Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Prendush Gjon Gega, humanist i komunitetit shqiptaro-amerikanë

by

Prendush Gjon Gega (Tetor 1916 – Tetor 2014), një mik dhe humanist i dashur i komunitetit shqiptaro-amerikanë/
Me datën 24 tetor 2014, pushoj së rrahuri në vendlindje, zemra e njeriut shumë të dashur të komunitetit shqiptaro-amerikanë Prendush Gjon Gega në moshën 98-vjeçare. Lajmi i vdekjes së tij, lëndoj shumë zemrat e bashkatdhetarëve të vet, që i deshti dhe e deshtën shumë njeriun e mirë për të gjithë. Ai mbylli sytë i rrethuar nga familja dhe farefisi i tij, me shumë nipa e mbësa, në krahët e djalit të tij Nikës në Dajç të Lezhës… Kujtojmë me nostalgji, se ai u rikthye në Atdheun e tij të dashur, i shoqëruar nga unë, mbas përmbysjes së komunizmit në Shqipëri, pas 50 vjetve në emigracion: si në Kosovë, Belgjikë, Itali dhe SHBA.
Shkruan: Tomë Mrijaj/
Miqësia e hershme dhe e ngushtë, midis pukjanit të mirënjohur Prendush Gjon Gegës dhe shkodranit të famshëm, shkrimtarit Ernest Koliqi, zë fill qysh në Itali.
Ish Ministri i Arsimit të Shqipërisë, profesori i shquar dhe prozatori brilant Ernest Koliqi (1903-1975), në revistën “Shejzat”, tribunë e mendimit pluralist të intelektualëve shqiptarë në emigracion, përmend si shembull model, në një artikull vlerësues, Prendush Gjon Gegën, këtë burr fisnik, me zemër të bardhë dhe shumë humanist, me të gjithë emigrantët politikë shqiptarë, pa dallim feje dhe krahine, të cilët, ishin vendosur në Itali, nën përkujdesin e Qeverisë Italiane dhe organizatave bamirëse ndërkombëtare, në mbrojtje të popujve të robëruar nga rregjimet diktatoriale komuniste…
Kushdo, që e ka njohur nga afër dhe i ka kërkuar ndihmë, gjatë periudhës së vështirë të arratisjes dhe vendosjes së emigraconit politik shqiptarë në ish Jugosllavi dhe më pas në Belgjikë, Itali etj., dhe deri në SHBA, ka ndjerë bujarinë dhe kontributin e madh të njeriut të palodhur shpirtmirë Prendush Gjon Gegës.
Plot një shekull jetë dhe nga këto 50 vjet Prendushi do t’i kaloj në emigracion dhe pjesën më të madhe në ShBA. Të gjithë e thërrisnin në shenjë respekti si baci ose Prendush Gjon Gega i Pukës, në Kosovë, Itali dhe New York.
Ai gjithnjë kishte mall për vendlindjen dhe familjen e tij, që e la në Shqipëri. Pukjani Gega, ishte i ri në moshë, kur u arratis bashkë me pjesëtarë të tjerë të familjes dhe katundit të tij, si pasojë e përndjekjeve të sistemit antishqiptar komunist, që instalohet dhunshëm në vendin e shqiponjave.
Ai la emër të mirë kudo që shkoj, takoj njerëz në nevoj, duke mos kërkuar asnjëherë shpërblim nga askush, por Zoti, të cilin e besonte me shpirt, ia shpërblej njeriut të mirë, duke i falë atij jetëgjatësi deri në 100 vjeç… dhe sot e ka në krahët e Tij në jetën e amshuar…

Kalvari i arratisjes nga regjimi i hienave komuniste

98 vite më parë në Bugjon të Pukës çiftin e ri Gjonin dhe Dilen, i gëzoj Zoti me një djalë të bukur, të cilin e pagëzuan me emrin Prendush. Ai u rrit i lumtur, me një dashuri të madhe dhe përkujdesje të veçantë nga prindërit. Kjo familje do të zgjerohet më vonë edhe me katër djem të tjetër njeri mbas tjetrit: Gjinin, Smajlin, Nduen dhe Pjetrin.
Sikurse shumë miq, bashkëvendas dhe antikomunistë të tjerë asokohe, që luftonin dhe kundërshtonin hapur rregjimin barbar komunist, Prendush Gjon Gega, me dy vëllezërit e tij Gjinin dhe Nduen, lanë me lot dhe dhimbje në shpirt vendlindjen e të parëve të tyre, familjen, fëmijët e vegjël, drejt një rruge plot shpresë, në drejtim të botës Perëndimore. Por jo gjithçka do të shkojë, sipas mendimit dhe ëndrrave të tyre.
Ata për shumë muaj enden nëpër malet e thepisura të malësive të Veriut të Shqipërisë, në ditët me borë dhe ngrica, duke mos pasur me vete as ushqime dhe veshmbathje të mjaftueshme.
Nga ana e tjetër, komunistët (Forcat Speciale të Ndjekjes së Sigurimit, shënimi im T.M.), mendonin se ata kishin kaluar kufirin, por në fakt, sikurse më ka treguar shumë herë Prendushi dhe miqtë e tij, ata gjendeshin në malet e Shqipërisë…
Forcat e Ndjekjes të Tiranës së kuqe zyrtare, asokohe kishin lëshuar urdhër arrestimi dhe ofruar shperblime me të holla, për çdo përson që jepte informacione, se ku ndodheshin njerëzit e arratisur nga Puka.
Menjëherë hafijet e ndjekjes, sapo ishin njoftuar nga spiunët trathtarë, se vëllezërit Gega kishin dalur në male, për të luftuar komunizmin, rregjimi në shenjë hakmarrje kishte arrestuar familjet e tyre, të cilët, i dërgojnë me makine pa rroba dhe mjete të tjera të nevoshme për jetesë, në burgjet dhe kampet e përqendrimit, ku, kaluan vuajtje plot kalvare të mundimshme, që zgjatën deri me rrëzimin e komunizmit, në vitin 1990…
Kështu, sapo Prendushi me vëllezër dhe të afërm të tjerë nga Bugjoni i Pukës mbërrijnë në ish Jugosllavi, UDB-ja jugosllave, për një kohë të gjatë, i marrin në pyetje nga frika se ata mund të sjellin trazira nacionaliste në Kosovë e gjetkë.
Prendushi, një ditë largohet nga Kosova dhe me familjen e të vëllait vendoset në Belgjikë dhe mbas disa vitëve kalon në kampet e refugjatëve ndërkombëtare në Itali.
Këtu, ai falë ndershmërisë dhe sinçeritetit, vlerësohet shumë nga eprorët, që merreshin me çështje të emigracionit, të cilët, i besojnë detyrën e ndihmësit, për ndihmën e pare, që ai duhet t’u jepte emigrantëve shqiptarë, që vinin çdo ditë në këto kampe. Ai, pa asnjë interes dhe me ndërshmeri të lartë kryente detyrën e besuar, duke ndihmuar me mijëra emigrantë bashkëvendas, pa dallim feje dhe krahine.
Në disa kampe të refugjatëve politikë, ku, bënin pjesë edhe shqiptarët në Itali, Prendushi iu gjend pranë njerëzve në nevoj, familjeve dhe individëve, që kishin marrë udhën e vështirë të emigracionit, për një jetë më të mirë dhe larg dhunës dhe shfarosjeve politike komunisto-ateiste në Shqipëri dhe Kosovë.
Sëbashku me klerikun e nderuar Dom Prek Ndrevashaj, famullitar, i komunitetit shqiptar në Itali dhe sëfundi deri sa kaloi në jetën e amshuar, ishte si famullitar i Kishës Katolike Shqiptare “Zoja Pajtore” në Detroit, Michigan, Prendushi ndihmoj me dhjetra emigrantë bashkëatdhetarë, për të plotësuar dokumentet, për të ardhur në Tokën e Bekuar të SHBA-së.

Njohja me njeriun e mirë Prendush Gjon Gega

“Burra të ndershëm si Prendush Gjon Gega i Pukës, janë krenari për ne. Ai nuk mungon asnji të diele të vij në Kishë, që të marrë pjesë me plot zemër në meshën e shenjt dhe ndihmon me shumë bujari nga zemra të gjithë pa dallim feje e krahine. Prendushi, respekton shumë traditën e familjes dhe zonës nga ka ardh në New York, sëbashku me të afërmit e tij… Me bujari, ka ndihmue financiarisht edhe revistat kulturore fetare e sidomos revisten “Drita” në Ferizaj të Kosovës…”

