Jusuf Buxhovi/

146 Vjetori i Kongresit të Berlinit

Kongresi i Berlinit i vitit 1878, i mbajtur nga 13 qershori deri më 13 korrik, shënon një ngjarje të rëndësishme, meqë nga rrjedhat dhe vendimet e tij do të ndikohen jo vetëm realitetet shoqërore të kohës, por edhe ato historike në përgjithësi, të cilat do të marrin kahun e krizave që do të vazhdojnë në forma të ndryshme për t´u kthyer deri tek ajo që mund të quhet planimetri e re gjeostrategjije dhe gjeopolitike. “Natyrisht se shkas për një zhvillim të tillë paraqitnin, në njërën anë, dobësimi i vazhdueshëm i Perandorisë Osmane, që nuk kishte si të përfundonte ndryshe veçse me rrënim dhe në tjetrën anë lindja e fuqive të reja, Gjermanisë dhe Italisë, që bënte të ruhej baraspesha e deriatëhershme ndërkombëtare.“

Ky ekuilibër u prish sidomos pas fitores së Rusisë mbi Turqinë në vitin 1877 dhe pas nënshkrimit të ngutshëm të Paqes së Shën Stefanit, në mars 1878, me ç´rast Rusia, nëpërmjet krijimit të shtetit të Bullgarisë po fitonte pjesën më të ndjeshme të Ballkanit dhe po dilte në Mesdhe.

Ishte më se e qartë se Bullgaria e madhe e Shën Stefanit nuk paraqiste tjetër përpos një dorë të djathtë të Rusisë, e cila kështu po realizonte ëndrrën e kamotshme për depërtim të thellë në Ballkan dhe për një hegjemonizëm në këtë pjesë nevralgjike të Evropës, pikërisht aty ku historikisht zhvillohej ndeshja midis Perëndimit dhe Lindjes dhe në njëfarë mënyre edhe mbaheshin çelësat e gjeostrategjisë botërore.

Paqja e Shën Stefanit me ato që solli, dridhi me të drejtë që të gjitha fuqitë Evropiane, të cilat nuk kishin si të mos përqendroheshin kundër realiteteve që solli ajo në planin politik dhe diplomatik. Kështu, Anglia, e cila kishte depërtuar thellë në Lindjen e Mesme dhe që edhe më tutje kërkonte shtigje të reja tutje Indisë, me një paqe të tillë, siç ishte ajo e Shën Stefanit, e detyruar nga Rusët, shihte se po i rrezikoheshin interesat vitale, veçmas ato që i kishte përcaktuar Paqja e Parisit e vitit 1856 dhe status quoja e saj. Ndërsa, Austro-Hungaria dhe Italia, sidomos kjo e para, me krijimin e shtetit të madh bullgar në Ballkan, kishte frikë të madhe se mos Rusia, pas një traktati të tillë, po ua mbyllte dyert të tjerëve në këtë pjesë të Evropës.

Pra, përpos shumicës së popujve të Ballkanit, që ishin të pakënaqur me Traktatin e Shën Stefanit, edhe fuqitë e mëdha, në krye me Anglinë, iu kundërvunë vendimeve të tilla. Bile, dukej se nëse Rusia do të vazhdonte të ngulte këmbë se paqja e Shën Stefanit ishte fjala e fundit e saj, atëherë nuk mbetej tjetër përveçse një luftë e pashmangshme midis Anglisë dhe Rusisë, në të cilën do të përfshiheshin edhe të tjerët. Për këtë arsye, u shtrua nevoja e ngutshme e një takimi ndërkombëtar, ku fuqitë e mëdha do të bisedonin shtruar për të gjitha çështjet, para se këtë ta bënin armët. Në këtë drejtim, Gjermania u tregua më e angazhuara dhe pothuajse mori përsipër që të gjitha ndërmjetësimet, qoftë të uljes së tensionimeve që u shfaqën, qoftë rreth përgatitjes së një kongresi të madh, ku përveç Rusisë dhe Perandorisë Osmane, Anglisë e Austro-Hungarisë, Italisë dhe Francës do të merrnin pjesë edhe përfaqësuesit e popujve, të cilët luftonin për pavarësi kombëtare, por që aty nuk do të ishin për të vendosur, por për të parë si do të vendosnin fuqitë e mëdha. Bizmarku, që kishte bërë aq shumë për unitetin dhe prosperitetin e shtetit të ri gjerman, tashmë gjendej para një detyre tejet të rëndë, që në njërën anë sa më shumë që të ishte e mundur t´i pajtonte të gjitha kundërshtitë dhe konfliktet në shpërthim e sipër midis fuqive të mëdha dhe në tjetrën anë, të minonte sa më shumë vendimet e Shën Stefanit, ku Rusia do të mbahej sa më larg Evropës, por që një gjë e tillë të arrihej pa ndonjë shqetësim të madh a luftë midis superfuqive.

Por, si të arrihej diçka që „Mishi të piqej e helli të mos digjej“, kur gjendja pas marrëveshjeve të Shën Stefanit ishte aq e nderë dhe e ashpërsuar njëherësh sa që shpesh dukej se qëllimi i tillë madje ngjante i paarritshëm. Vetë Bizmarku, që mori rolin e ndërmjetësuesit të shkathët dhe për këtë u mbiquajt edhe makler i madh, thotë se „Gjermanët nuk kishin ndonjë interes të drejtpërdrejtë në Ballkan a më larg, në një kohë kur edhe më tutje kishim probleme të brendshme, por gjithsesi ishim të shqetësuar se çfarë po ndodhte përreth nesh dhe mund të kishte ndikim te ne. Rusia ishte e thelluar shumë në Ballkan dhe kjo bëri që Austro-Hungaria disa herë të protestojë dhe filloi të nxiste Anglinë që të lidhnin një aleancë kundër Rusëve. Po ashtu edhe Italia, e cila po përgjonte se ç´ndodhte, po shqetësohej. Franca, megjithaqë parapelqente dobësimin e boshtit Vjenë-Berlin, edhe ajo tregonte interes për ato që ndodhnin dhe nuk pajtohej me gjendjen e re që të jetë me favore të njëanshme për Rusinë. Pra, ishte më se e qartë se fuqitë e mëdha do të rrokeshin keqas me njëra-tjetrën dhe kjo përleshje, dashur padashur do të përfshinte edhe Gjermaninë, e cila nuk ishte e interesuar të futej në ndonjë konflikt. “Prandaj, kush përpos nesh”, thoshte Bizmarku, “duhej ta merrte rolin e një pajtuesi? Ne ishim të vetmit që nuk kishim dorë në Ballkan dhe në Lindjen e Afërme. Neve pra na binte barra e përgatitjes së takimit të tillë, ku për herë të parë do të bisedohej që të mos ndodhte një konflikt midis fuqive të mëdha.“

Si e tillë, sipas shumicës së studiuesve të kohës, Gjermania njëmend ishte shteti më i përshtatshëm për ndërmjetësime të tilla, ndërsa Bizmarku politikani më energjik, i cili do të duhej të ndërmjetësonte midis ëve të elektrizuara.

Natyrisht se për të marrë një rol të tillë nuk ishte shumë lehtë, sepse, siç thotë Emil Ludvig, njëri ndër studiuesit më të mirë të Bizmarkut dhe të Kongresit të Berlinit, „Rrethanat atëbotë ishin të tilla që kërkonin një personalitet të fortë, i cili do ta gjunjëzonte në mënyrë diplomatike Rusinë dhe do të bënte që baraspesha e forcave prapë t´u shkonte për shtati atyre që ishin kundër Rusisë, gjë që e gjithë kjo duhej të bëhej me një diplomaci finoke. Këtë mund ta bënte vetëm Bizmarku“.

Kështu, periudha prej marsit të vitit 1878 e deri në qershor të po këtij viti, kur do të fillonte punimet Kongresi i Berlinit, nuk mund të ishte ndryshe përveçse përplot vlime diplomatike, ku përvijoheshin vijat e qarta të vendimeve që do të pasonin në Kongres. Bizmarku ishte figura kryesore e këtyre bisedimeve. Ky, me anën e kanaleve diplomatike bënte për-pjekje që t´i harmonizonte qëndrimet para se t’i fillonte punimet Kongresi. Nga të dhënat që mund të shihen, del se pas kërcënimeve të para të drejtpërdrejta midis Rusisë dhe Anglisë, që erdhën menjëherë pas nënshkrimit të Paqes së Shën Stefanit (në fund të marsit dhe në fillim të prillit) me ç´rast Rusia haptas hodhi poshtë propozimin e Anglisë për mbajtjen e një kongresi të ri pas Shën Stefanit, forcat e tjera përreth, si Austro-Hungaria dhe Franca filluan të ofronin rezoluta dhe propozime për kapërcimin e krizës që solli Paqja e Shën Stefanit. I njohur është, për shembull, propozimi i Austro-Hungarisë i 26 marsit të vitit 1878, që i ka bazat në Marrëveshjen e Rajhshtatit të vitit 1876 dhe Konventa ruse-austro-hungareze e 15 janarit të vitit 1877. Konventa ruse-austro-hungareze e vitit 1877, përveç të tjerash, parasheh që pas shkatërrimit të Perandorisë Osmane në Ballkan të krijoheshin shtetet e pavarura: Bullgaria, Rumelia dhe Shqipëria. Sipas burimeve gjermane, çështja e Shqipërisë së pavarur, sipas kësaj marrëveshjeje, është jo gjithaq e sqaruar, sepse zihen në gojë dy terma: vetëqeverisje dhe autonomi, të cilat i përdornin Andrashi dhe Goroshkovi.

Pra, ofroheshin zgjidhje, të cilat, në të vërtetë, kundërshtonin vendimet e marra pak më parë në Shën Stefan, por pa iu mbyllur rruga realiteteve të reja të krijuara pas Luftës ruse-osmane, e fituar nga Rusia, e cila, dashur a padashur, nuk mund ta kthente gjendjen ku ishte, pa iu dhënë njëfarë kundërshpërblimi Rusisë, por mendohej që ky shpërblim të ishte sa më i vogël dhe sa më i parëndësishëm në planin strategjik.

