Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Ja si u vra Pandeli Sotiri nga gruaja e tij në bashkëpunim me Patriarkanën

by

NGA VEPROR HASANI/
Pandeli Sotiri, theror i Mësonjëtores për shpëtimin e Korçës nga helenizimi
Nga Vepror Hasani
Pandeli Sotiri nuk e dinte që gruaja e tij do t’i përgatiste kurthin e vdekjes. Edhe sikur këtë gjë t’ia thoshte dikush tjetër, “ Pandeli ki kujdes nga jot’shoqe”, nuk kishte për ta besuar. Ai nuk kishte dyshuar kurrë te gruaja e vet. Mbi të gjitha e donte. Edhe ajo, sa herë që gjente rastin, nuk rrinte pa ia shprehur dashurinë e saj. Kur Pandeli Sotiri i tha se së shpejti do të të linte Stambollin dhe të nisej për në Korçë për të hapur Mësonjëtoren e parë shqipe, ajo nuk u shpreh kundër, edhe pse ishte mbesa e një prej dhespotëve të kishës ortodokse greke, e rritur në Fanar. (Ideja për vrasjen e të shoqit do t’i lindte më vonë.) Ajo vetëm kishte pyetur: “Pse në Korçë?” Pandeli Sotiri ishte nga fshati Selckë i Lunxhit ntë Gjirokastrës. U lind në vitin 1843. Studioi në shkollën Normale greke të Qestoratit. Aty pati fatin të mësonte edhe gjuhën shqipe nga mësuesi i madh, Koto Hoxhi. Pas vrasjes së prindërve, i ndihmuar nga të afërmit, Pandeliu u nisdrejt Austrisë. Studioi për mjeksi në Vjenë. Aty nga viti 1870, kur ishte rreth 27 vjeç, shkoi në Stamboll. Në këtë këtë qytet të madh e të zhurmshëm, ku Porta e Lartë dhe Patriarkana mbretëronin herë si dy motra dhe herë si dy rivale, mjeku i ardhshëm do të njihej me gruan e tij. Tashmë ishte 44 vjeç. Kishin vite që ishin martuar, por ende nuk e kishin një fëmijë. Githçka do të dukej normale, nëse ai do të nisej për në Gjirokastër, kurse Pandeliu së shpejti do të udhëtonte dejt Korçës.
Pse në Korçë?
Një shkollë shqipe mund të hapej edhe në Gjirokastër, edhe në Përmet, madje edhe në Elbasan a diku tjetër, por më shumë se në çdo qytet tjetër, Korça po humbiste njerëzit e vet dhe këtë gjë Pandeli Sotiri e dinte mirë. Propaganda greko-fanariote po shndërronte në grek çdo ortodoks të këtij qyteti; çdo ditë helmonte shpirtin e fëmijëvë që ndiqnin shkollat greke, ndaj atij i duhej të nxitonte pikërisht drejt këtij qyteti. Shqiptarët po rrezikonin të humbisnin një nga qytet më të rëndësishme të vilajtetit të Manastirit dhe nëse humbisnin Korçën do të humbisnin edhe një sërë qytetesh të tjera. Një mundësi e tillë e tmerronte Pandeli Sotirin, madje gjithë shqiptarët. Humbja e këtij qyteti duhej të ndalohej me çdo kusht. “Vetëm në qytetin e Korçës, në vitet 80 të shek. XIX, kishte 3 shkolla në gjuhën turke, 4 shkolla në gjuhën greke, ndër këto një gjysmë gjimnaz, një shkollë fillore vllahe (themeluar më 1885) dhe një bullgare (themeluar më 1891). Me anën e shkollës në gjuhën greke, të kishës dhe klerit grek e grekoman në popullsinë ortodokse të Korçës prej kohësh përhapej greqishtja dhe propogandoheshin politika dhe ideologjia panhelenistike greke. Megjithse propaganda dhe politika greke nuk kishin mundur t’ia arrinin qëllimit final – helenizimit të plotë të kësaj popullsie, efektet e saj ndjeheshin në shtresa të ndryshme të popullsisë ortodokse shqiptare si në borgjezinë e pasur ortodokse e cila lidhej edhe me interesat ekonomike me Greqinë, në klerin vëndës, në një pjesë të intelektualve të arsimuar në shkollat greke të Shqipërisë dhe të Greqisë dhe në ndonjë pjesë të shtresës së ulët të popullsisë së paditur dhe të trullosur nga idologjia fetare fanariote”. (“Shkollat e para kombëtare shqipe”, Hysni Myzyri,Tiranë 1973, f. 43)
Vetëm 1/4 e ortodoksve
Gjendja në Korçë ishte kritike. “Prej të krishterëvet, një e katërta pa dyshim janë shqiptarë të vërtetë. Edhe në mest të këtyre kartë-këmbyerja bënetë më shumë shqip.”, Kështu i shkruante konsulli austro-hungarez i Manastirit, ministrit të Jashtëm në Vjenë më 1901. Sipas këtij raporti, klerikët grekë kishin gëlltitur ¾ e ortodokësve të Korçës. “Zgjedhja e Korçës si qendër e përhapjes së shkrimit dhe shkollës shqipe diktohej pra nga arsye ekonomike dhe shoqërore – si një qytet i zhvilluar në Shqipërinë e Jugut – nga arsyet politike që ishte rrahur shumë nga propaganda e Athinës dhe e Fanarit dhe synohej të shndërrohej në një bazë për zgjerimin e politikës aneksioniste greke në të gjithë popullsinë ortodokse të Shqipërisë, si edhe nga një farë tradite që ishte krijuar tashmë në këtë krahinë në fushën kombëtare”. (“Shkollat e para kombëtare shqipe”, Hysni Myzyri, Tiranë 1973, f. 44) E vetmja siguri ishte e lidhur me faktin se Korça rrethohej së paku nga 100.000 banorë të krahinës që e urrenin politikën aneksioniste të Greqisë. Megjithatë Pandeli Sotiri duhej të nisej drejt Korçës.
Thimi Marko
Pandeli Sotiri nuk kishte asnjë dyshim; në Korçë nuk do ta kishte aspak të lehtë. Me të mbërritur atje do të nisnin edhe përgatitjet për vdekjen e tij. (Vdekjet e parapërgatitura janë gjithmonë të frikshme). Por ai nuk e kishte menduar kurrë që njerëzve që i dëshironin vdekjen do t’u bashkohej edhe gruaja e tij. Të tilla intriga dinin të thurnin vetëm agjentët e Athinës dhe klerikët e Patriarkanës. Ata nuk do t’i toleronin kurrë ndërhyrjet e shqiptarëve në Korçë. Ajo tashmë ishte e tyre. U ishin dashur kohë e vite për t’ia mbërritur kësaj dite. E kishte provuar këtë edhe Thimi Marko, anëtar i shoqërisë së Bukureshtit dhe u bind për gjendjen që ekzistonte në Korçë. Një vit më parë, në pranverën e vitit 1886, ai u nis për atje. Do të merrte takim me pleqësinë e Mitropolisë (dhimogjerondinë). Për këtë iniciativë ishte marrë edhe mendimi i Sami dhe Naim Frashërit, sepse hapi që do të hidhej duhej të ishte i menduar mirë. U mendua të shfrytëzohej edhe autoriteti i Anastas Lakçes, njërit nga njerëzit më të pasur të shqiptarëve të Rumanisë. Kur mbërriti në Korçë, me t’u gjendur përballë dhimogjerondëve u tha që vinte në emër të të gjithë shqiptarëve brenda dhe jashtë vendit, me kërkesën që Mitropolia të pranonte përdorimin e gjuhës shqipe dhe të librave shqip edhe në shkollat greke dhe në kishë. Dhe pas kësaj ai priti të shihte reagimin e tyre. Pa se dhimogjerondët kishin mbetur syhapur, të ngrirë, të habitur, madje nuk po u besonin dot as veshëve nëse kishin qenë të vërteta ato që kishin dëgjuar nga goja e Thimi Markos. Të ishte çmendur vallë ky njeri? Ajo që kishin dëgjuar kishte qenë një gjëmim në qiell të hapur. Si mund të bëhej një kërkesë e tillë!
Në lojë me kartën e Anastas Lakçes
Thimi Marko kuptoi se po gjendej para një muri që nuk mund të çahej. Si ndenji një çast i heshtur, u tha se ishte i autorizuar edhe nga Anastas Avramidh Lakçe. Dhimogjerondët përsëri mbetën të shtangur. Mbase kësaj radhe edhe më shumë. Nuk donin të besonin që Thimi Marko kishte autorizimin e Lakçes. Nisën ta vështronin me dyshim. Për ta, Thimi Marko po mashtronte. Heshtjen e prishi sërish Marko, nxori një letër nga xhepi dhe e zgjati drejt tyre. Letra ishte shkruar nga vetë dora e Anastas Avramidh Lakçe. E njihnin shkrimin e tij. Lakçe ishte një nga më të pasurit e shqiptarve te Bukureshtit, Mitropolia merrte gjithnjë fonde prej tij për kishën dhe shkollat greke. Të ktheje mbrapsht fjalën e Lakçes do të thoshte të humbisje shumë. Askush prej dhimogjerondëve nuk dinte ç’qëndrim të mbante. Lakçe në letrën e tij shkruante: “…Interesi e donte që të futej gjuha shqipe në shkollat e komunitetit të Korçës që të mësohej nga çunat e vajzat.” (Nuçi Naçi: “Shkolla shqipe në Korçë”, në “Dituria” vëll II, nr. 5, viti 1927, fq. 166). Palët gjendeshin në një pikë kritike. Pleqëisa mund të votonte “pro” edhe për hir të Lakçes. Pritej përgjigjja. Një fjalë e vetme mund të sillte humbjen ose fitoren, ose diçka që s’ishte as humbje, as fitore
Vani Cico Kosturi
Kur Thimi Marko ende shpresonte, gjithçka u përmbys krejt pa pritur. Foli dhespoti i Korçës, Filotheos. Sipas tij, gjithë bota duhej të fliste greqisht, mësimi i gjuhës shqipe ishte mallkim! Shqipen nuk e kuptonte as Zoti! Por që edhe Lakçe të mos ndihej i fyer, u gjet një përgjigje që nuk thoshte asgjë. Sipas tyre, për këtë kërkesë duhej pyetur Patriarkana e Stambollit. Patriarkana tha se duhej pyetur Silogu i Madh. Silogu tha se duhej pyetur Porta e Lartë. Porta tha se kjo ishte kompetencë e Patrirakanës e gjithçka mbeti në një rreth vicios. Thimi Markos iu dha një përgjigje me shkrim ku thuhej: “…Një kërkesë e tillë nuk rridhte nga dëshira e popullit, po nga disa njerëz të blerë prej propagandës austriake e nga disa protestantë.” (“Dituria”, vëll. II, nr. 5, viti 1927, fq. 166).Sigurisht, për Thimi Markon përgjigjja nuk kishte qenë edhe kaq e papritur. Në vitin 1885, Nikolla Naço, anëtar i shoqërisë “Drita”, kishte shkuar katër herë në Stamboll, ku kësaj të fundit i bëri të ditur se Patriarkana po përpiqej të bashkonte shqiptarët me Geqinë dhe po cënonte interesat e Perandorisë, ndaj kërkohej që në kishat dhe shkollat greke të hynte gjuha shqipe, por përgjigjja që mori ishte negative. Megjithatë Thimi Marko arriti të bënte diçka: Vani Cico Kosturi dhe disa mbështesë të tij, braktisën mbledhjen e dhimogjerondëve të revoltuar. Muri i dhimogjerondëve pësoi çarje. Që nga ajo ditë Vani Cico Kosturi mbështeti gjuhën shqipe. Megjithatë, shumë shpejt u mësua se Anastas Lakçe i kishte braktisur shqiptarët e Rumanisë dhe u ishte bashkuar grekomanëve. Ndërsa Thimi Marko një vit më vonë do t’u shkruante shokëve në Bukuresht: “ Unë këtu (në Korçë) gjendem në shumë brenga. E para është që unë nuk rri nat’ e ditë, dyke përkujdesur për të shenjtëruarën punë… që të vihet në udhë (çështja e shkollës shqipe); e dyta jam në pa rehat se grekomanët këtu më lëftojnë shumë, dhe unë dua dua t’u qëndroj kundër gjer sa t’u thyhet qafa…”(V. Dodani “Memoriet”, fq 37: Letër e Thimi Markos dërguar nga Korça Visar Dodanit në Bukuresht më 3 shkurt 1887) Të gjitha këto Pandeli Sotiri i dinte, por ai ishte i vendosur të shkonte në Korçë. Pandeliu do të nisej bashkë me të vëllanë, ky i fundit do të çelte shkollën shqipe në Pogradec.

