Histori – Page 642 – Dielli

Gencin dhe Vilsonin i kishin vrarë atë natë të nxehtë e të errët korriku

July 16, 2013 by dgreca

Shkruan: Bedri Blloshmi/

Errësirrë, heshtje, mesnatë, dhimbje, shpresë. Do të vijë vdekja apo jeta.Më 18 korrik, në birucën nr.8 ku më kishin mbyllur mbas dënimit me disa të dënuar të tjerë, polici solli të dënuarin Rustem Dashi. Ai kishte qëndruar për 35 ditë në të njëjtën qeli me Vilsonin. E kishin çuar të kujdesej për të. Mbasi e kishin lidhur kokë e këmbë në qelinë nr.2 duke qëndruar shtrirë. Sapo më pa, Rustemi m’u afrua më dha dorën dhe filloi të më tregonte:

-Rustemi më tha që isha ca ditë me Gencin. Ishte shumë i mërzitur: I thash: -o Genc pse … ti si kishe bërë ato që the tani, ç’të gjeti. – Ti e di se këta kanë inatin e babait, se kapën dot atë kur vinte dhe tani do i paguash ti. A të kujtohet çfarë deklarove në sallën e gjyqit? Pse e bëre? Ti kurrë s’i ke bërë ato që the, apo jo? Po s’i kam bërë por …”

Vilsonin e kishte prerë lodhja nga qëndrimi shtrirë. Kur mpihej në njërin krah Vilsoni më lutej ta ktheja në tjetrin. Bënte shumë vapë dhe trupi i djersitej. Flokët i binin vazhdimisht. Të dy supet i ishin rrjepur nga që rrinte vetëm shtrirë. Duart i mpiheshin dhe më duhet të them se njërën prej tyre e kishte gjysmë të paralizuar që nga torturat e Tiranës. Gishtat e duarve kishin filluar t’i nxiheshin. Kishte plagë tek supet, krahët dhe kofshët. Ishin bërë 35 ditë që kur e kishin lidhur duar e këmbë dhe me helmetë në kokë. Isha zgjuar porta e hekurit kërciti me një zhurmë rrëqethëse. Dikush në korridor mbylli sportelet. Qetësi. Asnjë fjalë. Vetëm hapa të rëndë dhe zhurma e këpucëveme gozhdë. Dera e birucës nr.1 u hap. Pas pak u hap porta e madhe e cila të conte jashtë. Me sa kuptova aty po ndodhte diçka. Dëgjoheshin vetëm hapat dhe asnjë zë. Mendova se mos kishte ardhur falja dhe Gencit ia hoqën prangat. U dëgjuan zëra që pëshpëritnin dhe hapa që po afroheshin. Shuli i derës së birucës sonë kërciti me një zhurmë po aq rrëqethëse dhe dera u hap. Përsëri mendova se meqë erdhën tek ne, i kishin falur jetën edhe Vilsonit. Ai rrinte shtrirë dhe i përgjumur nga mpirja me kurriz nga dera. Sapo dera u hap Vilsoni lëvizi, u mbush me frymë, bëri të shtrijë këmbët, por zinxhiri nuk e lejonte.

– Rustem, – foli ai, – kush është? Pse u hap dera, u gdhi?Do shkojmë në banjë?

Unë kisha ngrirë me shikim nga hapësira e derës që e zunë disa civilë.

Brenda u futën Selimi, hetuesi Lulo Ymeri, shefi i policisë Nazmi Kodra dhe përgjegjësi i birucave. Shefi i hetuesisë i qeshur e me llërë përveshur, hë – i tha Vilit, -të pata thënë, ja fundi . Korridori ishte plot me policë e civilë. E ktheva Vilsonin dhe ia fërkova duart si zakonisht. Pastaj e ngrita dhe e mbështeta pas murit. Kur ata ia zgjidhën këmbët dhe i hoqën litarin që mbante të lidhura bashkë duart e këmbët, u binda plotësisht se e kishin falur. Unë shtanga. Rrija mbështetur pas murit dhe nuk arrija të lëvizja as qepallat. Më parë kisha dëgjuar se kur i kishin dënuar me vdekje dhe iu kishte ardhur falja, policët vinin në birucë, i hiqnin hekurat dhe kryetari i degës i komunikonte vendimin. Kurse atë natë askush nuk po fliste. Vetëm vepronin në heshtje. Ia zgjidhën këmbët, por duart jo. S’po e kuptoja ç’po ndodhte. Kishin vendosur ta vrisnin? Jo, jo! Kjo gjë s’kishte pse të ndodhte. Vilsoni nuk kishte bërë asgjë për ta vrarë. Ai kishte lexuar vetëm libra. E kapën për krahësh dhe e ngritën më këmbë. Drejt derës kur po dilte, i hodha xhaketën krahëve. Ai u kthye nga unë dhe më pa në sy pa iu dridhur qerpikët e më tha:

– Rustem, ma bëj hallall shërbimin që më ke bërë gjithë këto ditë. Të lutem, ma bëj hallall! Të jam mirënjohës deri në këto momente të fundit të jetës.

– Unë ngriva në vend. Po e merrnin me lidhur përpara dhe helmetën në kokë. Buza më dridhej dhe nuk arrita t’i them asnjë fjalë. Lotët filluan të më rridhnin faqeve. – Rustem, po të le një amanet. – vazhdoi Vilsoni. – Kur të dalësh nga burgu, të shkosh në familjen time e t’u thuash se nuk i kam turpëruar. Akuzën nuk e pranova sepse s’kam bërë asgjë. Ne ishim bashkë në gjyq. Këto që po të them janë të vërteta, ti e di. Diana me gocën të shohin punën e tyre. Ky qe fati im. Me fatin nuk luftohet. Këto do t’ua thotë edhe Bedriu kur të lirohet, por atë e kanë dënuar shumë dhe si dihet… Edhe një herë: Ma bëj hallall Rustem! Lamtumirë! Lamtumirë! Ktheu kurrizin dhe mua më ngelën sytë tek duart e prangosura dhe kyçi që varej në prangat.

– Hajde tani, -bërtitën policët që e mbanin për krahësh.

