Histori – Page 669 – Dielli

Kontributi i patriotëve të Armenit në pavarësinë e atdheut

February 15, 2013 by dgreca

Nga Shpresim Kasaj/

Fshati Armen është një fshat me peshë e me një zë të veçantë në historinë e luftërave për liri të krahinës së Vlorës e të gjithë Shqipërisë.Gjatë gjithë etapave të historisë, ky fshat ka nxjerrë nga gjiri i tij djem e burra të shquar, si për penë e mendje, ashtu edhe për dyfekë e trimëri, që janë radhitur me burra të shquar të Vlorës dhe i kanë dalë zot vatanit në stuhitë dhe rrebeshet e kohërave. Në ndonjë periudhë të historisë, ata kanë dalë edhe në udhëheqje e drejtim, si në Luftën e Vlorës më 1920, ku Osmën Haxhiu e Sali Bedini ishin: njëri kryetar e tjetri anëtar i Komitetit të Mbrojtjes Kombëtare që udhëhoqi këtë luftë.

Burra të shquar të Armenit e gjurmët e tyre në historinë kombëtare i gjejmë që shumë herët, por për të mos dalë jashtë objektit e temës së kësaj fjale të shkurtër, do të përqendrohem te periudha e pavarësisë.Lufta për autonominë dhe pavarësinë e vendit nuk filloi dhe mbaroi për një vit, as për dy, tre apo katër vjet. Për të arritur pavarësinë u deshën vite të tëra lufte e përpjekje me penë dhe me pushkë. Ajo është së pari lufta me penë e mendje e rilindësve tanë dhe, më pas e kryengritjeve me armë të popullit tonë trim. Siç dihet, rilindja filloi që në vitin 1845 me botimin e “Evetarit” të Naum Veqilharxhit e të gramatikës së Kristoforidhit, por ajo mori hov të madh pas Lidhjes Shqiptare të Prizrenit.

Kjo lidhje ishte përpjekja e parë për të krijuar një shtet shqiptar në të katër vilajetet, pas 450 vjetësh robëri. Kjo lidhje krijoi degët e saj në të gjithë Shqipërinë Etnike. Kryetari i Lidhjes për Vlorën ishte Mustafa Pashë Vlora, xhaxhai i Ismail Qemalit me Musa Bodon, Odhise Kasnecin e Nikollë Konomin. Pas shtypjes së Lidhjes nga turqit, Lufta filloi të organizojë në fushë të librave shqip për të zgjuar ndërgjegjen kombëtare që nga viti 1883, në Vlorë dhe fshatrat e saj filluan të vijnë libra shqip në mënyrë të fshehtë. Në vitin 1900 krijohet një plejadë e tërë me patriotë vlonjatë që lidhen me njëri-tjetrin e punojnë për mësimin e shkollën shqipe si: Musa Cakërri, Mulla Xhaferr Drashovica, Hamit Lumi, Koli e Kristo Karbunara, Dush Strati, Todi Lubonjari, Aristidh Ruci, Jani Minga, Elmaz Xhaferri, Leonidha Naçi, etj. Këta sillnin e shpërndanin libra shqip nga Shoqëritë Patriotiko-Kulturore të Stambollit, Bukureshtit, Sofjes e Kajroa dhe ua mësonin po fshehtas bashkëqytetarëve e bashkëfshatarëve të tyre.

Në këtë veprimtari patriotike u përfshinë edhe disa patriotë armenas si: Hasan Harizi, Hasn Sulo Skënderi, Muhamet Hasimi, Cane Durka, të cilët u burgosën në Kalanë e Beratit e më pas në atë të Janinës ku Hasan Harizi e Hasan Suloja vdiqën prapa hekurave duke u bërë martirë të shkronjave shqipe. Këta patriotë armenas u lidhën me Todi Lubonjarin, një karvanxhi korcar që banonte në Lubonjë të Armenit dhe transportonte me mushka qymyr nga dushqet e Tërbacit për në Vllahi e Rumani dhe sillte që andej libra shqip të shoqërisë së Bukureshtit. Në një letër, Jani Vruho e përgëzon atë për përhapjen e abetareve në Armen e Treblovë, gjithashtu ndikim te patriotët e Armenit pati Afëz Biçaku nga Drashovica që kishte qenë në Stamboll me Mulla Xhaferr Drashovicën, mësuesin e djemve të Ismail Qemal Vlorës. Afëz Biçaku jepte mësim fshehtas në Peshkëpi, Penkovë, Lubonjë dhe Armen. Kjo punë, mori karakter më të organizuar, pas krijimit të dy klubeve patriotike “Lumi i Vlorës” dhe “Labëria”.

“Lumi i Vlorës” u krijua në vitin 1900 nga Hamit Lumi (Çela). Ndër anëtarët e parë gjejmë edhe emrin e një armenasi. Ja konkretisht lista e anëtarëve të parë të këtij klubi: Musa Çakërri, Dush Strati, Elmaz Xhaferri, Ali Radhima, Jorgo Koleka, Muhamet Armeni, Kristo Karbunara dhe Harun Panajaja.

Në tetor 1908 u krijua klubi “Labëria” me kryetar Xhemil Bej Vlorën, sekretar Leonidha Naçin dhe arkëtar Muhamet Çobon. Kryetar Nderi i këtij klubi u zgjodh Ismail Qemali që ishte në Stamboll. Këto klube u bënë vatra të atdhetarizmit, jo vetëm për përhapjen e librave shqip e zgjimin e ndërgjegjes kombëtare, por dhe në mbrojtjen e të drejtave të qytetarëve që nëpërkëmbeshin nga nëpunësit turq. Kryesia e këtij klubi ndërhynte te kajmekami e qeveritarët lokalë për zgjidhjen e shumë problemeve që u dilnin bashkëqytetarëve të tyre. Në këto klube, përveç armenasve që përmendëm më lart si: Hasan Harizi, Hasan Suloja, Muhamet Armeni, Cane Durka morën pjesë edhe figura të tjera të shquara si Osman Haxhiu, Sali Bedini e Refat Aliu që patën një veprimtari të gjerë dhe u njohën nga afër e qenë bashkëpunëtorë të Ismail Qemal Vlorës. Le t’i marrim e të shohim një e nga një veprimtarinë e tyre:

Osman Haxhiu – ish njohur me Ismail Qemalin në Stamboll kur vazhdonte “Robert Kolexhe”. I ati i tij, Haxhi Muhameti, ish mik i familjes Vlora, i Syrja e Xhemil bej Vlorës. Ai kish marrë pjesë si delegat në Kongresin e Dibrës në vitin 1909 bashkë me Mehmet Seit Mavrovën, Hasan Sharrën, Abaz Nurin e Ali Asllanin. Haxhi Muhameti bekoi flamurin më 20 nëntor 1912 bashkë me Dom Nikollë Kaçorrin dhe at Marko Moçkën. I biri i tij, Osmani ish anëtar i Klubit “Bashkimi” të Janinës dhe më pas i Klubit “Labëria” të Vlorës. Ai mori pjesë në shumë takime me patriotë të ndryshëm ku flitej për autonominë dhe pavarësinë endnit. Ai mori pjesë në Kuvendin e Drashovicës së Korrikut më 1911 dhe mbështeti Memorandumin e Gërçes dhe hodhi idenë e luftës së armatosur kundër pushtuesit osman. Ai bëri fushatë për kandidaturën e Ismail Qemalit për deputet në Parlamentin Xhon Turk. Qe sekretar i prefekturës së parë të ngritur nga qeveria e Ismail Qemalit e më pas prefekt i Vlorës. Është i njohur aktiviteti i tij si organizator dhe udhëheqës i Luftës së Vlorës që është jashtë objektit të kësaj kumtese të shkurtër.
Sali Bedini, ishte anëtar i Klubit “Labëria”, bile një nga anëtarët aktivë të këtij klubi. Ai mori pjesë në një dërgatë që priti në Korfuz Ismail Qemalin në vitin 1908. për këtë dërgatë na flet Kristo Karbunara, sekretar i Klubit “Labëria” dhe nipi i Babë Dudë Karbunarës, firmëtarit të Deklaratës së Pavarësisë dhe “Mësues i Popullit”. Ja si shkruan ai: Më 1908 morëm një kartë se duhet të prisnim Smail benë në Korfuz. Elmaz Xhaferr Kanina na mblodhi e caktuam një dërgatë për ta pritur. Në këtë dërgatë bënin pjesë: Ahmet Durmish Xhafa, Qazim Kokoshi, Ibrahim Abdullahu, Jani Minga, Elmaz Xhaferri, Hamza Isai, Dom Mark Vasa, Osman Haxhiu, Sali Bedini, Toto Hosi, Todi Lubonjari, Laze Malo… shkruam në Korfuz me navell. Atje ndenjën dy netë e pritëm Smail beun që erdhi me vaporin “Lloid” në Vlorë Smail beu u prit si Krishti. Ai ish drita që na ndriçoi udhën tonë për të bërë Shqipërinë.” Në fillim të pranverës së vitit 1909, Muharrem Rushiti e Spiro Bellkameni erdhën në Mavrovë ku bënë takim me patriotët vlonjate, ku mori pjesë dhe Osman Haxhiu e Sali Bedini. Ja disa nga pjesëmarrësit e këtij takimi: Ibrahim Abdullahu, Alem Mehmeti, Dhimitër Qypi, Laze Malo, Hamza Isai, Osman Haxhiu, Sali Bedini, Isuf Rustemi, Hajredin Danushi, Osman Muka, etj.

Sali Bedini ishte pjesëmarrës edhe në Kuvendin e Drashovicës dhe, pas këtij kuvendi, ngriti çetën me luftëtarë armenas dhe bashkë me 150 luftëtarët e komanduar nga Ibrahim Abdullahu u hodh në Selishtë të Mallakastrës dhe luftoi përkrah luftëtarëve të udhëhequr nga Bektash bej Cakrani. Me Bektash beun, atë e lidhte, jo vetëm ideali i përbashkët, por edhe gruaja e tij, Qamileja që ishte nga Veizajt e Cakranit, fis i Bektash beut. Ja si shkruan për këto luftime gazeta “Liri e Shqipërisë’, që botohej në Sofje të datës 1911 të atij viti: “ Në fillim të gushtit, çetat u përqendruan në Cakran, ku Bektash bej Cakrani kishte përqendruar një fuqi të madhe. Me kryengritësit u bashkuan mjaft ushtarë shqiptarë që shërbenin si redif në repartet xhonturke. Me ta u bashkua dhe mësuesi i Cakranit, Thanas Floqi dhe ai i Kurveleshit, Shuko Dalipi. Në Cakran u zhvilluan luftime të ashpra me xhon turqit.” Sali Bedini mori pjesë në ngritjen e flamurit me shumë bashkëfshatarë të tjerë, si dhe në shumë ngjarje historike të zhvilluara më pas si Lufta e Vlorës ku ai qe një nga protagonistët kryesorë të saj, për të cilën nuk do të flas, sepse del jashtë temës së kësaj kumtese.

Refat Ali Kasaj. Është një patriot tjetër armenas, pjesëmarrës i ngjarjes së pavarësisë. Ai ishte mik i afërt i familjes Vlora. Ai, në vitet 1885 -1900 ishte qehaja “administrator” i familjes së Xhemil bej Vlorës dhe Syrja bej Vlorës, xhaxhallarë të Ismail Qemalit. Ky fakt është i konfirmuar edhe në kujtimet e Eqerem bej Vlorës, vëllimi 1 faqe 48. Kur flet për verimin që bënte familja Vlora në Bishan, buzë Vjosës, ai shkruan: “Aty, në Bishan, i ndihmuar nga mësuesi im, Don Luigji; unë kisha sajuar një kasolle me trungje që u ngjante atyre të udhëtarëve të parë. Atje kisha çuar pushkën, veshjet e kalorësisë, sallën e zagarët, të cilët në të vërtetë nuk ishin të miat, por të qehajait tonë, Refat Armenit.” Kjo familje fisnike e ndihmoi Refatin të mbaronte studimet e larta në Stamboll, të pajiset me dije shkencore e me një kulturë të gjerë. Përsëri është meritë e familjes së Vlorajve që ai punoi për dhjetë vjet në administratën e lartë të perandorisë ormane, në Stamboll.

Ai qe sekretar i Ministrit të Brendshëm, e më vonë i Kryeministrit të Perandorisë, Ferit Pashë Vlorës, bir i familjes Vlora dhe kushëri i Ismail Qemalit. Duke qenë në këtë pozicion, ai u njoh nga afër dhe u miqësua jo vetëm me Ismail Qemalin, por dhe me shumë personalitete të qeverisë dhe të parlamentit osman. Ai erdhi që nga Stambolli në javën e parë të tetorit 1908 për të përkrahur kandidaturën e Ismail Qemalit për deputet në Parlamentin Xhon Turk për Kazanë e Vlorës dhe Beratit. Së bashku me Osman Haxhiun, Sali Bedinin, Durro Shaskën, Alem Mehmetin, Ibrahim Avdullahun e Todi Lubonjari bënë takime nga data dy deri në gjashtë tetor në fshatrat e zonës sonë: Treblovë, Kocul, Armen, Karbunarë, Romës, Gorisht, Mallkeq e të tjerë. Kur ishte sekretar i Ferid Pashë Vlorës, ndikoi te kryeministri për të liruar nga burgu e amnistuar disa patriotë vlonjate të Klubit “Labëria” pas bastisjes së këtij klubi nga autoritetet lokale turke në qershor të vitit 1909. Shumica e anëtarëve të këtij klubi u arratisën në Korfuz, Brindizi e Trieste dhe disa u fshehën fshatrave. Disa që u zunë u burgosën nga Gjykata e Janinës me nga dy deri në pesë vjet burg. Po kaq u dënuan në mungesë dhe ata që u fshehën dhe nuk u zunë.