Mësonjëtorja e parë shqipe
Pas disa ditësh, Pandeli Sotiri bashkë me vëllanë e tij Kostandinin (Koço ose Koto, siç e thërrisnin shkurt), u nisën për në Shqipëri. Më 7 mars 1887, Pandeliu çeli në qytetin e Korçës, mësonjëtoren e parë shqipe. Pandeliu nuk po u besonte dot syve, kur pa që fëmijët e vegjël po vinin drejt shkollës, varg njëri pas tjetrit. U bënë gjithsej 35 nxënës. Kishin ardhur të shoqëruar nga prindërit e tyre; kush me nënën e vet e kush me t’atin. Shkolla ishte çelur si për fëmijët myslimanë ashtu sikurse dhe për ortodoksët. Ishte herë e parë që në të njëjtën bankë do të uleshin bashkë një mysliman me një të krishter, një i pasur me një të varfër, një i ardhur nga fshati me një nga qyteti. Bashkë do të uleshin edhe një djalë me një vajzë, sepse, deri sa u hap shkolla e vashave edhe çupat frekuentuan mësonjëtoren e parë shqipe. Kurrë më parë nuk kishte ndodhur kështu. Deri atë ditë, njëri kishte mësuar greqisht e tjetri turqisht. Edhe varrezat i kishin të ndara. Edhe kafenetë i kishin më vete. Edhe vendbanimin nuk e kishin të njëjtë; ortodoksët jetonin më të djathtë të lumit në fshatin Peskëpi, ose siç u quajt më vonë Varosh, ndërsa myslimanët në “Kasaba”, (qyteti i Korçës). Në këtë shkollë nuk do të mësonin shkrim e këndim në gjuhën shqipe vetëm të vegjëlit, por edhe të rriturit. Kjo ditë e shënuar po i bënte të gjithë bashkë në një festë që do të mbetej e paharrueshme. Nuk piptinte asgjë. Dëgjoheshin vetëm fjalët e tij. Kishte ardhur aty gjithë Korça. Megjithatë herë pas herë, rreth shkollës viheshin re lëvizje të dyshimta. Klerikët e kishës kishin nisur të thurnin plane të errta për vdekjen e Pandeli Sotirit.
Vetëm tre mëmëdhetarë…
Si ia kishin mbërritur shqiptarët kësaj dite të madhe? Mëmdhetarve u ishte dashur të sakrifikonin për vite të tëra me radhë.Gjithkujt i dukej e pabesueshme. Të ishte vallë e vërtetë? Të gjithë mëmëdhetarët ishin aty. Megjithatë kjo madhështi jepet pak a shumë kështu: “Me përpjekjet e këtyre shoqërive sëlargu (shoqërisë së Stambollit dhe të Bukureshtit – shënimi ynë) dhe të patriotëve Thimi Marko, Orhan Pojani dhe Vani Cico Kosturi… u çel shkolla në ndërtesën e dhuruar prej vëllazërisë Kristaq Terpo…”. (“Petro Nini Luarasi”, përgatitur nga prof Alfred Uçi, f. 40). Kjo frazeologji e përmendur më sipër, përsëritet si në kor në të gjitha librat e botuara në kohën e diktaturës. Treshja Thimi Marko, Orhan Pojani, Vani Cico Kosturi nuk është gjë tjetër veçse një shpikje e asaj kohe. Ajo pati vetëm një qëllim: të mos lejonte të përmendej asnjë emër tjetër, pasi ata që kontribuan për çeljen e mësonjëtores së parë shqipe në Korçë, vinin kryesisht nga shtresat e pasura. Kërkohej me çdo kusht harresa e familjeve të mëdha. Mbi të gjitha kërkohej vdekja e kohërave të mëdha që sollën mësonjëtoren. Lavdia duhet të fillonte nga nëntori i vitit 1941. Ndaj sa herë lexon libra të kësaj periudhe, që flasin për mësonjëtoren, ndihesh sikur udhëton përmes një shkretëtërirë të pafundme.
Të harruarit
Sigurisht, treshja e përmendur më sipër nuk mungoi. Por, pa asnjë dyshim, nuk mund të rrinin pa ardhur aty anëtarët e Komitetit të Fshehtë që ishte krijuar në Korçë një vit para çeljes së mësonjëtores. Do të ishin aty edhe ata që pak muaj më vonë nga çelja e mësonjëtores krijuan shoqërinë “Mesimi Shqip”. Në krye të saj u vu Alo Dishnica. Ishin të gjithë mbështetësit e shkollës shqipe dhe të Orhan Pojanit, të cilët u bënë iniciatorët e krijimit të shoqërisë “Dituria Shqip”. Drejtuesit e kësaj shoqërie ishin: kryetar nderi, Ymer bej, kryetar Orhan Pojani, arkëtar Idhomene Kosturi; pleq: Thomaq Eqimi, Qani bej Dishnica, Hafëz Ali (Korça), Çikozi Miçe, Ismail bej (Leskoviku) Tefik efendi (Panariti) (Gazeta “Korça”, e enjte, 26 vjesht’ e III-të 1909). Te shoqëria “Përparimi”, gjejmë këta mëmdhetarë: “…Kryetar zoti Orhan Pojani, nënkryetar z. S.Karoli, këshillonjës: Behar Hafiz Ali, Sami Pojani, shkronjës z. Mihallaq Gramenoja. (Gazeta “Korça”, 21 vjesht’ e I-rë 1909). Edhe pas 25 vjetësh (1887-1912), përpjekjet për shkollën shqipe vijojnë. Në vitin 1912 u krijua “Shoqëria shkollore”. “Anëtarët me vota të fshehta u zgjodhë këta zotërinj: Kryesonjës, Karaman beu, Stavre P. Taçi arkëtar, dhe këshillonjës: Faik Emin, Muharrem Rexhep, Nikolla Rodhe; Koço Grameno shkronjës, edhe Hasan Shaqir, Thoma Avrami edhe Vasil Ilias Kole kontrollorë (Gazeta “Koha”, e shtunë, 22 vjesht’ e I-rë 1912). Kjo shoqëri nuk e pati jetën të gjatë, pasi drejtuesi i saj, braktisi shoqërinë dhe mori armët. Pas kësaj, shoqëria u drejtua nga këta mëmëdhetarë: “Kryetar, Orhan bej Pojani, Islam bej Këlcyra, Mina Frashëri, Abedin efendi Tuxhari, Stavre Karole, Riza efendi Dërsniku, Idhomene Kosturi dhe Andrea N. Katundi. (Gazeta “Koha” e shtunë, 22 vjsht’ e I-rë 1912) Që të gjithë mëmdhetarët e përmendur më sipër, por edhe shumë të tjerë që ne ende nuk i dimë, i dhanë jetë shkollës shqipe në Korçë.
Mësim dhe libra falas
Gjithsesi, çelja e shkollës ishte një çudi e madhe. Tashmë edhe shqiptarët kishin mësonjëtoren e tyre. “Shkolla e Korçës në fillim kishte katër klasë, përveç klasës përgatitore… Lëndët kryesore që do të zhvilloheshin ishin: shkrim dhe këndimi shqip, gramatika e gjuhës shqipe. historia, gjeografia, arithmetika, mësimi i natyrës etj…”. “Nxënësve, librat u jepeshin pa të holla dhe të varfërve u jepeshin edhe fletore shkrimi, pena, lapsa e ndonjëherë edhe këpucë ose opinga”. (“Shkollat e para kombëtare shqipe”, Hysni Myzyri, f.87, Tiranë 1973) Mësimi jepej falas. Megjithatë fillimisht u përdorën dërrasa e zezë dhe pllakat, sepse pati vështirësi edhe në tekste. Me qenë se mësonjëtorja u çel në mars, viti i parë shkollor 1886-1887 do të ishte i shkurtër, vetëm tre muaj. Pandeli Sotiri mbeti për një farë kohe mësonjës i vetëm i shkollës. Pak kohë më vonë erdhi Ibrahim Efendiu, si mësonjës i gjuhës turke. Në muajin maj erdhi Thanas Sina nga Postenani i Leskovikut, si ndihmës i Pandeli Sotirit dhe si mësues i gjuhës greke. Në mësonjëtore u fut edhe gjuha frënge. Tashmë përveç gjuhës shqipe, Pandeli Sotiri do të jepte edhe frëngjishten të cilët e zotëronte mirë. Me vendosjen e gjuhës greke, në shkollën shqipe nisën të vinin edhe nxënës që deri atë ditë kishin frekuentuar shkollat greke. Pas kësaj numri i nxënësve po rritej, fëmijët po braktisnin shkollat e huaja e po ktheheshin te shkolla shqipe. “Me interes është fakti se shumica e këtyre nxënësve braktisën shkollat greke apo vllahe që ndiqnin deri atëherë dhe u regjistruan në shkollën shqipe. Nga një numur i kufizuar, rreth 35 nxënës që u regjistruan në fillim, në fund të vitit shkollor, d.m.th., pas tre muajve, arriti të kishte rreth 60 nxënës”.( “Shkollat e para kombëtare shqipe”, Hysni Myzyri, f.64, Tiranë 1973
Hapja e shkollave shqipe
Vetëm një javë më vonë, më 14 mars 1887, vëllai i Pandeli Sotirit, Koço Sotiri, çeli mësonjëtoren shqipe në Pogradec. Shkolla u mor në mbrojtje nga Kajo Babieni dhe Riza Minarolli. Ndini dhe Gjergji Gusho përgatitën çeljen e saj. Shkolla shqipe u çelën edhe në Ohër, në Rekë dhe në Treskë. Nisën përgatitjet në Elbasan, në Leskovik, në Ersekë etj. Në Polenë, në Luaras etj kishte filluar mësimi dhe shkrimi në gjuhën shqipe. Në një letër që i dërgohej nga Shqipëria “Fiamurit të Arbërit” në korrik 1887, thuhej, deri sot janë gjithsej gjashtë (shkolla). Në gusht të vitit 1887, me iniciativën e Petro Nini Luarasit në Ersekë u çel një shkollë shqipe private e cila vazhdoi dy vjet. Shkolla shqipe u hapën edhe në fshatrat e Vakëfit (zona e Panaritit). Përpjekje për çelje shkollash u bënë edhe në Berat, në Përmet, në Vlorë dhe në Gjirokastër, por për shkak të pengesave te shumta greko-turke nuk u bë e mundur çelja e tyre. Gazeta “Shqiptari” e Bukureshtit shkruante: “Të pakat tona shkolla shqipe, megjithë që gjenden në nisje, po zëri i tyre dëgjohet i fuqishëm për paravajtjen (përparimin). Kjo kohë e ëmbël, ky mëngjes kaq i bukur dhe i shkëlqyer u vret sytë ortodoksve dhe më tepër grekëve… Greku vë të gjitha të mbodhisurat mbi udhët të popullit shqiptar që të mos zhvillohet. Ay e di që po të zhvillohet shqiptari do të dalin… Istoritë në faqe dhe atëherë do të humbasin të drejtat që kanë rrëmbyer” (Gazeta “Shqiptari” e Bukureshtit, viti I nr. 13, datë 14 janar 1889, fq.2)
Leja për shkollën shqipe
Pandeli Sotiri e ndjente veten me fat që leja për çeljen e Mësonjëtores shqipe ishte nxjerrë në emër të tij. Autoritet turke kishin vendosur qe leja për çeljen e shkollave shqipe mund t’u jepej vetëm të krishterëve, myslimanët dëshironin t’i mbanin jashtë lëvizjeve të tilla. Me sa duket kishte qenë e vështirë gjetja e një mësuesi ortodoks nga Korça. Të nënshtruar prej mitropolisë askush nuk guxonte të bëhej drejtor i një shkolle shqipe. Gjendja në Korçë ishte e vështirë. Kjo bëhet edhe më e kuptueshme nga një rrëfim i Nuçi Naçit. Kur Pandeli Sotiri u largua nga Korça, Petro Nini Luarasi erdhi në Korçë që të zinte vendin e tij. Petroja u ndal te një han: Ja çfarë rrëfen Nuçi Naçi: “Këtë vjet unë vinja në shkollën greke. Një ndajnatë-herë të një dite janari, zbriti në han të Kovit një kolonjar. Dyke u ngrohur pranë mangallës po i tregonte mikut të tij qëllimin e ardhjes. Do të bëhej drejtor në shkollën shqipe. Qe mbushur me idealizëm të flaktë. Dhe unë tek e dëgjonja, u mbusha me inat dhe s’durova dot; ç’më kishin thënë në shkollën greke kundër shqipes ja flaka fytyrës që të gjitha këtij njeriu, që po vinte mësonjës në shkollën shqipe. E shava sa munda – dhe mbarova. Ay heshti; po më parë se të shkonja, më pyeti: “A mendon se në ç’gjuhë me shave?” Ika, po më kapi pendesa. Pas pak kohe, u bëra nxnënës i Petros…” . Edhe ky rrëfim i shkurtër tregon se helmi i Patrirkanës kishte pikuar në çdo shpirt ortodoksi. Nga 6 drejtorët e parë të Mësonjëtores së parë shqipe, tre ishin ngja Gjirokastra: Pandeli Sotiri nga fshati Selckë, Janko Minxha, dhëndri i Koto Hoxhit nga fshati Qestorat dhe Kristqa Vaja nga Gjirokastra; një ishte leskoviqar, Thanas Sina nga Postenani; një ishte nga Kolonja, Petro Nini Luarasi nga fshati Luaras dhe vetëm një nga Korça, Nuçi Naçi.
Dhespoti, Filotheos shpall mallkimin
Po atë ditë që u hap mësonjëtorja dhe fëmijët e vegjël shkuan në shkollë, dhespoti i Korçës, Filotheos Kostandinidhis dhe priftërinjtë shpallën mallkimin e gjuhës shqipe. Ditët që do të vinin, për pandeli Sotirin do të bëheshin gjithnjë e më të vështira. Gruaja e tij kish filluar t’i kërkonte me ngulm që të linte Korçën dhe të kthehej sa më parë në Stamboll. Në krye të intrigave qëndronte Mitropoliti i Kosturit Grigori, pasardhës i Qirillit. Sipas tyre, pas mallkimeve të shpallura, një gjëmë e madhe kishte për të ndodhur. Qiejtë do të çaheshin dhe rrufetë do të shkreptinin. Vdekja do të rrëmbente çdo njeri që mësonte shqip. Shqipja ishte shpallur gjuhë e mallkuar. Më të vjetërit, besimtarë të zotit, mbetën të tmerruar. Prisnin të ndodhte hataja e madhe. U mallkua Pandeli Sotiri, u mallkuan mësonjësit e mësonjëtores së parë shqipe, u mallkuan kujdestarët e saj, u mallkuan prindërit që çuan fëmijët në shkollë dhe prapë dhespoti i Korçës ngrihej dhe ngrysej duke mallkuar me kryq në dorë. U dha urdhër që asnjë prift të mos shkelte tek familje që çonin fëmijët në shkollë. Asnjë ceremoni fetare nuk do të kishte për ta. As në pagëzime, as në kurorëzime dhe as në varrime nuk do të kishin praninë e Zotit (priftërinjve) Të vdekurit nuk do të varroseshin në varret e të krishterve. Mihal Grameno në kujtimet e tij shkruan: “Me t’u hapur kjo shkollë, dhespoti dhe të gjithë priftërinjtë mbanin “llogo” (fjalim) në kishë duke mallkuar ata që përkrahnin këtë shkollë si dhe gjuhën shqipe…”(AQSh, Fondi Mihal Grameno, dos. 1: Kujtimet e nënës sime nga Mihal grameno, fq.13 ). Gjuha shqipe ishte një tmerr për ta. Megjithatë Pandeli Sotiri vazhdonte t’u gëzohej fëmijëve që vazhdonin të vinin në shkollë. Do të kuptonin përfundimisht që nuk ishin grekë, por shqiptarë nga një fis i lashtë.

