Histori – Page 661 – Dielli

U PLAGOS ZEMRA JONË OR VËLLA SE VDIQ SHKRONJËSI SHPIRTNDRITUR NAIM BE

April 3, 2013 by dgreca

PATRIOTËT E FAMILJES MUKA/

NGA GËZIM LLOJDIA/

Ing T.Muka më dorëzoi një material historik rreth dy patriotëve të fisit Mukaj.Një dokument me vlerë besoj se i përkiste Ahmet Muka . Ndërsa interesi shtrihet tek viti mbi të cilin flet përmbajtja e dokumentit shkruar nga Ahmet Muka.

Dokumenti i AQSH 50407 me këto të dhëna: 11 shëndre 328/912

Duke parë se greku morri Korcën dhe po përparon me ushtri të mëdha,Këshilli I Ministrave,vendosi që të hiqen tejshkrimet gjashtë mbretërive të mëdha,ne kërkojmë qe ti jepet fund luftës Turko-Greke se me ken se kjo luftë po bahet mbi dhe shqiptare. A.Muka

AQSH F149 v1912 D4 f11.

Duke shfletuar dokumentet e kohës në fillim të shekullit të XX midis atdhetarëve të tjerë është edhe emri i Osman Mukës,shkruan Prof.Dr B.Gace tek gazeta Labëria” Maj 2001 thotë se : midis atdhetarëve të tjerë është emri i Osman Mukës. Në shkollën e mesme teologjike të Stambollit dëshmohet se kishte mësuar tre gjuhë të huaja. Historiani Gace shprehet se ai do të kujtohet me respekt nga një sërë atdhetarësh patriot shqiptarë që punoni për çështjen shqiptare. Fakti tjetër është se në vitet e vrullshme të përndritjes shqiptare të emërtuara:Lidhja shqiptare e Prizrenit’ ai kishte zënë miqësi me vëllezërit Frashëri. Nga arkiva e shtetit për Lidhjen e kryer në Frahër.Arkivi e shtetit: “Baba Alushi biri i Dalip Frasherit,nismëtar i mbledhjes së Frasherit. Pati si shoke që e ndihmuan në atë vepër,Sami,Abdyl,Naim Frasheri, Orhan bej Pojanin, Pandeli Calen,Nasuf Novoselen, Ismail bej Zharkovijn,Hysni bej Leskovikun ,Muhamet Ali Pashë Beratin (Vrionin),Ismail Pashë Dibren, Kostandin Kristoforidhin,Jani Vreton, Hoxhë Tahsimin, si dhe shume parti të viseve të ndryshme.

”Momenti i varrimit të poetit kombëtar mbetet e pashlyer nga kujtesa. U plagos zemra jonë or vëlla se vdiq shkronjësi shpirtndritur Naim be. Dhe shpendët nuk fluturuan këtë sabah në qiellin e Stambollit. Vitet e shkollimit definohen nga vitet 1889-1905.

Është oficer i perandorisë në Stamboll,Selanik,Prevezë. Lëvizja kundër turqve në fillim shekulli ka gjetur edhe përkrahjen e Osman Mukës .Kjo ishte si një shtysë për ta larguar nga ushtria. Kanë qenë H.Prishitna, N.Draga që kanë të cilët kanë kërkuar rikthimin e tij në ushtri në fillim Berat në garnizonin e Janinës dhe në Vlorë. Shpallja e Pavarësisë kombëtare në qytetin e Vlorës e gjen nëpunës të emëruar në prefekturën e Vlorës duke u bazuar edhe në kontributin e tij që kishte ndërmarr në vitet 1911 deri në shpallje të Pavarësisë. E than nga jugu kështu:Ku ka rrjedhur do pikoj-do vejë soji në sojë.

Mësohet se Osman Muka është kryemyfti i Vlorës .

Ahmet Muka

Për kontributin e këtij vlonjaku gjejmë edhe këtë pasazh historie ku përmendet Ahmet Muka:Ky kontribut i Butkës, vlerësohet në histori krahas atij të figurave të njohura të historisë së Shqipërisë si Isa Boletini, Ahmet Lepenica, Ahmet Muka, Tol Arapi, Azis Çami, Thanas Beni, Cen Sharra etj….

Ahmet Muka ishte djali i patriot Osman Muka. Lindi në 1885-1947.

Shkollimi:Stamboll kryeqendra e perandorisë.

Degët e studimit janë:drejtësi,ekonomi në shkollat ushtarake.

Punësimi:Janinë. Zvkomisar policie në qytetin e flamurit,pas shpalljes së Pavarësisë.

Aktiviteti :

Viti:1919-Pjesëmarrës në demonstratën anti taliane te xhamia e tabakëve.1920-Lufta e Vlorës e gjen pjesëmarrës në Barcalla,Beun.Sinjali i kryengritjes u dha me 29 maj 1920, kur ne malin e Barçallase ne Dukat, u mblodhën paresitë e qytetit dhe fshatrave të Vlorës shkruan studiuesi E.Memishaj.Ne këtë kuvend u vendos: “Kundërshtimi i armikut dhe me arme dhe gjer ne shuarje e shfarosje të njërës pale, ne qofte se nuk do te lironte vete e me te mire vendin e zaptuar pa asnjë të drejtë … dhe me pas u ngrëne një e nga një e me radhe, plot qetësi por me një shprehje te rende e një lloj solemniteti ne fytyrat e ashpra, te djegura nga dielli e te rrahura nga era, dhe u betuan ne Kuran: “Me therte me gjithë ç’kam…”Ne Barçalla u zgjodh një Këshill Kombëtar prej 30 vetesh, nga gjiri i te cilit doli nje komitet i ri, “Mbrojtja Kombetare”, i përberë prej 12 anetaresh. Kryetar i Komitetit u zgjodh Osmen Haxhiu. Me daten 2 qershor 1920, komiteti “Mbrojtja Kombetare”, e vendosi seline ne mal te Beunit, mbi fshatin Vajze. Ne mbledhjen e datës 4 qershor 1920, major Ahmet Lepenica u emërua Komandanti i Përgjithshëm.Ngarkohe me këtë barre shume te shenjte dhe te rende.”, thuhet ne urdhrin e emërimit lëshuar ne Malin e Beunit, mbi Vajze, të datës 4 qershor 1920, dhe te firmosur nga komiteti “Mbrojtja Kombëtare”.Këshilltar i këtij burri nga Lepenica ishte Ahmet Muka. Një informatë e vlefshme për O.Mukën e gjejmë tek Ëikipedia;Lufta e Vlorës”.Shoqëria “Vatra” e Amerikës dërgoi “Bandën” e shoqërisë së bashku me trupat vullnetare. Bandën e drejtonte muzikanti Thoma Nasi. Nuk mbetën pas as fetarët në këtë luftë, ku spikasin Babai Teqes Tepelenës Ahmet Turhani Baba Xhaferi Përmet, Don Marku, myftiu Osman Muka, etj. Një rol të veçantë pati edhe Xhovani Valencia, arbëresh magazinier në Panaja, i cili u dorëzoi magazinat shqiptarëve.