Dr. Mons Zef Oroshi (1912-1989)
“Jeta Katholike Shqiptare” (1966), New York

Aktivistin e palodhur të komunitetit tonë këtu në New York Prendush Gjon Gegën e njoha 30 vjet më parë, ku, nga ajo ditë mbetëm miq të pandarë..
Për mua, ka qenë i paharruar takimi i parë, ku, zhvilluam një bisede tepër të ngrohtë dhe shumë miqsore, me këtë njeri të ndershëm dhe shumë të veçantë, me një botë shpirtërore të madhe atdhedashurie dhe përkushtim fetarë, si model dhe shembull, për të gjithë komunitetin shqiptaro-amerikanë.
Mbaj mend, nga kujtimet e kumbarës së fëmijëve të mi Mons Oroshit, se Prendushi, ishte i pari që në fillim të çdo viti (më 1 janar), paguante hakun në Kishën Katolike “Zoja e Shkodrës” e i kushtonte sëpakut një ditë punë falas, për kujdesin e kopshtit të luleve në oborrin e Kishës sonë.
Gjatë netëve të gjatë të dimërit, në shtëpinë e tij, qëndronte me orë të tëra, duke bashkëbiseduar me miqtë e shumtë, midis të cilëve, ishin: juristi Kapidani i Mirditës Ndue Gjomarku, të cilin e kishte njohur qysh në Itali, kur ishte emigrant; mikun e tij të dashur Dr. Mons Zef Oroshi (1912-1989), aktivistin e shquar dhe personalitetin e madh të çështjes shqiptare Dom Anton Kçirën, dhe shumë miq të tjerë nga Mirdita, Puka, Shkodra dhe trojet etnike shqiptare, sidomos gjatë përkujtimit të festës fetare të Shën Sebastjanit (Sh’Masjanit), të cilin e lute sipas traditës në vendlindje çdo vit më datën 19 janar…
Ai ishte shumë i gëzuar, që shtëpia e tij ishte e mbushur plot me miq, njësoj sikur të ishte në Bugjon të Pukës. Atë natë të madhe dhe shenjte, Prendushi, qëndronte deri në orët e vona të natës, duke u shërbyer dhe biseduar ngrohtësisht me miqtë e tij. Aty trajtoheshin tema të ndryshme të së kaluarës në vendlindje dhe familjet e tyre, në burgjet e tmerrshme të vdekjes dhe kujtimet në kampet e përqendrimit, ku, endeshin pjesëtarët e shumtë të familjeve të tyre, një plagë e hapur, që rridhte gjak e dhimbje, për çdo emigrant shqiptarë…
Shumë herë, kur meshtarët e huaj dhe shqiptarë, që gjendeshin në emigracon, vizitonin Kishën Shqiptare në New York dhe meshtarin e përkushtuar, shkrimtarin dhe përkthyesin Dr. Mons. Zef Oroshin, pukjani Gega, gjithashtu bisedonte me orë të tëra me italianin e shqiptarizuar tërësisht, meshtarin enciklopedist At Giacomo Gardini S.J., (që në Shkodër njihej me emërin Jak, të cilin rregjimi komunist i diktatorit Enver Hoxha e futi në burg për dhjetë vjet 1945-1955, shënimi im T.M.). Ai e kishte njohur At Jakun qysh në kampet e refugjatëve në Itali, kur meshtarët italinë dhe shqiptarë përkujtonin persekutimin komunist të Klerit Katolik në Shqipëri…
Gjithashtu Prendushi, ishte mik me studiuesin e shquar të figurës poliedrike të At Gjergj Fishtës O.F.M., kapelanin apo klerikun e komunitetit shqiptar në Itali At Danjel Gjeçaj O.F.M., Dom Prek Ndrevashaj, dhe miqtë e tjerë të tij, si: Kapidanin e Mirditës Gjonin e Markagjonit, ish Ministrin e Punëve të Brendshme të Shqipërisë Kolë Bibë Mirakajn, Prof. Kal Gurakuqin, Prof. Martin Camaj, Prof. Rexhep Krasniqin, Prof. Zef Nekën, Kryetarin e Lidhjes së Prizrenit Ing. Xhafer Devën, Abaz Kupin, Kolë Bajraktarin, Gjelosh Balajn me vëllezër, Fran Sokolin, vëllezërit Gjon dhe Zef Çupin, Llesh Markadodën, Dodë Gegën, Mark Zogun, parashutistin antikomunist Kolë Çunin, Kolonel Xhemal Laçin, Met Bajraktarin, Imam Isa Hoxhën, Musli Mulosmanin, Fran Kolën, Ndue Ademin me vëllezër, Dedë Ndrecën, Pjetër Tushën, vëllezërit Lazër e Gjokë Berishën, Engjell Zagredën, Ndoc Popajn (babain e meshtarit të nderuar Dom Pjetër Popaj), Shtjefen Gazivodën, Gjeto Curanajn e shumë e shumë të tjerë.
Prendushi, ishte vetë historia e krahinës nga ai vinte. Fliste me shumë respekt, për histori të mbushur me ngjarje, personazhe të moçme, të cilët, i kishte dëgjuar dhe mësuar nga gjyshi dhe babai i tij Gjoni. Ishte fëmija i parë dhe babai Gjon e mbante afër dhe e trajtonte si shok dhe vëlla, mbasi kishte parë tek ai njeriun e zgjuar, gjakftohtë, fjalëmbël, bujar dhe fisnik në shpirt etj. Këto cilësi pozitive, ai i trashëgoi nga prindërit e tij, që ishin të nderuar dhe respektuar në të gjithë krahinën e Pukës.
Portreti i tij fizik dhe shpirtëror, ishte i veçantë, në të gjithë shqiptarët e emigracionit në New York asokohe. Ai ishte i pashëm, me një shikim të butë, ku, në sytë e tij lexohej butësia dhe vuajtjet e popullit të tij.
Ishte i gjatë si lisat e bjeshkëve të Pukës nga ku ai lindi e u rrit, krenar për historinë e familjes së tij. Kurdo, që njerëzit shkonin për të biseduar me te, ai kishte një mirësjellje të veçantë, i qetë për nga natyra, shumë i matur për nga dituria, i sprovuar burrërisht nga dallgët e jetës plot halle dhe mbijetesë, në oqeanin e pafund të emigracionit, i vendosur në karakterin e fortë të tij, zemërgjerë për nga shpirti, fisnik dhe bujar me të gjithë në çdo kohë dhe rrethanë.
Prendushi, ishte një atdhetar dhe fetar i përkushtuar.

Kosova vendlindja e dytë e tij

Kosova, ishte bërë vendlindja e dytë e tij. Aty kaloi një pjesë të mirë të kohës i rrethuar me dashuri dhe respekt nga të gjithë vendasit në Dumnicë të Llapit (Komuna e Podujevës). Gjithnjë sillte kujtime dhe mbresa nga ato treva, që ende jetonin nën shtypjen dhe shfrytëzimin e kolonizatorëve shumë shekullorë serb.
Një natë dimëri, gjatë përkujtimit të përvitshëm të festës së Sh’Masjanit, këtu në New York, Prendushit, i drejtoheshin pyetje nga miqtë e shumtë, në sofrën e madhe në shtëpinë e tij.
Një nga miqtë i bri një pyetje interesante, duke e ditur se Prendushi, do të përshkruante ngjarjen me një humor të hollë, karakteristikë e sitlit të tij, gjatë rrëfimeve reale historike.
“I dashtun Prendush, na trego të lutem, çfarë të ndodhi kur kalove nepër aren e serbit në stinën e dimërit me dëborë!?”
Ai, me një humor të spikatur, nisi të tregoj ngjarjen, që i kishte ndodhur asokohe. “Ishte një dimër i ashpër me dëborë e ngrica dhe bënte shumë ftohtë. Unë, mendova të gjej një rrugë më të shkurtër, për të dalë në rrugën krysore, që të qonte drejt qytetit. Një kojshi, duke qeshur më tha: O lum miku, mos kalo në atë anë se asht ara e shkaut…”
Prendushi, sërisht duke buzëqeshur i përgjigjet menjëherë: “Jo! Kjo asht toka e jonë!”
Shkau, duke e ditur shumë mirë gjuhën shqipe, ka shkuar menjëherë të raportojë në Policinë e vendit.
Mbas disa ditëve, në shtëpi të Prendushit vjen një letër, ku, thuhej se ai duhet të paraqitej urgjentisht në Gjykatën e Qarkut. Ai në ditën e caktuar paraqitet në gjykatë, në orën 9:00 të mëngjesit. Tërë ditën kishte pritur në koridor dhe nga ora 3:00 pasdite, Shefi i UDB-së Nazmi Kursani e kishte marrë në pyetje. Ai me nervozizem i është drejtuar Prendushit, duke i thënë: “A ke ardh këtu për ta shpëtue kokën a për të nda kufijtë!? Kësaj radhe po të lë të lirë të shkosh në shtëpi. Nëse ban nji gabim edhe ma të vogël do të kthejmë tek ai gjelati i juaj (është fjala për diktatorin Enver Hoxha, shenimi T.M.) ose do të lësh kockat në burgjet tona…”
Të tillë episode historike ka pasur shumë gjatë jetës së tij Prendush Gjon Gega, ku, mund të shkruhen libra të tërë me kujtime… Shumë miq të tij këto ngjarje reale i kanë marrë si humor, në netët e gjatë të dimrit…
I paharruari Prendush Gjon Gega, me nderime dhe respekt të madh u përcoll me dhimbje, këto ditë për në banesën e fundit, i rrethuar nga qindar miq, shokë dhe dashamirë të shumtë nga vendlindja, Shkodra, Lezha dhe ShBA.

