Pjeter Logoreci – Dielli

VJENË- PJETËR LOGORECI: HISTORI SHKODRANE NË FOTOGRAFI

June 28, 2020 by dgreca

Nga Hazir MEHMETI, Vjenë/

Imazhi i trungut Logoreci jeton akoma në veprimtarinë për përparim kombëtar. Nipi i Mati Logorecit, Pjetër Logoreci në Vjenë dhe Fotoalbumi Historik me vlera kombëtare nga puna e tij 6 vjeçare në arkivat e Vjenës.

Pjetër Logoreci, pinjoll i familjes së madhe Logoreci, vazhdon traditën e shkëlqyer në shërbim të kulturës, artit dhe progresit kombëtar. Vjena, ku studiuan figura të njohura historike mes tyre edhe Logorecët, e ruan vazhdimësinë edhe në ditët tona nga pasardhësi i tyre, nipi i Mati Logorecit, Pjetër Logoreci. Të cilët një shekull ma parë, në Vjenë studiuen vëllezërit Kolë dhe Gjon Logoreci, i pari për ekonomi e financë dhe tjetri për agronomi.

Pjetri me lojën në skenën e Teatrit Popullor të Vjenës dha një shkëndi nga shkëlqimi i Aleksandër Moisiut një shekull më parë. Tani Pjetri krahas aktiviteteve të tij në institucionet e kulturës austiake, del me veprën e tij që është rezultat i kërkimeve të tij në arkivat austriake, të titulluar “Histori e Shkodrane në Fotografi“. Një album i mrekullueshëm e cilësorë i ndarë në 5 kapituj, duke filluar me Shkodrën, jetën, fasadat, personalitete e të përditëshmen e Shkodrës.

Në bisedën e tij, Logoreci, shprehë kënaqësinë e tij mbi hulumtimet e bëra në Arkivin e Shtetit Austriak, Arkivin e Bibliotekës Nacionale të Vjenës, Arkivin e Bashkisë së Vjenës, Arkivin e Bibliotekës së Universitetit të Vjenës dhe Arkivin e Bibliotekës së Universitetit të Gracit. Albumi i pasuruar me shumë foto të panjohura, që iu përkasin viteve 1908 deri 1916, është rezultat i një pune kërkimore 6-vjeçare. Çdo fotografi ka kartelën e vet, ku tregohet çfarë është, kush e ka bërë, kur është marrë dhe çfarë duket.

Veçohet kapitulli i dytë me fotografi nga pushtimi i Shkodres prej Malit të Zi, në të cilat pasqyrohet gjendja e mjerueshme e popullsisë, masakrat ndaj saj, plaqkitjet, vuajtjet në uri, bombardimi e shkatrrimi i qytetit nga pushtuesit. Në liber botohen fotografi nga skenat makabre, vrasjet, kufomat në këtë luftë për mbrojtjen e qytetit, ku çdo familje shkodrane kishte një person të mbetur në llogoret e Taraboshit në mbrojtje të territorit, dinjitetit dhe nderit shqiptar. Në bisedën me Pjetrin ai shprehet i emocionuar duke i ndjerë në shpirtë ato momente vuajtjesh për të cilat flasin aq shumë ato fotografi të kohës.

“Kur kam parë fotografinë e Portalit të Katerdrales së Shkodrës që mban emrin Shën Stefan, të njëjtë si Katedralja e Vjenës, kam mbetur i shtangur. Portali është një vepër arti, i punuar nga dora e Kolë Idromenos, me financimin e Austrisë e cila ka financuar edhe në ndërtimin Katedralës së Shkodrës. Për të shmangur abuzimet me financimet në ndërtimin e objekteve, konsullata austriake në Shkoder ka dokumentuar në fotografi të gjithë objektet e ngritura me këto donacione. Kështu gradualisht nga aty më lindi frymëzimi që të bëja një album për Shkodrën, edhe pse e dija që ishte vështirë, këkonte kohë, mund dhe shpenzime.”

Siç shihet nga dokumentet dhe fotografitë e panjohura që sjell libri, Idromeno kishte realizuar shumë vepra arti të cilat u dëmtuan në kohën e komunizmit, bie fjala tavani i Katerdrales i gdhendur me dru, shtatoret e ndryshme apo pikturat murale. Përveç Katedrales, Shkodren e stolisin dhe shumë fasada të njohura e madhështore siç ështe shetitorja kryesore e qytetit apo objekte të tjera disa prej të cilave u shkatërruan në kohën e komunizmit.

Shumë ndërtime të bukuar që ka Shkodra dalin të ideuara dhe të punuara nga Kolë Idromeneo, por edhe nga Gjergj Fishta dhe qyteti ju detyrohet shumë këtyre njerëzve, sidmos Idromenos. Logoreci shprehet i zhgënjyer nga indiferenca e pushtetarëve të Shkodrës dhe e shtetit, ndaj varrit të Idromenos apo të Marubit e një sërë personalitetesh të tjera, në varrezen e Rrmajit, që janë lënë të degraduara plotësisht. Këto emra të mëdhej të kulturës e shqiptarizmës janë kyçi i kulturës shkodrane dhe nuk duhen lënë në harresë, duhet të gjendet mundësia që objektet ku eshtrat e tyre prehen në amshim, të restaurohen.

Albumi është një kujtim me vlerë i një kohe të shkuar dhe homazh ndaj figurave madhore historike nga ajo periudhë. Është porosi për brezat që vijnë mbi nevojën e vlerësimit dhe respektit të luftës heroike për liri dhe progres kombëtar ku Shkodra është dalluar gjithnjë për aktivitetin e ndihmesen e saj në themelimin e kulturës e tabanit kombëtarë.

Promovimi i veprës pritet të mbahet në Vjenë sapo të krijohen kushtet normale nga pandemia. Secili mërgimtar ka nevojë ta ketë librin në bibliotekën e tij. Veprimtaria e Pjetër Logorecit në Vjenë është e vazhdueshme dhe me interes kombëtar. Vite më parë, ai ishte realizuesi i nxjerrjes dhe bartjes së eshtrave të Don Nikollë Kaçorrit, nënkryetarit të qeverisë së parë të Shqipërisë së pavarur të vitit 1912, e shpallur në Vlorë me kryetarin e saj të parë Ismail Qemalin.
Pjeter Logorecin e urojmë për veprën dhe i dëshirojmë atij sukses në hulumtimet e radhës.