Ahmet Muka ishte pjesëmarrës në kryengritjen e Fierit .Çfarë ishte kjo kryengritje?Ëikipedia sqaron dhe sjell detajet:Kjo “Lëvizje” klasifikohet tek “Rebelimet” pasi ishte ngritja krye e një turme të udhëhequr nga një organizatë kundër Mbretit dhe qeverisë. Zona e Lëvizjes : Fieri, Lushnja dhe Skrapari.Në vitin 1934 u krijua një organizatë e fshehtë me qendër në Tiranë dhe me degë në disa qytete e krahina të tjera. Në të bënin pjesë ish-oficerë, komunistë, bejlerë që kishin konflikte me Zogun, tregtarë, nëpunës etj. Në vitin 1935 Organizata vendosi të bënte kryengritje. Plani ishte që kryengritja të shpërthente në Tiranë e të përhapej në pjesën tjetër të vendit, por nga organizimi i dobët ajo shpërtheu vetëm në Fier, prandaj mbeti në histori me emrin Kryengritja e Fierit. Organizatorët e rebelimit ishin Musa Kranja (zv. rrethkomandant i xhandarmërisë së Fierit), Zenel Hekali (arsimtar), Hekuran Maneku, Mustafa Kaçaçi etj.

Lirohet si pjesëmarrës në këtë lëvizje . Pjesëmarrës në lëvizjen çlirimtare për çlirimin e vendit nga pushtuesi u inkuadrua në çetën e Dajtit, kjo çetë partizane u formua në vitin 1943 nga urdhri i B.B dhe drejtuesit e tjerë të lëvizjes. Ahmet Muka e gjeti gjallë çlirimi i vendit ndërkohë që ai kishte luftuar me armë kundër pushtuesit të vendit. Shërbimi i tij është regjistruar në formacionet partizani ku ka shërbyer si ushtarak deri në kohë mërgimin e madh dhe të përhershëm në vitin 1947.

Emrin e këtij patrioti e gjejmë te Biblioteka publike e qytetit të Vlorës. Në një rrëfim që ka kryer L.Gjika ish-drejtore e këtij enti kulturor në Vlorë rreth krijimit të bibliotekës së këtij qyteti dhe dhurimit në fondin e saj nga patriot e intelektualë të qytetit:Kohë më vonë ,kryesisht pas luftës së dytë,me fondin ekzistues ,atë të Eqrem bej Vlorës mori formë ky institucion kulturor në këtë qytet është pasuruar nga dhurimi i revistave,librave e tj nga patriot si Ibrahim Shyti,Ali Asllani,Musa Jonuzi,Dr Ali Mihali,Jani Minga,Reis Golemi,Kristo Karbunara,Mateo Matathia ,Pepe Zevi,Murat Trbai,Ahmet Muka.

BANDA DHE VULLNETARËT E VATRËS NË LUFTËN E VLORËS DHE NË KONFLIKTIN ME GREKËT NË KUFIJTË JUGORË

April 3, 2013 by dgreca

Vatrani Thoma Nassi, krijues i Bandës zyrtare të Shtetit Shqiptar/

NGA DALIP GRECA/

Në një mesazh që mora këto ditë nga kompozitori dhe etnomuzikologu i njohur Vasil L Tole, u informova se me 11 prill 2013, në sallën e aktiviteteve të Qendrës së Kulturës, Medias dhe Botimeve të Mbrojtjes(QKMBM) në Tiranë, institucion në varësi të Ministrisë së Mbrojtjes, do të organizohen veprimtari kushtuar Bandës muzikore të Vatrës. Veprimtaria do të jetë komplekse; do të ketë një Ekspozitë fotografike kushtuar Bandës Vatra, si themel i Bandës së Shtetit Shqiptar, një tablo për aktivitetin e bandave të tjera muzikore në Shqipëri, ekspozitë me fotografi që përfshijnë shek. XIX deri në ditët e sotme.

Po ashtu do të organizohet edhe një Akademi Përkujtimore kushtuar krijuesit të bandës, kompozitorit Thoma Nassi dhe rolit të bandës në zhvillimet muzikore dhe politike në Shqipërinë e viteve 1920- 1930, ku do të referojnë studiues të njohur të kësaj fushe Eftim Dodona, Frederik Stamati, Koço Gjipali dhe Vasil S. Tole.

Me këtë rast i është propozuar Ministrit të Mbrojtjes z. Arben Imami, që të dekorojë me “Medaljen e shërbimeve të veçanta” banden muzikore shqiptaro-amerikane “VATRA” dhe themeluesin e saj Thoma NASSI per rolin e tyre të jashtezakonshëm në Luftën e Vlorës-1920 dhe në krijimin më pas të Bandës zyrtare të shtetit shqiptar, sot Orkestra Frymore Kombëtare e Forcave të Armatosura.
Në mjediset e jashtme të QKMBM-së (ish-Shtëpia Qendrore e Ushtrisë), në përfundim të aktivitetit parashikohet organizimi i një koncerti festiv nga Orkestra Frymore Kombetare e Forcave te Armatosura- OKFKA. Federata Vatra do të japë kontributin e saj me materiale fotografike dhe arkivore në këtë veprimtari.

SI LINDI BANDA E VATRËS

… Është rasti që të ndjekim gjurmët e Bandës së Vatrës nga Worcester-i, Massachusetts në Shqipëri.

Banda”Vatra” kishte për themeluesThoma Nassi. Ajo lindi në Worcester, Massachusetts, më 1917. Kjo e dhënë vjen nga themeluesi i saj Nassi, por në një shkrim të botuar në Dielli në prill 2012, Frederik Stamati dhe Ariola Prifti, japin datën 17 dhjetor 1916, ndërkohë që po aty konfirmohet se në vulën mbi instrument është stampuar data 11 dhe jo 17. Në kujtimet që ka lënë Nassi e përshkruan bandën Vatra si një krijesë që e kërkoi koha. Ajo përbëhej nga emigrantë të zakonshëm që nuk kishin as përvojë dhe as dije muzikore. Natyrisht që kishte edhe njerëz të dijshëm në të, sic ishte dhe kompozitori i Hymnit të Vatrës, Ajdin Asllani, i diplomuar në Bukuresht. Por pjesa më e madhe ishin punëtorë që punonin tërë ditën në fabrika, por me vullnet dhe dëshirë arritën që brenda një viti të mësonin dhe të përballonin me sukses koncerte të shumta në Boston, Worcester, New Bedford, Massachusetts, në Camp Devens, në Portland, Biddeford, në Maine, dhe në qytete dhe qyteza të tjera, koncerte të cilët u dhanë për llogari të Kryqit të Kuq Amerikan dhe organizatave të tjera të bamirësisë. Ndërkohë ekzistonte në SHBA dhe një bandë tjetër muzikore e djemëve shqiptar të Amerikës, në Jamestown në New York, e cila drejtohej nga korçari tjetër, Thoma Vishnja.Kjo quhej banda “Sofia” për nder të Mbretëreshës Sofia, e shoqja e Princ Wiedit dhe ishte krijuar që më 1915.

Në pranverën e vitit 1920 ishte hedhur idea e dërgimit të një grupimi të konsiderueshëm emigrantësh në Shqipëri për të ndihmuar çështjen kombëtare. Prej kohësh nën drejtim e Aqif Përmetit kishin nisur përgatitjet për stërvitjen e trupave vullnetare dhe rreth 120 ushtarë ishin të gatshëm për t’u nisur drejt Shqipërisë. Bashkë me ta ishte hedhur ideja që të nisej edhe banda muzikore e Vatrës, si dhe disa atdhetarë të dijshëm, që me kontributin e tyre do t’i ndihnin çështjes kombëtare.