Lajmërohet Athina dhe Patriarkana
Dhespoti i Korçës nuk u mjafta me kaq vuri në dijeni edhe Athinën dhe Patriarkanën. Pandeli Sotiri duhej të zhdukej nga faqja e dheut.“Tepër të shqetësuar nga këto përparime të shpejta të lëvizjes kombëtare, Mitropolia dhe kisha greke lajmëruan të alarmuar Athinën dhe Patriarkanën e Stambollit për ato që ngjisnin në Korçë dhe sipas udhëzimeve filluan të kundërveprojnë. Patriarkana me anën e Mitropolitit të Korçës u dërgonte të krishterve ortodoksë letra “këshilluese” duke i porositur që të largoheshin sa më parë nga bashkëveprimi me myslimanët në çështjen e shkrimit shqip sepse gjoja detyrat e larta të fesë e ndalonin këtë gjë (!) Njëkohësisht prej Athine iu dërguan letra lajkatare parësisë ortodokse të Korçës duke i quajtur pjestarët e saj “patriotë grekë” dhe duke këshilluar të tërhiqeshin nga çdo shoqëri apo bashkëpunim me “otomanët” (d.m.th, shqiptarët myslimanë), që punonin në dobi të shkollës shqipe. Letrat shoqëroheshin edhe me dekorata “të çmuara”, të cilat iu shpërndanë gjithashtu krerëve të fuqishëm, korçarëve ortodoksë”.(S. Luarasi, “Petro Luarasi” – jeta dhe vepra, Tiranë, 1958, fq. 241 nga “mallkimi i shkronjave shqipe”). Priftërinjë kishin trokitur edhe te dera e shtëpisë ku banonte gruaja e Pandeli Sotirit. I çonin dhurata te kushtueshme dhe i kërkonin që Pandeli Sotiri të braktiste mësonjëtoren. Mallkimi nisi të jepte fryte. Shumë njerëz u tronditën. Zoti po i mallkonte. I gjendur mes kërcënimesh të shumta dhe intrigave të pafundme, Pandeli Sotiri u largua nga Mësonjëtorja dhe u nis drejt Stambollit. Ai nuk e dinte që po udhëtonte drejt vdekjes