U dëgjua zhurma e shulit që mbylli derën. Më pas u dëgjua zhurma që lëshoi edhe porta e jashtme. Përsëri heshtje varri. Dëgjohej vetëm një gërhitje që vinte prej një biruce tjetër. Dikush flinte, ndoshta të gjithë, ndërsa unë jo. I rashë sportelit dhe i kërkova policit një cigare që s’vonoi të ma sillte. Ulur në dyshemenë e birucës thithja cigaren papushim duke parë vendin ku kishte qënë shtrirë Vilsoni dhe tani bosh. Më bëhej sikur Vilsoni më thoshte: – Rustem u mpiva, shpatullat me dhembnin shumë, shikoja përreth por asgjë nuk shikoja. Prapë zë, hapa të rëndë. Veshët më buçisnin. Rustëm ma bëj hallall, thuaju në shtëpi kur të lirohesh… U ngrita në këmbë, u afrova atje ku ishtë shtrirë Vili. Dërrasat ishin akoma të nxehta jo nga vapa , por nga trupi i tij. Një batanije rrinte e hapur ashti siç Vili kur e morën. Si të bëja? Vendi s’më mbante. Nganjëherë mendoja ishalla i kanë thirrur lartë në zyrë për t’i komunikuar fajin. S’e di, po përse? Çfarë të besoja? Mendimi më ishte turbulluar. Përse më tha Vilsoni kur të lirohesh shko në shtëpi? E kuptoi Vilsoni që e morën për ta vrarë? Po përse po e vrasin, për librat, për përkthimet? Jo, kjo s’është e mundur! Isha krejt i përhumbur dhe vetëm kërcitja e shulave më bëri të kuptoj se dita kishte zbardhur. Kur dola në banjë i thashë policit të më hiqte nga ajo qeli sepse nuk mund të qëndroja më aty. Dhe ata më sollën në këtë birucë. Ah, more Bedri! S’ke ç’të bësh, bëhu i fortë, më keq është për prondërit, gocën e vogël që s’e pa asnjëherë, Diana tani ku do mbytet?

U shqetësova jashtë mase nga rrëfimi i Rustemit për vëllanë. U binda se Vilsoni dhe Genci tani nuk jetonim më. Izolimi në birucë sa vinte dhe më bëhej më i pa përballueshëm. Sa herë dilja për në banjë hidhja sytë në fund të korridorit tek birucat 1 dhe 2. E dija që ata s’ishin më…

Nuk mbaj mend se pas sa ditësh të rrëfimit të Rustem Dashit i kërkova përgjegjësit të birucave të më largonte një orë e më parë prej aty. Nuk mund të qëndroja më në atë vend, më bëheshin zëra, të kolliturat si të gencit ashtu dhe të Vilsonit. Zhurma e zinxhirëve kur i zgjidhnin tek dera e banjës përballë biruces time. Çdo ditë hidhja sytë nga birucat e tyre, por asnjë shenjë polici s’kishte. Unë nuk doja ta besoja, por ajo ishte e vërtetë. Kishte mbërritur vdekja. Pas disa ditësh më nxorën nga dhoma, më hodhën prangat, më hipën në një makinë të veshur me llamarinë. Pas disa orë udhëtimi, u ndalëm dhe zbrita në një oborr të rrethuar me tela me gjëmba. Përmbi murin e lartë ngriheshin karakollet me ushtarë në gadishmëri me kallashnikovë në doprë e gishtin në këmbzën e shkrepjes. Godina e verdhë tri katëshe quhej “kaush”. Aty mësova se isha në burgun e Tiranës.

Shënim: atë natë policët më dhanë ushqim me forcë. Rash në gjumë i vdekur. (Ata diçka më hodhën në ushqim.) Kur u ngrita në mëngjes për të shkuar në banjë, hodha sytë nga birucat e Gencit dhe Vilsonit, por polici nuk ishte. Më ra të fikët. Të nesërmen në darkë munda të dilja pak nga kllapia. Gencin dhe Vilsonin e kishin vrarë atë natë të nxehtë e të errët korriku.

JOSIF PANI-PUBLICIST ATDHETAR I KOLONISE SHQIPTARE AMERIKES

July 16, 2013 by dgreca

Nga Prof. Thanas Gjika/

Midis bijve të shquar, që i ka dhënë Dardha e Korçës historisë sonë kombëtare, është edhe Josif G. Pani, i cili tërë jetën punoi për mbarëvajtjen e shoqërive patriotike në ShBA, si “Besa-Besën”, “Mbleta” e “Vatra” dhe për propagandimin e ideve patriotike me anë të gazetave “Kombi”, “Dielli”, “Koha” si dhe duke botuar gazetat e veta “Sazani”, në Worcester, MA, me 1917-1918 dhe “Drejtësia”, në Watertown, MA, me 1920. Ky punëtor i thjeshtë, që e la fshatin për te marrë rrugën e vështirë të kurbetit, vetëm pasi kishte mbaruar shkollën fillore në gjuhën greke, na bën me turp ne mërgimtarëve të sotëm, që kemi mbaruar gjimnaze e fakultete të larta, por që po aktivizohemi me shumë ngadalësi në lëvizjen patriotike të këtushme, me shumë kursim po i japim dollarët për të ndihmuar vëllezërit tanë të Kosovës martire, apo për të paguar kuotat e shoqërive, që kanë krijuar me aq mund mërgimtarët e mëparshëm, apo ndihmat për të mbajtur e për t’i shtuar institucionet fetare, që na nevoiten për edukimin tonë dhe të fëmijëve tanë…

Josif Pani lindi në fshatin malor të Dardhës, ku banorët mezi nxirnin bukën me bagëtitë e pakta që mbanin dhe me zanatet e druvarit e të qymyrxhiut, me 1868. Dardharët para se të mbushnin moshën për të shkuar asqer në ushtrinë osmane niseshin për kurbet në Greqinë e afërt, ku mërgimi bëhej me mushka e kuaj, që i merrnin për të punuar si druvarë e qymyrxhinj. Mirëpo Greqia nuk ishte në atë kohë një vend ku mund të bëjë para dhe, për më tepër, duhej të duroje përrallat e dhaskenjve e të priftrinjve, të cilët me një pasion të veçantë, të çanin kokën duke të thënë se të gjithë shqiptarët ortodoksë janë grekë, që e kanë harruar gjuhën greke dhe tani flasin shqip, shqipja duhet braktisur si gjuhë e pazhvilluar dhe duhet folur e shkruar vetëm greqisht, se kjo gjuhë është gjuha e kulturës, gjuha e kishës, gjuhë e tregëtisë, etj., etj.

Josifi e provoi kurbetin e Greqisë, ku vente e vinte; por mbasi u bë me fëmijë, e kishte të vështirë të mbante familjen me punët e krahut në Greqi, prandaj me 1904 u nis për në kurbetin e ri, në ShBA, ku vërtetë puna ishte e rëndë nëpër fabrika e punishte, por edhe paga ishte më e mirë dhe mund të fitoje mbas disa vjetësh ca para për të blerë një shtëpi, ca tokë e disa bagëti. Shumica e shqiptarëve kishin filluar të mërgonin në këtë kohë në New England, sidomos në Boston e rrethinat e tij. Këtu erdhi edhe Josifi, ku u lidh me bashkëfshatarë dhe me drenovarë, katundallinj, trebickallinj, treskallinj, panaritas, të ardhur para tij. Dardharët ranë në sy të parët për përpjekjet e tyre për t’u organizuar në Boston e për të botuar gazetë shqipe në mërgim. Me 15 qershor 1906, bashkëfshatarët e tij, Sotir Peci, si editor, dhe Gjergj Konda Gjonleka si manager, në bashkëpunim me Eftim Nacin nxorën të parën gazetë shqipe në Amerikë, gazetën “Kombi”. Josifi ia filloi punës për të popullarizuar idetë e gazetës, filloi t’u lexonte shokëve të konakut ku jetonte çdo numër të “Kombit”, t’u mësonte atyre shkrim e këndim me faqet e kësaj gazete, të jepte ndihmat e tij për botimin e mëtejshëm të saj e të mblidhte ndihma tek të tjerët. Duke dashur të shprehte dufin që i zjente nga brenda, për t’i parë shqiptarët të bashkuar e Shqipërinë të lirë, filloi të provojë veten duke shkruar artikujt e parë me temë nga lufta kundër propagandës grekomadhe e për sqarimin e detyrës që kishin shqiptarët si bij të një nëne të bashkoheshin e të luftonin të gjithë tok kundër armiqve të çështjes kombëtare.