Nga relacioni i konsullit austro- hungarez Kraus, dërguar Ministrisë së Jashtme në Vjenë, më katër qershor 1909, mësojmë se: “lista e banorëve të Vlorës në bastisjet e fundit është si më poshtë: Elmaz Efendi Kanina, Ibrahim Abdullahu, Duro Shaska, Ali Beqir Velça, Musa aga Sharra dhe tetë banorë nga katundet fqinjë të Vlorës. Personat në fjalë i shoqëruan për në Janinë me urdhër të Shefqet Pashës për të dalë para gjyqit ushtarak në Stamboll. U arratisën për në Korfuz, Brindisi e Triste personat e mëposhtëm: Hasan Sharra, Shahin Haruni, Hilmi e Petref Risilia, Hamza Isai, Hajri Kreshpa, Bektash Efendi Cakrani, Hajredin Danushi, Ahmet Durmishi e Xhemil bej Vlora. Shumë prej këtyre të arratisurve u lidhën me Refat Armenin e ky, ndërhyri te kryeministri për lirimin e tyre. Këtë fakt e gjejmë në kujtimet e Leonidha Naços, sekretar i Klubit Labëria, të botuara në librin e Pr.Dr. Bardhosh Gaçes: “Lëvizja Kombëtare në Vlorë, 1878 -1912”, botimet “Toena”, Tiranë 1999. Ishte e natyrshme që Ferid Pasha do të ndërhynte për lirimin dhe amnistinë e tyre se ai i kishte bashkëqytetarë, miq e shok të tij dhe xhaxhanë e tij, Xhemil bej Vlora. Ai, megjithëse ishte kryeministër i perandorisë ishte shqiptar dhe zemra patjetër, do t’i rrihte për Shqipërinë dhe shqiptarët. Ibrahim Abdullahu që ishte një nga kryetarët e Klubit “Labëria” që ndërroheshin me rotacion, patriot i madh e bashkëpunëtor i Ismail Qemalit shkruan kështu në kujtimet e tij: Në Stamboll njoha mjaft shqiptarë që i shërbenin çështjes kombëtare si Feim Mezhgorani, Ferid Pashë Vlora, Ismail Qemali, Zihni Abaz Kanina, Shahin Kolonja, Azis Pashë Vrioni, Mehmet Pashë Tetova, etj.” Refat Aliu mori pjesë në ngritjen e flamurit së bashku me shumë bashkëfshatarë të tij si: Osman Haxhiu, Sali Bedini, Ramadan Armeni, Muhamet Hasimi, Halil Hodo, Mahmut Mersini, Cane Durkën, Meçan Tartarin, Brahim Harizin, Hamit Demën, Selim Xhaferrin e ndonjë tjetër. Ai mori pjesë e punoi në administratën e re të Vlorës të ngritur nga qeveria e Ismail Qemalit, në zyrat e prefekturës me prefektin Ahmet Durmish Xhafën e në zyrat e katundarisë me Ibrahim Avdullahun. Ai mori pjesë edhe në shumë ngjarje të tjera të rëndësishme që ndodhën më pas si në kuvendin e Βarçallasë, në Luftën e Vlorës, në Kuvendin Zakonor të Kuçit, etj, por nuk do të zgjatem të flas për to, pasi dal jashtë temës dhe objektit të përcaktuar, ngjarjeve të pavarësisë. Po kështu është i gjatë e pambarim aktiviteti atdhetar i shumë patriotëve të tjerë armenas, disa prej të cilëve u përmendën në këtë ligjëratë, por edhe i të tjerëve që nuk u përmendën dot sot, por do të jetë objekt i aktiviteteve të tjera të shoqatës sonë.

Lavdi paçin përjetë patriotët e Armenit, Vlorës e të gjithë Shqipërisë që kanë luftuar për pavarësinë dhe lirinë e atdheut në të gjitha luftërat!

SOT DITËLINDJA, “DIELLI” U BË 104 VJEÇ

February 14, 2013 by dgreca

104 vjet! Mbijetesa shekullore ua rrit krenarinë Shqiptarëve të Amerikës, të cilët e mbajtën gjallë këtë thesar të Kulturës Kombëtare, “Dielli “, që sot i mbushi 104 vjetë -15 SHKURT 1909- 2013- /

Nga Dalip Greca/

Gazeta më e vjetër e Botes Shqiptare, që vazhdon të botohet në Amerikë, Dielli,mbetet një monument i gjallë i gazetarisë shqiptare dhe i kulturës tonë Kombëtare, që sjell 104 vite histori të shqiptarëve të Amerikës. Në Gjoksin e Diellit ka shumë histori, ka dhe një cmim të tretë në konkursin e shpallur nga Organizata COMMON COUNCILL FOR AMERICAN UNITY, ku morën pjesë 1000 gazeta që botoheshin në Amerikë në gjuhë të huaja, por asnjë vleërsim nga shteti shqiptar, qoftë dhe simbolik. Në Kuvendin e ardhshëm të Vatrës, që mendohet të mbahet me 28 prill 2013, në përvjetorin e 101 të themelimit të Federatës, redaksia e Diellit do të kërkojë botimin si të përdyjavshme, për ta rikthyer në një periudhë jo shumë të largët në të përjavshme, për të realizuar kështu ringjalljen e plotë.

***

Gazeta më e vjetër e Botës Shqiptare, me emrin simbolik “Dielli” sot ka ditëlindjen, të premten, me 15 shkurt mbushi plot 104 vjet. Gazeta”Dielli” u themelua në Boston prej Shoqërisë atdhetare Besa-Besë dhe ka si ditëlindje datën 15 shkurt 1909. Më 11 mars 1912, mbasi shoqëritë shqiptare të Amerikës vendosën që të federohen në Vatër (dita zyrtare e themelimit të Vatrës 28 prill 1912, dita e njohjes nga Shteti i Massachusetts, 10 qershor 1912) Dielli u bë pronë e Federatës Panshqiptare të Amerikës Vatra dhe nisi të dalë dy herë në javë. Me 18 Nëntor 1914, Gazeta nisi të botohet tri herë në javë dhe më 9 nëntor 1915 u bë e përditshme nen drejtimin e Kostë Çekrezit. Natyrisht është kjo koha më e artë e Vatrës dhe gazetës së saj Dielli. Historishkruesit e Vatrës dhe të Diellit e kanë bërë tashmë publik faktin se Dielli erdhi si nevojë shpirtërore dhe informuese për shqiptarët e Amerikës në një kohë të vështirë.

Mëkëmbsi i Mit’hat Frashërit, i shumëdturi Hasan Dosti, është shprehur se “Vatra” dhe “Dielli” na zgjuanë iden’ e zjarrit e të dritës, që do të thotë flakë patriotizmi dhe rreze kulture. Këtyre simbolizmave u janë përgjegjur edhe realitetet”.

