Histori – Page 621 – Dielli

Camëria në vitet 1923-1925

October 14, 2013 by dgreca

Shkruan:Eugen Shehu/

Veçanërisht në fillim të vitit 1923,Athina ndërmori një varg inkursionesh në trevat shqiptare të çamërisë. Në ndihmë të klerit ortodoks dhe andartëve të cilët prej kohe ushtronin në këtë trevë, terror psikologjik dhe fizik, në janar të vitit 1923, rreth 1800 ushtarë të trupave të rregullta helene, u shpërndanë në Prevezë, Janinë,Paramithi,Filat dhe Artë. Ky inkursion, ashtu siç u mësua më vonë,kishte për qëllim të afërt ndjekjen e atdhetarëve çamë, shuarjen e rrevoltës popullore shqiptare, e cila kërkonte të jetonte në barazi me popullsinë tjetër ortodokse.Ndërsa qëllimi disi më i largët i këtyre inkursioneve ushtarake, ishte të terrorizonin banorët autokton të çamërisë që këta të largoheshin për kah Anadolli i largët,madje duke u quajtur me kombësi turke.

E vërteta ashtë se,lidhur me shkëmbimin e popullsisë turke me ate greke, Athina pat menduar qysh herët.Kështu,më 14 maj 1914, atëherë kur ambasadori turk në Athinë,Galib Beu, i propozoi kryeministrit grek Veneziellos shkëmbimin e popullatës myslimane me ate ortodokse, grekët iu përgjigjën pozitivisht këtij propozimi, qysh ditën e nesërme. Interesat e Greqisë dhe Turqisë, në këtë rast ishin të ndërsjellta.Greqia duke quajtur turq shqiptarët etnikë të çamërisë, kërkonte kërkonte të zhdukte sa më parë këta nga tokat e tyre stërgjyshërore.Ndërsa Turqia,nisur nga pasuritë e patundshme të mëdha të banorëve çamë, mendonte të fuste sa më shumë flori në arkën e vet,pasi në bazë të ligjeve të nxjera enkas nga Athina, myslimanët që shkëmbeheshin nuk u jepej pasuria e tyre.Kjo pasuri, në vlerë leku,posedohej nga qeveria turke, e cila gjoja do të merrej me vendosjen dhe strehimin e këtyre myslimanëve.Por shkëmbimi në fjalë kish edhe arsye tjetër që shpejtohej nga Athina e Stambolli në kuriz të çamërve.

Dihet se pas përfundimit të Luftës së Parë Botërore,Europa bëri çmos të nënshkruante me gjithë shtetet përbërës, traktatin për minoritetet, duke dashur të shuaj çdo revoltë që mund të ndizej prej padrejtësive të bëra. Shqiptarët me të firmosur atë traktat, ishin të parët që njohën të drejtat natyrore të 7-8 mijë grekërve, në jug të shtetit amë.Qeveritë shqiptare në vitet 1918-1922, ndonëse të preokupuar prej problemeve pafund që përballeshin, u kujdesën që të çelinin shkolla greke në ato 5-6 fshatra minoritare helene, duke u garantuar atyre pronat e lujtshme dhe të palujtshme, madje patën përfaqsues të këtij minoriteti deri në karrige ministrore.Parë në këtë rrafsh, Athina ishte e humbur në pretendimet e saj.Prandaj duke mos dashur të ndërkomëtarizonte problemin çam, në janar të vitit 1923, me dërgimin masiv të ushtrisë, kërkonte të thellonte tragjedinë e shqiptarëve etnikë, duke shpifur „shkëmbimin e vullnetshëm“ të popullsive me Turqinë. Për më tej,ushtria helene pati edhe një qëllim tjetër.Ajo donte të merrte në mbrojtje ardhacakët e krishterë të Anadollit të cilët u dukën në çamëri në tetor-nëntor të vitit 1922. Me termin „nën mbrojtje“ duhet kuptuar që këta ardhacakë, u shtruan këmbëkryq në shtëpitë e banorëve çamë, duke u bërë në mjaft raste zot,të bagëtive,ullishteve apo pasurive të tjera të shiptarëve në këto treva. Janë të shumta me këte rast protestat që atdhetarët çamë iu dërguan jo vetëm Athinës e Tiranës, por edhe kancelarive europiane.Të krishterët e Anadollit, duke patur mbrojtjen e andartëve grekë, nuk vonuan të bëjnë edhe ndrytësira të tjera. Kështu në letrëne patriotit Muzar Dino nga Paramithia i dërgonte Ministrit të Punëve të Jashtme në Tiranë, pos të tjerave shkruante tekstualisht;

„Nga fundi i vjeshtës së dytë dhe fillimi i së tretës, të vitit që shkoi, Në Greqi kanë ardhur shumë të krishterë të Anadollit, prej këtyre 12 mijë zbritën në Gumenicë Margëllëç, Pramithi, Gradhiq,Varfani etj… Turma e ardhacakëve përveç dëmeve „lëndore“ që u shkaktoi të zotërve të shtëpisë ku qenë strehuar,shpesh herë u mori nëpër këmbë edhe nderin“.( A.Q.Sh-Tiranë.Fondi 251,dosja 80,fleta 5 ).

Përpjekjet e menjëhershme të atdhetarëve çamë,qofshin këto me armë në dorë apo diplomatike, bënë që qeveria shqiptare të ngrejë lart zërin në mbrojtje të bashkëkombasve të vet.Kështu që përfaqsuesi i Shqipërisë në Lidhjen e Kombeve, Mehdi Frashëri, iu drejtua në janarin e vitit 1923, Kryesisë së kësaj lidhjeje si edhe kryetarit të Komisionit të minoriteteve, me anë të një proteste ku pasi argumentohej se çamët banonin në ato vise, qysh nga kohët e vjetra, zhvilloheshin padrejtësitë e Athinës ndaj këtyre shqiptarëve etnikë. Shkëmbimi i popullsive, i ndërmarë prej Turqisë dhe Greqisë, sipas qeverisë shqiptare të asaj kohe,ishte vetëm një manovër e ulët për greqizimin e trevave në jugun e Shqipërisë, protesta shprehej, pos të tjerave se ;“Përfshirja në shkëmbimin e kësaj popullsie shqiptare,duke e konsideruar atë turke,edhe pse s’kishte asnjë lidhje gjaku,gjuhe dhe zakoni me elementin turk, do të ishte një padrejtësi e madhe e hidhur dhe me pasoja“.

Argumentet e parashtruara nga përfaqsuesi i qeverisë shqiptare,Mehdi Frashëri bën përshtypje në Lidhjen e Kombeve.Nga ana tjetër Mehdi Frashëri shfrytëzoi sidomos qëndrimin Italian pro shqiptar si dhe miqësitë me zyrtarët e lartë turq, duke mundur të krijojë në Lozanë, në janar të vitit 1923, një klimë sa ma të favorshme për çështjen shqiptare.Ai nuk mungoi të paraqesë atje një varg dokumentash autentike që kishin të bënin jo vetëm me historinë e çamërisë, por sidomos me terrorin në të cilin jeton praktikisht, shqiptarët etnik të asaj treve.E detyruar përballë këtij presioni ndërkombëtar,Athina preferoj tërheqjen dinake, në vend të sulmeve të verbëta.Në këtë mënyrë,Venizellosi,njoftonte me telegram Lidhjen e Kombeve se myslimanët në Greqi,pasardhës të racës shqiptare nuk do të përfshihen në shkëmbim.ndërsa përfaqsuesi grekë në Tiranë, i deklaronte qeverisë shqiptare se ;“Qeveria greke do t’i përmbahej me rigorizitet deklaratës solemne që kish bërë në Lozanë,në Lidhjen e Kombeve,për mospërfilljen e popullsisë shqiptare të çamërisë në Këmbim“. ( Dokumente për çamërinë – Tiranë 2000 , dokument 53 , faqe 96 ).

Aty ku mbaronte fjalën e vetë diplomacia, fillonte padyshim dinakëria greke.Në pranverën e vitit 1923, me anën e një qarkore gjysëm legale,Athina urdhëronte banorët e çamërisë që të mos punonin tokat e tyre,pasi aty do të vendoseshin ardhacakë prej Anadollit.Madje në Janinë dhe Prevezë, përhapi lajmin se tokat e banorë çamë aty, i duheshin për të sistemuar „refugjatët“ grekë që vinin nga Azia e Vogël.Për më tej, gjatë vitit 1923,ardhacakët ortodoks, zhvilluan konferencën e parë të tyre.Konferenca në fjalë, zgjodhi një përfaqësi prej katët vetësh, të cilët firmosën një memorandum drejtuar kryetarit të qeverisë greke. Është tejet e lehtë, të kuptosh cinizmin tradicional helen, kur mëson se katër nga kërkesat kryesore të këtyre ardhacakëve ishin;

1- Të shpronësohen pronarët çamë dhe tokat të na falen neve

2- Ky shpronësim të bëhet pa asnjë kompesim ndaj pronarëve çamë

3- Strehimi ynë të bëhet patjetër nëpër shtëpitë e myslimanëve çamë që duhet të largohen një orë e ma parë.

