenarët bellorus dhe dora vrastare që merrte florinj prej beogradit shoven godiste lulen e patriotizmit dhe atdhetarisë shqiptare.Sigurisht se trimat nuk frigoheshin.Pas vrasjes të Bajram beg Currit,Komiteti i Kosovës dërgonte qarkoren :
„ KOSOVARË ! Përmblidhuni pra rreth idesë së naltë për të cilën Bajram Curri,kreu ma i lartë i Komitetit tonë luftoi dhe vdiq. Pse në këtë botë vetëm ideja nuk vdes,e pse as plumbat e tradhëtarëve,as intrigat e Pashiçit,nuk kanë si ta mbajnë në rrobëri popullin e Kosovës ! „
Burrat Shqiptarë betoheshin mbi varret e vëllezërve të rënë në fushën e nderit, e fjalët e tyre jehonin e jehojnë në memorjen e kombit tonë .

SHTOJCË DOKUMENTASH TË ARKIVIT LIDHUR ME KOMITETIN
“MBROJTJA KOMBËTARE E KOSOVËS”

= “Pas organizimit dhe popullarizimit të Këshillit të Qendrës,interesimi për antarsim në organizatë rritej çdo ditë e më tepër.Midis antarëve të rinj përmendim Hamit Qullin dhe Fahri Gjilanin të cilët u betuan sipas rregullave të komitetit.Me ndërmejtsimin e Kadri Prishtinës u antarsuan në këtë organizatë edhe Aqif Pashë Elbasani,Bajram Curi të cilët u betuan pa ndonjë ceremoni. Njëkohësisht u krijuan degë të kësaj organizate edhe në qytete të ndryshme të Shqipërisë”.
( Arkivi Qendror i Shtetit, Fondi 846,dosja 9, fleta 2, dokumenti 707 / 978 ).
= “Pika e dytë e programit të 1 majit 1918 ,parashihte si detyre të Komitetit “MKK” që të protestonte kundër politikës antishqiptare të shfarosjes në masë,që kishin ndjekur e që mund të vazhdonin ta ndiqnin serbomëdhenjtë edhe në të ardhmen në Kosovë dhe në viset tjera shqiptare.Vlen të theksohet se në këtë pikë egzistonin dyshimet mbi politikën e Antantës pas Luftës së Parë Botërore ndaj problemit të Kosovës dhe viseve tjera shqiptare.Gjithashtu egzistonte dyshimi dhe frika për mundësinë e manipulimeve të mundshme në mes të Antantës dhe shovenistëve fqinj në dëm të interesave kombëtare të popullit shqiptar”.
( Arkivi Qendror i Shtetit , fondi 846 , Dosja 1 , fleta 100 ) .
= “Në një dokument,i cili mban vulën e Komitetit,datën 22.12.1918,dhe nënshkrimet e Bedri Pejanit dhe Hysni Currit,i shohim disa nga kërkesat e Komitetit drejtuar parisë dhe popullit shqiptar të Kosovës,ku kërkohet vigjilencë e madhe në ato rethana të vështira për atdheun.Kërkohej që të grumbulloheshin të holla për veprimtarinë e Komitetit dhe të dërgoheshin në Shkodër.Pastaj kërkohej që t’i dërgonin në seli të Komitetit në Shkodër statistikat e mbarë popullit shqiptar dhe serb për ato krahina,që ishin të numëruara në programin themeltar të Komitetit si dhe të propagandohej në masat popullore në Kosovë për aktivitetin dhe veprimtarinë e Komitetit”.
(Arkivi Qendror i Shtetit , fondi 846, Dosja 45 , fleta 7 ).
= “Qëndrimi i Komitetit të Kosovës ndaj Qeverisë së Durrësit
1- Të njoftohet se Komiteti i Kosovës nuk mund tu bëjë lutje italianëve e as nuk mund të marrë ndaj tyre angazhim.
2- Kërkohet qëndrimi i francezëve përkundër politikës së përgjithshme të Shqipërisë dhe ç’mendim dhe aspirata kanë ata për kryesinë e Esat Pashës.
3- Me ju shkrua letar malësive dhe me ju treguar mënyrën e veprimit.
( Arkivi Qendror i Shtetit fondi 846 , dosja 9 , fleta 66 ).
= “Në rastn kur Ushtria Kombëtare shkoi në Korçë për tu përballuar me shovinistët Grek, Komiteti i Kosovës me anë të një qarkorje informonte se ; “Burat e Shqipërisë,nën komandën e oficerëve shqiptarë nën udhëhqjen e Sali Butkës,i zunë vendet strategjike dhe informuan popullin se Korça ka për të qenë një Izmir i dytë për Greqinë “.
( Arkivi qendror i Shtetit , fondi 846 , dosja 47 ).