Problemi qëndronte se kush do ta drejtonte bandën muzikore të Vatrës? Thoma Nassi ishte i vetmi që kishte përvojën e duhur dhe njohuri profesionale. Ai asokohe sapo qe liruar nga ushtria amerikane, ku kishte shërbyer si drejtues i një orkestre. Nassi e kishte një arsye njerëzore që të hezitonte për t’u nisur, pas lirimit nga shërbimi ushtarak ishte martuar. Në shënimet e lëna në formë kujtimesh ai e pohon se “nusja e re ishte një arsye hezitimi”, por për shkak se banda nuk mund të shkonte pa drejtuesin e saj dhe se ai ishte i vetmi që mund ta kryente atë detyrë, i dha fund mëdyshjes dhe u nis së bashku me grupin muzikor.

Udhëtimi u realizua me një anije italiane, por italianët u nxorën shumë pengesa gjatë kalimit në Itali, siç u nxorën edhe në Shqipëri, ku i shpallën ”persona non grata”. Pas një qëndrimi të shkurtër në Brindizi, anija u lejua që të nisej drejt portit të Durrësit. Populli i priti me brohoritje në port, edhe pse italianët që atë kohë mbanin të pushtuar Durrësin, e shtuan përshëprimën dyshuese për misionin e tyre. Duke qenë se përveç Durrësit, italianët mbanin të pushtuar edhe Vlorën, Tepelenën, Sarandën e Gjirokastrën, i shihnin dhe i trajtonin si persona të dyshmtë bijtë e shqiptarëve të Amerikës. Pas një qëndrimi disaditorë në Durrës u nisën me kamionë drejt Tiranës, ku populli, qeveria e përkohshme dhe klerikët i pritën me brohoritje, lule dhe bujari. Qeveria e kishte kuptuar vlerën e një turneu të bandës së Vatrës për të rritur moralin e popullatës dhe për ta bërë atë më koshiente për çështjen kombëtare, që ishte e kërcënuar.

KONCERTE NGA SHKODRA NË GJIROKASTËR, ELBASAN, SARANDE E DELVINE, NE DRASHOVICE, NE LLOGORET E LUFTES SE VLORES(Lexoje te plote ne Diellin e printuar)

NJË GUR DREJTË ZBARDHJES SË MASAKRËS SË TIVARIT

April 2, 2013 by dgreca

Foto: Disa nga pjesëmarrësit para ndërtesës “Monopoli i Duhanit”, ku u ekzekutuan djemte e pafajshem te Kosoves/

Nga Frank Shkreli/

Fundin e javës që kaloi, me iniciativë të Këshillit Nacional të Shqiptarëve në Mal të Zi u organizua në Ulqin, Konferenca Shkencore, “Masakra e Tivarit, 1945”. Në këtë konferencë prej dy ditësh, sipas njoftimeve të këtij Këshilli, morën pjesë studies të njohur nga Shqipëria, Kosova, Maqedonia dhe Mali i Zi. (Lista e pjesëmarrësve i bashkangjitet shkrimit, si informacion i temave të trajtuara nga ekspërtët për këtë tragjedi kombëtare). Pas përfundimit të konferencës së parë mbi këtë tragjedi kombëtare, organizatorët dhe ligjëruesit nga të gjitha trevat shqiptare u nisën drejtë Tivarit, për të bërë homazhe dhe për të vendosur kurora lulesh në vendin ku strukturat ushtarake dhe komuniste të ish-Jugosllavisë në bashkpunim të plotë me udhëheqsit e Partisë Komuniste Shqiptare të Tiranës, të cilët në vend që të kundërshtonin masakrimin e mijëra bashkombasve të tyre, fatkeqsisht lehtësuan dhe ndihmuan në realizimin e këtij krimi kundër njerëzimit.

Sipas të ndjerit Prof. Dr. Zekeria Canës dhe historianëve të tjerë, numëri i shqiptarëve të ekzektutuar në Tivar dhe gjatë rrugës nepër veriun e Shqipërisë, është vetëm një pjesë e numrit më të madh të shqiptarëve që janë vrarë duke kaluar nga Tivari e përgjatë bregdetit të Kroacisë deri në Trogir. Masakra e shqiptarëve në Tivar, ishte pjesë e një e një terrori të organizuar mirë dhe të një likuidimi në masë të shqiptarëve, përfshirë edhe gra e fëmij, përpiluar me kujdes nga autoritetet komuniste jugosllave, të cilat, ndër të tjera, donin që me çdo kusht të mos lejonin zbatimin e vendimeve të mbledhjes së Bujanit për vetqeverisjen dhe bashkimin e Kosovës me Shqipëri. Në këtë përpjekje, sipas shumë të dhënave zyrtare dhe të dëshmitarëve, autoritetet komuniste jugosllave kishin përkrahjen e plotë të Partisë Komuniste Shqiptare, në krye me Enver Hoxhën. Me pretendimin se mijëra rekrutë të rinjë shqiptarë nga Kosova do të dërgoheshin për të luftuar — të çarmatosur — në frontin e luftës në Trieste, i detyrojnë ata të largohen nga Prizreni e nepërmjet terreitorit të Shqipërisë së Veriut për në Tivar, ku sipas historianëve gjetën vdekjen duke u masakruar rreth katër mija të rinjë shqiptarë, megjithëse ka mundësi që numëri i vërtetë i të vrarërve të mos dihet kurrë. Por, ajo që dihet tani dhe që po del në dritë dal nga dalë nga studime të ndryshme, përfshirë edhe konferencën e Ulqinit, është se mijëra të rinjë shqiptarë të pafajshem u tradhëtuan, u vranë e u masakruan nga kriminelë të policisë dhe ushtrisë jugosllave, nën urdhërat dhe mbikqyrjen e partisë komuniste serbo-malezeze, por fatkeqsisht, edhe me dijeninë dhe bashkpunimin e plotë të shokëve të tyre në udhëheqjen e partisë komuniste shqiptare.
Para nja tre vjetëve, pata shkruar një artikull për Masakrën e Tivarit, ku në atë kohë shpreha shpresën për zhvillimin e një debati që do të çonte në, “hulumtime shkencore nga historianë të të gjitha trevave shqiptare për të hedhur poshtë pretendimet e historiografisë komuniste për këtë dhe tragjedi të tjera të kombit tonë, të kryera dhe të fshehura nga regjimi komunist shqiptar dhe bashkpuntorët e tyre serbo-malalzez.”

Konferenca e Ulqinit mbi Masakrën e Tivarit është fillimi, është konferenca e parë e këtij lloji për këtë krim lufte që mund të radhitet me krimet më të mëdha të Luftës së Dytë Botërore, por për shqiptarët është një ndër pikat më të zeza të historisë kombëtare, për nga numëri i të masakruarve shqiptarë me një rast dhe në një vend, por edhe për nga tradhëtia e udhëheqësve komunistë shqiptarë, të cilët miratuan dhe bashkpunuan në ekzekutimin e kësaj vepre makabër dhe pastaj heshtën duke mohuar se madje kishte ndodhur një gjë e tillë. Këjo konferencë – që pritet të botojë të gjitha referatet në një botim të vetëm — duhet të shërbejë gjithashtu si një formë presioni e opinionit publik dhe në këtë rast, edhe nga studiuesit dhe ekspertët, ndaj autoriteteve shqiptare në Tiranë dhe në Prishtinë që krime dhe masakra si këjo, kudo në trojet shqiptare, të mos trajtohen më si tabu dhe që njëherazi ata të mos kenë frikë nga e vërteta për zbardhjen e këtyre krimeve.