Këto kërkesa u quajtën plotësisht të drejta nga shtypi i Athinës i asaj kohe, ndërsa qeveria helene i tundte këto paçavure të mërive etnike, si „të drejta“ të popullsisë ortodokse greke për të jetuar në shtetin e tyre.Nga ana e tyre atdhetarët çamë,askurrë nuk heshtën së punuari dhe luftuari për të drejtat e tyre.Mendoj se ka qenë shans i madh për ta, vendosja nga ana e qeverisë shqiptare si Ministër fuqiplotë në Athinë, burrin e shquar Mid’hat Frashërin. Që në ditët e para të punës,biri i Frashërllinjëve mori kontakte me atdhetarët çamë dhe pasi u njoh me imtësi lidhur me terrorin helen ndaj bashkëkombasve të vet, ndërmori një fushatë të ethshme diplomatike. Mendoj të sjellë në këto rradhë disa pasazhe nga fjala e tij, në Asamblenë e Përgjithshme të Lidhjes së Kombeve, në Gjenevë më 24 shtator 1923, në cilësinë e të Deleguarit të Parë të Shqipërisë, pasi bëri një rezyme të gjendjes së mjerueshme të banorëve të çamërisë, duke folur për padrejtësitë e ligjit të ri agrar të Greqisë, ai është shprehur tekstualisht ;

„Sipas ligjit të ri agrar të Greqisë, i treti i llojit të vet, çifligjet shpronësohet pa i vlersuar nga një gjykatë e lirë dhe pa u paguar çmimin e tyre pronarëve. Kur është fjala për shqiptarët,ligji përbën një masë të ashpër për këto arsye ;

1)- Është në kundërshtim me zotimet që Greqia ka marrë në 1913 në lidhje me pronat myslimanëve.Ky zotim është ripohuar në deklaratën lidhur me pasuritë myslimane në Greqi,nënshkruar në Lozanë nga zotërinjt : E.K.Venizellos, dhe D.Caclamanos, më 24 korrik 1923.

2)- Sepse vlersimi dhe mënyra e pagesës së sipërpërmendura, kur zbatohen ndaj subjekteve shqiptare, janë larg për të qenë po aq të paanshëm sa ato të parashikuara nga turqit,që janë përcaktuar të largohen nga Greqia, pronat e të cilëve,sipas Traktatit të Lozanës, duhet të vlersohen në monedhë të shëndoshë dhe nga një komision i përzier.Një trajtim i ngjashëm duhet zbatuar ndaj shqiptarëve.

3)- Sepse i krishteri, shtetas grek, që gëzon plotësisht të drejtat e tij, mund të pranonte një rentë shumë të vogël,meqë të gjitha të drejtat dhe përparësitë janë siguruar,ndërsa shumica e shqiptarëve që u janë marrë pasuritë, do të gjinden të detyruar të largogen nga Greqia dhe për pasojë pa kapitalet e tyre dhe pa asnjë mjetë jetese.

4)- Sepse që prej shtatë vjetësh shqiptarët myslimanë, të cilët përbëjnë pjesën më të madhe të pronarëve,u është hequr e drejta të shesin dhe të japin me qira pronat e tyre,çka u ka shkaktuar atyre dëme të mëdha.

5)- Sepse pronarët myslimanë kanë pasur kufizime në të drejtën e tyre të pronësisë,të korrat e tyre qysh prej disa vitesh,kanë qenë të konfiskuara nga qeveria greke ose kanë qenë të detyruar po nga ato autoritete, të japin me qera pronat e tyre me çmime qesharake.

Për pasojë ju lutem.Zoti Sekretar i pPërgjithshëm në emër të qeverisë sime, t’ia parashtroni këtë Notë Këshillit të Lidhjes së Kombeve, me qëllim që Këshilli të shprehet për dispozitat që duhet marrë me qëllim që ;

1- Pasuritë që u përkasin shqiptarëve si racë a si shtetas, të vlersohen me vlerën e tyre faktike nga një autoritet gjyqësorë i lirë.

2- Shuma e vlersimit t’i paguhet tërësisht në të holla pronarit „

( Arkivi Qendror i Shtetit – Tiranë, Fondi 251, dosja 201, fleta 205-206).

Sidoqoftë edhe pse qeveria shqiptare, në vitet 1923-1925, bënte çfar ishte e mundur për të mbrojtur bashkëkombasit e vetë, në çamëri, Athina vazhdonte me politikën e saj për shkombëtarizimin e trevave shqiptare. Në fund të vitit 1923 dhe në fillim të vitit 1924, nga këto treva u shpërngulën gati 11 mijë banorë të cilët ose kërkonin vend nëpër ishujt e largët të Greqisë ose merrnin rrugën e mundimshme drejt Azisë, si të vetmin shans për egzistencë.Për më tej, nuk ishin të pakta edhe ato familje çame, të cilat u drejtoheshin kufijve të shtetit amë,me shpresë për të mos vdekur nga uria apo thikat e andartëve grekë. Jo pa qëllim, me urdhër të qeverisë greke, u zaptuan shtëpitë e mëdha të familjeve më të pasura shqiptare në Artë,Janinë Prevezë,Paramithi, Filat e gjetiu,kinse për nevojat ushtarake të Athinës. Aty ku rezistenca shqiptare ishte më e madhe,ndërhyrte xhandarmëria helene me forcë,duke arrestuar e torturuar kryefamiljarët që ishin pleqtë mbi 70vj.

Përballë këtyre ngjarjeve fatkeqe, atdhetari i shquar Mid’hat Frashëri, i cili çdo ditë të punës së tij në Athinë, ja pat kushtuar zgjidhjes së çështjes çame pas veprimtarisë së madhe diplomatike, kujdesej edhe për jetesën e bashkëkombasve të vet dhe pranë qeverisë shqiptare të kohës. Në një letër, të tij,lidhur me vendosjen e çamërve në Shqipëri ai pos të tjerave propozon tekstualisht ;”Me gjitha hapat diplomatike pranë qeverisë greke dhe pushteteve të mëdha, me gjithë veprimtarin e Shoqënis së Kombeve, kam shumë frikë se shqiptarë e greqisë ndodhen në shtërngim që të mos ,umdin të mbesin në vent të tyre.Pas evoulimit tim shqiptarët në Greqi ( të çamërisë,të Kosturit,të Florinës dhe ata të përndarë në katunde të ndryshme) arrijnë numrin 60.000 frymë.Është fort rëndë për ta dhe shumë keq për neve qi këta shqiptarë të emigrojnë në Turqie ashtu si çdo Greqia vetë edhe në e zënçim se Turqia do t’i pranojë.Po duke parë atituden e Turqis dhe ca më tepër akoma, vështirësitë për të emigruar në Anadoll dhe rreziku në të cilën do të gjenden është për të besuar se shqiptarët e Greqisë do të vijnë në Sqhipëri, ku i tërheq afërsia e kufisë dhe interesi i përbashkët.Punës së këmbimit të popullsisë ndërmjet Turqis dhe Greqisë do t’i japë një jov i math në ndaj të keti moti, kështu që, për së shpejti munt të gjinden përpara nji korenti të madh të emigrimit.Nji migrim i tillë do të formojë një vështirësi të madhe ekonomike dhe politike për Shqipërinë në qoftëse nuk parashifen konsenkuencat e s’mirës masat e duhura.Jam pranë ne mendimin e që nji komision i posaçëm të caktojë mënyrën e instalimit të emigrantëve dhe të refugjatëve, duke shënuar ndihmën që mund të japë Qeverija jonë dhe lehtësinat që mund të bëjë. Instalimi duhet të parshohë disa kategori refugjatësh.

1- Ata që do të vendosen në tokën e shtetit.

2- Ata që s’kanë kapital dhe duan subvencionin e shtetit.

3- Ata që s’kanë pak kapital.

4- Ata që munt të hyjnë si bujqë në pasuni të pronave private.

Për kategorin e katërt duhet konkursi matrial dhe ndihmë morale e pronarëve të venit, të cilët janë përfaqësuar begadisht dhe në Asemblet. Bashk me keto masa marr lirinë të kujtoj këtu dhe ato që kanë prekonizuar në letrën time të sipërthënë, në viset e Delvinës.

Pritni ju lutem, Zoti Ministër, të falat e mija me nderime.

Mid’hat Frashëri.

( Arkivi Qendror i Shtetit – Tiranë.Fondi 251, dosja 81, fleta 37 ).

Në dhjetorin e vitit 1924,si rrjedhojë e përpjekjeve të gjithanshme diplomatike të qeverisë shqiptare, Këshilli i Lidhjes së Kombeve, në Gjenevë, u detyrua të marrë përsipër në shqyrtim, problemet e banorëve të çamërisë. Një tjetër komision i kësaj lidhjeje do të niste punën në këtë drejtim. Ai përbëhej nga Ajnar Ekstrand (Suedi) Karl Marius Viding (Danimark) dhe Manuel Manrikue de Lara (Spanjë), të tre, të paisur me mandat nga Lidhja e Kombeve, për të verifikuar nga afër ankesat e qeverisë shqiptare. Komisioni në fjalë, kishte me vehte në çdo rast,një përfaqsues grek dhe një shqiptar, të cilët do të ndihmonin për mbarëecurinë e aktivitetit të këtij komisioni.