Aleksander Moisi në kujtimet e aktorit austriak Fritz Eckhardt

February 27, 2019 by dgreca

Nga Pjeter Logoreci/

Ylli i skenës botnore Aleksander Moisiu/ 2-3 Moisiu në rolin e Montezumës/ 4-Vizatim Moisiu Montezum/Vizatim Moisiu në rolin e Montezumës/

Për teatrin gjermanishtfolës, aktori Franz Eckhardt, ishte një ndër figurat e dashtuna e sidomos për publikun vjenez. Edhe pse kishte krye akademinë e arteve në Vjenë për art dramatik, ai ishte edhe këngëtar, skenarist, libretist, kabaretist e regjisor. Nana e tij, një aktore teatri, e la jetim në moshen 9 vjeçare, ndërsa i ati, që ishte drejtor teatri në Vjenë, u vra nga nazistët gjatë fushatave kundër hebrejve.

Fritzi u ngjit në skenë si aktor ndihmës qysh në adoleshencën e tij, por karrieren e tij artistike, si profesionist, e filloj në moshen 24 vjeçare, si aktor i Teatrit Popullor të Vjenës përkrah aktorëve ma në za të kohës. Ai ishte multitalent. Përveç aktrimit ai shkruante pjesë të shkurta komedie apo muzikë, por i detyruem të mbetej si autor anonim nga frika e përndjekjes si çifut nga nazistët. Gjatë karrierës së tij shumë vjeçare, ai u nderue me urdhënat dhe çmimet ma të nalta për një artist, në teatër, film, si libretist e kabaretist.

Si autor ai shkroj disa libra ndër të cilët edhe një libër biografik me titullin “ Një aktor duhet të jetë i gjithëanshëm”, ku përshkruhet jeta e karriera e tij dhe përfshirja e tij në fushën e teatrit, muzikës, filmit por edhe kujtime e anektoda që i ndodhen në jetë dhe në skenë, ku përfshiheshin, aktorë e personalitete të famshëm.

Një ndër figurat e dashtuna dhe të respektueme për Fritzin ishte edhe aktori me origjinë shqiptare, gjeniu i skenës botnore Aleksander Moisi. Nëpërmes këtij shkrimi, dëshiroj me sjell për lexuesin shqiptar disa ndodhi apo anektoda që Fritz Eckhardt përjetoj me Aleksandrin tonë.

Takimi i aktorit vjenez Fritz Eckhardt me gjeniun e skenës Aleksander Moisiun.

Fritzi tregon: “Ma në fund më erdhi mundësia që të kem një rol, por një rol të vërtetë, në dramen e Gerhart Hauptamann “Shpëtimtari i Bardhë”, që ishte në repertorin vjetor të Teatrit Popullor të Vjenës. Kjo dramë ishte zgjedhun nga drejtuesit e teatrit vetëm për shkakun se roli kryesor, ai i mbretit të Aztekëve, Montezumës, një rol që erdhi në këtë teatër si shkollë e plastikës, interpretohej nga Aleksander Moisiu, që ishte ylli e ma i njohuni i ditës.

Vetëm mendimi se do të ndodhesha në skenë përballë gjigandit Aleksander Moisiu, se do ta kem partner, ishte emocioni më i madh në jetën time të sapo fillueme teatrore. Në të vertetë roli im ishte vetëm një frazë, por një frazë në vargje dhe tepër e gjatë. Siç ishte zakon të “trajtoheshin” asokohe aktorët e rij, një ditë para premierës, një asistent i regjisorit u muer pak çaste me mue, tuj më “mësue” që batuten ta thojshe me ton të naltë, gati si ulurimë.

Natën e premieres, në rolin e një ushtari spanjol nga vjeti 1520, isha i veshun me jelek me gjoksore llamarine që natyrisht dukej si prej çeliku, me çizme të mëdha e pantallona shumë ngjyrëshe, e në kokë nje helmetë të randë e të frigshme stolisë me pupla. Në dorë mbaja të veshuna doreza me mbulesë metalike. I transformuem në një “monstër” lufte, me të ndigjue “batutën” e pritun u futa me vrull në skenë duke citue me egërsi, me fytyrë nga publiku që kishte mbushë plot e përplot teatrin, frazën time të vetme.

Mandej heshtje. ….S’po ndodhte asgja. ….Pat një pause aq të gjatë sa fillova të mendoj se ishte fundi i dramës dhe pritshe ramjen e siparit, por ai s’ po binte…

…por një lëvizje mjeshtrore e të madhit Moisi, i cili si zakonisht qëndronte afër gropës së suflerit, më bani që të frymoj përsëri. Me disa levizje magjepsëse prej princi të vertetë, Moisiu erdhi drejt meje duke përshpëritur lehtë sa dhe unë mezi e dëgjova:…”më godit… a ndjeve, më godit”… Unë s’po kuptojshe asgja dhe qëndrojshe si i shushatun e fytyra ime kishte marrë një pamje qesharake nën helmeten e shemtueme. Një fishkëllimë e gjeniut sikur me solli në vehte:…”Të thashë që të më godasësh, ti idiot”…

Ah, mendova, goditja ime duhet të jetë “shenja” kur ai duhet të fillojë batuten e tij…., dhe pa u mendue gjatë, e godita. Jo me t’gjithë forcën, por aq fort sa trupi i dobët i Moisiut u lëkund. Por përsëri Montezuma Moisi, duke lëvizë drejt meje, me za të butë më drejtohet: …”Pse s’po më godet fort?”

I çuditur mendova: a thu do të jetë teksti ashtu, që të kërkojë një goditje ma të fortë? Dhe godita, por kësaj herë me të gjithë forcën time prej 17 vjeçarit, me grushtin e mbështjellë me dorezë metalike. Moisiu fluturoj mbi parkmakët e skenës që e mbajtën pa ra në publik…mandej duke u ngrit ngadalë, me sy lutës mu drejtue me fjalët e rolit…: “Me bjer, me godit për vdekje mik”… Atë natë unë, me të gjithë seriozitetin tim, rraha në skenë, sipas të gjithë rregullave të artit, yllin botnor Aleksander Moisiu.

Menjëherë mbas shfaqjes, me za të butë ashtu siç ishte dhe vetë ai, Moisiu mu drejtue: “Herë tjetër lexoje tekstin e dramës”… I skuqun në ftyrë i tregova se e njihja tekstin, por aty nuk shkruhej se duhet ta godisja, që edhe asistent regjisori nuk ma kishte thanë këtë detaj.

Sot, nuk mund të imagjinoj se çfarë unë do ti thojshe një aktori të ri, sikur ai të më rrihte në skenë edhe pse jam ma i fuqishëm e mbi peshen e Moisiut.