Kronika e lindjes së Diellit, është e njohur: Me mbylljen e gazetës “Kombi” të Sotir Pecit në Boston me 10 Janar1909, diktohej nevoja e një tribunë kombëtare për të luftuar për të drejtat e Kombit shqiptar, ndërkohë që ishte mbyllur tashmë dhe Albania e Faik Konicës. Kur qe hapur Kombi me 6 qershor 1906 numri i shqiptarëve sipas regjistrave të kohës ishte rreth 7 mijë,ndërkohë që kur u mbyll gazeta e Pecit, numri i shqiptarëve së paku kishte shkuar në dhjetë mijë. Pa gazetën kombi emigrantët shqiptar kishin mbetur si në shkretëtirë, në terrin e padijes e mosinformimit. Nevoja për një gazetë u bë më emergjente kur xhon turqit burgosën Dervish Himën sepse i gjetën Flamurin e Shqipërisë në gji dhe asnjë gazetë në Shqipëri nuk guxoi që të shkruante e ta mbronte atdhetarin nga frika e represionit turk. Atëhere Konica në Londër dhe Noli në Boston ranë në ujdi për botimin e një gazeta shqip në Amerikë. Deri në atë kohë dy patriotët nuk njiheshin përsafërmi me njëri-tjetrin, por ishin të njohur në distancë duke lexuar shkrimet e njëri-tjetrit në shtypin e kohës si dhe nga letërkëmbimi. Me përpjekjet e të dy kolosëve të mendimit shqiptar të asaj kohe u ndez ky kandil kombëtar, siç e cilëson ish editori Refat Gurrazezi, kandil që ndriçon ende edhe sot në SHBA falë kontributit të shqiptarëve të Amerikës.te plote do ta lexoni ne Diellin e printuar)

JA E VËRTETA E VARREZAVE GREKE TË 1940-1941

February 14, 2013 by dgreca

NGA ARBEN LLALLA*/

Në zbatim të marrëveshjes së bashkëpunimit, ndërmjet Shqipërisë dhe Greqisë për “kërkimin, zhvarrimin, identifikimin dhe rivarrimin e ushtarëve të rënë në luftën italo-greke t; 1940-1941, në Shqipëri filluan punimet për gjetjen e kockave.Kërkime do fillojnë në Prefektuat e Korçës e Gjirokastrës, respektivisht në Kalivaç të Pogradecit, Hormovë e Peshtani në Tepelenë si edhe në Peshkëpi e Poshtme të Gjirokastrës. Gjatë luftës italo-greke janë vrarë saktësisht 7.948, por nuk dihet sa janë vrarë në territorin e Republikës së Shqipërisë.

Sipas disa të dhënave vetëm ushtar grek që ishin nga ishulli i Kretës janë vrarë në Shqipëri 1.141 vetë. Një problem tjetër është se shumë ushtar u plagosën në Shqipëri gjatë luftimeve, por vdiqën nëpër spitalet ushtarake greke, besoj se edhe kockat e tyre Greqia do i kërkoj në tokën shqiptare.

Nga shënimet e ushtarëve grek që shpëtuan shkruajnë për tmerret e luftës dhe varfërinë e fshatrave shqiptar, shtëpi të rrënuar nga bombardimet. Ushtarët grek endeshin nëpër fshatrat shqiptar me të holla në dorë për të blerë diçka, por dyqanet ishin bosh. Ushtari grek Stadhis Goçina do të shkruante në shënimet e tij Paraja nuk ka asnjë vlerë në fshatrat shqiptar, dua të blej cigare, çaj, por asgjë smund të blej. Kërkova një pulë ta blej, pa e menduar se ku do e ziej, shqiptarët nuk mi morën të hollat pasi ma dhanë pulën.

Taqis Sisko shkruan: Ushtria greke në shumë raste kërkonte ndihmën e fshatarëve shqiptar për të prerë dru natën në pyje, me marrëveshje ose me kërcënime shqiptarët nga mosha 12-60 vjeç mblidheshin në mbrëmje në kampet e ushtrisë greke dhe nisesh në mal për të bërë dru. Nëse dikush largohej ai dënohej, Korça ishte larg dhe ishte i vetmi qytet afër këtyre fshatrave.

Nga shënimet e ushtarëve grek mësojmë se përball tyre ishte një armik i padukshëm, ai i urisë, i qindra fshatrave të braktisur, shtëpi me llamba vajguri. Për tu ngrohur ushtarët grek prishnin gardhet prej druri të shtëpive dhe prisnin pemët rreth tyre, shkruan ushtari Thanasis Caros.

Ushtarët grek nga shënimet e tyre thonë se nuk kanë patur problem për tu kuptuar me vendasit shqiptar sepse në ushtrinë greke kishte ushtar që vinin nga familjet arvanitase të cilët e dini gjuhën shqipe më mirë se greqishten. Leonidha Papadhima shkruan se në ushtrinë e tij kishte grek nga Greqia Jugore, ata vini nga familjet arvanitase, kështu nuk kishim probleme kur trokisnin në shtëpitë e shqiptarëve.

Dhimosthenis Zadhes shkruan se kishte një shok Tason i cili ishte nga fshatrat e krahinës së Sulit dhe ai gjithnjë e vinim përpara për të biseduar me shqiptarët. Shpeshherë shqiptarët habiteshin që Tasos e fliste aq pastër gjuhën shqipe.

Dhimitrios Lukatos shkruan për dy shqiptar që kishin dezertuar nga ushtria italiane dhe dëshironin të ktheheshin në shtëpitë e tyre. Atëherë thirrëm dy ushtar grek që dinin gjuhën shqipe sepse ishin arvanitas.

Sipas shënimeve të ushtarëve grek ata në përgjithësi janë pritur mirë nga vendasit, komunikimi i tyre ka qenë miqësor dhe siç del nga shënimet e tyre nuk kanë patur vështirësi në bisedimi sepse kishte ushtar grek që dinin shqip, vllahe dhe turqisht.

Lufta italo-greko e vitit 1940-1941 është një luftë e veçantë, ajo ka disa karakteristika unike të cilat këto karakteristika janë shfrytëzuar qëllimisht për të nxitur urrejtje dhe pengesa jo midis dy ushtrive luftuesve greke dhe italiane, por midis luftuesve grek dhe shqiptarëve të cilët ishin pothuajse indiferentë në fushëbetejat midis dy ushtrive. Ajo luftë ka veçantinë e saj sepse zhvillohej në një territor asnjanës, në vendin e një populli tjetër. Për çudi grekët ende e nxjerrin kartonin e kuq të ligjit të luftës fantazmë e cila nuk është zhvilluar asnjëherë midis grekëve dhe shqiptarëve. Ndërsa nga ana tjetër dy kundërshtarët Italia dhe Greqia kanë mbi 50 vite marrëdhënie të shkëlqyera, sikur nuk ka ndodhur asnjëherë ajo luftë midis tyre.

Për fat të keq lufta e vitit 1940-1941 midis Italisë dhe Greqisë është shfrytëzuar nga të gjithë qeveritë greke për të nxitur organizatat ekstremiste greke për aneksimin e jugut të Shqipërisë. Në vend që grekët të këndojnë këngët e mikpritjes të popullit shqiptar në atë luftë, ata këndojnë këngën e Motrës së Vogël Vorio – Epiriote që italianët ja dhuruan Shqipërisë. Por ushtarët grek të asaj lufte kanë lënë shënime të vyera ku tregojnë të vërtetën, mikpritjen e shqiptarëve të cilët u dhuruar ujë e bukë në dimrin e ftohtë.

Ndërtimi i varrezave kushtëzim dhe nënshtrim i Shqipërisë.

