---

---

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 16 Mars 2024

“Caras y Caretas” ka botuar, me 30 nëntor 1912, në faqen n°60, intervistën me një politikan shqiptar në Buenos Aires. Bëhet fjalë për Thomas Touché, i cili asokohe ka braktisur ndërmarrjen e tij në jug të Brazilit për të bërë propagandë për lirinë e Shqipërisë në Amerikën e Jugut. Këtë intervistë, Aurenc Bebja, nëpërmjet blogut të tij “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :

Lufta e Shqipërisë për pavarësi

Reportazhi aktual për një politikan shqiptar

Për çështjet e Evropës Lindore është thënë gjithmonë me të drejtë se ato përfshijnë një numër problemesh të tjera dytësore, saqë zgjidhja e kryesorit bëhet e pamundur. Ky kriter konfirmohet nga deklaratat që na bëri politikani shqiptar Touché Thomas i cili teksa po kalonte në Buenos Aires u intervistua nga Caras Y Caretas.

“Duhet, – na tha ai, – kur flasim për çështjet e Ballkanit, të kujtojmë se, nën problemin kryesor është ai që i referohet gjendjes politike të Shqipërisë, atdheut tim. Ne shqiptarët kemi kohë që luftojmë për lirinë e vendit tonë, i cili nën sundimin e turqve është i detyruar në të njëjtin stanjacion në të cilin ndodhet e gjithë Turqia. Në më shumë se një rast, ne shqiptarët kemi luftuar për rrëzimin e procedurave tiranike të Turqisë.

Mirëpo, ky zjarr në Ballkan na befason në një moment të rëndë. Politikanët kryesorë të patriotizmit shqiptar po përgatisnin një rebelim kundër Turqisë jo shumë kohë më parë, kur në Perandorinë Osmane ndodhi zgjimi i partisë së quajtur Xhonturqit. Këta, që kishin nevojë për opinion kudo për t’i mbështetur, kërkuan patriotë prestigjiozë shqiptarë dhe u kërkuan atyre t’i ndihmonin, duke premtuar në këmbim se nëse partia xhonturke do të vinte në pushtet, Shqipëria do të kishte ligje të buta, qeverinë e saj dhe pavarësi pothuajse të plotë, sepse autoriteti i Turqisë nuk do të rëndonte mbi të.

Rezultati ka qenë i ndryshëm. Regjimi i ri mbizotëroi në Turqi dhe, sapo xhonturqit ishin në krye, ata nuk u kujtuan më as për Shqipërinë, as për premtimet e tyre. Për këtë arsye nuk do të habiteni që shqiptarët tani janë kundër Turqisë, në të njëjtën kohë edhe kundër kombeve fqinjë, të cilët synojnë të marrin Shqipërinë, duke i mohuar çdo të drejtë për lirinë e saj.

Dëshiroj që kjo të dihet, sepse në Republikën e Argjentinës, një vend i lirive, lufta e shqiptarëve duhet parë me simpati, siç dëshirojmë ne, për popullin tonë, lirinë që është baza e progresit.”

Kështu është shprehur zoti Thomas, i cili aktualisht po bën një propagandë të mirë mes bashkëqytetarëve të tij, banorë të Amerikës së Jugut, për të mbledhur fonde dhe njerëz me të cilët do të luftojnë për liritë.

Nga ana tjetër, veprimi i shqiptarëve në favor të lirisë së tyre nuk reduktohet me kaq.

Në Shtetet e Bashkuara, patriotët e Shqipërisë botojnë një gazetë të përjavshme të quajtur “El Sol – Dielli” dhe qëllimi i saj i vetëm është të mbajë gjallë idenë e lirisë shqiptare, duke mbështetur në të njëjtën kohë qendrat e kulturës dhe mbledhjen e fondeve për të armatosur revolucionarët.

Z. Touché Thomas braktisi një ndërmarrje industriale që zotëron në jug të Brazilit për t’iu përkushtuar propagandës së tij patriotike dhe kjo mjafton për të demonstruar rrënjosjen e ndjenjave të tij për të mirën e vendit të tij.

WILL.

Dega e “VATRËS” në Boston përkujton sot 149 vjetorin e lindjes së patriotit dhe iluministit të madh dhe të nderuar, Faik Konica, i cili u lind në Konicë të Vilajetit të Janinës asokohe pjesë e Perandorisë Otomane.