Moisiu si Kardinali Richelieu

Një herë, i ftuem në teatrin e St. Polten, Moisiu interpretonte rolin e Kardinalit Richelieu në dramen me të njejtin titull të një autorit françes, që me të drejtë sot asht pjesë e harrueme. Si zakonisht pat vetëm një provë të Aleksandrit me aktorët vendas të cilët e kishin mësuar pjesën përpara. Moisiu i cili ishte ulur qetësisht dhe po vëzhgonte proven, po i tregonte një shërbëtorit që lajmëronte hymjen në skenë të Kardinalit/Moisi, se si duhej ta thonte batuten:…”ndigjo miku im, ti duhet të jesh i kujdesëshëm në këtë lajmërim mbasi Kardinali Richelieu në kohën e tij ishte burri më i randësishëm i kishës, si Papa…më kupton? Mos u ban qesharak, mos të merret goja, mos bëlbëzo ashtu si në provë, por me za të fuqishëm dhe stoik lajmëro: …Shkëlqësia e tij Kardinali Richelieu…, më kupton, fuqishëm për burrin më të fuqishëm të kishës…

Por fjalët e Moisiut banë efektin e kundërt, mbasi aktori/shërbëtor u turbullue shumë nga personaliteti dhe këshillat e Moisiu dhe ndodhi që atë mbramje në shfaqje, ai u fut me rrëmbim në skenë e duke marrë një qëndrim prej statuje lajmëroj me ton të fuqishëm:…Para jush Shkelqësia e tij Papa…

Mbas shfaqjes, i zëmëruem, Moisiu po i fliste ashpër atij. Shërbëtori / lajmëtar, i fyer nga toni i mjeshtrit, reagoj me kambëngulje: ….Çke, pse zemërohesh? Ti vetë më the që ai asht burri më i madh i kishës, …e nji tjetër ma të madh se Papa nuk mund të gjej…

Vjenë, Shkurt 2019

Zoja e Shkodres në arkivat austriake

December 11, 2018 by dgreca

Nga Pjeter Logoreci-Vjenë/*

Ka shumë kohë që i ngacmuem nga lidhjet shpirtnore, por edhe ato historike e familjare, kam mendue me shkrue për figuren e Zojes së Shkodres, shejtneshës pajtore të qytetit tonë. Vendi i zanafillës së saj i njohtun nga mbarë njerzimi, faltorja e vogël plot hire e dashni e Zojës së Shkodres buzë Rozafës, për mue ka nji kuptim të dyfishtë: atë të besimit fetar por edhe vendin ku në vjetin 1887 u shugurue si prift Imzot Ndre Logoreci (Andrea Logorezzi), një klerik i vyer e atdhetarë i shquem në përhapjen e shkollave e gjuhës shqipe në t’gjithë trevat shqiptare (Kosovë e Maqedoni).

Tuj ditë se, historikisht jeta e muer me t’keq popullin shqiptar, asht nji mrekulli që qindra dokumenta autentikë, dorëshkrime, të botuem e pamorë, ruhen ndër arkivat e bibliotekat e ndryshme austriake, tuj i shërbye kujtdo për me ju referue, me saktësue e publikue informacione të panjohuna ndër dekaka (bile shekuj), të ndodhive kombëtare shqiptare. Kjo gja m’ka favorizue edhe mue, me zhbirilue nëpër çdo cep e skutë të këtyne arkivave për me gjetë e zbulue të panjohuna që i shërbejnë sado pak kulturës e historisë shqiptare.

Një legjendë e dalë nga Shkodra dhe tashma e njohun në t’gjithë boten, tregon për largimin e figurës së Zojës (Maries me fëmijen e saj Jezusin) nga faltorja poshtë kështjellës, pasi qyteti u pushtue nga hordhitë e egra të osmanllijve. Simbas gojëdhanës figura e famëshme zuni vend në muret e një kishe në periferi të Romës, në Genazzano. Shëmbullin e Nanës së Përbotëshme, Zojës, e ndoqën mijëra familje shqiptare, të cilat të detyrueme nga mizoritë e brutaliteti i pushtuesit osman, për t’ju shmangur shfarosjes e për të ruejtë familjen e traditat, braktisen vatrat e tyne tuj gjetë strehë ndër vendet fqinje që gëzonin lirinë, e sidomos në viset e jugut të Italisë.

Si gojëdhana e ikjes së figurës së Zojës ashtu dhe qyteti i Shkodres, u banë të njohtun në mbarë botën përendimore. Fati i shqiptarisë u ba objekt i lutjeve nga mijëra besimtarë e pelegrinë që udhëtonin nga katër anët e Europës drejt Genazzanos për të vizitue Nanën e mrekullive e ndihmëtaren e mbarë njerzimit.

Me që në fund të tetorit ishte festa e Zojës së Shkodres, e cila u shpall si Pajtorja e qytetit të Shkodres në vjetin 1895 nga ipeshkvijtë e kohës, u vuna me kërkue ndoj send që i përket historisë së figurës së saj, por edhe asaj të Kishës së Zojës rranxë kështjellës e bri Bunës. Mundi m’a shperblej me gjetjen e disa librave me vlerë, pronë shekullore e bibliotekave të Vjenës, që u banë shkak për me nisë këtë shkrim, me nda me lexuesin shqiptarë kënaqsinë e kësaj gjetje të interesante. Nga trashëgimitë gojore dhe ato dokumentare, faltorja e vogël e Zojës në lagjen e motëshme Alibeg Mahallasi, u prish, apo u la me u rrenue disa herë, në rrethana të ndryshme ose keqdashje të pushtuesit osman (e ma vonë nga komunistët), të cilët i pengonin shkodranët në lutjet apo proçesionet e tyne në këtë tempull. E megjithatë populli i Shkodres, por edhe shtegtarë të ardhun prej viseve tjera, për çdo hall, smundje apo ushqim shpirtnor i drejtoheshin gjithë herë vendit të shejtnuem, Zojës së Kshillit të Mirë.

Po ashtu si populli i Shkodres dhe ai shqiptar, nji lidhje të pazgjidhëshme me Zojën patën edhe Etnit Augustinian të vendosun në kuvendin e tyne në Genazzano, të cilët ishin edhe kujdestarët e Kishës së Shejtes Mari të Këshillit të Mirë. Me shfaqjen e Zojës së Shkodres në Genazzano, jo vetëm vëlleznit augustinianë të Genazzanos e të Italisë, por edhe prifta augustinianë të shumë viseve të tjera europiane, nderimin e figurës së Zojës, e patë qëllim udhëtimesh, pelegrinazhesh e zhvillimit të liturgjive që i kushtoheshin asaj (Zojës).