Në këtë kohë edhe vetë Rusia, e shtyrë nga gjendja e krijuar ndër-kombëtare, që do të mund të shpinte në një aleancë të re midis Anglisë, Austro-Hungarisë dhe Francës kundër saj, do të lëshojë pe në të mirë të pranimit të bisedimeve të drejtpërdrejta, duke treguar në këtë mënyrë se megjithatë, është e gatshme të heqë dorë nga Shën Stefani në dobi të faktorizimit të mëtejshëm të saj në sferën ndërkombëtare, si fuqi e pashmangshme e kohës. Shuvalovi, kryeministër rus, brenda një kohe të shkurtër vizitoi dy herë Berlinin, ku u takua me Bizmarkun. Më 9 maj të vitit 1878 dhe më 20 maj Bizmarkut iu ofrua besimi i shtetit rus rreth organizimit dhe mbajtjes së një kongresi ndërkombëtar, ku do të shqyrtoheshin çështjet që dolën pas Luftës ruse-turke. Kështu, më 22 maj Shuvalovi do të presë në Petersburg një delegacion anglez dhe kjo jepte të kuptohej qartazi se një kongres i tillë do të organizohej. Më 28 dhe 29 maj edhe Austro-Hungaria do të bëjë të ditur propozimin përfundimtar për zgjidhjen e çështjes lindore.

Punët, pra, po shkonin mbarë. Fuqitë e mëdha nëpërmjet kanaleve të shumta diplomatike dhe takimeve të njëpasnjëshme kishin përballuar atmosferën e kërcënimit me luftë dhe i afronin qëndrimet e tyre para se ato përfundimisht t´i hidhnin në tryezën e bisedimeve të Kongresit të Berlinit, që do të mbahej pas pak. Për vetë kongresin mbetej ratifikimi përfundimtar i marrëveshjeve dhe çështje të tjera që merreshin si anësore, e që nuk do të duhej të luanin ndonjë rol aq të madh, pa marrë parasysh rëndësinë që mund ta kishin më vonë.

Thelbi i marrëveshjeve ishte ky: Rusia duhej të hiqte dorë nga depërtimi i madh në Ballkan përmes Bullgarisë dhe se do të bëheshin përpjekje që Perandorisë Osmane nëpërmes status quo-s prapë t´i zgjatej jeta në pjesën Evropiane, ani pse ishte krijuar bindja se kjo nuk paraqiste tjetër veçse përpjekje për të fituar kohë të domosdoshme nga të gjithë për të vendosur se si do të mbushej hapësira që për pesë shekuj ishte mbikëqyrur dhe sunduar nga Perandoria e Bosforit.

Anglia në këtë drejtim ishte posaçërisht aktive dhe kërkonte që para se të fillonte Kongresi i Berlinit shumë gjëra të bëheshin të qarta, qoftë në raportet e saj me Rusinë, qoftë me Turqinë, si dhe me situatën në Ballkan. Kështu, më 30 maj, pas shumë ndërmjetësimeve të ës gjermane, asaj franceze dhe deri diku italiane, bëhet takimi i njohur midis Shuvalovit dhe lordit Solsberi. Në këtë takim historik Rusët përfundimisht do të dorëzohen dhe do t´i pranojnë qëndrimet dhe propozimet për modifikimin e Paqes së Shën Stefanit. Çdo gjë tjetër pas këtij takimi ishte formalitet, meqë rrugët e marrëveshjes tashmë ishin të hapura. Rreziku i konfrontimit midis Rusisë dhe Anglisë ishte kapërcyer.

Ishte më se e qartë se Evropa, për herë të parë, në një përbërje të tillë do të shqyrtonte çështje aq të rëndësishme, të cilat do t´i ndërrojnë raportet e kohës.

Më 3 qershor, gjashtë përfaqësuesit e fuqive të mëdha: të Anglisë, të Rusisë, të Austro-Hungarisë, të Francës, të Italisë dhe të Gjermanisë, morën ftesat për të marrë pjesë në Kongresin e Berlinit, i cili duhej të fillonte punimet më 13 qershor. Po ashtu, në këtë Kongres u thirrën edhe përfaqësues të shumë popujve, të cilët asokohe luftonin për pavarësi në Ballkan dhe në Lindjen e Afërme. Ata do të vinin në Kongres si vëzhgues.

Në Kongres nuk u thirrën përfaqësuesit e popullit shqiptar, e kjo as që mund të pritej, meqë ata në kuadrin e Perandorisë Osmane kishin tretmanin e milleti-osman, pra nuk trajtoheshin si kombësi, edhe pse kjo çështje tashmë kishte filluar të animohej nga një grup intelektualësh shqiptarë në Stamboll, por që nga Porta e Lartë ishte refuzuar me anatemën se diç e tillë çonte te rrënim i Perandorisë, ndërkohë që edhe kërkesat e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit e cila filloi tri ditë para se të fillonte punimet Kongresi i Berlinit, shprehnin përcaktimin e fortë për t’i mbrojtur tokat e tyre nga copëtimet, por jo kërkesën për një autonomi shqiptare brenda Perandorisë Osmane siç do të dalë më vonë, kur Lidhja do të konfrontohet me Perandorinë Osmane dhe me fuqitë e mëdha.

Me këtë rast gjithsesi se ka vend për një sqarim, që ka të bëjë me një paqartësi, që shfaqet në “Historinë e Popullit Shqiptar”, vëllimi i dytë, i botuar në Tiranë në vitin 2002, ku thuhet se “në Kuvendin e Përgjithshëm të Lidhjes të mbajtur më 1 korrik 1878, ishte kthyer nga Berlini edhe delegacioni shqiptar, i kryesuar nga Abdyl Frashëri, që kishte shkuar atje për t’u paraqitur Fuqive të Mëdha të mbledhura në Kongres peticionin me kërkesat e Kuvendit të Lidhjes së Prizrenit!”

Pavarësisht këtyre insinuatave me të cilat edhe sot manipulohet, megjithatë çështja e bashkimit të Shqiptarëve në një vilajet, si dhe ato për autonomi, që do të animohen gjatë kohës kur Lidhja do të ndryshojë kërkesat e veta nga ato të mbrojtjes se territoreve perandorake te autonomia, nuk mbeti si çështje e shurdhër, si thuhet shpesh. Përkundrazi, për vetë faktin se Perandoria Osmane tashmë i kishte ditët e numëruara, ndërkohë që telashet që linte ajo prapa, nuk mund ta përjashtonin edhe çështjen shqiptare, dashur a pa dashur disa nga fuqitë e rëndësishme Evropiane shtetin shqiptar kishin filluar ta projektonin si një faktor që do të përfshihej në sferat e tyre të interesave dhe madje në këtë plan edhe të punonin, siç do të veprojë Anglia, e cila do ta autorizojë Lordin Edmond Fitzmauricie, që në përputhje me artikullin XVIII dhe XXIII të Kongresit të Berlinit, Portës t´i kërkojë që të krijojë një Shqipëri autonome në një vilajet, që do të bashkonte vilajetet e Shkodrës, Janinës, Kosovës dhe Manastirit, që do të mbetej nën suzerenitetin e Sulltanit.

Në konferencën e Kostandinopojës më 20 prill 1880, para Komisionit Ndërkombëtar për Reformat e brendshme të cilat Porta do t´i zbatonte, Lordi Fitmauricie, deklaroi se fliste në emër të Lordit Beaconsfield, i cili porosiste se krijimi i një Shqipërie të fortë autonome është në interes të Evropës. Historiani gjerman Hanns Dieter Schanderl, në librin këtë e thekson si qëndrim të rëndësishëm me të cilin do t´i hapet drita e gjelbër shtetit të ardhshëm shqiptar. Schanderl, duke cituar një dokument të Forin Officit të 26 majit 1880, bën të ditur se Lordi Fitmauricie, gjatë takimit me ministrin e jashtëm turk, Sawa Pashën, do t´ia dorëzojë një memorandum me projektin e Shqipërisë si vilajet autonom.

Megjithatë, nga protokollet e mbledhjes së shtatë, të tetë, të dhjetë, të dymbëdhjetë dhe të trembëdhjetë, bie në sy se përfaqësuesit e delegacionit të Portës, Aleksandër Karateodor Pasha dhe Mehmed Ali Pasha, kur konkretisht u bisedua rreth zgjerimit të Malit të Zi dhe të Serbisë me territoret e banuara me Shqiptarë, por edhe kur u bisedua për kërkesat e Greqisë ndaj Epirit dhe të Thesalisë, flisnin në emër të Shqiptarëve dhe madje shfaqen edhe në rolin e mbrojtësit të tyre gjithnjë në përputhje me mandatin që edhe shqetësimet e tyre të trajtohen si të të gjithë shtetasve të tjerë të Perandorisë Osmane, pra si milleti-osaman, të cilët nuk dëshirojnë të bëhen pjesë e kusuritjeve midis shteteve të ndryshme. Nga ky këndvështrim duhet vënë në pah deponimet e përfaqësuesve të delegacionit të Portës së Lartë, siç ishte i Karateodori Pashës në mbledhjen e dhjetë kur ai do ta paraqesë qëndrimin e Portës rreth mospajtimit që Tivari t´i jepet Malit të Zi dhe për këtë ai përmend disa arsye pse kufijtë e Shqipërisë nuk duhet të ndryshohen. ”Porta nuk ka asnjë kundërshtim për Spican, por insiston se Tivari është shqiptar, se malazeztë aty mund të mbesin vetëm me dhunë, kundër vullnetit të popullatës shqiptare.” Ai përmend sulmet e vazhdueshme të ndërsjella mes Shqiptarëve dhe Malazezve dhe thotë se qeveria e tij ka marrë telegrame brengosëse. Edhe Mehmed Ali Pasha në mbledhjen e dymbëdhjetë, do të kërkojë që viset shqiptare Plava, Gucia dhe Tivari të mos shkëputën nga etnia e tyre dhe këtë e konsideron të padrejtë dhe shton se a nuk do të ishte më mirë të parandalohet që popujt e racave dhe të kulturave të ndryshme të vendosen pa ndonjë domosdoshmëri të madhe nën pushtetin e një race të jashtme? Për këtë arsye, ai kërkon që gjatë zmadhimit të territorit aktual shtetëror të Malit të Zi, këtij vendi t’i jepen vetëm territore, banorët e të cilave janë të së njëjtës racë, e kryesisht edhe të të njëjtit religjion si Malazeztë dhe jo territoret shqiptare. Sipas tij, do të ishte më e drejtë që nga ana e Shqipërisë Malit të Zi t’i jepen Kuçi, Drekaloviqi dhe rrjedha e Moraçës, deri te liqeni i Shkodrës, ndërsa në Turqi të mbeten qarqet shqiptare të Plavës dhe Gucisë, si dhe qyteti i Podgoricës, me një rajon të mjaftueshëm për mbrojtje. Me të njëjtat argumente kërkon që qyteti i Tivarit të mos ndahet nga Shqipëria. Tone të ngjashme kishte edhe paraqitja i Karateodori Pashës në mbledhjen e trembëdhjetë kur do të përkujtojë të pranishmit se Epiri dhe Thesalia nuk janë të banuar vetëm me popullatë greke, siç thoshin përfaqësuesi grek, ata rus dhe francez, por ka edhe të tjerë që kundër-shtojnë kalimin në shtetin grek dhe me këtë rast zë në gojë peticionet 15, 19 dhe 23, të dërguara nga popullata e këtyre viseve që tashmë gjenden në tryezën e bisedimeve, peticione këto që në regjistrin e letrave që i janë drejtuar Kongresit cilësohen si protesta të Shqiptarëve kundër copëtimit të trojeve të tyre.