Para më shumë se dy vitesh, Kuvendi i Republikës së Shqipërisë miratoi, “Ngritjen e Komisionit Hetimor për Hetimin e Fakteve, Rrethanave dhe Përgjëgjësive të Masakrës së Tivarit, 1945”. Nuk jam në dijeni nëse ky komision ka bërë ndonjë përparim ose nëse anëtarët e tij kanë patur ndonjë takim në lidhje me përgjëgjësitë që i ka caktuar Kuvendi shqiptar, në lidhje me këtë çështje. Shekulli i kaluar do të mbetet si një prej shekujve më tragjik për njerëzimin, kur të merret parasyshë numëri i njërzëve të pafajshëm që janë vrarë, në emër të idelogjisë komuniste. Konferenca e Ulqinit për Masakrën e Tivarit, në një mënyrë — po të konsiderohet heshtja zyrtare mbi këtë dhe krime të tjera të komunizmit – na sjell në mend se fatkeqsisht lufta e ftohët, të pakën në trojet shqiptare ende nuk ka marrë fund. Por na kujton gjithashtu se si komb i lirë tani, shqiptarët e kanë për detyrë të kujtojnë, jo vetëm ata të cilët 68-vjetë më parë kanë humbur jetën në Masakrën e Tivarit, por edhe viktimat e tjera të pafajshme të komunizmit, anë e mbanë trojeve shqiptare.

Mijëra të rinjët shqiptarë nga Kosova që u mobilizuan për të “luftuar” në frontin e luftës në veri të ish-Jugosllavisë, u masakruan në Tivar—për të mos u këthyer kurrë më pranë familjeve të tyre në Kosovë. Këta ndoshta ishin të parët ndër shqiptarët që përjetuan natyrën e vërtetë ç’njerëzore të komunizmit. Komunizmi ka vdekur, por trashëgimia e këtij sistemi dhe përjetësimi i gënjeshtrave të atij sistemi vazhdon, me pasoja të rënda për shoqërinë dhe kombin shqiptar, por edhe për vendet e tjera të Europës që kanë përjetuar të njëjtin fat.

Çka është kombi pa kujtesë? Ata të cilët e harrojnë të kaluarën, ka thënë fillozofi Xhorxh Santajana, janë të dënuar t’a përsërisin. Organizuesit dhe pjesëmarrësit, studjues dhe historianë nga të gjitha trojet shqiptare në Konferencën e Ulqinit mbi Masakrën e Tivarit, meritojnë falënderimet dhe mirënjohjen mbarëkombëtare për nismën dhe kontributin e tyre të çmuar për të kujtuar, duke hedhur sado pak dritë mbi atë krim, duke na kujtuar rishtas atë periudhë të errët të historisë shqiptare. Por njëkohsisht Konferenca mbi Masakrën e Tivarit, nënvijoi edhe rëndësinë e përgjegjësisë morale dhe profesionale që intelektualët dhe akademikët shqiptarë kanë në zhvillimin e debatit të lirë, në një shoqëri të lirë – duke na kujtuar ato që janë harruar, qëllimisht.

Historia e bujshme e arratisjes së tetë personave

April 1, 2013 by dgreca

Nga Raimonda Moisiu/

Ka ndarë vitet e rinisë me Ymer Dishnicën, Mikel Zavalanin, Safet Butkën, Koci Xoxen e dhjetëra ish-liceistë të Korçës së viteve ‘30 dhe ka përqafuar idealin e tyre për një Shqipëri të lirë. Ishte ndër të parët që u rreshtua në barrikadat e lëvizjes antifashiste, por do të zhgënjehej menjëherë kur ditët e lirisë do të binin në prangat e komunizmit. I ndarë përgjithmonë me miqtë e hershëm, do të merrte rrugën e arratisë për të ikur larg, sa më larg.
Ndërsa jeta e Refat Hysenit ndiqte këtë metamorfozë, duke ndërruar atdheun e dashur me Australinë e kontinentit të skajshëm, prapa do të mbeteshin kujtimet e fëminisë dhe përjetimet nga Kamenica ku kishte lindur dhe ishte burrëruar, të cilën nuk kishte dashur ta ndërronte me asgjë në botë. Më shumë se sfidë mbijetese, arratia për të, sikundër edhe për qindra të tjerë, ishte një lloj proteste ndaj diktaturës që pllakosi Shqipërinë pas Luftës së Dytë Botërore. Refat Hyseni u bë pjesë e atyre intelektualëve që me forcën dhe vitalitetin e tyre demonstruan haptazi të vërtetën se “Atdheu nuk kishte jetë, nuk merrte frymë”, se duhej diçka të ndryshonte për një shtrirje më të gjerë të sferave gjithëpërfshirëse të jetës, për atë ideal që ata kishin luftuar, për një të ardhme të brezave në vazhdim, për të hedhur themelet e një shteti demokratik. Ata duke u ngritur mbi terrorin komunist shprehen entuziazmin e tyre për “botën e ndaluar”, për botën jashtë mureve të Shqipërisë, “këtij shkëmb graniti”, siç e propagandonte ideologjia komuniste.
Nuk ishte thjesht një mospajtim me realitetin e ri që dominoi vendin pas çlirimit nga okupatori, po shumë më tepër nga kaq. Rebelimi i atyre që kishin qenë protagonistë të lëvizjes antifashiste, ish-shokëve të armëve e të idealit të liderëve komunistë, i atyre që u paraprinë zhvillimeve të rindërtimit, u bë opozita e parë që doli kundër rrymës së gënjeshtërt, hipokrite, vrastare. Të kryqëzuar përballë represionit të egër, ata duhej të rrezikonin për t’u arratisur. Për t’u larguar sa më larg mortajës që ripushtoi Shqipërinë pas luftës antifashiste.

Sfida për të mbijetuar
Kur u kthehet çasteve të arratisjes, Refat Hyseni, tashmë 85 vjeç, thotë se kanë qenë momentet më të vështira të jetës së tij. E zgjedhur si rruga e vetme për mbijetesën njerëzore, arratia për të ka qenë një sipërmarrje e jashtëzakonshme. Gjithsesi, shton ai, gjërat shkuan për mbarë e falë zotit gjithçka rrodhi pa shumë sakrifica. E bloi në kokë këtë vendim Refat Hyseni një ditë maji teksa punonte në oborrin e vet, aty në fshatin e lindjes, në Kamenicën e Korçës dhe shikonte drobitjen e nuses së sëmurë që nuk kishte me se ta kuronte. Vendosi spontanisht të ikë ndërsa shikonte nënën që me lot në sy vajtonte në heshtje se nuk kishte çfarë të gatuante për fëmijët e saj. E mblodhi mendjen top për këtë rrugë teksa përjetonte përbuzjen e shokëve të idealit, mënyrën si e flakën papritur e pakujtuar, duke i shkatërruar ëndrrat e së ardhmes. Duhej të ikte, të ikte, ndryshe duhej të zvarritej tërë jetën…
Ai mëngjes maji për të ishte shumë i rëndësishëm. Kishte pjekur në vetvete një vendim të rëndësishëm. Ndaloi për një çast punën, hodhi vështrimin rrotull dhe ja nguliti sytë malit të Kozelit, aty ku pas shpateve të tij ishte një botë tjetër, krejt tjetër nga ajo e njerëzve të tij. Andej duhej kaluar, për të prekur botën e lire, jetën e vërtetë me frymëmarrjen e lirshme…
Mendimin e fshehtë që vinte nga thellësia e shpirtit e diskutoi me vëllain e tij, Abedinin, e më pas me disa prej të afërmve e bashkëfshatarëve të tij. Pastaj me ta filloi të bëjë edhe planin. Me dorën e vet Refat Hyseni do ta përcaktonte gjithë itinerarin nga do të kalonin, duke saktësuar mirë çdo detaj e masë paraprake, çdo shteg e rrugëkalim. Mbi të gjitha duhej ta ruante sekret aventurën e rrezikshme