= “Programi i Komitetit të Kosovës për kryengritjen e vitit 1919 në Kosovë ishte :
1- Asnji kryengritës nuk guxon me i damtue shkiet e vendit,veç atyre që qendrojnë me armë në dorë kundër qëllimit shqiptar.
2- Asnji kryengritës nuk guxon me djegë shtëpia e me renuar kisha.
3- Plaçka ashtë jashta kryengritjes.
4- Asnji kryengritës nuk guxon me ba naj shemtim mbi trupat e të vramëve të anmikut as me çveshë ata anmiq që jesin dekun e të plaguem ose të xanë rob.
5- Veprimi ma i gjallë ka me kenë kundra ushtrisë,xhandarmërisë,kundra komiteteve të anmikut që kundërshtojnë me armë në dorë edhe në kjoftë se anmiku ban mizorina shqiptarëve pa armë me vete,ka per tju përmbajt plotësisht e rreptësisht katër pikave të nalt përmenura.
6- Nji shqiptar që e kundërshton luftën krahas me anmikun ose veç asht kundra qëllimit,ka për tu vra pa gjyq e pa afat kushdo që të jet.Por nji tradhëtar pa armë në dorë ka me u gjykue para gjygjit të kryengritjes e ka me u dënue mbas dokumentave e jo me përalla të hallkut.
7- Me të zaptuemit të nji shehri ose të nji katundi,serbët,shkijet e vendit ashtu edhe qarshia të rruhen me njerëz besnika e kryengritësit të ndjekin anmikun pa afat e pa bjerë asnji dakik nëpër shehre e katunde.
8- Kot e panevojë as gjaku i popullit tonë as gjaku i popullit anmik ska me mujt me u derdh.Por aty ku asht nevoja,nji kryengritës ska me guxue me krsye aspak gjakun e vet.
9- Ajroplanat,konsullat e shka ka që i perket këtyne,kan për ti ruejt me gjinde ma besnik e ma të marrun vesh.
10- Të vramët shqiptar s’kan për tu varrosur gjer sa të vij ndonji komisjon i huaj.Mizorinat e bame prej anmikut ka për të mbet shënue edhe për me i dëftue Evropës e Amerikës”.
( Arkivi Qendror i Shtetit , fondi 846 , dosja nr 2 , dokumenti nr. 708 / 045 ).
= “Komiteti kishte hartuar edhe kërkesat e kryengritësve të Kosovës më 1919,të cilat do t’i parashtroheshin qeverisë jugosllave siç ishin ;
1- Derisa të ipet një lajm mbi viset shqiptare që Konferenca e Londrës më 1913 i ka pas lanë nën Serbi,ushtria e Serbisë ka me qëndruar vetëm në qytete të caktuara duke mos u marr me punë civile.
2- Derisa të vendosen kufijtë në mes Shqipërisë e Serbisë nga Paqa e Versajës,xhandarmëria e policia e Kumanovës,Preshevës,Shkupit,Tetovës,Gostivarit,Kaçanikut,Ferizajit,Gjilanit,Prishtinës, Vuçitërnës,Mitrovicës,Rozhajës,Pejës,Plavës , Gusija,Prizëreni kanë për tu komanduar nga populli vendas,nga ato vendas që i beson populli.
3- Perlimtarët e krahinave të sipërpërmendura kanë për tu themeluar me vota të popullit.
4- Prefektët dhe nënprefektët kanë për ta qeverisur vendin sipas ligjeve civile pa i marr parasysh ndërlikimet fetare e kombëtare.
5- Fëmijët shqiptarë të mos shkojnë në shkolla serbe por të hapen shkolla shqipe.
6- Ti jepet fund plaçkës,vrasjeve pa gjygj dhe masakrimve kundër shqiptarëve.
7- Do të gjykohen nënpunësit civil e ushtarak që e kanë urdhëruar çdo vepër të paligjshme.
8- Qeveritarët e vendit do të dërgohen para gjygjit për çdo punë të paligjshme dhe sidomos për ato që i përkasin jetës,nderit dhe mallit.
9- Në gjygje kanë për t’u vendosur këshilltar të vendit të cilët do të zgjidhen me votën e hapët të popullit.
10- Ushtria serbe ka për t’u larguar urtësisht dhe pa prekur asnjë jetë të popullit prej atyre krahinave shqiptare që paqa e Versajës do ti bashkon me Shqipërinë politike.
11- Zbatimi i këtyre pikave ka me u kontrollue nga nji komision amerikan që mund të emërohet prej pushteteve të mëdha të Antantës”.
( Arkivi Qendror i Shtetit fondi 846 , dosja 29 , fleta 22 ).
