Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

ME CILIN FLAMUR E SHPALLI SHQIPËRINË E BASHKUAR DHE TË PAVARUR ISMAIL QEMALI

by

*Kush jane patriotet kosovare, tetovar, dibrane, strugane, qe moren pjese ne aktin e shpalljes se Pavarsise?
* Me këtë flamur u shpall Pavarësia e Shqipërisë Etnike, më 28 nëntor 1912 në Vlorë
Nga Prof. Vehbi Xhemaili/
Ismail Qemali, me dorën e tij ngriti Flamurin e Pavarësisë, të qëndisur me fije ari. Pra, Ismail Qemali ngriti Flamurin e qëndisur rretheve me gjethe nga Marigoja, në të cilin flamur ishte shkruar dhe parulla: ‘Rroftë Shqipëria’. Ky flamur simbolizon bashkimin e popullit shqiptar kudo që jeton si një komb i vetëm midis Ballkanit. Ky Flamur më vonë u dogj nga grekët.
Me këtë akt kombëtar u shpall Pavarësia e plotë e Shqipërisë Etnike. Pas këtij akti, Kryetari i Qeverisë së Përkohshme të Vlorës, më 29 nëntor 1912, me telegram iu drejtua konsujve të Vlorës, të parin telegram njoftimi i bëri për konsullin e Austro-Hungarisë, pastaj Italisë, Francës, Gjermanisë e Rusisë, me anën e të cilit njoftonte për shpalljen e Pavarësisë së Shqipërisë dhe kërkon njohjen zyrtare nga ana e tyre.

HISTORIKU DHE ORIGJINA E FLAMURIT KOMBËTAR I NGRITUR NË VLORË, MË 28 NËNTOR,

Me aktin e Shpalljes së Pavarësisë Kombëtare më 28 nëntor 1912; thuhet se Marigo Pozio brenda natës ka qëndisur vetëm thekët e flamurit (jo krejt flamurin) që e kishte sjellë z. Spiridon llo nga Bukureshti. Ndërkaq, Vangjo llo (djali i Spiridon llos) në kujtimet e tij thotë se ”flamuri që ka sjellë i atij i tij nga Bukureshti në Vlorë , ishte i stampuar, jo i qëndisur dhe me përmasa ka qenë 1 metër me 80 cm. Ky flamur nuk ishte i qëndisur me fije ari, siç është pohuar deri më tani, por ka pasur thekë të verdha, të cilat, siç u tha më lart, i ka qëndisur Marigo Pozio. Ekziston edhe një version tjetër rreth prurjes së flamurit në Vlorë, e që lidhet me emrin e Marigo Pozios. Shpeshherë mes komunitetit shqiptar që jeton në Amerikë, pikërisht në ditën e flamurit përflitet se flamuri që u ngritë në Vlorë është qëndisur në Boston të Masacusest-it, ku ka vepruar edhe Kristo Dako. Për këtë çështje ka shkruar edhe gazeta “Dielli”, që botohej në SHBA. Në një shkrim të Qerim Panaritit, thuhet si vijon: Ne e dërguam flamurin nga Bostoni në Korfuz një vit më parë se të ngrihej në Vlorë nga z. Ismail Qemali. Të gjitha shpenzimet për qëndisjen, paketimin dhe dërgimin e flamurit u bënë nga shoqëria jonë “Besa –Besë”. Më tutje z. Panariti thotë se ”detyra e mbajtësit të flamurit iu ngarkua z. Naçi Nuçi, ky i fundit ishte edhe anëtar i Komitetit të Fshehtë Shqiptar për lirinë e Shqipërisë, themeluar në Manastir, në vitin 1905, po ashtu edhe ish anëtar i klubit “Bashkimi”. Ky po ashtu nga organet qeveritare turke u akuzua si drejtor shkolle, me pretekstin se drejtoria e vajzave të shkollës së Korçës kishte kërkuar nga konsulli August Kral që të siguronte për shkollën hartën Shqipërisë, të përpiluar nga Faik Konica. Po ashtu ishte edhe bashkëveprimtar i ngushtë i një shkolle tregtare në Korfuz dhe ndihmonte tregtarët shqiptarë”. Po ashtu, z. Naçi ishte një mik i çiftit tregtar Pozio nga Vlora, të cilëve iu besoi flamurin që ta shpinin në Vlorë dhe ta mbanin fshehur, derisa t’iu kërkohej nga patriotët, të cilët kishin vendosur që Shqipërinë ta ndanin nga Turqia. Flamuri ishte i tëri mëndafsh i kuq, rrethuar me thekë ari dhe në mes kishte shqiponjën me dy krerë në ngjyrë të zezë. Shtiza mbajtëse qe prej bambuje dhe e lyer me ar, në majën e së cilës gjendej një shqiponjë me dy koka prej fildishi … Për hollësi të tjera se si Marigoja e solli flamurin në Vlorë, ka shkruar edhe shtypi në Tiranë, bazuar në rrëfimin e kryetarit të shoqërisë “Shqiptaro-Amerikane”, Koli Rodhe Aty vihet në pah se Marigo Pozio nga Hoçishti i Korçës (grua e një tregtari vlonjat), ndonëse atë ditë ndodhej në Korfuz, në pamundësi që ta fuste një mashkull flamurin në Shqipëri (për shkak të pengesave të mëdha doganore nga autoritetet turke), këtë gjë e bëri Marigo Pozio, e cila e mbështolli brenda veshjeve të sipërme dhe e solli në Vlorë.

CILA ËSHTË E VËRTETA PËR FLAMURIN
QË U NGRITË NË VLORË

Çështja e origjinës së ardhjes së Flamurit Kombëtar: Marigo Pozio, Qamil Panariti, Spiridon Ilo, Eqërem bej Vlora, – varianti i fundit duket me i besueshëm dhe pikërisht këtu menduam te ndalemi: Në AQSH, gjendet një shkresë e Kry. Koço Kota, datuar 10 shkurt 1930 drejtuar MPJ të Mbretërisë Shqiptare: “MPB, e mbështetur në hetimet e bëra prej Prefekturës së Vlorës, me shkresën e saj Nr. 8431/1, datë 29.01.1930 njofton se i pari flamur që është ngritur në Vlorë më 28 XI.1912 ndodhet në duart e Z. Eqrem Vlora, Ministër i Mbretërisë në Athinë” Dëshmi tjetër: është dhe ajo e Rauf Ficos ministër i jashtëm “MPB me një shkresë na bën të ditur se, si mbas hetimeve të bëra prej Prefekturës së Vlorës, i pari Flamur që është ngritur në Vlorë më 28 XI 1912 ndodhet në duar e z. tuaj me qenë se, Qeveria jonë ka vendosur mbledhjen e sendeve historike në Muzeumin Kombëtar, do të jetë një gjest patriotik shumë i çmuar nëse kini mirësinë t`ia dhuroni muzeumit në fjalë, ku vizitorët të venë të shohin simbolin e parë të shenjtë të Independencës sonë kombëtare. Në letër pasi e falënderon Ministrinë e Jashtme që më në fund është kujtuar për ta kthyer flamurin e ngritur në Vlorë, në material muzeor, me keqardhje thotë se ai flamur nuk ekziston më! Më poshtë në letër z. Vlora thekson se ky flamur, pas përfundimit të Kuvendit të Vlorës (28. Xl .1912) u rikthye në shtëpinë e tij dhe ka vazhduar ta mbajë atë si të shenjtë. Mirëpo, në vitin 1914, kur në Vlorë hynë forcat rebele të Shqipërisë së Mesme, nga frika se do ta gjenin flamurin (sepse shtëpitë e bejlerëve shqiptarë që kishin orientime perëndimore u dogjën tërësisht ), zonja Delvina, një grua patriote që kishte qëndruar në shtëpinë e tij, gjatë largimit nga Vlora për në Delvinë, e merr me vete edhe flamurin. Znj. Delvina këtë flamur e ruan me kujdes (si sytë e ballit ë) së bashku me gjësendet e saj personale. Në këtë situatë të nderë, kur në vitin 1914 hynë në jug të Shqipërisë forcat greke “Verio-Epirote”, të cilat pretendonin bashkimin e kësaj pjese shqiptare me Greqinë, sulmojnë Delvinën dhe meqë familja e znj. Delvina ishte në fokus për të persekutuar ,detyrohet të shpërngulet në Korfuz, duke lënë gjithçka kishin në shtëpinë e tyre. Gjatë operacioneve pushtuese, ushtria greke, pasi kishte plaçkitur, djegur e shkretuar Delvinën, ia vuri zjarrin edhe shtëpisë së delvinjave dhe së bashku me gjësendet e mbetura brenda në shtëpi u dogj edhe flamuri. Si përfundim, duke u bazuar në këto dokumente, duket se janë zbehur të gjitha versionet që kanë të bëjnë me fatin e flamurit historik, i cili më 28 Nëntor 1912 qe ngritur nga Ismail Qemali në ballkonin e shtëpisë ku u mbajt Kuvendi i Vlorës 28 nëntori 1912 u shpall pavarësia 37 delegatë dhe më pas 63 (shkaqet)(28.XI-7.XII).

KUSH ËSHTË ATDHETARI FUAT DIBRA QË SHKRIU TËRË PASURINË PËR KOMBIN DHE SHQIPËRINË ETNIKE

Me këtë rast, nuk duhet harruar ndihmën e madhe financiare që ka dhënë atdhetari i palodhshëm Fuad Dibra, i cili vullnetarisht i kishte dhënë Ismail Qemalit mbi 30 mijë napolona floriri, që të operonte nëpër oborret diplomatike të Evropës. Ky atdhetar i madh i paguante edhe gazetat që botonin artikuj në dobi të çështjes sonë kombëtare. Fuat Dibra, personalisht ka harxhuar vetëm për delegacionin shqiptarë që qëndroi në Paris mbi gjashtë muaj, mbi 500 mijë franga floriri. Ky atdhetar i shkriu për të mirën e çështjes kombëtare 5 hotele të tij në Paris. Ky atdhetar i palodhshëm i çështjes kombëtare Shqiptare rrjedh nga një familje atdhetare, babi i tij Ismail Hoxha kishte funksione të larta në Perandorinë Osmane, financoi Kongresin e Manastirit dhe të Dibrës.(V.Xh).
Fuat Dibra ka bashkëpunuar ngushtë pos Ismail Qemalit edhe me Dervish Himën, Ibrahim Temon, Rexhep Mitovicën, Bedri Pejanin, Lev Nosin, Mithat Frashërin dhe Shefqet Shkupin. Ky ka luajtur një rol tejet pozitiv me rastin e bashkimit kombëtar në tokat e liruara nga Tetova, Struga deri në Dibër. Më 16 tetor 1943 u mblodh në Tiranë Kuvendi Kombëtar, i cili shpalli “Këshillin e Lartë të Regjencës” të përbërë nga Mehdi Frashëri, Fuat Dibra, Atë Anton Harapi, Lef Nosi dhe më 5 nëntor 1943 Regjenca emëroi qeverinë me Kryeministër Rexhep Mitrovicën, të cilit iu besua edhe detyra e Ministrit të Kulturës Popullore. Poashtu Fuat Dibra Ka qenë Komandant i Përgjithshëm i Forcave Vullnetare Shqiptare i emëruar nga Komiteti Lidhjes së Dytë të Prizrenit.
Për këto merita Kryetari i Komunës së Tetovës Shaip Kamberi, me rastin e vdekjes së këtij atdhetari të madh, në vitin 1944 në Tetovë me rrethinë shpalli tre ditë zi. Por pas luftës edhe pse shkriu tërë pasurinë e tij për të mirën e Kombit, komunistët e nxorën nga varrezat e qytetit në Tiranë.