TEODOR RUSVELT – PRESIDENTI REFORMATOR I AMERIKËS

by

Teodor Ruzvelt 27 Tteor 1858- 6 Janar 1919/
NGA ARISTOTEL MICI/ Massachusetts/
Është shumë domethënës fakti që busti i presidentit Teodor Rusvelt ndodhet i gdhendur mbi shkëmbin malor Mont Rushmor tok me bustet e Georg Washingtonit, Thomas Jefferson dhe të Abraham Linkolnit.
Teodor Rusvelti njihet si një nga presidentet amerikanë më aktivë. Ai pati një jetë shumë interesante. Qe njeri i zgjuar, gazmor, punëtor dhe trim i madh. Një biograf i tij në një libër tregon për T.Rusveltin se: “ Ai ish një kaubois, një hero në luftë, komiser policie, governor dhe President”.
Teodor Rusvelt u lindi më 27 tetor të vitit 1858. Ai vinte nga një familje e pasur e New Yorkut me prejardhje holandeze, e cila qe ngulitur në Manhatan qysh në shekullin e XVII.. I ati qe një afarist i shquar, kurse e ëma qe shumë e pashme dhe njihej si gruaja më e bukur e gjithë qytetit. Kur ish fëmijë qe shëndetdobët; sëmurej shpesh nga astma. Prindërit kujdeseshin për shëndetin e tij gjithnjë, duke e kurajuar për ushtrime fizike të ndryshme, me qëllim që të bëhej sa më i fortë e i kalitur. Kur e vizituan te një mjek okulist, u kuptua se edhe shikimin nuk e kishte të mirë. Për atë gjendje të syve doktori i dha atij një palë gjyslyke të trasha. Sa i vuri në sy ato syze, u gëzua, sepse e kuptoi me një herë përmirësimin e të parit. “Syzet sikur po më hapin një botë të re “ tha ai me një herë. Kurse shokët e moshës së tij, tek e panë me ato syze me qelqe aq të trasha, aq deshën, për t’i ngjitur nofkë te re. Deri atëherë e kishin quajtur “frikacak” dhe “ngordhalaq”, ndërsa tani e tutje do ta thërrisnin edhe “Four Eyes” domethënë “Njeriu me katër sy”. Po megjithë atë ,Theodor Rusvelti i vogël, Tedi, si e therrisnin shkurt me përkedheli, po rritej e po forcohej, duke e marrë veten gjithnje e më mirë nga koha në kohë.
Ne vitin 1876 hyri ne Universitein Harvard, ku u shqua si student serioz e këmbëngules.
Në moshën studentore u njoh me një vajze shumë të bukur, Alicce Lee [ Li], me të cilën ra me një herë në dashuri. Po nuk ish e lehtë të lidheshe me një vajzë si Alice Lee. Ajo kish prindër te pasur e shumë të njohur në qytet, të cilët do të dëshironin ndonjë jurist të famshëm, ose ndonjë bankier si dhëndër për vajzen e tyre, në vend të një studenti, që nuk kish hedhur ende hapat e pera në jetë. Tedit iu desh një vit përpjekje, deri sa i mbushi mendjen Alice Lee dhe me ne fund i fitoi zemrën. Ata u martua ditën e datelindjes së tij, 27 tetor 1880.
Në moshë të re Tedi u diplomua jurist dhe kur qe 23 vjeç zgjidhet anëtar i Assamblesë së Shtetit të New Yorkut në Albani, duke qenë ashtu më i riu nga të gjithë të zgjedhurit. Kjo arritje do të ish fillimi i karrierës së tij të gjatë politike.
Ne vitin 1883, si kaubois i apasionuar, ai do të shkonte ne Dakota Territori, për të gjuajtur buaj të egër dhe kafshë të tjera. Në këtë kohë, si njeri i guximshëm, Tedi do të investonte gjysmën e parave të tij për një fermë të madhe lopësh. Pikërisht, në këtë kohë, kur ish aq i zënë me punët e fermës së re, mori një telegram, që e njoftonte se nusja i kish lindur vajzë dhe ashtu ai qe bërë baba. Po disa orë më vonë mori një telegram të dytë, që e njoftonte se nusja e tij kish pasur lindje të veshtirë dhe ndjehej shumë keq. Ai i la gjithë punët dhe u nis me nxitim për në shtëpinë e tij. Kur mbrrijti, e gjeti të shoqen shumë rëndë. Ajo dha shpirt në krahët e tij, ditën e Shën Valentinit, me 1884, duke e lënë me një foshnje jetime, të cilën në kujtim të gruas do ta quante me emrin e saj Alice. Po atë ditë do ta gjente edhe një fatkeqësi tjeter, do t’ i vdiste edhe e ëma nga semundja e tifos. Në mes të atij dëshpërimi te thellë, Tedi Rusvelt do të thoshte për vetëveten: “Mua m’u shua drita e jetës për gjithëmonë.”
Në atë gjendje pikëllimi Teodor Rusvelti vendosi të largohej tutje në drejtim të Perëndimit, andej nga hapësirat e Dakotës, duke ia lënë beben foshnje së motrës Anna. Ashtu ai shpresonte se midis kauboisve, duke u marre me aventurat dhe trimeritë e tyre në gjuetinë e kafshëve të egra, duke kalëruar e duke bërë jetë të ashpër tok me ta, do të harrohej midi tyre dhe do ta mundëte trishtimin. Po malli për vajzën e vogël nuk e linte të qetë dhe ashtu po thuajse në çdo muaj merrte trenin dhe vinte në shtëpinë e tij për ta parë. Ndër kohe ai qe takuar me një shoqe të femijërisë së tij të herëshme, Edith Karrow. Tani ata qene bërë më shumë se sa miq. Ai i shfaqi asaj deshirën që ajo të bëhej bashkëshortja e tij. Ajo e priti me kënaqësi atë propozim. Të lumtur që e donin njeri tjetrin, ata në muajin dhjetor të vitit 1886 do të shkonin deri në Londër për të bërë martesën. Si dhuratë martese Tedi do t’i falte nuses së tij shtëpinë e re, madhështore me 23 dhoma në Sagamore Hill. Ajo shtëpi u quajt ashtu për nder të princit indian të një fisi, që pat qënë vendosur atje. Gjatë dimrit të atij viti, Rusvelti nuk vajti në fermën e Dakotës, ku po bënte një kohë shumë e keqe, me borë dhe ngrica të jashtëzakonshme. Nga dimri i ashpër i atij viti i ngordhën bagetia. Me këtë humbje ekonomike mori fund edhe bisnesi tij si fermer.
Mirëpo Teodor Rusvelti ish njeri me temperament aktiv, me karakter të fortë, që nuk jepej nga humbjet si një ëndërrimtar sentimental. Ai ish tip kurajoz e guximtar. Si i tillë, atë vit, me 1886, ai do të kandidonte për postin e majorit të qytetit të New Yorkut. Nuk u dëshperua edhe pse humbi në zgjedhjet bashkiake. Kohën nuk e humbiste kot. Ne ate fazë të jetës e kapi pasioni për të shkruar libra me ngjarjet e kauboisve në Perëndim të vendit. Kish ambicjen letrare që librat të ishin sa më tërheqës. Dhe ia arrinte qellimit. Qysh ne vellimet e para pat sukses. Librat i shiteshin shpejtë. Shrimet e tij bënin jehone. Ai qe bërë ashtu person publik. Kish botuar 26 libra.
Nga viti 1889 deri në 1898, Tedi do të bënte tre punë të ndryshme zyrtare. Në fillim nisi si nëpunës në Komisionin e Shërbimeve Civile në Washington. Presidenti Beniamin Harrison, duke parë aftësitë edhe cilesitë e tij e emroi atë me detyrë nëpunsie në Kmisionin e Shërbimeve Civile. Kurse ne vitin 1895 ai do te rikthehet ne qytetin e tij ne New York, ku do te udhëhiqte Komisariatin e Policise. Si njeri parimor, orientoi oficerët dhe gjithë policinë për të vendosur rregull, qetësi dhe drejtësi. Kur qëllonte që ndonjë oficer policije shpërdoronte funksinin që i qe besuar, ai mbante qëndrim të rreptë dhe të prerë. Populli i New Yorkut shtoi besimin dhe respektin për policinë si edhe për Komisarin e saj. Ne vitin 1897, presidenti William McKinlei do ta emëronte Tedin në një punë të re, do ta ngarkonte me detyrën e asistent sekretarit të navigacionit, pra të marinës luftarake.
Ndërsa një vit më vonë, me 1898, ai do të fitonte famën e vertetë si një personalitet i ri i kombit amerikan. Ishte koha kur Kuba vuante ende zgjedhën spanjole dhe nuk po fitonte ende pavarsinë..Presidenti McKinlei, në ato rrethana u deklaroi luftë sunduesve spanjolë. Atëherë Teodor Rusvelti e la detyren në marinë, me qëllim që të shkonte ne vijën e parë të luftës. U bë kolonel në ushtri. Pikërisht atëherë i lindi ideja që të krijonte një regjiment të kavalerisë amerikane.
Për të formuar këtë repart luftarak, Teodor Rusvelti u bëri thirrje gjithë të njohurve të tij guximtarë, në radhë të parë shokëve kaubois, ish studentëve trima të Harvardit, si edhe miqëve luftarakë indianë. Me një herë erdhën e u grumbulluan më shumë se një mijë burra, te cilët formuan regjimentin “Teddy’s Rough Riders”,që do të thotë “Kalorësit e Ashpër të Tedit”.
Të gjithë ishin trima të egër, që suleshin në beteja si stuhi e papërmbajtur. Këta kalorës të vrullshëm, siç shkruan Gary Blackwood në librin “Rough Riding Reformator” u nisën më se të vendosur drejt frontit në ishullin e Kubës, duke kënduar këngën e tyre marciale:
“Rough,rough, we ‘re the staff !
We want to fight,and can’t get enough”
Vargje këto që në një përkthin të lirë kanë kuptimin:
Të ashpër, të ashpër, ne jemi një staf !
Duam të luftojmë, dhe nuk themi mjaftë!
Tedi dhe vullnetarët e tij kalorës zbarkuan në portin Daiquiri të Kubës. Sapo mbrrijtën, morën urdhërin për të sulmuar kodren San Juan Hill, qe ish pika më strategjike nga ana e spanjolëve. Beteja e pergjakshme filloi më 1 korrik,1898. Sulmi i kalorësve të Tedit, ashtu siç pritej, qe vërtetë i rrufeshëm. Nga plumbat e spanjolëve në atë betejë u vranë me dhjetra kalorës vullnetarë. Po më në fund kalorësit e ashpër, me Kolonel Tedin në krye, arriten majën e kodrës. Spanjolët ia mbathën vrapit. Amerikanet dolën fitimtarë, duke e marrë tërësisht në duart e tyre pikën më dominante për gjithë frontin, pozicionin e quajtur San Juan Hill.