Por edhe përkundër kësaj, se përmendet etnia shqiptare, por në të Shqiptarët përmenden si milleti-osman, historiani gjerman Petër Bartle konstaton se „Shqiptarët, jo vetëm që nuk u thirrën në Kongresin e Berlinit, ku vendosej edhe për fatet e tyre, por ata nuk patën as ndonjë mbrojtës të tyre, i cili sadopak do të fliste për ta“, që do të thotë se përfaqësuesit e Portës në Kongresin e Berlinit kishin mandatin që të flisnin për mbrojtjen e vilajeteve shqiptare që hapësira e tyre sa më pak t´u jepej të tjerëve, dhe këtë e bënin duke e theksuar edhe fjalën Shqipëri si tërësi etnike, por assesi që asaj nga aty t´i paracaktohej çfarëdo statusi autonom. .

Kongresi i Berlinit i filloi punimet zyrtarisht më 13 qershor 1878 dhe zgjati deri më 13 korrik të po këtij viti. Ai pati 20 seanca dhe gjatë tërë kohës punimet i mbajti në ndërtesën e Raihskancelarit në Vilhelmstrase. Nën udhëheqjen e Bizmarkut, në tryezën e bisedimeve u ulën: delegacioni i Anglisë, i prirë nga lordi Solsberi, delegacioni i Rusisë, i kryesuar nga Shuvalovi dhe Goroshkovi, i Perandorisë Osmane, i kryesuar nga Sadullah Bej dhe Mehmed Ali Pasha (Maxharr Pasha), i Austro-Hungarisë, i kryesuar nga Andrashi, si dhe delegacioni i Francës dhe ai i Italisë. Në Kongres morën pjesë gjithashtu edhe shumë përfaqësues të shtypit të kohës, vëzhgues dhe politikanë nga Gjermania dhe vendet fqinje. Për opinionin dhe për të pranishmit, me një interes të veçantë ishte pjesëmarrja e personaliteteve të larta, si e Goroshkovit, kryeministër rus, pastaj pjesëmarrja e kryeministrit të Anglisë Baconsfield, prezenca e ministrit të Punëve të Jashtme të Francës Velington. Nga përbërja e delegacioneve dhe e paraqitjes së tyre mund të shihej fare lehtë se këto ë që gjendeshin para një konflikti të armatosur (Anglia dhe Rusia), në Berlin kishin ardhur për të demonstruar edhe forcën politike dhe atë diplomatike. Ishte pra, më se e dukshme që përkundër bisedimeve paraprake, të cilat u zhvilluan gjatë dy muajve të fundit (në prill dhe në maj), megjithatë arena kryesore historike do të jetë në Berlin.

Sipas protokolleve origjinale të Kongresit të Berlinit, që në fillim të seancës së dytë pati njëfarë fërkime midis Anglisë dhe Rusisë. Kryeministri britanik, në gjuhën angleze protestoi kundër pranisë së flotës ruse në afërsi të Kostandinopojës, ndërsa kryeministri rus Goroshkov tha se pikërisht prania angleze në atë pjesë të detit ka bërë që edhe Rusët të mos tërhiqen.

Bizmarku, si udhëheqës i Kongresit, kërkoi që këto akuza të ndërpriten dhe të mos përqendrohet vëmendja tek ekseset që mund ta çrregullonin punën e paraparë. Ai, bile, edhe pse ato ditë u bë një atentat kundër mbretit Vilhelmi i Parë, nuk deshi që tubimi të shpërqendrohej nga ajo ngjarje.

Punimet e Kongresit nuk ishte e mundur të kishin rrjedhë fare të qetë, meqë fjala ishte për çështje të mëdha dhe tejet të rëndësishme, të parat të një natyre të tillë. Shqetësimet dhe kacafytjet qenë më të ndjeshme midis seancës së katërt dhe të gjashtë, sepse zhvillohej një betejë e madhe për largimin e ndikimit, por edhe të pranisë së drejtpërdrejtë të Rusisë nga Ballkani, edhe pse gjatë bisedimeve paraprake dukej se rreth saj ishte arritur një pajtim parimor edhe nga rivalët më të fortë, Anglia dhe Rusia. Kështu, në seancën e pestë dhe të gjashtë u pranua propozimi i Austro-Hungarisë që Rusia brenda gjashtë muajsh të largohej nga Rumelia Lindore, brenda nëntë muajsh të largohej edhe nga Bullgaria, e cila u nda në dy pjesë. Rusia duhej të largohej edhe nga Rumunia brenda dymbëdhjetë muajsh. Në seancën e tetë u bisedua për njërën ndër pikat më të ndjeshme të Kongresit – për çështjen e Bosnjës dhe Hercegovinës. Me propozimin e Anglisë, Kongresi do të duhej t´i hapte rrugë Austro-Hungarisë për në këtë krahinë. Andrashi kishte luajtur një rol të madh në këtë drejtim, me ç’rast në saje të shkathtësisë së tij që para fillimit të Kongresit kjo çështje kishte filluar të zgjidhej në dobi të Vjenës.

Në seancën e tetë u hoq përfundimisht nga rendi i ditës çështja e Bosnjës dhe Hercegovinës, ndërsa për Serbinë u vendos të bëhej shtet i pavarur. Me këtë rast u tha se ajo duhet të respektonte kombet e tjera brenda kufijve të saj, bashkë me përkatësitë fetare dhe identitetin etnik. Po ashtu, në këtë seancë që u mbajt më 26 qershor, Serbia, me insistimin e përfaqësuesit të Perandorisë Osmane, Mehmed Ali Pasha dhe të Andrashit, mori për obligim se do të ketë qëndrim të drejtë ndaj popullatës joserbe në pjesët jugore që iu dhanë, me çka zotohej se nuk do të ndërmerrte asnjë veprim që popullatën e këtyre vendeve ta detyronte të braktiste trojet e veta. Kryeministri i Serbisë Ristiq, në emër të princit Milan, lexoi një deklaratë, me të cilën ky vend merr përsipër mbrojtjen e të gjitha të drejtave të popullatës joserbe që do të përfshihej në hapësirën e shtetit serb, që nga ushtrimi i lirë i religjionit e deri te mbrojtja e pronës. Sipas pikës 36, Serbia zgjerohej me Kurshumlinë dhe me një pjesë të krahinës së Vranjës, bashkë me qytetin e Vranjës.

Në seancën e trembëdhjetë, që u mbajt më pesë korrik, për herë të parë u bë fjalë për çështjen e autonomisë lokale për popullatën katolike të Mirditës. Ky propozim doli nga përfaqësuesi i Austro-Hungarisë dhe ai i Francës, që u arsyetua si „çështje e imunitetit të privilegjeve që malësorët mirditas kanë gëzuar gjatë gjithë kohës, e cila në të ardhmen duhet të garantohet“.

Rreth këtij propozimi reagoi Memed Ali Pasha, i cili theksoi se nuk mund të flitet për kurrfarë privilegje, sepse kjo do të kishte pasoja zingjirore, por që Porta, në kuadër të reformave zotohet se do të ketë parasysh edhe rastet e veçanta. Pas një shkëmbimi mendimesh me përfaqësuesin e Anglisë dhe atë të Francës, Sadullah Bej, do të propozojë një zgjidhje kompromisi sipas të cilës Porta nuk do të ndryshojë statusin e Mirditës, që do të thotë se atyre edhe më tutje u mbesin ato që u quajtën „privilegje“ me çka si duket u plotësua ai që në parakushte u quajt koncesion evropian ndaj Rusisë dhe Sllavëve të Jugut se në kongres nuk do të bisedohet për kurrfarë autonomie tjetër, pos asaj të Bullgarisë, me arsyetimin se çfarëdo kërkesash të ngjashme, që do të paraqiten, duhet të barten në kuadër të zotimeve të Perandorisë Osmane për reformat e brendshme, që ajo mori në Kongres.

Përkundër trajtimit si objekt kusuritjesh, përmendja e kazave shqiptare, e qyteteve që po ashtu quhen shqiptare (si Ulqini, Tivari, por edhe Prokupja, Kurshumlia) si dhe futja e tyre në protokolle me këtë trajtim dhe emërtim, tregon për pranimin e etnisë shqiptare si faktor të gjallë dhe të pakapërcyeshëm, dhe kjo për historinë ka rëndësi, me çka bie poshtë çfarëdo aludimi rreth përkufizimit të tyre gjoja si „kuptim gjeografik“, me të cilin është spekuluar shumë nga ana e historiografisë serbe. Madje, etnia shqiptare si e lidhur, gjeti vend edhe në të gjitha hartat që Kongresi mori në shqyrtim për t´u pasqyruar si e tillë edhe në atë përfundimtaren, ku mbi shtrirjen e katër vilajeteve u shënua Albanien.