TAJAR TETOVA-DERRALLA-NË KUVENDIN E VLORËS

Me këtë rast duhet theksuar se në Vlorë ka marrë pjesë edhe oficeri shqiptar, Tajar bej Tetova. Ky gjatë revolucionit xhonturk, vriste e priste për Turqinë. Por më në fund u bindë se më mirë është të luftosh për komb se sa për Turqinë. (Prandaj është mirë kur shqiptarët binden më në fund “se kombi është mbi gjithçka”.). Ky oficer i larë tetovar në qershor të vitit 1912, braktisi ushtrinë turke dhe doli në mal. Dalja në mal e Tajar Tetovës dhe ushtarakëve të tjerë ndikoi me të madhe në zgjerimin e kryengritjes në rrethin e Manastirit dhe të Dibrës, deri në shpalljen e pavarësisë së Shqipërisë. Në bazë të dokumenteve më të reja, Tajar bej Tetova ka dhënë një kontribut të madh edhe në shpalljen pavarësisë së Shqipërisë në vitin 1912, kur Ismail Qemali e dërgon në Dibër me një delegacion, me qëllim që krahina e Dibrës t’i bashkëngjitet Qeverisë së Vlorës. E cila e kishte ngrit flamurin me 27 nëntor 1912. Kjo ishte arsyeja pse këta fanatikë e kërkonin Tajar Tetovën që ta burgosin, pasi këta dogmat që luftonin për rikthimin e Turqisë në vendet tona e shpallën Tajarin anti-turk dhe kërkonin kokën e tij. Për këtë arsye, Tajar Tetova do të rikthehet në Elbasan, duke u fshehur për ti shpëtuar ndjekjeve të rebelëve të Haxhi Qamilit, të cilët e kërkonin për ta vrarë si person me ide anti-turke.

ISMAIL QEMALI ME DORËN E TIJ E SHPALLI PAVARËSINË E SHQIPËRISË NË EMËR TË KATËR VILAJETEVE: TË KOSOVËS-MANASTIRIT-SHKODRËS DHE JANINËS

Vlora heroike i priti delegatët me entuziazëm të madh dhe me një atmosferë të pa përshkruar në mbrëmjen e 26 nëntorit. Pra delegacioni shqiptarë nuk ka arritur në Vlorë më 25 si është shkruar deri tani, por më 26 nëntor.
Me të arritur në Vlorë, Ismail Qemali filloi parapërgatitjet në qytetin e tij të lindjes për shpaljen e Pavarësisë. Në qytet ende valonte flamuri turk dhe funksiononte administrata e saj. Puna e parë e udhëheqësit kombëtar ishte organizimi i forcave të armatosura. Për këtë qëllim, ai formoi një komision organizues dhe u dërgoi pleqësive të fshatrave një qarkore, me anën e së cilës porositeshin që të mobilizoheshin njerëzit e aftë për mbrojtjen e Qeverisë së ardhshme shqiptare, që do të shpallej së shpejti. Në këto rrethana të jashtëzakonshme, kur ushtria serbe mbante të rrethuar Durrësin, delegatët që kishin arritur në Vlorë mbajtën një këshillim në mbrëmjen e 27 nëntorit, ku vendosën që shpallja të bëhej ditën e nesërme, pra më 28 nëntor. Deri në atë kohë nuk kishin arritur akoma përfaqësuesit e disa krahinave. Sipas njoftimeve që kishte marrë Ismail Qemali, një numër i madh i delegatëve ishte ende në lëvizje e sipër nëpër rrugët e vështira të Shqipërisë. Ka pasur raste kur shumë delegatë, për të kaluar kurthin e ushtrisë serbe është dashur të veshin edhe ferexhe grash, siç është rasti me atdhetarin e njohur nga Dibra, Sherif Langun, i cili deri në rënien e Kosovës dhe Dibrës në duart e ushtrisë serbe mbante postin e Kryetarit të Myftinisë në Dibër. Ky për të shkuar në Vlorë ka udhëtuar nga Dibra, Elbasani më se 10 ditë, për të arritur në Vlorë në Aktin e Shpalljes së Pavarësisë. Pasi në këtë kohë Manastiri, Struga dhe Ohri ndodheshin në duart e ushtrisë serbe. Ky atdhetar pas Luftës së Dytë Botërore nga pushteti komunist u dënua me 10 vjet burg, edhe atë në pleqëri të thelë kur i kishte mbushur mbi 70 vjet. “Këto dëshmi Sherif Langu i deklaroi në burg para Mehmet Shehut. Unë kur kam qenë për Shqipëri, babai yt mendonte për Baba Dovlet” (V.Xh).

PARIA E OHRIT PËRKRAHU AKTIN E PAVARËSISË

Madje Kryeministri shqiptar i kohës në Rumani Taqe Junesku, një shqiptar me origjinë nga Ohri, i dërgoi Ismail Qemalit 500 mijë franga ari për të përballuar shpenzimet e udhëtimit.
Për shkak të rrethanave të vështira të shkuarjes në Vlorë, edhe paria e Ohrit dhe Strugës më 27 nëntor i ka dërguar Ismail Qemalit një telegram, me të cilin e njoftojnë se: “solidarizohen për Shpalljen e Pavarësisë së Shqipërisë Etnike”. Telegrami është i nënshkruar: Myderisi Sheh Ismaili, Sheh Hasan Abdullahu, Emurlla Nexhati Abdylqerim, Kadiu i vendit Hysni Huseini, Mehmet Fehmiu, Haxhi Jaha dhe Hajdar Pasha, në emër të të gjitha mëhallëve të Ohrit.
Edhe pse Kosova dhe trevat tjera lindore në këtë kohë ishin të pushtuara nga ushtria serbe, në Kuvendin e Vlorës morën pjesë; Rexhep Mitrovica, Sali Gjuka, Bedri Pejani si përfaqësues të Gjakovës, Pejës e Gucisë. Pasi Hasan Prishtina ditën historike të shpalljes së pavarësisë kombëtare ndodhej i mbyllur në burgun Beogradit, së bashku me Idriz Seferin, Nexhib Dragën dhe disa udhëheqës tjerë të njohur pas Kryengritjes Shqiptare të Kosovës 1912. (Shih librin e Vebi Xhemailit Shqiptarët e Maqedonisë së sotme 1843-1913).

REXHEP MITROVICA E NOMINOI I PARI ISMAIL QEMALIN PËR KRYEPARLAMENTAR

Në gazetën “Përlindja e Shqipërisë” është shkruar se si në hapjen solemne të Kuvendit të Madh të Vlorës, para delegatëve dhe burrave të ardhur nga të gjitha trojet etnike shqiptare, (është fjala për katër vilajetet shqiptare) pas verifikimit të mandatit e morri fjalën Rexhep Mitrovica, i cili propozoi që për kryetar të Kuvendit të Parë Kombëtar të emërohet Ismail Qemali, si shkronjës i parë të emërohet Luigj Gurakuqi, ndërsa për shkronjës të dytë, Shefqet bej Daiu. Delegatët e pranuan njëzëri këtë propozim, me të përplasur duarsh”.
Më vonë, Aktin e pavarësisë e shënoi edhe Lef Nosi në përmbledhjen e “Dokumenteve historike”, por regjimi komunist i Enver Hoxhës i falsifikoi këto dhe shumë dokumente të tjera, duke mbuluar kështu emrat e Rexhep Mitrovicës, Mit’had Frashërit, Lef Nosit, Dervish Himës, Fuat Dibrës, Mehmet Derrallës dhe disa nacionalistëve tjerë që luftuan tërë jetën për bashkimin e kombit. Këta u fshin jo vetëm nga dokumenti përkatës por edhe nga historia kombëtare. Emri i Rexhep Mitrovicës u fshi nga ngjarjet më të rëndësishme të vitit 1908-1912. Në bazë të dokumenteve, Rexhep Mitrovica zgjidhet njëzëri nga Kuvendi i Vlorës anëtar Senati dhe ndihmës Ministër i punëve Botërore, edhe pse ishte vetëm 24 vjeç.
Regjimit komunist nuk i konvenonte që ai të figuronte si protagonist i Kongresit të Manastirit, të Kuvendit të Vlorës të Kuvendit Kombëtar gjatë Luftës së Dytë Botërore të shpallur më 16 tetor 1943, ku Rexhep Mitrovica shpallet anëtarë i Lartë i Regjencës, të përbërë nga Mehdi Frashëri, Fuat Dibra, Atë Anton Harapi, Lef Nosi dhe më 5 nëntor 1943 Regjenca emëroi qeverinë me Kryeministër Rexhep Mitrovicën, të cilit iu besua edhe detyra e Ministrit të Kulturës Popullore. Ndërsa në Pranverë të vitit 1944 u emërua edhe Kryetar i Lidhjes së Dytë të Prizrenit, pas Bedri Pejanit. Ndërsa pasi ishte shëndetlig shumë shpejt u tërhoq dhe në vend t; tij erdhi poligloti dhe ideologu i LIDHJES së DYTË të PRIZRENIT Xhafer Deva. Prandaj ky atdhetar me veprat e tij kombëtare, siç ishte Rexhep Mitrovica, i pengonte kaq shumë politikës komuniste dhe diktaturës të Enver Hoxhës.

KUVENDI KOMBËTAR FILLOI PUNË MË 28 NËNTOR 1912

Më 28 Nëntor 1912 në shtëpinë e Xhemil bej Vlorës filloi punën Kuvendi Mbarëkombëtar. “Kuvendi filloi punën më 28 nëntor dita enjte, në ora 4 pas dite”. Më 15 të vjeshtës së tretë. Ishte e enjte ora 4 pas dreke, tellalli kish thirrur që në këtë kohë do të kasnecohet Shqipëria më vete. Të gjithë delegatët ishin mbledhur në shtëpi të Xhemil bej Vlorës, në një sallon të madh të shtëpisë së tij, ku në referatin kryesor që mbajti Ismail Qemali, e përshkroi humbjen e Turqisë dhe të vajturat e Shqipërisë mbi rrezikun e madh që ndodhet Atdheu ynë, tjetër shpëtim tha s`ka, përveç se të ngrehim flamurin e Shqipërisë dhe të kasnecojmë vetëqeverimin. “Rroftë Shqipëria jonë”, thërritën të gjithë. “Rroftë Flamuri i Shqipërisë”. Salloni i madh i shtëpisë ishte plot me njerëz, çardaku poshtë plot, kopshti plot, të gjitha rrugët mbushur me njerëz”. Ismail Qemali e mbylli referatin kryesor para kuvendarëve me këto fjalë: “Tanimë s’na ka mbetur tjetër rrugë shpëtimi, veçse ndarja e Shqipërisë nga Turqia”, dhe propozoi që: Shqipëria të shpallë Pavarësinë dhe të formohet Qeveria e Përkohshme dhe të emërohet Pleqësia (Senati). Propozimet miratohen njëzëri nga Kuvendi. Ismail Qemali i cili tani më mbante postin e Kryetarit të Kuvendit, njëherit u propozua edhe si mandatar për organizimin e Qeverisë së Përkohshme dhe të Pleqësisë (Senatit). Pasi mandatet e tyre duhej verifikuar nga Kuvendi. Pas miratimit të pikave të parapara nga ana e Kuvendit. Ismail Qemali propozoi që: “Shqipëria të shpallet shtet më vete e lirë dhe e pavarur”. Siç thamë më lartë, me propozimin e Rexhep Mitrovicës, Kuvendi njëzëri pranoi Ismail Qemalin edhe mandatar për propozimin e Qeverisë së Përkohshme të Shqipërisë Etnike ku bënin pjesë katër vilajetet: I Shkodrës, Janinës, Kosovës dhe i Manastirit.