Ndërkaq edhe pse Komisioni Miks, filloi të shihte dokumentacionin në Athinë, lidhur me problemin çamë, dinakëria helene nuk vonoi të përdorte pushtetin lokal, për të realizuar qëllimet e eveta të mbrapshta,veçanërisht në Konicë, Katerinë, Kostur e rrethina, u ndau shitja e tokës nga pronarët çamë të cilët kishin vendosur të shkonin në Shqipëri.Prefektët e këtyre qyteteve, urdhëruan të gjitha zyrat e shitblerjes së pasurive të paluajtshme, që të mos kryenin asnjë veprim ndaj çamëve,me preteksin se ata do të shkëmbehen dhe pasuria e tyre do t’u kalojë në ngarkim ardhacakëve grekë.Në shumë raste, kur ky fat iu bë i ditur Komisionit Mikst, askurrë nuk u provua faktikisht, pasi urdhërat e prefektëve helenë ishin dhënë me gojë, dhe nuk mund të përbënin provë. Në kundërshtim me ata myslimanë turq, të cilët iu bindën menjëherë urdhërave të qeverisë greke për shkëmbim, banorët e çamërisë, ndonëse të paralajmëruar se do të shpernguleshin, në pranverën e vitit 1925, mbuallën të gjitha tokat e tyre, duke u kumtuar grekërve se nuk do të largoheshin kurrë prej trojeve të tyre stërgjyshërore.Edhe kësaj radhe dinakëria dhe mizoria helene num munguan. “Shqiptarët e fshatit Leshnicë dhe Mehall të Florinës, megjithëse të ndodhur pranë një stacioni hekurudhor, u dëbuan nga shtëpitë e tyre dhe u trasferuan në një stacion tjetër, me qëllim që kur Komisioni të kalonte në fshatrat Leshnicë dhe Mëhall, këto lokalitete të ishin të zbrazura”.(A.Q.Sh. – Tiranë, Fondi 251, dosja 132, fleta 186 ).

Nuk munguan gjithashtu dredhitë tinzare të Athinës, të paguanin ndonjë myfti, i cili të merrte vrapin për t’u takuar me pjestarët e Komisionit, duke u thënë atyre se shumë myslimanë të çamërisë janë turq dhe dëshirojnë të shkojnë në Anadoll. Është kjo arsyeja që edhe gjatë vitit 1925, përpara syve të Komisionit Miks, u dëbuan nga vatrat e tyre me mijëra banorë të çamërisë.Madje në fund të vitit 1925, ndodhi një precedent shumë i rrezikshëm, ku çamëve nuk iu lejohej as shkuarja e tyre në Sqhipëri. Nëpërmjet hekurudhës, ata dërgoheshin në Shkup e Sofje, duke i dërguar më pas tokave të Anadollit.

Bern-Zvicër

Zëri i folësit të parë të Radio Kosovës së Lirë

October 14, 2013 by dgreca

Nga Mehmet BISLIMI /Zvicer/

Në mëdyshje: nga t’ia filloj më parë në mënyrë që të mos i futem në hak zotit Pllana si intelektual, si luftëtar i devotshëm, pa dyshim, mbi të gjitha si zë i parë i lirisë së shumëpritur!?

Do filloj nga të “tre”. Pa dyshim me barrën e frikës mbi supe, nëse do t’ia dal apo jo, që të ngërthej në këtë shkrim gjithë atë që është për t’u thënë, gjithë atë që duhet për ta thënë dhe gjithë atë që nuk është thënë deri më tani, pra kjo është çështja: Ta themi apo ta vrasim të vërtetën e madhe për njerëzit dhe veprimtarët e dalluar!?

Mendoj se e kemi borxh ta themi të vërtetën e madhe- në këtë mënyrë, ne kryejmë një obligim kombëtar e mbi të gjitha moral, çlirojmë shpirtin tonë nga Satani, dhe vetëm atëherë kur themi të vërtetën, do ndihemi të lirë, duke ua dhënë hakun meritorëve!…

Prof. dr. Nusret Pllana si luftëtar

Nuk do të zgjatëm shumë, ngase përkushtimi i secilit, sa do modest që të jetë, fletë vetë, flet me gjuhën e vet, flet me gjuhën e fakteve, flet arsyeshëm dhe gjërave iu thotë në emër të vet. zoti Pllana, ishte ndër të parët që pushkën e lirisë e kishte pjesë së përditshmërisë së tij, që nga dita kur fillojë lufta çlirimtare e deri atë ditë kur e drejta jonë për të jetuar të lirë triumfoi!

Dua ta kap vetëm një segment të jetës së tij. 2000 vjet rrugëtim të shqiptarëve nën pushtim, 100 vjet nën Serbi! Me përkushtimin më sublim të bijve tanë më të mirë – luftëtarëve të lirisë të cilët vdekjes i thanë – plaç!, në mesin e tyre edhe shumë dëshmorë të kombit (përkulemi përjetësisht para tyre), një grup intelektualësh, atdhedashës e liridashës, para së gjithash në krye me atdhetarët: z. Ahmet Qeriqi, z. Nezir Myrtaj, z. Martin Çuni, z.Ismet Sopi, z. Nusret Pllana, z.Habib Zogaj, z.Valdet Hoti, z.Fatmir Dugolli, z.Riza Berisha, z. Gazmend Elshani, z. Bajraktaraj e dhjetëra të tjerë – për të mos u hy në hak se do bëj mëkat të pafalshëm para sakrificës së tyre sublime, atë botë nga zemra e tokës shqiptare, nga malet e Berishës, së bashku me pushkët e para, kumboi edhe zëri i parë i lirisë:

“Këtu ju flet Kosova e lirë!”…,dhe kaq; nuk kishte nevojë për më shumë, për shqiptarët e zhuritur për liri, për më se një shekull nën pushtimin e egër serb, të kuptojnë se bijtë e tyre triumfuan, triumfuan mbi robërinë e zezë!

– Ky zë, kaq i fuqishëm, kumboi maleve, fushave, luginave dhe kreshtave të Kosovës, kumboi fort, duke pushtuar zemrat e liridashësve që nëpër istikame kishin vënë shpatullat e tyre të njoma për të mbrojtur atdheun tonë të dashur.

– Ky zë kumboi fort, kumboi fuqishëm sa dridhi themelet e Beogradit zyrtar.

– Ky zë, së bashku me pushkët e lirisë prishi përgjithmonë gjumin e Satrapit të Ballkanit, duke e përcjellë atë duarlidhur deri në Hagën e largët, nga ku nuk do të kthehet më.

– Ky zë kumboi fuqishëm në veshët e tij, fuqishëm, fuqishëm, mbase edhe më shumë se bubullimë e goditjeve të Forcave aleate të NATO-s, që ia dridhen edhe dheun nën këmbë,

derisa ai u dorëzua me flamur të bardhë!- Këtu ju flet Kosova e lirë!…, kjo nuk ishte pak, kjo nuk guxon të harrohet, kjo iu dha krih luftëtarëve të lirisë dhe popullit tonë të përvuajtur.

Po kush ishte ky zë me këtë vokal kaq të ëmbël, kaq të fuqishëm, kaq burimor, kaq autokton, kaq burrërorë, kaq shqiptar, me kaq ngjyra të bukura lirie, ky zë me këtë timbër të padëgjuar ndonjëherë më parë?! Po, ky ishte zëri i papërsëritshëm i zotit Nusret Pllana, i cili nga zemra e maleve të Berishës, mburojë me trupat e gjallë të Ushtrisë së lavdishme Çlirimtare të Kosovës, çau këmishën e zezë të robërisë shekullore, fuqia e të cilit kishte burimin tek pushkët e lirisë, tek zemrat djaloshare të luftëtarëve, tek zemrat e krisura të nënave, të motrave, të nuseve dhe të fëmijëve tanë që në mbamendjen e tyre u rriten me këtë zë. Ata sa herë që duan të kujtojnë shëmbëlltyrën e prindërve, të bijve dhe të vëllezërve të tyre, të rënë dëshmorë – po prapë dëgjojnë, për kushedi të satën herë, po këtë zë:

…“Këtu ju flet Kosova e lirë!”…

Nusret Pllana, si luftëtar, dha aq sa ishte në mundësinë e tij, si qindra luftëtarë të tjerë të lirisë, që ofruan jetën e vet në prehrin e atdheut- të gatshëm të vdesim si me le!…

Dhe nuk ka njeriu ç’t’i falë më shumë lirisë së atdheut veç jetës së vet! Këtë e bënë bijtë tanë, bijtë e lirisë, bijtë e shqiptarisë – si pakkush. Ata u buzëqeshin rrezeve të lirisë së këtyre tokave, që u shtrinë deri rrëzë maleve të Karadakut, ku Presheva, Medvegja e Bujanoci me rrethinë, po presin diellin e lirisë, po presin zërin e radios së shqiptarëve të lirë e të bashkuar! Po, pa më të voglin dyshim, të vetëdijshëm se aspiratat tona shekullore në tërësinë e tyre, nuk janë realizuar ende – mbetet shumë për t’u bërë e për t’u dëshiruar… Nga ky këndvështrim, zoti Pllana vari pushkën e lirisë mbi syrin e frëngjisë së kullës prej guri, dhe nuk e braktisi atë asnjëherë, pa dyshim, as kur mori në dorë një “pushkë” tjetër, pra ai mori penën e artë, dhe me të filloi luftën e re për të gjurmuar krimet makabre që pushtuesi gjakatar serb kishte bërë mbi shqiptarët duarthatë!