Siç thashë ma sipër, fati e solli që kto ditë në nji nga bibliotekat e famëshme të Vjenës të zbuloja, e të mbaja në dorë (ndërmjet disa vëllimeve) nji perlë të rrallë, vepër kushtue Zojës së Kshillit të Mirë, ose siç shkruhet edhe në faqet e tij: Zojës së Shkodres. Nuk përshkruhet gzimi, emocionet dhe knaqsia që pata tue punue me librin të cilin për të mos e humbun, vendosa me e skanue të plotë. Edhe pse 262 vjeçar, libri ishte i ruejtun mirë. I shtypun në vjetin 1756 në Vjenë, me një teknikë artizanale në punishten shumë të njohun të familjes vjeneze Heyinger, 192 faqet e librit janë nga një material i veçantë e rezistent që nuk është letër e thjeshtë. Libri në origjinal mban titullin: “Sittliche Erwegungen von Übertragung der wunderreichen Bildnuß MARIE von guten Rat, aus ALBANIEN nach GENAZZANO“ dhe asht shtypë nën kujdesin e Urdhërit Augustinian të Vjenës me rastin e shtegtimit 9 /ditor nga Austria në Genazzano të priftave augustinianë me qëllim lutjet dhe pastrimin shpirtnor.

Libri hapet me figurën e Zojës së Shkodres, punue me kërkesen e Augustinianëve të Vjenës, simbas asaj origjinale në Genazzano, nga artisti shumë i njohun vjenez Franz Leopold Schmitner (Kupferstecher, 1703 / 1761), me tekniken e shtypjes mbi gdhënien në bakër. Figura e Maries që mban në krahnor fëmijën e saj Jezusin, mban mbishkrimin SHEJTJA MARIE E KSHILLIT TË MIRË, poshtë saj mund të lexohet përkushtimi i Etenve Augustinian si dhe në gërma të vogla emni i autorit.

Faqja tjetër ndjekë me titullin e shtypun me shkronja të mëdha:

Konsiderata moralepër shpërnguljen e portretit të mrekullueshëm të MARIES SË KËSHILLIT TË MIRË, nga SHQIPNIA në GENAZZANO OSE 9 ditëshi me lutje për gratë shejtnesha dhe NANEN E ZOTIT, MARIEN E KSHILLIT TË MIRË.

Duke shfletue librin, në parathanien e tij, autori ka tregue historinë e figurës së Shejtnores me këto rreshta: “…për këtë figurë të dashtun, tregohet një mrekulli, se si kjo pikturë e shejtë dhe e lashtë, u gjind papritë në një vend jo larg nga Roma, në Genazzano. E shkëputun nga muret e një faltores në Shkoder, qi asht një qytet në Shqipni, piktura e Zojës mbi një fletë gipsi e shoqnueme nga besimtarët Gjergji dhe de Sclavis, që sikurse historia e israelitëve, e kaluen detin Adriatik në pak orë pa ju lagun kamba, u vendos në Genazzano… në 1467…”

Mbas parathanies, faqet e librit përmbajnë përshkrimin e 9 ditëve; lutjet, emocionet dhe përshtypjet e pelegrinëve augustinianë gjatë qëndrimit në Genazzano. Lutjet janë të ndame ndër ditë, që pasojnë njena tjetrën. Çdo ditë përmban lutje të njohuna për Zojën, por edhe krijime të reja shpirtnore për Zojën e Shkodres të shkrueme nga etnit, për çka ato përjetojshin aty. Në mbrendi ka edhe shumë LAVDRIME për figurën e Zojës në vargje, në formë poezie 8 deri në 10 strofa.

Ky libër i ruejtun mirë, me vlerën e bukurinë e tij, më solli në kujtimet e ditëve të “Revolucionit Kulturor Bolshevik”, kur si fëmijë në Shkodër përjetova mbylljen e Kuvendeve dhe Kishave, orgjitë e zellin e komunistëve aziato stalinistë dhe spiunve të tyne, që digjnin plot urrejtje male me libra e dokumente historik, dëshmitarë të kulturës të nji populli ndër ma të vjetrit në Europë.

Në fund të këtij shkrimi, një lutje më del nga shpirti:

O Zoja e Shkodres, …zbutja zemrat njerzve të egërsuem, …fali bukë e dashni femijëve të rrugës që ngrysen pa bukë e pa dashninë prindore, …jepi strehë e shpresë familjeve që luftojnë për mbijetesë, …NDRIÇOJA MENDJEN atyne që kanë zaptue karrigat e politikës…

AMEN

Vjenë, me 4 dhetuer 2018

*Per me shume foto shkoni ne facebook dielli vatra

Aleksander Moisiu, personaliteti që lidh dy vende, dy kultura, Austri / Shqipëri

June 17, 2018 by dgreca

NDEROHET NE VJENE- Aleksander Moisiu, personaliteti që lidh dy vende, dy kultura, Austri / Shqipëri/

Këto ditë, në Vjenë, në kuadrin e vitit kulturor Austri / Shqipëri, në Theatermuseum, në pallatin e famshëm Lobkowitz, u organizua një Mbrëmje Kulturore në nderim të figurës së aktorit austriak me origjinë shqiptare Aleksander Moisiu. Mbrëmja u mbajt në sallen e koncerteve Eroica (vendi ku kanë lojtur gjenitë e muzikës botërore Beethoven, Mozart, Haydn etj) dhe u shoqërua me një Ekspozitë të sendeve personale të aktorit. Programi i këndshëm i këtij aktiviteti u ndoq nga dhjetra të ftuar, në mesin e të cilëve ishin dhe përfaqësues të Ministrisë së Jashtme të Austrisë, Trupi diplomatik e përfaqësues të biznesit shqiptar dhe austriak, si dhe shumë qytetarë vjenezë e shqiptarë të diasporës.