FJALIMI I ISMAIL QEMALIT SI KRYEMINISTËR
I PARË I SHQIPËRISË ETNIKE

Ismail Qemali, pasi e mori edhe mandatin nga Kuvendi për të shpallur Qeverinë e Përkohëshme, foli përsëri shkurt mbi të kaluarën historike të popullit shqiptar nën sundimin turk, dhe mbi luftën heroike të popullit shqiptar për të fituar të drejtat e tyre, për të jetuar të lirë dhe sovran në tokën e tyre. Ai, po ashtu në ekspozenë e tij vuri në dukje rrethanat e krijuara në Shqipëri nga zhvillimi i luftës së Parë Ballkanike. Ai tha se “E vetmja rrugë e shpëtimit është ndarja nga Perandoria Osmane”. Masat e para që mori ishin ato që të shpallej Shqipëria më vete, me një Qeveri të Përkohshme, të zgjidhej një Pleqësi (Senat), për të kontrolluar punët e qeverisë. Senati përbëhej prej 18 anëtarëve, ndërsa për Kryetar u zgjodh Myftiu i Dibrës Vehbi Agolli. Pika e tretë ishte shumë e rëndësishme për ato çaste historike, që konsistonte me formimin e një Komisioni për të mbrojtur çështjen shqiptare para Fuqive të Mëdha. Propozimet e Kryetarit u aprovuan njëzëri, me duartrokitje të zjarrta. Delegatët, në fund, nënshkruan dokumentin historik, Deklaratën e Pavarësisë në gjuhën turqishte, ku thuhej: ”Shqipëria me sot të bëhet në vete e lirë e mosvarme”. Kuvendi mbaroi punën aty kah ora pesë e gjysmë pasdite.
Pastaj, të gjithë së bashku që ishin të pranishëm dhe kuvendarët me Ismail Qemalin u drejtuan drejt ballkonit të godinës për ta ngritur Flamurin kombëtar të Skënderbeut, ku në pritje të këtij akti, jashtë ndërtesës ishin tubuar me mijëra qytetarë që përcillnin ngjarjen me këngë e valle ku pritnin me padurim aktin madhor të Pavarësisë. Ismail Qemali e mori flamurin prej Naços, i cili e mbante në duart e veta si Kryetar i Komisionit për ngritjen e flamurit, por sot kësaj dite enigmë mbetet lashtësia dhe origjina e këtij flamuri që e çoi lartë Ismail Qemali.

SA DELEGATË KANË MARRË PJESË NË KUVENDIN KOMBËTAR TË VLORËS

Në ora pesë e gjysmë pasdite firmoset Akti i Shpalljes së Pavarësisë nga 37 delegatë sa ishin të pranishëm në sallë, Ismail Qemal, Nikollë Kaçorri, Abdul Aziz Vehbi Dibra, Dudë Karbunara, Elmas Boco, Vehbi Harxhi, Qazim Kokoshi, Jani Minga, Rexhep Mitrovica, A. Rruçi, Abdi Toptani, Abas Dilaver Çelkupa, Mit’hat Frashëri, Shefqet Daiu, Zihni Abas Kanina, Xhelal Koprencka, Hajredin Cakrani, Qemal Elbasani (Karaosmani), Iljas Vrioni, Salih Gjuka, Dhimitër Berati, Dhimitër Emanuel Mborja, Dimitri Zografi, Murat Toptani, Pandeli Cale, Luigj Gurakuqi, Bedri Pejani, Spiro Ilo, Thanas Floqi, Lef Nosi, Dr. H. Myrteza, Nuri Sojliu, Mustafa Asim Kruja, M. Ferid Voskopola, Ymer Deliallisi, Xhemal Deliallisi, Nebi Sefa Lushnja, Zuhdi Ohri. ndërsa 2 emra janë të palexueshëm…”. Edhe 26 delegatë të tjerë erdhën gjatë ditëve në vijim. Gjatë mbajtjes së Kuvendit, një komision i zgjedhur vajti dhe nguli flamurin e Shqipërisë nëpër tërë zyrat publike, ku një ditë më parë valonte ai turk. Njerëzia që shkonin përpara flamurit, nxirrnin kapelat e bardha dhe kush e kush ta puthte më parë. Pikturat e Sulltanit dhe të oficerëve të Turqisë i nxorën nga tërë lokalet publike, i grisën dhe i shkelën me këmbë. Mbishkrimet e beledies, të postës, të telegrafit dhe gjetkë, të shkruara me shkronja arabo-turke, i hodhën poshtë dhe i pështynë.
Manifestime të nxehta u bënë nëpër konsullatat e Austrisë, Italisë dhe të Rusisë, të cilët na u përgjigjën “me dashuri”. Të nesërmen priteshin të vijnë gjenerali Isa Boletini, Riza bej Jakova, Mehmet Pashë Derralla disa delegatë të tjerë të Kosovës me 400 trima pas. Megjithëse që atë ditë binte shi, po një shumicë e madhe kishë dalë përpara me flamurin tonë në dorë, kur u afruan të tre bajraktarët e Kosovës, zbritën nga kuajt dhe u gjunjëzuan para flamurit kombëtar me lot në sy e puthën me një ngushëllim të thellë, për vuajtjet dhe trimëritë që kishte treguar populli shqiptar kudo që jetonte. V.Xh).

KUSH ISHIN DELEGATËT NGA KOSOVA
DHE VILAJETI I MANASTIRIT

Nga Kosova dhe trevat lindore, Aktin e Pavarësisë e nënshkruan këta delegatë, nga Struga e Ohri: Nuri Sojliu, Zuhdi Ohri, Xhemal Beu dhe doktori M. Murteza, i nënshkruar menjëherë pas Lef Nosit. Në të gjitha publikimet e gjertanishme shënohet si Dr. H. Myrteza. Por duhet theksuar se nga Struga kanë marrë pjesë emra të mëdhenj të Lëvizjes Kombëtare Shqiptare si: Hamdi bej Ohri, Murat Barutçiu, Dervish Hima. Po ashtu, duhet përmendur edhe Bejzat Saliun nga Ohri, i cili sipas pohimeve ka qenë telegrafist në Vlorë (detyrë që e ka ushtruar edhe në Ohër). Po ashtu, pjesëmarrës në shpalljen e Pavarësisë në Vlorë ka qenë edhe redaktori i gazetës “Shkupi”, një atdhetar i palodhshëm i çështjes kombëtare, Jashar Erebara nga Dibra, i cili dha një kontribut të vlefshëm në jehonën e shpalljes së pavarësisë së Shqipërisë.

LISTA E TË FTUARVE NË AKTIN E PAVARËSISË KISHTE 78 EMRA TË DELEGATËVE NGA TË GJITHA TROJET E SHQIPËRISË ETNIKE, TË CILËT FIRMOSËN DOKUMENTIN E PAVARËSISË SË SHQIPËRISË:

Vlorë: Ismail Qemali, Zihni Abaz Kanina, Aristidh Ruçi, Qazim Kokoshi, Jani Minga, Eqerem Bej Vlora;
Berat: Sami bej Vrioni, Ilias bej Vrioni, Taq Tutulani, Babë Dud Karbunara;
Skrapar: Xhelal bej Koprencka; Hajredin bej Cakrani;
Lushnjë: Qemal bej Mullai, Ferit bej Vokopola, Nebi Efendi Sefa;
Durrës: Abaz Efendi Çelkupa, Mustafa Agë Hanxhiu, Jahja Ballhysa, Dom Nikollë Kaçorri;
Tiranë: Abdi bej Toptani, Murat Bej Toptani;
Shijak: Xhelal bej Deliallisi, Ymer bej Deliallisi, Ibrahim Efendiu;
Krujë: Mustafa Merlika-Kruja;
Elbasan: Lef Nosi, Shefqet bej Daiu, Qemal bej Karaosmani, Dervish bej Biçaku;
Peqin: Mahmud Efendi Kaziu;
Gramsh-Tomorricë: Ismail Qemali Gramshi (jo Ismail bej Vlora);
Gjirokastër: Azis Efendi Gjirokastra, Elmaz Boçe, Veli Harxhi, Myfid Bej Libohova, Petro Poga, Jani Papadhopulli;
Përmet: Veli bej Këlcyra, Syrja bej Vlora;
Tepelenë: Feim bej Mezhgorani;
Janinë: Kristo Meksi, Aristidh Ruçi;
Çamëria: Veli Gërra, Jakup Veseli, Rexhep Demi, Azis Tahir Ajdonati;
Delvinë: Avni Bej Delvina;
Korçë: Pandeli Cale, Thanas Floqi, Spiro Ilo,
Pogradec: Hajdar Blloshmi,
Shkodër: Luigj Gurakuqi,
Mat: Ahmet bej Zogu (më vonë Zogu I), Riza bej Zogolli, Kurt Agë Kadiu,
Dibër: Myftiu Vehbi Dibra, Sherif Langu, myfti në Dibër dhe Ramiz Daci,
Kosovë; Gjakovë dhe Plavë-Guci: Rexhep bej Mitrovica, Bedri bej Ipeku, Salih Gjuka, Mid′hat bej Frashëri, Mehmet pashë Derralla, Isa Boletini, Riza bej Gjakova, Hajdin bej Draga, Dervish bej Ipeku, Zenel bej Begolli e Qerim Begolli.
Nga trevat Lindore (Maqedonia e sotme); Ohri dhe Struga: Zyhdi bej Ohri, Dr. H. Myrtezai, Nuri Sojlliu, Hamdi bej Ohri, Mustafa Baruti dhe Dervish Hima nga Ohri,
Nga Kolonia e shqiptarëve të Bukureshtit u zgjodhën këta delegatë: z. Pandeli Evangjeli, Dimitri Ilua, Dimitri Zografi, D. Emanoil dhe D. Berati.

Durrës, Festohet 102 vjetori i ngritjes së flamurit nga patriotët durrsakë

by

Nga Shefqet KERCELLI/Durres/
Paraditen e datës 26 nëntor 2014, qindra qytetarë durrsakë të moshave të ndryshme, ishin mbledhur në një shesh të përgatitur enkas midis murit juglindor të Amfiteatrit dhe Xhamisë së qytetit, për të festuar 102 vjetorin e ngritjes së flamurit kombëtar në qytetit bregdetar të Durrësit. Këtë ceremoni simbolike, që është kthyer në ritual të përvitshëm, e nderuan me pjesmarrjen e tyre patriotë durrsakë dhe familjarë të tyre, veteranë, ishushtarakë dhe ushtarakë aktivë, detarë të qytetit, përfaqësues të pushtetit qëndror e vendor, nxënës shkollash, media durrsake, etj. Fillimisht nën tingujt e hymnit tonë kombëtar të ekzekutuar me mjeshtëri nga banda e qytetit të Durrësit u zhvillua ceremonia e ngritjes së flamurit nga kryetari i bashkisë zoti Vangjush Dako dhe n/oficerja e Forcës Detare, Jonida Murataj, e cila u shoqërua me duartrokitje nga të pranishmit. Më pas përshëndeti kryebashkiaku Dako, i cili theksoi se:-102 vjet më pare, patriotët durrsakë vendosën të ngrenë flamurin kombëtar dhe të shpallin ndarjen nga perandoria osmane. Kjo është ngjarja më e rëndësishme historike e këtij qyteti, në gjithë shekullin e XX-të, e në vijim. Jam i nderuar dhe i prekur, të përsëris sot, 102 vjet më pas, me solemnitet dhe përgjegjësi, aktin historik që kreu Kryetari i parë i Bashkisë së Durrësit, Hafiz Ali Podgorica, duke ngritur flamurin shqiptar më 26 nëntor 1912!….Nderim dhe respekt për jetën dhe veprën e këtyre patriotëve! Në fakt sipas dokumentave të kohës, në Durrës, patriotët e shquar, Ismail Qemali dhe Luigj Gurakuqi, bënë përpjekjen e parë për ngritjen e Flamurit të Shqipërisë, por rrethanat ishin të disfavorëshme. Në këtë kohë pushtuesit sërbë ishin pranë portave të qytetit, me synimin për të pasur skelën e tyre në Adriatik, ndërsa populli kishte rrokur armët dhe po bënte qëndresë të fortë. Ismail Qemali dhe patriotët e tjerë mbrritën në Durrës nga Triestja, me anijen “Taurus” më 21 nëntor 1912, dhe sipas porosisë të tij, në më pak se pesë ditë qytetaria durrsake ngriti flamurin kuq e zi të pavarësisë. Kjo ndodhi më 26 nëntor 1912, kur patriotët dhe qytetaria durrsake shpalli pavarësinë dhe zgjodhi delegatët e Kuvendit Kombëtar të Vlorës, para se një pushtues të zvëndësohej nga një tjetër. Sot përkujtohet me respekt vepra e Hafiz Ali Podgoricës, Kryetarit të I-rë të Bashkisë në Durrës dhe patriotëve durrsakë, Akostin Serreqi, Sotir Vevecka, Sulejman Kadiu, Marie Kaculini, etj. Gazeta e asja kohe, “Lirija e Shqipërisë “ lajmëronte se në telegramin e ardhur nga Durrësi, u deklarua autonomia e Shqipërisë dhe flamuri shqiptar u ngrit mbi “Konak të Durrësit”….Ndërkohë në këtë ditë të shënuar u vlerësua dhe vepra e delegatëve durrsakë në Kuvendin e Vlorës, Dom Nikollë Kacorri, Abaz Celkupa, Mustafa Hanxhiu dhe Jahja Ballhysa, të cilët ishin pjesmarrës të nënshkrimit të dokumentit historik të Shpalljes së Pavarësisë. Nuk ngeli jashtë vëmendjes në këtë ditë historike, kontributi i detarëve, kapidanëve dhe tregtarëve durrsakë që rrihnin detrat. Ata ishin bazë e fuqishme për mbështetjen e lëvizjes patriotike në qytetin e Durrësit, sepse nëpërmjet kontakteve të drejtpërdrejta që siguronin me patriotët rilindas në Selanik, Stamboll, Kajro, Batum, Bari, Brindizi, Trieste, etj. mundësonin sjelljen e literaturës patriotike dhe shpesh herë dhe armë kundër pushtuesve. Mbas urimit për 26 nëntorin, festën më të madhe të qytetarisë durrsake, pjesmarrësit vizituan një ekspozitë me vepra arti kushtuar shpalljes së pavarësisë dhe luftës kundër pushtuesve nazifashistë.
Shefqet Kërcelli
Literatura:-Antologji e Detarisë Shqiptare, Vëllimi i I-rë, faqe 108,109,110.