Ideatori i arratisjes
Refat Hyseni, ishte njeriu që ideoi arratisjen e bujshme. I lindur më 21 shkurt 1923 në Kamenicë të Korçës, bir i një familje atdhetare, do të bëhej i njohur në fillimin e viteve ‘50 për “tradhtinë” e pabesueshme të arratisjes bashkë me shtatë pjesëtarë të fisit të tij. Arsimin e hershëm e kishte kryer në qytetin e Ersekës, ku aty ishte miqësuar e ishte bërë shokë ideali me vëllain e gjeneralit komunist, Petrit Dumes, dëshmorin, Baki Dume. Prej këtej vazhdoi studimet në Shkollën Teknike të Korçës, e cila ishte nën një strehë me liceun francez të asaj kohe. Aty jeta e tij do të merrte një dimension të vrullshëm. Kontakti dhe shoqëria me mjaft nga liceistët me ide përparimtare për kohën si Ymer Dishnica, Enver Hoxha, Mikel Zavalani, Safet Butka, Koçi Xoxe etj., do të krijonin te djaloshi nga Kamenica ndjenjat e një të riu që aspiron shumë për atdheun e vet. Njohja dhe krijimi i familjes me bashkëshorten, Hanijen nga Viçani i Korçës, do ta bënte më të plotë jetën e tij. Strehën e tyre në fillim do ta krijonin në qytetin e Korçës. Po vetëm për pak kohë, pasi shtëpia në të cilën jetonin ishte e dajës së tij Zalo Famës, ish-prefekti i Zogut dhe si e tillë do të shënjestrohej nga forcat partizane, për t’u sekuestruar ndërkohë që banorët e saj do të degdiseshin në fshat. Do ta trondiste disi kjo Refat Hysenin, po si kohë lufte që ishte, do t’i nënshtrohej fatit pa kërkuar shpjegime tek ata që e kishin vënë përballë si nipin e zyrtarit të ish-mbretit. Gjithsesi, ndjenjat e tij atdhetare do t’i shfaqte në vazhdim duke ju bashkangjitur reparteve partizane që luftonin pushtuesin këmba-këmbës. Kështu deri në ditën e çlirimit. Pjesëmarrja në radhët e antifashistëve dhe diploma e shkollës së kryer, do t’i shërbente Refat Hysenit për t’u integruar në Forcat e Mbrojtjes së Atdheut, si ushtarak, në fillim toger e më pas me grada të larta. Si ushtarak do të shërbente në Vlorë, Berat, Tiranë, Kukës për disa vite me radhë, deri sa dikush do t’i zbulonte defektin në biografi, lidhjen familjare me ish-prefektin e Zogut. Do të mjaftonte kaq për t’u shpallur i padëshirueshëm për ushtrinë. Do të mjaftonte kjo që rrjedha e jetës së tij të merrte tjetër trajektore. Fillimisht e ulin në gradë, më vonë e liruan nga ushtria dhe e dërgojnë në fshat. Kjo shuplakë do të pasonte mandej me jetën e vështirë ekonomike, varfërinë në ekstrem, pakënaqësinë ndaj sistemit, diskriminimin klasor deri te përçmimi njerëzor që do ta bënin të vendoste arratinë, largimin një ditë e më parë nga realiteti represiv. Në këtë vendim padyshim kishin ndikimin e vet edhe disa ngjarje të kohës, siç ishin arratisja e shumë njerëzve, grupe-grupe dhe vendosja e tyre në vendet perëndimore.
Këto arratisje të bujshme si ajo e Ekrem Bardhës me familjen nga Kolonja, ajo e grupit të Ditar Kurtesit, “mitit” të arratisjeve, që për shumë se dy dekada, do t’i bënte “zbor” sigurimit shqiptar, duke dalë e hyrë shumë herë në Shqipëri, kishin tronditur nga themelet regjimin komunist. Refat Hyseni, ndër të tjera e kishte “dashuruar” jashtë mase figurën e Ditar Kurtezit, i cili hynte aq shpesh sa e kishin parë të bisedonte e të hante bukë me sharrëxhinjtë e Ballabanovës, Katundit, Treskës, Trebickës, Radovickës etj. Për njeriun e goditur pabesisht pse ishte i afërmi i njërit prej zyrtarëve të ish-mbretit, kishte qenë mbresëlënëse arratisja e grupit të Foto Bashos, ku plotë 85 vetë me mushkat të ngarkuara me sendet e shtëpisë kishin kaluar kufirin shtetëror ditën në diell.
Te këta shembuj Rifat Hyseni gjente forcën dhe sigurinë për vendimin e bujshëm. Rasti i tij do t’i shtohej kësaj historie që bënte fjalë për braktisjen fizikisht nga atdheu, për të mbetur të lidhur shpirtërisht me të tërë jetën…

Arratia, ankthi, shpresa
“Të ikim të shpëtojmë!”. Të parit që do t’ia bënte prezent vendimin e guximshëm, do të ishte vëllai i tij, Abedini, pastaj do të ulej shtruar me kushërinjtë Ahmet e Sali Hyska, Xhemal Ahmeti, Ali Rizai, Estref Aliu dhe në fund kur çdo gjë ishte pjekur do t’ia shpjegonte të shoqes, Hanijes. Megjithëse e sëmurë, ajo nuk i tha jo të dashurit të zemrës, atij që i kishte dhënë besën dhe i kishte falur zemrën. Dhe kështu një ditë maji bashkë me Refatin, Aliun, Rizain, Abedinin dhe Estrefin, marrin mushkat dhe shkojnë në malin e Kozelit, me pretekstin për të bërë dru. Aty përcaktojnë me detaje rrugën se nga do të kalonin kufirin, për në tokën greke. Kur kishin realizuar të gjitha masat, natën e 5 qershorit, duke u gdhirë 6 qershor 1954, të tetë, shtatë burra e një grua, lanë shtëpitë e morën udhën duke u ngjitur në fshehtësi të plotë shpatit të malit. Një sfidë i priste përpara. Prapa kishin lënë Kamenicën e dashur, njerëzit e të afërmit, kujtimet e viteve të shkuara dhe brengat e një jete të trishtuar. Pas kaq vitesh Refat Hyseni kujton me dhimbje çastet e ndarjes me nënën, e cila teksa i përcillte për larg qante nën zë dhe i uronte me fjalët e zemrës “Rruga diell!”. Deri te kufiri shtetëror me territorin e Greqisë u deshën dhjetëra orë rrugëtim nëpër errësirë, natën në shi. Çasti i kalimit të kufirit në zonën midis Nikolicës, Kozelit e Arrëzës së Devollit, ishte triumfi i parë. Aty të tetë bijtë e Kamenicës pushtohen me njëri-tjetrin, derdhin lot ankthi, shprese, malli, lamtumire, dhimbjeje për atë çka lanë pas. Me fytyrën e lotuar e të lodhur, hodhën sytë edhe njëherë andej nga kishin kaluar. Kishin ikur përgjithmonë! Po kjo nuk ishte gjithçka. Momentet e para në tokën e huaj merren në bisedë informative nga njerëzit e sigurimit të vendit fqinj. Prej aty do të nisin të tjera vështirësi…