Disa javë më vonë lufta në ishull mori fund. Spanjolët dolën të humbur, kurse Kuba fitoi pavarësinë. Ndërsa Kolonel Tedi qe bëre hero. Beteja e përgjakshme e San Juan Hillit më 1 Korrik e kishte bërë atë të famshëm në gjithë Amerikën. Atë ditë të shenuar, e cila e ngriti në qiell dhe i dha përmasa legjendare, ai do ta quante “Dita e madhe e jetws time “ ( The great day of my life”.)
Kur Teodor Rusvelti u kthye atë vit nga Kuba fitimtar, popullariteti i tij qe i jashtëzakonshëm. Gjithë gazetat shkruanin me simpati për të, për “Kolonel Tedin”, për “Heroin e San Juan Hillit”. Po atë vit ai vuri kandidaturën për guvernator të New Yorkut dhe fitoi. Populli i New Yorkut zgjodhi Kolonel Tedin 40 vjeçar për guvernator të tij më 5 nëntor 1898 Më 2 janar te vitit 1899 ai filloi detyren e guvrenatorit, kryeqeveritarit për gjithë shtetin e New Yorkut, duke pasur me vete simpatinë e mbarë popullit. Me të marrë këtë postë, ai nisi të mendonte me kujdes se si do të mund të zgjidheshin shumë probleme të karakterit ekonomik dhe social, qe qenë krijuar nga ardhja e madhe e imigrantëve prej shumë anëve të botës. Me mijëra njerëz ndodheshin pa banesa dhe në shumë shtëpi mungonte uji, drita dhe ngrohja. Ndër kohë T. Rusvelti vuri re se disa bisnesmenë të pasur, të prirur nga ideja e fitimit maksimal, nuk trajtonin mirë punëtorët. Silleshin veçanrisht keq me gratë dhe femijët, që punësonin, duke mos ua dhënë pagën sipas punës që bënin. Si guvernator i drejtë e parimor, Tedi Rusvelti mori masa që të eleminoheshin dhe të shmangeshin nga jeta sociale këto dukuri negative, që viheshin re në kompani të ndryshme. Në të njëjtën kohë ai gjeti mundësira për të hapur sa më shumë vende pune, me qëllim që të përmirësonte jetën ekonomike të mijëra njerëzëve që dëshironin një punë, për të marrë një pagesë dhe të mbijetonin.
Në vitin 1900, kur Mckinley do të futej në garën elektorale për të dytën herë, ai propozoi Kolonel Tedin, që ta kandidonte si zëvendss president. Për efekte të fushatës elektorale Tedi udhëtoi dhe foli me popullin në shumë qytete të ndryshme. Fjalimet e tij të zjarrta nguliteshin në mendjen dhe në zemrat e njerëzve. Ligjëratat e tij me llogjikën e tyre bindëse ia bën më të lehtë fushatën elektorale Mc Kinleit, që të zgjidhej për së dyti president, kurse vetë Tedi u zgjodh zëvendës i tij.
Në shtator të vitit 1901, ndërsa ish duke bërë një vizitë në Buffalo, presidenti McKinlei u qëllua me revolver dhe pas tre ditësh vdiq. Atëherë në bazë të kushtetutës, Teodor Rusvelti duhej të zinte vendin e tij. Kështu ai u bë presidenti më ri i Amerikss.. Ishte 42 vjeç.
Teodor Rusvelti, me karakterin e tij dinamik dhe aktivitetet praktike, me nxitjen e bisneseve të reja nga njera anë dhe përmirësimin e kushteve të punës nga ana tjetër, po fitonte gjithnjë e më shumë një popullaritet të ri si reformator i vendosur dhe guximtar. Jo me kot nje nga biografët e tij, do ta quaj atë “Rough Riding Reformator” që do të thotë “Kalorësi i Ashpër Reformator”. Kjo cilësi e tij u duk më shumë, kur ai u ngrit kundër trusteve ilegale,që përpiqeshin të fitonin në menyrë të padrejtë në dëm të shtetit e të shoqerisë. Eshtë e rëndësishme të theksojmë se organet gjyqësore e përkrahënin dhe e mbështesnin T. Rusveltin në ato masa të rrepta administrimi. Në fushëën e jetës sociale është me rëndësi të përmendim rolin ndërmjetësues të këtij presidenti veçanrisht në kohën e grevës së madhe të minatorëve të qymyrit në muajin Maj të vitit 1902 në Pensilvania, kur 140 000 minatorë lanë punën dhe shpallën grevë. Siç shkruhet në Enciklopedine Amerikane “World Book -2000” opinioni publik ish në favor të punëtorëve grevistë, të cilët kërkonin pagesa më të larta dhe kushte më të mira pune. Greva po zgjaste dhe rezervat e qymyrit po pakësoheshin. Spitalet, shkollat, artizanati dhe industria donin lëndë djegëse. Dimri po afronte. Në atë situatë të acarur, presidenti Rusvelt iu drejtua të dyja palëve për një konferencë të përbashkët. Ai propzoi që çështjet e grevës të zgjidheshin pas bashkëbisedimit nga një arbitrazh. Minatorët ranë dakord, kurse pronarët refuzuan. Atëherë Presidenti Tedi Rusvelt, pa u trembur nga krerët e monopoleve, vendosi me autoritetin e kryetarit të shtetit që të vepronte pa hezitim për zgjidhjen e situatës bllokuese. Ai nuk u lëkund edhe kur e quajten ( trust – booster) domethënë shkatërrues i monopoleve. Si një lider vizionar dhe i paanshëm, në atë gjendje të vështirë për vendin, ai e ndjente se duhej të përdorte pushtetin ekzekutiv që i jepte ligji. Tedi Rusvelti i besonte pushtetit të fortë ekzekutiv ( I believe in a strong executive) . Duke kuptuar qëndrimin e paepur të Presidentit Rusvelt, monopolistët reflektuan në mënyrë të arsyeshme. Kështu, kur presidenti u deklaroi atyre se do të merrte masa me anë të ushtrisë, ata u tërhoqën. Atë kohë Morgan ndihmoi për arritjen e kompromisit dhe çështja u zgjith më në fund me mirëkuptim,duke u plotesuar kerkesat e natyrëshme të grevistëve.
Teodor Rusvelti ishte per ekonominë e tregut, për konkurencën e lirë; ai përkrahte pronën private dhe pronën e madhe të monopoleve. Po duke pasur respekt të veçantë për zhvillimin e pronës private, ai mendonte që shteti të mos ishte indiferent ndaj kësaj prone, sidomos ndaj monopoleve. “Monopolet – thoshte T.Rusvelti – duhet t’u nënshtrohen rregullave qeveritare, sepse njerëzit në mënyrë instinktive ndjejnë që korporatat e mëdha, tw cilat, pot w mos kontrollohen nga qeveria, ato arrijnë ta venë qeverinë nën kontrollin e tyre.” – .[ The monopolies, Roosvelt said, had to came under government regulation because the people instinctively recognize that unless the great corporation are controlled by the govrnment, they will themselves completly control the government]
Teodor Rusvelt qe i pasionuar edhe pas lundrimit detar dhe anierisë. Në kohën e tij u ndërtuan ndër kantieret detare të Amerikës anije të mëdha, nga më të mëdhatë në botë. Lidhur ngushtë me fuqizimin e Amerikës si fuqi e madhe detare në botë duhet përmendur edhe aksioni i guximshëm i Teodor Rusveltit për hapjen e Kanalit të Panamasë. Qysh në qershor të vitit 1902, T. Rusvelti arriti të merrte miratimin e Kongresit për të realizuar këtë ide. Po nuk mjaftonte vetëm dëshira e Presidentit dhe aprovimi i Kongresit për të filluar projektimin e asaj pune me përmasa kolosale. Kanali do të hapej në tokën e Panamasë, prandaj duhej marre vesh se çfarë mendonin vendesit? Në të vërtetë panamezët donin, ata ishin dakord me idenë e hapjes se atij kanali, po kundërshtonin kolumbianët, të cilët e mbanin Panamanë si koloni. Problemi u vështirësua kur senati i Kolumbisë refuzoi në mënyrë të prerë këtë mendim. Panamezët, që donin hapjen e kanalit, u egërsuan. Kur Tedi Rusvelt pa zemrimin e tyre dhe kuptoi se ata e deshironin hapjen e kanalit, u bëri të ditur se ai do të gezohej, po ta shikonte një ditë Panamanë shtet të pavarur. Dhe vërtetë panamezët qenë të një mendje me Presidentin amerikan. Me 3 nëtor te vitit 1903 ata bënë revolucion. Ai qe i shkurter, po i suksesshëm. Më në fund, me 6 Nëntor, Panamaja shpalli pavarësinë e saj. SHBA njohen Republikën e Panamasë. Kështu u sheshua rruga për hapjen e Kanalit të Panamasë. Puna nisi me 1904 dhe do të zgjaste 10 vjet. Kanali do të kishte 64 km. gjatësi. Për të u investuan 350 milionë dollarë. Pra nisi të vihej në jetë dëshira e Teodor Rusveltit që anijet amerikane të shkonin nga Atlantiku te Pacifiku drejtë për drejtë, përmes kontinentit, pa kaluar anash e përqark Amerikës së Jugut.