Nën moton “Të rizbulojmë të përbashkëtat”, u arrit një koordinim i suksesshëm në mes Ambasadës Shqiptare në Vjenë dhe Muzeut Kombëtar të Teatrit Austriak, të cilët përkrahën idenë time për realizimin e projektit mbi “Ekspozimin për publikun e gjërë të rreth 15 objekteve përsonale të Aleksander Moisiut”.

hdr — Edhe kësaj herë, figura e aktorit të famshëm Moisi, shërbej: si simbol i mardhënieve të ngushta dhe tradicionale në mes të Austrisë dhe Shqipërisë, si dhe për të hjedhur një shikimin pas në histori për të rikujtuar pikat e takimit kulturor në mes dy vendeve tona. Në hapje të mbrëmjes kulturore, të pranishmit u përshëndeten nga mikpritësi Dr. Thomas Trabitsch drejtor i Teatermuzeut, nga Drejtoresha e Departamentit të Kulturës në Ministrinë për Europen, Integrimin dhe Punët e Jashtme Ambasadorja Teresa Indjein dhe nga Ambasadori shqiptar z. Roland Bimo.

Programi i mbrëmjes u pasurua me pjesë koncertale për violinë dhe kitarrë klasike të luajtura me mjeshtri nga studentja e violinës në Universitetin e Arteve në Vjenë Janela Nini dhe mjeshtri i njohur ndërkombëtar i kitarrës klasike Franz Gjoni. Referati “Moisiu, Shqipëria dhe Shqiptarët”, një punim i imi i bazuar në materialet e arkivës si dhe gazetat e ndryshme të kohës mbi karrieren dhe kontaktet e Moisiut me bashkëatdhetare e studentë shqiptar në Vjenë dhe Europë, ishte tema e ditës.

Për të informuar sa më mirë lexuesit e gazetës, po sjell këtu disa pasazhe nga fjala ime në këtë aktivitet:

Zonja dhe zotërinj, mirë se keni ardhur në këtë event të veçantë, për gjeniun e skenës gjermane dhe botërore, ALEKSANDER MOIUN, një figurë që, sikurse Gjergj Kastrioti e Nënë Tereza, bën krenar çdo shqiptar. Shërbej viti i Kulturës Austri Shqipëri, që në bashkëpunim me Ambasaden Shqiptare në Vjenë dhe Muzeun e Teatrit, të organizojmë këtë aktivitet ku emëruesi i përbashkët që lidh dy kulturat e vendet tona, është origjina shqiptare e aktorit austriak Aleksander Moisiu.

Siç e shikoni, në sallë janë të vendosura objektet personale të aktorit, pronë e Muzeut Kombëtar të Teatrit austriak, shumë nga të cilët së bashku me dokumenta shkresorë apo korrespondencën e tij personale, janë dhuruar në vitin 1958 nga bashkëshortja e tij Johanna Terwin, e cila përveç se bashkëshorte dhe kolege në skenë, për Moisiun kishte dhe rolin e sekretares e të menaxheres. Në vitin 1971, këtij koleksioni ju shtua dhe trashëgimia dokumentare që kish mbledhur për Aleksandrin, adhuruesja e tij, Maria Dobrozensky. Përveç këtyre objekteve, në Fondin Moisiu, ka dhe shumë vepra të tjera, si të shkruara, ashtu dhe nga arti pamor të cilat mungojnë këtu, për arsye teknike apo pse i përkasin koleksioneve private.

Si katër vjet më parë, pata fatin të isha shqiptari i parë që pat kontakt me koleksionin e Moisiut dhe objektet personale, për të cilat kam bërë disa botime në shtypin periodik shqiptar, por sot, për mua është një ditë e veçantë, pasi arrita të realizoj qëllimin tim, që objektet të demostrohen dhe të vizitohen nga shumë shqiptarë.

Por kjo Ekspozitë u bë e mundur me ndihmen e personelit të Muzeut e kryesisht të drejtorit Dr. Trabitsch si dhe Ambasadorit shqiptar Bimo që financoj projektin. I falenderoj përzemërsisht.

Edhe pse Moisiu u ndesh me shumë vështirësi në fillimet e integrimit të tij në Vjenë, më pas, kontaktet me yjet e përsonalitetet e artit, që pastaj u bënë miqtë e tij, i pat të shumtë. Shumë prej tyre e fiksuan Moisiun në vepra pamore, libra apo shkrime të ndryshme. Gjithashtu, ai pat, ruajti dhe zhvilloj kontakte me shumë bashkëatdhetarë shqiptare, e jo vetën në Vjenë, por në shumë vende të botës ku demostronte artin e tij. Përveçse i jashtëzakonshëm profesionalisht, ai ishte i jashtëzakonshëm dhe si njëri. Ai nuk u shmang apo refuzoj asnjëherë ftesat për takime që komuniteti shqiptar i dërgoj.

Një ndër mbrëmjet që la gjurmë në komunitetin e studenteve shqiptar të Vjenës ishte takimi i 29 qeshorit 1920, që u pasqyrua gjërësisht nga revista social kulturore DIALËRIA, një organ i Shoqërisë të Studentëve Shqipar në Vjenë.

“Këndonjës të dashurë të Dialëriës, mund të kuptojmë edhe të ndiejm leht gëzimin që kanë studentët shqiptar të Vjenës duke pasur në mes të tyre bashkatdhetarin e madh, Aleksander Moisiun. Pershtypja që lë biseda me të nuk është gjë që përshkruhet, ajo vetëm ndjehet. Mendimet e tij të qarta e bëjnë çdo problem të jetës të lehtë e jeta nga pikëpamjet e tija, të merr nje shijë tjetër. Njeriu ndahet prej tij krejt i ndëruar, më i naltë, më fisnik”, shkruhet në artikullin “Një natë me Moisiun”.

Ftesës për një darkë me studentet, që ju bë gjatë një takimi për çaj në Kafe Greilinger në Vjenë nga Dr. Gjergj Pekmezit dhe Rexhep Mitrovica, Moisiu ju pergjigj me këto fjalë: Po, vij me gjithë zemër, me shumë gëzim, por për darkë ska nëvojë, mjafton ca gota verë, vetëm të jemi bashkë. Natën e takimit, studentet e shoqërisë ALBANIA, pasi ndoqën shfaqjen e Moisiut në teatrin “Neue Wiener Buhne”, i dërguan atij një tufë të madhe trandafilash lidhur me kordelë kuq e zi me shkrimin: “Birit të ndëgjuar të Shqipnies, artistit të madh A. Moisiu, si shenjë adhurimi e mirënjojtësie. ALBANIA”, pastaj hypur mbi pajtonë, morën rrugën nga teatri drejt Restaurantit “Zum weissen Hahn”. Për herë të parë, atë natë, publiku i teatrit mësoj që Moisiu ishte shqiptarë.