Punën e bashkëpunëtorit në shtypin shqiptar të kolonisë, ai do ta vazhdonte edhe në faqet e gazetës më të rëndësishme “Dielli”, në vitet e para të botimit të saj dhe në faqet e gazetës “Koha”, që nxori atdhetari Mihal Grameno, në Jamestown, NJ, me 1915-1919.

Josifi, i shtytur nga zjarri i atdhedashurisë, më 1 janar 1917, botoi broshurën “Adriatiku dhe Lufta Evropiane”, ku sqaronte se Lufta e Parë Botërore u shkaktua nga lakmia e qeverisë serbe për të dalë në detin Adriatik. Përsa i përkiste Shqipërisë, kyçit të Adriatikut, Josifi si edhe Kristo Dako e të tjerë mendonin se nuk mund t’u jepej, mbas luftës, as Italis as Greqisë e as Serbisë, po do të bëhej shtet më vete, siç u njoh me 1912. Jepte, pra, kurajo në ato kohë të vështira, kur pushtimi i vendit nga ushtritë e vendeve ndërluftuese kishte krijuar një hamulli dhe dëshprim të përgjithshëm për fatet e nesërme të Shqipërisë së shumëvuajtur, të cilën le që e krijuan me gjysmën e territoreve e të popullsisë së saj, por tani po kërcënonin edhe ekzistencën e saj. Për t’i bërë me të njohura idetë e tij kundër lakmive të shteteve fqinje, ai botoi në Worcester, MA, gazetën e tij “Sazani”, nga tetori 1917 deri në fund të marsit 1918, në shqip e anglisht, gazetë e përdyjavshme, me ndihmën edhe të miqve të tij Ilo Pano si manager, Zisi Stavre, si sekretar, Kosta Pano, si arkëtar dhe të birin, Vasilin, që kish riardhur në kurbet, si radhitës dhe reporter.

Josif Pani së bashku me Mihal Gramenon dhe Jorgji Sevon, në vitet 1917-1920, u quajtën në shtypin e atyne viteve si “bolshevikë” sepse përqafuan disa ide socialdemokrate, që vlonin aso kohe në shtypin amerikan dhe në atë evropian. Duam të sqarojmë këtu se të përqafoje në atë kohë ide të tilla mbi barazinë njerëzore, mënjanimin e shfrytëzimit të njeriut nga njeriu, zbatimin e një reforme agrare me shpërblim e të tjera, ishte diçka përparimtare dhe nuk kishte të bëjë aspak me socializmin si ideologji e partive komuniste te mëvonshme dhe me diktaturën e proletariatit si formë shteti që u aplikua më vonë në Evropen Lindore.

Disa ide të shprehura nga Josifi lidhur me synimet grabitqare të fqinjve tanë janë aktuale edhe sot. “Serbët i njohim që janë, i dijmë që i kemi armiq të mërzitshëm, të liq e shekullorë”, shkruante ai, me 1915, kur ushtria serbe u vërsul mbi Shqipërinë e Veriut, para se të pushtohej Serbia nga ushtritë austro-hungareze, dhe vijonte: “Programi i tyre është të na shuajnë fare nga faqe e dheut.” Po kështu me vlera për sot është edhe këshilla që u jepte ai lexuesve të vet: “Sot nuk është koha të merremi me gjëra personale, kur armiqtë shekullorë po na përgatisin varrë, sot është koha të përqafohemi, muhamedanë e të krishtërë si vëllezër që jemi prej një babe e një nëne, në duam lirinë e atdheut, në duam Shqipëri për shqipëtarët.”

Me 1922, mbasi kishte dhënë ndihma të shumta në dollarë për më se 18 vjet për çështjen kombëtare, mbasi kishte luftuar për ngritjen e ndërgjegjes kombëtare tek mërgimtarët me fjalime e artikuj gazetash, Josif Pani u kthye në atdhe për të shpënë ato pak dollarë që kish kursyer në fshatin e lindjes, ku ndërtoi shtëpinë, shtoi arat e bagëtinë, martoi vajzat dhe vijoi punën për zbukurimin e Dardhës, për ta bëre këtë fshat një pikë turistike për mbarë Korçën. Kështu i mbylli vitet e fundit xha Josifi, duke punuar falas me bashkëfshatarët për ndreqjen e rrugëve, kopshteve, kishave të fshatit, etj. Endrra e tij për ta bërë Dardhën një fshat të punësuar në Amerikë ishte bërë realitet: me paratë që dërgonin djemtë nga kurbeti ishin ndërtuar shtëpi me gurë të skalitur, ishin shtruar rrugët e fshatit me kalldrëme, ishin ndërtuar çezma me ujë të bollshëm në çdo rrugë; kishat organizonin piknikë ditët e shënuara, kur mblidheshin dardharët e korçarët me ato këngët e bukura e mishrat e pjekura; grupe të rinjsh këndonin serenata në mbrëmjet e beharit. Ndryshimi ishte shumë i madh nga jeta që la Josifi kur shkoi në kurbet.

Josif Pani vdiq me 14 maj 1934, i nderuar nga gjithë populli i zonës së Devollit të Sipërm dhe i Korçës, sepse të gjithë e dinin se xha Josifi jo vetëm kishte qenë një punëtor i ndershëm dhe ndihmëtar i madh i “Vatrës” dhe i “Diellit”, por kishte qenë edhe një mik e bashkëpunëtor i afërt i gjigantëve të Amerikës, i Sotir Pecit, Fan Nolit, Faik Konicës, Kristo Dakos e të tjerëve, që ndihmuan aqë shumë për çështjen shqiptare. Varrimi i tij u kthye në një manifestim popullor, sepse populli di të nderojë jo vetëm burrat e mëdhenj që bëjnë histori, por dhe të gjithë ata që punojnë me gjithë zemër e pa inrteres për të mirën e atdheut… I tillë ishte edhe xha Josifi, të tillë e edukoi djalin e vetëm, i cili, si e dimë e mbajti “Vatrën” me shpenzimet e veta për më se 16 vjet.
* * *

Në mbyllje të këtij artikulli përkujtimor, dua të falënderoj z. Sotir Pani, nip i të ndjerit Josif, për punën e madhe që ka bërë në Tiranë, Korçë e Dardhë për të ruajtur koleksionet e gazetave, për të mbledhur artikujt e gjyshit e të babait të tij, fotografi e relike të tjera me vlera muzeale, të cilat na i ka vënë në dispozicion sa herë që na janë dashur për të shkruar për këta patriotë dhe për të tjerë, vepra e të cilëve është e lidhur me jetën e Josifit e të Vasil Panit.