Megjithatë, nga moria e materialeve të ndryshme që ruhen në Arkivin e Ministrisë së Punëve të Jashtme të Gjermanisë në Bon dhe arkivat e tjerë, si në atë të Berlinit, Ahenit dhe të Koblencit, mund të thuhet se Shqiptarët dhe çështja e tyre, nëse në tryezën e bisedimeve të Kongresit u trajtuan ashtu si u trajtuan, pra si etni me tretmanin e milleti-osman, jashtë Kongresit, ishin të pranishëm në faqet e shtypit gjerman, i cili u kushtoi një vëmendje të duhur, jo vetëm nga pikëpamja informative, por edhe e trajtimit analitik dhe politik të gjithë problematikës së tyre, që u intensifikua para, gjatë dhe mbas mbajtjes së Kongresit për të vazhduar edhe më vonë deri tek shpallja e pavarësisë kombëtare. Ky qëndrim i shtypit gjerman ndaj çështjes shqiptare në një çast aq të rëndësishëm, ishte edhe për t´u pritur nëse kihet parasysh se në fokusin e vrojtimit gjerman Shqiptarët do të futen që moti, qysh në shekullin e dymbëdhjetë e tutje, për të vazhduar edhe më vonë me shtrirjen e tyre në fushën e kulturës dhe të hulumtimeve të shumta që nga historia, etnografia dhe veçmas gjuhësia, ku kjo e fundit, në saje të interesimit të madh të misionarëve gjermanë që kaluan nëpër Ballkan, por edhe të konsujve dhe kronistëve të ndryshëm, që nga mesjeta e hershme e tutje, gjeti një vend të rëndësishëm, me ç´rast disa nga shkencëtarët e rëndësishëm të këtij populli, me studimet e tyre të çmueshme, do t´ia dalin që popullit shqiptar t´ia përcaktojnë vendin e vet në kuadër të qytetërimit antik, si pasardhës të ilirëve, ndërsa gjuhën shqipe ta quajnë bijë e ilirishtes. Mjafton këtu të përmenden disa nga emrat e studiuesve dhe hulumtuesve gjermanë që popullit shqiptar i kanë dhënë shumë, që nga kalorësi Arnold von Harf, Ksylanderi, Hahni, Lamberci e deri te Gustav Majeri, i cili në kohën e mbajtjes së Kongresit të Berlinit nxori „Fjalorin etimologjik të gjuhës shqipe“, që paraqet një monument të madh të gjuhësisë shqiptare. Kështu, një populli thuajse të harruar dhe që politikisht dëshirohej të shihej, por edhe të mbahej sa më larg hapësirës së civilizimit evropian – pa ngurruar që nga disa vende sllave dhe ortodokse, si Serbia, Rusia, po edhe Greqia, të anatemohej edhe si rrënues i saj dhe shpifje të tjera, në mënyrë që t´u pamundësohej themelimi i shtetit në përputhje me shtrirjen etnike, që shfaqej ndër me kompaktet në gjithë hapësirën Evropiane që mbante Perandoria Osmane – iu bë pra nga ky shtyp një nder dhe një shërbim i madh.

Shikuar në tërësi, Kongresi i Berlinit i vitit 1878 ia doli të zhvlerësonte Traktatin e Shën Stefanit që u imponua nga fitorja e tetë me radhë e Rusisë ndaj Turqisë dhe me këtë të pengonte një luftë të mundshme midis Anglisë dhe Rusisë, siç do t´ia zgjasë edhe për pak kohë jetën Perandorisë Osmane në Ballkan, por me këtë nuk do të sigurohet as paqja e as stabiliteti i qëndrueshëm, siç thuhej në disa nga kryeqendrat Evropiane. Përkundrazi, me faktin që në këtë Kongres Austro-Hungaria do të vërë dorë mbi Bosnjën dhe Hercegovinën, me arsyetimin se do të mund të parandalohej të rrënohej ajo që merrej si baraspeshë midis fuqive të mëdha rivale të kontinentit të vjetër, do t´ua hapë rrugën gjithë atyre zhvillimeve pak a shumë do t´i ndikojnë ngjarjet që do të çojnë te krizat tjera edhe më të thella të cilat do t´u paraprijnë luftërave ballkanike dhe asaj botërores. Kështu, Ballkani dhe hapësira e tij do të kthehet në një poligon të paqëndrueshëm jo vetëm politik, por edhe strategjik në përgjegjësi, ku do të përvijohen interesat e ndryshme të fuqive të mëdha.

(Shkëputje nga librti “Kongresi i Berlinit 1878”, botoi “Faik Konica”, Prishtinë, 2008.)

Ledio Xhoxhi/

Më 15 qershor 1389 u zhvillua “Beteja e Kosovës”, beteja më e madhe e zhvilluar në Fushën e Kosovës, në afërsi të Prishtinës.

Kjo betejë u zhvillua midis ushtrive të një koalicioni kundërosman, i kryesuar nga princi serb Lazar dhe ushtrisë osmane, e komanduar nga Sulltan Murati I. Pas fitores në Betejën e Maricës, më 1371, osmanët vazhduan pushtimet e tyre në Ballkanin Qendror, duke arritur deri në trevat shqiptare dhe serbe. Për sundimtarët e Evropës Juglindore po bëhej e qartë se vërshimi osman nuk mund të përballohej me forcat e tyre të veçuara. Në ushtrinë e koalicionit të gjerë që u formua në këto kushte, morën pjesë forca serbe, boshnjake, hungareze, kroate, çeke, polake, bullgare, rumune e shqiptare. Burimet osmane vënë në dukje pjesëmarrjen e gjerë dhe rolin e rëndësishëm të forcave shqiptare, midis të cilave ishin, ndër të tjerë, sundimtari i Shkodrës Gjergj II Strazimir Balsha, vëllezërit Junt dhe Teodor Korona Muzaka nga Shqipëria Qendrore; ky i fundit mbeti i vrarë në fushën e betejës.

Në “Betejën e Kosovës” osmanët patën epërsinë numerike me forca, që mendohet të kenë qenë rreth 100 mijë veta, kundrejt rreth 40 mijë të ballkanasve. Beteja përfundoi me fitoren e osmanëve. Një luftëtar i ri me origjinë shqiptare, Milosh Kopiliq, depërtoi deri te çadra e Sulltanit dhe vrau Muratin I, ndërsa për hakmarrje osmanët i prenë kryet princit Lazar të zënë rob. Fitorja e Kosovës u hapi osmanëve rrugën për pushtime të reja në Ballkanin Qendror e Verior dhe për depërtimin e mëtejshëm në trevat shqiptare.

Në fotografi: Beteja e Kosovës, nga Adam Stefanović, 1875.

Shkruan: Nuhi Bytyçi/

Si e realizova dhe arrita ta transmetoj në Radiotelevizionin Shqiptar paraqitjen e parë publike të Zëdhënësit të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, Jakup Krasniqit dhe çfarë jehone kishte ajo në opinion kombëtar dhe atë ndërkombëtar?

Si arrita që 25 vjet pas çlirimit, punën time si gazetar gjatë luftës ta dokumentoj edhe para Prokurorisë, mbrojtjes dhe trupit gjykues të Gjykatës speciale në Hagë? Përpjekjet e Prokurorisë për kriminalizimin e luftës së drejtë të UÇK-së përmes akuzës “për ndërmarrje të përbashkët kriminale” ndaj drejtuesve të luftës dhe themeluesve të shetit të pavarur të Kosovës Hashim Thaçit, Kadri Veselit, Rexhep Selimit dhe Jakup Krasniqit dëshmojnë tendencën për rishkruarjen e historisë sonë më të re sipas preferencave të Beogradit dhe Moskës. Historia e popullit të vuajtur të Kosovës është shkruar një herë me gjakun e mijëra dëshmorëve dhe mbi 10.000 martirëve tanë dhe nuk mund të rishkruhet në Hagë dhe askun tjetër.

Paraqitja e parë publike e zëdhënësit të UÇK-së, Jakup Krasniqit, xhirimi dhe transmetimi i së cilës mu besua mua dhe ekipit tim nga UÇK-ja, xhirimet e tjera për luftën e UÇK-së në mbarë Kosovën, mbijetesa e popullatës civile në zonat e luftës, u realizuan nga unë dhe nga kameramani Abaz Zeka, me një kamerë të vogël digjitale, të cilën ma pat siguruar Xhafer Shatri, ministër i Informimit i Qeverisë së Kosovës, të drejtuar nga kryeministri Bujar Bukoshi. Dhe, në saje të komunikimit dhe qasjes sime profesionale, me kolegun Asllan Bajrami dhe me ministrin Xhafer Shatri dhe me mbështetjen e përgjegjësve për informim të UÇK-së, kemi arritur që për herë të parë të transmetojmë në programin satelitor të TV Shqiptar në Tiranë, dokumentarin e parë televiziv kushtuar Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, si dhe një emision telereportazhi për territoret e lira të Kosovës.

Marrëveshja dhe telefonata në mesnatë për xhirimin e paraqitjes së parë publike të zëdhënësit të UÇK-së

Pas takimit për herë të parë me Komandant Gjarprin – Hashim Thaçin, atëherë përgjegjës për informim në SHP të UÇK-së në shtëpinë e Isuf Gashit – Komandant Bacës në Drenoc të Rahovecit në fund të majit të vitit 1998, u morëm vesh që pas emrimit të zëdhënësit të UÇK-së unë dhe kamaeramani Abaz Zeka do të jemi të parët që do ta reralizonim paraqitjen e parë publike të tij. Dhe kështu ndodhi. Natën, shumë vonë, në mes të 10 e 11 qershorit 1998, në telefonin e banesës sime në Kodrën e Diellit në Prishtinë ka thirrur Hashim Thaçi. Është përgjigjur djali, Arianiti, i cili më ka thënë: “Babi, po të kërkon Bashkimi”. “Bashkimi” ishte Hashimi. Më tha: “ShP i UÇK-së e ka emëruar profesor Jakup Krasniqin zëdhënës të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës. A mund të vish nesër në Grykën e Llapushnikut që ta realizosh intervistën me zëdhënësin e UÇK-së?” Në të gjitha mediat shqiptare, edhe në ato botërore, ishte publikuar vendimi se Jakup Krasniqi është caktuar zëdhënës i UÇK-së. Nuk isha shumë i sigurt nëse kameramani Abaz Zeka mund të vinte të nesërmen. Nga Prishtina nuk ishte lehtë të shkoja në Drenicë me kamerë për shkak të kontrollimeve të mëdha nga policia serbe në postblloqet e saj. Pos makinës, duhej gjetur vozitësi i sigurt për të na dërguar atje. Për të qenë më i sigurt, i propozova të na presin pasnesër. Thaçi u përgjigj shkurt: “Po, bën, s’ka problem!” E pyeta te kush duhet të paraqitem në Grykë të Llapushnikut? Më tha: “Kërkoje ‘Pëllumbin’!” Kur tha kështu, e mora si shaka, sepse ende nuk e dija se Njësiti që vepronte në fshatrat përgjatë Grykës së Llapushnikut quhej Njësiti “Pëllumbi”, kurse komandant i saj ishte Ferat Shala nga Vuçaku i Drenasit, me nofkën komandant “Pëllumbi”. Kur më tha kështu Thaçi, unë e mora si provokim, duke menduar se “si ta kapim, zëmë pëllumbin në hava?! Ai në mënyrë bindëse më tha: “Mos ke dert, ti vetëm kërkoje komandant “Pëllumbin”, dhe do ta takosh patjetër, sepse do të jetë i informuar për ardhjen tënde”. U binda për këtë. Me Zenel Kastratin dhe Abaz Zekën jemi nisur nga Prishtina dhe, nëpër rrugën anësore për Magurë, sepse në Komoran ishte e mbyllur dhe kontrollohej nga forcat serbe, kemi shkuar nëpër Nekoc, nga Kishnareka, nëpër male. Kemi arritur në një pikë të lartë që kontrollohej nga UÇK-ja.