= Njëkohësisht në trevat e Kosovës vepronin grupe të armatosura,nga të cilat mund t’i dallojmë për aktivitete të shquara ;
1)- Grupi i Drenicës në krye me Azem Bejtën dhe çetat e tjera të udhëhequra nga Mehmet Delia,Fazli Berani,Bajram Tërnavci,Ramadan Maliqi,Dan Derovci etj.
2)- Grupi i Rugovës udhëhiqej nga Kera i Sadri Bardhit, Mic Sokolit etj.
3)- Grupi i Pejës udhëhiqej nga Sali Rama,Gjon Taranca,Demush Rrahmani,Mal Bajrami,Sadik Cera,Ramë Kashi etj.
4)- Grupi i Gjakovës,Bajaram Curri,Zefi i Vogël,Ramë Binaku dhe nIman Ferizi.
5)- Grupi i Istogut, Beqir Rexha,Ramë Alia,Ramadan Shabani etj.
6)- Grupi i Rahovecit , Sadik Rama,malush Mariqi,Met Ymeri,bali Fezliu etj.
7)- Grupi i Prizërenit , Sali Shabani (Kabash),Mark Meteja,Deli Azemi,Hysen Esati etj.
8)- Grupi i Vushtrisë Mehmet Konjuhi,Azem Gjakja,Beqë Ramë Pantina,Vëllezërit Bajqinovci etj.
9)- Grupi i Shalës së Bajgorës përbëhej prej Habit Lubeqit-Mengjiqi e shumë të tjerëve.
10)- Grupi i Llapit,Ramë Vllasa,Osman Pollata,Hysë Popova,Tahir Uka,Sahit Repa etj.
11)- Rrethi i Prishtinës, Iljaz Reçaku,Ibush Vuçitërnalia,Gjekush Bajraktari dhe Adem Reçaku.
12)- Grupi i Karadakut (Mali i Zi i Shkupit) kumanovë-Gjilan, Gel Guri,Lot Vaku,Ali Nekushtaku,Bexhet Runica etj.
13)- Grupi i rrethit të Ferizajit Ymer Devetaku,Rexhep Berisha,Bislim Tahiri etj.
Kurse nga grupet kaçake jashtë territorit të kosovës dallohet ai i Kërçovës i udhëhequr nga Kalosh Dan Zajazi “.
( D. Rushiti , lëvizja kaçake në Kosovë , Prishtinë 1981 , faqe 92 – 93 ).
= Shumica e luftëtarëve të Kosovës në Shkodër kalonin jetë të mjerueshme.Këta luftëtarë qëndronin duke pritur përmirësimin e gjendjes por në Kosovë kishte vetëm forcim të pushtetit ushtarak nga serbët me qëllim kolonizimin e Kosovës me element sllav.Sipas dëshmive,në të gjitha anët e Kosovës prej të burgosurve merren nga pes mijë gjer në tetëdhjet dinarë rryshfet për lirimin e tyre”.
( Arkivi Qendror i Shtetit fondi 846 , dosja 35 , fleta 37 ).
Kjo shtojcë dokumentash ua dedikoj studjuesve dhe historianëve shqiptarë për ato periudha.Historia nuk njeh lëmosha të servilosura të çasteve politike,ajo të mban ose të hedh në kosh plehrash.Historianët duhet të jenë përgjegjës të shkencës,duke shpalosur të vërtetat historike dhe jo karkalecë të miopëve politik,e aq më keq në shërbim të shkecës antishqiptare.
Bern-Zvicë

Kur nisi sllavizmi e myslimanizmi i shqiptarëve?

June 1, 2015 by dgreca

Kronisti papnor tregon se si popullata shqiptare nisi të kthehet në fenë myslimane, që të mbronte kokën e dinjitetin nga terrori i priftërinjve serbë, të cilët i solli Turqia, megjithëse në Pejë e Dardani, nuk pati serbë. Ndërkaq ishin marrë vesh që priftërinjtë serbë të bënin terror, kurse sundimtarët turq t’u ofronin më zemërgjerësi shqiptarëve vendës të konvertoheshin në fenë myslimane, ose të mbeteshin bujkrobër të Patrikanës./
Nga Gani MEHMETAJ/
Në Dardani, pjesë e Shqipërisë etnike, veziri i madh i Perandorisë Otomane, serbi Mehmet Pashë Sokoloviq, caktoi të vëllanë, peshkop të Patrikanës së Pejës, duke i dëbuar priftërinjtë ortodoksë shqiptarë, por edhe ata bizantinë, sipas marrëveshjes me Sulltanin. Të njëjtën gjë e bëri edhe në Kishën e Deçanit, e në të gjitha kishat bizantine deri në Nish. Pakkush e di se në Kishën e Deçanit, pjesë e kishave shqiptare, Onufri e ka bërë një pikturë murale me vlerë të madhe artistike. Historianët e sotëm serbë e fshehin këtë fakt, ose e lënë në heshtje, ashtu sikurse e lënë në heshtje faktin se në Kishën e Deçanit meshat i mbanin shqiptarët ortodoksë, sepse serbë në atë krahinë të Dukagjinit nuk pati asnjë për be.