Në Shqipëri, jo vetëm intelektualët si Skënder Luarasi, që mblodhi shkrimet e të atit, por edhe shumë bij e bija patriotësh, që nuk kishin formin filologjik e historik, i futeshin punës dhe i mblidhnin shkrimet e prindërve e të gjyshërve të tyre, për t’i pasur si materiale me vlerë për historinë e familjeve të tyre dhe të të gjithë shoqërisë. Më kujtohet ingj. Skender Dako, i cili me vite të tëra punoi për të kopjuar shkrimet e babait dhe të nënës së tij, Kristo e Sevasti Dako dhe të tezes, Parashqevi Qiriazi, punë me të cilën i nxori ata nga harresa, ku donte t’i hidhte diktatura komuniste. Kështu punonin edhe shumë të tjerë; por këtu në ShBA, ku njerëzit janë të dhënë shumë pas fitimit, shohim se ruajtja e dokumantave familjare nuk vlerësohet sa e si duhet dhe, me vdekjen e pleqve, fëmijët i hedhin si gjëra pa vlerë koleksionet e gazetave, artikuj e fotografi të ndryshme, të cilat e kanë vendin shumë shpejt në një muze të emigracionit shqiptar në Amerikë. Me këtë rast, dua të falënderoj disa miq që kam njohur, si zonjat Sara Panariti, Dhimitra Peters, Viktoria Peters, Ofeli Shaban. Mary Quen, Marika Naum, Lillian e Dollores Steven, Georgia Drenova dhe zotërinjtë Vangjo Naum, Bobi Steffo, Gaqo Mborja, Sejfi Protopapa, etj., që i ruajnë materialet me vlera historike. Një gjë të tillë duhet ta bëjnë të gjithë, sepse pothuaj çdo familje ka gjëra me vlera për muzeun e ardhshëm(Dielli-arkiv)

Caption:Josif Pani, ish kryetar i Besa-Besen me Faik Konicen, 1909

Polemika mes Çekrezit dhe Metaksas: “Jam shqiptar ortodoks”

July 16, 2013 by dgreca

Shkroi per The New York Times Kostë Çekrezi /

NEW YORK – Ju lutem ju, Zotëri, të më lejoni të them pak fjalë në përgjigje të kritikave të mprehta rreth artikullit tim për Shqipërinë, i cili është publikuar në “The New York Times”, të shtunën, më 20 tetor, të bëra nga J. N. Metaksa, i Dërguari Diplomatik i Greqisë në misionin special në ShBA rreth letrës së tij, e cila ishte publikuar në edicionin e të shtunës së kaluar, si dhe të korrigjoj përshtypjen e gabuar të krijuar në mendjen e tij rreth disa qëndrimeve të mija të shprehura këtu.
Por, përpara se unë të vijoj çështjen kryesore, e cila trajtohet jashtë letrës time të tanishme, unë dëshiroj ti shpreh Ekselencës së tij, në emër të bashkatdhetarëve të mijë, falënderimet e përzemërta për haraçin e tepërt që ai lëshoi ndaj tyre, me të tilla fraza tejet të ndjeshme në lidhje me përpjekjet e tyre vërtetë heroike, në mbrojtjen e vendit të tyre dhe të pavarësisë së tyre,
Dhe tani më lejoni të merrem me kritikat e tij. Në letrën e tij, Zoti Metaksa, në mënyrë të ndërgjegjshme, është duke u orvatur të më paraqesë si mbështetës i një protektorati italian mbi Shqipërinë. Në lidhje me të, artikullin tim dhe qëndrimin e thjeshtë, unë e shpreha këtu, dhe thashë se “shqiptarët janë duke u përpjekur për të njohur pavarësinë e tyre” dhe se “ata nuk do të gëzohen me asgjë tjetër, përveç saj”. Kjo dëshmon tërësisht mungesën e themelit të akuzës së zotit Metaksa, të bërë kundër meje. Mbase, unë mund t’i jap atij mirësinë të dyshojë që ai të shohë të ketë ndonjë ç’orientim nga ndonjë qëndrim tjetër i imi, pasi në njërin prej tyre unë isha shprehur se “shqiptarët, sigurisht, kanë nevojë për një lloj mbrojtje (protection) për shtetin e tyre të ri, dhe sidomos aktualisht, dhe një dorë orientuese në menaxhimin e çështjeve të tyre, ashtu siç kanë bërë të gjithë shtetet e Ballkanit në kohën e krijimit të tyre”. Më pas, zoti Metaksa duket se këtë e konsideron si një pranim nga ana ime të një protektorati italian mbi Shqipërinë, ndonëse ai, natyrisht është i informuar se konceptet “mbrojtje, – protection” dhe “varësi-protectorate” nuk janë njësoj, pavarësisht faktit se unë bëra lidhjen me Italinë. Në ndonjë nivel, diplomati energjik grek e sulmon idenë e mbrojtjes, të cilën ai e quan një “shprehje hipokrite”, duke shtuar se nuk është e vërtetë që Shtetet e Ballkanit kanë pasur ndonjë mbrojtje të tillë dhe përmend si shembull konkret rastin e Greqisë.
Në realitet ky është një argument tejet i vajtueshëm pasi Zoti Metaksa duket se e ka harruar se Konventa e Londrës së vitit 1829, e cila njohu pavarësinë e Greqisë, u krijua nga Britania e Madhe, Franca dhe Rusia, si “fuqitë mbrojtëse” të Greqisë, dhe që Rusia Perandorake, gjithmonë ka shprehur një mbrojtje tejet vigjilente ndaj Shteteve Sllave të Ballkanit dhe për disa kohë edhe ndaj Greqisë, si një veprim arrogant frikësues kundër Sulltanit. Për më tepër, unë dashuroj të pyes zotin Metaksa për çështjen, si më poshtë: Nga kush dhe për çfarë qëllimesh Mbreti i Bavarisë dërgoi në vitin 1835 drejt Greqisë një ushtri të tërë bavareze?
Siç unë dëshiroj të jem i ndriçuar, unë do t’i them sinqerisht zotit Metaksa se shqiptarët dëshirojnë të kenë një mbrojtje të tillë dhe se ata e kanë më shumë të nevojshme atë, edhe për shkak të veprimeve të tilla siç është ky i një përfaqësuesi qeveritar si Metaksa. Sigurisht, diplomati grek nuk ka harruar se sipas marrëveshjeve të Aleancës Ballkanike të vitit 1912, Greqia, Bullgaria, Serbia dhe Mali i Zi kishin ndarë mes tyre të gjithë Shqipërinë. Çfarë është akoma më e keqe, ndarja ishte vendosur pikërisht në momentin kur shqiptarët kishin fituar, me majën e bajonetës, autonominë administrative të tyre nga “dhuna mizore turke, siç e thotë Metaksa.
Por, një tjetër argument bindës që jepet për mbrojtje nga vetë Zoti Metaksa është kur ai duket të jetë i prirur që të ringjallë pretendimet greke ndaj Shqipërisë së Jugut, apo siç e quan ai Epiri i Veriut.
Ashtu si unë, duhet ta dijë edhe zoti Metaksa se sanxhakët e Gjirokastrës dhe Korçës janë të populluar kryesisht nga shqiptarët. Unë, sigurisht, se duhet ta dijë sepse për veten time jam me rrënjë nga Shqipëria e Jugut dhe për shkak se vendlindja ime është Korça. Më pas, çfarë unë di, dhe çfarë bota ka mësuar, është se sanxhakët e Gjirokastrës dhe Korçës nuk kanë popullsi vendase greke. Realisht, ato janë të banuara nga popullsi shqiptare, e përzier myslimanë dhe kristianë dhe kjo nuk është një lojë e sigurt; të quash “grekë” shqiptarët kristianë, thjeshtë se ata besojnë tek Kisha Ortodokse Greke. Rastësisht, unë jam njëri prej tyre. Më pas, pretendimet absurde që zoti Metaksa bën në lidhje me Shqipërinë e Jugut janë se kërkon shumë mbrojtje, të cilan ai i kundërshtoi vendosshmërisht.
Ne shqiptarët nuk dëshirojmë asgjë tjetër, por të jetojmë në paqe dhe harmoni të përsosur me fqinjët tanë, dhe mund të mirëpresim rastit të bëjmë edhe pa ndonjë mbrojtje të fuqive të huaja, megjithë eksperiencat e hidhura që kemi kaluar me fqinjët e Ballkanit dhe në mënyrë të veçantë nga diplomacia greke. (Shkrimi është publikuar në “The New York Times” më 3 Nëntor 1918 )