Nënshkrimi i marrëveshjes mes Shqipërisë dhe Greqisë për ndërtimin e dy varrezave të ushtarëve grekë në vendin tonë tregoji edhe njëherë se politikanët, ministrat, deputetët shqiptar u gjunjëzuan përpara presioneve greke për disa varre. Sot ndërtimi i këtyre varrezave na duket si diçka normale dhe e shenjtë, por grekët kanë arritur të ngrenë tezën për edukimin e brezave të ardhshëm grek se Shqipëria ka pushtuar Voriepirin(jugu i Shqipërisë) në luftën italo-greke. Të gjithë e dimë që po realizohen skenarë të tillë dhe heshtim, heshtim përpara tragjedisë që po na troket në derë. Nënshkrimi i marrëveshjes mes Shqipërisë dhe Greqisë për ndërtimin e dy varrezave të ushtarëve grekë në vendin tonë ishte vënë si kusht për ratifikimit nga ana e Kuvendit të Republikës Greke të MSA-së mes Shqipërisë dhe Bashkimit Evropian. Kushtin për bllokimin e MSA-së për shkak të ndërtimit të varrezave e ka deklaruar atë kohë ish-nënkryetari i Kuvendit të Greqisë Jorgos Surlas.

Lind pyetja: Çfarë kushti do të verë Greqia për pranimin e Shqipërisë në BE?

Mos po përgatitet terreni për shpalljen e autonomisë së Vorioepirit?

Përse Greqia nuk kërkon ndërtimin e varrezave të Ushtrisë Demokratike Greke (DSE) që udhëhiqeshin nga komunistët të vrarë në luftën qytetare 1946-1949 në territorin e Shqipërisë, në Malin Gramoz?

Rreth 10 mijë komunistë grek mund të jenë vrarë në Malin Gramoz

Në vitin 1946-1949 u zhvillua lufta qytetare në Greqi për pushtet midis forcave të djathta (IDEA) që ndihmoheshin pa rezerva nga Britania e Madhe, Sh.B.A. dhe forcave të majtat të njohura Ushtria Demokratike Greke(DSE) Në përfundim të kësaj luftës qytetare (1946-1949), u vranë 41.970 ushtarë të Ushtrisë Demokratike Greke që udhëhiqej nga komunistët, u dorëzuan 24.300, u kapën rob 23.950. U larguan nga Greqia për në vendet e Evropës, 70 mijë njerëz , pleq, gra dhe fëmijë.

Edhe pse të përçarë nga grindjet e brendshme, ushtarët e Ushtrisë Demokratike Greke(DSE) bënë një qëndresë heroike, por pa rezultat në malet e Vicit e të Gramosit, pak më në jug të kufirit me Shqipërinë. Edhe sot e kësaj dite, Gramosi ka një ngastër pa bimësi në terrenin e tij të pyllëzuar, ku ushtria mbretërore(IDEA) pati përdorur napalm, e para herë që ushtarët amerikanë mundën të vlerësonin efektet e kësaj lënde djegëse.

Ushtrija e majtë DSE e izoluar kishte përfituar ndihmë nga Shqipëria dhe vendet e tjera komuniste disa mushka me pushkë dhe dhjetëra topa. Strategjija e izolimit te forcave te Ushtrise Demokratike Greke në male ishte e gabuar dhe fatale. Ndërhyrja e aviacionit amerikan për asgjesimin e forcave të qëndresës ishte vendimtare. Forcat e djathta(IDEA) të mbretërisë greke kishin marrë nga aleatët e tyre Anglia dhe Sh.B.A ndihma ushtarake me vlerë 353, 6 milionë dollarë, ku hynin 159.922 armë të vogla dhe 4.130 mortaja e topa…

Pra, duke parë që gjatë luftës qytetare greke 1946-1949 janë vrarë në tokën shqiptare qindra apo mijëra ushtarë grek, atëhere pse qeveria greke nuk kërkon të ndërtohen varreza edhe për këta ushtarë që u vranë për ideologji dhe luftë për pushtet?!

Varrezat shqiptare të zhdukura në Selanik

Në shekuj Selaniku ka qenë i banuar nga shumë raca njerëzish si grekë, shqiptar, turq, çifut, sllavë etj. Të cilët kishin edhe varrezat e tyre në këtë qytet. Ligji grek përcakton që të vdekurit duhet të kenë varr të paguar nga familjarët e tyre. Kështu bashkësia shqiptare që për shekuj kishte jetuar dhe punuar në qytetin e Selanikut kishin varrezat e tyre në një kodër. Por në vitet 1974-1976 qeveria e asaj kohe greke urdhëroi që të zhdukeshin varrezat shqiptare dhe mbi ato varre të ndërtohej një lagje me banorë të gjallë. Sot ajo lagje quhet “TRIANDRIA”. Për çudi ende sot e kësaj dite nuk ka interesim nga qeveria shqiptare se ç’u bë me eshtrat e të vdekurve. Gjatë kërkimeve të mia historike në Selanik nuk gjeta asnjë dokumentacion që lagja Triandria kishte qenë varrezë e shqiptarëve. Në vitin 2003 ndesha në librin e Artë të Adresave të Selanikut një hartë ku si varrezë të shqiptarëve përcaktohej qendra Maqedoniko në lagjen e Neapolit. Por nga dëshmitë e njerëzve mësova se përpara kjo qendër kishte qenë varrezë e rumunëve dhe jo të shqiptarëve. E cila edhe kjo varrezë e rumunëve ishte prishur në vitet 1974-1976, me urdhër të qeveris greke. Për përcaktimin e saktë të varrezave të shqiptarëve në Selanik më ndihmoi djali i motrës së atdhetarit Avni Rustemit i cili në ato varreza kishte pasur varrin e prindërve. Në varrezat shqiptare në Selanik ka patur varrin edhe ish-kryeministri i Shqipërisë Hasan Bej Prishtina, eshtrat e të cilit u kthyen në Shqipëri në vitin 1976. Janë të vetme eshtra që nuk i zhdukën grekët gjatë prishjes së varrezës shqiptare. Po kështu një dokument për ekzistimin dikur varrezë e shqiptarëve në lagjen Triandria është botuar në Gazeta e Athinës në shtator të vitit 2002. Ku Shahin Qenan Mesareja nipi i gjeneralit turk me kombësi shqiptare Hasan Tahsin Pasha deklaron se varri i Hasan Tahsin Pashës ka qenë në varrezat shqiptare në Triandria në Selanik të cilat janë zhdukur. Gjenerali Hasan Tahsin Pasha ka shërbyer komandat i ushtrisë turke në Greqinë e Veriut. I cili më 26 tetor të vitit 1912 u dhuroi grekëve qytetin e Selanikut midis pretendimeve edhe të ushtrisë bullgari. Shteti grek mund të zhduki varrezat e çdo kombi jogrek, ndërsa Shqipëria duhet të nderojë ushtarët grek që janë vrarë në Shqipëri si pushtues në luftën italo-greke të vitit 1941.