Vrasja e Pandeli Sotirit
Sipas të gjitha gjasave Pandeli Sotiri u vra në vitin 1991.Ngjarjet e asaj kohe rrodhën kështu: Viti i parë shkollor (1887-1888) pati drejtor Pandeli Sotirin, mësues të turqishtes Ibrahim efendiun dhe për greqishten Thanas Sinën nga Postenani i Leskovikut. Viti i dytë mësimor (1888-1889) pati të njëjtin staf pedagogjik, por Pandeli Sotiri, për shkak të kërcënimeve u largua pa përfunduar viti shkollor, ndërsa Thanas Sina që zuri vendin e tij, dha dorëheqjen në përfundim të vitit mësimor. Të gjitha këto ndodhën për shkak të kërcënimeve. Viti i tretë mësimor (1889-1890), fillo me drejtor Petro Nini Luarasin, me mësuesin e turqishtes Belul Efendiun (avokat) dhe Kristo Karagjozin (Vodica), i cili u jepte mësim fëmijëvë të vegjël. Viti i katërt shkollor (1890-1891) u çel sërish me drejtor Petro Nini Luarasin, por me përfundimin e vitit shkollor edhe Luarasi u largua nga Mësonjëtorja dhe shkoi në Kolonjë. Edhe për Petron qëndrimi në Korçë ishte bërë i rrezikshëm. Mësonjëtorja e parë shqipe hyri në vitin e saj më të vështirë. Shkolla kishte mbetur pa drejtor. Askush nuk ishte i sigurtë nëse do të gjendej një tjetër. Dhespoti i Korçës më në fund ia kishte arritur qëllimit. “Një qëndrim të tërbuar antishqiptar mbajti dhespoti i Korçës, Filotheos Kostantinidhis nga Ksanthi, i cili sipas vlerësimit të një bashkëkohësi ishte “zbatues i denjë i direktivave greke… prototipi i njeriut më antipatik dhe më i neveritshëm që mund të imagjinohet – mbrojtës fanatik i interesave greke.”(AQSh, fondi i de Radës Dos. 54/2: Letër e Gjergomiles dërguar De Radës, origjinali dorëshkrim italisht pa datë, (rreth vitit 1887). Kështu vlerësohej ai nga patriotët shqiptarë. Përpjekjet e atdhetarëve për gjetjen e një drejtori duhet të kenë qenë të mëdha e të vështira. Të gjendur në këto rrethana, nuk përjashtohet mundësia mundësia që t’i jetë kërkuar ndihmë edhe Pandeli Sotirit, i cili do të jetë treguar i gatshëm, por Patriarkana dhe gruaja e Pandeli Sotirit nuk do ta lejonin kurrsesi rikthimin e tij në Korçë. Atë kohë ai jetonte në Selanik, por padyshim që shkonte edhe në Stamboll. Përpjekjet e patriotëve u bënë gjatë pushimeve të verës. Pikërisht në këtë kohë duhet të ketë ndodhur dhe vrasja e Pandeli Sotirit. Atë e hodhën nga kati i tretë i shtëpisë ku banonte në Stamboll
Sipas Nuçi Naçit
Në revistën “Dituria”, Nuçi Naçi shkruan: “Pandeli Sotiri kishte grua greke nga Fanari; ajo e shtërngojti të largoheshe së këtejmi (nga Korça) … Pandeli Sotiri u hoq nga Stambolli, ku pas ca kohësh gjeti vdekjen e tmerruar. E kishin flakur nga penxheret e shtëpisë trekatëshe, ku rrinte; thanë se këtë vdekje të tmerruar ia pregatiti e shoqja dhe i vjehri”, revista “Albania” e Brukselit, viti I-rë, shtesë e nr 8 të vitit 1897 fq. 143, pasi tregon për mënyrën e korruptimit që përdori kisha greke ndaj së shoqes së Pandeli Sotiri dhe për dhuratat e çmuara që ju bënë asaj, shton …: pas ca ditësh mësohej se i gjori Pandeli kishte rënë nga një dritare e katit të tretë të shtëpisë së tij dhe se në këtë rënie “aksidentale” ai kishte gjetuar vdekjen”; po këtë afirmojnë edhe revista “Illyria”, nr 52 shkurt 1936 dhe Nikolla Lako në zëri i Popullit dt 7 mars 1959 etj. Të dhënat e mësipërme e bëjnë të qartë se kush kanë qenë shkaktarët e vdekjes së parakohshme të Pandeli Sotirit. Përsa i përket vitit të vdekjes janë dhënë mendime të ndryshme, por më i pranueshëm duhet të jetë viti 1891”. Së fundi, për për vitin shkollor të radhës u gjet Janko Minxha, dhëndri i Koto Hoxhit nga fshati Qestorat i Gjirokastrës. Ai ishte njeri i studiuar, njihte mirë frëngjishten dhe turqishten. Kishte studiuar në shkollën sulltanie, veçse ishte i dhënë pas alkoolit, ndaj në përfundim të vitit shkollor u pushua. Pas tij erdhi Nuçi Naçi, i cili qëndroi deri në vitin 1895. Gjatë viteve 1895-1897 Mësonjëtorja e parë shqipe u drejtua përsëri nga një gjirokastrit, Thanas Vaja. Gjithsesi, Pandeli Sotiri do të mbahet mend për çeljen e Mësonjëtores së parë shqipe në Shqipëri, theror për shpëtimin e Korçës nga helenizimi
Vepror Hasani
Për hartimin e këtij shkrimi u shfrytëzuan këto materiale:
“Shkollat e para kombëtare shqipe”, Hysni Myzyri, Tiranë 1973, Petro Nini Luarasi (Mendimtari martir i Rilindjes Kombëtare), përgatitur nga Alfred Uçi si dhe gazetat “Korça”. “Koha” dhe “Lidhja ortodokse.
Shenim: E dergoi per Diellin-Raimonda Moisiu