Intrigat politike të Kishës Greke

July 16, 2013 by dgreca

Nga Agim Bacelli /

Noli nuk veproi vetëm në shpalljen e pavarësisë së Kishës Ortodokse Shqiptare në Amerikë. Vërtetë ai ishte Ylli i Mëngjesit, që paralajmëroi një ditë të bukur shqiptare, por para tij, në natën e errët shqiptare, qindra yje do të paralajmëronin ardhjen e tij. Çdo gjë e keqe e ka një të mirë. Do të ishin intrigat e Kishës Greke ato që do të përshpejtonin lindjen e Kishës Autoqefale (Vetëdrejtuese) të ortodoksisë shqiptare.

Është folur e shkruar shumë që prej vitit 1907 kur ajo lindi, por materialet më interesante janë shënimet e z. Vangjo Miller të asaj kohe, që gjenden në arshivën e Zyrës Civile të qytetit Hudson Massachusetts, së bashku me materialin e regjistruar nga dita e varrimit të djaloshit 22-vjeçar shqiptar, Kristaq Thimi Dishnica, nga e cila po shkëpusim këtë fragment: “Name, Christo Thimi; born, Turkey, Town, Koritza; occupation, Shoe Worker; Age,22 years old; Died, August 25th, 1907; Burried, Hope Cemetery, Worcester, Mass.; Funeral Director, Michael McNiff”.

Hudsoni është një qytet i vogël industrial, që gjendet në qendër te shtetit të Massachusetts-it, dhe në mes të dy qyteteve me koloni të hershme shqiptare, siç janë Boston dhe Worchester. Shqiptarët e parë të këtij qyteti kanë qenë nga Korça,Voskopoja, Dishnica, Drenova dhe Përmeti, që bëheshin gjithsej, në atë Kohë, nja 30 familje.

Sipas Vangjo Millerit, shqiptarët e vjetër rronin me mendimin se Shqipëria dhe shqiptarët nuk mund të jetonin dot pa Turqinë (mendimi i myslimanëve), pa Vatikanin (mendimi i katolikëve) dhe pa Greqinë (mendimi i ortodoksëve). Kjo ishte, sipas Vangjos, arsyeja e errësirës shekullore që i mbajti shqiptarët jo vetëm të pushtuar ushtarakisht, por edhe nën ndikimet e kulturës vatikano- turko-greke, etj.

Këtu duhet të kërkojmë edhe një nga arsyet më të forta të shkëputjes me shumë vonesë nga robëria e huaj dhe shpalljen e pamvarsisë së vendit tonë. Ne jemi mësuar gabimisht me një propagandë, sikur shqiptarët ishin prijësit e lirisë dhe yjet e patriotizmit në Ballkan! Le të themi dy fjalë se kush ishte Vangjo Miller.

Ky ka qenë i pari shqiptar, sekretar i Kishës sonë Kombëtare Ortodokse dhe i pari inspektor i Federatës “Vatra”. I pari shqiptar që na ka lënë të shkruar në shqip dhe anglisht të gjithë dokumentacionin kishtar në Mass. Mendoj se të gjitha botimet e mëvonshme për themelimin e Kishës Ortodokse

Shqiptare, i janë referuar Imzot Nolit dhe jo Vangjo Millerit, që ishte i pari shqiptar që vendosi krijimin e kishës sonë ortodokse autoqefale.

Sidoqoftë, Noli ka vlerat e veta të mëdha në këtë drejtim, pasi ai, me iniciativën e Vangjos u bë prifti i parë shqiptar i Kishës Ortodokse dhe na dha dhe meshën

e parë, që është më 22 mars. Por, le të tregojmë shkurt historinë, sipas Vangjo Millerit.

Më 25 gusht 1907, papritur vdiq djaloshi 22-vjeçar, Kristaq Dishnica. Kisha Greke që kishte marrë përsipër gjer atëherë të bënte ritet fetare të varrimit, nuk pranoi ta varrosë të ndjerin, sepse ai, si shumë shqiptarë të tjerë të rinj që u ishte zgjuar patriotizmi i flaktë shqiptar, nuk pyesnin më për kishat greke dhe bënin luftë me prindërit e tyre, që të mos shkonin në kishën e armikut.

Trupi i të ndjerit po rrezikohej që të ngelej pa varrosur me ritet e kishës. Më në fund, një shqiptar nga Worchester-i, që quhej Risto Koki, shkoi dhe bisedoi me kishën siriane në këtë qytet dhe ja arriti qëllimit.

Trupi u transportua nga Hudson-i në Worchester, po as atje ata nuk jepnin priftin e tyre, sepse u trembeshin presioneve të grekëve dhe kishës së tyre! Shqiptarët e indinjuar dhe të fyer, erdhën në këtë varrim si asnjëherë tjetër. Ata erdhën nga Boston, Hudson, Marlboro, Natick dhe disa qendra të tjera të Mass.

Shumë prej të rinjve e kthyen këtë varrim në një protestë të fuqishme kundër Kishës Greke dhe u kërkuan prindërve që në mënyre urgjente të shkëputeshin nga kjo kishë. Për herë të parë, pleqtë mes lotëve, u dhanë të drejtë fëmijëve të tyre dhe u ndjenë krenarë për ata dhe u betuan se do të punojnë për këtë gjë.