GENOCIDI SERBOSLLAV NDAJ KOSOVËS DHE VISEVE TË TJERA SHQIPTARE NËN JUGOSLLAVI

by

Të dhëna nga një material i vitit 1981 kur Kosova përgjakej me regjimin serbo sllav, përgatitur për botim mbi bazën e arkivit vetjak të gazetarit./
Nga Abdurahim Ashiku/
1- DISA TË DHËNA MBI GJENDJEN DHE NDRYSHIMET E STRUKTURËS NACIONALE TË POPULLSISË SË KOSOVËS DHE TË VISEVE TË TJERA SHQIPTARE NË MAQEDONI, E MAL TË ZI NË 100 VJETËT E FUNDIT (1876-1976)
Më 1877 Vilajeti i Kosovës kishte 760.000 banorë dhe në këtë kohë ky vilajet përfshinte, përveç territorit të Kosovës së sotme edhe Shkupin, Tetovën, Novipazarin, Senicën, Toplicën, Kurshumlinë, Prekuplen, Leskocin dhe Vranjën. Kurse në vitet 1912-1913 kishte 479.000 banorë në të njëjtin territor si në vitin 1877, përjashtuar krahinat e pushtuara në kohë nga Serbia.
Nga të gjitha burimet del se mbi ¾ e popullsisë së Kosovës ishin shqiptarë
Shqiptarët në këtë periudhë, krahas luftës kundër pushtuesve turq, luftonin për tu mbrojtur nga rreziku i pushtimit të ri prej shtetit serb, i cili vepronte aktivisht për të dëbuar me dhunë nga territoret e tyre dhjetëra mijë shqiptarë të zonave në kufirin me Serbinë dhe Malin e Zi. Në këtë periudhë Serbia pushtoi krahina të tëra shqiptare si Toplicën, Vranjën, Kurshumlinë,Prekuplen dhe Leskocin, ndërsa Mali i Zi Ulqinin etj.
Më 1877 mbi 30 mijë shqiptarë u dëbuan nga Toplica e Klisura. Vetëm prej 81 fshatrave nga Toplica e Kosanica janë shpërngulur rreth 1867 familje shqiptare. Në vitet 1876-1878 nga Prekuple e Kurshumlia, ku 50 për qind e popullsisë ishte shqiptare, u dëbuan20.000 banorë shqiptarë.
Sipas të dhënave turke, serbe, austriake e frënge, në thellësi të vilajetittë Kosovës e Shkodrës u vendosën rreth 300.000 shqiptarë të shpërngulur si rezultat i si rezultat i pushtimit të krahinave të sipërme nga Serbia, Mali i Zi dhe Austro-Hungaria (Bosnjën)
Vrasjet e dëbimi masiv nga ushtria serbo-malazeze i popullsisë vendase shqiptare, krijoi një shqetësim e alarm të madh jo vetëm në krahinat shqiptare në kufi me Serbinë e Malin e Zi, por në të gjithë vendin. Kundër kësaj politike shoviniste lindi dhe u zhvillua një lëvizje e fuqishme popullore për vetëmbrojtje, e cila kishte për qëllim t’i dilte zot mbrojtjes së Atdheut nga copëtimi dhe robëria e re. Në këtë kohë u krijua edhe Lidhja Shqiptare e Prizrenit.
2.- PERIUDHA 24 VJEÇARE 1913-1937
Gjatë viteve 1913-1937 (përjashtuar vitet e Luftës së Parë botërore 1916-1918) Kosova dhe viset e tjera shqiptare në Maqedoni e Mal të Zi u pushtuan nga shteti Jugosllav. Gjatë kësaj kohe regjimi shovinist i borgjezisë serbomadhe përdori të gjitha mjetet politike, ekonomike, ideologjike dhe ushtarake për ç kombëtarizimin dhe sllavizimin e plotë të territoreve shqiptare të aneksuara.
ÇKOMBËTARIZIMI NËPËRMJET ZHDUKJES FIYIKE
Nga dokumentet që ka arkivi i shtetit tonë (Fondi Komitetit Mbrojtja Kombëtare e Kosovës) del se gjatë viteve 1913-1927 në Kosovë dhe në viset e tjera shqiptare në Jugosllavi janë vrarë mbi 207.448 shqiptarë dhe vetëm në Kosovë gjatë viteve 1913-1921 janë burgosur 22.100 shqiptarë. Zhdukur plotësisht 57 fshatra, djegur 6050 shtëpi dhe plaçkitur 10.526 familje.
Për mungesë të dhënash këtu nuk përfshihen zhdukjet fizike të bëra në Kosovë dhe viset e tjera shqiptare në Maqedoni e Mal të zi në vitet 1927-1937.
ÇKOMBËTARIZIMI NËPËRMJET REFORMËS AGRARE KOLONIZUESE
Borgjezia serbomadhe, përveç mjeteve të dhunës në luftën për çkombëtarizimin dhe sllavizimin e Kosovës e viseve të tjera shqiptare në Jugosllavi, përdori edhe mjetet ekonomike dhe kryesisht reformën agrare kolonizuese.
Në bazë të dokumenteve dhe të dhënave statistikore që japin studiues kosovarë (revista shkencore “Përparimi” Nr.4 e 5 viti 1970 dhe Nr.1o viti 1971 dhe “Gjurmime Albanologjike” e vitit 1972, botuar në Prishtinë), nëpërmjet kolonizimit, midis dy luftërave botërore 1919-1941 në Kosovë u vendosën 58.714 kolonistë (banorë) serbë e malazezë. Vetëm në vitin 1937 në Kosovë u vendosën 15.622 familje kolonësh serbë e malazezë, ndërsa në viset shqiptare në Maqedoni u vendosën mbi 2000 familje kolonësh.
Në bazë të hartës së kolonizimit, deri në vitin 1937 në Kosovë u ngritën 374 fshatra kolonistësh.
Sipas raportit të drejtoratit të lartë të reformës jugosllave gjatë viteve 1920-1940, vetëm në disa rrethe të Kosovës e Maqedonisë u janë marrë shqiptarëve dhe u janë dhënë kolonëve, nëpunësve, xhandarëve, çetnikëve dhe elementit tjetër të besuar të regjimit 381.245 hektarë tokë.
ÇKOMBËTARIZIMI NËPËRMJET SHPËRNGULJES
Për shkak të dhunës së egër për shfarosjen dhe masakrimin e shqiptarëve, grabitjeve masive të tokës dhe përdorimit të mjeteve të tjera të detyrimit, gjatë viteve 1913-1937 u shpërngulën nga trojet e veta një masë e madhe e popullsisë shqiptare. Deri në vitin 1937, në bazë të dokumenteve arkivale (fondi i drejtorisë së përgjithshme të reformës agrare në kohën e regjimit të Zogut) dhe të disa studiuesve kosovarë, u dëbuan me forcë mbi 220.000 shqiptarë (shumica në Turqi, pjesa tjetër në Shqipëri)
Por, megjithëse deri në vitin 1937 u shpërngulën për në Shqipëri dhe Turqi një shumë kaq e madhe, prapëseprapë, për shkak të natalitetit të madh dhe të qëndresës së fortë të shqiptarëve nën parullën “Vdesim por vendin nuk e lëshojmë”, shqiptarët mbetën shumicë në trojet e tyre. Bile gjatë viteve 1921-1937 në Kosovë numri i shqiptarëve ishte shtuar mbi 2000 vetë në raport me elementin serb e malazez.
Kur qarqet sunduese serbe e konstatuan këtë fakt në vitin 1937 u shqetësuan dhe me anën n e teoricienëve e të politikanëve të regjimit dhanë alarmin e madh propagandistik (Lexo “Shpërngulja e arnautëve të VasoÇubriloviqit”)
Kështu morën masa të shumta midis të cilave hapën edhe diskutimin popullorë për të gjetur metodën dhe mjetet më efikase për kolonizimin dhe sllavërimin më intensiv të Kosovës. Diskutime të tilla u zhvilluan sidomos në klubin serb të kulturës në Beograd prej vitit 1937 deri në vitin 1939. Funksionarët e lartë të shtetit, ushtrisë, teoricienët dhe politikanët në diskutimet e tyre theksonin: “…Nuk ka dyshim se rreziku më i madh për ne është ky bllok(shqiptar) në Kosovë…ka shenja sipas të cilave mund të konkludohet se kjo pakicë gjuhësore mund të bëhet shumë aktive, jashtëzakonisht e rrezikshme për interesat tona shtetërore, në qoftë se ne nuk marrim me kohë aksion largpamës.” “Shpërngulja dhe kolonizimi mund e duhet të zbatohen vetëm me forcë ushtarake”. “…Këta, shqiptarë, si element i huaj, paraqesin sot rrezik nacional e politik, janë shumë për nga numri, të fortë e kompakt, kanë zënë pozitën qendrore dhe kanë ndërprerë kontuinitetin nacional…”
Veç kësaj, e tërë kjo popullsi mbështetet në Shqipërinë, e cila ka ndikim politik dhe zgjon aspirata në të. Prandaj metoda më reale është që të huajt (shqiptarët) të shpërngulen në viset e tjera kompakte (sllave) dhe anasjelltas” (d.m.th. ndërrimin e popullsisë)
1. PERIUDHA KATËRVJEÇARE 1937 -1941
Krahas intensifikimit të propagandës nga politikanët e regjimit, aparati shtetëror serbomadh vuri në zbatim masa të shumëllojshme për të shpejtuar kolonizimin e sllavizimin e krahinave shqiptare në Jugosllavi. Si rrjedhim, në vitet 1937-1941 qeveria jugosllave ndërmori bisedime me Turqinë për të shpërngulur në vitet e ardhshme të paktën 400.000 shqiptarë. U ngritën në një shkallë më të lartë masat e dhunës politike dhe të detyrimit ekonomik; u rrit ardhja e kolonëve dhe marrja e tokës shqiptare. Për zbatimin e misionit të shpërnguljes së shqiptarëve u angazhua edhe ushtria. Në vitin 1938 komanda e zonës së tretë në Shkup propozonte: “Lypset të përpiqemi që turmat e forta dhe kompakte të shqiptarëve të shpërngulen sa më shpejt duke futur në mesin e tyre të paktën 50 për qind të popullsisë sonë” (sllave). Për këtë, gjatë viteve 1939-1940 u kryen dy operacione terrori ndaj shqiptarëve nën pretekstin e mbledhjes së armëve dhe vrasje e masakrime nga ushtria jugosllave në pragun e kapitullimit të Jugosllavisë (prill 1941)
Të gjitha këto bënë që masa e shpërnguljes së shqiptarëve për në Turqi të ngrihet në një shkallë më të lartë. Vetëm në këto 3-4 vjet u dëbuan nga trevat shqiptare edhe 280.000 shqiptarë të tjerë. Përfundimisht, gjatë periudhës 28 vjeçare (1913-1941), nga viset shqiptare në Jugosllavi u shpërngulën mbi 500.000 shqiptarë, (220.000 deri në vitin 1937 dhe 280.000 në vitet 1937-1941). Nga të 500.000 të shpërngulur gjatë kësaj periudhe, një pjesë kanë ardhur në Shqipëri dhe 380.000 kanë shkuar në Turqi.
Përballë një politike të tillë shkombëtarizuese, popullsia shqiptare e viseve shqiptare të aneksuara në Jugosllavi zhvilloi një qëndresë të fuqishme në forma të ndryshme, deri në luftë të armatosur. Janë të njohura kryengritja e Kosovës, rrafshit të Dukagjinit, e Dibrës e shtatorit 1913. Kryengritja e Rrafshit të Dukagjinit më 1919 me rreth 10.000 kryengritës. Kryengritja e Kosovës dhe e Malësisë së Llapit më 1920 me 12.000 kryengritës, si dhe një lëvizje e fuqishme e çetave kryengritëse gjatë viteve 1918-1927, sidomos në krahinën e Drenicës etj.
Sipas statistikave që japin organet shtetërore jugosllave, gjatë viteve 1919-1927 janë vrarë rreth 4.000 luftëtarë të çetave kryengritëse (kaçakë).
2. PERIUDHA KATËRVJEÇARE 1941-1944
Edhe pas kapitullimit të Jugosllavisë monarkiste në kushtet e pushtimit-nazi-fashist, gjatë viteve të luftës, forcat ultrashoviniste serbomadhe të çetnikëve të përbëra rreth 40.000 forca ushtarake të ish ushtrisë së kralëve, nën komandën e DrazhoMihailloviçit, në mënyrë të vazhdueshme sulmonin Kosovën e viset e tjera shqiptare përreth, duke kryer vrasje e masakra në masë. Është e njohur tragjedia e Bihorit në janar të vitit 1943 kur çetnikët shkatërruan 52 fshatra, vranë më se 4.000 banorë, grabitën 300 vajza dhe iu kërcënuan gjithë popullsisë shqiptare në Kosovë e vise se në rast qëndrese për të mos pranuar qëndrimin serb do të pësonte të njëjtën fatkeqësi si popullata e Bihorit, Novipazarit etj.
Rrjedhimisht popullsia shqiptare në Kosovë dhe viset përreth iu desh të bënte një luftë të shumëfishtë, si ndaj pushtuesve ital0gjermanë ashtu edhe kundra forcave serbomadhe të përfaqësuara nga çetnikët e ato bullgaromadhe të Borisit., të cilat kryen krime të rënda ndaj popullsisë shqiptare.
Nga ana tjetër grupi shovinist i Titos, me qëndrimet e tij, sabotoi Luftën Nacionalçlirimtare të popullsisë shqiptare. Në këtë kuptim është kuptimplotë vendimi shovinist i AVNOJ-it (Këshillit të Përgjithshëm Nacionalçlirimtar i Jugosllavisë) në nëntor të vitit 1943 në Janic, i cili në kundërshtim me qëndrimin ndaj çështjes nacionale proklamonte që të gjitha kombet dhe kombësitë në ish Jugosllavinë monarkiste do të mbeteshin në kuadrin e kufijve të shtetit jugosllav të pasluftës, bile edhe pakicat nacionale jugosllave të mbetura jashtë kufijve do t’i bashkoheshin Jugosllavisë së pasluftës.
Kështu, AVNOJ nuk e linte për tu zgjidhur çështja e Kosovës dhe e viseve të tjera shqiptare në bazë të parimit të vetëvendosjes deri në shkëputje e proklamonte zgjidhjen e saj duke e lënë Kosovën në kuadrin e Jugosllavisë së pasluftës. Në këtë mbledhje të AVNOJ-it nuk merrte pjesë asnjë përfaqësues nga Kosova.
Një muaj pas mbledhjes së dytë të AVNOJ-it (31 dhjetor1943) në katundin Bujan të Tropojës, Konferenca e Parë e Këshillit Nacionalçlirimtar të Kosovës e Rrafshit të Dukagjinit vendosën: “Kosova e Rrafshi i Dukagjinit është krahinë, në të cilin banojnë në pjesën më të madhe popullsia shqiptare, e cila si gjithmonë, ashtu edhe tash, dëshiron me u bashkue me Shqipërinë. Prandaj e ndjejmë për detyrë me u vu në dukje rrugën e drejtë të cilën, duhet ta ndjekë populli shqiptar me qëllim që t’i realizojë aspiratat e veta…pra dhe populli shqiptar, do të ketë mundësi me vetëvendosë mbi fatin e vet me të drejtën e vetëvendosjes deri në shkëputje”
Ky vendim nga grupi titist u konsiderua se bie në kundërshtim me vendimet e AVNOJ-it dhe me pikëpamjet e vijës politike të PKJ lidhur me unitetin e Jugosllavisë së pasluftës.