Aktori u prit me nderime nga kryetari i shoqëris Albania Fuat Asllani ndërsa studenti Jani Basho në fjalën përshëndetëse tha: …Mundet që shumë popuj duan të ju quajnë të vetin, po ne e dinë se Ju…. jeni i yni; djalëria shqiptare mburret me ju dhe ju është mirenjohëse… Ndërsa atdhetari Nush Bushati ju drejtua aktorit me këto fjalë: …para disa vjetësh doli një djaloç prej atdheut tonë në boten e hapët…, ishte plot entuziazmë për artin dhe aktrimin… E kush duhej ta donte e ta admironte ma shumë se na, bashkëatdhetaret e tij?

Moisiu i prekur thellë nga ngrohtësia e pritjes dhe dashuria e bashkëkombasve foli: “Miq të dashur, ju faleminderit shumë për nderimet që më rrëfeni. Jam ndodhur në shumë gostira, në shumë mbledhie, kam ndierë shumë gëzime, por ky i kësaj nate, është tjetër gëzim. Ju lutem të më besoni që asnjëherë gjer më sot nuk jam gëzuar si sonte. Nuk mund të ju tregoj dot kënaqësinë që ndiej kur dëgjoj prej jush kaq gjëra të bukura mbi përparimin e zhvillimin e popullit shqiptar… Atë natë, festa vazhdoj deri në orën 2.30 të mëngjezit. Moisiu tregoi shumë gjëra për Tolstoin e njërëz tjerë të mëdhej. Ai tha pikpamjet e veta mbi mbretin, qeverinë e presidentin e republikës, mbi kulturën dhe përhapjen e arësimit në Shqipëri dhe kërkoj nga studentët spjegime mbi gjendjen e sotme të Shqipërisë…

Një takim tjetër i çiftit Moisiu me komunitetin shqiptar ishte ai i dhjetorit 1921. Me ftesë të Drejtorit të Teatrit të Bukureshtit, Viktor Eftimiut, ata udhëtuan drejt Bukureshtit. Shtypi i kohës i bëri jehonë deklaratës që Moisiu bëri mbi origjinën e tij shqiptare. Në pritjen për nder të aktorit, të organizuar me 17 dhjetor 1921 nga kolonia shqiptare e Romanisë, çifti Moisiu për të respektuar bashkëatdhetarët u shfaq i veshur me ngjyrat kombëtare, kuq e zi.

Shumë herë ai i kishte shfaqur dëshirën konsullit shqiptar Pekmezit për një vizitë në Shqipëri si dhe për të pasur shtetësinë shqiptare. Në një njoftim që konsullata shqiptare në Vjenë i dërgon MPJashtme në Tiranë shkruhet: …me 7 nëntor 1933 u paraqit në konsullaten shqiptare në Vjenë, artisti i famshëm Aleksander Moisiu, i cili bëri kërkesën për marrjen e shtetësisë shqiptare për vehte dhe bashkëshorten Johanna Terwin Moisiu. Ky refuzoj gjithë shtetësitë e tjera dhe dëshëron të pranohet vetëm si shtetas shqiptar, siç ka qënë dhe familja e tij e dalun me kohë prej Kavaje…

Me 14 mars 1934, mbreti Zog dekretoj dhenien e shtetësisë çiftit Moisiu, duke i kërkuar më pas që të ishte “MJESHTER I CEREMONISË”i mbretërisë, gjë të cilën Moisiu e kundërshtoi me zëmërim. Por dhe para kësaj ngjarje, në një festim të 28 nëntorit 1930, i ftuar nga komuniteti shqiptar i Vjenës, ai do të shprehej: Kujdes,…Monarkia pengon zhvillimin historik. Një sistem republikan, ku të mos ketë shumë të pasur dhe shumë të varfër është më demokratik.

Me 27 prilli 1934, pas një takimi në Romë me çiftin Moisiu, korespondenti i gazetës Vatra Mejdi Kamberi, boton në organin e komunitetit shqiptar të Amerikës, gazeten Vatra, një intervistë ku Moisiu kujton me nostalgji qytetin e Kavajes e të Durrësit. Ai përshkruan rrugët e ngushta të Kavajës…tregon për Kishen e Xhaminë. Kujton Durrësin ku kishte bërë shkollën fillore, largimin nga Kavaja kur ishte 7 vjeç e rikthimin pas 10 vitesh për dasmën e motres Melanie…

Kurdoherë, shqiptarët kanë vlerësuan me krenari këtë figurë madhore të artit skenik botëror duke e nderuar atë me titujt më të lartë kombëtarë si dhe e përjetësuar emrin e tij në Institucione, Organizata, Shoqata të ndryshme kulturore, mbrenda vendit dhe në diasporë, si dhe rrugë e sheshe në të gjitha trevat shqiptare.

Lavdi kujtimit e vepres së tij.

Vjenë, me 15 qeshor 2018

Funerali i Aleksander Moisiut dhe Unaza e Ifflandit

March 25, 2018 by dgreca

Ne Foto:Ceremonia mortore e Moisiut në Vjenë/

Në kuadrin e vitit të Kulturës Austri Shqipëri si dhe në 83 vjetorin e vdekjes së aktorit me famë botërore Aleksander Moisiu/

Nga Pjeter Logoreci/

Ne Foto :Basserman Moisi/

Dëshëroj ta filloj shkrimin tim me një thënie të huazuar nga ish ministri i jashtëm austriak Dr. Alois Mock që, në këtë rast, tingëllon shumë aktuale dhe është lajtmoitvi më i përshtatshëm për të simbolizuar lidhjet kulturore në mes Austrisë dhe Shqipërisë.“Kush tjetër do të ishte më i përshtatshëm se sa Aleksander Moisi për të simbolizuar mardhëniet kulturore në mes të Austrisë dhe Shqipërisë?”

Personalisht, si studiues dhe kërkues ndër arkivat austriake, kam krijuar bindjen se jo vetëm figurat si: ylli i skenës Moisiu, ndërtuesi gjenial Karl Gega, vllehtë e famshëm voskopojarë Baroni Sina dhe Nikollë Dumba, studentët shqiptarë që u diplomuan me rezultate të larta në universitetet e Austrisë, por edhe qindra dokumente dhe objekte të ruajtura ndër arkivat austriake që flasin për historinë e Shqipërisë e gjuhen shqipe, dëshmojnë dhe forcojnë miqësinë në mes dy vendeve tona.

hdr — Ne Foto: Friedrich Haase aktor mbajtes i unazes

Shumë profesionistë nga të gjitha fushat e jetës, të shkencës e të kulturës si: kirurgu duarartë Federik Shiroka, gjuhëtari Eqerem Qabej; intelektualet Gjergj Pekmezi, Nush Bushati, Kolë Rrota, Stef Curani e shumë të tjerë, të cilët dolën nga shkolla austriake dhe që ishin ajka intelektuale e atdheut, sollën në Shqipëri vlerat e kulturës dhe eksperiencat e një kombi nga më të përparuarit e botës, si Austria.