Të gjithë prisnin më kot priftin që nuk vinte. Më në fund, vetë Vagjo Miller i drejtohet Kozma Angellos, një besimtari të vjetër të kishës, që të bëhej prift, pasi ai e fliste edhe greqishten. (Nuk mund të imagjinohej që fjalët mortore të priftit të thuheshin shqip!) Ai pranoi dhe e këndoi shërbesën e varrimit në greqisht. Varrimi u bë pa kishën. Në fjalën mortore që mbajtën shumë shqiptarë, u theksua me të madhe trajtimi djallëzor i Kishës Greke për shqiptarët, që kurrë nuk kishin pranuar ta quanin veten grekë.

Bile, aty u përmend dhe vrasja barbare e Spiro Kosturit dhe u tha hapur se e ka vrarë Fanari Grek. Zëra të fuqishëm u ngritën mbi varrin e Kristaqit se, “Kisha Shqiptare do të fitojë pamvarsinë nga Kisha Greke” dhe se, “Ne jetojmë në një vend të lirë, me demokraci të madhe, që na e jep këtë të drejtë që nuk u jepet vëllezërve tanë në Shqipëri”.

“Rroftë Shqipëria”! “Rroftë Amerika”! Menjëherë, nën iniciativën e Vangjo Miller, Rako Katundit, Kozma Angellos, Mitkë Dishnicës dhe Pandi Kristos, u thirr mbledhja e parë e shqiptarëve, për të themeluar Shoqërinë Kishtare Shqiptare.

Në mbledhjen e saj të parë u zgjodh një pleqësi, që përbëhej prej këtyre anëtarëve: Vangjo Miller, Mitkë Dishnica, Rako Katundi dhe Pandi Maliko. Puna e parë që bëri kjo pleqësi, ishte lajmërimi i të gjithë shqiptarëve të Bostonit, Hudsonit, Marlboros, Natickut, që të japin ndihmat e tyre materiale dhe morale për fillimin e ngritjes së kishës së parë shqiptare.

Të gjithë shqiptarët, pa dallim feje, iu përgjigjën thirrjes dhe dhanë shumë ndihma. Pas një jave u mbajt mbledhja tjetër e pleqësisë dhe aty u zgjodh prifti i parë shqiptar. Kandidatë ishin dy; Fan S. Noli i Bostonit dhe Petro Luarasi, i Klintonit. Fitoi Noli.

Anëtarët themelues të Kishës së Parë Shqiptare

Nga Hudson:Ilo Naum Qirani, Sotir Nano, Dhori Mitaçe, Dhori Koli, Zisi Ligor Kalo, Kozma Angelo, Koçi Bratko, Janaq Stefani, Kostë Papa, Vasillaq Jançe, Pandi Dishnica, Ndreçi Miller, Taq Miller, Nuçi Miller, Kristaq Puçi, Andrea dhe Anton Mullixhiu, Thoma Qafzezi, Ilo Kristo, Petraq Baze, Kostë Melçani, Vangjo

Minka, Jorgji Keçi, Paskal Aleksi, Stavro Aleksi, Mihal Dioni, Vani Koto, Ilo

Plasari, Zoi Petra, Vangjel Voskopoja, Thimi Gregor Përmeti, Loni Peristeri dhe

Vangjo Minka.

Nga Marlboro:

Perikë Kreshpani, Ndreko Kreshpani, Miçe Qiriako, Gaqi Koli, Kostë Rrapi

Dini, Ndreko Stavri, Koli Rodhe, Gaqi Qafzezi dhe Thoma Dishnica.

Nga Natick-u:

Pando Opingari, Dhori Bardhi, Miçe Bardhi, K.Ziko, Vaske Laze, Goni

Perçini, Kristaq Bratko, K.Xhindi, Nikollaq Sëndykçiu, Andrea Kristo

Qëndro, Kristo Kirka, Nick Dishnica, Nasi Aristidhi, Vani Ziko dhe Dh.Stathi.

Nga Boston:

Z.Ziko, Koli Kristofori, Sotir Peçi, Thimaq Naçi, Gaqi Iftica, Goni Katundi, Sotir

Lezi, John Ktona, Kozoja Josif Pani, Miçe Çikozi, Llambi Çikozi, Tasi

Çikozi, Gaqo Dushi, Nisi Ikonomi, Thanas Bodi, Aleks Bullgari.

Komisioni:

Komisioni që vajti në New York për dorëzimin e FAN NOLIT si prift, përbëhej

nga këta anëtarë:VANGJO MILLER, KRISTO KIRKA, SOTIR PEÇI, SPIRIDON ILO dhe GAQO DUSHI.

Lotët e Nolit*

Kryeshqiptarit dita i ngryset

në të gëdhirë,

Shpirtkëputur

përdhe përmbyset

Kur Kristaqin e Dishnicës

sheh të shtrirë.

Para Zotit qan, lutet,

lyp mëshirë:

“Pse kaqë gjatë, Zot,

na harrove,

Pse na përplase, na përpëlise,

kuturru?

Pse shpresën për tek ty,

na i degëdise

Dhe sot djalin na i le

pa varr këtu?!

•Sipas motiveve të poezisë së Nolit “Moisiu në mal”.

Ju tregoj 67 ballistët e pushkatuar nga Mehmet Shehu, parathënia e luftës vëllavrasëse në Shqipëri