Faik Konica mbahet mend si një nga figurat më të shquara të elitës intelektuale shqiptare që në moshën 22 vjeçare spikati si një talent në fushën e publicistikës, ku në vitin 1896 publikoi të famshmen revistë periodike “Albania”, menjëherë pasi u vendos në Bruksel të Belgjikës.

Qëllimi i publikimit të kësaj reviste ishte për të rritur ndërgjegjësimin patriotik të të gjithë faktorit shqiptar kudo ai jetonte, në Shqipëri dhe diasporë, për të promovuar vlerat kulturore dhe historike të Shqipërisë, si pjesë e lëvizjes së zgjimit patriotik dhe rilindjes kombëtare, në bashkëpunim me intelektualë elitarë të tjerë siç ishin Asdreni, Andon Zako Çajupi, Filip Shiroka, Gjergj Fishta, Kostandin Kristoforidhi, Thimi Mitko dhe shumë e shumë patriotë të tjerë, duke e mbyllur me bashkëpunimin e tij të ngushtë me Fan S. Nolin në kohën kur ai vendosi të zhvendoset në Boston të Amerikës, në vitin 1909 me ftesë të këtij të fundit për të marrë drejtimin e gazetës “DIELLI”, si kryeredaktor i saj që publikoheshe nga Shoqata politike-kulturore “Besa-Besën”, pararendësja e Federatës Pan-Shqiptare “VATRA”, duke u bërë edhe Sekretari i Përgjithshëm i saj.

Në vitin 1911 ai publikoi gazetën “Trumbeta e Krujës” në qytetin e Saint Louis-it në shtetin e Mizurit.

Roli i tij në komunitetin shqiptar në Amerikë u rrit jashtëzakonisht duke e shndërruar atë në një diplomat të mprehtë e të zhdërvjellët të cilit i ndihmonin edhe njohja shumë e mirë e shtatë gjuhëve të huaja dhe edukimi i tij i lartë në shkollat dhe universitetet më të famshme të botës, duke filluar që nga shkolla në Janinë, në Kolegjin Jezuit në Shkodër, në shkollën e mesme të Gallatasarait në Stamboll të Turqisë, në shkollat e Lisieux, Carcassonne dhe Universitetin e Dizhonit në Francë, në të famshmin Kolegj Francez të Parisit dhe së fundi, në të famshmin Harvard të Bostonit.

Ai ishte një mjeshtër i madh i letrave, i “Albanologjisë, i linguistikës, i historisë, I filologjisë, i folklorit, i letërsisë në prozë dhe poezi, i gazetarisë, i oratorisë, diplomacisë dhe politikës.

#evryone#followers#highlights

Asllan Bushati/

Pranvera e vitit 1998 ishte e mbushur me shumë ngjarje të shpejta e të rëndësishme. Problemetnë Kosovë po zjenin. Gjak shqiptarësh po derdhej nga shtypja, dhuna e reprezaljet e skadroneve ushtarako-policore të Milloshevicit. Diaspora ishte ngritur në këmbë në SHBA, Europë e kudo në mbrojtje të Kosovës. Fondacioni  “Vendlindja thërret” drejtuar nga intelektualë e atdhetarë të devotshëm, bënte dy mitingje në dite në të cilin isha ingranuar edhe unë tërësisht. (Disa prej tyre janë: Adem Sinanaj, Gjek Gjonlekaj , Ismet Berisha, Izet Tafili, Muhamet Mjeku, Shefki Mezhuani, Muharrem Maqellara, Ismet Krasniqi etj).  Por edhe organizma të tjerë të diasporës, ishin në këmbë ditë e natë për të ndërgjegjësuar komunitetin vecanërisht në tri shtetëshin Nju jork (NY), Nju Xhersi (NJ) dhe Kenerika, për të mbështetur me të gjitha mënyrat e mjetet UCK-në. Në krye të demostratave të mëdha para Shtëpisë Bardhë, Kapitol Hilli, e OKB-së në NY, ishte ish Kongresmeni Joseph DioGuardi (me origjinë shqiptar Kalabrie). Kurse në lidhje të përditëshme me autoritetet politike në NY e Uashington DC, ishin biznesmenët e suksesshëm Xhim Xhema, Harri Bajraktari e shumë të tjerë, si dhe Vatra, LDK-ja , Liga Qyterare  Shqiptaro Amerikane etj.          