Gjate periudhës që Teodor Rusvelti po udhëhiqte jetën amerikane si president , pra që pat zevendesuar presidentin e vrarë McKinlei, ai kish qënë i zënë me çështje madhore, me probleme që kishin dashur zgjuarësi, largpamësi, po edhe guxim, siç ishin krijimi i fronteve të punës, ngritje e nivelit të mirëqënies, fuqizimi i forcës detare, fillimi i punimeve për hapjen e kanalit të Panamasë e të tjera. I pushtuar tërësisht me angazhime të tilla, ai e kish lënë si pas dore fushatën elektorale për postin e presidentit, që kish mbrrijtur. Po kjo nuk donte të thoshte se në thellësi të ndërgjegjes ai nuk e kish ngacmimin e ambicjes për t’u bërë president i Amerikës pësëri, veç të ish i zgjedhur me aftësitë e tij dhe për cilesitë e tij. Deri atëherë ai ish vetem nje zëvendës i McKinleit, “An accidental president”- thoshte ai me vete. Kurse ai donte të qe një president i zgjedhur. Po a ish e mundëshme. Ai e dinte se bosët e medhenj republikanë-, si Mark Hanna, Senator Platt, Morgan edhe të tjerë nuk e donin atë. Sipas Jean Fritz “Ata anonin nga njerëz me bisnes te madh, qe të formonin një force konservative të fuqishme në Partinë Republikane, duke luftuar që të ishin sa më të lirë, për të bërë sa më shumë para që të ish e mundur, si do që të ndodhte, demtohej ose jo populli .[They sided with men from big business in forming a strong conservative force in the Republican Party, fighting for the right to be free and make as much money as they could, whether it harmed people or not] . Duke e ditur atë realitet, në kohën kur po afronin zgjedhjet,Teodor Rusvelti ndoqi rrugën më të zgjuar politike, atë të mirëkuptimit me ta, të qetësimit dhe të konsultimit. Për këtë aresye taktike ai ftoi në Shtëpinë e Bardhë bisnesmenin më të madh të kohës, Morgan, që të bisedonte me të dhe të qartësonte horizontin politik për ardhmërinë e Amerikës. Në këtë mënyrë ai arriti të zgjidhet unanimisht si kandidat për president për Partinë Republikane. Kjo kishte rëndësi të madhe, kurse për përkrahjen dhe mbështetjen e mbarë popullit ai nuk kish asnje dyshim; ai ish heroi i ditës, që jepte shpresa për çdo njeri si edhe për Amerikën në përgjithësi. Me 8 nëntor 1904, permes një popullariteti të jashtëzakonshëm, Teodor Rusvelt u zgjodh president i Amerikeës me një fitore të thellë, që nuk qe parë tek pararendësit e tij në të gjitha fushatat elektorale.
Teodor Rusvelt u shqua edhe në politikën e jashtme. Me nivein e një politikani largëpamës, ai e kuptoi se për Amerikën kishte mbaruar periudha e “Doktrinës Monro”, e shpallur me 2 dhjetor të vitit 1823, kur Amerika u deklaroi shteteve të Europës se nuk duhej të lakmonin më vendet e Hemisferës Perndimore, pra të synonin ato toka të kontinentit amerikan si në jug dhe në veri. Cdo përpjekje për të zaptuar terrene në hapësirat e Amerikës, do të quhej agresion dhe SHBA do të vepronin ushtarakisht . Mirëpo në fillim të shekullit të XX Amerika qe rritur dhe forcuar ekonomikisht dhe ushtaraklisht edhe më shumë. Atëherë Presidenti Teodor Rusvelt deklaroi se
Amerika në atë kohë, më 1904, nuk ishte vetëm një fuqi kontinentale, po qe bërë edhe një fuqi botërore. Me politikën e tij të njohur “Roosevelt Corollary” Amerika i njihte vetes të drejtën që të ndërhynte në konfliktet midis kolonizatorëve europianë dhe vendeve koloniale të Amerikës Latine si në Kuba, Santo Dominhgo, në ishujt e Karaibeve, në Amerikën Qenrore dhe në Amerikën e Jugut. Me një fjalë, kuptohet se me politikën e jashtme të Teodor Rusveltit, për kolonizatorët europianë kish ardhur koha që ata duhej të largoheshin nga territoret e Amerikës Latine.
Duke qënë njeri me temperament energjik dhe tip guximtari, disa intelektualë të kohës, midis te cileve edhe Mark Tuein, benin humor me President Tedin, duke thënë se ai kishte nje “prirje luftëdashesi” [ a warlike disposition]. Po në vjeshtën e vitit 1905, ai pati rastin t’u tregont atyre të kundërtën. Qe koha kur ish ndezur Lufta Ruso-Japoneze për shkak të Mançurisë. Tedi as hyri në luftë dhe as mbeshteti ndonje nga palët në konflikt. Për më tepër ai u bëri thirrje të dy qeverive ndërluftues t’i zgjidhnin problemet me anë të një marreveshjeje paqësore. Për fat të mirë qeverite e të dy vendeve pranuan propozimin e Teodor Rusveltit. Atëherë ai i ftoi përfaqesuesit e të dyja palëve të vinin në Portsmuth te shtetit New Hampshir për një konferencë paqësore. Qysh në fillm të dialogut President Tedi, si ndërmjetës, vuri re se të bëje paqe me ata njerëz ishte më e vështirë se sa të bëje luftë. Po me gjithatë ai u tregua i durueshëm dhe i mirësjellur me të dy palët.
Më në fund ndërmjetësimi tij elastik dhe me takt bëri efekt. Kompromisi qe arritur dhe ashtu u firmos edhe traktati i paqes me 5 shtator, 1905. Për këtë aktivitet diplomatik me aq rëndësi për politikën ndërkombëtare, Presidentit Teodor Rusvelt, në vitin 1906, do t’ i jepej Çmimi Nobel për Paqen. Ai qe i pari amerikan që fitonte ate çmim deri atëherë. Natyrisht kjo ish një surprizë për ata, që e përflisnin si luftëdashes.
Teodor Rusvelt qe edhe një admirues i natyrës. Ai i njohu bukuritë e natyrës dhe madhështinë e saj qysh në moshë të re, që kur gjuante e kalëronte si kaubois në hapësira dhe në pyje të pafund . Si president ai i kushtoi shumë vemendje mbrojtjes dhe ruajtjes së pyjeve dhe kafshëve të egra. Kujdes i veçantë, porosiste dhe urdhëronte ai, duhej treguar sidomos për zogjtë këngetarë dhe ata me pupla të bukura, pendët e të cilve lakmoheshin nga zonjat dhe zonjushet, për të zbukuruar kapelet galante. Jo me kot Teodor Rusvelti u quajt edhe “conservation President”, pra “Presidenti i Konservimit” të na natyrës. Gjatë kohës, kur drejtoi ai në Shtëpinë e Bardhë, u vendos që të ruheshin dhe te mbroheshin me ligj 150 pyje nacionale, 5 parqe nacionale si edhe 55 lloje zogjësh. Po ashtu u sanksionua me ligj që të ruheshin edhe monumentet nacionale me rëndësi përkujtimore.
Teodor Rusvelt edhe pasi e mbaroi detyrën e presidentit dhe u largua nga Shtëpia e Bardhë, mbeti njeri parimor, korrekt, i drejtë dhe largëpamës. Sipas studjuesit te tij Luis Auchincloss, T.Rusvelti nuk e shikonte me sy te mire neutralitetin politik të presidentit Wilson ne fillimte Luftes se Pare Boterore.Wilsoni nuk ish ende i mendimit që të akuzonte Gjermaninë e Kaizerit si përgjegjesen e vetme per konfliktin botëror. Duke analizuar invasionin brutal të Belgjikës nga ana e Gjermanisë, ai u tha gjithë miqëve te tij: “Gjermania është absolutisht në gabim”- ”Germany is absolutely wrong” . Për këtë rast ai deklaronte, “se po te kisha qënë president, do të kisha shkuar në ndihmë të Belgjikës dhe brenda tridhjetë ose tridhjetë e një Korrikut do te veproja”.
Teodor Rusvelti ish njeri i aksionit dhe guximtar. Ai e shoqëronte gjithmonë fjalën me veprimin. Kështu, kur Amerika mori pjesë në Luftën e Parë Botërore me anën e Antantës, kundër Gjermanisë pushtuese, Teodor Rusvelti, jo vetëm e mbështeti këtë vendim të qeverisë amerikane, po ai regjistroi emrin e tij që të shkonte në luftë, me një regjiment vullnetar kavalerie. Po qeveria amerikane, duke pasur parasysh moshën e tij të thyer dhe gjendjen fizike të renduar, nuk e lejoi të vinte ne front. Per këtë Teodor Rusveltit nuk i erdhi mirë; me gjithë atë, ai e qetësonte veten, kur katër nga djemtë e tij ndodeshin në luftë, pertej Oqenit, në Europë. Njeri nga ata, Quinti, qe shërbente si pilot ne front, u vra me aeroplan në një betejë ajrore, më 14 Korrik 1918.
Ne këtë kohë gjendja shëndetësore e Teodor Rusveltit po keqësohej. Njeri sy e kish lënë dhe dëgjimin nuk e kish mirë. Gjashtë muaj pas vrasjes së djalit, më 6 Janar 1919, Teodor Rusvelti mbaroi si në gjumë nga një trombozë gjaku në zemër. Një biograf i tij thotë se ai nuk vdiq ashtu si do të dëshironte, ai do të kish dashur të binte në një betejë në luftë, ose duke gjuajtur luanë në xhungël, a po bisone në pyjet e pafund te Amerikes veriore.
Teodor Rusvelt viq duke lënë pas emrin e një personaliteti të famshëm në historinë amerikane. Ai qe i pari president që vinte nga radhët e trimave kaubois. Qe i pari president që udhëtoi me nëndetese. Qe i pari president që fluturoi me aeroplan .Qe i pari president që udhëtoi jashtë shtetit gjatë kohës së detyrës si kryetar i shtetit. Qe i pari amerikan që fitoi Cmimin Nobel për Paqen. Qe i pari president që deklaroi se SHBA s’janë më një shtet i mbyllur, por një Fuqi e Madhe Botërore. Me vizionin e Presidentit T. Rusvelt, Amerika doli në arenën botërore si një superfuqi ekonomike dhe ushtarake, duke tejkaluar, kështu Doktrinën Monro. Per gjithë meritat e tij në drejtimin e shtetit amerikan, për zhvillimin e ekonomisë dhe fuqizimin e gjithë forcave ushtarake për mbrojtjen dhe fuqizimin e prestigjit botëror të Amerikës, emri i Teodor Rusveltit nderohet nga gjithë populli amerikan.Vendlindja e tij në Neë York dhe vendi ku ai bëri shtëpinë e vet në Sagamore Hill janë shpallur qendra historike. Ne ishullin Teodor Rusvelt, në lumin Potomak në Washington DC ngrihet një statujë madhështore në kujtim të tij. Teodor Rusvelt është gjithashtu nje nga katër presidentët fytyrat e të cileve janë gdhendur në malin Mount Rushmore* në shtetin Sauth Dakota.