*Historian

DEKLARATE E HISTORIANIT ARBEN LLALLA

February 13, 2013 by dgreca

Unë kam të dhëna të saktë për rreth 8.000 ushtarët grek, ku janë varre, mosha, nga ishin, grada ushtarake etj. Një problem tjetër është se shumë ushtar u plagosën në Shqipëri gjatë luftimeve, por vdiqën nëpër spitalet ushtarake greke, besoj se edhe kockat e tyre Greqia do i kërkoj në tokën shqiptare./

Historiani Arben Llalla, një njohës i mirë i marrëdhënieve greko –shqiptare reagon për numrin e ushtarëve grek të vrarë në Shqipëri gjatë luftës italo-greke. Ai thotë se sipas të dhënave zyrtare në Shqipëri janë vrarë 7.948 ushtarë. Të dhënave që disponoj unë vetëm ushtar grek që ishin nga ishulli i Kretës janë vrarë në Shqipëri 1.141 vetë. Unë kam të dhëna të saktë për rreth 8.000 ushtarët grek, ku janë varre, mosha, nga ishin, grada ushtarake etj. Një problem tjetër është se shumë ushtar u plagosën në Shqipëri gjatë luftimeve, por vdiqën nëpër spitalet ushtarake greke, besoj se edhe kockat e tyre Greqia do i kërkoj në tokën shqiptare. Nga shënimet e ushtarëve grek që shpëtuan shkruajnë për tmerret e luftës dhe varfërinë e fshatrave shqiptar, shtëpi të rrënuar nga bombardimet. Ushtarët grek endeshin nëpër fshatrat shqiptar me të holla në dorë për të blerë diçka, por dyqanet ishin bosh. Ushtari grek Stadhis Goçina do të shkruante në shënimet e tij Paraja nuk ka asnjë vlerë në fshatrat shqiptar, dua të blej cigare, çaj, por asgjë smund të blej. Kërkova një pulë ta blej, pa e menduar se ku do e ziej, shqiptarët nuk mi morën të hollat pasi ma dhanë pulën.

SADULLA ZENDELI DAJA NË AVENTYRËN ME DROJËN E NJË EMIGRANTI TË ”PA ATDHE”

February 13, 2013 by dgreca

Nga Sokol Demaku/Si rrallë kush në histori, si rrallë kush në këtë ruzullë tokësor, kombi ynë është shquar për një harmoni dhe për respekt mes njerëzve, por edhe për respekt kulture e tradite të tjetrit, për vlera humane. Ngase shekujt përplasen mbi të rrebeshe luftërash të gjata, zullumqar dhe grykës për rreth, ngase fqinjët dhe pushtuesit tanë ndër mote na u vërsulën për të na zhdukur si komb, ndaj në vetëdijen tonë nacionale u ngjiz ideja e madhe për komb dhe atdhe. Patriot dhe atdhetar në trevat shqiptare, të udhëhequr nja kjo ndjenjë magjike, udhëhoqën gjenerata të tëra drejt lirisë së atdheut. E kujtojmë kohën e sundimeve të ndryshme mbi truallin tonë, e kujtojmë luftën e paepur të patriotëve, rilindasve dhe padyshim, në ditët e sotme bashkëkohore, në vargun e madh të këtyre burrave, bën dritë edhe emri, jeta dhe vepra e poetit, pedagogut, mësuesit, poetit, shkrimtarit, leksikogtrafit dhe patriotit të madh Sadulla Zendeli -Daja. I lindur në fshatin Sërmnovë Gostivar më 3 qershor 1935. Shkollën fillore e ka krye në vendlindje dhe në Vrapcisht dhe gjimnazin, dega e ekonomisë, e filluar në Gostivar dhe e kreu në Strumicë. Pas kryerjes së shkollës u punësua drejtor i kooperativës ”Bukovik” në fshatin Sërmnovë. Pastaj punoi në Sipërmarrjen e Hekurudhave Shkup- dega në Gostivar. Si njeri inetlektual me ide përparimtare Daja që heret nisi aktivitetin e tij atdhetar duke iu kundërvenë në menyra të ndryshme pushtetit të atëhershëm i cili me cdo kusht donte t`i cbënte shqiptarët.

Vendlindja ishte e okupuar nga nacionalistët sllav, të cilët emigruan nga Kaukazi saktësishtë nga Mali dhe lumi Dnjestër dhe Dnjepëri për tu instaluar në tokat Arbërore. Në dilemën e bashkpunimit me ‘pushtuesit sllavë’ dhe largimit, kjo e fundit do të ishte zgjidhja. Zgjodha më të mirën e së keqes. Emigrova…! Përse…? Sepse ndryshe duhej të bëhesha spiun i vëllezërve të mijë atyre që mbanin kësulë të bardhë, atyre që donin flamurin shqiptarë, atyre që këndonin dhe kërcenin valle shqiptare, të burgosurve që për faji kishin dashurinë për Shqipërinë dhe trojet tona të shkëputura nga shteti amë, mësuesëve, mjekëve etj. E këtë nuk mundesha me e bërë, prandaj zgjodha edhe të keqen më të vogël duke emigruar nga vendi im i dashur nga ai vënd që çuditërisht gurët që mi vrisnin këmbët e zbathura më dukeshin të butë ”bash” sikur ecja mbi barin e njomë të vendlindjes sime të dashur! Vendosa të largohem kudoqoftë, në hënë, në ferr, veç në shtete sllave jo!

Pikërisht aktiviteti i tij prej atdhetari u bë halë në sytë e regjimit të atëhereshëm,e mu për këtë në vjeshtë te vitit 1966, Daja u shtërngua të lë vendlindjen dhe të kërkoj strehim në Suedi.

Fati më ndihmoi që të ma zbuste këtë dhimbje duke më çuar në Suedin nordike. Kam prekur tokën e ftohtë me besimin se ëndërra ime për arsim dhe liria e popullit tim do të realizohet.

Me drojen e një emigranti të ”paatdhe”do të nisja aventurën emigruese por me fatin e madh se do të isha një qytetarë i një shteti që mbasë njëmijë jetëve në vëndin tim, Suedia do të ishte e para në radhë.

Ditën e parë në qytetin Universitar Uppsala shkova në një stacion të autobusave urban, shoferi ish një djalosh i ri, më dukej i huaj, flokë zi dhe i pamshëm, me mikrofon lajmëronë udhëtarët për stacionin që vjen.” Lajmëroi sista station Gamla Uppsala: në suedisht, anglisht dhe….”Stacioni i fundit Uppsala e vjetër”, tha djaloshi. O zot,-thashë. Flokët e kokës mu ngritën përpjetë, emocionet nuk po i kontrolloja dot. Sa nuk fillova të qajë mes pasagjerve suedez, sigurisht do të më dërgonin në spitalin e të çmendurve Ulleråkessjukhus….! Nuk zbrita në asnjë stacion dhe shkova deri në stacion të fundit Askush nuk mund ta kuptojë këtë situatë duke e shpjeguar me të shkruajtur veç ……unë …. Nuk ka shkencë, që mund ta hedh në letër këtë emocionë. Ndoshta ka qënë një moment që ka ndikuar që unë ti besoj fatiti tim. Kur u ndal autobuzi djaloshi më tha në suedisht -Ku shkoni zotëri? Ky është stacioni i fundit.- E shikova… Mos je shqiptar o vëlla….? -i thashë ” O…. po unë jam shqiptar si jeni, ku shkoni a duani ndihmë…” – më tha. Sytë mu mbushën me lot…! Shkuam në qendër të qytetit Uppsala. E pyeta djaloshin pse informon pasagjerët edhe shqip?. Kemi të drejtë nga sipërmarrja të lamërojmë në suedisht, anglisht dhe një gjuhë që ne dimi ose gjuhë amtare, gjuhën shqipe e kam sjellë nga vendlidja ime, jam krenar për gjuhën time dhe hapi gjoksin kjo është gjuha e trashëguar nga të parët tanë me flamurin shqiptare me shqiponjën dykrenare me emblemën e Skënderbeut. -Djaloshi kish emigruar nga një fshat i malësisë së Gostivarit -tani i ndjer…përse ??!.