         Në kuadër të kësaj veprimtarie të vrullëshme atdhetare, dhe të shumë kërkesave për të shkuar si vullnetar për të luftuar në Kosovë, në zyrën e “Lidhjes Prizrenit” në Artur Avenue në Bronx NY, u diskutu mundësia edhe e ngritjes së një formacioni ushtarak me djelmëni nga diaspora amerikane. Ky ishte një problem i mprehtë që nuk kërkonte vetëm dëshirën e shqiptarve, por mbi të gjitha lejen e autoriteteve përgjegjëse amerikane.Për këtë hyra në kontakt me ish këshilltarin Ushtarak amerikan të Ministrit Mbrojtjes Shqipërisë, i rikthyer në Pentagon. Pas dy ditësh ai më telefonoi, duke më thënë se autoritetet në Departamentin e Mbrojtjes janë dakort dhe ju mund të filloni menjëherë nga puna për ngritjen e një formacioni në rangun e një batalioni këmsorie të lehte malor.

Pasi e mora këtë autorizim shumë të rëndësishëm, së bashku me disa antarë të “Vendlindja thërret” dhe disa intelektualë në NY, ja filluam punës. Hapi i parë ishte përcaktimi i disa kritereve mbi të cilat do të përzgjidheshin pjesmarrësit në formacion. Ku ndër to ishin: mosha mundësisht 21-45 vjec, të mos qenit kryefamiljar dhe mashkull i vetëm në familje, jo më shumë se një person për familje, mundësisht të kishin kryer shërbimin ushtarak në mënyrë që të mos ishin fillestar në përdorimin e armëve të këmsorisë dhe të kishin disa njohuri fillestare për veprimet në fushën e luftimit.  

Kërkesat për tu regjistruar si vullnetar ishin të shumta. Patëm kërkesa edhe nga 70 dhe 72 vjeçar të cilët donin me insistim të shkonin duke na sygjeruar se edhe po të vriteshin për Kosovën do ta quanin nderimin më të madh. Bënë kërkesë edhe disa vajza, dy prej të cilave nuk i bindëm të ndaleshin. Po ashtu bisedova vecas me tre vllezërit Bytyci (Ylli, Agron e Mehmet), duke ju shpieguar se kemi vendosur si kriter vetëm një vullnetar për familje dhe jo tre. Ata nuk bindeshin në asnjë mënyrë. Atëhere ju thashë mund ta bëjmë një përjashtim duke lejuar të shkoni dy vetë dhe këtë ta bëjmë me short këtu së bashku, unë do të shkruaj tri copa letre ku në njerën do të jetë “Jo” dhe në dy të tjerat “Po”. As këtë variant nuk e pranuan duke insistuat se do të shkonin të tre qoftë edhe si klandenstin të pa inkuadruar në batalion. Për një cast mendova të sillesha si ushtarak kariere duke ju thënë se: “për mos bindje ju ndaloj të treve”. Kjo mendova se do tu tingëllonte atyre djemve shembullor dhe atdhetar të shkallës parë si brutalitet që nuk të lenë edhe të shkosh vullnetar për atdheun. Ata i vranë barbarët serb e nuk u këthyen më në SHBA. Unë e kam tërë jetën brengë në shpirtë se pse nuk i ndalova dot edhe duke përdor autoritetin e komandantit të tyre vullnetar.

Në një mbledhje të stafit drejtues ju bëra me dije se formacionin ushtarak ju propozoj ta emrojmë “Batalioni Atlantiku”. Ishin të gjithë dakort. Po aty ju shpërndava një projekt të formulës së Betimit Ushtarak të batalionit e cila në original është si më poshtë e me të cilën u dakortësuan. “BETIMI USHTARAK”

Unë Ushtari i Ushtrisë Clirimtare i Kosovës (UÇK -së), në emër të Atdheut, popullit tim, Flamurit dhe të amanetit të atyre që kanë dhënë jetën për Kosovën, betohem në zot se do të jemë besnik e i papërkulur deri në vdekje i Luftës Clirimtare të Kosovës. Betohem se do të jemë i gatshëm në cdo rast të jap edhe jetën time po të jetë nevoja për clirimin e plotë të Kosovës nga pushtuesit serb. Betohem se do të zbatoj me përpikmëri, besnikëri e përkushtim detyrat e eprorëve për asgjësimin përfundimtar të agresorit barbar serb. Në rast se shkel betimin tim le të bjerë mbi mu, ndëshkimi më i rëndë BETOHEM”.   