Profesor Pllana, i vetëdijshëm se borxhi ndaj atdheut nuk ishte kryer, ai me zell të madh prej intelektuali e atdhetari iu rrek një misioni tjetër po aq të vështirë, duke ia parashtruar vetes detyrë: të zbardhen e të denoncohen publikisht krimet që i bëri Serbia pushtuese e gjakatare mbi shqiptarët, për të zhveshë më tej enigmat e përgjakura shekullore nga thellësitë e nëntokës- atje ku i kishte futur e fshehur pushtuesi serb, me qëllim për t’i fshehë gjurmët e krimit para opinionit ndërkombëtar.

Duke u kthyer në fillim të shkrimit, që ishte edhe motivi i qasjes sime – për të bërë një shkrim modest me rastin e prezantimit të librit të prof. dr. Nusret Pllanës, që bëri para disa ditësh në Singen të Gjermanisë, ku mërgimtarët e shumtë ishin bërë një me kureshtjen, për të parë dhe dëgjuar folësin e parë të Radio Kosovës së Lirë!

Më tej, prezantimi i librit për të mos u hequr modest, ngase libri “Terrori i Serbisë pushtuese mbi shqiptarët 1844 – 1999” i zotit Pllana, tani më është promovuar që sa kohë, ai tani ka marrë dhenë, që nga Gjermania, Franca, Italia, Zvicra, Austria, Hungaria, Suedia, Danimarka, Norvegjia, Kanada, Amerika e deri në Australinë e largët. Me këtë rast, veç tjerash u dha edhe dokumentari: ”Pas 2000 vjetësh rrugëtim”, që u prit me një interesim të jashtëzakonshëm.

Për aq sa mund të them për librin, me gjithë dëshirën për të thënë më shumë, i vetëdijshëm se nuk do t’ia arrij dot, por nuk do të më linte vendi rehat pa shkoqitur diçka, diçka fare të vogël, diçka të bukur, diçka domethënëse.

Nuk ka qenë e lehtë për autorin që t’i futej një pune kaq të madhe si kjo, një pune kaq të rëndë e të mundimshme si kjo, pa dyshim një pune kaq të dobishme e krenare si kjo, të cilën zoti Pllana e ka bërë në shërbim të popullit shqiptar, i vetëdijshëm për pengesat dhe rreziqet e mundshme që do t’i haste gjatë rrugëtimit të tij, i vetëm fillikat, pa mbështetje të duhur, as logjistike, as materiale dhe as “artileri-ke”… I vetmi, siç e tha edhe vetë autori, ishte bacë Adem Demaçi, i cili zotin Pllana e kishte trimëruar, dhe kaq!

Ç’është e vërteta ky libër kishte thartuar hundët edhe administratës së UNMIK-ut, të cilët librin e zotit Pllana e shihnin si nxitje të urrejtjes nga njëra anë, por si për habi e më shumë paradoksale; UNMIK- nga ana tjetër, krimin serb që ishte ushtruar mbi shqiptarët nuk e shihte si nxitje të urrejtjes!, zoti i madh e toka trash- thotë populli ynë.

Ky libër nuk është thjesht sa për t’i thënë libër, sa për të shkruar dhe sa për të numëruar një libër më shumë në bibliotekat shqiptare dhe pa dyshim, botërore një ditë- jo! Libri i zotit Pllana: “ Terrori i Serbisë pushtuese mbi shqiptarët 1844-1999”, është mbi të gjitha një dokument me vlerë të pallogaritshme për kombin tonë, është një akuzë publike para opinionit ndërkombëtar për krimet që shteti serb i ka bërë përgjatë e më shumë se një shekull e gjysmë kundër shqiptarëve liridashës e duarthatë, është dëshmi e kohës për krimet makabre të një gjenocidi të paparë, të ushtruara me një egërsi të papërshkrueshme, madje as në kohërat biblike, që pushtuesit e Serbisë fashiste, në kohë të ndryshme, por në vazhdimësi, me metodat e tyre më të egra i kanë ushtruar mbi popullatën shqiptarë duarthatë.

Këto krime Serbia i kishte fshehur prapa dyerve të rënda çeliku, të kyçura nën shtatë dryna, në bodrumet e arkivave të veta, ku pretendonte ta fshihte të vërtetën e tmerrshme. Kjo e vërtetë po priste një dorë të fortë, si ajo e zotit Pllana, për t’i shqyer ato dyer dhe për të nxjerr në dritë atë realitet sa të hidhur aq edhe të tmerrshëm, duke i vënë ato krime para drejtësisë njerëzore në rend të parë, po aq edhe para ndërgjegjes së bashkësisë ndërkombëtare.

Pa dyshim, madhështia e një vepre qëndron për faktin e thjeshtë, se ajo pasqyron realitetin, prandaj për zotin Pllana ka qenë sa e vështirë për ta bërë këtë vepër, aq edhe e lehtë!?

E lehtë, ngase zoti Pllana nuk ka pasur kokëçarje për t’i gjetur muzat frymëzuese, për të trokitur në portën e imagjinatës (e cila nuk vjen kur të duash ti) për të krijuar gjëra të paqena, gjëra të improvizuara, personazhe të imagjinuara, prurje të rrejshme, argumente të falsifikuara dhe të paqëndrueshme, fakte të zbehura e të tjera gjëra të shpifura, jo, prandaj…

Po, e rëndë, e rëndë ishte për zotin Pllana nxjerrja në dritë e kësaj vepre…

E rëndë ngase autori është dashur të përballej me një realitet të tmerrshëm, me pamjet e trupave të masakruar të fëmijëve, të grave, të pleqve, me plagët e pashërueshme mbi 100-vjeçare të popullit tonë të cilat ende po kullojnë gjak!… Ishte shumë e rëndë të përballeshe me ato pamje makabre… Po aq e rëndë ishte për t’i thyer ato dyer të hekurta prapa të cilave fshihej krimi… Po, e saktë, më se e saktë, ishte shumë e vështirë t’i nxjerrësh nga nëntoka serbe e krimit gjithë ato krime mbuluar me errësirë, për të ju dhënë atyre shpirtrave engjëllorë nga një copë qiell të kaltër lirie, ku ata do të fluturonin pavarësisht se me shumë plagë në shtat, ata në fluturim e sipër, në hapësirat e këtij libri do të dëshmojnë shëmtitë dhe egërsitë primitive të një shteti e veprimi barbar që mbanë emrin e një pushtetit gjakatar- Serb- Serbi!

Ky libër së bashku me këto fotografi, që flasin në të gjitha gjuhët e popujve liri e paqedashëse, fotografi këto që do të trokasin në çdo derë të botës së civilizuar, në çdo derë të diplomacive të mëdha, duke kërkuar drejtësi dhe vetëm drejtësi – me besimin se një ditë do të dënohet e denoncohet krimi, në mënyrë që drejtësia të mos hiqet stërkequr e zvarrë tërë jetën!

Më bërjen e këtij libri zoti Pllana sikur ka lehtësuar shpirtin e tij, dhe kurdo që të ikim në botën e përtejme, zoti Pllana do ta ketë shpirtin më të lehtësuar për punën që ka bërë në shërbim të drejtësisë, do të prehet i qetë ngase denoncoi krimin, krimin e paparë që Serbia gjakatare në vazhdimësi e kishte bërë mbi shqiptarët liridashës! Ky libër me sa zë që ka; kërkon drejtësi, ky libër është dëshmi e një kohe të pakohë, e një çmendurie njerëzore e shtetërore që mban vulën e krimit të shëmtuar serb. Ky libër është një akuzë publike që i bëhet krimit, i cili për të vërtetën e hidhur flet me zërin e vet. Ky libër do t’i hyn në shërbim drejtësisë dhe kombit tonë, pa dyshim dhe asaj ndërkombëtare.

Ky libër duhet të shpërndahet kudo në shtetet e botës, duhet të përkthehet në të gjitha gjuhët e botës, duhet të trokasë në të gjitha dyert e botës, duhet të vrasë ndërgjegjen e fjetur e të gjithë atyre që nuk ngritën zërin e arsyes kundër krimit!

Krimi duhet të denoncohet, krimi duhet të dënohet kudo dhe kurdo që ka ndodhur!

FALLSIFIKIMI I HISTORISE KOMBETARE

October 13, 2013 by dgreca

PSE KA NEVOJË QË SHQIPTARËT PËR INTERESA TË NGUSHTA POLITIKE TË LEJOJNË SHTREMBËRIMIN E FAKTEVE TË KRYENGRITJES SË SHTATORIT E NJOHUR EDHE SI KEYENGRITJA E DIBRËS 1913/

Shkruan: Prof. dr.Vebi Xhemaili/

Me rastin e 100 vjetorit të Kryengritje së Dibrës, historianët maqedonas po falsifikojnë historinë tonë kombëtare, me tentativë përvetësimi. Ndërsa shqiptarët në Maqedoni, Kosovë dhe Shqipëri, nuk kanë kohë të merren dhe ta mbrojmë të vërtetën e kësaj ngjarje të madhe historike. Sot shtrohet pyetja; Kush e falsifikon historinë tonë më shumë se vet ne shqiptarët. Në strugë para disa ditëve kanë ngritur një pllakë përkujtimore me këtë mbishkrim ” Shqiptarët para 100 vjetësh kanë marrë pjesë në kryengritjen maqedono-shqiptare kundër okupatorit serb”. Shkruan shtypi i ditës. Me këtë shtrohet pyetja, pse ka nevojë që shqiptarët ta falsifikojmë historinë tyre kombëtare dhe ti shërbejmë politikës ditore, kur dihet se ajo kryengritje e bërë para 100 viteve, është pastër shqiptare dhe ka filluar në Dibër dhe kur nuk ka pasur pjesëmarrës maqedonas. Siç dihet në vitin 1913, në këto troje nuk ka pasur as shtet të Maqedonisë, por vetëm territore të Shqipërisë lindore.