Përballë mediave greke
Ikëm për të mbijetuar! Kjo ishte përgjigjja e parë e tetë të arratisurve nga Kamenica e Korçës përballë interesimit të mediave të vendit fqinj. Ka mjaftuar një lajm i thjeshtë për mbërritjen e tyre klandestinë aty dhe janë gjendur menjëherë përballë 60 gazetarëve grekë. Rrëfimet për ta vazhduan me orë të tëra. Ja si u përthye kjo ngjarje të nesërmen në gazetat greke…
Gazeta “Athinaiki”e 6 qershorit 1954, në faqen e parë, në rubrikën speciale, njëherazi me fotot e të arratisurve boton shkrimin “Tetë shqiptarët e ikur shpjegojnë arsyet e arratisjes”.
Ndër të tjera, në këtë shkrim nënvizohet “Të arratisurit e 6 qershorit janë tetë veta. Shtatë burra dhe një grua. Përpara gazetarëve grekë e të huaj ata shpjegojnë me detaje gjendjen e vështirë ekonomike, varfërinë, diskriminimin klasor që u bëhej nëpërmjet luftës së klasave, survejimin, internimeve, vrasjeve pa gjyq, shfarosjeve, burgosjeve politike e pa shkak etj.
Gazeta “Imerisia” e datës 8 qershor 1954, bashkë me foton e tyre, do të citonte në faqen e parë: “Shqiptarët e arratisur, të cilët kaluan kufirin duke u gdhirë 6 qershori, u paraqitën dje para televizionit, mediave greke e të huaj, të rrethuar nga 60 gazetarë duke shpjeguar për gjendjen që është në vendin e tyre dhe regjimin komunist. Ata janë: Ahmet Hyska, Refat Hyseni & Hanije Hyseni (bashkëshortët), Abedin Hyseni, Sali Hyska, Ali Riza Mydini, Estref Aliu dhe Xhemal Ahmeti. Të tetë janë me profesionin fermer dhe u dorëzuan në pikën ushtarake kufitare të fshatit Alevista. Gjendja e tyre ishte shumë e mjeruar. Ata u morën në mbrojtje dhe kujdesje nga autoritetet greke”.

Ditët e kampit
Të vështira e befasuese do të vijonin ditët e kampit ku grumbulloheshin të gjithë ata që futeshin ilegalisht në tokën helene. Njeriu që do t’u uronte mirëseardhjen dhe do t’i çonte aty ishte, Tosun Mehmeti, një bashkëfshatar i tyre antikomunist i zjarrtë, i arratisur disa vite më parë. Ai do t’i takonte aty me Abas Ermenjin, Zef Malajn, Luan Gashin, Gani Hamit Vlorën e disa hebrenj, një pjesë e të cilëve kishin mbërritur aty pas arratisjes nga vendi ynë. Ndër vizitorët e parë të huaj që i takoi ishte shefi i Sigurimit për Ballkanin, koloneli anglez, Hilton, i cili siç kujton Refati fliste një shqipe jashtëzakonisht të pastër dhe e njihte shumë mirë gjendjen në Shqipëri. Nën përkujdesjen e tij të tetë do të fillonin procedurat zyrtare të emigrimit.
E kështu, secili prej tyre, sipas statutit të të drejtave ndërkombëtarë për të ikurit nga vendi i origjinës, aplikuan për t’u larguar drejt SHBA-së dhe Australisë. Pesë prej tyre marrin miratimin për në Australi, duke u mbështetur edhe nga njerëzit e tyre që kishin në kontinentin e largët. Ndërkohë tre të tjerë u legalizuan për të emigruar në SHBA. Një jetë tjetër nisi për ta. Po asnjëherë nuk u ndanë shpirtërisht me atdheun e tyre. Me shpresën se një ditë do të riktheheshin në Shqipërinë e rilindur, një pjesë e tyre ndërruan jetë në dhe të huaj.

Epilog i trishtuar
Kaloi një jetë larg, shumë larg tokës mëmë. Një pjesë ndërruan jetë në dhe të huaj. Të tjerët u bënë baballarë, gjyshër e madje edhe stërgjyshër pa e parë asnjëherë fytyrën e vendlindjes. Refati me bashkëshorten Hanije Hyseni aktualisht jetojnë moshën e tretë në Brisban të Australisë. Abedin Hyseni, i vëllai i Refatit krijoi familje jetoi, punoi derisa vdiq, duke lënë pas fëmijë, nipër e mbesa po në Australi. Po kështu edhe Ahmet Hyska, i cili mundi të rikthehej nga Australia vetëm në vitet e demokracisë. Teksa rrëfen për këtë epilog të trishtuar njeriu që ideoi këtë vendim të jashtëzakonshëm në fillimin e viteve ‘50 thotë se Ali Riza Mydini kaloi një jetë të tërë në SHBA, tani jeton në Tiranë, Sali Hyska në Australi ku edhe ndërroi jetë duke lënë pas pinjollët e tij. Po kështu Estref Aliu dhe Xhemal Ahmeti jetuan, punuan derisa vdiqën në SHBA. Ai thotë se së bashku me bashkëshorten kanë ardhur për herë të parë në Shqipëri pas 40 vjetëve. Kanë përjetuar një gëzim të papërmbajtur duke puthur edhe gurët e rrugës së Kamenices së tyre që u kishte munguar një jetë të tërë…
Kjo është historia e tyre. Historia e dhimbshme e njerëzve që merrnin arratinë për një jetë më të mirë, për t’i shpëtuar persekucionit të ferrit komunist…

Liceistët
Për herë të parë për idealet e lirisë ka dëgjuar nga goja e liceistëve të Korçës. Pikërisht në këtë periudhë Refat Hyseni ka qenë në kontakte të përditshme me emra të njohur të shoqërisë shqiptare të cilët do të linin gjurmët e tyre në formimin e tij. Në kujtesën e njeriut që pjesën më të madhe të jetës së tij e ka kaluar në Australinë e largët kanë mbetur emrat e Enver Hoxhës, Ymer Dishnicës, Mikel Zavalanit, Safet Butkës, Koçi Xoxes që në rininë e parë i shpalosën ëndrrën e lirisë. Metamorfoza, thotë Refati qëndron në tradhtinë që Enveri i bëri kësaj kauze të shenjtë.

RRUGA QË ZBULOI DORËSHKRIMET E RRALLA SHQIPE NË BIBLIOTEKAT GREKE

March 31, 2013 by dgreca

NGA GËZIM LLOJDIA*/

Ilo Mitkë Qafëzezi ,rruga që zbuloi korçari , dorëshkrimet e rrallë shqipe në bibliotekat greke .

-“Alipashamadha” -10.000 vargje 16 rrokësh shkruar nga Haxhi Shehret Delvina.