ALEKSANDER MOISI

Në mbrëmjen e 22 marsit 1935, një lajm mortor bëri xhiron e botës. Në ora 19.10, në Grand Hotel të Vjenës, vdiq ylli i skenës botërore Aleksander Moisiu. Lajmi i vdekjes së aktorit u pasqyrua menjëherë në faqet e para të gazetave më prestigjioze të Europës. Vdekja e rrembeu për të mos na e kthyer më, “specialistin”, atë që gjatë karrierës, vdekjen e përjetoj mbi 1500 herë në rolet e tija. Egziston thënja se: ”…Gjenitë vdesin herët, të rinj…”, ashtu edhe gjeniu i ynë Aleksandri vdiq në vitin e 56 -të së jetës së tij, në kulmin e karrierës e të pjekurisë artistike.

Familja, kolegë, miq e shokë u mblodhën për tu ndarë me Moisiun, në ceremoninë e djeg-jes së kufomës së tij, në Krematorin e Vjenës. Në sallën mortore të mbushur plot, në mes të personaliteteve të artit ishin dhe aktorët Albert Bassermann, Werner Kraus, Emil Jannings si dhe drejtori i teatrit Hermann Röbbelling. Tregojnë se në mes të kësaj atmosfere mortore dhe dhimbjeje të thellë, miku i ngushtë i Moisiut dhe mbajtësi i Unazës së famshme të Ifflandit, aktori Albert Bassermann hoqi nga gishti Unazën Iffland, të cilën e mbante si aktori më i madh gjerman, dhe e vendosi mbi sargun e Moisiut duke thënë…”Kjo Unazë i përket vetëm Moisiut”… Për momenti ky gjest preku zemrat e të gjithë të pranishëmve, por më vonë u gjet si shkak për të hapur diskusione dhe kritika të ashpra nga gazetarë, kritikë si dhe personazhe nga rrethet e fuqishme të politikës.

Ndodhi që, rrugëtimi i Unazës ngjalli shumë debate, për menyrën e kalimit ose për personazhet që e mbanin, shpesh herë duke i gjykuar ato sipas këndvështrimit politik të kohës. Ndikimi i rregjimit NS bëri që edhe Moisiu të shikohej si kundërshtar politik, komunist, çifut apo emigrant (i huaj) në tokën gjermane. Më poshtë jam përpjekur të sjellë disa artikuj të përzgjedhur në mes të qindra shkrimeve që u botuan ndër gazetat e kohës, të cilët sjellin në mënyra dhe interpretime të ndryshme atmosferen dhe ngjarjen e asaj dite në Krematorin e Vjenës.

GAZETAT GJERMANE PER UNAZEN IFFLAND, MENDIMET PRO DHE KUNDRA

Funerali i Moisiut sipas gazetës Salzburger Volksblatt e martë 26 mars 1935:

Dje mbasdite në Krematorin e Vjenës u dogj kufoma e Aleksander Moisiut. Albert Bassermann, zotëruesi i Unazës së Ifflandit, mori vendim që të vendosë mbi sargun e mikut të tij të vdekur Unazen Iffland. Mbajtësi i unazës, sipas rregullit, mund të vendosë vetë për kalimi i Unazës Iffland prej tij tek më i miri aktor gjerman.

Unaza Iffland, është një objekt zbukurimi për tu mbajtur në gisht dhe mban sipër portretin e aktorit August Iffland të punuar në metal dhe të rrethuar me diamante. Unaza mund të kalojë nga dora e aktorit mbajtës në dorën e një tjetri aktor gjerman, më të mirin e kohës. Mbas zotëruesit të saj fillestar August Wilhelm Iffland, që vdiq në vitin 1814-të, atë e mbajtën Ludwig Devrient, Emil Devrient, Theodor Döring dhe Friedrich Haase. Me vdekjen së Haases në vitin 1911, unazen e zotëroj Albert Bassermann. Kjo unazë, tani aktualisht, ju vendos një kufome në gisht. Ceremonia e vdekjes filloj denjësisht. Sargu me ngjyrë të errët qëndronte mbi një pod të fortë prej xhami i rrethuar nga një det lulesh, kurorash, dhe buqetash shumëngjyreshe. Fare pranë sargut, ishin të pranishëm të gjithë personalitetet e famshme nga bota i artit. Konsulli italian Reggiera mbajti në italisht një fjalim të shkurtë, ku me shumë kujdes përmendi plotësimin e dëshirës së fundit të aktorit që vdiq, që të ishte shtetas italian. Ai i shprehu familjes ngushllimet në emër të atdheut, Italisë. Miqtë e Moisiut, Bruno Walter dhe Profesor Alfred Rosé, luajten Adagio nga Beethoven, nën tingujt e së cilës, sargu zbriti poshtë pas një porte të hekurt, drejt vatrës së zjarrit për tu djegur.

Me rastin e vdekjes së Aleksandër Moisiut, Shtypi Skandinav i kushton personalitetit të tij një vëmendje të madhe, duke nderuar vlerat e mëdha artistike e para së gjithash përshkruan ndikimin i artit të tij në mendimin skandinav.Ndërsa Radio Moska, përveç se lavdëroj rëndësinë e veprës së tij artistike, duke ju referuar orientimit politik të Moisiut, e quajti atë një mik të veçantë të komunistëve.

Gazeta Berlineze „Lokalanzeiger“ këto ditë sulmon ashpër aktorin Albert Bassermann, pasi ai, diten e djeg-jes së kufomës së Moisiut në Kremator, i vuri atij në gisht Unazen e famëshme të Ifflandit. Çka është më keq, gazeta e quan këtë veprim më shumë se të çuditshëm. Ishte e qartë që ky ishte një akt i pastër kundër kombit gjerman. Bassermann me këtë veprim, i dha një shuplakë të rëndë në fytyrë kolegëve të vet gjermanë.

Kritikat për Bassermannin

Me 13 dhetor 1945 Gazeta Weltpresse shkruan: Albert Basserman ikë në Gjermani.