Kryengritja e Dibrës po tentohet të shtrembërohet edhe nga pala maqedonase. Si rrjedhojë është hapur edhe një konferencë tjetër me historianë të afërt me partinë në pushtet të organizuar në Shkup. Ndërsa qeveritë dhe institucionet shqiptare fare nuk e panë të arsyeshme për të mbrojtur të vërtetën e Lëvizjes Kombëtare Shqiptare dhe luftën e tyre për çlirim e bashkim me shtetin amë, Pasi Kryengritja e Shtatorit ishte pastër shqiptare dhe e organizuar mirë nga vetë kreu shtetit shqiptar në krye me Ismail Qemalin, Mehmet Derrallën, të cilët vendosën të përkrahin këtë kryengritje në mënyrë interne.

Në terren Kryengritjen e Shtatorit e organizuan: Elez Isufi nga Luznia e Dibrës së Poshtme, vëllezërit Kaloshi dhe Dema, Sefedin Pustina, Isa Boletini, Hasan Prishtina, i cili posa ishte kthyer nga burgu i Beogradit, Halim Derralla, me të vëllamë. Kryengritjen e ka ndihmuar shumë materialisht edhe Aqif Pashë Elbasani. Kryengritësit shqiptarë depërtuan së pari nga Qafë-Thana për Strugë, Ohër, Resnjë. Pastaj nga Dibra e Gostivari, Prizreni dhe Dukagjini, kurse kryengritja u përhap me të shpejtë në drejtim të Gjakovës. Forcat kryengritëse arrinin numrin rreth 12 000 vetë. Depërtimi, sidomos nga Dibra, ishte i fuqishëm dhe i përgatitur mjaft mirë nga dibranët, të cilët më 22-23 shtator 1913, çliruan Dibrën, ku u hoq flamuri serb dhe u ngrit flamuri shqiptar dhe u emërua Qeveria Shqiptare në krye me Sefedin Pustinën. Ushtria dhe policia serbe u detyruan të tërhiqeshin nga Struga, Ohri, Tetova e Gostivari, për në Shkup.

Është e pafalshme që politika bullgare tenton të falsifikoj këtë kryengritje të pastër shqiptare dhe ta pagëzoj si kryengritje me karakter lokal sipas arshinit të tyre, (vetëm në Dibër dhe Ohër). Për qëllime politike historiografia bullgare nuk përmend qytete tjera shqiptare që morën pjesë aktive në këtë kryengritje nga Dibra deri në Shkup: si Tetova, Gostivari, Kërçova, Struga dhe shumë qytet tjera shqiptare të Maqedonisë së sotme. Më së miri këtë kryengritje e pasqyron shtypi i kohës i cili ka njoftuar opinionin demokratik: se Kryengritja e vitit 1913, për shkak të përmasave të një fronti të gjerë që kishte përfshirë Shqipërinë Verilindore me Kosovë deri në Shkup, Kumanovë e Tetovë, pastaj nga Dibra, Struga deri në Ohër e Manastir. Prandaj u quajt nga shtypi progresiv i kohës si Lufta e Tretë Ballkanike, midis Shqiptarëve dhe Serbëve. Pra siç shihet këtë kryengritje pastër shqiptare, të tjerët tentojnë të na falsifikojnë. Ndërsa institucionet shqiptare në Tiranë dhe Prishtinë fare nuk e panë të udhës të dalin në mbrojtje ndaj këtyre tendencave për shtrembërimin e historisë tonë.

Këto ditë shqiptarët e shitën historinë e tyre, ku lejuan që me himnin shqiptar dhe flamujt e valëvitur, një grup banorësh nga fshatrat e Strugës, Teferiç dhe Radolishtë në mënyrë solemne kanë zbuluar pllakën përkujtimore në nder të ushtarëve shqiptarë të cilët para 100 vjetësh kanë marrë pjesë në Kryengritjen Maqedono-Shqiptare kundër okupatorit serb. Sot shtrohet pyetja ku ka pasur Kryengritje Maqedono-Shqiptare dhe kurrë…, pse shqiptarët e shesin historinë e tyre kombëtare…, dhe në dëm të kujt shkon ky falsifikim i historisë, kur këtë vit mbushen 100 vjet të zhvillimit të saj.

Sot shtrohet pyetja nga vetë shqiptarët, pse ne nuk jemi në nivel të detyrës shkencore për të mbrojtur të vërtetën historike. Pse ne sot kësaj dite duhet ti shërbejmë dikujt për avancime politike apo për interesa të ngushta karrieriste dhe lejojmë që të tjerët të na qepin historinë tonë kombëtare sipas arshinit të tyre. Ndërsa institucionet shqiptare në Shqipëri e Kosovë heshtin, fare nuk e shënojnë këtë Kryengritje të madhe ku u dogjën më se 180 fshatra nga Shkupi e deri në Ohër. Ndërsa Gostivari, Kërçova, Krusheva me fshatrat e tyre deri në Ohër, pati një terror të paparë nga ushtria dhe çetnikët serb. Ndërsa Dibra nga 18 mijë banorë që kishte deri në këtë kohë ngeli vetëm me 2000 banorë. Me këtë rast ushtria serbe dogji edhe shumë fshatra shqiptare në krahinën e Gollobordës, që murrën pjesë në kryengritjen shqiptare të Dibrës.

Në tekstet e Historisë kombëtare e në veçanti në ato të Maqedonisë veç mangësive të tjera, mungon edhe paraqitja e rezistencës luftarake shqiptare përkundër copëtimit të territoreve e popullsisë shqiptare nga Konferenca e Ambasadorëve në Londër, si edhe përkundër pushtuesve të huaj dhe masakrave të tyre barbare gjatë vitit 1913. Ajo ishte ndërhyrje e pashembullt në punët e brendshme të shtetit të ri, me qëllim shkatërrimin e shtetit të posakrijuar shqiptar.

Udhëheqësit e kryengritjes antiserbe në shtator-tetor 1913 e dinin mirë se bashkimi i territoreve shqiptare në një shtet kombëtar ishte një e drejtë e patjetërsueshme, të cilën e gëzonin të gjithë popujt e Ballkanit dhe të Evropës. Rrjedhimisht, nuk kishin pse të mos e kërkonte dhe pse të mos ta gëzonte edhe kombi shqiptar.

Sipas të dhënave statistikore që jep Komisioni Ballkanik, shpërnguljet e dhunshme të shqiptarëve nga trojet e tyre janë alarmante. Vetëm për në Selanik u shpërngulën 135.000 vetë. Për në Shqipëri e Turqi edhe më shumë. U shkretuan nga Shkupi deri në Strugë e Ohër më se 180 fshatra, me 10.934 shtëpi. Për këtë terror kundrejt shqiptarëve shkruan edhe profesori maqedonas, Prof. dr. Petar Stojanov në librin e tij të botuar në Shkup, (Makedonija v vremeto na Balkanskite i Prvata Svetska voijna Shkup 1969, f.186-187).

Me gjithë pësimet, Kryengritja e vitit 1913 bëri me dije se, të gjitha ato qytete e fshatra të përfshira në flakën e luftës dhe dhjetëfish më tepër territore të mbetura në prapavijë, ishin tokë historike dhe etnike shqiptare. Deshën apo nuk deshën pushtuesit serbë, çështja shqiptare pas kryengritjes së vitit 1913 u bë edhe më tepër çështje ndërkombëtare. Pra, udhëheqësit dhe kryengritësit shqiptarë në shtator dhe tetor të vitit 1913 bënë një akt patriotik, duke shprehur një atdhedashuri të madhe për territoret e tyre të grabitura nga Serbia e Mali i Zi, megjithëse ishte një moment jo i përshtatshëm ndërkombëtar, pasi që askush nuk e përkrahu.

Kryengritja antiserbe e viti 1913 është përpjekja e parë e organizuar kundër vendimeve absurde të Konferencës së Ambasadorëve në Londër, e cila rezultoi me krijimin e kufijve kolonialë për shqiptarët. Ajo e bëri të qartë para opinionit ndërkombëtar se kurrë nuk do të ketë qetësi derisa të mos bashkohen gjymtyrët e shkëputura nga trupi i Shqipërisë Etnike. Edhe unë pyes pse ka nevojë ne shqiptarët ta falsifikojmë historinë tonë kombëtare dhe ti shërbejmë politikës ditore, kur dihet se ajo kryengritje është pastër shqiptare dhe ka filluar në Dibër dhe kur nuk ka pasur pjesëmarrës të ashtuquajtur maqedonas, por vetëm disa bullgar, që vrapuan për interesa të Bullgarisë së Madhe, Në vitin 1913, në këto troje tona nuk ka pasur Maqedoni, por vetëm Shqipërisë Lindore.