5.- PERIUDHA 32 VJEÇARE (1944-1976)
Me ardhjen në pushtet të grupit nacional-shovinist të Titos, vazhdoi të zbatohet politika shoviniste serbomadhe për çkombëtarizimin e Kosovës dhe viseve shqiptare në Maqedoni e Mal të Zi. Kjo u vu në jetë nëpërmjet formash e metodash të ndryshme, si zhdukjes fizike, kolonizimit, shpërnguljes së detyrueshme në Turqi, largimet në Evropë e në thellësi të Jugosllavisë.
ÇKOMBËTARIZIMI NËPËRMJET ZHDUKJES FIZIKE
Gjatë viteve1944-1966 u zhdukën nga terrori, plumbi, bajoneta dhe helmi i regjimit titist mbi 70.000 shqiptarë në Kosovë e në vise të tjera shqiptare në Jugosllavi. Nga këta 40.000 u zhdukën në vitet 1944-1948 dhe mbi 30.000 në vitet 1949-1966. Shembuj më topikë të këtyre krimeve shfarosëse janë pushkatimi i më se 17.000 shqiptarëve në Tetovë, Gostivar, Tivar, Mitrovicë dhe Gjilan në vitet 1944-1945; masakrimi (vrasja, plagosja, gjymtimi) i më se 30.000 shqiptarëve në Drenicë gjatë vjeshtës e dimrit të 1944-1945, mbytja në Goricë të Triestes me gaz helmues i mbi 2.000 djemve shqiptarë; vrasja e torturat çnjerëzorë masive në vitet 1955-1957 ndërmjet të ashtuquajturit aksion i mbledhjes së armëve ku mbi 50 për qind e burrave u torturuan dhe u rrahën. Janë të njohura kampet e përqendrimit dhe burgjet famëkeqe titiste, ku gjetën vdekjen mijëra shqiptarë, si GolioOtoku,Idrizova, Nishi, Mitrovica e Sremit, Stara Gradishta, Sinja, Gerguri etj. Brutaliteti dhe dhuna titiste u shfaq edhe njëherë në shtypjen e demonstratave të vitit 1968 në Prishtinë, Tetovë, Gostivar etj. Krahas këtyrejanë ndjekur nga UDB-ja titiste me dosje përpunimi 120.000 shqiptarë.
ÇKOMBËTARIZIMI NËPËRMJET KOLONIZIMIT DHE SHPËRNGULJES NË TURQI
Ashtu si në kohën e kralëve, edhe regjimi titist përtëriu reformën agrare kolonizuese, duke u marrë tokën shqiptarëve dhe ua dhënë atë elementëve serbë e malazezë. Kjo solli që, përveç kolonëve të paraluftës, të vijnë edhe dhjetëra mijë kolonë të rinj. Vetëm gjatë viteve 1947-1957 dhe më 1960 në katër rrethe të Kosovës (Prishtinë, Mitrovicë, Pejë e Ferizaj) u vendosën 52.924 kolonë serbë e malazezë. Gjithashtu u përtërinë të gjitha mënyrat e detyrimit për shpërnguljen e shqiptarëve në Turqi.
Theksojmë se mbi 50 për qind e elementit malazez, kroat dhe nga Bosnja që jetojnë sot në Kosovë kanë ardhur pas luftës së dytë botërore.
Sipas të dhënave të botuara në revistën “Përparimi” Nr.10 të vitit 1971 dhe “Gjurmime albanologjike” – seria e shkencave historike 1972 Prishtinë. Vetëm gjatë 8 vjetëve (1953-1960) janë shpërngulur nga Kosova 283.000 shqiptarë. Të ndarë sipas viteve shpërngulja paraqitet si vijon:
Viti 1953 13.000 vetë
Viti 1954 17.000 vetë
Viti 1955 51.000 vetë
Viti 1956 54.000 vetë
Viti 1957 57.000 vetë
Viti 1958 41.000 vetë
Viti 1959 27.000 vetë
Viti 1960 23.000 vetë
Shpërngulja për në Turqi ka vazhduar edhe në vitet e më pasme. Përfundimisht, nga të dhënat që japin botimet e bëra në Jugosllavi del se, pas Luftës së Dytë Botërore titistët kanë shpërngulur për në Turqi 400.000 shqiptarë (nga të cilët 203.000 vetëm për vitet 1955-1958)
ÇKOMBËTARIZIMI NËPËRMJET LARGIMIT TË PËRHERSHËM DHE TË PËRKOHSHËM NË EVROPËN PERENDIMORE, SHBA DHE AUSTRALI (PA SHPËRNGULJET NË TURQI)
Një rrugë tjetër për të çkombëtarizuar popullsinë shqiptare në Jugosllavi nga regjimi titist është largimi për në punë në Evropën Perëndimore. Vetëm nga Kosova, në vitin 1978 gjendeshin në Perëndim rreth 60.000 punëtorë (midis tyre 1200 femra). Ndërsa nga viset shqiptare në Maqedoni e Mal të Zi, largimet për punë jashtë Jugosllavisë janë edhe më të mëdha. Vetëm nga 4 komuna (Tetor, Gostivar, Kumanovë dhe Ulqin), në vitin 1978 janë larguarpërpunë në Evropë 17.000 vetë.
Nga statistikat jugosllave të vitit 1971 del se për çdo vit jashtë krahinës së Kosovës emigrojnë 9000 shqiptarë. ( “Gjurmime albanologjike – Prishtinë 1972”)
ÇKOMBËTARIZIMI NËPËRMJET THITHJES NË THELLËSI TË JUGOSLLAVISË.
Gjatë viteve të pasluftës deri në vitin 1961nga Kosova janë larguar për në thellësi të Jugosllavisë gjithsej 78.000 shqiptarë. Struktura kombëtare e kuadrit dhe e njerëzve të tjerë në marrëdhënie pune nuk i përgjigjet përbërjes kombëtare të Kosovës. Ndërsa shqiptarët sot zënë sot mbi 80 për qind në strukturën e popullatës, numri i atyre që janë në marrëdhënie pune zënë 59.7 për qind. Në sektorin shoqëror në Kosovë ndërsa nga serbo-malazeztë punon çdo i pesti nga shqiptarët punon çdo i tetëmbëdhjeti.
ARDHJA NË SHQIPËRI SI REZULTAT I TERRORIT TITIST
Për shkak të veprimtarisë revolucionare, mohimit të të drejtave nacionale shoqërore në fusha të ndryshme dhe ndjekje se terrorit gjatë viteve 1944-1945 kanë ardhur në Shqipëri 130 familje shqiptare dhe 3750 individë. Gjithashtu, gjatë viteve 1948-1977, kanë ardhur rreth 2000 emigrantë politikë nga të cilët 1770 shqiptarë dhe 230 jugosllavë.
ÇKOMBËTARIZIMI NËPËRMJET NDARJES ADMINISTRATIVE
Titistët popullsisë shqiptare në Jugosllavi jo vetëm ja mohojnë të drejtat për vetëvendosje por nuk e lejojnë as të qëndrojë e bashkuar në një njësi administrative, megjithëse kjo popullsi prej afro dy milionësh jeton në një territor ku nuk ka pyka popullsish të tjera. Ashtu si në regjimin monarkist të kralëve edhe titistët për të kënaqur interesat e borgjezisë serbe, maqedonase dhe malazeze i kanë ndarë e hallakatur shqiptarët në 4 njësi administrative. Sot shqiptarët në Jugosllavi janë nderë:
– Në krahinë autonome të Kosovës, ku jetojnë 1.546.000 banorë prej të cilëve 1.280.000 shqiptarë.
– Në Maqedoni rreth 400.000-500.000 shqiptarë.
– Në Serbinë e ashtuquajtur të ngushtë mbi 80.000 shqiptarë.
– Në Mal të zi rreth 50.000 shq1iptarë. Etj.
TË DHËNA STATISTIKORE TË POPULLSISË SHQIPTARE NË JUGOSLLAVI
1.- Numri i popullsisë shqiptare, sipas statistikave zyrtare dhe dokumenteve të botuar nga shtetijugosllav para dhe pas Luftës së Dytë Botërore, jepet mjaft i zvogëluar. Megjithatë ai paraqet interes për të nxjerrë konkluzione mbi veprimtarinë ç’kombëtarizuese të Beogradit.
Të dhënat statistikore mbi popullsinë shqiptare nga regjistrimet e ndryshme gjatë periudhës 1912-1971, janë shumë më të vogla në krahasim me atë që duhet të ishin sipas shtesës natyrore të shqiptarëve. Nga një përllogaritje e bërë mbi shtesën natyroretë popullsisë shqiptare për 1.000 banorë në vit, del se nga viti 1912-1941 mungojnë rreth 650.000 shqiptarë, të cilët janë zhdukur dhe shpërngulë jashtë trojeve të tyre. Gjithashtu nga e njëjta përllogaritje, del se gjatë viteve 1945-1976 mungojnë mbi 540.000 shqiptarë të zhdukur fizikisht dhe të shpërngulë jashtë Kosove e viseve shqiptare në Maqedoni e Mal të Zi.
2. Sipas statistikave shtetërore jugosllave, elementi serb e malazez si në shifër absolute, ashtu edhe në përqindje ndaj numrit të përgjithshëm të popullatës në Kosovë, deri në vitin 1967 ka ardhur duke u rritur për shkak të sjelljes me shumicë dhe kolonëve të paraluftës.
Në regjistrimet e vitit 1971, në raport me vitin 1961 elementi serb e malazez ka pësuar ulje si në shifër absolute dhe në përqindje në raport me numrin e përgjithshëm të popullsisë në Kosovë.
III. DISA NGA TEORITË DHE PIKËPAMJET SHOVINISTE TË IDEOLOGËVE DHE POLITIKANËVE TITISTË PËR ÇKOMBËTARIZIMIN E SHQIPTARËVE NË KOSVË DHE VISET E TJERA SHQIPTARE NË JUGOSLLAVI.
Teoricienët, historiografët dhe politikanët titistë janë duke ringjallur dhe aktualizuar teoritë e ndryshme antishqiptare të borgjezisë së vjetër serbomadhe, kryesisht në fushën e historiografisë dhe demografisë. Shkurtimishtparaqesin disa prej tyre.
1.-Mohojnë lashtësinë e shqiptarëve, nënçmojnë kulturën shqiptare, shtrembërojnë rolin e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit se gjoja paska luftuar për të ruajtur sovranitetin e sulltanit në tokat e shqiptarëve. Ata pohojnë se popullsia shqiptare në Kosovë gjoja është vendosur para 150-200 vjetësh.
2.- Në fushën e demografisë. Aktualisht përveç teorive antishqiptare në fushën e historiografisë janë shfaqur edhe mjaft teori në fushën demografike të cilat synojnë të justifikojnë pakësimin dhe largimin e shqiptarëve nga Kosova dhe viset e tjera shqiptare në Jugosllavi.
Ashtu si në vitin 1937 Çubriloviçi në referatin e mbajtur para klubit serb të kulturës në Beograd shprehte shqetësimin e tij se “Politikën tonë të kolonizimit e mundi pjelloria e grave shqiptare” edhe politikanët titistë pas Luftës së Dytë Botërore, shqetësohen për shtesën e madhe natyrale të popullsisë shqiptare në Jugosllavi.
Të dhënat statistikore të shtetit jugosllav të vitit 1971 tregojnë se popullsia e Kosovës gjatë 50 vjetëve të fundit (1921-1971) me gjithë zhdukjet dhe shpërnguljet në masë, është trefishuar, se shtimi natyral i popullsisë shqiptare në Jugosllavi është 34-37 për mijë në vit, d.m.th. rreth tre herë më i lartë se ai i mesatares në Jugosllavi, se fertiliteti i gruas në Kosovë zë vendin e tretë në botë, se popullsia shqiptare është më e reja nga mosha në Jugosllavi (në moshën deri 35 vjeç është 74 për qind), se tendenca e rritjes që ka popullsia e Kosovës do të dyfishohet gati në çdo 24 vjet etj. Të gjitha këto të dhëna i kanë preokupuar politikanët, ekonomistët, statisticienët, demografët dhe ekspertët e tjerë titistë për të gjete rrugët format dhe mjetet e pakësimit dhe e largimit të shqiptarëve (“Problemet e zhvillimit demografik dhe politik të popullsisë”, “Përparimi nr.6-1975” dhe “Disa veçori demografike të Kosovës”, botuar në vitin 1972 në Prishtinë)
Duke e quajtur shtesën e popullsisë shqiptare “Një proces i eksplozicionit demografik” parashikojnë lloj-lloj zgjidhjesh të cilat, në fund të fundit, synojnë pakësimin e popullsisë shqiptare: ndërmjet presionit për pakësimin e lindjeve, largimin nga vendi të moshave aktive të popullsisë, mos marrjes së masave për të kufizuar mortalitetin, lënia e Kosovës në prapambetje ekonomike e kulturore, si faktor që pengon rritjen e popullsisë etj. Për t’ia arritur qëllimit propagandohet e zbatohen masa të ndryshme. Kështu p.sh., kur flitet mbi fertilitetin, propagandohet se edhe në Kosovë duhet të vijë procesi demografik i nisur nga veriperëndimi i Evropës. Nxitet e propagandohet politika e migrimit të jashtëm e të brendshëm dhe migrimet e përkohshme të fuqisë punëtore në Evropë si rrugëzgjidhje për të përballuar shtesën e popullsisë aktive, (nën pretekstin e inkuadrimit në punë).
Për të realizuar zvogëlimin e popullsisë shqiptare në Jugosllavi herë pas here, organet shtetërore kanë përdorur, falsifikime të ndryshme në regjistrimin e popullsisë. Për këtë janë shpikur e zbatuar lloj-lloj formash e presionesh me qëllim që të shënohen sa më shumë shqiptarë si maqedonas, malazez, serb, turq dhe të ashtuquajtur “kombësi myslimane”, “jugosllave”, “romë” etj.
Përfundimisht në 60 vjetët e fundit 1912-1976 në viset shqiptare të aneksuara nga Jugosllavia u zhdukën fizikisht mbi 277.000 shqiptarë dhe u shpërngulën nga trojet e veta më se 973.000 shqiptarë.
Gjithsej të zhdukur e të dëbuar 1.250.000 shqiptarë.
Nga dokumentet dhe studiuesit e ndryshëm del se midis dy luftërave botërore dhe pas Luftës së Dytë Botërore vetëm në Turqi kanë shkuar mbi 700.000 shqiptarë kryesisht nga Kosova dhe Maqedonia. Por, me gjithë zhdukjen fizike dhe shpërnguljet e mëdha popullsia shqiptare e këtyre anëve, për shkak të qëndresës së madhe dhe të natalitetit të lartë nuk u sllavizua, as mbeti në pakicë por përherë mbeti në shumicë.
Bë vitin 1971 regjistrimi i popullsisë në Jugosllavi jep 1.310.000 shqiptarë. Natyrisht kjo nuk është e saktë sepse fshihet realiteti. Por, edhe sikur ta merrnim këtë si shifër të vërtetë me shtesën mesatare të shqiptarëve sot shqiptarët në Jugosllavi arrijnë afro 2 milionë banorë ose po bëhen popullsia e tretë në Jugosllavi (pas serbëve e kroatëve), gjë e cila ka ngjallë shqetësim tek politikanët e regjimit titist.
Përgatiti për botim mbi bazën e arkivit vetjak
ABDURAHIM ASHIKU
Athinë, 22 nëntor 2014