Përgatija fillestare e batalionit nisi me disa njohuri themelore për ligjin ndërkombëtar të luftës, duke theksuar se nuk duhen kaluar disa caqe ku mund të quhen krime lufte. Si të bëhet trajtimi me ushqim e medikamente mjeksore të robërve të luftës, të plagosurve etj.

Nga pikpamja taktike trajtuam temat: ushtari vrojtues, ushtari në mbrojtje, në tërheqje, në mësymje; ushtari furnizues, ndihma e parë në rast plagosje, mënyra e tërheqjes së të plagosurve, skuadra në mbrojtje, mësymje e pritë, mënyra e përdorimit të paketës individuale mjeksore dhe asaj kundërkimike  etj.

Për të parë stërvitjet e batalionit erdhën shumë reporter televizionesh të cilët  donin të filmonin dhe të merrnin intervista. Por ne për të mbrojtur punën tonë nga ndonjë keqbërës, nuk pranuam të publikonim atë që po bënim (me përjashtim të të autorizuarve të Shtetit Amerikan). Ne si staf drejtues, kishim autorizuar (për efekt arkivi një person me profesion fotoreporter) të bënte foto-portretin e cdo pjesëmarësi të Batalionit Atllantiku dhe të filmonte disa pjesë të ngritjes e stërvitjes së Batalionit, filmime të cilat do ti shërbenin historisë së ardhme së UÇK -së. Këto u bënë në mjediset e Royall Regency Hotel në Yonkers. Për filmimin vetëm të betimit ushtarak lejuam disa reporter përfshi këtu edhe TV Kultura Shqiptare.

Lidhur me dërgimin e Batalionit Atlantiku për në luftë, kisha bërë kërkesë që të shkoja edhe unë e të luftoja në Kosovë. Por përgjigja e autoriteteve amerikane ishte një “Jo” e prerë. Fillimisht u merzita shumë por ata e kishin marrë një vendim të tillë për të më ruajtur mua. E them këtë se në korrik 2001, pasi ishte provuar pafajsia ime me një vendim të Parlamentit Shqiptar, shkova në Shqipëri për të bërë dasmën e vajzës. Por cuditerisht më arrestuan në aeroportin e Rinasit pa asnjë akuzë. Në këtë rast u desh ndërhyrja e Ambasadorit Amerikan në Tiranë që të më lironin pas tridhjetë orësh. Atëherë e kuptova arsyen se pse amerikanët nuk më lejuan të shkoja me Batalionin Atllantiku në Kosovë. Por në ate kohë, ata më kërkuan të ju sygjeroja  tre  emra ushtarakësh që ishin me origjinë sa më afër kufirit me Kosovën e që njihnin mirë vendin, zakonet e traditat. Ju thashë se në vendin tim ka një krahinë të tërë që quhet “Malsia e Gjakovës” Tropoja.Tani kjo nuk është më sekret dhe pa hezitim në vend ju sygjerova: një ish drejtues të rëndësishëm të Shtabit Përgjithshëm Shqiptar (SHPSH) dhe që në ate moment ishte Shef Katedre në Akademinë e Mrojtjes. Nuk e pranuan se ishte ushtarak aktiv dhe se Shqipëria nuk duhet të përfshihet me kuadro aktiv, por kërkonin kuadro  në rezervë (pension). Në vijim ju sygjerova një ish Drejtor në (SHPSH) gjitharmësh dhe dy ish oficerë madhor nga farcat detare. Pas dy ditësh më thanë  batalionin do të ja dorëzoni Skënder Docit (ish drejtues i forcave detare shqiptare) publikisht gjatë betimit ushtarak dhe ashtu veprova. Ditën e betimit erdhi nga Kroacia dhe qe i pranishëm edhe Gani Shehu që më vonë drejtoi këtë formacion ushtarak të komunitetit shqiptaro amerikan.

Drejtoria e Përgjithshme e Arkivave/

Në shumatoren e angazhimit të tij të dendur pikëtakoheshin veprimtari të larmishme, siç qenë: poezia, filozofia, historia, politika dhe feja, të cilat priheshin në ansambël nga qëllimi sipëror dhe i ngutshëm i konsolidimit të shtetit të ri shqiptar.