78 vjeçari Albert Bassermann do të jetë i pari ndër aktorët e mëdhej i cili kthehet në Gjermani nga mërgimi. Ai la skenën gjermane në vitin 1934, pasi i dëbuan nga teatri gruan e tij, si çifute. Dy vjet më vonë ai u largua drejt Anglisë ku jetoj i tërhequr në ishullin Wight. Më pas shkoi në Hollywood. Në kohën më të mirë të karrierës në Gjermani, ju dha çmimi më i lartë për një aktor. Ai u bë mbajtësi i Unazës Iffland të cilën mund ta marrë vetëm aktori më i mirë gjerman. Me vdekjen e Aleksander Moisiut në vitin 1935, Bassermann hodhi në sargun e tij Unazen e Ifflandit duke thënë: Me Moisiun vdiq dhe skena gjermane…

Një diskutim mbi Unazën e Ifflandit: në Gazetën Salzburger Volksblatt 29 mars 1935:

Albert Bassermann në Vjenë ka dhënë këtë sqarim: Lexoj në “Berliner Lokalanzeiger” akuzën që kjo gazetë më bën në rastin e trashëgimit të Unazës së Ifflandit nga unë tek Aleksander Moisiu, që ky veprim i imi qënka “një gjest i qartë kundër Gjermanisë” duke shtuar që “u kam dhënë të gjithë kolegëve gjerman një shuplakë në fytyrë”. Me të njëjten të drejtë mundet që, edhe kolegët austriakë e aktorët vjenezë, të ndjehen po ashtu të fyer. I pari që kisha zgjedhur për ti trashëguar Unazen Iffland ishte Aleksander Girardi, po ai vdiq. I dyti ishte Max Pallenberg i cili u aksidentua nga rrëzimi i një avioni. I treti ishte ai që për mua është një artist gjenial që e kam nderuar veçanërisht, Aleksander Moisi. Ai u prek nga një grip i pabesë. Ky konstatim është i tmershem për një njeri si unë që nuk është mosbesues. Të tre të zgjedhurit nga unë për Unazen vdiqën në kulmin e krijimtarisë së tyre. Prandaj duhet që mbas Aleksander Moisiut, askush të mos e mbaj më Unazen. Që unë ja vura Unazën në gisht Moisiut të vdekur dhe që ajo u dogj është një mit i krijuar. Edhe nga ana juridike, nuk e kam këtë të drejtë. Veprimi u bë vetëm nga ana figurative. Unë nuk do ja trashëgoj Unazën asnjeriut tjetër, por do ta vendosë në një vend të zgjedhur e të sigurtë. Ky vendim i imi është jo i motivuar politikisht.

Gazeta “Der Morgen” 1 prill 1935, për të shprehur mosaprovimin e saj ka botuar një shkrim shumë të ashpër nga Heinrich Eduard Jacob, EPILOG MBI UNAZEN E IFFLANDIT, i cili duke analizuar veprimin e Bassermannit, kritikon atë dhe e quan të motivuar politikisht dhe emocional. Po vendos këtu disa pasazhe nga ky shkrim i gjatë dhe shumë interesant:

…Albert Bassermann i cili mban në dorën e tij një unazë me vlerë të paçmuar, ja dhuroj atë Moisiut të vdekur. Për grekët e lashtë fjala Dhimbje dhe fjala Pathos ishte e njëjta. Ashtu edhe Bassermanni ka besuar në Pathosin e natyrshëm të dhimbjes së tij, që Unaza i përkiste vetëm atij. Ai mund të vepronte me Unazën siç dëshironte vetë. Dhe veproi siç donte, ndërsa ndodhi që nga “Simbol Nderimi”, ta kthejë Unazën në një Relike dhe ta vendoste mbi sargun e Moisiut. Me këtë veprim Bassermann ka prishë tradicjonin e kalimit të Unazës…..

…Eshtë e sigurtë që kur Iffland ja kaloi Unazën nxënësit të tij Devrient, kishte qëllim që të krijonte një traditë të pafund, që do trashëgohej në pavdeksi në sferën e artit skenik gjerman…

…A mos është një simbol tjetër, që pranë sargut të mjeshtrit gjerman të fjalës Aleksander Moisi, nuk u fol as edhe një fjalë gjermanisht? Që askush nga rrethi i kulturës gjermane, në të cilin Moisiu për vite me radhë luajti një rol të rëndësishëm, nuk ishte i dërguar në varrim, ndërsa përfaqësuesit e shtetit italian ishin prezent dhe fjalët në gjuhën italiane provokuese e “për të dëshiruar”.

Pas “skandalit” dhe shumë diskutimeve që ngjalli kalimi i Unazës së Ifflandit Aleksander Moisiut, Bassermann vendosi ta dorëzojë atë (siç e kish shprehur) në Muzeun Kombëtar të Teatrit në Vjenë. Për këtë veprim Gazeta Salzburger Chronik e 26 prillit 1935 me shkrimin “Unaza e Ifflandit në Muzeun Kombëtar të Teatrit” lajmëron:

“Si lajmërohet nga Vjena, Albert Bassermann e depozitoj Unazën e Ifflandit në Muzeun e Teatrit në Vjenë. Unaza e famëshme tani është një objekt muzeal…., …më parë, kalimi i Unazës tek Moisiu ngjalli diskutime dhe keqkuptime. Pat shumë versione, sikur Bassermann ja vendosi në gisht Moisiut të vdekur, versioni tjetër ishte sikur Unaza u vendos mbi enën që mbante Hirin e Moisiut, ose që Bassermann sqaroj vetëm me fjalë që Unaza i takonte artit gjenial të Moisiut, për ti bërë atij një nderim të fundit. Tashti Unaza do të qëndrojë në Muzeun Kombetar të Teatrit, ku ka një vend nderi dhe nuk mund të vazhdojë të jepet.”

Por në tetor të vitit 1954, nga personalitetet gjermane të artit dhe të kultures, u vendos që Unaza Iffland të vazhdoj rrugëtimin duke kapërcyer dyert e Muzeut Kombëtar të Teatrit, për të kaluar tek aktori Werner Kraus, më pas tek Josef Meinrad dhe në fund tek aktori zviceran Bruno Ganz, që e mban dhe sot.

Në mbyllje, në kujtim të gjeniut Aleksander Moisi, shpreh respektin për veprën dhe trashëgiminë artistike që la pas. Shpirti i tij pushoftë në paqë.

Vjenë, me 19.03.2018

Referencat:

Gazeta Salzbuger Volksblatt 1935, Gazeta Die Weltpresse 1945

Gazeta Die Weltpresse 1935, Gazeta Pilsner Tagblatt 1935

Gazeta Der Morgen 1935, Gazeta Salzburger Chronik 1935

Libri: Der Iffland Ring, Viktor Reimann