* Sipas Enciklopedise Amerikane :“World Book” 2000 – Mont Rushmore është një përmendore e madhe për katër presidentet më të famshëm të Amerikes: G. Washington, Th. Jefferson, A.Linkoln. Ky monument gjendet në Black Hills te shtetit te South Dakota. Kjo pëmendore është 150 metra e lartë. Atë e ideoi skulptori amerikan Gutzon Borglum. Për gdhendjen e këtij monumenti Gutzon Borglumit iu deshen 14 vjet punë. Skulptori në fjalë vdiq ne 1941, pa e realizuar krejt veprën , po atë e perfundoi i biri skulptorit me emrin Linkoln……..

BIBLOGRAFI
Auchinclos L.: “Theodore Roosevelt”, Times Book- Henry Holt, NY, 2001, F. 129
Blackwood G. : “Rough Riding Reformator”, Marshall Cavendish”, NY., 1988.
Carnes M, Garraty J. : “The American Nation”, Parson, 2006. Divine R. , Breen T. : “America- Past and Present”, vol. II, Parson, NY, 2005
Enciclopedia Americane, World Book, 2000- 2003
Fritz J. : “Bully for You”, Putnam’s Sons, NY, 1991.
Pots S : “Theodore Roosevelt”, Makato, Minesota, 1996
Sundel C. : “Four Presidents”, Sun Publishing, Worcester, MA.
Whitney D. “The American Presidents”, Bookspan, Ny, 2001.

DRUVARI E COPËZA PREJ ARI

by

Shkruan: Avdi Ibrahimi/
Druvari një qytetar i varfër shkonte çdo ditë në mal për ta ngarkuar me dru gomarin e tij e drutë e ngarkuara mbi shpinën e gomarit, pastaj i shiste zejtarëve në qytet, kjo ishte mbase lufta për ekzistencë në vështirësinë për t`i siguruar familjës një cope bukë. Një kohë të gjatë në jetën e tij familjare do të mbetej kjo gjendje ekzistuese në kthetrat e mjerimit e varfërisë. Megjithëse në ndjenjën e tij të fshehur mohonte vesin e keq shfrytëzimin e kafshës që mbante mbi kurriz barren e rëndë të druve, por jeta e kishte bërë të tillë se ai dhe gomari ishin vetëm për të ulur kokën e për të punuar, kështu ai besonte se e ardhmja do t`i sillte diçka më të mire, më të bukur, pavarësishtë se ajo i shfaqej e turbullt. Me këto ndjenja të përziera niset për në mal, duke ecur më në thellësi të pyellit afër një shkëmbi sheh një cope metali që shkëlqente shumë, i afrohet dhe pyet veten si është e mundur që shkëlqen kështu? Për këtë shprehet i gëzuar se ka gjetur një cope metalike prej ari?! Ashtu i gëzuar ngarkoi gomarin me dru e u nis drejt qytetit, pasi shiti drutë, shkoi të Samarxhiu për ta riparuar samarin e gomarit, duke biseduar me Samarxhiun nxori pllakëzën e arit, e po e pyet këtë zotëriun: – A thua sa lira bënë kjo copë prej ari? E mori Samarxhiu e shikoi duke e rrotulluar nëpër duar copëzen prej ari dhe po i thoshte Druvarit: -Ma merr mendja se duhet të ketë vlerë nja 5 lira?! Pasi kreu punë të Samarxhiu, Druvari vazhdoi rrugën nëpër qytet dhe hyri tek një arëpunues dhe i dha copën prej ari, -duke i thënë më trego sa lira ka vlerën ky ari? Arpunuesi e hodhi në peshore copëzën e arit e në çast ju drejtua Druvarit: – Ky ari ka vlerën e 95 lirave. Mbeti i habitur Druvari, e ju drejtua, Arëpunuesit: – Si more mos e ke gabim? Po pak çaste më pare isha te Samarxhiu e ai i dha vlerën 5 lira copzës së arit! Arëpunuesi i thotë Druvarit: -Lëre ore Samarxhin, po ku di ai ç`është vlera e arit.