FOTOGRAFËT ATDHETARË TË SHKODRES …

by

Studio Marubi Shkoder,1932-Dr. Avokat PAULIN PALI (1914 – 1948) I mbytun në hetuesi të Shkodres, kur ishte 34 vjeç…
“Ëndrra ime ishte nji Kosovë e Lirë…” (Dosja 1333, Arkivi i Minstrisë së Mbrendshme Tiranë 1998)./
Nga Fritz RADOVANI*/
Qyteti i Shkodres asht djepi i kulturës dhe i artit Atdhetar Shqiptar.Krahas hapjes së shkollave fillestare private Shqipe dhe atyne të mesme të Jezuitëve dhe Françeskanëve në shek. XIX, në Shkoder, në djepin e artit të Saj u perkund edhe fotografia e parë e ardhun me Studio Marubi, në Trojet tona që në vitin 1850 – 1858.
Pietro Marubi iku nga Italia dhe i mbështetun tek Kleri Katolik Shqiptar e Ai Jezuit në Shkoder, mujti me u vendosë dhe me punue si fotograf në këte qytet, që ishte “syni i principatës”…
Asnjë nga “meritat’ e Klerit Katolik kjoftë Shqiptar apo i “huej” i vendosun që në She. XII në Shqipninë e Veriut, tue fillue nga shkollat Amtare e deri tek muzika, fotografia, muzeumet, sporti, stacioni meteorologjik, kinema, teatri, letersia ynë kombtare e Atdhetare, shtypshkronjat dhe librat apo të përditshmet që lulzuen në Shkoder, endè vazhdojnë mos me u zanë me gojë bashkë me gjenialitetet tona të papersëritshem…që, çdo veper të vet ua dedikuen Atdheut.
Fotografi Pietro Marubi (1834 – 1903) nuk ishte vetem mjeshter i fotografisë, po ishte artist dhe Mik i madh i yni, gja të cilen e verteton ndryshimi i Emnit në Gjuhë Shqipe: “Pjeter Marubi”.
Lidhja miqsore me familjen Shqiptare Kodheli, krijon mundsinë e trashigimit të profesionit dhe gjithë pasunisë së Pjeter Marubit, tek Mati Kodheli dhe trashigimtarët e Tij, të cilët, i trashiguen edhe emnin e Perjetshem të Tij, në “Studjo Marubi” Shkoder, deri tek i fundit Gegë Marubi.
“Studio Marubi” ishte çerdhe edukimi Atdhetar e Rinisë Shkodrane…
Shtëpia plot dritë e Atelies së Parë të fotografisë, shumë shpejtë kthehet në një nga çerdhet ma të besueshme të Atdhetarëve tanë, tue fillue nga Hamz Kazazi, Mati Logoreci, At Gjergj Fishta, Luigj Gurakuqi, Bajram Curri, Frano Ndoja, At Shtjefen Gjeçovi, Don Ndre Mjedja, At Anton Xaxoni, Kolë Idromeno e deri tek “nxanësi” i talentuem Shan (Mark) Pici, mbasardhës i denjë i asaj Studjo, që u edukue me të gjitha tiparet e një artisti dhe mjeshtri të madh të fotografisë së natyrës Shqiptare, kostumeve tona kombtare nder Malet e Bjeshkëve të Nemuna, zakoneve dhe dokeve të Shqiptarit, e deri tek një nga skutat “antishqiptare” të Malit të Zi, në pallatin e Krajl Nikollës apo të Ahmet Zogollit, e ma vonë të Enver Hoxhës, SOT janë dokumentët dhe faktet e Pakundershtueshme të Historisë së Vertetë të Trojeve të Shqipnisë Etnike.
Në moshë fare të re, 11 vjeç e ma vonë, pata fatin me njohë brezin e talentuem të fotografëve të Shkodres nga Gegë Marubi, Shan Pici, Dedë Jakova, Pjeter Rraboshta, Angjelin Nenshati, Ndoc Kodheli, Luigjina Perdoda, Augustin Kiçi, etj., ma të rijë, per të cilët ruej kujtime të veçanta…
Nga viti 1970, mbas një vizite në shtëpinë e fotografit Shan Pici, me të cilin më lidhte një hallkë e vjeter nga paraardhësit tanë, me ftesen e Tij, kam shkue një javë në studio dhe kam pa ma shumë se 4000 filma të vegjel, nder zarfa të veçantë të kostumeve kombtare të Shkodres dhe të Malësive, të pejsazheve malore ku shenohej emni i vendit, naltësia dhe prej nga asht ba foto nga mjeshtri Shan Pici. Kur kam pa portretet e Burrave të Malësisë, të nuseve të atyne krahinave apo të stajanicave dhe fëmijëve me fëtyra të vranta nga vorfnia… jam mahnitë me arritjet “bardh’ e zi” të Atij Artisti aq të madh e aq të thjeshtë që kisha fatin me pasë perballë meje: Një gjeni!
Nuk dijshe me kuptue si ka mërrijtë me fotografue në fillim të shek. XX, vajza e nuse malësore, dhoma fjetje të atyne krahinave të mbylluna shekullore, gra që kanë lindë fëmijë dhe porsa kanë “hy nder uratë”, pra, mbas pak ditësh bajnë zakonin fetar dhe fillojnë daljen nga shtëpia, apo vargun e vajzave të bukura që shkojnë tek kroni me buljera… kur vetem me të shkue mendja me i folë rrugës të “ka krisë pushka mu në lule të ballit”, Artisti Shan Pici, i perjetson nder filma!
Pyeta mesen e Tij zj. Vera Zadrima (Kiçi), me të cilen kemi punue në fabriken e Pelhurave, dhe
Veronika, më ka shpjegue se shumë nga fotot e vështira të asaj kohë, madje, edhe të pamujtuna me u mendue me u ba atëherë, Shani i ka krye me anën e miqësisë që kishte formue me priftnit dhe mësuesit e atyne krahinave. Këta dy figura në fshat nderoheshin dhe respektohëshin pa u diskutue fjala e tyne. Ata i siguronin fshatarët se kjo foto nuk ka asnjë qëllim të keq dhe, se, Shani, asht nga ata burra të ndershëm që nuk e shpërdoron besimin e tyne.
Mbas marrjës së këtij thesari nga shteti komunist, Shanit i patne prishë edhe shtëpinë ku banonte, gjoja se i ra plani, kështu, Ai nuk bani ma ditë të mirë. Edhe ky ma shumë plasi, se vdiq!