July 16, 2013 by dgreca

Homazh me rastin e 20 vjetorit të rivarrosjes së të pushkatuarve të pafajshëm në Matjan të Lushnjës/
Nga Esat ÇOKU/
Ne Foto: Ish deputeti i PD Esat Coku, duke u intervestuar nga gazetari Beqir Sina, ne pervjetorin e perkujtimit te Abaz Kupit, prane varrit te tij ne Queens, NY/
…Masakra që kreu Mehmet Shehu në fshatin Matjan të Lushnjës(disa e quajnë masakra e Garunjasit, disa e Golemit) në tetor të vitit 1943, është ndër më të egrat në historinë e Luftës së Dytë Botërore në Shqipëri dhe kundërshton historiografinë komuniste, e cila pretendoi për 50 vite se Lufta Nacional Çlirimtare nuk kishte karakter vëllavrasës, por ishte lëvizje për çlirim Kombëtar. Masakra i paraprinë luftës civile, ku marrja e pushtetit ishte qëllimi kryesor i Partisë Komuniste, e cila në vend që të luftonte pushtuesin, nxiti urrejtjen dhe u ktheu pushkën vëllezërve nacionalistë.
20 vjet më parë/Ajo ditë nuk më hiqet nga kujtesa, edhe pse kanë kaluar 20 vite. Ngjiteshim me vështirësi drejt Majës së Shkujkës për të shkuar tek vendi ku kishte ndodhur masakra, në fshatin Matjan (në fakt si vendbanim i “armiqve” ai kurrë nuk u quajt fshat sepse e lanë anonim për hir të biografisë.) E përpjeta është e thiktë dhe këmbët të rrëshqasin nga që vend është shkëmbor. Edhe pse nuk i kalon të 200 metrat, Shkujka të duket e paarritshme, po të kesh parasysh ngjitjen e saj nga niveli fushor në atë kodrinor. Kjo quhet ndryshe edhe Kodra e Shënjimit, e marrjes shenjë. Në fakt është një kodër dominante e Darësisë së Lushnjës, ka qenë strategjike në përplasjet e ushtrive pushtuese ose kalimtare. Është një emërtim që mund ta ndeshësh në topografinë ushtarake. Ndërsa vendasit e zbërthejnë ndryshe toponimin “Shkujka”- Shkoji uji; uji shkoji. Fshati që është në këmbët e kodrës, Shegasi ka shegë shumë, por jo ujë. Dikur uji pat shpërthyer majë kodrës, por barinjtë sipas legjendës, e mbushën pusin shpërthyes me delet dhe leshin e tyre dhe që atë ditë uji shkoi nga ato kodra. Pikërisht në vjeshtën e largët të vitit 1943, në rrugën gjarpërore që përdridhej mes masiveve shkëmbore hiqej zvarrë edhe kolona e djemve të Myzeqesë, që patën pranuar thirrjen e Ballit Kombëtar për të çliruar Atdheun. Ata ishin çarmatosur në fshatin Golem dhe ashtu duarlidhur mezi çapiteshin në atë të përpjetë që të merrte frymën. Ku po i çonin? Askush nuk e dinte. Përshpëritej se atje po i priste Mehmet Shehu i tmerrshëm, komandanti i Brigadës së Parë Partizane. Ata që i shoqëronin nuk u treguan gjë, veç u thanë se do t’i çonin atje në shtabin partizan.Kur dolëm në majën e kodrës, dhe hodhëm sytë poshtë, në fushën e paanë të Myzeqesë, na u duk se qëndronim në një ballkon gjigand, ku syri dallonte pas fushës dhe kodrave të Gërmenit, kaltërsinë e detit Adriatik. Atë kohë drejtoja Shoqatën e të Përndjekurve Politikë të Lushnjës. Isha edhe pjesë e Komitetit Ekzekutiv Pluralist. Bashkë me mua ishte edhe sekretari i komitetit Pluralist, gazetari Dalip Greca. Ai ishte pjesë e asaj zone dhe e njihte mirë edhe terrenin, edhe njerëzit, edhe ngjarjen tragjike që kishte ndodhur. Fshati i tij ishte fqinj me Matjanët. Kontributi i tij në atë rivarrim, u vlerësua nga shoqata e të përndjekurve.Banorët e Matjanëve u mblodhën shpejt sapo zbritëm në fshat. Met Matjani me Faikun na japin mikpritje. Kishin ardhur dhe fqinjë të tjerë sapo kishin dëgjuar për qëllimin e vizitës tonë atje. Një zonjë e vjetër në moshë na tregoi: Isha nuse e sapo ardhur atëherë kur ndodhi masakra. Netëve ulërinin qenët dhe ujqërit nga gjaku. Fshati ishte i rrethuar me pyje. Ishte një vjeshtë e ngrohtë kur u vranë ata të gjorë. Aso kohe ne i sillnim bagëtitë për të pushuar në shtëpi deri pasdreke dhe i lëshonim sërish nëpër pyje e lëndina. Edhe unë po përcillja bagëtinë së bashku me kunatin. Ata e kishin kryer masakrën, por ne dëgjuam një rënkim të zgjatur, që na e sëmboi në zemër. Të gjorit nuk i kishte dalë shpirti dhe ai, komandanti i egër kishte urdhëruar një çupë partizane, po ma prish gjumin ai rënkim. Ç’pret? Një breshëri arme ishte dëgjuar dhe zëri qe mekë… Një nga të moshuarit na tregoi: Ishin më shumë se 200 robërit ballistë, që kishin sjellë partizanët para komandantit Mehmet Shehu. Disa nga ata që kishin të njohur në radhët e partizanëve shpëtuan; të tjerëve iu bë thirrje: Kush bashkohet me ne, i falet jeta. Në radhët e ballistëve kishte edhe të rinj të moshës 16-17 vjeçare, kishte edhe të moshës 65 vjeçare. Shumica ishin mbi 20 vjet. Disa prisnin ditën e dasmës, disa kishin lënë nuset në shtëpi, të tjerët fëmijët. Shumica e ballistëve kishte kthyer sytë nga Rakip Xhepa. Mehmeti i qe drejtuar atij: Bashkohu me ne? -Derr bëhem dhe komunist Jo!- i qe përgjigjur Rakipi. Kaq ishte dashur dhe krismat kishin korrë jetë shqiptarësh të pafajshëm. 67 jetë të pafajshme u shuan. Për 45 vjet të gjitha familjet e të vrarëve u trajtuan si familje të armikut të klasës, ku biografia shkatërroi jetë të tjera, la pa arsimuar qindra të rinj, dhe shërbeu si kontingjent për të mbushur burgjet.