25-VJETË MË PARË, RA MURI I BERLINIT DHE U SHEMBË KOMUNIZMI

by

Nga Frank Shkreli/
Në Vjeshten e Vitit 1989, u rrëxua Muri i Berlinit dhe me shëmbjen e tij, popujt liridashës të Europës Lindore dhe Qëndrore, njëherazi shëmbën edhe sistemin e tyre komunist që i kishte nënshtruar ata fizikisht dhe shpirtërisht, për pothuaj një gjysëm shekulli. Ky përvjetor shënon mbarimin e një sistemi të korruptuar, të një ideologjie vrasëse dhe skllavëruese dhe shënon gjtihashtu edhe rivendosjen e lirisë dhe të dinjitetit njerëzorpër miliona veta anë e mbanë Europës Lindore dhe Qëndrore, të cilët deri atëherë kishin jetuar me frikë, në varfëri dhe nën shtypjen e regjimeve të diktaturës komuniste.
Ishte 9 Nëntori i vitit 1989, kur mijëra gjermanë shëmben simbolin kryesor të ndarjes në Europë, simbolin ndarës e përçarës të komunizmit ndërkombëtar: Murin e Berlinit. Për pothuaj dekada, Muri i Berlinit përfaqësonte si asgjë tjetër, atë që Winston Çurçili e kishte pagëzuar si, “Perdja e Hekurt” që kishte rënë nga Baltiku deri në Adriatik. Por ashtu siç përfaqësonte ai mur për pothuaj dy brezni ndarjen e Europës, shëmbja e Murit të Berlinit më në fund shënoi rënjen e komunizmit, mbarimin e luftës së ftohët dhe fillimin e një Europe, që presidenti amerikan Xhorxh Bush do ta quante, “të tërë, të bashkuar dhe në paqe”.
Dy vjetë më pare së të shëmbej Muri i Berlinit, Presidenti i Shteteve të Bashkuara, Ronald Reagan në fjalimin e tij historik më 1987 në Berlinin e ndarë, i bëri thirrje udhëheqsit sovjetik Mikhail Gorbaçov që ta shëmbte Murin e Berlinit. Aty para portës Brandenburg, Presidenti Reagan pat deklaruar se “Për derisa kjo portë mbetet e mbyllur, nuk është vetëm çështja e Gjermanisë që mbetet një çështje e pazgjidhur, por është edhe liria në mbarë botën që mbetet një çështje e pazgjidhur”, për qindra miliona njerëz që dëshirojnë lirinë.
Kur mendoj tani — megjithëse fjalimi i Presidentit Reagan ishte një fjalim me plot bindje, guxim dhe vendosmëri — ishte e vështirë të merrej me mendë se dy vjetë më vonë, në vjeshtën e vitit 1989, regjimet komuniste anë e mbanë Europës do të përmbyseshin njëri pas tjetrit si gur dominoje. Komunizmi dukej se kishte krijuar një situatë të pa korrektueshme dhe e pa këthyeshme. Ish-udhëheqsi komunist gjermano-lindor kishte shpallur se Muri i Berlinit do të qendronte aty edhe për 50 deri 100 vjetë të tjera. Por,megjithëse si të thuash i ishim dorëzuar fatit se asgjë nuk do të ndryshonte në botën komuniste, të pakën në jetën tonë, në vitin 1990 siç dihet, regjimet komuniste dhe diktatorët e atij sistemi që skllavëroi një pjesë të madhe të Europës për pothuaj një shekull, u shëmbën, gjë që çoi në mbajtën e zgjedhjeve të lira anë e mbanë ish-vendeve komuniste në Europë dhe Gjermania u ribashkua me rënjen e Murit të Berlinit. Ishte e qartë se me shembjen e simbolit më të mbrapsht të komunizmit në Europë, gjërat më në fund, do të ndryshonin për më mirë.
Në Gjermani dhe anë e mbanë Europës do të shënohet 25-vjetori i shëmbjes së Murit të Berlinit — sipas një njoftimi nga zëdhënsi i Kancelares gjermane Angela Merkel, Steffen Seibert — duke festuar dhe duke njohur rolin që kanë luajtur njerëzit e thjeshtë në shëmbjen e komunizmit anë e mbanë Europës Lindore e Qëndrore. Duke njoftuar planet për festimet e 25 vjetorit të shëmbjes së Murit në fillim të nëntorit, zëdhënsi i Kancelares gjermane, tha se në këtë përvjetor, “Ne duam të festojmë dhe të theksojmë rolin që kanë luajtur qytetarët e thjeshtë në realizimin e ndryshimeve”, si rrjedhim i shëmbjes së Murit të Berlinit, jo vetëm në Gjermani, por edhe në mbarë Europën Lindore.
Të mërkurën Sekretari Amerikan i Shtetit, John Kerry ishte Berlin për bisedime dy-palëshe me Kancelaren Angela Merkel dhe me Ministrin e Punëve të Jashtme të Gjermanisë, Frank -Walter Steinmeier.Ata folën gjërë e gjatë për këtë përvjetor, për simbolin e këtij përvjetori dhe për përgjegjsitë që ka brezi i sotëm për të edukuar brezat e rinjë mbi historinë e Murit të Berlinit, si një simbol i së keqës.
Në një konferencë të përbashkët për median, Ministri i Jashtëm gjerman u kujtoi gazetarëve se John Kerri, në moshë të re kishte jetuar në Berlin, ku i ati i tij shërbente si diplomat amerikan shumë vite më parë, në fillim të luftës së ftohtë, në një zonë që ai e cilësoi si mahallë të “Perdesë së Hekurt”, që për dekada, tha ai, ishte si pikë-qendër e Luftës së Ftohtë. Krye-diplomati gjerman u tha gazetarve se gjatë vizitës që i bënë një pjese të Murit të Berlinit që ka mbetur aty si simbol, me krye-diplomatin amerikan John Kerry, ata kujtuan segjatë luftës së Ftohtë, sipas Ministrit të Jashtëm gjerman, “100,000 veta u arratisën përball rreziqesh të mëdha për jetën; 138 veta kanë vdekur tek Muri i Berlinit duke u përpjekur të arratiseshin nga regjimi komunist”.Ai shtoi se “Është tragjik fakti se sot e kësaj dite nuk dihet numri i saktë i atyre që kanë vdekur ose që janë vrarë dhe ekzekutuar, ndërsa përpiqeshin të arratiseshin matanë kufirit, për në Perëndim”. Ai tha se po bëhën hulumtime për të vërtetuar se cili në të vërtetë ishte numri i sakt ipersonave që u vranë gjatë asaj periudhe në përpjekjet e tyre për tu arratisur për në Gjermaninë Perëndimore. Ministri i Jashtëm i Gjermanisë, Frank -Walter Steinmeier tha gjatë konferencës me shtypin, përkrah kryediplomatit amerikan John Kerry se, “Është përgjegjësia jonë e përbashkët që për këtë histori të informojmë brezin e ri, të cilët kanë lindurpas shëmbjes së Murit të Berlinit dhe pikërisht kjo është arsyeja që jam tepër i kënaqur për faktin sepatëm rastin të flisnim me studentët nga Berlini dhe nga Brandeburgu– një gjeneratë kjo të rinjsh që as nuk mund të imagjinojnë se 25 vite më parë, ky mur jo vetëm që ndante qytetin e Berlinit, por ndante miqët dhe të afërmit dhe i cili kishte ndarë nga njëra tjetra dhe përçarë edhe familjet me dekada.” Zyrtari i lartë gjerman tha se sot Gjermania nuk është më e ndarë, por as Europa nuk është e ndarë si gjatë luftës së ftohtë dhe për këtë ai iu drejtua Sekretarit Amerikan të Shtetit për të falenderuar aleatën e Gjermanisë gjatë Luftës së Ftohtë – Amerikën, duke thënë: “Dua të them në mënyrën më të qartë që është e mundur se e gjithë kjo nuk do të mund të arrihej pa mbështetjen — pa asnjë kusht — që na kanë dhënë Shtetet e Bashkuaratë Amerikës në realizimin e gjëndjes në të cilën jetojmë sot. Kjo situatë e sotëme as nuk mund të mirrej me mendë dhe as të parashikohej pa mbështetjen pa kondita të Shteteve të Bashkuara. Ne këtë nuk do ta harrojmë kurrë, çfarë bënë Amerikanët për ne”, tha Ministri gjerman iPunëve të Jashtme. Duke përmendur konfliktin në Ukrainë, i takon kësaj gjenerate, tha Ministri i Jashtëm gjerman që të mos lejojë një ndarje të re mu në zemër të Europës. Ai së bashku me krye-diplomatin amerikan John Kerry bënë thirrje kundër një ndarjeje të re midis lindjes e perëndimit si rezultat i krizës së tanishme në Ukrainë.
Ndërsa Sekretari Amerikan i Shtetit John Kerry, duke falenderuar fillimisht homologun e tij gjerman dhe Gjermaninë për rolin që luajnë sot në punët ndërkombëtare, tha se “Amerika dhe Gjermania kanë një histori të gjatë bashkpunimi dhe përpjekjesh për liri, për paqë dhe begati në botë”. Duke folur me emocion për kohën që kishte kaluar si fëmij i një diplomati amerikan në Berlinin e ndarë, ai tha se ato vite i kishin lënë atij mbresa të paharrueshme në jetën e tij. Ai tha se kur jetonte në sektorin amerikan të Berlinit si fëmij i një diplomati amerikan, me një rast tha ai, pati mundësinë të futej afër kufirit me Berlinin lindor dhe madje edhe si fëmij kishte venë re ndryshimet, ishte frikësuar nga ato që kishte parë në anën tjetër të kufirit dhe se ishte këthyer shpejt mbrapa i frikësuar, në sektorin amerikan të qytetit të ndarë të Berlinit. Krye-diploamti amerikan e përshkroi ato që kishte parë si fëmij,si “një ndryshim i madh midis shpresës dhe dëshpërimit, si një ndryshim midis dritës dhe territ.E dalloje ndryshimin në ngjyrat e rrobave, në mungesën e njerëzve duke shetitur, në atmosferën e përgjithshme” që mbizotronte në Berlinin Lindor komunist.Por mbi të gjitha, shtoi Zoti Kerry, dallohej ndryshimi midis lirisë dhe shyptjes, midis njerzve të cilët kishin mundësinë të bënin diçka me jetën e tyre, që të realizonin diçka, në krahasim me njerëzit në anën tjetër të Murit të Berlinit të cilëve u mohohej kjo e drejtë dhe mundësi për të jetuar të lirë.”John Kerry u tha gazetarve se copa të Murit të Berlinit mund të gjënden në shumë vende anë e mbanë si shënja frymëzimi për njerzit që duan lirinë, pjesë të këtij muri dhe çfarë simbolizonte ai mur, por edhe për atë që simbolizon shëmbja e tij. Ky mur është këtu tha zyrtari i lartë amerikan, “Për të na kujtuar luftën dhe përpjekjet e vazhdueshme që janë bërë në këtë vend për dekada për të na kujtuar se liria që gëzojnë sot popujt siç është populli gjerman dhe ai amerikan — për të na kujtuar mundësinë dhe lirinë për të zgjedhur udhëheqsit tonë politikë, na rithekson lirinë dhe të drejtën për të kundërshtuar dhe për të protestuar, për të kritikuar, për të thënë atë që mendojmë, lirinë e fjalës dhe për të ndjekur çdo mundësi për të cilën na e merr mendja se mund të dalim me sukses. Këto liri po kërcënohen gjithnjë në shumë pjesë të botës. Dhe bile këto liri po kërcnohen pikërisht edhe këtu mu në zemër të kontinentiteuropian”, tha John Kerry gjatë konferencës së përbashkët për shtypin me Ministrin e Jashtëm gjerman të Punëve të Jashtme,Frank -Walter Steinmeier. John Kerry përfundoi duke shprehur mirënjohjen e tij për falënderimet që zyrtari gjerman u bëri Shteteve të Bashkuara për mbeshtjetjen amerikane gjatë dekadave, me rastin e 25 vjetorit të shëmbjes së Murit të Berlinit, duke iu drejtuar brezit të ri duke thënë se ky përvjetor, mbi të gjitha, na kujton gjithashtu se çfarë mund të arrihet kur veprohet dhe punohet së bashku — jo se ç’mund të bëjë qeveria — por na kujton ato se çka mund të bëjnë vetë njerëzit, secili individ, kur ata kanë kurajon dhe vendosmërinë për t’u angazhuar” për të mirën e përbashkët, në mbrojtje të lirisë dhe të dinjitetit njerëzor.
Nuk ka dyshim se shëmbja e Murit të Berlinit – simbolit të tiranisë komuniste në Europë dhe në botë — 25 vjetë më parë, ka ndryshuar botën. Ai mur ishte një pengesë fizike dhe psikologjike për ata që kërkonin lirinë. Ishte si një mur simbol që dukej sikurëpërjetësontepraninë sovjetike dhe regjimet komuniste anë e mbanë Europës. Për derisa qëndronet Muri i Berlinit nuk kishte liri.Edhe bota mbarë sikurë e kishte pranuar ndarjen midis lindjes komuniste dhe perëndimit demokratik si diçka të pakëthyeshme, si të përhershme.Madje edhe presidentët amerikanë gjatë dekadave të luftës së ftohtë nuk sfidonin seriozisht dominimin e komunizmit mbi vendet e Europës Lindore dhe Qëndrore.Por më në fund më 1980, Shtetet e Bashkuara zgjedhin për president, kandidatin e Partisë Republikane, Ronald Reagan, i cili nuk hesitoi ta quante Bashkimin Sovjetik si perandorinë e së keqës.Qershorin e vitit 1987 ai mbajti fjalimin tanimë të famshëm në Berlin, me të cilin i bëri thirrje udhëheqsit sovjetik Mikhail Gorbaçov – madje kundër këshillave të ndihmësve të tij të ngushtë — se nëqoftse me të vërtetë dëshironte paqën, atëherë të urdhëronte shëmbjen e Murit të Berlinit dhe të lejonte ribashkimin e Gjermanisë.Në luftën kundër komunizmit, që 25-vjetë më parë çoi në shëmbjen e Murit të Berlinit dhe në rrëximin e regjimeve komuniste anë e mbanë Europës, presidenti Ronald Reagan nuk ishte një kalorës i vetëm. Kishte përkrahjen e udhëheqsve botërorë siç ishte Kryeministrja britanike Margareth Thacher, Lech Walesa me Lëvizjen e puntorëve polakë Solidarnost, lëvizjet e disidentëve anti-komunistë anë e mbanë Europës, Papa Gjon Palin e II, i cili u ofroi këtyre përpjekjeve anti-komuniste forcën e tij morale dhe më në fund nuk duhet t’i mohohet kontributi as udhëheqsit sovjetik Mikhail Gorbaçov, i cili duket se kishte vendosur për të mos përdorur tankset kundër lëvizjeve historike anti-komuniste anë e mbanë Europës Lindore dhe Qëndrore. Si përfundim, më datën 9 të nëntorit të vitit 1989 u shëmb Muri i Berlinit, u ribashkua Gjermania dhe ra komunizmi anë e mbanë Europës Lindore dhe Qëndrore, duke ndryshuar kështu përgjithmonë Europën dhe botën.