Lexoj nder shumë shkrime sesi fotografët e Nderuem të Shkodres… Ua “dhuruen” të gjithë ato thesare të kulturës dhe artit që ishte mundi dhe djersa e Tyne shtetit komunist! Të shkruhej atëherë kur fshatarët hynin nder të famëshmet kooperativa bujqësore me “dëshiren” e tyne, edhe mund të pranohej, se nuk mund të thohej e shkruhej ndryshej… Po, me e thanë sot, nuk dij kush mund ta besojë! Një nga pinjollet e Familjes Gegë Marubit asht edhe zj. Tereza Marubi, që e ka tregue vetvetën me 2 Prill 1991. Ajo shpjegon: “Në vitin 1972 me një leter personale të Sekretarit të Parë të Komitetit Qendror Enver Hoxha, Gega ia dorëzon shtetit arkivin e gjithë Marubëve. “Ishte diçka që im atë e beri me dhimbje”… Besoj asht thanë gjithshka! Edhe kjo asht një e vertetë, që “shvlerson” thanjen se, “fotografët i dhuruen arkivat e Tyne shtetit”…
Pak ditë mbasi ia morën edhe fotografit Shan Pici arkivin e Tij, e takova në rrugë e me gjysëgoje i shpreha keqardhjen time per plaçkitjen… Jo, më tha, kanë ba shumë mirë që na hoqne nga shtëpia një telashe të madhe… Sa arrestohej një njeri, mbas dy orësh e shpesh edhe në mesnatë na trokiste dera. Ne ishim të parët që merrshim vesht çdo arrestim në Shkoder e Malësi. Vinin oficerët e sigurimit dhe na kerkonin fotot e tyne nder martesa apo raste të tjera, per me krijue lidhjet e të arrestuemit me miqtë dhe të njohunit e tyne nder foto. Të pakten, tashti flejmë rahat dhe nuk na troket dera ma naten nga ata që vetem mendojnë me ba keq, tash gati 30 vjetë…

***
Një kuriozitet…
Në vitin 1956 nuk ishe mirë me shëndet. Në vitin 1957 bana një foto per dokumentin e maturës. Shkova një ditë mbasdreke bashkë me vllaun e madh Alfonsin, tek studjo “Jakova”. Ai kishte bisedue perpara dhe caktue edhe oren kur do të shkonim. Porsa hyme mbrendë, aty ishte një nga mësuesit e mij të muzikës…në vitin 1951 në shkollen 7 vjeçare “Vasil Shanto”, kompozitori i madh Prenkë Jakova, vllau i fotografit Dedë Jakova. Prenka na ftoi mbrendë në studio dhe më vendosi perballë aparatit fotografik. Rregulloi dritat, pozicionin tim dhe mbas pak minutash Ai shkrepi aparatin… E persëriti edhe një tjeter per siguri, dhe na tregoi kur asht foto gati…
Kur dolëm jashtë me vllaun tim, Ai më shpjegoi se Kompozitori Prenkë Jakova, ishte nder ma të mirët mjeshtra të fotografisë në Shkoder dhe se, fotot ma të bukura në vitrinen e Foto Jakovës, i ka ba dhe retushue vetë Kompozitori Prenkë Jakova. Foto e ime siper asht ajo e vitit 1957…
Një kujtim nga një Burrë… nder ma të mëdhejtë Atdhetarë të Shqipnisë!
Vazhdon Pjesa e tretë…
Melbourne, 2014.
* Pjesa e II

Njohuri mbi shenjtorët Flori dhe Lauri

by

Nga Arben LLALLA/
Zhurma e bërë për kishën e gjetur në Kosovë ku deklarata e shefit të arkeologëve turku Haluk Cetinkay deklaroj se “Një pjesë e Kishës u zbulua më 2013, sivjet e kemi zbuluar të tërën. Është ndër më të vjetrat ndonjëherë të zbuluara. Jam i bindur, sipas testeve shkencore, kjo faltore u kushtohet dy shenjtëreshave Flora dhe Laura që e kanë prejardhjen nga Konstandinopoja, pra Stambolli i tashëm”, tha Cetinkaya. Pra, nga deklarat mësojmë se emrat janë të gjinisë femërore, por zhurma e madhe nëpër forumet në internet dhe media të tjera thonë se bëhet fjalë për Shenjtorët Flori dhe Lauri, martirë të krishterimit në shek.2.
Kush janë Shën Flori dhe Lauri
Shënjtorët Flori dhe Lauri sipas legjendës ishin binjakë dhe punonin gurëgdhëndës. Ata ishin me origjinë nga Konstandinopoja, por ishin vendosur në Ulpianë, Dardani, (sot Kosovë) që i përkiste Ilirisë. Flori dhe Lauri zanatin e gurëgdhëndësit e kishin mësuar nga dy ustallarë Maksimus dhe Proculus, të cilët ishin të krishterë.
Sipas legjendës, Likaion, prefekti i Ilirisë i punësoj dy vëllezërit në ndërtimin e një Tempulli pagan. Pasi mbaruan punën të hollat që fituan Flori dhe Lauri ua dhanë të varfërve. Pas disa kohësh plagoset djali i priftit të qytetit i quajtur Mamertin nga një gurë që i ra nga Tempulli që ndërtuan Flori dhe Lauri. Të dy vëllezër e shëruar djalin e priftit dhe pas kësaj prifti pagan me familje e tij u konvertuan në të Krishterë. Gjatë viteve në Tempullin që ndërtuan Flori dhe Lauri vini shumë të krishterë të cilët prishën të gjitha statujat pagane duke vendosur mbi Tempull një kryq gjigantë. Si pasojë i këtij veprimi të dhunshëm nga ana e rreth 300 të krishterëve me në krye Flori dhe Lauri, autoritetet vendore dogjën priftin pagan i cili ishte kthyer në i krishterë bashkë me djalin e tij. Ndërsa Flori dhe Lauri u hodhën në një pus të thatë dhe u mbuluan me dhe.
Më tej legjenda thotë se në gërmadhat e pusit janë gjetur relikat e vëllezërve Flori dhe Lauri e më tej një shoqatë e martirëve i dërgoj me kuaj në Konstandinopojë. Për ekziston e këtyre relikave ka dëshmuar në vitin 1200 një pelegrin i quajtur Antonio. Ndërsa Stephen Novgorod i ka parë kokat e dy martirëve më 1350 në Manastirin e Pantokrator.
Shën Flori dhe Lauri respektohen në Rusi të treguar në ikona të hipur në një kalë. Në ditën e e tyre të festës fshatarët rus nuk i dërgojnë kuajt në punë nga frika e mallkimit, por i dërgojnë në kishë për ti bekuar prifti për shërimin e plagëve nëse kanë.
Në Kiev gjendet Manastiri Florovsky që i kushtohet martirëve binjak Shën Flori dhe Lauri.
Kush janë shenjtoret Flora dhe Laura
Ashtu siç e thamë më lartë shefit të arkeologëve turku Haluk Cetinkay deklaroj se bëhet fjalë për dy shenjtëreshave Flora dhe Laura. Pra, gjinia femërore. Shën Laura u vra nga osmanët më 1453, kur ra Konstandinopoja. Shën Laura lindi në Greqi në një familje Fisnike latine, babai i saj ishte kalorës i quajtur Michael Trasci-Trashi dhe nëna e saj ishte shqiptare nga Pulati i Shkodrës. Emri i saj i vërtetë ishte THEODOLINDA – ZOTI DO LINDË. Ajo u bë e para murgeshë në një Manastir abaci. Më 29 Maj 1453, otomanët dogjën Laurën bashkë me 52 motra të tjera murgesha të Manastirit. Dita e 29 Majit është festa e Shën Laurës. Shën Laura respektohet dhe festohet shumë në Spanjë.
Shën Flora është një murgeshë që ka lindur në Francë më 1309. Ajo u bë murgeshë më 1324 dhe u dërgua me shërbim në Jeruzalem ku edhe vdiq. Thuhet se në varrin e saj kanë ndodhur shumë mrekullia. Shën Flora ska të bëj fare me kishat në Kosovë.
Përfundimi
Prandaj mendoj se kisha e gjetur nga arkeologët turq në Kosovë ka të bëj me dy vëllezërit binjak Shën Flori dhe Lauri, besoj se gjatë intervistë do të jetë bërë ndonjë gabim në shprehje për Shën Flora dhe Laura. Megjithatë si do që të jetë kemi të bëjmë me fakte të pamohueshme se Kosova është një vend i pazbuluar nga arkeologët.