ARISTIDH RUCI ASNJE KEMBANE NUK LAJMEROI LARGIMIN E FIRMETARIT

by

NGA GËZIM LLOJDIA/
1.Jeta e Aristidh Rucit
Për figurën e një prej firmëtarëve të Kuvendit historik të Vlorës Aristidh Rruci, “mendje e Vlorës kështu citohet në një botimm ka pak të dhëna historike si edhe dokumente,faksimile. Në botimet që ka sjell B.Gace dhe studiuesi Bujar Leskaj, në botimin”Deputetet e Vlorës…….sillen të dhëna historike të përcjella nga fakte të njohuar pak dhe të zhbiruara me kujdesë.
Aristidh Rruci, “mendje e Vlores”,shkruan Etien Dilo në dy botime që ka lënë pas vdekjes aksidentale. Emri i Aristidh Rucit është i lidhur me përpjekjet për hapjen e shkollave të para shqipe qe nga fundi i shekullit X1X me luftën për pavarësi, armatosjen e luftëtareve të lirisë, me shpalljen e Pavarësisë, ngritjen e administratës shqiptare, me Epopenë e Vlorës, me luftën e paprere për një Shqipëri to lire, to pavarur, demokratike; shkurt,qe shpirt nga shpirt i shqiptarizmit…thotë.Duke cituar këtë autor Etien Dilo lindi me 19 shtator 1938 ne Sheper të Zagorise. Shkollen e mesme e kreun gjimnazin “Asim Zeneli”,dega Pedagogji ne Gjirokastër (1951-1955);studimet e larta, ne UT,Fakulteti Gjuhe-Letersi(1960-1964). Ka shërbyer si mësues ne rrethin e Fierit, ne drejtim shkollash, mësues ne gjimnazin e Ballshit.Me vendosjen e pluralizmit iudha titulli “Mësues i Merituar” me këtë motivacion:”Për kontributin e tij ne edukimin patriotik te nxënësve. për përkushtim dhe pune te palodhur ne detyrën fisnike te mësuesit dhe edukatorit”. Ka shkruar disa artikuj studimore në shtypin brenda e jashtë vendit si dhe është autor i disa librave. Ky autor na shtjellon historinë e firmëtarit A.Rruci.
Lindi ne Sheper të Zagorise, me 11 Mars 1875. Pasi kreu (mësimet e para)mejtepin ne vendlindje,ndoq rimesimet ne gjimnazin”Zosimea” të Janines. Në vitet 1896-1898 shkoi ne
Stamboll ku punoi ne një dyqan qe tregtonte lende ndërtimi. Me 1899-1904 qëndroi ne Janine duke punuar ne tregun e drithit. Pas këtij viti vjen ne Picar të Vlorës, ne ciflikun e Haxhi Muhametit si ekonomat. Ne vitin 1906 e deri ne fund të jetës se tij u vendos ne qytetin e Vlorës dhe a muarr me tregti.
2.Aktiviteti atdhëtar
Dilo na thotë se Aristidh Ruci, miku i ngushte i Ilia Dilo Sheperit, i cili ka qene edhe inspektor arsimi ne Vlore, ka zhvilluar nje veprimtari to gjere kombëtare. Ishte anëtar i klubit “Labëria” të Vlorës; me 1908, financoi blerje armesh për çetat patriotike dhe përhapjen e mësimit të gjuhës Shqipe. Midis të dhënave të tjera me interes janë se në korrik 1911 ishte anëtar i komisionit të organizimit të Kuvendit të Drashovicës, në përkrahje të Memorandumit të Gerces. Shkoi ne Itali se bashku me atdhetare të tjerë vlonjate dhe u takuan me Ismail Qemalin dhe biseduan për organizimin e Lëvizjes Kombëtare. Kishte korrespondence me Cajupin, Jani Vruhon e Sotir Kolen.Në vitin e ngritjes s flamurit në 1912 emri i Aristidh Rucit si perfaqesues iVlores shënohet ne Kuvendin Kombëtar të Shpalljes se Pavarësisë dhe ngritjen e Flamurit. Në vitet e qeverise së Vlorës, zhvilloi një veprimtari të gjere ne mbështetje to saj për zgjidhjen e problemeve ekonomike e financiare. Ndihmoi ne ngritjen e administratës ne Fier, Vlore, Tepelene, Gjirokastër e Delvine. Në vitet 1918-1920 u përfshi në një veprimtari të gjere kombëtare, kundër pushtuesve italiane. Ishte anëtar i komisionit të organizimit të demonstratës antiitaliane me rastin e 28 Nëntorit 1919, tek Xhamia e Tabakeve. Së bashku me atdhetare të tjerë si Osman Haxhiu, Beqir Sulo, Ymer Radhima e Abaz Mezini dërguan letër Qeverise se Përkohshme të Durrësit ku protestuan për qëndrimin shtypës të pushtuesve italiane ndaj popullit të Vlorës. (AQSh. Fondi. DPB, dosja nr. 48 origjinal). Mori pjese ne luftën e Vlorës, 1920, kundër pushtuesve. Ne zjarrin e kësaj lufte, u krijua shoqëria patriotike “Përlindja Kombëtare”, ku komisioni ngarkoi Aristidh Rucin dhe disa atdhetare të tjerë për hartimin e rregullores se saj.(AQSH, fondi 518, dok. nr. 640026). Komiteti”Mbrojtja Kombëtare”e ngarkoi për të shoqëruar bandën muzikore të Federatës “Vatra” dhe Komisionin e Kryqit të Kuq Amerikan ne frontin e luftes. ne vitet 1920-1924 u përfshi ne lëvizjen demokratike to vendit, ne federatën “Atdheu” dhe shoqërinë “Bashkimi”. Një rol të veçante lozi ne krahinën e Himarë dhe të Gjirokastrës. Bashkëpunime atdhetaret vlonjate: Osman Haxhiu, Ali Asllani, Qazirn Kokoshi, Murat Terbaci, Abaz Mezuni, Ibrahim Abdulai dhe Dorn Mark Vasa. Ndihmoi kishën Autoqefale Shqiptare dhe Visarion Xhuvanin. Ne vitet 1921-1939 ka qene edhe anëtar i Këshillit Administrativ të Bashkise se Vlorës. Krahas tregtisë qe kishte ne Vlore, ishte edhe sipërmarrës ne fabrikën e duhanit ne Durrës. Ne vitin 1937 u zgjodh anëtar i kryesisë se Bankës Kombëtare Shqiptare. Ne gazetën”Jeta e re”, me 5 Gusht 1938 sipas të dhënave që ka E.D shkruhet : “Veçanërisht urojme mikun tone z. Aristidh Ruci, i cili është një atdhetar i provuar e një inteligjence e gjere e Vlorës sonë…” Ne prill të vitit 1939, se bashku me Ali Asllanin, kryetar Bashkie dhe mjeket Vasil Dhimitri e Pavlo Pavli krijuan Degën e Kryqit të Kuq për Vlorën. Gjate Luftës se Dyte Botërore, si antifashist, arrestohet dhe internohet nga pushtuesit italiane ne Itali ….” (Muzeu historik i Vlorës).
3.Retushim i dokumentit të Pavarësisë
Për dokumentin kryesor të firmosur në Vlorë në ditën e ngritjes së flamurit mbetet mister se ku mund të ketë përfunduar ku akt madhor,ndërsa disponohet ende kopja e tij.
Fotokopje e dokumentit të Shpalljes se Pavarësisë Kombëtare nga Kuvendi i Vlorës me 28 Mentor 1912, qe gjendej ne sendugin e librave të Aristidh Rucit Firma A. Rruci lexohet qarte (kthimi rrlr, i rr-se se forte ne r të bute, është veçori e të folmes qytetare).
Në dokumentin që u botua dhe që njihej në 50 vitet shkuara mbeti enigmë se përse u hoqën firmëtarët dhe u vendosën fotografit. E.Dilo na sjell këtë të dhënë interesante Ne foto Aristidh Ruci eshte ne to majte, ne rrjeshtin e dyte, fare pranë Ismail Oemalit”Me 28 Nëntor 1912, pas Shpalljes se Pavaresise, I. Qemali nie shoke dhe populli mbrapa, shkuan ne xhami dhe në kishen kryesore to qytetit të dëgjonin lutjet fetare, udhëhequr nga klerikë shqiptare•.Edhe ne xhami e kishe u duken të ngrihen dhe të valojnë dy Flamure të Shqiperise. Gjithnjë sipas dokumenteve to elbasanasit Lef Nosi, këta të dy flamure u gjenden ne shtëpitë e Zotrinjve Aristidh Ruci e Eqrem Vlore” (Adem Hodo, Rev. “Koha e Jone”, f. 9, Nr.10-11-12, vjeti XII, tetor-dhjetor 1973).
Letërkëmbimi i Aristidh Rucit me Ilia Dilo Sheperin na sillte 28 Nëntorin e 1912-s; Aristidhi i shkruante nga Vlora për ato çaste historike që kalonte vendi, për miqësinë me I. Qemalin. Kur ishte hartuar Deklarata e Pavarësisë, i kishte bere këtë vërejtje: “Nuk është aq entuziaste siç janë Deklaratat e Pavarësisë të shteteve to tjera.” Krahasonte Deklaratat e Austrise, Italisë, Greqisë… dhe i dukej se Deklaratës sonë i mungonte ajo flake entuziazmi. I. Qemali e kishte bindur se,” dhe ashtu si është hartuar, e mire qe; shmangte kundërshtime e pasta ftohje të disave”. Ne letërkëmbimet qe kane patur, rrihnin të tilla inendime: “Shqipëria i përballoi rreziqet e moteve. U be një gjysme Shqipëri. Nuk u. be dot Shqipëria e plote. Shqiptari rnbeti shqiptar ne gjak, ne gjuhe, ne zakone e ne vese. Mbetej për t’u forcuar ndjenja kombëtare. “Dobiçet e kombit” (shprehje e Volterit kjo), kështu quanin ata qe s’merakoseshin për fatet e atdheut, ende i ndare e i përçare ne fise e krahina.”(Zbardhur nga një incizimi, bashkëbisedim me Q.Dilon, se letërkëmbimi është djegur se bashku me bibliotekën e Ilia Dilo Sheperit).