Takimi i parë me Suedinë ishte edhe takimi e sinjali se ëndërra ime për arsim dhe liria e popullit tim do të realizohet. Kjo ishte një vrull atdhedashurie nga dita e parë në Suedinë nordike. Që ditën që kam dalë nga Universiteti i Uppsalës dhe kam shijuar lirinë, rendin, urtësinë në këtë shtet skandinav i thash vetes: – Kjo ishte drita ime në mjegull, ti ndihmoj popullit dhe ky vend më frymëzoi…! Kur hyn në shpirtin suedez thellë, të japin forcë, fuqi, ide. Nëse hyn në shpirtin suedez gjen gjëra shumë të mira, kemi edhe ne shqiptarët gjëra shumë të mira dhe këtu bëhet pikëtakimi. Mos të ishte Suedia unë s´do të arrija këto rezultate. Dëbimi i shqiptarëve nga atdheu është i dhimbshëm, por kjo është një pasqyrë e jetës sonë, e punës sonë dhe e fatit tonë historik. Mërgimi në Suedi më bëri që të shkëputem nga mentaliteti ballkanik, të integrohem në shoqëri me një demokarci të lartë me një eksperincë të provuar, po kështu më dha munndësi të shmangem nga dioptria shkurtëpamëse.

Sadullah Zendeli – Daja, do të ishte ndër të parët mësues të Gjuhës amtare në Skandiavi, që nisi të përcjellë ndër bashkëkomasit, të rinjët, fëmijët mesazhet e ruajtjes dhe kultivimit të Gjuhës amtare, cultures dhe traditës shqiptare në mërgatë, veçanërisht në Skandinavi, aty ku kultura qytetare, respekti dhe zhvillimi i demokracisë kishin arriturë kulmin e zhvillim, e ndihej e domosdoshme që idetë demokratike, kultura e vendasëve, te respektoheshin me tolerancë e sidomos me kulturë të pasur shqiptare.

Daja thotë – erdha në mërgim, po si të flija i qetë! Çfar të bëja për kombin tim? Përveç profesionit bibliotekar u bëra edhe mësues dhe… mësuesi ka detyrë fisnike. Prandaj pa u vonuar bëra çmos që të hap tunele drite dhe të bëja edhe të pamundshmen që fëmijët tanë të mos e harrojnë gjuhën dhe atdheun. Si mësues nga 2 orë në javë i shtova në katër orë në javë. Paga mujore si shef i bibliotekave ish më lartë se paga e arsimtarëve në një diferencë goxha të madhe. Unë zgjodha të ndihmojë nxënësit, të ndihmojë bashkëkombësit e mi hallexhi e jo të pasurohem…! Nga këta nxënës sot kanë dalë 55 intelektual vetëm në Nybro, 30 të punësuar në lami të ndryshme, disa vazhdojnë vitin e pestë, katërt, tretë e me radhë po kështu edhe 30 nxënësit e qytetit Kalmar kanë dalë akademik të shquar disa punojnë në lami të ndryshme dhe disa vazhdojnë…. Universiteti në Uppsala në Sofje dhe në Borås, si dhe tre fjalorët themelorë më morrën një kohë prej 12 vjet Janë redaktuar nga dijetarë të leksikografisë suedeze dhe asaj shqiptare në Shqipëri dhe Kosovë, të botuar me financat e shtetit suedez. Kam patur një bashkëpunim të mirë me Shtëpinë Botuese Toena Tiranë, në disa krijime të disa librave për fëmijë në gjuhën shqipe. Që në hapin e parë në tokën suedeze mora inspirim dhe frymëzim dije nga qyteti i njohur universitar Uppsala, nga Universiteti i Sofjes dhe nga qyteti Borås dhe Getebotg i Suedisë. Dhe tashti kisha bagazhin atdhetar, përvojën arsimore suedeze, dashurinë këto më dhanë guximin për të hapur shkollën shqipe, të punojë pa u lodhur duke hartuar fjalor gjuhe apo studime gramatikore, se këto u duheshin bashkëkombasve… etj. Kontakti dhe respekti i bashkëatdhetarëve më bëri shumë të fortë, ata janë shtytja më e madhe që unë punojë dhe veprojë dhe këto më bëjnë më të fortë, por me mall … për vendlindjen…!

Pas diplomimit të shkollës së lartë të bibliotekarisë duhej të punësohesha. Zgjodha ishullin Öland. Më tepër e kam zgjedh si një ishull shqiptarë se kështu e paramendoja. Edhe shenjtorja Birgita (Härliga Birgita) e ka kështjellën këtu. Ajo kur ka shkua në Itali e gjeti një ishull si Ölandin. Ajo vdiq atje dhe mbeti atje. Përmendorja i është ndërtuar në këtë ishull aty afër shtëpisë verore, mbretrore. Motivi ka qënë se duke qenë larg atdheut, mërgimtarët tanë i pret pashmangshëm asimilimi i pjesëshëm ose ai i plotë, ajo që brengos çdo njeri në rrethanat e jetës jashtë atdheut eshtë ruajtja e gjuhës. Mendoja se detyra e seicilit intelektual ishte t´iu ndihmojë shqiptarëve në mërgim. Si vend për të jetuar zgjodha ishullin Öland.

Këtu është një nga urat më të gjata në Europë Këtë vend e zgjodha dhe e paramendoja si ishull shqiptar. Ky ishull më solli frymëzime…

-Ölandin më tepër e kam zgjedhur si një ishull shqiptare. I pata thënë vetës. Unë do të shkojë në një ishull. Deti Balltik i madh, sigurisht edhe një pikë e këtij deti të piqet me detin Adriatik. Kjo ishte ujëdhesa ime e Shqipërisë time, e formova kështu. Dhe këtu më lindën shumë frymëzime…Këtu është jeta ime është edhe shtëpia ime në Fërjestaden Nuk është vetëm shtëpi e flamurit dhe shqiponjës. Ajo është një bibliotekë e pasur që u shkruajtën mijëra fjalë shqip. Një shtëpi botuese dhe një shtëpi drite në ujdhesë. Më shumë kam botuar në suedisht, por edhe në shqip.

-Katalogu i librave në gjuhën shqipe dhe gjuhëve të tjera ballkanike në bibliotekat suedeze nga viti 1948 -1973, publikim i brendshëm. 142 Borås 1974.

-Punimi me titull Historia e shqiptarëve nga viti 600 p.e. -1973, publikim i brendshëm në bibliotekën e gjimnazit “Åkrahäll” Nybro 1975.

-Një seri tregimesh autentike të botuara në revistën “Besa” 1975.

-Autor i fjalorit të parë në Suedisht-Shqip me 17.000 fjalë të përdorimit të zakonshëm të zgjedhura e të përpunuara nga një fond prej 23.000 fjlaësh, dhe 33 faqe me fotografi tematike i botuar nga Enti për shkollim i Suedisë, Stokholm 1994.