SHBA: Ura Verrazano – Narrows – shënon 50-të vjetorin e ndërtimit

by

Çdo ditë gati 200.000 automjete, simbas statistikave kan për të udhëtuar në mes Staten Islandit dhe Brooklynit, nëpërmjet kësaj ure dhe rreth 66 milionë automjete, përdorin atëçdo vit/
BEQIR SINA, New York/
RICHMOND STATEN ISLAND : – Ditëlindja e 50-të e urës Verrazano-Narrows Bridge, është duke u shënuar në Nju Jork, me aktivitete të ndryshme. Në ishullin Staten Island – këto ditë, ishullorët kan hapur një ekspozitë, e cila pasqyronë kronikën e ndërtimit të kësaj ure. Urë, kjo që nisi ndërtimin e saj në vitin 1959 dhe zgjati pësë vjet deri sa përfundoi – deri në vitin 1981 duke mbajtur titullin si ura më e gjatë në SHBA.
Metropolitan Transportation Authority – MTA, në bashkëpunim me Muzeun Historik, hai këtë fillim javë ekspozitën, me fotografi dhe relike historike, të ruajtura qysh nga ndërtimi i urës – të cilat, përfshijnë “rrugëtimin” për pesë dekada, të kësaj ure gjigande.
Ura Verrazano-Narrows Bridge, është ajo që lidh dy qytetet më veriore të Nju Jorkut, ishullin e Staten Island dhe Brooklynin. Qytete këto, për ne shqiptarët, njihen më së shumti mbasi aty jetojnë aktualisht edhe një komunitet i madh me emigrantët shqiptarë( ata nga Mali i Zi dhe komuniteti dibranë me 15 mijë banorë, shqiptarë nga Kosova dhe Shqipëria) . Banorë, të cilët, këta ngaqë punojnë jashtë ishullit, pothuajse çdo ditë, u bie rasti të kalojnë mbi këtë urë, kaq madhështore.
Ndërkaq, çdo ditë gati 200.000 automjete, simbas statistikave – kan për të udhëtuar në mes Staten Islandit dhe Brooklynit, nëpërmjet kësaj ure, dhe, rreth 66 milionë automjete, përdorin atë çdo vit, tha David Riggs, inxhinier i mirëmbjatjes së objektit për urën Verrazano Bridge.
“Kur kjo urë, u hap për automjetet 50 vjet më parë, ishulli i Staten Island – ishte pothuajse i pabaueshem ( me rreth 100 mijë banorë) por, në pesë dekada njujorkezët ishin më pranë, ishullit, dhe, e mbi populluan atë duke e çuar numërin e popullsisë, sot në gjysmë milioni banorë” tha James Fortunato, z/vendes President dhe Shef i Operacionit për Urat dhe Tunelet në Nju Jork, duke shtuar se “Historia se si kjo urë është ndërtuar, është aq bindëse sa edhe trashëgiminia e saj.”
“Verrazano, ka një dashuri të veçantë në zemrën e çdo banori të ishullit Staten Island,” tha Fortunato, duke shtuar se “për mua, ura është si një shtëpi e dytë”, tha ai.
MTA duke bashkëpunuar me Muzeun Historik në Staten Island – të cilët janë kuratorët e ekspozitës, thanë se ajo do të qëndroi e hapur deri në fund të vitit. Kjo ekspozitë, thotë kuratori i saj fokusohet në katër pjesë të rëndësishme të fotove nga ndërtimi i urës – dy kullav( ura është me dy këmbë ), kuvertën elsatike, kabllot e trashë të çelikut dhe pjesën e quajtur Anchorage.
Ekspozita, është e titulluar “Spanning the Narrows for Five Decades, dhe, përfshin pesë dekada, duke pasqyruar edhe punën e dy artitekve që projektuan urën Othmar Ammann dhe Robert Moses. Ndërsa, filatelia amerikane, do të nxjerr gjatë këtyre muajve një set me pulla postare, me fotografinë e Urës Verrazano Bridge, histori në pesë dekada.
Përveç nga fotot, ekspozita përfshin një pjesë e telit kabllor dhe “gozhdat” dhe vidat e përdorura në urë, xhitonet e para që paguhej kalimi i urës fotografitë e Giovanni da Verrazano – edhe sheshi i postbllokut prej nga hapja e saj e madhe në 21 nëntor 1964.
Shërbimi postar në Shtetet e Bashkuara gjithashtu, do të zbulojë zyrtarisht një vulë ekspres që përkujton 50 vjetorin e urës, kurse një vulë e rregullt me pullën postare, është lëshuar në vitin 1964, duke festuar hapjen e urës.
“Ne jemi të kënaqur për të bashkëpunuar me MTA, për të festuar këtë moment historik në “jetën” e urës Verrazano-Narrows,” tha Drejtori Ekzekutiv i Muzeumit Historik në Richmond Town, zoti Ed Wisemanduke shtuar se: “Uraishte një ndërtim i mahnitshm i inxhinierisë, amerikane të asaj kohe, kur ajo u ndërtua në vitet 1960, dhe ende sot ajo është një nga simbolet më të dhe të njohura të Staten Islandit, portreti i këtij ishulli ikona e urave njujorkeze”, tha ai.
Më 21 nëntor, zyrtarët e administratës së urës Metropolitan Transportation Authority – MTA,lajmëruar se lajmëruar se do të mbajnë një ceremoni me zyrtarë të zgjedhur lokal shtetror, si dhe personalitete të tjera njujorkeze, në të dal të urës në Fort Wadsworth, Staten Island.
Aktivitete të tjera, thanë ata do të përfshijnë, këtë 50 vjetor të ditëlindjes së urës, Verrazano – edhe një breshëri me 50-të shtëna me top – të cilat do të bjenë përshëndetjen nga ana e ushtrisë amerikane. Kurse, 25 të shtëna me top nga çdo anë të urës, dhe një spektakël me hedhje ujë me ngjyrat e flamurit amerikan nga anijet e Departamentit të mbrojtjes kundërzjarrit të Qytetit të Nju Jorkut, së bashku me spektaklin me fishekkzjarre, janë në planin e festimeve.
Ura ka dy kate me 6 korsi në çdo kat
Ura e quajtur Verrazano – Narrows Bridge, është e ndërtuar në mes dy ishujve Staten Island në perendim dhe dhe Brooklyn në lindje, të Nju Jorkut, në Shtetet e Bashkuara. Ndërtimi i urës filloi në vitin 1959 dhe pua për ndërtimin e saj zgjati pesë vjet – ndërsa në vitin 1964 ura u hap për automjetet.
Verrazano – Narrows Bridge, është e gjatë 1600 metra (1.6 kilometra) dhe ka një hapësirë kryesore e cila është është 1,298 metra. Kjo urë deri në vitin 1981 – ishte ura më e madhe në SHBA dhe sot është ura më e madhe për numërin e automjetve që kalojnë çdo ditë mbi të.
Ura ” Verrazano-Narrows Bridge” ka qenë një projekt jashtëzakonisht i shtrenjtë, kryesisht për shkak të problemit të blerjes së tokës, në atë kohë, ish pronarve të saj – kostoja e saj totale e urës ishte 325.000.000 dollar amerikan.
Verrazano-Narrows Bridge është emëruar mbasi zbuluesi italian Giovanni da Verrazzano, i cili është njohur si evropiani parë, që ka kaluar ngushticën Narrows dhe zbuloi Nju Jorkun, duke përshkruar lumin Hudson dhe lumin East River.
Tarifa për kalimin e urës: automobila të pasagjerëve me dy a më shumë pasgjerë 7 dollar. Për ata që paguajnë para në dorë 15 dollar. E-ZPass 10,66 dollar. Banorë i Staten Island me para në dorë 8,53 me E-ZPass 6,00 dollar, veteranët e luftës dhe ushtarakët 2,96 dollar.
Tek ndërtimi i kësaj e ure, e cila lidh Brooklynin dhe Staten Island, është shënuar edhe një incident i cili është konsideruar si një simbol i sulmit të Kinës mbi ekonominë gjigande amerikane.
Për fat të keq, 34 milionë dollarë të çelikut të përdorur ka qenë imoprtuar nga Kina, por ka rezultura se çeliku ka qenë i falsifikuar prej Kinës.
Si ndodhi kjo?
Autoriteti Metropolitan i Transportit, thotë se një falsifikues kinez u kap për shkak se dy kompanitë amerikane, që e kontaktuan atë, për projektin u vërtetuan se i mungonte cilësia teknologjike prodhuese, në pajisjet e veçanta dhe kapacitetet financiare për të bërë punën si duhet me këtë cilësi çeliku nuk përputheshin me njëra tjetrën.