Nga dokumenta dhe ngjarjet e tjera të rëndësishme veçojmë:
“Ne shtatorin e 1914-s Vlore iu shtrua rebeleve, qeverise qe e kryesonte Mustafa Ndroqi.
Burrat e mençur të Vlorës gjykuan se duheshin lejuar të hynin ne qytet. Te veprohej ndryshe, sa gjak shqiptaresh do të derdhej,rebelet do të linin Vlorën, do të mërziteshin. Dhe, pa u rnbushur muaji, e lanë. Ne këto pune plot mend e urtësi, peshonte shume fjala e Aristidh Rucft, prandaj mund të dëgjosh edhe sot nga vlonjate to moshuar: “Burrë me të zgjuar Vlora nuk ka patur”. “Aristidh Ruci ishte shpirti i Epopesë të Vlorës” (gazeta “Patrioti” me rastin e 80-vjetorit të Pavarësisë). Aristidh Rruci qe nje prijës se kishte pasojës; nuk kërkoi to vihej ndonjëherë ne krye, po populli e desh ne krye:
Ishte mik me koke i shume burra to njojtur vlonjate. Kush nuk e njihte ne Vlore e ne Gjirokastër! Pjesëtar aktiv ne Shpalljen e Pavarësisë. Lufta e Vlorës serish e ngriti. “Organizator dhe shpirt i asaj Epopeje. Punonte brenda ne Vlore për kryengritjen. Erdhi çasti të dilte jashtë Vlorës, të bashkohesh me luftëtaret, po i kërkuan të qëndronte atje, brenda ne qytet, se atje kishte me shume nevoje për te. Sa i respektuar ishte për veprimtarinë e tij gjate luftës, po aq mbeti i respektuar ne popull pas luftës. Nuk pranoi asnjë pozite to larte qe iu afrua.
4.Asnjë këmbanë nuk lajmëroi shtegtimin e firmëtarit.
Fjalë dhimbje gjegjen në kohë mortesh. Asnjë kambanë nuk lajmëroi shtegtimin e firmëtarit.1 950. Atdhetari i madh A.Rruci ikën nga jeta. Zë fill shtegtimi qiellor. Veç njerëzit e tij me dhembje to thelle e pa ze, vajtuan ne Sheper. Shtypi i emigracionit politik shkroi:”Vdiq ne Vlore, me 11 prill 1950, Aristidh Ruci, anëtar i Komitetit Qarkor i Ballit Kombëtar për Vloren.””E kishin burgosur si tregtar. E vetmja kërkese e tij,”tne çoni tek shokët e mij, to dënuarit politike.” (Gazeta “Flamuri”, maj 1950)
“Rrucajt, shkruan Jani Dilo, ishin të fjalës, të ndershëm dhe burra me të gjithë kuptimin e fjalës. Aristidhi pasta nuk kishte shok as ne Vlore, as ne Shqipëri, aq ishte i mençur dhe i urte. Do to na sherbenin shume, po t’i kishim deri mbas çlirimit të vendit. Vdekja e tyre është një dacke e re për fatin tone të keq”(11 maj 1951) . Aristidhi, i ndershëm si Aristidhi, “koka”Vlorës, mendja…,’Pashai i ortodokseve”. (“Patrioti”, Nr. 21, nëntor 1992).

Shfletojmë disa letra që e na ka lene Aristidh Rruci.Pasi kishte bere dy vjet burg,”patën respekt”; e kishin lënë të vdiste ne shtëpi. Çdo gjë e kishin sekuestruar. Deri tek orenditë e shtëpisë. Ai qe s’e kishte kursyer pasurinë e tij për Shqipëri, qe kishte sponsorizuar Kuvendin e Madh të Vlorës, qe kishte ushqyer e armatosur luftëtaret e lirisë, jetonte ditët, qe i kishin mbetur, duke shitur rrobat e trupit thotë E.Dilo dhe vijon: I dëshpëruar sa s’tregohet, pranë vdekjes, gjen ngushëllim duke u ene njerëzve qe linte pas, disa flete to shkruara, letra, kërkesa organeve qeveritare për shkeljet ligjore qe i bëheshin. Ka 1ene dhembjen, dhembjen krenare, plage qe s’guxon to prekesh. Është dhembja e gjalle qe flet”nga thellësirat e shpirtit”. Shkelen 50 vjet pune, miqësi, mirësi, përpjekje to paprera për një atdhe me to mire. Midis të tjerash, i shkruan kështu një miku qe, duket, i kishte kthyer krahët:
“Pesëdhjetë vjet na ndante vetëm nata, shkelet një pune e këtillë!.Kam pasur me se bindje, se dhe pas vdekjes sime do dhe lypset të ishit ju jo vetëm njeri (pa as me to voglin dyshim) qe do të plotësonit dëshirat e mia, po qe me gjalljen time do ngjante kjo qe ngjan, besa as kish shkuar kurren e kurres ne mendje. Dhe, qe të kuptohemi me mire, i drejtoni ju lutem vehtevetes pyetjen qe ju parashtroj dhe, mbasi to rregulloheni me ndërgjegjen tuaj, me përgjigjuni dhe mua; me sa me nalt, unë nuk mund të bej asnjë koment, i rezervoj për kur to piqemi, vetëm shënoj se kjo mospërfillje (le ta quajmë kështu) me ka hidhëruar moralisht deri ne thellësirat e shpirtit, po sa për pikëpamje materiale, kjo rregullohet kollaj.”Me tej shkruan: “Jetoj duke shitur rrobat e trupit” … “I jam drejtuar Komitetit Ekzekutiv dhe ministrit to Financave për veprime qe nuk janë as të drejta, as legale dhe përgjigjja qe kjo: “U be gabim qe të liruam edhe nga burgu, andaj e mira jote është qe to mos kërkosh të këtilla gjera”.
Dokumente historike:
“Aktmandat dhënë përfaqësuesve të Kazasë se Tepelenës nga banore të saj për ne Kuvendin e Vlorës”.Tepelene, 28.11.1912
Duke patur parasysh rreziku qe i kërcënohet atdheut nga sulmet dhe ne, banoret e këtij qarku, rrokem armët, vrapuam ne mbrojtje to atdheut ku e kërkon nevoja e luftës, u hapëm kraharorëve breshërisë se plumbave to armikut duke qëndruar besnike e duke flijuar jetën, qe të siguronim fitoren. Kur ne tregonim një qëndrim të jashtëzakonshmin, morëm vesh se armiqtë pushtuan Shkupin, Manastirin, Selanikun, Prevezen, Mecoven e anët e Camerise.
Përballë kësaj gjendjeje kritike të krijuar u vendos të mbahet ne Vlore një Kongres ne emër të të gjithë shqiptareve për të siguruar nga çdo rrezik atdheun. Ne këtë Kongres u dërguan delegate si nga qendra e vilajetit, ashtu dhe nga qarqet. U paraqit pra nevoja dhe për ne të zgjidhnim e të dërgonim ne atë kongres nga Kazaja jone tre delegate, dy myslimane dhe një të krishtere dhe si të tille zgjodhëm Aristidh Rucin efendine, nga fshati Sheper i Tepelenes tregtar ne Vlore, Sheh Maksud efendine nga Tepelena dhe Sami efendine nga fshati Mezhgoran i Tepelenës, persona të zote, të drejte e qe gëzojnë besimin e të gjithë neve. Këta delegate vishen me kompetenca absolute nga ana jone dhe do to vendosin ne marrëveshje me të gjithë delegatet e tjerë për çdo gjë qe i përket shpëtimit to atdheut to shenjte. Ky aktmandat u hartua ne tre ekzemplare të vulosura dhe ju dhëne nga një delegateve ne fjale.” (Arkivi Qendror i Shtetit i RSh F. 245/1 D, 2 f. 13 (Origjinali osmanisht.
Ne arkivin e familjes Dilo gjendet shqip: Shkrese Përfaqësimi)
“Mbledhja e pare e Kuvendit Kombëtar të Përgjithshme, 28 nëntor 1912 . Kuvendi Kombëtar i përmbledhur prej delegateve të të gjitha viseve të Shqipërisë këtu ne Vlore, u hap sot ne ore 4 pas dreke… Ismail Qemal Beu si niciator i pare i mbledhjes mori fjalën e i tregoi delegateve qëllimin e Kuvendit, domethënë qe të përpiqen se bashku e të marrin masat e nevojshme për të shpëtuar Shqipërinë nga rreziku i madh ku ndodhet sot. Si e kërkon rregullorja e zakoni u nis pastaj vërtetimi i kartave të delegateve, emrat e to cilëve janë këta:
…Nga Vlora: Z. Z. Ismail Qemal Beu, Zyhdi Efendiu, Aristidh Ruci, Qazim Kokoshi, Jan Minga, Eqrem Beu.” (Lef Nosi, “Dokumente Historike”, nr.4, fq.119-1.25, nr.5 fq. 152-157, korrik, 1924, Elbasan)
“Mbledhja e katërt,3 dhjetor 1912.
…Një telegram nga Tepelena thotë se, meqenëse Sheh Maksuti dhe Sami Beu janë të sëmurë…
ne vënt të tyre quajmë delegat Z. Myfit Bel Gjirokastrën…. Kryetar i Klubit të Janinës Z. Z. Kristo Meksin dhe Aristidh Rucin.”
“Mbledhja e pestë,4 dhjetor 1912….votimi për të zgjedhur keshillonjesit… Aristidh Ruci e Th. Floqi 14 vota”. (Lef. Nosi, e`Dokumente Historike”,1924, Elbasan.