Imzot Noli, spikati në aktivitetin diplomatik si përfaqësues i vendosur i interesave të vendit. U dekretua prej qeverisë së Sulejman Delvinës në cilësinë e kryetarit të delegacionit shqiptar në Lidhjen e Kombeve, ku së bashku me Mit’hat Frashërin, Hilë Mosin dhe Benedikt Blinishtin, militoi për pranimin e vendit në këtë organizëm ndërkombëtar me frymë paqeruajtëse.

Megjithëkëtë, vokacioni i tij i njëmendtë qe priftëria. Imzot Noli është themelehedhësi i Kishës Ortodokse Autoqefale (autonome) Shqiptare, ku kreu edhe shërbesat e para si klerik. 26-vjeçar, më 9 shkurt 1908, u bë dhjak në kishën ortodokse të Bruklinit. Më 8 mars 1908, do të shugurohej prift nga kryepeshkopi ortodoks rus i Nju Jorkut, Platoni.

Atëkohë, i dha zë shqipes duke mbajtur për herë të parë liturgji në gjuhën amtare në “Knights of Honor Hall” në Boston. Në vitin 1911, Europa qe ndalesa e tij e radhës, ku do të vijonte me dhënien e shërbesave kishtare në shqip për kolonitë në Kishinjov, Odesë, Bukuresht dhe Sofje.

Në dokumentet më poshtë paraqiten fragmente lutjesh fetare të përkthyera dhe të mbajtura në shqip prej Nolit.

#𝐅𝐚𝐧𝐒𝐭𝐢𝐥𝐢𝐚𝐧𝐍𝐨𝐥𝐢

#𝐀𝐫𝐤𝐢𝐯𝐚𝐭𝐅𝐫𝐲𝐦ë𝐳𝐨𝐣𝐧ë

#𝐀𝐫𝐤𝐢𝐯𝐚𝐭𝐊𝐮𝐣𝐭𝐨𝐣𝐧ë

#𝐊𝐢𝐬𝐡𝐚𝐎𝐫𝐭𝐨𝐝𝐨𝐤𝐬𝐞𝐀𝐮𝐭𝐨𝐪𝐞𝐟𝐚𝐥𝐞𝐒𝐡𝐪𝐢𝐩𝐭𝐚𝐫𝐞

Ripostim i 2022

Prof.As.Dr. Hasan Bello/

Në nekrologjinë e shkruar nga Sami Frashëri në vitin 1881 për Hoxhë Hasan Tahsinin thuhet se, ai kishte filluar të mësonte që në moshën e fëmijërisë dhe deri sa mbylli sytë. Për këtë arsye, intelektuali dhe enciklopedisti më i njohur i Perandorisë Osmane e krahasonte atë me filozofin e njohur të qytetërimit arab, Ibën Sina-in (Avicinën). Me këmbëngulje të rrallë për gjysëm shekulli Hoxhë Hasan Tahsini kishte grumbulluar një “det diturishë” nga shkenca të ndryshme si: fizika, matematika, astronomia, biologjia, kimia, psikologjia, gjuhësia dhe letërsia.

Hoxhë Hasan Tahsini ishte intelektual aktiv. Ai ishte drejtuesi i lobit shqiptar në Stamboll, i cili duke nisur nga viti 1867 përpiqej për shkrimin e gjuhës shqipe dhe mbrojtjen e interesave kombëtare. Më 24 prill 1874, zëvendëskonsulli britanik në Janinë i raportonte ambasadës në Stamboll se ai bridhte fshat më fshat të Shqipërisë dhe nën pretekstin se po mblidhte lëndë për një fjalor dhe gramatikë i predikonte bashkatdhetarëve të vet lirinë kombëtare. Kjo, sipas Hoxhë Hasan Tahsinit mund të realizohej vetëm me anë të arsimit dhe gjuhës shqipe. Për këtë qëllim ai do të bëhet promotor i hartimit të alfabetit.