Me konsolidimin e priftërinjve serbë të caktuar nga Stambolli, raportonte një relacion i priftit katolik shqiptar nga Peja, drejtuar Vatikanit, nisi terrori i priftërinjve serbë ndaj popullatës shqiptare me ndihmën e zabitëve turq. Perandoria Osmane që e qeveriste këtë qytet më tërë Dardaninë jo vetëm nuk i mbronte fatkëqijtë, por ankesat e tyre i kthente mbrapsht, duke deklaruar se nuk përzihej në punët e brendshme të kishës. Ndërkaq ishin marrë vesh që priftërinjtë serbë të bënin terror, kurse sundimtarët turq t’u ofronin më zemërgjerësi shqiptarëve vendës të konvertoheshin në fenë myslimane, ose të mbeteshin bujkrobër të Patrikanës. Kronisti papnor tregon se si popullata shqiptare nisi të kthehet në fenë myslimane, që të mbronte kokën e dinjitetin nga terrori i priftërinjve serbë, të cilët i solli Turqia, megjithëse në Pejë e Dardani, nuk pati serbë. Kështu qeveritarët otomanë luanin lojë të dyfishtë. Ndërkaq, rugovasit, që e mbronin Patrikanën e Pejës, nisën ta braktisin këtë kishë, duke u mbyllur në gëzhojën e tyre, ose u tërhoqën në bjeshkët e mjegullta. Qyteti me rrethinë iu nënshtruan terrorit të shkombëtarizimit e konvertimit.
Gjendja paraqitej e rëndë edhe në territoret e tjera etnike, ku pushtetin shpirtëror e mori Patrikana e Stambollit dhe Qeveria turke, duke i detyruar shqiptarët të dëgjonin predikimet e lutjet në gjuhë të huaj. Nisi shkombëtarizimi i shqiptarëve ortodoksë ose kthimi i tyre i dhunshëm në myslimanë. Shqiptarët katolikë e mbronin gjuhën e fenë prapa maleve të mjegullta, ose në qytetet e fortifikuara.
Është cinike farsa e historianëve serbë kinse për shpërnguljen e madhe të serbëve nga Kosova në Panoni (Vojvodinën e sotme), që ishte tokë austriake. Kronistët e kohës nuk e shënojnë asnjë serb në Kosovë, ashtu sikurse nuk e shënojnë asnjë serb në Panoni. Përkundrazi, shkruajnë për arbërorë të fisit të Kelmendit që u shpërngulën në ultësirat e Panonisë (pinjollët e të cilëve ishin të pranishëm deri në luftën e fundit kroate-serbe në këtë meskufi), të cilët së bashku me shqiptarët myslimanë iu kundërvunë Perandorisë Osmane, ndërsa e pësuan keq, meqë austriakët u mundën nga kolera që e mbërtheu Ushtrinë austriake.
Në vend të Vjenës, aleate e shqiptarëve, Rusia bëhej faktor gjithnjë e më i fuqishëm. Nga presioni i Rusisë, e cila nisi të forcohej, duke e dëbuar Turqinë nga territoret e pushtuara, pozita e shqiptarëve vështirësohej, sepse ishin në mes dy të këqijave: të pranonin fenë myslimane, gjithnjë e më agresive, ose të hidheshin në kthetrat e kishës pansllaviste, që e pronësoi popullatën ortodokse, sepse gjuha shqipe, e vetmja gjuhë në Gadishullin Ilirik, ndalohej edhe me fermanë të Sulltanit.
Shqiptarët ortodoksë, që u shuan në kombet e tjera janë kaptina më e dhimbshme e historisë sonë, sepse dikur përbënin më shumë se gjysmën e popullatës në veri të Shqipërisë deri në Nish dhe në jug deri në Peleponez. Nga konvertimi i arbërorëve ortodoksë dolën pjesa dërmuese e shqiptarëve myslimanë. Natyrisht edhe arbërorët katolikë, që jetonin në rrafsh apo që nuk iu qepën maleve, i detyruan të ndërrojnë fenë. Ishim populli më tragjik jo vetëm në Gadishullin Ilirik, por edhe në tërë Evropën. Nga Perëndimi nuk patën asnjë ndihmë, nga Lindja na vinin goditje të njëpasnjëshme.