Në vetvete siç kërkon të shprehi rrodhana e gazetës është autobiografi e Ali Pashë Tepelenës ,një vepër e diktuar prej Ali Pashë Tepelenës i cili rrëfen atje gjithë historinë të mirat dhe të këqijat

-Dorëshkrimi 132 faqe i Gjergj Ikonom Beratit ,sekretar i Ismail Pasho Beut

-Dorëshkrimi 5000 vargje të Abdyl Saidit .

-Borshura :”Shqiptarë dhe e pastajmja e tyre “ botuar në Athinë në 1878 . Duhet të jetë broshurë politike citon gazeta, e shkruar në bashkëpunim me një profesor Thoma Pasko.

-Trimërita e Kapedan Mërkur Bua,origjinali ndodhet në muzeun e Torinos pranë shpatës s perandorit bizantin .Janë 4500 vargje ,16 rrokëshe ku një arbëresh i Elladhës himnizon kapedanin Mërkur Bua ‘stradiot-kordhëtar i shquar .

Duke vendosur në krye të rrodhanës gazeta jep një lajm të mirë ngase nga Bukureshti i vijnë dy copë :”Protopiri”, të Kavalliotit .

…….

Ilo Mitkë Qafëzezi shkruan gazeta ‘Drita” 26 Mars 1939 ,faqe 4 se javën e shkuar dhashë fjalën se do të ekspozonjë te libraria “Argus” dorëshkrimin shqip me alfabet elenisht të Abdyl Saidit do ti botojmë në klishe duke disa faqe duke bërë përshkrimin,historikun e tij dhe nëse ky dorëshkrim mundet të ketë lidhje e një proze shqip politike, e cila ka të bëjë drejtpërdrejte me besën e Prizrenit . Më tej I.M.Qafëze thotë:Të flasim për dorëshkrimin shqip:”Muhtarname”prej 5000 vargje I shkruar me shkronja elenisht të Abdyl Saidit pastaj edhe për prozën politike të Abdyl be Delvinës pas të cilit fjala vjen për Abdyl bej Frashërin me shokë thotë Qafëzezi. Ma do puna të përsërit se dorëshkrimin Muhtarname” ia kam hua zbulonjësit Abdulla Ferhati në Berat dhe prozën shqipe z Profesor Linos Politis të Bibliotekës Kombëtare të Elladhës .duke shqyrtuar kohën kur është ka rënë në gjurmë të këtij dorëshkrimi Qafëzezi shprehet se ka qenë mëngjesi i vitit 1938 kur miku A.Ferhati i ka dërguar një pusullë për zbulimin e një dokumenti shqip me rëndësi dhe në pusullë ai i kërkonte të mos shkonte në kala. Qafëzezi shprehet se ai atë momenti ishte duke punuar në bibliotekën e Shëmërisë së kalasë , për të kataloguar e inventarizuar e selektuar katalogët dorëshkrimet më ët vjetra që nga Kodex Beratinues (Ungjilli i Pashkës) e gjer te Autografi”Metafizika e Kavliotit “1750 me dy ungjill shqip të Grigor Gjirokastritit 1827,1858. Duke folur për marrjen e dorëshkrimit në Berat z Ilo shprehet për pasioni që ka zotëruar Z. Ferhati zbulonjësi i këtij dorëshkrimi dhe sipas Ilos ai vjen pas Hamdi Bushatit të Shkodrës që di të gjuaj me mbarësi dokumentet shqipe e shqiptare të vjetra të shkruara sipas tij nga shqiptarë myslimanë. Është i pari qytetar beratas ,thotë Ilo, që më shfaqi gëzimin me letër , kur këndoj vjet te Drita mbi dorëshkrimin shqip të Kostë Beratit 1765 .Duke shqyrtuar dorëshkrimin z Ilo thotë se që në syrin e parë ky dokument linguistik shqip ishte një fenomen, sepse dija me siguri që së paku vargje apo prozë fetare myslimane nuk ka qenë e lejuar të shkruhen veçse me abc arabe ose turqisht . Zbulonjësi na thotë I. M. Qafëzezi ,duke trajtuar kompetencën e transkriptimit ,pranuam hipotezën e z.Ferhati që vargjet do të jenë shkruar ja prej sheh Muhamet Kolonjës nga Labëria, apo të Sheh Azis Delvinës prej Hasan Zyko Kamberit , dhe se Abdyl Saidi është vetëm kopjuesi në vitin 1885.

Përshkrimi i dorëshkrimit/

“Në drekë të datës 10 korrik ma ka prurë zoti Abdullah dorëshkrimin shqip shkruar me alfabet greqisht “. Këtë dorëshkrim Ilua e merre me vete në Korçë. “E studiova mirë ,shprehet ai , dhe pasi transkriptova 1000 vargje nga të 5000 fletët , që kanë mundur të shpëtojnë duke krahasuar me “Qerbelanë” e Naimit , vepra del pra quhet ‘Muhtarname” vepër shqip-bektashiane ,shoqe e Handikasë që këndohet në teqe . Z. Ilo thotë se Abdyli e ka ditur mirë turqishten ka qenë poliglot,i gjezdisur njeri që zotëronte shumë gjuhë të huaja.

Dorëshkrimi i publikuar/

Dorëshkrimi përbëhet nga nga 230 fletë apo 460 faqe me 10,14,16 vargje tetërrokëshe ku secilës i mungojnë fletë.

Formati i dorëshkrimit është 17×10 .Data e shkrimit është 1885. Fillon Ego avdul saitis ,kjia egrafon artaneon .Në krye radhë dhe për fundi të kësaj flete quhen 4 myhur ,vula turqisht . Abdyl Saidi e ka pasur të shkruar defterin sipas mënyrës arabe nga djathta mbi të mëngjër shprehet z.Ilo.

Alfabeti shqip me germa elenisht i A.Sadidit i krahasuar me alfabetin smilar të Kostë Beratit ,Kavaliotit,Dh.Voskopojarit ,Grigor Gjirokastritit e të tjera na del një alfabet variant i bukur e të 4 linguistëve shqiptarë të qindvjetëshit XVIII e fillesë së XIX.

Nga shumë vargje të sjella në gazetën Drita 26 Mars 1939,faqe 4.

Ja një strofë e tij ;E gjec me Perëndinë,/sot për sot në këtë zaman/nuk ja gjen dot akranë/xhane vuxhut bëri kurban……

DORËSHKRIMI SHQIP

-I ndarë në 7 pjesë të lidhura secila me kapakë

-230 fletë që kanë secila nga 24 e 28 vargje (5000 e kusur vargje )

-dorëshkrimit shqip të 1885 dhe Abdyl Beu nga Delvina i prozës politike që zbulua në Athinë