KOSOVA ËSHTË ATY KU KA QENË GJITHËKOHËS,SEPSE KA GJURMË JETE – ASGJKUNDI ARDHACAKËT

by

Dhjetëra lokalitet arkeologjike nga rreth 400 gjithsej të evidentuara në territorin e Kosovës/
NGA GËZIM LLOJDIA*/
1.Njerëzit sllavë, serbët u shfaqën në Ballkan mes shek 6 dhe të 7,(shkruan Enciclopedie on line Treccani duke cituar kapitullin të plotë për të moslënë shteg dyshimi,)të shtyrë dhe e dominuarnga Avari. La,trashëgimtar dhe vazhdimi i Rascia, u shfaq në shekullin e 12, kur shteti i vogël i Stephen Nemanjës (1151-1195) u zgjerua dhe paralel në Venecia kundër Bizantit. Pas një periudhë krize për luftërat e shpeshta dinastike, Stephen Dušhan (1331-1355) hodhën themelet e Serbisë Madhe; vijosi dhe u kurorëzua “Perandor i serbëve dhe grekëve” (1346),pasi pushtoi Epirin dheThesalisë. Në vitin 1389, në Kosovë turqit mundën serbët, që kanë humbur autonominë e tyre 1459. Prej atëherë e deri në formimin e Principatës së Serbisë (1830), vendi mbeti subjekt i turqve.Megjithatë, shoqëria serbe mbajtur individualitetin e tyre kombëtar, fenë ortodokse dhe, së bashku, një strukturë arkaike me survivals vazhdueshme të rendit të vjetër fisnore. Pastajrindërtimin e Patriarkanës serbe e Pejës (Kosovë, 1557), një punë e veziri i madh Mohammed Soqolli (Serbia Sokoloviç) kishte një domethënie të thellë të ruajtjes kombëtare.Nga fillim të shekullit të nëntëmbëdhjetë serbët ngrenë krye kundër autoritetit të Sulltanit, nën drejtimin e familjeve të zëvendësit Karagjorgjeviq dhe Obrenoviq. Në 1830 vendi fitoi një shkallë të autonomisë në kuadër të Perandorisë Osmane, dhe në vitin 1878 Milan Obrenović u bë plotësisht i pavarur, duke fituar rritur fuqinë në rajon midis shekujve nëntëmbëdhjetë dhe njëzet. Pasluftërave ballkanike të 1912-13 (të cilat lejohet Serbia për të aneksuar një pjesë të madhe të Maqedonisë dhe Kosovës dhe Sanxhak), Lufta e Parë Botërore krijoi kushte të favorshme në lindje(1918) të Mbretërisë së Serbëve, Kroatëve dhe Sllovenët të cilët, në bazë të dinastisë Karagjorgjeviç më 1929 mori emrin e Mbretërisë së Jugosllavisë. Kjo, megjithatë, u shpërbë gjatë Luftës sëDytë Botërore, pushtimi gjerman-italian (1941), i cili vendosi në Serbi një qeveri kolaboracioniste. Në këtë kuadër u zhvillua lëvizja komuniste e rezistencës, e udhëhequr nga Tito. Pas rrëzimitnazistët (fundi i vitit 1944) kanë fituar zgjedhjet (1945), komunistët erdhën në pushtet dhe ia kaloi mbretërinë në një Republikës Socialiste Federative.Shkurt kjo është një store e një shteti të krijuar artificialisht nga ardhacakë të ardhur diku nga Uralet. Nëse zbresim dhe shtresojmë gërmimet për periudhat më të hershme kohore,rezulton që serbet dhe sllavët në tërësi ngelen pa asnjë gjurmë nga historia e tyre .Manipulimi i historisë, që ka ngjarë në dëm të shqiptarëve të Kosovës është fakt, mirëpo toka, mbi të cilën ata ushtrojnë sot veprimtarin e tyre të cilën Zoti i gjithësisë u dha shqiptarëve, ka ruajtur gjurmët e jetës së shqiptarëve traditat,zakonet,besimet dhe gjithçka mbi të cilat ngrihet një civilizim. Këto gjurmë nuk arritën dot ti shuajnë gjithsesi në harresë i lanë, akademitë famëkeqe sllave.
2.Kosova është një vend ku potenciali arkeologjik është i pambarimtë. Kjo tregon gjurmët e jetës të këtij rajoni shqiptarë.
Dhjetëra lokalitet arkeologjike nga rreth 400 gjithsej të evidentuara në territorin e Kosovës deri më tani dhe të regjistruara në Listën e Trashëgimisë Kulturore për Mbrojtje të Përkohshme të Republikës së Kosovës janë të fokusuara në një guit të Kosovës cila tregon edhe seriozitetin e punës duke bërë jo vetëm identifikimin por edhe përcaktimin e vendodhjes si dhe të dhëna të tjera shkencore për zbulimet e territoreve arkeologjike, që ruan brendia dhe krejt toka e Kosovës.
Dr. Jusuf Osmani shkruan:”Gjurmët e para të banimit në Kosovë datojnë nga neoliti i hershëm (6000 vjet para e.r.). Këto gjurmë janë verifikuar dhe dokumentuar me gjetje nga hulumtimet sistematike arkeologjike. Rezultatet e fituara dëshmojnë për një civilizim të lartë të periudhës së neolitit.
Koha e neolitit sipas studiuesve të kësaj kohe: përfaqëson etapën e fundit dhe njëkohësisht më të zhvilluarën të epokës së gurit. Ai përfshin një kohë që fillon nga mijëvjeçari i shtatë dhe mbaron nga fundi i mijëvjeçarit të katërt p.e.sonë. Arkeologjikisht neoliti ndahet në tri periudha të mëdha: e hershme, e mesme dhe e vonë. Edi Shukriu duke folur në një intervistë për pasurit arkeologjike, që ka Kosova ajo shprehet se: Një varg i lokaliteteve dhe i objekteve arkeologjike e meritojnë të përmenden me këtë rast, sepse Kosova ka thesar të vlefshëm arkeologjik dhe mjaft atraktiv, madje edhe për syrin e një vizitori. Sot dimë për shumë qendra dhe zona arkeologjike, peizazhe arkeologjike dhe monumente të luajtshme, për disa prej të cilave duhen jo shumë investime për t’i bërë atraktive për vizitorë. I tillë është kompleksi trashëgimor i Artanës,Novo Bërdës, Ulpianës, Vendenisit te Gllamniku, Municipiumit DD te Soçanica, Gradina e Llapushnikut, e Vlashnjës e shumë të tjera, përfshirë dhe komplekset e trashëgimisë ortodokse, që sot, mjerisht, mbahen të izoluara dhe që, pos që janë trashëgimi arkitektonike mesjetare, përmbajnë edhe trashëgimi arkeologjike. Nga objektet e luajtshme arkeologjike që kanë vlera shumëdimensionale shkencore e kulturore do të veçoja Monumentin epigrafik të Hyjneshës dardane nga Smira me labyrinthin rrethor unik, pikturimin shkëmbor parahistorik të Vlashnjës me drerin dhe shumësinë e spiraleve, hyjneshat neolitike që nga ato të Tjerrtores së Prishtinës, Bardhoshit, Varoshit, Mitrovicës e të tjera, si dhe Monumentin mortor nga Dardana/Kamenica, si monument guror unik dhe i rrallë, që i takon kohës së ekzistimit të shtetit dardan dhe që përmban tradita etnologjike para pushtimeve romake.
3.Trualli i banuar sot nga shqiptarët, ku bën pjesë edhe territori i sotëm i Kosovës, shkruan guida turistike , filloi të popullohej shumë herët, që në epokën e paleolitit (gurit të vjetër), mbi 100 000 vjet më parë. Janë të njohura një numër i madh vendbanimesh të tilla në territorin e sotëm të Kosovës, siç janë shpellat e Radacit dhe Karamakazit, si dhe shpella të tjera më të vogla.
Popullimi i territorit të sotëm të Kosovës u rrit shumë në periudhën neolitike. Njerëzit filluan të braktisin shpellat dhe të përqendroheshin në vende të hapura. Banorët neolitike pëlqenin më shumë të ndërtonin kasollet e tyre në fusha dhe në tarraca lumore qëndrueshme, me ekonomi kryesisht bujqësore.
4.Duke analizuar gjetjet dhe vendet arkeologjike të kësaj periudhe të rëndësishme thuhet se Territori i Vlashnjes gjendet në sipërfaqen e sheshtë të një tarrace shkëmbore (335 metra lartësi mbidetare) në krahun e djathtë të rrugës Prizren-Zhur, rreth 6 km në perëndim të Prizrenit. Në po këtë material theksohet se edhe vazhdimësia e jetës gjatë disa periudhave kohore si neolit i hershëm (kultura e Starçevës), neolit i vonë dhe i mesëm (kultura e Vinçës), eneolit (periudha e bakrit), periudha e bronzit, epoka e hekurit, periudha helenistike si dhe periudhat e antikitetit të vonë dhe të mesjetës së hershme. Materiali arkeologjik i zbuluar në këtë lokalitet hulumtuar në disa sezone që pas viteve dy mijë të mileniumit tonë, nxori në pah fragmente të shumta të enëve nga argjila e pjekur, vegla pune nga guri, stralli dhe kocka, si dhe zbutu Vlashnje. Fragmente të ndryshme të qeramikës me pikturim me vija gjeometrike janë dëshmuar këtu. Po ashtu edhe thika stralli, këto të epokës së neolitit, gjegjësisht të Kulturës së Starçevës, mileniumi i gjashtë, p.e.s.Figurina të ndryshme antropomorfe janë zbuluara gjatë gërmimeve të dekadës së parë të mijëvjeçarit të dytë (2002-2010), nga të cilat spikatet një figurinë antropomorfe, një ekzemplarë tipik për Kulturën e Starçevës. Periudha e Neolitit të Hershëm. Mileniumi i gjashtë p.e.s.
Prof Dr Muzafer Korkuti :Piktura shkëmbore e Vlashnjes, Në kuadrin e projektit të përbashkët midis Institutit Arkeologjik Tiranë e Institutit Arkeologjik Prishtinë, gjatë tri viteve të fundit po bëhen gërmime me karakter shpëtimi në vendbanimin prehistorik të Vlashnjës, që ndodhet 6 km në perëndim të Prizrenit (Kosovë). Drejtuesit e projektit, A.Bunguri e Sh.Gashi, më krijuan mundësinë për të parë pikturën dhe më vunë në dispozicion dokumentacionin e nevojshëm grafik e fotografik për pikturën shkëmboretë Vlashnjës.Piktura e Vlashnjës ndodhet 1,5 km në perëndim të vendbanimit, pranë vendit ku lumi i Prizrenit bashkohet me Drinin e Bardhë. Në një lartësi rreth 30 metra nga niveli i lumit, mbaron pyllime shkurre e lartësohen tri masive shkëmbore, të cilat me kontrastin që krijojnë me ambientin kanë një bukuri të veçantë. Pikërisht në strehën që formon njëri nga masivet shkëmbore, mendja dhe dora e njeriut neolitik ka ngulitur në faqen e shkëmbit pjesë të botës mistiko-religjioze të jetës së tyre. Piktura është realizuar në tri plane, dy plane vertikale dhe një plan horizontal (në tavan). Faqja e shkëmbit është nëformë brezash-pllakash, gjë që ka kushtëzuar edhe realizimin e pikturës në tri pjesë në një sipërfaqe prej 16 m². Në tavanin e strehës janë vizatuar 8 spirale të bëra me vija të trasha me bojë të kuqe okër. Katër spiralet e para janë vendosur në grup në një distancë 20-40 cm larg nga njëra tjetra. Spiralet që janë ruajtur të plota e kanë diametrin maksimal 34 cm. Në të djathtë të grupit të parë, me largësi 70 cm është vizatuar një spirale dyshe, me diametrin e madh 80 cm dhe të voglin 37 cm. Në planin e parë (vertikal), në një sipërfaqe prej2,10m x 0,50m, janë vizatuar një kaproll dhe dy spirale. Kaprolli është dhënë në profil, në gjendje qetësie me bojë uniforme që mbulon gjithë trupin. Figura ka përmasat 30 x 28 cm. Në planin e tretë, pjesa më e poshtme e faqes së shkëmbit, në një sipërfaqe prej 2m², është vizatuar
me një spirale dyshe që nga përmasat është më e madhja, me diametër
maksimal 78cm dhe diametër minimal 38cm.Trashësia e vijave të spirales
është 2,5-3cm.Piktura e Vlashnjës ka në qendër simbolin e spirales të bërë në tërë sipërfaqen e përshtatshme për pikturim, e të përsëritur në 12 raste. Spiralet janë teke dhe në dy raste janë spirale të tipit gjyslykore.. Në pikturën e Vlashnjës kemi të realizuar edhe figurën e një dreri, kulti i të cilitështë i pranishëm edhe në pikturën e Trenit (Korçë) dhe në pikturën e Zhlijebit (Bosnjë).Piktura e Vlashnjës është vepër e banorëve prehistorikë të këtij vendbanimi.
5. Për Guvën e Mrrizit me simbolin e pikturuar të spirales thuhet se: paraqet një vepër të botës artistike shpirtërore të banorëve prehistorikë të këtij lokaliteti (vend kulti). Guva shkëmbore e këtij pikturimi ndodhet rreth 1,5 km në perëndim të vendbanimit të Vlashnjes në fshatin fqinj Kobaj.
Nga shumë gjetje të periudhave të ndryshme historike zbuluar në Vlashnje, spikat një monedhë argjendi e emetuar në vitin 55 p.e.s. Monedha ka një peshë prej 3.72 gramë dhe ishte vënë në qarkullim për nder të edilit të Kretës, Gnaeus Plancius.
6.Lokaliteti neolitik i Runikut ndodhet në komunën e Skenderajt, në fshatin Runik, e pozicionuar në pllajën e Drenicës, rreth 25 km në jugperëndim të Mitrovicës dhe rreth 10 km në veriperëndim të Skenderajt dhe gjendet në aksin rrugor që lidh Skenderajn me Istogun. Këtuështë dëshmuar një nga vendbanimet më të hershme neolitike të Kosovës,që i takon Kulturës së Starçevës, përkatësisht mileniumit të gjashtë p.e.s. dhe pasqyron një qytetërim të zhvilluar të kohës së gurit të ri..Ky lokalitet arkeologjik është hulumtuar gjatë viteve 1966-68,dhe sërish në vitin 1984. Hulumtime këto me karakter sondazhi të shtrira në rreth 35 parcela private të lagjes Dardania, me ç’rast u zbuluan mbetje dhe fragmente të shumta qeramike të periudhës neolitike (6500-3500 p.e.s.) gjegjësisht u dëshmuan kultura e Starçevës dhe ajo e Vinçës
7.
Lokaliteti neolitik i identifikuar i Varoshit ndodhet në komunën e Ferizajt, gjegjësisht vetëm 2 km në jug, juglindje të këtij qyteti, në fshatin me po të njëjtin emër. Lokaliteti neolitik i Zhitkocit ndodhet në komunën e Zveçanit, gjegjësisht rreth 3 km në veri të qytezës së Zveçanit, në një rrafshinë afër
stacionit të trenit të Zhitkocit. Këtu gjatë disa sondazheve të zhvilluara arkeologjike të vitit 1958, fare pranë brigjeve të lumit Ibër, janë dëshmuar gjurmët e një vendbanimi tipik neolitik të të dy kulturave, si asaj më të hershme të Starçevës dhe më të vonshme të Vinçës.Fshati Vallaç gjendet në veri të Zhitkocit- Karagaçit dhe fare pranë grykë rrjedhjes së lumit Ibër, e pozicionuar mbi një ngritje të njohur si Kërshi i Vallaçit. Është hulumtuar pjesërisht në vitet 1955 dhe1957. Në shtresën kulturore të trashë 1.8 metër janë zbuluar gjurmë të vendbanimit me kasolle banimi të thurura dhe të mbrojtura me hendeqe përreth. Nga materiali i shumëllojtë arkeologjik zbuluar këtu, veçohen një sasi e konsiderueshme e figurinave antropomorfe dhe zoomorfe, tëpunuara dhe te formësuar me aftësi dhe imagjinatë të bujshme, këtokarakteristike për periudhën e vonë të Kulturës së Vinçës, e njohur si
Vinça C. Reshtani është një vendbanim neolitik i pozicionuar në prapatokën e Suharekës.
Lokaliteti neolitik i Barilevës gjendet në fshatin me po të njëjtin emër, e pozicionuar në arealin e njohur si Arat Kovaçe, tokë punuese e cilësisë së lartë. Bardhoshi gjendet në veri, në dalje të Prishtinës, në krahun e majtë të rrugës për Podujevë. Lokaliteti neolitik (Koha e Vinçës) i Bardhoshit është identifikuar rastësisht në vitin 2002, me rastin e hapjes së themeleve për ndërtimin e një shtëpie banimi dhe anekseve shoqëruese. Lokaliteti neolitik i njohur me emrin: Tjerrtorja është zbuluar rastësisht, me rastin e ndërtimit të fabrikës së përpunimit dhe të produkteve tekstile tjerrtorja,gjatë viteve ’50, andaj dhe është emërtuar me këtë emërtim, pra në bazë të vendgjetjes. Ky lokalitet gjendet brenda arealit të qytetit të Prishtinës, në lagjen Kalabria (Emshir). Gjurmët e vendbanimit neolitik të evidentuar këtu, materiali i pasur dhe i shumëllojtë neolitik si dhe duke u bazuar nga disa nga gjetjet e figurinave,statujave dhe kokave antropomorfe të terrakotave (të punuara nga argjila e pjekur), të zbuluar në këtë areal të Prishtinës, e që i takojnë periudhës së neolitit të vonë gjegjësisht kultura e Vinçës, prezantojnë dy tipare të mrekullueshme: atë të artit dhe simbolizmit parahistorik. Lokaliteti arkeologjik i njohur me emrin Fafos gjendet në periferi të Mitrovicës, në arealin e fabrikës së dikurshme të fosfateve. Lokaliteti i identifikuar neolitik i Surkishit gjendet e pozicionuar vetëm pak kilometra në jug-jugperëndim të qytezës së Podujevës(Besianës), në fshatin me po të njëjtin emër, në parcelën e njohur me toponimin Gumurishtë.I gjithë ky potencial arkeologjik gjendet në tokën e Kosovës duke sjell dëshmi nga kohët e largëta dhe të humbura të njerëzimit është një dëshmi konkrete për ekzistencën e banorëve autoktonë por edhe për shkallën e kulturës. Piktura e Vlashnjës shquhet për një vazhdimësi të gjatë banimi, që fillon nga neoliti i hershëm deri në periudhën e vonë antike dhe atë te hershme mesjetare cituan burimet nga autorët e gërmimit në prill të 2007 në vendbanimin prehistorik të Vlashnjes. Vlashnja ndodhet buze autostradës ne ndërtim Durrës-Prishtine. Ajo plotëson kompleksin arkeologjik te qytetit te Prizrenit dhe harmonizohet me monumentet e tjera te këtij qyteti, si kalanë e tij, hamamin, kompleksin e Lidhjes së Prizrenit.
*Msc.Anëtar i Akademisë Evropiane të Arteve