Qele-Kulla dhe flijimi i shqiptarëve për pavarësinë e Serbisë: Pinjolli i fisit të Kelmendit, Gjergj Pjetri (turqisht Karagjorgji, serbisht Gjorgje Petroviq) udhëhoqi kryengritjen e të krishterëve kundër Perandorisë Osmane në territorin e sotëm të Serbisë. Për ta ndëshkuar kryeneçësinë e tij, pushtuesit turq bënë hakmarrje të tmerrshme kundër shqiptarëve ortodoksë, kreu i të cilëve e udhëhoqi këtë kryengritje, ndërsa bajraktari serb, Milosh Obrenoviqi, një fshatar i pagdhendur që u pasurua në kohën e Turqisë, u lidh me turq dhe ua ofroi kokën e Gjergj Pjetrit, për ta qetësuar zemërimin e Perandorisë Osmane. M. Obrenoviqi me serbët e vet vranë në pabesi pinjollin e fisit të Kelmendit, kokën e të cilit ua dorëzuan turqve dhe e hapën rrugën për autonomi, duke u pavarësuar shkallë-shkallë.
Kështu kryengritjen kundër Turqisë në Serbinë e sotme e nisën shqiptarët, e vazhduan serbët me ndihmën e Rusisë, ndërsa e pësuan shqiptarët. Turqit bënë një masakër të paparë në qytetin e Nishit, duke vrarë mijëra shqiptarë ortodoksë dhe duke syrgjynosur mijëra të tjerë në Anadoll. Qele-Kulla, një pirg i tmerrit në qytetin e vjetër të Nishit, me 952 kafka të murosura, u bë sinjal alarmi, ndërsa Serbia e ndërtoi mitin e rezistencës me flijimet shqiptare. Shqiptarët e tjerë u kthyen në islam nga tmerri i terrorit turk, ose ia mbathën përtej Danubit.
Më shpalljen e pavarësisë së Serbisë, vala e shkombëtarizimit të shqiptarëve ortodoksë arriti kulmin, sepse ata gjendeshin në mes të dy shpatave: të vriteshin nga turqit, ose të kërkonin shpëtimin nga Rusia, e cila mori tutelën mbi ortodoksët e Ballkanit. Brenda kryeqytetit të tyre, Beogradit, serbët vranë të gjithë serbët e konvertuar në myslimanë, vranë edhe të gjithë myslimanët e kombeve të tjera, i zhbinë 200 xhami dhe i fshinë të gjitha gjurmët pesëqindvjeçare të sundimit turk. Nuk lanë asgjë nga trashëgimia e ndërtimi oriental.
Disa dhjetëra vjet më vonë, ushtria serbe me ndihmën e bandave kriminale-çetnikëve, nisi pastrimin etnik të Sanxhakut të Nishit, duke vrarë, apo shpërngulur të gjithë shqiptarët myslimanë (muhaxhirët). Në këtë territor shqiptar, mbeti vetëm një koloni jo e madhe ortodokse, me mbiemrat e tyre apo me emërtimet e katundeve Arbanas, Arnaut etj. , ndërsa përndiqeshin, sepse e flisnin gjuhën e vet. Brezi i ri nisi të fliste sllavisht, një sllavishte të zvetënuar, e cila edhe sot e kësaj dite dallon dukshëm nga sllavishtja serbe që ndërtohet mbi një sintaksë tjetër (sa do të dilte interesante po të bëheshin reportazhe nga televizioni me banorët e Nishit të sotëm, të cilët dikur flisnin shqip, ashtu sikurse në Ohër, në të njëjtën periudhë kohore. Sa do të kontribuonin historianët po të nisnin ndriçimin e kësaj periudhe dhe anketimet me banorët e sotëm të kësaj hapësire). Shumë banorë të territorit të Nishit e vinin në pah se janë ortodoksë, madje edhe në fund të viteve shtatëdhjetë të shekullit të kaluar, por asnjëherë nuk e thoshin se janë serbë, disa u shmangeshin përgjigjeve se cilit komb i takonin, sepse druanin, kurse të tjerët flisnin në mënyrë të papërcaktuar. Pjesa dërmuese e popullatës fshatare në territore të tëra të Serbisë deklarohen ortodoksë, por e shpërfillin përkatësinë kombëtare. Është çështje e mungesës së vetëdijes kombëtare? Ose nxirrte krye një përkatësi tjetër kombëtare e ndrydhur? Asnjëherë nuk është studiuar ky fenomen në kohën e ish-Jugosllavisë. Kjo ishte edhe më e theksuar ndër “serbët” e Kosovës.