Aristidh Ruci ishte nga Sheperi ky fshati i madh i komunës Zagorie me gjerësia gjeografike: 40° 5′ 56 veri,si gjatësia gjeografike: 19° 59′ 50 lindje,700 m lartësi deti. Ky fshat i madh me emra patriotësh si Andon Zako Cajupi,Ilia Dilo Sheperi,Aristidh Ruci,Harito Cako,Jani Dilo, me emigrantë ndër të parët në dheun përtej detit në SHBA, kur shkollën e parë shqipe e hap ne vitin 1907 nga Ilia Dilo ka edhe një vend për firmëtarin Aristidh Rruci: “Mendje e Vlorës” e cila e ka në zemrën e saj dhe e qau kur shpirti i tij shtegtoi në fillim të prillit 1950. Mbetet ditë e trishtuar ditë e prillit 1950,përse nuk ranë kambanat për ikjen e firmëtarit të flamurit?

Gabimi i Gurakuqit

by

Nga Bahri Myftari/
Imzot Noli përzgjodhi për vend pune ndërtesën që ngrihej në të djathtë të sarajeve. Dikur aty punonin dy senatorët e nderuar Pashai i Ebasant dhe imzot Bumci përballë tij. Peshkopi i famshëm ishte ngarkuar të formonte qevrinë e re. La sendet e veta në një dollap të madh muri.Sendet e veta! C’sende mund të kishte ai njeri,vecse një flaut të thjeshtë dhe dy valixhe, gërvishtur nëpër anijet e të dy botëve; në njërën të nevojshmet e në tjetrën libra historie dhe letërsie nga Herodoti deri te Shekspiri e më këtej, te B.Ibanjezi,si dhe disa fletore mbushur me përkthime dhe vargje të vetat dhe të miqve.
U çapitit rendë dhe lodhshëm nga kati i parë në katin e dytë. Në korridorin që përfundonte pranë daljes ngjitur me ballkonin, Gurakuqi, i dalluar për shijet e tij të holla, kishte stolisur anë e kënd ambjentin ku do të mbahej mbledhja e parë e Kabinetit të ri.Në murin përballë ishin vendosur portretet e Pirros, Aleksandrit dhe Gjergj Kastriotit. Përballë, një hartë e madhe e Ilirisë, që përfshinte fiset dardane deri në kufi me Karpatet dhe në veri, shkonte te burimet e Danubit. “Jorgan që të mbeshtjell mirë e bukur, buzëqeshi ai,-jorgan që nuk t’i lë këmbët jashtë”. Mbi të, qenë më shumicë vizatime të Raguzës së lashtë dhe ishujve që hidheshin në detin e Adriatikut. Gravurë e piktura të kështjellës së Balshajve, kalasë së Shkodrës, Beratit, Gjirokastres dhe Gjirit të mahnitshëm të Artës! Gurakuqit, imzot Noli i kishte ngarkuar edhe një detyrë tjetër. Detyrë të rëndë e me përgjegjësi. Po cili veç atij mund ta kryente? Kush mund të kishte një mendje të atillë,një urtësi që tu shkonte në zëmër të tjerëve? Askush nuk kishte fjalën dhe besushmërinë e tij! Për të,Gurakuqi qe i pakrahasueshmi. Patriot dhe atdhetar i sprovave të vështira. Luftë e përpjekje të nisur që në krye të shekullit, deri sa mbrriti në krahë të Plakut të historisë. Miqësia dhe ndershmëria midis dy burrave, u vu në provë dhe sëfundi, kur Gurakuqi u akuzua për tradhëti dhe shpërdorim të një shume të konsiderueshme fondesh, përgjatë një afere armësh, Noli u ngarkua për zbardhjen e kësaj, me gjasë vjedhjeje dhe tradhëti, kur në të vërtetë ishte thjesht armiqësi dhe intrigë,që ai , imzot Noli , në prani të Kryeministrit të kohës, mundi të vërë pikën mbi të vërtetën,duke e lartësuar edhe njëherë pastërtinë dhe ndershmërinë e rilindasit të madh.
Ishin pikërisht këto parime që patën lindur ,ushqyer e rritur marrëveshjen dhe angazhimin e përbashkët në krijimin e qeverisë së re, kabinetit te ri. Gurakuqi, i mirënjohur për njohje të madhe ndër intelektualë, do tu drejtohej me ftesë e me kërkesë atyre, kudo që të ishin; në Evropë e në Amerikë. Do të kishim qeverin tonë.Do të ndërtohej një kabinet i ri! Kabineti i ri, qeshi,imzot Noli, se ç’fshihte me atë të qeshur, një si mëdyshje,si frikë,si mosbesim.Disa vargje të Konicës e bënë t’i dhembte koka;

Të rrini bashkë me ta në kabinet,
që t’i jepni guvernës asiatike
një frymë modern…
dhe një hije evropiane.

Ai përsëri vuri buzën në gaz. Kështu i qe bërë zakon,kur qesënditë,ironitë vinin prej njerëzve të ditur,madje edhe kur e fyenin siç bënte S.Peci që e thërriste pa droje “evgjiti i Edrenesë”, nuk i merrte për të madhe, ndryshe ndaj shpotive të Konicës,ndaj shigjtave të tij, nuk përjetonte vetëm shakanë, por përkundrazi ,ngacmohej e shtyhej për veprim! Atë fletorkë, ku qenë renditur ato vargje, e patë marrë me vete, edhe atëherë,në Gjenevë, kur luhej drama e atdheut. Dhe ç’dramë? Më e madhe se dramat e Eskilit dhe e Shekspirit marrë së bashku! Vërtet dërgata që shkoi ne Evropë si nga huqet,zakonet,kultura,madje dhe veshja nuk ishte e tëra alla evropiane, por për nga pesha detyrës, për nga paraqitja e saj, argumentet dhe elegancën në formë e përmbajtje, u tregua më evropiane se gjithë delegatët e tjerë, veçmas më e dalluar se fqinjët!
“Shqiptari e dorëzon pushkën në zyrat e Lidhjes se Kombeve në qoftë se do t’i sigurohet paqja, se shqiptari mund të bëhet një artist me vlerë, një tregtar i ndershëm,një mjeshtër me shije,një poet i mirë”…Kurrë nuk do t’i harronte ato fjalë që kumbuan në 17 dhjetor në atë sallë madhështore, kur Shqipëria e tij u pranua në Lidhjen e Kombeve…Ndjeu vërtet një kënaqësi të madhe dhe si gjithmonë, kur mbushej me lumturi, i shkoi mendja dhe dëshira te flauti i tij, instrumenti i shpirtit, siç e quante.Ishte ora 18 e pasdites,ndërsa të tjerët “kokat e ndritura të atdheut”-nofka qe e tërë e tij-,ardhur të gjithë nga Lindja a Perëndimi, suleshin për te sallat e bixhozit a të kafeneve plot intriga e thashetheme, ai merrej me fluatin e dashur. Po dhe ky zakon, do të merrte fund. Disa zonja plaka të atyre shtëpive me stil oriental, qark sarajeve, do t’ia merrnin flautin për fyell dhe do t’i hakërreheshin, duke thënë lart e poshtë se ai, prifti, i ardhur nga Amerika, mos kujtonte se qe rrethuar nga një tufë delesh…
Ishte duke pritur Gurakuqin.Ai do t’i sillte postën e, bashkë me të, edhe emrat e patriotëve që do të qenë treguar të gatshëm për të qenë pjese e qeverisë, që do të kishin firmosur kërkesën e ardhur nga Tirana..Nuk kishte si ta vriste kohën, vëcse duke dremitur dhe ashtu bëri. Flinte e zgjohej si me urdhër! Kur Grakuqi u dha te dera ,ai u gjend në këmbë. Zotëri,nuk e zgjati Gurakuqi,vec Delvinës,Qafzezit,Koculit,na mbriti dhe firma e Shalës,, po, ja dhe Bushati më duket?…Vinjahu e ka firmos e ..E shoh që diku tjetër e ke një merak? Te Konica!Atij ia kam nisur të parit kërkesën,madje plot me lutje.Nuk është bërë i gjallë,nuk ka…
Mos kini bërë ndonjë gabim Gurakuq? Mos…Përsëritja e të njëjtës pyetje e stepi tjetrin dhe mbasi peshoi kohën,tha;
Është e njëjta,e njëjta si dy pika ujë me e të tjerëve. Ndërkaq,i zgjati kopjon e kërkesës që mbante në dosje…Noli e lexoi pa ndonjë vëmendje.Ai nuk dyshonte kurrë te saktësia dhe korrektësia e Gurakuqit.E vërtiti nëpër duar letrën dhe për çudinë e tjtrit, tha:
E gjeta,e gjeta gabimin!
Gabim!Bëri në mëdyshje Gurakuqi,gabim!?
Të madh.Të madh fort! Duhet të kishe venë në letër sa do të paguhej Faik beu,sa do të merrte në muaj,në gjashtë muaj,në një vit!Shpërtheu në gaz Noli.
Në sekond, edhe Gurakuqi u bashkua më gëzimin e tjetrit.Qeshnin apo nuk qeshnin!Më shumë se me Konicën, qeshën me veten. Kishin firmosur dhjetra e qindra telegrame, letra,fjalime deklarata,po kurrë,asnjëherë për vete.