Ndërsa sipas disa historianëve shqiptarë, sot pas 100 vjetëve kanë frikë ta thonë të vërtetën shkencore, si dhe shteti i Maqedonisë assesi të pranojë të vërtetën dhe faktet historike. Ndërsa shqiptarët dhe institucionet e saj siç është Instituti për Trashëgimi Kulturore të Shqiptarëve në Shkup, përkulet para kësaj politike ditore të pushtetit aktual.

Poashtu me këtë rast e hedhim poshtë edhe tezën e politikës bullgare se kjo Kryengritje ka pasur karakter lokal, që fare ska të bëjë me të vërtetën e kësaj kryengritje më të madhe shqip tare në trevat lindore të Shqipërisë gjatë vitit 1913.

Sot shtohet pyetja kjo luftë heroike kësaj pjese të Shqipërisë dhe shqiptarëve pse lihet në heshtje. Pse vallë Institucionet shqiptare gjunjëzohen para propagandës sllave dhe heshtin për këtë rezistencë dhe këto sakrifica që bënë shqiptarët në këtë pjesë të Shqipërisë për çlirim nga regjimi serb, e cila posa ishte pushtuar nga ushtria e saj në fund të vitit 1912-1913.

Prof. dr. Vebi Xhemaili, Profesor në USHT , Tetovë , 12 tetor 2013

13 TETOR 1943- 70 VJETORI I BOMBARDIMIT Të TIRANES/

October 12, 2013 by dgreca

Nga Fritz RADOVANI*/

Në Shqipni “rrêna i ka kambët e gjata”!…/

Plot 70 vjet që vazhdon me rrêjtë Shteti Shqiptar, Akademia e Shkencave dhe me té, të gjithë ata mercenarë historianë, që nuk e shkruejnë një rresht per bombardimin ma mizor të Luftës së Dytë Botnore, me 13 Tetor 1943, ora 13.13’ të drekës, ku u vranë 503 qytetarë të Tiranës nga Aleatët. Bombardimi filloi tek fusha e vjeter e aviacionit dhe vazhdoi per të gjatë rrugës së Kavajës, deri tek shtëpia e oficerëve (klubi i artistëve)…

Tirana u la me gjak!

Deri sot që po mbushen plot 70 vjetë të kësaj gjakderdhje të pashembullt, askush nuk ka tregue qellimin e vertetë të ideatorëve barbar kundrejt popullsisë së pafajshme të Kryeqytetit Shqipnisë Tirana… Dhe, as nuk duket kund “e verteta” e shemtueme e të gjithë atyne që e projektuen dhe zbatuen këte veper kriminale!

Shqipnia e shkelun nga një pushtues tek tjetri…Pa i shpallë luftë “askujt”…dhe pa pasë pushtue KURRË një pëllambë tokë të huej, bombardohet kur sejcili asht me lugë në dorë, tue shty të shkreten kafshatë e tue mendue se “çka t’ bajmë per darkë”?

Bombardohet një nga zonat ma të popullueme të Kryeqytetit, dhe nuk vritet asnjë “okupator”…vetem, kalimtarë dhe njerzë të ulun nder sofrat e bukës së drekës!

Edhe sot mbi trotuarët e asaj rrugë perballë Kishës së Jezuitëve, janë nder pllaka gjurmët e ciflave të hjekuna të atyne bombeve që gjakosën një Popull të pafaj…

Gati 15 vjet perpara kobra Nexhmije Hoxha, i pohon gazetares R. Xhunga, se “ne komunistët nuk kishim si të pohonim bombardimin nga Aleatët, se ne ishim me ta!”

Sigurisht, as Aleatët, nuk kishin si të pohonin bombardimin e tyne mbi kokat tona të mituna…e mbi të gjithë Ata Shqiptarë, që per 47 vjet nuk e harruen atë “Gjak !”

Vertetë u vranë e u masakruen me mija Burra… U interrnuen mija familje e humbën pergjithmonë nder kampet e shfarosjes komuniste, e edhe pse ikëm nga Europa me flamurin e “revolucionit”, terroristi Ramiz Alia deklaroi: “I kemi ruajtur lidhjet e vjetra si unë dhe shoku Enver…Edhe gjak do bëjmë…Pushteti është perjetësisht yni !”

***

Ishe i vogel tre vjeç, në shtëpinë nr. 173…tue ngranë drekë me Baben dhe Nanen.

Zhurma e uturima e avionëve si atëditë, vazhdon edhe sot në trunin tim…

Në zbritje të shkallës Baba u vra! Nana filloi virrmen… Unë nuk kuptova asgja!

Atë natë u nisëm per Shkoder dhe arrijtëm nga mesnata…

Mbas dy o tre ditësh dikush në rrugë holli një bombë… U trondita nga krisma e saj dhe vrapova tek prehni i Nanës, shikova Nanën e topitun dhe kishe thirrë: “Gjak!”

Unë kujtoj vetëm Fëtyren e tronditun të Nanës…po jo, thirrjen time “Gjak!”…

Kujtoj, se kur fillova me u rritë dhe na dilte gjumi spontanisht nga shprazja e armëve në orët e para të ditës, në Zallin e Kirit, jo larg nga rruga Badra, ku jetonim…

Automatikët e komunistëve godisnin në trunin tim gjithnjë thirrjen “GJAK !”…

(Pjesa e parë…Vazhdon.) Melbourne, Tetor 2013.

Sami Frashëri mbi Çamërinë dhe të vërtetat e pamohueshme

October 12, 2013 by dgreca

Të vërtetat që janë thënë nga apostujt e Rilindjes sonë Kombëtare, janë të vërtetat që burojnë nga realiteti i pakontestueshëm që u bënë njëherazi edhe frymëzuesit e ndërgjegjes kombëtare. Shqipëria dhe trojet e saj që përmblidhen në fjalët “Shqipëria e Vërtetë” kanë qenë në fokusin e njerëzve që morën përsipër të flasin për fatet e kombit dhe të thonë haptaz ato që do të cilësoheshin shpesh si “të vërtetat e pamohueshme”. Sami Frashëri, njeri nga vëllezërit Frashëri është njeri nga ata që flet me detaje dhe me saktësinë e kohës për Çamërinë, njera nga krahinat shqiptare në jug që në atë kohë ishte nën sundimin otoman turk.Ka një debat në lidhje me atë se cila është Çamëria, ku shtrihet ajo, ç’pjesë të territorit zë ajo, cilat janë qytetet dhe fshatrat e saj që fatkesësisht sot ndodhen nën sundimin Grek pas ndarjes së kufijëve më 1913, kohë kur edhe u zhvillua Konferenca e Londrës.

Sami Frasheri mbi Çamerinë dhe disa nga qytetet e saj kryesore, marrë nga vepra e tij “Fjalor i përgjithshëm i historisë dhe i gjeografise” (Konstandinopoje 1889). Vepra 2 e Sami Frasherit, botim i Akademisë së Shkencave,1988.

Tesprotia (Çamërinë)

Adjonati (Paramithi)

Janina

Konica

Margëllici

Parga

Preveza

Suli

Tesprotia (Çamërinë)

Është një nga krahinat që përbënin Epirin e lashtë. Krahina e lartpërmendur zgjatej nga Ambrakija, pjesa jugore e bregditit d.m.th. nga gjiri i Nartës deri në lumin Thijamis d.m.th Kalama. Me një fjalë Tesprotia ishte emri i vjetër i pjesës jugore të Shqipërisë të quajtur Çamëri.

Kufizohet nga veriu me Mollosinë që përbëhet nga sanxhaku i Janinës dhe me krahinën e Kaonisë që përbehet nga sanzhaku i Gjirokastrës d.m.th nga krahina e Labërisë, nga jugu me Ambrakinë d.m.th. me gjirin e Nartës, nga perëndimi me detin Jon. Kjo krahinë laget nga lumenjtë Akeron dhe Kogjin,që bashkohen para derdhjes së tyre në det.

Këta konsiderohen nga grekët e lashtë si lumenjtë e skëterrës. Ndë rsa lumi Haradros d.m.th. Loros e ndante këtë krahinë nga Mollosia. Qytetet dhe qytezat kryesore janë Pandosja, Kasupa, Allaka, Haradra, Himrion, Efina, Vruka e të tjera.Këto përfshihen midis 80 qyteteve që kryekomandanti romak Pal Emili rrafshoi në Epir. Megjithëkëtë ekzistojnë gërmadhat e disave prej tyre. Flitet dhe besohet se tempulli i famshëm i Dodonës ndodhej në këtë krahinë..Pas kësaj romakët themeluan në skajin jugor të kësaj krahine një qytet të madh me emrin Nikopolis,gërmadhat e të cilit ekzistojnë në një istme te ngushtë një orë larg në veri të Prevezës.

Tesprotianet e vjetër i përkasin thjesht popullit pellazg. Ishin të një gjaku dhe kishin të njëjtën gjuhë me popullin e Kaonisë dhe të Mollosisë. Përshumë kohë u qeverisën nga krerët e tyre dhe pastaj për një periudhë u qeverisën në formën e një republike. Pas kësaj u pushtuan nga sundimtari i Molosëve, Pirrua dhe më vonë iu aneksuan shtetit maqedonas. Së bashku me Maqedoninë kaluan në duart e romakëve dhe së fundi pas shkatërrimit të shtetit të Bizantit, ashtu si në viset e tjera të Shqipërisë,edhe në këto anë u formuan principata të vogla të cilat u pushtuan në kohën e sundimit të sulltan Mehmetit II dhe të Bajazitit II dhe iu aneksuan tokave osmane.