Takimi me Ferat Shalën, Kadri Veselin, Idriz Hysenajn, Haxhi Shalën dhe Fatmir Limajn

Nga bregorja e Grykës së Llapushnikut kemi xhiruar pamje të disa fshatrave të Drenasit. Kam takuar aty komandant Shani Sokol Hotin nga Carralluka e Malishevës dhe Shefqet Buçajn-Komandant “Mësuesin” nga Lladrovci. Zenel Kastrati na ka lënë aty dhe është nisur të kthehet në Prishtinë, kurse dikush prej ushtarëve të UÇK-së na ka përcjellë me makinë deri afër Arllatit dhe Negrocit, jo fort larg Grykës së Llapushnikut. Diku në arat në mes të Arllatit dhe Negrocit kemi takuar komandant “Pëllumbin”. Ai u prezantua me emrin dhe mbiemrin e vet të plotë: “Nuhi, unë jam Ferat Shala nga Vuçaku”. Ai ishte i informuar për ardhjen time dhe të kameramanit Abaz Zeka. E dinte qëllimin e vizitës sonë. Na tha se “zëdhënësi Jakup Krasniqi momentalisht nuk është këtu, në këtë fshat, por dikund tjetër”. Jakupi e kishte shtëpinë në Negroc. Nuk e dija as ku është shtabi dhe as shtëpia e tij. Ishte punë shumë sekrete atëherë për çdo kënd, sidomos për gazetarët. Më tha “po shkojmë në një vend.“ Më ka dërguar, në atë kohë në selinë e Shtabit të UÇK-së në fshat, të Njësitit të “Pëllumbit”, në Negroc, në shtëpinë e Halim Krasniqit. Kemi qëndruar pak kohë aty. Meqë zëdhënësi nuk ishte në Negroc, Ferati më tha se, për shkak të rrethanave, sot nuk ka gjasa ta realizojmë paraqitjen e Jakup Krasniqit.

Meqë i kisha miqtë e vëllait në Negroc, mora leje ta vizitoj familjen e Jetullah Halit Krasniqit – Toxhës. Kemi shkuar aty me Abazin dhe kemi fjetur. Të nesërmen pasdite ka ardhur një djalosh trupgjatë, i cili kishte veshur rroba të zeza. U përshëndet me mua dhe Abazin dhe u prezantua: “Unë jam komandant Luli”. Nuk më tregoi pozitën që kishte në UÇK. Më pyeti me mirësjellje: “Si je, baci Nuhi? A je lodh? A je mërzitë? Jemi në luftë dhe të ka rënë me pritë pak?” I thashë: “Mirë jam dhe nuk jam mërzitë aspak, sepse i kuptoj rrethanat e luftës. Për mua si gazetar është me rëndësi puna të realizohet sa më mirë e sa më sigurt”. Komandant “Luli” më pyeti: “A jeni përgatitur ta takoni dhe intervistoni zëdhënësin e UÇK-së, Jakup Krasniqin?” Ia konfirmoj dhe i them: “Gjithsesi jemi përgatit, jemi gati, sepse vetëm për këtë punë kemi ardhur dhe jemi të privilegjuar që na e keni besuar”. Më tha “një shok i yni do t’ju vozisë deri në vendin e duhur”. Më vonë kam kuptuar se komandant “Luli” ishte Kadri Veseli. Pas një kohe ka ardhur Idriz Hysenaj, një veprimtar i ilegales atdhetare dhe komandant i një njësiti të UÇK-së që ka vepruar në kuadër të njësiteve “Pëllumbi”. Unë e njihja Idrizin sepse e kisha takuar në Abri disa ditë më parë.

Si mbahej sekret selia e ShP të UÇK-së

Ishte mbrëmje. Idriz Hysenaj në uniformë të UÇK-së, me një makinë të mirë, na ka vozitur në drejtim të Arllatit. Kur e kemi kaluar Arllatin, ka vazhduar në drejtim të Malishevës. Idrizin e pyeta “ku po shkojmë?”, ndërsa ai m’u përgjigj: “Në Likoc!” E kuptova se donte ta mbante sekret vendin ku ishte ShP i UÇK-së. Kjo ishte e kuptueshme në ato rrethana. Unë nuk u durova pa qeshur. Atë rrugë e njihja mirë. Nëpër atë rrugë nga Prishtina për në fshatin tim udhëtoja shumë shpesh. Unë i thashë kameramanit: “Abaz, këndej qenka Likoci, a?” Idrizi ma ktheu: “Të lutem, zoti gazetar, asnjë koment! Është e ndaluar të dini ku po shkojmë dhe ku është selia e ShP të UÇK-së. Më vjen keq t’jua lidh sytë, sepse ashtu janë rregullat ushtarake”. Ishte e kuptueshme të ishte shumë sekret vendi ku ndodhej shtabi, por si gazetar nuk u durova pa pyetur. Desha t’i tregoj se unë e di mirë atë rrugë. Këtë e dinte edhe ai, por ashtu ishte vendimi i ShP të UÇK-së, që mos të përmendej vendi ku ishte selia e ShP të UÇK-së. Në hyrje të fshatit Tërpezë, afër një depoje të materialeve ndërtimore, Idrizi e ndali makinën. Aty ka ardhur Haxhi Shala – komandant “Topi”, bashkëpunëtori kryesor i Fatmir Limajt – komandant “Çelikut”. Jemi nisur përpjetë rrugës, një terreni shumë të vështirë dhe të bukur. E dija se është Tërpeza, por kësaj pjese nuk më ishte dhënë rasti të kaloja kurrë më parë. Rruga ishte e shtruar me rërë. Ishte mbrëmje vonë, e 13 qershorit 1998. Kemi mbërritur në një kodrinë piktoreske, me male të bukura, me plot gjelbërim. Të nesërmen nga komandant “Çeliku” kuptova se isha në Kleçkë të Lipjanit, pikërisht në odën e familjes së madhe të Hafir Shalës, të dëshmorit Sadik Shala. Fatmiri kishte besim në mua dhe më tregoi për këtë vend, duke më sugjeruar mos t’ia tregoj askujt, as familjes sime. Në Kleçkë fillimisht ishte Shtabi i Njësitit “Çeliku”, më vonë i Brigadës 121 i Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, komanduar nga Fatmir Limaj, i pasuar nga Haxhi Shala.

Takimi dhe biseda me Komandant “Çelikun”

Në Kleçkë patëm rastin të rrimë më gjatë me komandant “Çelikun” – Fatmir Limajn. Ai më dëshiroi mirëseardhje në Kleçkë. Më tha: “Baci Nuhi, të njoh mirë prej Televizionit të Prishtinës dhe e çmoj punën tënde si gazetar. E falenderova Fatmirin dhe me të krijuam menjëherë afërsi, sikur të ishim njohur shumë vjet më përpara. Ai na solli ushqim dhe çaj. Në odën e madhe të familjes Shala reflektohej bujari e theksuar shqiptare. Takuam aty edhe bashkëluftëtarët e Fatmirit, Haxhi Shalën – “Topin”, Sadik Shalën, Sabit Shalën, Bajram Shalën, Naser Shalën – “Ftyrën”, Çerkin Dukollin – “Yllin”, Shpëtim Telakun, Naser Krasniqin-“Bashkim Finon” dhe luftëtarë të tjerë. Një kohë aty ka qëndruar edhe Shukri Buja. Ai kishte nofkën “Gazetari”. Nga Zvicra kishin ardhur edhe Agim Bajrami dhe Metush Zenuni dhe bashkëkombës tjerë me një vullnet të jashtëzakonshëm për të luftuar për çlirimin e Kosovës. Aty kam takuar edhe studenten, veprimtaren e Unionit të Pavarur të Studentëve të Universitetit të Prishtinës, gazetaren e “Botës së re”, Hyrije Veliun. Ajo kishte lënë përkohësisht studimet dhe e kishte veshur uniformën e UÇK-së. Kjo dëshmonte mbështetjen që gëzonte UÇK-ja nga rinia studentore.