Faleminderit Tiranë !

by

(90-vjetori i Kongresit Arsimor të Tiranës, gusht 1924)/
Nga Engjell Zerdelia/
Ne Foto: Delegatët e Kongresit Arsimor të Tiranës ( gusht 1924 ), në mes Bajram Curri/
Pas fitores së Revolucionit Demokratiko-Borgjez të Qershorit të udhëhequr nga kryeministri Theofan Stilian Noli në vitin 1924 u pa e arsyeshme që të thirrej një kongres tjetër për arsimin, por ndryshe nga praktika e ndjekur deri tash ajo u pri nga vetë mësimdhënësit. Nisma fillon me arsimtarët e Normales së Elbasanit; A.Xhuvani, A.Gashi, S. Harri, A. Duhanxhiu, I. Xhaja, Sh. Arra, K. Ljarja, K. Ylli, S. Sejdini, S. Paparisto, H. Zeka e të tjerë dhe gjen mbështetje të plotë edhe tek arsimtarët e Tiranës; Shadije Bogdo, Jonuz Blakaçori, Jani Minga, Ruhi Zeko, Mehmet Vokshi, Jorgji Pano, Jozef Fekeçi, Ramazan Jarani e të tjerë. Arsimtarët çohen në këmbë me emëruesin e përbashkët: Shqypnia, nëpër shkollë, pret dritë. Lajmërohen organet kopetente me shumë korrektësi.
Kongresi Arsimor i Tiranës
Ministrisë së Arsimit dhe Punëve të Brendëshme/Tiranë
Këtu bashkangjitur kemi nderin t’ju paraqesim kopjen e deklaratës për mbledhjen e një kongresi arsimor në Tiranë, më 12 gusht; duke qenë se qëllimi i kongresit është zhvillimi i arsimit kombëtar dhe me anë të këtij, lehtësimi i barrës së rëndë që ka qeveria e sotme për zbatimin e parimeve të saj demokratike, lutemi të na jepni leje për çeljen e kongresit në fjalë dhe ndihmën morale të Qeverisë.
Sekretari M. Vokshi Kryetari i Komisionit Nismëtar J. K. Minga
Nënprefektura e Tiranës
Nr.2063 Tirane, me 26.VII.1924
Në mbështetje të urdhërit 1731/I, të datës 26.VII.1924 të Ministrisë së Punëve të Brendeshme ju jepet leje për mbajtjen e kongresit … dhe të na njoftoni vendin dhe kohën e mbledhjes për të dërguar përfaqësuesin e prefekturës në çdo mbledhje.
Ministria e Arsimit
Nr.960/I Tiranë, më 26.VII.1924
Kryetarit të Komisionit Nismëtar
Tiranë
Ju njoftojmë se Ministria e Arsimit duke çmuar dobinë dhe qëllimin e bukur që ka kjo mbledhje e këtij Kongresi, jep lejen e vet, duke shtuar se do të jetë gati kurdoherë për përkrahjen e tij moralisht e materialisht.
Për zav. Ministrin e Arsimit
Pertef Pogoni
Deklarta e Arsimtarëve të Shqipërisë, me nismën e bukur të mësuesve të Normales së Elbasanit të prirë nga prof. A.Xhuvani dhe stafet pedagogjike të Tiranës gjeti mbështetje të fortë anekënd atdheut tonë të dashur. Komisioni Nismëtar parashtroi këto pika:
1) Arsimi mbi parime demokratike drejt evolucionit të shpejtë të popullit
2) Njësia shkollore mbi thmele kombëtare
3) Përmirësimi i programit mbi baza të jetës reale 4) Mos me hapë shkolla të reja, pa rregulluar nga çdo pikëpamje plotësisht shkollat e sotme.
5) Krijimi i një komisioni permanent për botimet e teksteve shkollore e të tjera.
6) Formimi i një lidhjeje të përgjithshme të arsimtarëve me këto qëllime: a. Paralelizmi në rrogë me nëpunësit e tjerë; b. Sigurimi i pensionit; c. Gradimi me mënyra legale; ç. Përhapja e jetës sportive; d. Konfrenca, shëtitje, muzeu e shkollës e të tjera; dh. Lartësimi moral dhe intelektual i mësuesvet me libra, revista dhe botime të tjera në ndihmë të tij; e. lehtësim ekonomik i mësuesve me të dhanme tokë të shtetit; f. Mbrojtja e të drejtave legale të mësuesit ( emërime, transferime, ndëshkime e të tjera ) 7….12) Sigurimi i detyrimit të arsimit edhe për femra
Komiioni Nismetar
Shadije Bogdo, Nuz Blakaçori, Jani Minga, Ruhi Zeko, Mehmet Vokshi, Jorgji Pano, Jozef Fekeçi, Zan Jarani
Kongresi i Arsimtarëve të Tiranës çeli punimet, më 12.08.1924 në orën 17:00, pra mbasdite në shkollën femërore dhe merrnin pjesë 33 delegatë nga të gjitha trevat e Shqipërisë. Në bazë të traditës mbledhjen e hap më i moshuari i delegatëve dhe e kryeson zoti Jani Minga, i cili mbajti një fjalim patetik duke falenderuar me ngrohtësi delegatët që iu pergjigjën thirrjes së Komisionit Nisitor. Ndër të tjera vlerëson rëndësinë e kongresit dhe është plotësisht i bindur dhe thotë se do t’i vëmë arsimit themele të shëndosha për të bërë të mundur rrugën e qytetërimit dhe përparimit. Ne kemi titullin më të lartë dhe meritimi i të cilit është një lavdi për ne. Vlerëson arsimtarin që është i zoti të ndreqë, jo vetëm fatin e vet, por edhe atë të gjithë kombit… me shpresë që vepra e këtij kuvendi do të japë pemët e duhura, po thërres: Rroftë kombi shqiptar! Rrofshin arsimtarët!
Bisedimet e ditës së parë: 1. Zgjedhja e kryesisë së kongresit me kryetar zoti Ahmet Gashi, nënkryetar zoti Jani Minga, sekretarë zotërinjtë Kiço Konomi, L. Kromiqi, Jonuz Blakaçori. 2. U vendos dërgimi i një komisioni tek Kryeministri dhe tek Ministria e Arsimit për urim i përbërë nga zotërinjtë: Ahmet Gashi, Mihal Sherko dhe Xhevat Korça. U vazhdua me pikat e tjera; leximi i programit, veprimi i Kongresit në orën 8.00-12.00 dhe mbasdite 15.30-19.00 dhe së fundi mbas një diskutimi të gjatë u vendos: arsimi të jetë mbi baza demokratike kombëtare dhe që shkolla shqipe të jetë e përbashkët në çdo vend e në çdo pikëpamje. Ky debat ishte shumë i nxehtë, saqë prej anës së mësuesve katolikë të prefekturës së Shkodrës me nxitje dhe mbështetje të fuksionarëve fetarë dhe të disa qeveritarëve, zotërinjtë Ndue Paluca, Kol Margjini dhe prej myslimanëve dr. Xhevat Korça, Ismail Anamali u larguan nga kuvendi. Kongresi u vu në rrezik edhe për shkak të indiferencës së Ministrisë së Arsimit dhe të Qeverisë së kohës, për këtë arsye u thirrën në polici: Ahmet Gashi, Aleksandër Xhuvani, Salih çeka, Jani Minga dhe dy të tjerë. Për këtë ngjarje një grup delegatësh me në krye Ibrahim Fehmiun, vunë në dijeni ushtarakun, senatorin dhe atdhetarin e madh Bajram Curri që nderyri energjikisht për mbylljen e këtij incidenti, ai erdhi vetë në Kongres,- thotë prfesor A.Gashi,- na përgëzoi për punën tonë dhe na dha zemër për të vazhduar më tej dhe bëri një fotografi bashkë me kongresistët.

Vendimet e Kuvendit Arsimor të Tiranës
1. Arsimi në baza demokratike kombëtare.
2. Shkollat e Shqipërisë do të jenë një e të përbashkëta në çdo vend e në çdo pikëpamje.
3. Përmirësimi i gjëndjes kulturore të mësuesve që nuk kanë pasur fatin të bëjnë mësimet e nevojshme për mjeshtërinë e tyre duke i parashtruar Ministrisë së Arsimit si mjete të përmirësimit të këtyre organizimin e një shkolle normale për secilin sekt dhe dispensat. 4. T’i parashtrohet Ministrisë së Arsimit që të mos hapen shkolla të tjera, pa plotësuar ato që gjinden… të emërohen mësues të aftë me të tëra cilësitë e mësuesisë, ndërtesa të mira dhe mjete të nevojshme. 5. Për formimin e Lidhjes së Përgjithshme të Arsimtarëve u zgjodh një komision prej shtatë vetash… 6. U pranua që shumica e bursave të shtetit t’u jepej nxënësve që do të ndjekin degën pedagogjike duke parapëlqyer fëmijët e arsimtarëve dhe atyre që janë më në nevojë materiale. 7. Detyrimi i arsimit fillor të sigurohet si për femra dhe për meshkuj duke filluar prej moshës 7 vjeç… 8. T’i parashtrohet Ministrisë së Arsimit, krijimi i shkollës Normale Femërore dhe ndihma arsimore për kulturimin e gruas. 9. Stabilizimi i mënyrës së Internateve mashkullore dhe femërore. 10. Krijimin e një fjalori të vogël me kredite arsimi…

Kongresi arsimor i Tiranës i vitit 1924 është i një rëndësie të veçantë në historinë e arsimit shqip, mendimit pedagogjik dhe shkollës shqipe, sepse nga njera anë tregonte shqetësimet, dobësitë dhe perpjekjet e armatës demokratike përparimtare, nga ana tjetër ndjehej ndikimi i vendimeve në lulëzimin e shkollës shqipe.