Sllavishtja me sintaksë shqipe flitet edhe sot e kësaj dite nga ortodoksët e Kosovës, një e folme me të cilën në Beograd tallen, duke i quajtur “shqiptarë” “bashkëkombësit” e tyre nga Kosova. Shqiptarët e fundit ortodoksë vendës, ishin në rrethin e Pejës, Deçanit, Istogut, Vitisë e Gjilanit. Ata mbiemrave shqiptarë, ua shtuan mbaresat “iq”, apo “viç”, ashtu sikurse i patën edhe shqiptarët myslimanë e katolikë në kohën e terrorit serb. Shala, Gashi, Berisha, Lajçi, Dashi, Palbardhi, Kastrati, Pjetri etj. me mbaresat sllave ishin mbiemrat tipikë jo vetëm në Rrafshin e Dukagjinit, por edhe në Serbi e Mal të Zi. Pjesë të popullatës ortodokse të sllavizuar ka ende në katundet e Dukagjinit (Pejë: Sigë, Brestovik, Bjellopojë etj. apo të Komunës së Istogut: Zhakovë, në disa katunde të Drenicës etj ). Asnjëri prej tyre nuk e mohonte në vitet e shtatëdhjetë të shekullit të kaluar se të parët e tij flisnin shqip një ose dy breza para tyre, d.m.th. flisnin shqip deri në vitet njëzet të shekullit të kaluar.
Nuk kanë kaluar më shumë se 100 vjet nga periudha e shkombëtarizimit të shqiptarëve ortodoksë në Kosovë, apo 150 vjet nga koha tragjike e shuarjes së bashkëkombësve tanë në Serbinë e sotme dhe ne nuk e kemi asnjë dokument të publikuar për tragjedinë e tyre, as për proceset e asimilimit. Nuk kemi bërë asnjë përpjekje të ndriçojmë këtë periudhë, ndërsa është çelësi i kapërcimeve të mëdha.
Kujtesën e kemi aq të shkurtër, sa as emërtimet e shumicës së katundeve, lumenjve e rretheve në Kosovë, Maqedoni e në territoret etnike nuk i mbajmë në mend si ishin në gjuhën shqipe, para vitit 1923-25, kur i sllavizoi gjeografi i shtetit serb, Jovan Cvijiq. Shumicën e katundeve i quajmë edhe sot sipas gjeografit shkombëtarizues.

Me ndihmën e shqiptarëve kundër shqiptarëve: Për zemërplasje procesi i pavarësimit të Greqisë, ashtu sikurse pavarësimi i Serbisë kalonte nëpër të njëjtën fazë: kryengritjen e udhëhiqnin kapedanët e prijësit arvanitas-shqiptarë, shtetin e gëzuan grekët dhe të greqizuarit. Ndërkaq, grekët në emër të Zotit, i detyruan ortodoksët shqiptarë të mos flisnin shqip, ndërsa Serbia e Greqia i pavarësuan shtetet e veta me ndihmën e shqiptarëve, duke i persekutuar pastaj shqiptarët e të dy feve.
Në territore tjera etnike ku mbizotëruan shqiptarët, nisi sërish përndjekja e predikimit të fjalës shqipe, herë nga kisha greke, herë nga kisha serbe apo nga Turqia. Territore të tëra ose u spastruan, ose popullata u detyrua të bjerrte gjuhën e traditën. Shqiptarët ortodoksë në Perandorinë Osmane në Veri quheshin “shki”, në jug “grekë”, shqiptarët myslimanë, emërtoheshin “turq”, ndërsa shqiptarët katolikë “latinë”. Kombeve të tjera nën sundimin e Perandorisë Osmane, Stambolli ua lejonte të quheshin sipas kombeve që u përkisnin, u lejohej gjuha e predikimi fetar. Shkollat shqipe ishin rreptësisht të ndaluara, shkollat serbe e greke lejoheshin, madje stimuloheshin në territoret shqiptare.
Këto goditje fatale Perandoria Osmane i bëri, sepse shqiptarët treguam shenja dobësie, sepse pranuan konvertimin, megjithëse bënë luftë kundër pushtuesve si asnjë komb tjetër. Fillimi i konvertimi të shqiptarëve në myslimanë, pas terrorit të egër, ua shtoi oreksin turqve, ua nxiti fantazinë e shpresën se do t’i përdornin në shkallë të gjerë kundër popujve të tjerë dhe se me ndihmën e tyre do t’i ruanin zotërimet e interesat në Ballkan. Edhe serbët u dhanë vezirë e qeveritarë Perandorisë Osmane, madje më shumë sesa shqiptarët, mirëpo në çastin vendimtar ua kthyen shqelmat pushtuesve, natyrisht me ndihmën e Rusisë, duke u shkëputur nga ndikimi fatal turk. Shqiptarët u vonuan. Prandaj Stambolli e ndaloi shqipen, e persekutoi alfabetin, predikimin, duke ndaluar çdo shprehje të veçantive kombëtare, me shpresën se do të na shkombëtarizonin, përkatësisht se do të na turqizonin, ashtu sikurse bënë me miliona shqiptarë myslimanë, madje edhe me shqiptarë katolikë të rretheve të Vitisë e Gjilanit.