Si u realizua paraqitja e parë publike e zëdhënësit të UÇK-së, Jakup Krasniqit

Nga oda e madhe, ku vepronte komanda dhe ushtarët e Njësitit “Çeliku”, hyhej në një dhomë të veçantë, e rregulluar mirë me dërrasa dhe në mes një oxhak i improvizuar, por që dukej bukur. Aty afër ishte një tavolinë e mbi të një kompjuter. Pas mesnatës, në orët e para të 14 qershorit 1998, aty takuam zëdhënësin e UÇK-së, Jakup Krasniqin. Bashkë me të ishin Kadri Veseli, Ferat Shala dhe Fatmir Limaj. Kishte ardhur enkas nga selia e ShP të UÇK-së, që gjendej në fshatin Divjakë, për ta dhënë intervistën, paraqitjen e parë publike si zëdhënës. Ishte kjo një kënaqësi dhe ndjenjë e veçantë për mua dhe për Abazin. Kisha fatin, nderin dhe përgjegjësinë që të jem gazetari i parë që po kontaktoja drejtpërdrejt dhe po e realizoja paraqitjen e parë publike të tij si zëdhënës i një ushtrie që luftonte për lirinë e Kosovës. Unë e kisha përgatitur një koncept, kisha bërë disa teza për çfarë do të mund të fliste zëdhënësi i UÇK-së për herë të parë, që ishin me interes për opinionin. Jakupi m’u drejtua: “Nuhi, cilat janë pyetjet tua që do të m’i shtrosh?” Dëshironte të dinte përafërsisht çfarë do të flasim. Iu përgjigja: “Unë kam nderin, privilegjin dhe kënaqësinë që jam gazetari i parë që e realizoj intervistën me ju në cilësinë e zëdhënësit të UÇK-së. Unë kam përgatitur disa teza, në vend të pyetjeve, në të cilat ju duhet të flisni, të përgjigjeni. Për shkaqe sigurie mendoj se nuk është mirë që unë të dukem në xhirim bashkë me ty”. Kjo ishte për atë kohë zgjidhja më e sigurt, meqenëse jetoja në Prishtinë dhe e kisha familjen në Prishtinë. Rreziku më i madh ishte për familjen time të ngushtë në Prishtinë, për djalin dhe bashkëshorten, por edhe për atë të gjerë në Shkozë të Malishevës. “Për të mundur që unë ta kryej misionin tim të gazetarit në zonat e luftës edhe më tutje për një kohë më të gjatë, deri në fund të luftës, dhe mos të zbulohem që në fillim nga policia serbe, dhe për të mos u penguar puna ime, mos të rrezikohet edhe me gjithë pasojat e mundshme, duhet ta ndërrojmë strategjinë. Nëse jeni ju të gatshëm të më siguroni mua kushte që unë t’i xhiroj këtu të gjitha emisionet dhe t’i montoj, mos me pas nevojë të shkoj në Prishtinë apo në Tiranë, unë me kënaqësi dal para kamerës”, – i thashë Jakupit. Por, ai më tha “ShP i UÇK-së nuk kishte mundësi të mi siguronte ato kushte që duheshin për montim në zonat e luftës”. Jakupi u pajtua plotësisht për këtë mënyrë të punës. E vazhduam realizimin e paraqitjes së parë publike të tij. Ai i lexoi tezat e mia, të cilat ishin: Kush është UÇK-ja, kush e përbën atë, për çfarë lufton ajo, cili është betimi i saj, kush e mbështet UÇK-në, kush e financon, mesazhi i ShP të UÇK-së për oficerët e karrierës dhe popullin që t’i bashkëngjiten dhe mbështesin luftën e UÇK-së. Jakup Krasniqi u pajtua plotësisht me konceptin, tezat e mia. Para se të fillonte xhirimi i paraqitjes së parë publike të tij, e testuam disa herë tonin dhe fotografinë. Ne e kishim vetëm një kamerë digjitale Mini DVC Sony dhe nuk kishim ndriçim të posaçëm. Frikohesha mos s’po del xhirimi sipas standardeve profesionale për shkak se ishte natë, terr. Konsideroja se duhet të kishim një reflektor, ndriçim special për intervista të tilla historike, të cilën llogarisnim ta transmetonin edhe televizionet më të njohura botërore. Madje, duke kërkuar ndonjë zgjidhje për ndriçim, ushtarët na ofruan edhe një dritë që ishte vendosur në hyrje të odës së familjes Shala. Ajo ishte një dritë më shumë për ndriçim të thjeshtë, te lulet në hyrje të odës. E provuam, por nuk bënte dritë të mjaftueshme për xhirim cilësor. E provuan një dritë tjetër të ndriçimit të luleve. Ushtarët na ndihmonin ta mbanin dritën që intervista të dilte sa më e ndriçuar. Në një moment, kur përgatiteshim që tia nisim xhirimit historik, kur pas Jakup Krasniqit u paraqitën Fatmir Limaj dhe Ferat Shala me uniformë dhe me armatim, u habita, sepse kisha skepticizëm se, ndoshta për shkak të paraqitjes së tyre me armë, këtë xhirim nuk e transmeton Televizioni Shqiptar. Kisha dilemën mos do ta konsideronte këtë paraqitje shumë militare. Jakupi më tha ne ashtu jemi marrë vesh, kemi marrë qëndrim në Shtabin e Përgjithshëm që në këtë mënyrë të realizohet paraqitja e parë publike e zëdhënësit të UÇK-së. Pasi e xhiruam paraqitjen e parë publike të Krasniqit, e kontrolluam a ka dalë zëri mirë. E kontrolluam dy-tri herë edhe pamjen, edhe zërin. Zëdhënësi u prezantua në mënyrë të denjë. Të gjithë kishin emocione. Në veçanti unë kisha shumë emocione. Isha i vetëdijshëm për rëndësinë e prezantimit dinjitoz të UÇK-së, që ajo të gëzojë sa më shumë mbështetjen e gjithë popullit shqiptar, por edhe të opinionit dhe të faktorëve ndërkombëtarë. Për herë të parë kishim një ushtri të organizuar mbi baza vullnetare, por me program dhe synim të qartë: luftën për çlirimin e Kosovës dhe të viseve të tjera të pushtuara shqiptare.

“UÇK-ja lufton për çlirimin e Kosovës dhe për bashkim kombëtar”

Zëdhënësi i Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, Jakup Krasniqi, qysh në fillim tha: “UÇK-ja është një lindje e natyrshme, e domosdoshme për ta mbrojtur nderin, dinjitetin kombëtar, për ta mbrojtur popullin e robëruar dhe atdheun e okupuar. UÇK-ja përbën tërësinë e forcave të armatosura të Kosovës e cila lufton për çlirim dhe bashkim kombëtar. Ajo njeh për ideologji vetëm shqiptarizmin. Shtabi i Përgjithshëm i UÇK-së është i mendimit që në këtë fazë pluralizmi politik është luks. Populli ynë ka nevojë për një forcë politike, ushtarake, që lufton për liri dhe bashkim. UÇK-ja është e gatshme për të luftuar deri në fitore të plotë. ShP u bënë thirrje të gjithë bashkëkombësve kudo që janë, të gjithë luftëtarëve të lirisë, të gjithë profesionistëve dhe specialistëve të artit ushtarak, që t’i përgjigjen zërit të atdheut. Do t’i pranonim bisedimet Prishtinë – Beograd vetëm pasi të jenë krijuar kushtet: 1. Pasi të largoheshin forcat e armikut nga trojet tona; 2. Pasi të sigurohej mbikëqyrja ndërkombëtare nga një faktor i jashtëm dhe me ndikim; dhe 3. Pasi të bëheshin përgatitje serioze për ato bisedime”. Jakup Krasniqi theksoi se “përshëndesim angazhimin e Shqipërisë dhe të institucioneve të saj ndaj çështjes së pazgjidhur shqiptare dhe do të dëshironim që ky angazhim të jetë gjithëpërfshirës. Nga ShBA-ja dhe vendet e demokracisë perëndimore kërkojmë të angazhohen seriozisht për vendosjen e lirisë dhe të paqes në trevën e Ballkanit. Ftojmë popullin shqiptar të qëndrojë në trojet e veta së bashku me luftëtarët e lirisë, së bashku me pjesëtarët e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës në mbrojtje të atdheut, të lirisë, të nderit dhe të dinjitetit kombëtar dhe të jetë i sigurt se të bashkuar rreth UÇK-së, e cila diti dhe mundi që brenda një kohe të shkurtër të krijojë një territor të gjerë, të lirë dhe të dijë të mbrojë dhe të krijojë hapësira të reja të lira deri në çlirim të plotë”. Në pjesën e fundit të paraqitjes, zëdhënësi i UÇK-së theksoi: “Do të dëshiroja me këtë rast që të gjitha familjeve të dëshmorëve, në emrin tim dhe të ShP të UÇK-së, t’u shpreh ngushëllimet e sinqerta, posaçërisht familjeve të atyre dëshmorëve që ranë në ditët e para të luftës dhe që s’patëm mundësi, për shkaqe që dihen, t’u japim nderimet e merituara”.

Dilemat se a do të transmetohet e plotë paraqitja e Jakup Krasniqit në RTSh

Edhe pse nuk isha pjesë e ekipit, redaksisë së Televizionit Shqiptar, ishte një sfidë e madhe, një sakrificë e madhe për mua, që tash të hyja në ato obligime bukur të mëdha, që ta garantoja transmetimin e paraqitjes së parë publike të një zëdhënësi të ushtrisë më të re çlirimtare në botë. Të them të drejtën, nuk isha i sigurt nëse do të transmetohej. Arsyet ishin të shumta, po të shumtat ishin që në ekzistonin mosmarrëveshje të mëdha në mes të Shtabit të Përgjithshëm të UÇK-së dhe Qeverisë në ekzil të Kosovës që e drejtonte Bujar Bukoshi, e cila e kontrollonte drejtpërdrejt programin satelitor të Televizionit Shqiptar. Unë u thashë se do ta kryej obligimin tim dhe xhirimin, të tërin, pa e shkurtuar fare, asnjë presje e asnjë pikë, do ta dërgoj në Tiranë, në TVSh. A e transmetojnë të tërin apo e shkurtojnë ndonjë, kjo nuk varet nga unë. Me rëndësi ishte se kjo punë shumë e rëndësishme ishte kryer dhe tani redaksia në Tiranë ishte para aktit të kryer. Atë natë mendoja se mund të më mbetet merak që nuk shihem unë në këtë xhirim historik, gjatë realizimit të intervistës me zëdhënësin e UÇK-së, Jakup Krasniqin. Meqë kisha një fotoaparat me vete, thashë po rrezikoj po e bëj së paku një fotografi me zëdhënësin Jakup Krasniqi. E luta Abazin dhe ai na e bëri një fotografi, të cilën e ka nxjerrë nga filmi kolegu im nga TVP-ja, regjisori Bashkim Mula. Ai kishte një lokal për fotografi te Qafa në Prishtinë që quhej “Top foto” dhe me shumë kujdes, me gjithë rreziqet e mëdha që ekzistonin, ma bëri këtë fotografi, pa vënë prapa fotos emrin e kompanisë së vet.