Ajdonat (Paramithi)

Është një qytezë,qendër kazaje në krahinën e Çamërisë, e cila formon pjesën juglindore të Shqipërisë, varet nga vilajeti dhe sanxhaku i Janinës.

Ajdonati ndodhet afërsisht 40 km në jugperëndim të Janinës dhe 18 km në lindje të limanit të Myrtos, rrezë një mali,në anën e majtë të lumit Vuvo d.m.th ne lindje te tij. Pozicioni i tij është i lartë, me ajër shumë të mirë dhe i rrethuar me vreshta e kopshte. Popullsia e tij arrin në 2500 njerëz, thuajse të gjithë myslimanë dhe shqiptarë.

Kështjella quhet Ajos Dhonatos dhe emri Ajdonat që përdohet në gjuhën zyrtare për qytezën,e cila njihet nga vendësit me emrin Paramithi, është marrë nga emri i sipërmendur. Përreth gjenden rrënimet e qytetit të vjetër Uria. Është një qytezë ku zhvillohet mjaf tregëti dhe çdo vit me 10 shtator bëhet një panair i madh që vazhdon pesë ditë. Burnot i cilësisë së lartë, i njohur me emrin burnoti i Janinës, prodhohet nga duhani, që rritet në këtë qytezë dhe ne disa vende të kësaj kazaje. Qyteza bashkë me kazanë ka 64 fshatra, 40 nga këto janë në veri të qendrës së kazasë dhe 24 në jug të saj. Në juglindje të kësaj kazaje ndodhet nahija e Sulit, popullsia e së cilës është e njohur për qëndresën e guximshme kundër Ali pashë Tepelenës. Toka e saj është malore, por ka edhe disa lugina e pllaja të bukura. Toka e saj është pjellore, prodhon drithëra të ndryshme dhe duhan. Ka një popullsi afërsisht prej16.000 njerëzish, shumica e të cilëve janë shqiptarë e afro gjysma myslimane. Brenda kazasë ka 22 xhami e mesxhide, 1 shkollë plotore, një medrese, 4 shkolla fillore kuranike, 3 punishte për regjien e lëkureve,13 ura. Rrethi i kazasë mund të përshkohet për 23 orë.

Janinë

Është një qytet, qendër e vilajetit me të njëjtin emër. Ndodhet në jug të vilajetit të Shkodrës 700 km në jugperëndim të Stambollit e 210 km në jugperëndim të Selanikut, në bregun perëndimor të liqenit me të njëjtin emër. Ka 35.000 banorë, 30 xhami, 6 kisha, 2 sinagoge, 3 teqe, disa medrese, një bibliotekë, një gjimnaz, një shkolle fillore e disa shkolla fillore kuranike (mektep), një gjimnaz me emrin “Zosimea”, disa shkolla fillore dhe një shkollë për vajza vetëm për greket,një shkollë plotore për vllehët, një azil grek për jetim e të varfër si dhe një spital, një spital tjetër të ndërtuar kohët e fundit nga bashkia, treg të bukur, hane e hamame të shumta, një kështjellë të mbetur nga Ali pashë Tepelena, që ndodhet mbi gadishullin që futet brenda në liqen, të rrethuar me hendek; përreth ka disa pendë dheu.

Ne rrethet e qytetit ka vreshta e toka pjellore, punishte lëkurësh; prodhohen sende prej argjendi dhe prej lëkure dhe zhvillohet një tregëti mjaft e rëndësishme. Janina është ndërtuar nga i quajturi Jani, një nga princat e vendit në kohën e rënies së perandorisë bizantine. Ajo i është dorëzuar paqësisht sulltan Bajezit Jellderemit, pastaj u kishte dalë dorë (osmanëve) dhe në vitin 1431 në kohën e sulltan Muratit II u pushtua përfundimisht. Më vonë në kohën kur sundoi i pavarur Ali pashë Tepelena, qyteti u zhvillua dhe u zbukurua tepër prej tij dhe kishte më shumë popullsi.

Kazaja e Janinës, ndodhet në mes të sanxhakut e të vilajetit që mban të njëjtin emër. Së bashku me dy nahijet e quajtura Zagor dhe Korondos, përfshin 233 fshatra me 87.256 banorë. Toka është e ndryshme, ka fusha pjellore, kullota dhe disa pyje. Shumica e popullsisë së fshatrave është e krishtere dhe përbëhet nga grekë dhe vllehë.

Sanxhaku i Janinës, është sanxhaku qendror i vilajetit që mban të njëjtin emër. Kufizohet nga juglindja me kufirin e Greqisë, nga verilindja me vilajetin e Manastirit, nga veriperëndimi me sanxhakun e Gjirokastrës, nga perëndimi me detin Jon,nga jugu me sanxhakun e Prevezës. Sanxhaku përbëhet prej 6 kazave dhe dy nahijeve me 439 fshatra dhe 166.691 banorë si më poshtë :

Sanxhaku Kazate Nahijet Fshatra

Janinë Zagore 233

Korondos 49

Leskovik 34

Janinë Konicë 3

Mecovë 62

Ajdonat 68

Filat

Vetëm popullsia e Janinës me fshatrat e Mecovës dhe të Konicës është e përbërë nga mysliman, vllehë e grekë, kurse popullsia e tri kazave të tjera është krejtësisht shqiptare dhe shumica myslimane. Të krishterët shqiptarë dëshirojnë të mësojnë në gjuhën e tyre shqipe dhe nuk e mbajnë

veten të kombësisë greke.

Konicë

Është një qytezë, qendër kazaje që ndodhet në sanxhakun e vilajetin e Janinës, 45 km në veri të Janinës, në anët e lumit të Vjosës, në rrëzat e maleve që ndodhen në skajet e një fushe; ka 5500 banorë, nëpër rrethe ka shumë kullota, ku mbahen shumë dhen me qumështin e të cilave bëhet djathë i famshëm shqiptar. Popullsia është shumë e zgjuar.

Kazaja e Konicës,rrethohet nga jugu me kazanë e Janinës, nga perëndimi me sanxhakun e Gjirokastrës, nga veriu me kazanë e Leskovikut, nga lindja me vilajetin e Manastirit. Përbëhet nga 34 fshatra me popullsi afërsisht 35.000 banorë, prej të cilëve gjysma janë myslimanë shqiptarë dhe të tjerët janë të krishterë shqiptarë dhe vllehë.

Toka është malore, më pak vende të përshtatshme për bujqësi. Kullota ka shumë, prandaj mbahen sasira të mëdha dhensh dhe bagëti të tjera. Në fushën e Konicës dhe ne luginën e Vjosës ka shumë drurë arre dhe nxirret një sasi mëndafshi.

Gratë në fshatra prodhojnë corape, fanella, velenxë e të tjera sende prej leshi. Lumi i Vjosës përshkon kazanë duke marrë me vete përrenjtë Vidomati dhe Sarandoporo. Në këtë kaza ka një llixhë squfuri me nxehtësi të madhe, dobia e së cilës është provuar. Një herë në vit organizohet një panair me emrin “Pazaropolo”, ku tregëtohen shumë kafshë dhe prodhime leshi.

Margëlliç

Është një qytezë, qendër kazaje ne sanxhakun e Prevezës të vilajetit të Janinës, ndodhet 50 km në veriperëndim të Prevezës, në një distancë 10 km prej bregut të detit. Ka 3000 banorë, të gjithë janë myslimanë shqiptarë.

Kazaja e Margelliçit së bashku me nahijet e Pargës e të Fanarit ka 71 fshatra me afërsisht 25.000 banorë. E gjithë popullsia është shqiptare, pjesa më e madhe myslimane. Janë të njohur për guxim e trimëri.

Toka e saj është pjellore, prodhohen drithëra, oriz, ullinj e të tjera. Në vendet afër bregut të detit klima është e butë gjatë dimrit, prandaj andej ka kullota të mira dimërore. Përveç Pargës, ka edhe disa skela të vogla, në të cilat mund të hyhet me barka të vogla.

Pargë

Është një qytezë, qendër nahijeje në kazanë e Margëlliçit të sanxhakut të Prevezës të vilajetit të Janinës, në pjesën jugore të bregdetit shqiptar.

Ndodhet 45 km në veriperëndim të Prevezës dhe 55 km në jugperëndim të Janinës. Ka 5.000 banorë, një xhami, një kështjellë të vjetër të ndërtuar mbi një shkëmb të futur në det; përreth ka kopshte me portokalle e limone dhe ullishta të bukura. Ka shumë nerënxa që janë tepër të kërkuara dhe që pëlqehen nga çifutët. Nga ky prodhim, popullsia ka nxjerrë shumë të ardhura. eksportimet e tjera kryesore janë portokallet, limonat e vaji i ullirit; në qytezë prodhohet një lloj sapuni në ngjyrë gështenjë; e ka ajrin të këndshëm e të mirë, që u sjell mjaft dobi atyre që vuajnë nga sëmundje të mushkërive. Ka edhe banja deti shumë të dobishme. Megjithëse anijet nuk ndalin aty, ajo është skelë për krahinën e Çamërisë, pasi aty vijnë e shkojnë barka me vela dhe zhvillojnë tregëti me Korfuzin dhe Triesten. Kjo qytezë për shumë kohë ka qenë në dorë të anglezëve, por Ali pashë Tepelena e bleu qytezën nga shteti i lartpërmendur dhe me këtë rast popullsia u shpërngul dhe kaloi në ishujt.