Marre Nga libri “A di Zoti shqip”, që doli këto ditë nga shtypi.

Perkujtim, në 98 vjetorin e vdekjes së Imzot Nikollë Kacorrit…

May 31, 2015 by dgreca

Nga Pjeter Logoreci-Wiene/
Në rastin e 98 vjetorit të vdekjes së kolosit atdhetar Imzot Nikollë Kacorrit, arkitektit të pavarsisë së Shqipërisë dhe të krijimit të shtetit shqiptar, dëshëroj me këtë shkrim ti bëj atij një homazh, për kontributet e tij të pamohueshme që ka dhënë për të mirën e kombit shqiptar. Ndër shkrimet e tjera që kam bërë për Imzot Kacorrin, kam sjellë dokumenta dhe informacione të panjohura mbi ngjarjet e komplotet e autoriteteve turke për arrestimin e tij, pasi i shqetësonte aktiviteti i tij atdhetar në favor të organizimit të popullit në kryengritje për liri e pavarsi.
Në këtë shkrim, në kujtim të Imzot Kacorrit, dëshëroj të sjell disa dokumenta të panjohur, të cilët janë pjesë e dosjes PAVARSIA që gjindet në arkivën shtetërore të Vjenës. Informacione dhe telegrame të konsullatave austriake të Durrësit, Vlorës e Shkodres që lidhen me situatën politike para dhe pas shpalljes së pavarsisë. Dokumenta mbi krijimin e senatit të parë shqiptar, listat emrore të senatorve si dhe një përshkrim të shkurtër biografik për cdo njërin prej tyre. Eshtë për tu shënuar fakti që kjo dosje është parë me dhjetra herë nga studiues apo historian të ndryshëm shqiptar nga të gjitha trevat tona, por dokumentat ku shkruhej për Imzot Kacorrin kanë qënë „jashtë interesit“ të tyre (e për rrjedhojë të pabotuara), sikurse kanë qënë “jashtë interesit” per 94 vjet edhe varri dhe eshtrat e tij. Sic duket, kjo nga një ndikim i fortë komunist dhe antikristian i diktaturës, pasi Imzot Kacorri shihej si prift katolik dhe ishte i padëshërueshëm për regjimin e Tiranës.
Sipas përjetimeve që pata personalisht më pas, në ditët e pluralizmit (gabimisht besova se erdh demokracia), sjellja ndaj këtij kolosi të lirisë dhe shqiptarisë ishte e njëjtë. Interesimi nga shteti postkomunist për këtë figurë vazhdonte të ishte i pakët. Qëndrimi i qeverisë dhe diplomacisë shqiptare në rastin e sjelljes së eshtrave, ishte i turpshëm dhe mospërfillës. Më parë nuk kisha dashur ta besoj, por shpesh më sillej në kokë pyetja…: …përse në monumentin e pavarsisë në Vlorë nuk ishte Imzot Kacorri, por edhe Luigj Gurakuqi, që të dy përfaqësues të bashkësisë katolike??? Dhe nje përgjigje e mora ditën e riatdhesimit të eshtrave të Imzot Kacorrit në Shqipëri, ku pervec popullit të thjeshtë pa dallim feje apo ideje, në Rinas nuk priste asnjë autoritet nga politika apo administrata e shtetit, megjithëse i kisha informuar.