Nderimi i viktimave

Shoqëria shqiptare nuk ishte çliruar ende nga makthi i komunizmit kur Shoqata e të Përndjekurve Politikë të Lushnjës së bashku me Komitetin Pluralist morën vendimin që të nderonin viktimat. U desh një përplasje e fortë me shoqatën e Veteranëve të rrethit, të cilët vazhdonin që t’i quanin armiq të pushkatuarit. Debate deri në mesnatë, por ata nuk lëshuan rrugë. Madje paralajmëruan se qytetin do ta kishim kundër në ditën e varrimit të eshtrave dhe se ata do të punonin kundër. U përpoqëm t’i bindnim, por kur e pamë se gjithçka ishte e kotë, u përcollëm edhe vendimin e Komitetit Ekzekutiv Pluralist të rrethit se varrimi do të bëhej përbri parcelës ku ishte varreza e dëshmorëve të rrethit. Ky vendim i zemëroi edhe më shumë. E braktisën takimin që u organizua në zyrën e sekretarit të Komitetit ekzekutiv, detyrë që atë kohë e kryente Dalip Greca. Nuk u tërhoqëm. Ekipi i shoqatës i drejtuar nga Esat Çoku, kryetar dhe i mbështetur nga Vasil Sylari, Hajdar Xhafa, Naim Stravecka, Sherif Kaloshi, Njiazi Bylykbashi e të tjerë, nuk u tërhoqën, edhe kur veteranët paralajmëruan se do të bënin gjithçka që ky aktivitet të dështonte. Në debat me ta mbaj mend se u thashë: Ju nuk po pranoni pajtimin e të vdekurve, po si do të pajtoheni me ne të gjallët, që na keni burgosur e persekutuar? Pasi i mblodhëm eshtrat e të pushkatuarve, i futëm në arkivole, i zbritëm në qytet, nga të gjitha anët vërshuan kërkesa nga të afërmit e viktimave: Na i lini një natë t’i qajmë në shtëpitë tona! Shumica ishin nga Divjaka dhe Çerma. Ua dhamë. Ishte një takim i dhimbshëm mes të gjallëve dhe të vdekurve. Një solidaritet i jashtëzakonshëm i qytetarëve të Lushnjës, Divjakës, Çermës dhe zonave përreth. Ata shkonin dhe ngushëllonin dhe i qanin me ligje sipas zakonit. Nuk i kishte qarë njeri në kohëvdekjen e tyre. I kishin groposur si kafshë në një faqe kodre duke hapur një gropë të madhe atje tek Matjanët. Një miting i përmortshëm me një pjesëmarrje të madhe u organizua në qendër të Divjakës nga Shoqata e të Përndjekurve, mbështetur nga Partia Demokratike dhe Partia Republikane. Në krye ishin; mjeku antikomunist Ihsan Çabej, Seit Prishta, Jovan Rudha, Llazar Sako, Perikli Sota, Xhevit Çela, Gëzim Hajdari, Ilir Zhiti, Hajdar Qerreti, Ylli Sefa, Fred Haxhiu, Liliana Beçka e shumë të tjerë. Një montazh letrar i përcjellë nga Perikli Sota e bëri trumën të përlotej. Telekronisti Viktor Davidhi e filmoi të plotë procesionin. Gazeta “Ora e fjalës” shkroi reportazhin e ceremonisë. Dua të veçoj kontributin dhe mbështetjen e kryesisë së Komitetit Ekzekutiv ët rrethit, Fetah Elezi – kryetar, Seit Prishta-zv/kryetar dhe Dalip Greca – sekretar. Ata ishin njësh me shoqatën e të përndjekurve në të gjitha fazat e ceremonisë, caktimin e vendvarrimit, nxjerrjen e fondeve dhe gjithçka tjetër. Dita e 11 shkurtit dhe mungesa e kërkimit të faljes/Dita e 11 shkurtit ishte e veçantë në qytetin e Lushnjës. Sheshi kryesor i qytetit ishte i vogël për ta mbajtur gjithë atë turmë. 67 arkivole i prinin marshimit drejt kodrës së varrezave të dëshmorëve, ku do të varroseshin edhe ata që qenë konsideruar “armiq”. Lushnja e fiseve të përndjekura; Sefajt, Korreshët, Çelajt, Xhindolët, Murrizët, Sinajt, Kërçit, Matjanët, së bashku me banorët e persekutuar të ish kampeve të internimit të Gradishtës, Grabianit, Savrës, Gjazës, Pluk, Çermë, kishin zbritur atë ditë në shesh, jo për hakmarrje, por për dinjitet dhe nderim të viktimave. Sa shumë lule kishin sjellë lushnjarët atë ditë morti! Nga altoparlantet e vendosura nëpër shtyllat e rrugës, dëgjohej apeli emër për emër i 67 burrave që nga tradhtarë të shpallur padrejtësisht, po ktheheshin në shtratin e lavdisë së munguar për 48 vite.Mbaj mend se në fjalimin përcjellës, u kërkova ndjesë të pranishmëve se për të nisë atë fjalë përcjellëse, kisha marrë hua një shprehje të Patër Anton Harapit, tek po përcillte eshtrat e Çerçiz Topullit dhe Muço Qullit në vitin 1936, “Ndalni burrat e Gjirokastrës, Shkodra e ka një fjalë me Ju!”. Këtë thirrje doja t’u drejtoja sot para se këto arkivole t’i fusim në dhe’ edhe atyre martirëve që u ndëshkuan me plumba pa bërë asnjë faj. Atë fjalë desha t’u përcillja edhe unë dëshmorëve tanë, që u ndëshkuan pse luftuan për Shqipëri etnike, ndryshe nga komunistët, që donin një Shqipëri pa Kosovë e pa Çamëri, në miqësi me sllavët.Dhe shpalosa para turmës që lotonte fjalë zemre. Ceremonia e varrimit ishte madhështore. Veteranët na vëzhgonin nga larg. Nuk u ndjenë mirë që armiqtë e shpallur nga ata u varrosën pranë e pranë dëshmorëve. Ne në fakt kishim pajtuar të vdekurit, por jo të gjallët. Ne as sot s’ndjehemi të pajtuar. Si do të ndjehem unë i tillë, kur në Parlamentin Shqiptar, bashkë me mua si deputet i PD ishte edhe ai i PS, ish-hetuesi im? Si do të ndjehej familja ime që për 45 vjet u burgos e syrgjynos burgjeve dhe bëri jo pak por 70 vite, babai, dy vëllezërit dhe unë? As hetuesi im nuk më tha një herë”më fal”, qoftë edhe për formalitet a kortezi njerëzore. E prita këtë ndjesë që ai ta shqiptonte nga foltorja e Kuvendit, por jo, nuk e pati kurajon. Madje as kur ia kërkova unë. Si do të ndjehemi të pajtuar ku të gjithë ishët dhe bijtë e bllokut kërkojnë ende revansh në radhët e Partisë Socialiste? Si do të çlirohet Shqipëria nga e djeshmja e tmerrshme, kur Ministri i Brendshëm i fundit të kohës së diktaturës, është 20 vite aktiv në politikë?

Lista e 67 ballistëve që u pushkatuan nga Mehmet Shehu: Ndoni Miti Sako, Fani Zoi Trungu, Gori Siku Todi, Jani Spiro Gjeka, Jorgji Spiro Gjoni, Jorgji Xhovan Lala, Kozma Andon Zhuka, Nasi Spiro Zhuka, Koli Xhovan Tashi, Kristo Joti Shkoza, Loni Naun Bita, Llazi Llambi Prifti, Liti Nasi Shkoza, Mihal Tasi Bita, Nasi Llazi Janko, Nasi Simon Sako, Nasi Leksi Zaho, Perikli Kozma Prendi, Pali Teni Zaka, Ristan Gjergji Bani, Simon Nuni Gjini, Stefan Ndoi Prendi, Trifon Leksi Gjeka, Trifon Kozma Gjoni, Todi Spiro Gjyrgji, Vasil Koci Përboti, Myslym Haxhi Bedalli, Ram Koci, Bajram Jeshili, Medi Pirra, Bajram Pepa, Rako Nako, Hysen Dupi, Arif Muço, Rakip Xhepa, Shaqir Sula, Elmaz Xhepa, Çaush Xhepa, Latif Karafili, Shaban Sina, Asllan Vrapi, Hysen Ismaili, Murat Meshani, Bajram Bilbili, Ismail Koçiu, Muhamet Kasmi, Alush Kasmi, Shemsi Arapi, Skënder Arapi, Ymer Bullari, Sabri Bullari, Beqir Cani, Haxhi Sina, Tafil Lluzha, Ibrahim Lluzha, Arif Halili, Kadri Murrizi, Ismail Murrizi, Hysen Murrizi, Haxhi Murrizi, Gaqi Ndoni, Ndini Ndoni, Isuf Buzi, Shyqeri Leka, Ramazan Kofsha, Shefik Tata, Gori Lala.(Dielli –arkiv)