Qyteza dhe toka e saj u bë çiflig i Ali pashës dhe pas ekzekutimit të tij, i kaloi thesarit të shtetit. Në atë kohë u ble prej Rifat pashës që ishte ministër i financave dhe sot gjendet në dorë te trashëgimtarëve të tij. Nga popullsia e saj, ata që janë myslimanë dhe një pjesë e të krishterëve janë shqiptarë, të tjerët janë grekë.

Nahija e Pargës varet nga kazaja e Margëlliçit, që formohet nga pjesa qendrore e krahinës së Çamërisë, së bashku me qytezën përfshin edhe tre copë fshatrash përreth. Më përpara, së bashku me një numër fshatrash formonte një kaza më vete.

Prevezë

Është një qytezë në skajin jugor të Shqipërisë, në fund të një gadishulli që mbyll anën perëndimore të gjiut të Artës, në bregun verior të grykës që mban të njëjtin emër. Është qendra e sanxhakut me të njëjtin emër, të përfshirë në vilajetin e Janinës si dhe e krahinës së Çamërisë. Ndodhet 92 km në jugperëndim të Janinës. Pozicioni i saj shumë i bukur të kujton atë të Stambollit. Ka 8000 banorë dhe shumë kopshte me portokalle e limona si dhe ullishtë. Në anën nga toka është e mbrojtur nga një kanal, nga deti me dy fortifikata dhe 4 kala, të ndërtuara prej Ali pashë Tepelenës. Në qytet ka dy xhami, njera e ndërtuar prej Ali pashë Tepelenës dhe tjetra prej Ahmet aga Dinos. Ka gjithashtu dy teqe, disa tyrbe,një shkollë plotore e disa shkolla fillore, dy shkolla fillore greke, një për vajza e një për djem, një mulli me avull, një punishte për regjjen e lëkurës, disa fabrika sapuni e vaji. Prodhohet një lloj pëlhure shumë e preferuar, pambuku e mëndafshi e punuar shumë holl, çorape e të tjera prodhime. Ka një liman mjaft të frekuentuar, që bën shumë tregti me skelat e Triestes, Korfuzit, të Greqisë dhe të Italisë. Në veri dhe brenda gjiut ka edhe një liman me të madh të quajtur Vati ose me emrin Drin, i cili ka qenë liman i qytetit të lashtë të Nikopolisit. Emri Prevezë rrjedh nga emri i qytetit të lashtë te ndërtuar prej të famshmit Pirro, i cili ka marrë emrin e se vjehrrës së tij, Berenika, e shoqja e Ptolome Lagosit dhe ishte quajtur Berenikia.

Ky qytet ndodhej ose në vendin e Prevezës së sotme ose në atë të qytetit të Nikopolit. Nikopoli, i ndërtuar prej Oktavianit dhe gërmadhat e të cilit duken edhe sot një orë larg në veri të Prevezës, u shkatërrua nga sulmet e bullgarëve dhe të serbëve, kurse Preveza e tanishme u ndërtua prej venedikasve; ajo qendroi për shumë kohë në dorë të francezëve bashkë me ishujt e Dodekanezit. Në vitin 1798, Ali pashë Tepelena e mori qytezën nga francezët me luftë dhe qysh prej asaj kohe ajo bën pjesë në territorin otoman. Preveza për rëndësinë ushtarakë dhe tregëtare i ka të gjitha mundësitë të përparojë.

Sanxhaku i Prevezës është me i vogli ndër katër sanxhakët që formojnë vilajetin e Janinës.Ndodhet në skajin jugor të Shqipërisë dhe përbëhet nga gjysma jugore e krahinës së Çamërisë. Kufizohet nga veriu me sanxhakun e Janinës, nga lindja me kufrin grek, nga jugu me gjirin e Nartës dhe me grykën e Prevezës, nga perëndimi dhe jugperëndimi me detin Jon. Pjesa më e madhe e tokës përbëhet nga kodra të ulëta, me kullota të bukura, të veshura me portokalle e limona. Megjithëse tokën e ka shumë pjellore, për shkak të helmimit të ajrit nga kënetat dhe të mungesës së popullsisë, tokat kanë mbetur djerr dhe përdoren vetëm si kullota dimërore.

Lumi i Nartës rrjedh në lindje të sanxhakut dhe ndan kufirin me Greqinë. Në tokat e sanxhakut ka edhe dy lumenj të tjerë, njeri është Lorosi që mbledh ujerat që zbresin prej maleve të Olickës, të cilat ndodhen në sanxhakun e Janinës dhe që derdhet në gjirin e Nartës. Ky lum e kthen në një kënetë fushën që ndodhet midis Nartës dhe Prevezës. Tjetri është lumi Ferari që rrjedh nëpër kazane e Margëlliçit, buron prej maleve të Sulit pastaj drejtohet nga veriu e duke marrë me vete lumin Vovo, derdhet në detin Jon. ky është lumi Akeron që mitologjia greke e quante skëterrë. Popullsia e tij arrin në 55.000 banorë, shumica janë myslimanë e të tjerët të krishterë e një numër i paktë çifutësh. E gjithë popullsia myslimane dhe shumica e të krishterëve janë shqiptarë, përveç të krishterëve të vetë qytezës së Prevezës dhe të vendeve kufitare me Greqinë, të cilët janë grekë. Kazaja përfshin 179 fshatra, 48 xhami e mesxhide, dy medrese,30 shkolla (fillore kuranike), 220 kisha e manastire, 450 dyqane, 50 mullinj e të tjera. Prodhohen drithëra të ndryshme dhe me shumicë ullinj, portokalle, limona, vaj ulliri e pemë të tjera; si sasi e madhe vaj ulliri eksportohet. Ka shumë bagëti, dhentë e shumta që kullosin verës ndër malet e sanxhakut të Janinës dimrit zbresin ndër kullotat e Prevezës. Klima është e butë dhe e këndshme, rralë bie borë. Sanxhaku ndahet ne 3 kaza e dy nahije si me poshtë:

Kaza nahije fshatra

Prevezë —— 38

Loros, Xhemernik 68

Margelliç, Pargë 73

Kazaja e Prevezës ndodhet në skajin jugor të sanxhakut dhe kufizohet nga verilindja me kazanë e Lorosit dhe nga veriu me kazanë e Margelliçit.

Megjithëse kazaja ka toka të gjera më pak banorë, ka vetëm 38 fshatra me një popullsi deri në 13.000 banorë. Shumica e atyre që banojnë në fshatra janë shqiptarë të krishterë. Në këtë kaza gjenden shumica e kullotave dhe e ullishteve të sanxhakut.

Suli

Është një qytezë e vogël në krahinën e Çamërisë në Shqipëri, 45 km në jugperëndim të Janinës, në një vend malor dhe të fortifikuar prej natyre; banorët prej shqiptarë të krishterë. Këta së bashku me popullsinë e fshatrave përreth kanë ruajtur të drejtën e mbajtjes së armëve, duke marrë përsipër në rast lufte, detyrën për të luftuar në radhët e ushtrisë osmane. Janë njerëz shumë trima dhe të zotët për të ruajtur të drejtat e tyre personale. Ali pashë Tepelena, me qëllim që të shpërngulte suliotët nga vendi, dërgoi në vitin 1790 forca ushtarake kundra tyre, por pësoi humbje.

Edhe në vitin 1792 suliotët qëndruan burrërisht, por në vitet 1800 e 1803 u dërguan përsëri forca të tjera kundër tyre dhe më në fund popullsia e Sulit nuk mundi t’u bëjë ballë dhe u shpërngul në Pargë, e cila në atë kohë gjendej në dorë të Anglisë. Që në atë kohë Suli u shkretua. Edhe sot nuk ka tjetër veçse një kala të ndërtuar prej Ali pashë Tepelenës, e cila është e shkatërruar.

Kur Ali pasha bleu Pargën, suliotët ikën së andejmi në Korfuz dhe më vonë u shpërndanë andej-këtej. Në revolucionin e fundit grek, kryetarët më trima janë suliotët. Një herë, kur Ali pasha rrethoi Sulin, në të gjendeshin vetëm gratë, të cilat për një kohë bënin qëndresë, por duke kuptuar se do të detyroheshin të dorëzoheshin, të kërcënuara nga Tepelenasi, me guxim të madh pranuan të vetëflijoheshin. Duke vallëzuar në një shesh që gjendej mbi një shkëmb të lartë, të kapura dorë më dorë, u hodhën së bashku në humnerë dhe vdiqën.

Fjalorth

Kaza: Njësi administrative ku shtrihej pushteti i kajmekamit në kohën e sundimit osman; qendra e kësaj njesie.

Nahije: Nënndarje administrative më e vogël se sanxhaku; komunë

Sanxhak: Njësi administrative më e madhe se kazaja, me shtrirje tokësore të ndryshme sipas periudhave historike dhe me një sanxhakbej a me një mytesarif në krye.

Vilajet: Ndarje e madhe administrative që kishte ne krye një vali.

Përgatiti për botim : Hyqmet ZANE