Në qershor të vitit 1879, konsulli francez në Janinë i shkruante Ministrisë së Jashtme në Paris se dy nga përfaqësuesit më të shquar të lëvizjes kulturore në Shqipëri ishin Hoxhë Hasan Tahsini dhe Kostandin Kristoforidhi “të cilët po përpiqeshin të përpunonin gjuhën shqipe deri në nivelin e një gjuhe të shkruar dhe të përhapnin gjithashtu arsimin në gjuhën amtare duke i ngritur një barrierë helenizmit”. Në librin e tij “Psikologjia”, Hoxhë Hasan Tahsini i kushton një vend të posaçëm raportit mes gjuhës dhe mendimit, duke hyrë në disiplina të veçanta e të panjohura mirë në ato vite si psikolinguistika.

Hoxhë Hasan Tahsini u mbështet në pikëpamjet e matematicienit dhe filozofit idealist gjerman Leibnic (1646-1716), i cili në veprat e tij ishte përpjekur të bashkonte shkencën me fenë. Kjo do ta bëjë Hoxhë Hasan Tahsini modelin e ulemasë bashkohorë në të gjith perandorinë. Për çështjen e gjuhës, ai e përkthyeu Leibnic-in fjalë për fjalë: “Më epni një palë shkronjëza të mira t`u jap nji gjuhë fort të mirë, më epni nji gjuhë të mirë t`u jap nji qytetërim fort të mirë”. Sipas tij, alfabeti i gjuhës shqipe duhej të hartohej në mënyrë që t`i përgjigjej të gjithë tingujve, të ishte i thjeshtë dhe të shmagnte paragjykimet politike. Hoxhë Hasan Tahsini ishte personaliteti kryesor që argumentoi me fakte shkencore përse shqipja nuk mund të shkruhej me gërma arabe. “Ne jemi komb i veçantë,-deklaronte ai,-kemi gjuhën tonë të veçantë, andaj duhet të jetojmë më vete, si edhe të tjerët”. Ai mendonte që idenë e tij për alfabetin e shqipes ta përpunonte dhe botonte në revistën “Mexhmua Ulum” si alfabet për një gjuhë të përbashkët botërore. Madje, ai ishte hartues i një alfabeti ndërkombëtar nga e majta në të djathtë, para se Ludwik Lejzer Zamenhov ose Doktor Esperanto të krijonte gjuhën artificiale me të njëjtin emër në vitin 1887. Ky është një dimension tjetër i panjohur i kësaj figure.

Në mbledhjet e Komitetit të Stambollit, ku bënte pjesë Sami Frashëri, Jani Vreto, Pashko Vasa etj, Hoxhë Hasan Tahsini parashtroi një projekt origjinal për përpilimin e alfabetit të gjuhës shqipe. Por, pas diskutimesh të shumta, në vitin 1879 komisioni aprovoi projektin e Sami Frashërit, i cili ndryshonte me atë të Hoxhë Hasan Tahsinit në aspektin grafik.

Në një letër të hapur për shtypin e kohës, Hoxhë Hasan Tahsini vlerësonte përpjekjen e shqiptarëve për të rregulluar dhe siguruar shpenzimet e duhura që nevojiteshin për të përpiluar një fjalor, për të hartuar rregullat gramatikore dhe të sintaksës “të kësaj gjuhe që është më e përsosura në gjuhët e Evropës dhe për të redaktuar dhe botuar disa revista të dobishme me karakter shkencor dhe moral”. Ai mendonte se qëndrimi në errësirë dhe padituri i shqiptarëve ishte shkaktuar nga mungesa e shkronjave të përshtatshme. “Sado që janë të vogla si këmbët e milingonës,-theksonte ai,-shkronjat janë arma më e fushqishme e përparimit dhe e diturisë, prandaj t`i pranosh ato pa treguar kujdes të veçantë është më e dëmshme se të zgjedhësh një armë e, pa e vrovuar, të luftosh me të”. Sipas tij, po të mos krijonim një alfabet për një gjuhë, që të ishte e përshtatshme për këtë shekull, i sigurtë, i saktë dhe i mbrojtur nga ndikimet politike, shkronjat e tij do të dukeshin si të huaja dhe nuk do të përfitohej ajo që duhej.

Në personalitetin e Hoxhë Hasan Tahsinit mishërohet njëkohësisht ndjenja e patriotizmit, figura e klerikut dhe intelektualit poliedrik. Prandaj ideologu i çështjes kombëtare dhe ish-nxënësi i tij Sami Frashëri e konsideronte atë si profesorin e të gjithë rilindasve.