Në Shtabin e UÇK-së në Kleçkë dhe kthimi në Prishtinë

Pas intervistës, Jakupi, Kadriu e Ferati kanë shkuar në ShP të UÇK-së në Divjakë, kurse unë dhe Abazi atë natë kemi bujtur aty, në të njëjtën dhomë ku e realizuam xhirimin, pasi ishte bërë tepër vonë të ktheheshim në Prishtinë dhe ishte rrezik të udhëtonim natën. Në këtë dhomë kanë fjetur edhe Fatmir Limaj dhe Haxhi Shala. Jemi zgjuar herët, kemi ngrënë mëngjes dhe i kemi thënë Fatmirit të na sigurojë një makinë, që të na ofrojë deri te Magurja. Fatmir Limaj i ka dhënë detyrë të posaçme Nexhmi Krasniqit, i cili ishte bashkëpunëtor i afërt i Fatmirit, që të na përcjellë me makinë deri në Nekoc të Drenasit. Nexhin e njihja mirë, pasi kishte punuar shofer i autobusit nga Malisheva në Prishtinë. Bashkëpunonte me vëllanë tim, Isufin dhe më sillte informacione me shkrim nga Malisheva në Prishtinë, informacione nga Komuna e Malishevës edhe për mua si korrespondent i televizioneve dhe radiove në Amerikë dhe Evropë e Australi. Të njëjtat informacione i dërgoja edhe Enver Malokut, drejtues i Qendrës për Informim të Kosovës. Nexhi na dërgoi me makinë deri në Nekoc. Pastaj, nga Nekoci në Magurë na ka dërguar dikush nga civilët, nuk e di saktë kush ka qenë, por ka qenë njeri i sigurt, që ka bashkëpunuar me UÇK-në. Sa ishim në Kleçkë e kam pyetur Fatmirin kë e keni të besueshëm në Magurë? Ai më tha “në Magurë kërkoje Haxhi Ali Dullën, i cili e ka shtëpinë në hyrje të fshatit, në anën e djathtë, shtëpia e parë sapo të hysh në fshat prej Shalës. Ai është njeri serioz dhe i besueshëm. Ai ju dërgon në Prishtinë”. Kur arritëm te dyert e tij, doli një djalë i ri, 14-16 vjeç: “Urdhëroni! Çfarë po kërkoni?” E pyeta “a e ke babën në shtëpi?” Ai tha: “Baba është duke punuar diçka në bahçe. Çfarë po të duhet?” I thashë “kemi nevojë të na dërgojë deri në Prishtinë”. Menjëherë djaloshi tha: “Unë ju dërgoj”. “Jo, jo”, i thashë, sepse ishte djalë i ri dhe ishte rrezik shumë më i madh nëse binim në ndonjë kontroll të policisë. “Thirre plakun, të vijë ai”. Dhe, axha Ali erdhi. Na pyeti “kush jemi?” I treguam se “na ka dërguar Shtabi i Përgjithshëm i UÇK-së, konkretisht komandant Çeliku dhe të lutem, nëse ke mundësi të na përcjellësh me makinë deri në Prishtinë se kemi me e krye një punë shumë me rëndësi.” Na ka hipur në makinë, më duket ka qenë “Lada”, dhe na ka vozitur në drejtim të Prishtinës, rrugës kah aeroporti, Sllatina e Fushë-Kosova. Për fat nuk kemi hasur në kontrolle të policisë serbe dhe kemi mbërritur me sukses në Prishtinë. Kemi shkuar te Ekran dhe Ergyn Dobërçani, në shtëpinë e tyre në hyrje të lagjes Arbëria. Në prani të producentit ekzekutiv të TV të Prishtinës, Migjen Kelmendit, xhirimin me paraqitjen e parë publike të Jakup Krasniqit e kemi bartur komplet në kasetën Besta SP, pa e shkurtuar fare, të gatshme për transmetim në TVSh.

Si e dërguam videokasetën e deklaratës së Zëdhënësit të UÇK-së në Tiranë

Më 14 qershor 1998 e kam marrë kasetën nga Ekran Dobërçani dhe e kam shkuar te Agjencia “Meti Turs”, e cila, sikurse disa agjenci të tjera, transportonin udhëtarë në linjën Prishtinë – Tiranë dhe anasjelltas. E kërkova shefin e saj të cilin nuk e njihja. Kuptova se ishte Ahmet Kaçiu nga Lupçi i Poshtëm i Llapit. Hyra në zyrën e tij dhe i tregova se unë jam Nuhi Bytyçi, gazetar, dhe i thashë se e kam një kasetë me rëndësi, duke e lutur ta përcjellë deri në Tiranë për Televizionin Shqiptar. Ai më pyeti menjëherë “çfarë xhirime ka në kasetë?” Duke qenë i vetëdijshëm për situatën dhe rreziqet e mundshme, duke qenë shumë i sinqertë dhe korrekt, i tregova drejt. I thashë “në këtë kasetë është Ushtria Çlirimtare e Kosovës”. Kur e kam përmendë UÇK-në, në fytyrën e tij pashë emocione të veçanta, por njëkohësisht edhe frikë, që ishte e natyrshme në ato rrethana. I sqarova se “në të është e xhiruar Zëdhënësi i UÇK-së“, që ta dijë më mirë çka ka në të, çfarë rëndësie ka, që shoferët e tij ta fshehin më mirë kasetën dhe mos të zbulohet dhe merret nga policia serbe gjatë kontrollit në kufi. Unë i thash Ahmetit se “pasi që për këtë punë shumë me rëndësi unë me kolegët e mi kemi rrezikuar deri këtu, nëse rrezikon edhe ti me punëtorët e tu për ta dërguar deri në Tiranë, puna kryhet me sukses.” Më tha se “do të bëjnë gjithçka që është e mundur për ta dërguar kasetën me kohë“. Aty erdhi edhe shoferi që voziste autobusin për në Tiranë, Elmi Gashi nga Kishnica. Ahmeti një njeri i pjekur dhe i vendosur, pasi u mat mirë e mori kasetën dhe më tha “të lutem, dil më shpejtë nga zyra, që mos të vërehesh nga policia”, sepse si jam informuar më vonë nga Ahmeti dhe kolegët e tij, këtë dhe agjencitë tjera turistike që qarkullonin me autobusë nga Prishtina për Tiranë e anasjelltas shpesh i vizitonin ata të Shërbimit të Sigurimit Shtetëror serb. Më thanë “mos ke dert, kasetën a dërgojmë te Asllani në TVSh.” I falënderova për këtë Ahmetin dhe Elmiun. Madje, Elmi Gashi më konfirmoi se “e njoh personalisht Asllanin, e kam edhe numrin e tij të telefonit dhe do ta kryej porosinë me kënaqësi.” Kështu fitova bindjen se kjo punë do të kryhet me sukses. Asllanin e kam marrë në telefon dhe i kam treguar se nesër në mëngjes vjen autobusi dhe shoferi ta sjellë një kasetë me përmbajtje tejet të rëndësishme. E kam lutur ta shikojë ta transmetojë në edicionin e lajmeve të Kosovës, por edhe në lajmet qendrore të TVSh-së. Për shkak se mund të përgjohej biseda nga sigurimi serb, s’e kam përmendur emrin e askujt. Dhe, të nesërmen në mëngjes, pas orës 07:00, ka mbërritur kaseta në Tiranë. Asllani e kishte shikuar xhirimin e paraqitjes së parë publike të zëdhënësit të UÇK-së, Jakup Krasniqit.

Jehona e paraqitjes së parë publike të zëdhënësit të UÇK-së

Paraqitja e parë publike e zëdhënësit të UÇK-së është transmetuar në lajmet e orës 18:35 në TVSh, më 15 qershor 1998, në programin satelitor. Por, ishte shkurtuar në dy vende, aty ku përmendet LPK-ja si themeluese e UÇK-së dhe ku përmendet se Fondi “Vendlindja thërret” e ndihmon financimin e luftës së UÇK-së. Përmbajtjet e tjera janë transmetuar ashtu si janë xhiruar. Unë e ndjeva veten gazetar i shkathtë dhe profesionist për ta kryer me sukses misionin tim shumë të rëndësishëm për publikun. Ishte ky një sukses imi dhe i ekipit tim në rrethana lufte. Deklarata e parë publike e Jakup Krasniqit u publikua në të gjitha mediat botërore. E publikoi edhe revista “Zëri” si paraqitje ekskluzive, në marrëveshje me mua ia mundësova këtë Flurim Gashit, meqë ai më kishte ndihmuar të lidhem drejtpërdrejt me ShP të UÇK-së. Më 16 qershor 1998 këtë paraqitje të Jakupit nga TVSh-ja e kishin marrë edhe gazeta “Bujku” dhe “Koha ditore”, edhe media të tjera shqiptare dhe ndërkombëtare. Pa u transmetuar në Televizionin Shqiptar nuk ishte serioze që këtë paraqitje të rëndësishme t’ia jepnim dikujt tjetër. Mediat botërore e kishin marrë atë nga Televizioni Shqiptar. Aty nuk përmendej fare emri im, as i Abaz Zekës si autorë të kësaj ngjarje me rëndësi publike. Mosarsyet i kam sqaruar më herët. Është mbajtur në mënyrë shumë sekrete e gjithë ajo punë me shumë rreziqe për neve dhe familjet tona. Qëllimi im kryesor ishte që mos të reklamohem pa nevojë dhe mos të zbulohem nga policia serbe, por të punoj edhe më tepër në prezantimin sa më të denjë të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, si ushtri moderne, properëndimore, e cila kishte kapur armët për ta çliruar përfundimisht Kosovën nga Serbia. Po atë kohë i dëgjoja opinionet, komentet në Prishtinë, pyetjet se kush ka mundur ta bëjë intervistën me zëdhënësin e UÇK-së e komente të tjera. Unë krenohesha me punën që kisha bërë, por nuk ishte momenti të tregoja se unë e kam bërë intervistën. Kolegët dhe komshinjtë e mi flisnin me admirim për paraqitjen e parë të zëdhënësit të UÇK-së. Ky për mua ishte provim shumë i madh, shumë i rëndësishëm jo vetëm profesional, por edhe kombëtar. Pas transmetimit të kësaj interviste krijova kredibilitet të madh dhe m’u hap rruga për të vazhduar më tutje, për të kontribuar për informimin e tërë asaj që ndodhte në zonat e kontrolluara nga Ushtria Çlirimtare e Kosovës.

Tash kisha fituar besim te të gjithë drejtuesit dhe ushtarët e UÇK-së. Kisha mbështetjen e jashtëzakonshme të Drejtorisë për informim të UÇK-së të xhiroja në zona të luftës, njëkohësisht kujdesesha ta ruaja etikën profesionale dhe të jem në shërbim të plotë të publikut.

(Fragmente nga “Libri i luftës” i autorit Nuhi Bytyçi, botuar në mars 2019)

Edon Alibegu/

Më 14 qershor 1941, një ngjarje e rëndësishme ndodhi në Ulqin që do të mbetet përgjithmonë e gdhendur në analet e historisë shqiptare. Nën udhëheqjen e palëkundur të Cafo Beg Ulqini, Ulqini u bashkua me sukses me Mbretërinë Shqiptare. Kjo ditë historike shënoi herën e parë që flamuri shqiptar u ngrit në Ulqin, duke simbolizuar bashkimin e tij me një shtet të njohur shqiptar. Në këtë fotografi historike, shohim Cafo Beg Ulqini me Mëkëmbësin e Mbretërisë së Italisë, Francesco Jacomoni, duke ngritur me krenari flamurin shqiptar për herë të parë në historinë e Ulqinit në Kishën e Shën Zefit në qytetin e Ulqinit. Ky akt i patriotizmit të fortë u krye nga Kryetari i Bashkisë së Ulqinit, stafi i tij dhe shumë patriotë të tjerë, emrat dhe kujtimet e të cilëve i nderojmë sot:
– Hoxh Hasan Llunji
– Dom Nikolle Tusha
– Hodo Alibegu
– Rifat Alibegu
– Sele Lamoja
– Riza Sula
– Dom Ivo Bellashi
– Lush Paloka
– Ded Gjo Nike Delija
– Zyhdi Fici
– Mustafa Canka
– Rexhep Dollaku
– Memin Resulbegu
– Tahir Nikeziqi
– Rafo Gorana
– Kole Marash Zefi

..dhe shumë shqiptarë të tjerë krenarë të Ulqinit që qëndruan të bashkuar atë ditë historike.