-Fjalori i dytë Suedisht-Shqip me 28.500 fjalë të përdorimit të zakonshëm të zgjedhura e të përpunuara nga një fond prej 54.000 fjalësh dhe 33 faqe me fotografi tematike të botuar nga Enti për shkollim, -Stokholm 2004. Ky fjalor përdoret edhe si mjet pedagogjik-mësimor në shkollat shqipe në Suedi dhe në internet.

-Kam përpiluar një Gramatikë për klasën e parë deri në klasën e nëntë Botimet Toena, Tiranë 1998.

-Kam pëkthyer në suedisht librin për fëmijë të autorit Fatmir Toçi “Skënderbeu” Botimet Toena, Tiranë 1998.

-Një fletore pune “Gjuha jonë” nga parashkollorja për klasën e tretë Botimet Toena, Tiranë 1999.

-Fjalorë “Shqip-Suedisht” me rreth 30.000 fjalë, me të cilin kompletohet leksikografia e të dy gjuhëve asaj shqipe dhe suedeze, Botimet Lenanders Grafiska AB Kalmar, Suedi dhjetor 2011.

-Nga Shqipja në Suedisht Fjalor për fëmijë me rreth 1000 ilustrime, të autores Meri Toçi Botimet Toena, Tiranë 2011.

-Librin “Bota në pëllëmbë të dorës”, tregues i shteteve në formë të një atlasi gjeografik ku prezantohen 195 shtete ku hynë edhe Kosova me harta fakte, flamuj dhe ngjyra të këndëshme, Botimet Toena, Tiranë 2011.

-Një fletore pune “Gjuha jonë” nr 2 për klasat nga 1 – 6 Botimet Toena, Tiranë 2011.

-Po ashtu kam edhe librin “Ditari i dhimbjeve” një përmbledhje poezish Botimet Toena, Tiranë 2011.

-Kur kemi te bëjmë me përkthimin e autoreve suedez, ideja e një përkthimi vjen nga emri i autorit apo ajo qe le gjurme tek ju dhe qe ju shtynë te merreni me te?

Kam dëshirë të përkthej një libër për fëmijë nga një autor suedez i njohur si dhe një libër për fëmijë nga një autorë shqiptarë po ashtu i dëgjuar. gjithcka e kam planifikuar edhe autorët i kam zgjedhur por në një kohë të mëvonëshme ose kur ti do botojë do t’ja u tregojë.

Daja është i sinqertë dhe real. Thotë edhe këtë: -Koha më mungon. Atë kohë të lirë që kam nuk mjafton. Dëshirën që kam, më duket se as koha as mosha nuk do të më kursej të bëjë aq shumë sa unë kam planifikuar, por kjo është jeta e një emigranti shqiptarë 45 vite e 11 muaj më parë.

Daja edhe pse kishte probleme me shendetin, tani është i shendetshëm dhe duket shumë entuziast në punën e tij dhe thotë edhe këto fjalë nga koha kur lëngonte nga semundja:- ”Unë linda përsëdyti…”. Shpresojë se do të realizohen fjalët… fjalë të cilat i flisja si në ëndërr në kohën e semundjes në prani të mjekëve dhe miqeve të mi. Ajo ishte dëshira ime. Dhe përgjigjen që merrja nga mjekët: ”Zoti Zendeli do të shkruash edhe 10 fjalorë”- katër libra i bëra, më kanë mbetur edhe gjashtë!

Në janar të vitit 2013 iu dërgua për botim Shtëpisë Botuese Toena në Tiranë, Fjalori i parë Shqip-Suedisht me rreth 35.000 fjalë.

Fjalori i parë Suedisht-Shqip me 17.000 fjalë të përdorimit të zakonshëm, të zgjedhura e të përpunuara nga një fond prej 27.000 fjalësh, u botua për herë të parë më 1994, nga Agjencia Kombëtare Suedeze për Arsim (Enti për zhvillim i Suedisë). Autor i përkthimit dhe inkodimit është Mr.fil. Sadulla Zendeli Daja, Suedi, me redaktor Ullmar Qvick, Suedi, dhe Svijetllana Mihali, Shqipëri. Fjalori ka ndihmuar shqiptarët ta ruajnë me dashuri gjuhën amtare shqipe dhe të pengojë tjetërsimin e tyre gjuhësor.

Fjalori i dytë Suedisht-Shqip me 28.500 fjalë të përdorimit të zakonshëm, të zgjedhura e të përpunuara nga një fond prej 54.000 fjalësh, u botua më 2004 nga Agjencia Kombëtare Suedeze për Arsim (Enti për Zhvillim i Suedisë). Autor i përkthimit dhe inkodimit është Mr.fil. Sadulla Zendeli Daja, me redaktor Svijetllana Mihali, Shqipëri, dhe Dr.prof. Shefkije Islamaj, Këshilltare Shkencore dhe përgjegjëse e sektorit të Leksikografisë në Institutin Albanolgjik të Prishtinës.

Fjalori i tretë për fëmijë me titull Fjalori im i parë 4 gjuhësh: Shqip-Anglisht-Italisht, nga autorja Meri Toçi. Versionin Shqip-Suedisht e ka përkthyer Mr.fil. Sadulla Zendeli Daja. Botoi Toena, Tiranë, 2011.

Fjalorin e katërt Shqip-Suedisht, me rreth 35.000 fjalë, e boton Shtëpia Botuese Toena në Tiranë më 2013. Fjalori pasuron dhe barazon leksikografitë e të dy gjuhësve, suedeze dhe shqiptare, dhe plotëson zbrazti të ndjeshme për fjalorë të këtij lloji, në të dy leksikografitë. Ka karakter shkencor e normativ, dy kritere me vlerë për leksikografinë e mirëfilltë bashkohore, teorike e praktike. Ky projekt përmbush të gjitha kriteret mbi të cilat ndërtohen fjalorët dygjuhësorë bashkohorë.

Autori i kësaj vepre leksikologjike shumë të kërkuar është Mr. fil Sadulla Zendeli Daja, Suedi. Redaktorët e këtij fjalori janë: Dr.prof. Xhevat Lloshi, Tiranë, Dr, prof. Shefkije Islamaj, këshilltare shkencore dhe përgjegjëse e sektorit të leksikografisë në Institutin Albanologjik të Prishtinës, Mr. Dalina Gurra, Suedi, dhe Mr. Suzanna Holm, Suedi. Për konsultime profesionale një ndihmë të pakursyer kanë dhënë: Albanologu Ullmar Qvick, Norrköping, Drejtoresha e Përgjithshme e Shtëpisë Botuese Toena, Znj. Irena Toçi, Fatmir Toçi dhe Lavdie Cenmurati. Dua të falëndeeroj Zt. Tomas Eriksson dhe Kenny Lindberg për ndihmën teknike në punën time me kompiuter. Botues i Fjalorit Shqip-Suedisht është Shtëpia Botuese Toena në Tiranë. Me këtë rast, mirënjohjet tona më të përzemërta shkojnë edhe në adresë të Ambasadës së Suedisë në Shqipëri, në Kosovë dhe në Maqedoni, si dhe Ambasadës së Republikës së Maqedonisë në Suedi. Botues i Fjalorit Shqip-Suedisht është Shtëpia Botuese Toena në Tiranë.