Shumë përsonalitete të hueja dhe shqiptare janë shprehur për ndihmesën, kulturën, karakterin dhe atdhetarizmën e Imzot Kacorrit. Ndër përsonat që pat kontakte të shumta e që e njohu nga afër atë, ishte dhe Mustafa Merlika Kruja. Në numrin 9 të revistës Hylli i Dritës të vjetit 1938, në shkrimin: … “Shqiptari” i 1912-tës. Shqiptarizma në qarkun e Durrësit”.. -, autori Shpend Bardhi (pseudonim i Mustafa Merlika Krujës) mbasi përshkruen realitetin e situatës të ndezur në Durrës, i dedikon Imzot Nikollë Kacorrit këto fjalë:….Mu në ballë të shqiptarve të Durrësit, zjarrm e flakë për idealin kombëtar, shohim Dom Nikollë Kacorrin. Përfaqësonte atje (në Durrës) kryepeshkopin e kryedioqezit të Durrësit, qi e kishte qëndren e vet në Delblinishtin e Kurbinit. D. Nikolli ishte prej origjine malsorë; prej Lurës pitoreske atje nalt ndërmjet Matës, Dibrës e Mirditës. Kishte lemë në nji familje muslimane, mandej rritun e mësuem në seminarin e Shkodres. Shkonte e i shihte shpesh të vetët, e i donte shumë. Edhe ata e dojshin. Vllazni e dame ndër muslimane e katolike s´asht e vetmja në Lure ajo e Kacorrve. E ky ndryshim feje s´e cenon aspak dashunin ndërmjet fiseve të nji vllaznije. Këtë dashuni ndërmjet muslimanve e të krishtenve, D. Nikolli, prej familjes e kishte shtrime për vehte në të gjithë popullin shqiptar. E adhuronte kombin e vet, e i donte të gjithë shqiptarët, të njohun e të panjohun. Gjithashtu s´kishte njeri qi t´a kishte njohun e mos t´a donte D. Nikollë Kacorrin, natyrisht vec anmiqve të shqiptarizmës. Qela e tij në Durrës ishte nji klub, qendra e atyne pak shqiptarve qi numroheshin n´atë qytet dhe vend vizitash, për të gjithë tjerët qi u takonte m´u pershkue andej, ishte nji votër kombëtare rreth së cilës cdo zemër shqiptari mbushej me afsh atdhetarie e mund të shfrente lirisht.
Kurse në numrin 11 të po kësaj reviste të njohur, të nëntorit 1938-të, në faqen 610, autori i këtij shkrimi Shpend Bardha i cuditur dhe i indinjuar njëkohësisht vijon: …..
N´u zgjata pak vecant përmbi kët´idealist të madh, e bana vec pse deri sod s´më ka ramë me këndue kund nonji rresht qi t´a permendë sado për zgrip emnin e tij, me gjithë qi ka qenë, përkrah Ismail Kemal Vlorës, edhe ndënkryetar i denjë i së parës qeverri shqiptare, i zgjedhun prej nj´atij Kuvendi Kombtar qi shpalli pavarsinë e Atdheut e qi mund të krahasohet, për randsin e tij historike, vetëm me Kuvendin e Lezhës të kryesuem prej Fatosit të Kombit këtu e gati nja pesë shekuj përpara……
Duke parë rolin që luajti Imzot Kacorri në organizimin e lëvizjeve të armatosura në malsitë e Krujës e Kurbinit, që detyruan Stambollin të pranojë realitetin e ri shqiptar, mund të thuhet me siguri, që kontributi i Ismail Qemalit në diplomaci dhe i Imzot Kacorrit në organizimin e kryengritjeve antiosmane, sollën pavarsinë e Shqipërisë, të shumëpritur në shekuj. Mbasi njihte mirë punën e Imzot Kacorrit për pavarsimin e vendit, përfaqësuesi i Gjirokastrës në asamblenë kombëtare, Veli Efendia, e propozoj atë të jetë zëvendësi dhe krahu i djathtë i Kryeministrit të parë shqiptar Ismail Qemalit.
Ditët e sotme nga shteti po bëhen përpjekje, shumë të debatuara nga masat e gjëra të popullit, familjarët, shtypi dhe historianët, për rivarrosjen e eshtrave të Isa Boletinit pranë Ismail Qemalit në Vlorë, por nuk kam dëgjuar (ndoshta është përsëri jashtë interesit të shtetit) të njëjtën gjë për heronjtë e kombit Imzot Nikollë Kacorrin e Luigj Gurakuqin. Uroj dhe shpresoj që vendi ku gjindet varri i Imzot Kacorrit në Durrës, të jetë po ashtu (si në Vlorë) një vend pelegrinazhesh për të gjithë rininë dhe cdo shqiptar patriot, në shenjë respekti dhe falenderimi për sakrificën e vetmohimin e tij, për një Shqipëri të pavarur, të lirë nga errësira qindra vjecare e pushtimit, Shqipërinë që gëzojmë ne sot. Shpresoj që shteti e politika, do të kujtohen që të bëjnë një ndalesë në Durrës, për të vendosur një kurorë nderimi mbi varrin e atdhetarit Nikollë Kacorri!
Po ashtu uroj dhe shpresoj që do të rindërtohet nga shteti, shtëpia e shëmbur e liberatorit Luigj Gurakuqi në Shkodër, që shteti të marrë në mbrojtje edhe reliket e tija (teshat e gjakosura e të shpuara nga plumbat) që po shkatrrohen të mbyllura në terrin, pluhurin dhe mykun e muzeut të Shkodrës.
Bashkangjitur me këtë shkrim, për herë të parë po botoj nje fotografi të arkitektit të pavarsisë Imzot Nikollë Kacorrit, i cili është fotografuar nga miqtë e tij, pjestarët e familjes Marubi, fotografi që sot është pjesë e fototekës Marubi në Shkoder.
Wien, me 22.5.2015