Daylight, shumë prej këtyre individëve të guximshëm u përballën me ekzekutimin ose burgimin nga autoritetet jugosllave nën Titos dhe komunistët shqiptarë nën Enver Hoxhën. Megjithë shtypjen, shpirtin dhe përkushtimin e tyre për lirinë, pavarësinë dhe identitetin shqiptar mbeten një burim frymëzimi!
Sot, ndërsa kujtojmë këtë moment të rëndësishëm, i bëjmë homazh sakrificave fisnike dhe të virtytshme të këtyre patriotëve. Ulqini gjithmonë ka luftuar për identitetin e tij dhe do të vazhdojë ta bëjë këtë përgjithmonë. Shoqata jonë është e frymëzuar nga shembulli i tyre dhe ne përpiqemi të vazhdojmë trashëgiminë e tyre me krenari dhe vendosmëri.

Rrofte shpirti i Ulqinit! Rroftë Kombi Shqiptar!

Lidhja Shqiptare e Prizrenit sot nuk do të duhej të mësohej vetëm si një leksion në orët e para të mësimit nëpër shkollat tona. Ajo parasegjithash do të duhej të mbindërtohet si ndërgjegje e pastër politike për të gjithë ata që e kan pasion marrjen me punë të rënda shtetërore e institucionale. Sot fatkeqësisht kemi plot politikan të zgjuar, por ata ende vuajnë pasojat e robërisë së brendshme shpirtërore, si rezultat i egove të mëdha, sepse, siç thonë psikologët, robëria e brendshme i pengon njerëzit ta perceptojnë drejt lirinë e jashtme.

Nga Mehmet PRISHTINA

Kur u mbajt Lidhja e Prizrenit, shqiptarët ishin të dekdisur në të katër anët dhe ishte vështirë të grumbullohen në një vend për të marrë vendime historike. Mirëpo ideali kombëtar ishte më i madh se kapriciet individuale, prandaj ajo depërtoi në zemrat e çdo idealist dhe e ndezi zjarrin e atdhedashurisë në të gjitha cepet e viseve shqiptare.

Sot kur rrethanat kanë ndryshuar në favor të proceseve për të cilat shqiptarët kishin luftuar me shekuj, a mund të themi se klasa politike – edhe në Kosovë edhe në Shqipëri, po e neglizhon peshën dhe vizionin e Lidhjes së Prizreni, duke mos punuar në frymën e saj?

Tani kur po shënojmë 146 vjet nga organizimi i Lidhjes Shqiptare të Prizrenit , një ngjarje kjo me karakter panshqiptar që për herë të parë në histori fermentoi energjitë e brendshme politike e ushtarake kombëtare, para nesh sërish shtrohet një pyetje e pashamangshme: Sa arriti kjo ngjarje e madhe historike të prodhojë një unitet në rrafshin e veprimit politik në hapësirat ku jetojnë aktualisht shqiptarët?

Pas Kuvendit të Lezhës të marsit të vitit 1444, nën organizimin e Gjergj Kastriotit Skënderbeu dhe udhëheqësve të principatave, përkatësisht të princave shqiptare në shekullin e 15, Lidhja e Prizrenit do të mbetet platforma më gjithëpërfshirëse e aspiratave shqiptare për unitetin kombëtar dhe territorial të tyre.

Lidhja Shqiptare e Prizrenit nuk erdhi vetvetiu dhe spontanisht si ngjarje e shkëputur nga konteksti i kohës. Sikundër dihet, Komiteti i Stambollit i themeluar nga ajka kombëtare e kohës, më 1877, me qëllim të çlirimit dhe të ruajtjes së territoreve shqiptare nga hegjemonizmi sllave dhe ai grek, pasi që Perandoria turke pas Tanzimatit (1848) dhe luftërave ruso-turke më 1875/76, me shpejtësi po goditej dhe tronditej nga e ashtuquajtura “Kriza Lindore”, me kohë kishte nuhat rrezikun e copëtimit të trojeve të tyre, andaj, me shpejtësi themeloi “Komitetin e Shpëtimit” të trojeve etnike.

Historia e formimit të Lidhjes së Prizrenit na ka dëshmuar një fakt të pamohueshëm se pa përfshirjen e ajkës së kombit, që përbëhet nga intelektualët dhe atdhetarët më të devotshëm, liria dhe pavarësia kombëtare nuk do të arrinte asnjëherë. Kjo komponentë u vërejt që në Komitetin e Stambollit, i cili përbëhej nga një plejadë intelektualësh më të shquar të kombit: Pashko Vasa, Jani Vreto, Ymer Prizreni, Zia Prishtina, Sami Frashëri, Ahmet Korenica, Mihal Harito, Iljaz Dibra, Mehmet Ali Vrioni, Seid Toptani, Mustafa Nuri Vlora, Mon Tahiri etj. Këtyre intelektualëve do t`u bashkohet ideologu dhe patrioti i shquar i familjes së njohur Frashëri, Abdyl bej Frashëri.

Bashkimi i këtyre figurave të shquara të kombit, i hapi rrugën të gjitha aksioneve politike e ushtarke të shqiptarëve që ndodhën pas firmosjes së Marrëveshjes së Shën Stefanit mes Rusisë dhe Turqisë, ku Shqipërisë nuk iu njoh asnjë e drejtë territorial. Kështu lindi edhe Lidhja e Prizrenit , e cila u mblodh si kundërvënie ndaj aspiratave për copëtimin e viseve shqiptare.

Ajo çka e bën të veçant këtë Lidhje ishte fakti se delegatët që morën pjesë në Kuvendin Mbarëkombëtar kishin si ajtmotiv pune një unitet të plotë mendimi e veprimi pasi që të gjithë qenë të vendosur për të kundërshtuar me çdo çmim copëtimin e trojeve shqiptare dhe për të mbrojtur tërësinë tokësore të Shqipërisë.

Karakteri dhe programi plitik i Lidhjes së Prizrenit do të shërbejë për shumë dekada si udhërrëfyes i atdhetarëve shqiptarë, të organizuar në grupime e orientime të ndryshme politike e ideologjike. E përbashkëta e këtij udhërrëfimi ishte vendosja e interesave kombëtare mbi ato partiake e ideologjike. Vendosja e Atdheut mbi çfarëdo lloj interesi personal, siç veproi edhe kolosi kombëtar Hasan Prishtina, i cili mbetet shembull unik në historinë politike shqiptare, me vetëfljimin e tij për interesin e përgjithshëm kombëtar, duke hequr dorë nga të mirat materiaiale e fianciare që pati.��Për më tepër, siç shkruan edhe Fatmir Lekaj, Hasan Prishtina është edhe kryeideologu i Lëvizjes Kombëtare Shqiptare për çlirimin e Kosovës me vise pas vitit 1912, i cili përveçse inspiroi dhe inkurajoi shumë të tjerë (për vazhdimin e përpjekjeve për çlirimin e Kosovës me vise), i përfaqësoj dinjitetshëm këto përpjekje, qoftë në aspektin diplomatik si fillimpërpjekje për ndërkombëtarizimin e çështjes së Kosovës në kuadër të bashkësisë ndërkombëtare (SHBA-së etj.), qoftë në aspektin e orientimit të duhur politik të grupeve kaçake në Kosovë dhe në vise të Kosovës, dhe qoftë në aspektin e ruajtjes së karakterit çlirimtar të këtyre përpjekjeve për çlirimin e Kosovës: si të drejtuara kundër regjimit të Beogradit dhe jo si të drejtuara kundër popullatës civile serbe në Kosovë.

Kanë kaluar mbi një shekull dhe shqiptarët janë në kërkim të një Hasan Prishtine të dytë, i cili vizionin e udhëheqjes do ta bazonte mbi parimet e pastra kombëtare, që nënkupton sakrifikimin e egos personale në favor të kauzës shqiptare.

Sot fatkeqësisht kemi plot politikan të zgjuar, por ata ende vuajnë pasojat e robërisë së brendshme shpirtërore, si rezultat i egove të mëdha, sepse, siç thonë psikologët, robëria e brendshme i pengon njerëzit ta perceptojnë drejt lirinë e jashtme.

Lidhja Shqiptare e Prizrenit sot nuk do të duhej të mësohej vetëm si një leksion në orët e para të mësimit nëpër shkollat tona. Ajo parasegjithash do të duhej të mbindërtohet si ndërgjegje e pastër politike për të gjithë ata që e kan pasion marrjen me punë të rënda shtetërore e institucionale.

Do të tingëllonte anakronike të kërkojmë që shqiptarët të vazhdojnë të mbajnë kokën prapa dhe të kufizohen vetëm në forume të brendshme kombëtare, siç ishte edhe Lidhja e Prizrenit. Por, ajo çka është e pafalshme për liderët aktual shqiptarë, ndërlidhet me mosbashkëpunimin dhe moskoordinimin në mes tyre.

Sfidat janë shumë më të mëdha se kapriciet individuale të politikanëve tanë, prandaj duke kultivuar frymën e unitetit dhe bashkërendimit që pati Lidhja e Prizrenit, Liderët tanë në Prishtinë, Tiranë , Shkup, Podgoricë e Luginë të Preshevës, do të duhej të mblidhen dhe të takohen më shpesh në mes veti se sa me politikanët tjerë të rajonit. Atdhetarët shqiptarë nuk u flijuan vetëm për një copë lirie që e gëzojmë ne sot. Ata u flijuan mbi të gjitha për një kauzë panshqiptare e cila do të sillte më shumë mirëkuptim e harmoni të brendshme kombëtare, si parakusht i ndërtimit të urave të bashkëpunimit dhe integrimit edhe me popujt tjerë në kuadër të ombrellës euro-atlantike.

Prishtinë, 10 qershor 2024