Kurse Gazeta “Drita” e 15 marsit te viti 1939 ka përcjell një lajm që përmban interes për studiuesit e shqipes . Gazeta në kronikën e reporterit I. M. Qafëzezi shkruan se dorëshkrimi :I ndarë në 7 pjesë të lidhura secila me kapakë,230 fletë që kanë secila nga 24 e 28 vargje (5000 e kusur vargje )dorëshkrimit shqip të 1885 dhe Abdyl Beu nga Delvina i prozës politike që zbulua në Athinë . Në kronikë përmendet edhe emri i një ndër krijuesit e shuar dhe fetarit bektashian Ali Tomorri, patrioti që shkoi deri në Egjipt për të siguruara libra për shkollat shqipe .Duke cituar këtë material mund të themi se lëvizja bektashiane ka qenë një faktor kryesor në Lidhjen e Prizrenit . Baba Alush Frashëri hapi teqenë malore në Frashër. Flitet se nga koha e Nasibi babait një gen i shqiptarizmit,filloi të lëviz tek dervishët e teqesë. Ky gen sa erdhi ,por u forcua duke u ruajtur i shenjtë tek dervishët pasardhës. Numërohen të këtij geni të shqiptarizmës i përkasin :Baba Alushi, Baba Abedini, Baba Mustafai, Baba Shemja. Njihet dhe një kryegjysh botëror që i përket derës së teqesë së Frashërit. Baba Abazi,që u martirizua në dyert e shenjta të kryegjyshatës botërore. Baba Alush Frashëri,ishte një patriot, që ushqeu ,shqiptarizmin gjatë gjithë kohës së ndritshme të përndritjes tonë kombëtare..Baba Alush Frashëri është organizatori i disa mbledhjeve të rëndësishme ,për fatin dhe çështjen shqiptare,që u mblodhën në drejtimin e tij dhe të Abdyl bej Frashërit në teqenë malore të Frashërit. Baba Alush Frashëri ,ka vendosur në dispozicion të Lidhjes së Prizrenit një shumë të hollash,nga të ardhurat e teqesë për ti përdorur për realizmin e qëllimeve të Lidhjes. Baba Alush Frashëri dërgoi në këtë qytet dervishin e tij, Adem Vehxhin duke e graduar baba. Dërgimi në Prizren, aty nga viti 1877,një vit përpara aktit final të lidhjes është fakt i pakundërshtueshëm,që tregon se baba Alushi e kishte paracaktuar vendin,pra qytetin dhe kohën kur do të mbahej kuvendi i lidhjes shqiptare. Adem Vehxhi,ndoqi të gjitha udhëzimet e Baba Alushit,kur u realizua lidhja në Prizren,nga shqiptarët e mirë.

Pjesë nga kronika

Dorëshkrimi shqip –bektashian i Abdyl Said it .Kjo pasuri që drithëron shqiptarët sipas medies në fjalë nuk po ekspozohej dot tek libraria Argua e kryeqytetit sikundër u paralajmërua tek ;Drita; e së dielës për arsyen që pason . Meqenëse dorëshkrimi në fjalë shprehet korrespodenca e gazetës , do të bëhet pronë e Ministrisë së Arsimit ,ka qenë në pjesën më të madhe tepër i katërruar dhe tani rregulluar prej të nënshkruarit :I ndarë në 7 pjesë të lidhura secila me kapakë ka nevojë të ruhet me shumë kujdes sikurse çdo dorëshkrim tjetër i vjetër . Disa miq t mëdhenj të këtyre arkivave dhe veçanërisht “Drejtoria e ‘Dritës” e pan mynasyp të mos e ekspozojnë dhe në vend të kësaj të bëjnë një gjë tjetër më të mirë dhe të marrë anë bota shqiptare në të shijuar të dorëshkrimit e sidomos në të shfaqur mendimin ata që u mundet , përsa i përket Baba Ali Tomorit .Gazeta në fjalë me koripsodencën e I. Qafëzezit shkruan se në të ekspozuar nuk do të ish e mundur të paraqiteshin veç 7 fletë të së shtatë pjesëve të dorëshkrimit që përmban 230 fletë që kanë secila nga 24 e 28 vargje (5000 e kusur vargje ).

Drejtoria e ‘Dritës’ morri përsipër në klishe disa nga këto fletë së bashku me një artikull 4-5 shtyllash të së dielve të ardhshme ,me anë të së cilit do të kërkojmë për të mirë për gjuhën dhe historinë ,të bisedohet dhe të vendoset .Ai është një dhe vetë një person Abdyl Saidi i dorëshkrimit shqip të 1885 dhe Abdyl Beu nga Delvina I prozës politike që zbuluam në Athinë ,siç u njoftua tek “Drita: e 12 Marsit .I.M.Qafëzezi .

ILO MITKË QAFËZEZI DHE ZBULIMI I DORËSHKRIMEVE

Ilo Mitkë Qafëzezi është kthyer në Korçë nga Athina ku kishte bërë një sërë zbulimesh në dorëshkrime shqip e në bibliotekën e Kamura të kryeqendrës greke . Setenca e këtij shqiptari të mira ka qenë shprehja e tij thënë gazetës në fjalë:

”Njeriu sa ka shpirt ndër dhëmbë duhet dhe diç të punojë”.

Sipas Z. Ilo ,bibliotekat e Athinës duhen shënuar si çerdhet më të begata për kërkime studime shqiptare , historike,letrare. Flitet për nj zbulim që ai ka bërë për:

1-Një dorëshkrim prej 12 fletësh, bërsi anonim ,rrënjë origjinar nga fshatrat e Pogonit.

2-Një varg fjalësh shqipe në një dorëshkrim autograf të Dhaskal Thanas Paskalidhës i akademisë Mauricion të ditëvet të Ali Tepelenës në Janinë . Ky dorëshkrim titullohet : ”I Arheoloja ton Alvaniton me 37 fletë i mbetur pa ju dhënë fund.

3-Në Ethniki Vivliothiki prej koleksionit të pasur të revistës :“ Nea Ellas” të Zavirës ,shënohet me siguri ndodhja e një dorëshkrimi shqip në manastirin e Shën Gjergjit të Limbozit me datë 1750 domethënë dorëshkrim,që thyen rekordin vjetërsie shkrimi të toskërishtes si i shkruar 18 vjet përpara dorëshkrimit të Kostw Beratit dhe 20 vjet përpara Protopirisë së Kavaliotit . Ky dorëshkrim sipas kësaj gazetë gjendet tek Manastiri ën fjalë dhe jo në Athinë.

DOKUMENTA QË ILO MITKË QAFËZEZI ZBULOI

Ilo Mitkë Qafëzezi ky korçarë i shquar në këtë periudhë ka punuar intensivisht duke transkriptuar , duke zbuluar dorëshkrime të cilat janë dorëshkrime shqipe të shkuar në gjuhë të ndryshme por që për fatin tonë gjendeshin nëpër biblioteka të huaja. Ndër këtë kontribut të Ilo Mitkë Qafëzezi janë dorëshkrimet e mëposhtme qe i ka gjetur në shtetin helenë .

-“Alipashamadha” -10.000 vargje 16 rrokësh shkruar nga Haxhi Shehret Delvina.

-Dorëshkrimi 132 faqe i Gjergj Ikonom Beratit ,sekretar i Ismail Pasho Beut ,një burrë më ditur ië t mirë sipas kohës.

-Dorëshkrimi 5000 vargje të Abdyl Saidit .

-Broshura :”Shqiptarë dhe e pastajmja e tyre “ botuar në Athinë në 1878 . Duhet të jetë broshurë politike citon gazeta, e shkruar në bashkëpunim me një profesor Thoma Pasko.

-Trimëritë e Kapedan Mërkur Bua,origjinali ndodhet në muzeun e Torinos pranë shpatës s perandorit bizantin .Janë 4500 vargje ,16 rrokëshe ku një arbëresh i Elladhës himnizon kapedanin Mërkur Bua ‘stradiot-kordhëtar i shquar .

Duke vendosur në krye të rrodhanës gazeta jep një lajm të mirë ngase nga Bukureshti i vijnë dy copë :”Protopiri”, të Kavalliotit .

*Master.Anetar i Akademsie Evropiane te Arteve