Prof.As.Dr. Hasan Bello/

Në nekrologjinë e shkruar nga Sami Frashëri në vitin 1881 për Hoxhë Hasan Tahsinin thuhet se, ai kishte filluar të mësonte që në moshën e fëmijërisë dhe deri sa mbylli sytë. Për këtë arsye, intelektuali dhe enciklopedisti më i njohur i Perandorisë Osmane e krahasonte atë me filozofin e njohur të qytetërimit arab, Ibën Sina-in (Avicinën). Me këmbëngulje të rrallë për gjysëm shekulli Hoxhë Hasan Tahsini kishte grumbulluar një “det diturishë” nga shkenca të ndryshme si: fizika, matematika, astronomia, biologjia, kimia, psikologjia, gjuhësia dhe letërsia.

Hoxhë Hasan Tahsini ishte intelektual aktiv. Ai ishte drejtuesi i lobit shqiptar në Stamboll, i cili duke nisur nga viti 1867 përpiqej për shkrimin e gjuhës shqipe dhe mbrojtjen e interesave kombëtare. Më 24 prill 1874, zëvendëskonsulli britanik në Janinë i raportonte ambasadës në Stamboll se ai bridhte fshat më fshat të Shqipërisë dhe nën pretekstin se po mblidhte lëndë për një fjalor dhe gramatikë i predikonte bashkatdhetarëve të vet lirinë kombëtare. Kjo, sipas Hoxhë Hasan Tahsinit mund të realizohej vetëm me anë të arsimit dhe gjuhës shqipe. Për këtë qëllim ai do të bëhet promotor i hartimit të alfabetit.

Në qershor të vitit 1879, konsulli francez në Janinë i shkruante Ministrisë së Jashtme në Paris se dy nga përfaqësuesit më të shquar të lëvizjes kulturore në Shqipëri ishin Hoxhë Hasan Tahsini dhe Kostandin Kristoforidhi “të cilët po përpiqeshin të përpunonin gjuhën shqipe deri në nivelin e një gjuhe të shkruar dhe të përhapnin gjithashtu arsimin në gjuhën amtare duke i ngritur një barrierë helenizmit”. Në librin e tij “Psikologjia”, Hoxhë Hasan Tahsini i kushton një vend të posaçëm raportit mes gjuhës dhe mendimit, duke hyrë në disiplina të veçanta e të panjohura mirë në ato vite si psikolinguistika.

Hoxhë Hasan Tahsini u mbështet në pikëpamjet e matematicienit dhe filozofit idealist gjerman Leibnic (1646-1716), i cili në veprat e tij ishte përpjekur të bashkonte shkencën me fenë. Kjo do ta bëjë Hoxhë Hasan Tahsini modelin e ulemasë bashkohorë në të gjith perandorinë. Për çështjen e gjuhës, ai e përkthyeu Leibnic-in fjalë për fjalë: “Më epni një palë shkronjëza të mira t`u jap nji gjuhë fort të mirë, më epni nji gjuhë të mirë t`u jap nji qytetërim fort të mirë”. Sipas tij, alfabeti i gjuhës shqipe duhej të hartohej në mënyrë që t`i përgjigjej të gjithë tingujve, të ishte i thjeshtë dhe të shmagnte paragjykimet politike. Hoxhë Hasan Tahsini ishte personaliteti kryesor që argumentoi me fakte shkencore përse shqipja nuk mund të shkruhej me gërma arabe. “Ne jemi komb i veçantë,-deklaronte ai,-kemi gjuhën tonë të veçantë, andaj duhet të jetojmë më vete, si edhe të tjerët”. Ai mendonte që idenë e tij për alfabetin e shqipes ta përpunonte dhe botonte në revistën “Mexhmua Ulum” si alfabet për një gjuhë të përbashkët botërore. Madje, ai ishte hartues i një alfabeti ndërkombëtar nga e majta në të djathtë, para se Ludwik Lejzer Zamenhov ose Doktor Esperanto të krijonte gjuhën artificiale me të njëjtin emër në vitin 1887. Ky është një dimension tjetër i panjohur i kësaj figure.

Në mbledhjet e Komitetit të Stambollit, ku bënte pjesë Sami Frashëri, Jani Vreto, Pashko Vasa etj, Hoxhë Hasan Tahsini parashtroi një projekt origjinal për përpilimin e alfabetit të gjuhës shqipe. Por, pas diskutimesh të shumta, në vitin 1879 komisioni aprovoi projektin e Sami Frashërit, i cili ndryshonte me atë të Hoxhë Hasan Tahsinit në aspektin grafik.

Në një letër të hapur për shtypin e kohës, Hoxhë Hasan Tahsini vlerësonte përpjekjen e shqiptarëve për të rregulluar dhe siguruar shpenzimet e duhura që nevojiteshin për të përpiluar një fjalor, për të hartuar rregullat gramatikore dhe të sintaksës “të kësaj gjuhe që është më e përsosura në gjuhët e Evropës dhe për të redaktuar dhe botuar disa revista të dobishme me karakter shkencor dhe moral”. Ai mendonte se qëndrimi në errësirë dhe padituri i shqiptarëve ishte shkaktuar nga mungesa e shkronjave të përshtatshme. “Sado që janë të vogla si këmbët e milingonës,-theksonte ai,-shkronjat janë arma më e fushqishme e përparimit dhe e diturisë, prandaj t`i pranosh ato pa treguar kujdes të veçantë është më e dëmshme se të zgjedhësh një armë e, pa e vrovuar, të luftosh me të”. Sipas tij, po të mos krijonim një alfabet për një gjuhë, që të ishte e përshtatshme për këtë shekull, i sigurtë, i saktë dhe i mbrojtur nga ndikimet politike, shkronjat e tij do të dukeshin si të huaja dhe nuk do të përfitohej ajo që duhej.

Në personalitetin e Hoxhë Hasan Tahsinit mishërohet njëkohësisht ndjenja e patriotizmit, figura e klerikut dhe intelektualit poliedrik. Prandaj ideologu i çështjes kombëtare dhe ish-nxënësi i tij Sami Frashëri e konsideronte atë si profesorin e të gjithë rilindasve.

Patriotë kelmendas nga USA; ju bëjmë thirrje ju diasporës së Kelmendit në emër të identitetit të tyre kreshnik malësor mbështetur në vlerat kristiane për të kontribuar për monumentin e heroinës tonë, Nora e Kelmendit.

Një grup patriotësh që jetojnë në trekëndëshin New York, Connecticut e New Jersey në Shtetet e Bashkuara të Amerikës janë mbledhur për të jetësuar një ide mbi përjetësimin në një monument të heroinës së Kelmendit të fillimit të shekullit të 17-të.

Për hir të së vërtetës jehona e heroizmit të Norës së Kelmendit për të ndalur hordhitë e invazionit Turk në Kelmendin kreshnik ka ardhur e fuqishme deri në ditët tona duke përmbushur binomin për atdhe e fe që Kelmendi e ka në genin e tij.

Një legjendë e përmasave të tilla si Nora e Kelmendit duhet trajtuar me të njëjtin nderim e përkushtim që vetëm legjenda Nora e Kelmendit e meriton.

Lavdi Zotit e Krishtit kelmendasit në diasporë i kanë mundësitë financiare për të bërë diçka vërtetë madhështore në kujtim të identitetit e historisë së tyre që shprehet më së miri me heroinën tonë të madhe Nora e Kelmendit.

Nuk do ndalem të shpjegoj se si funksionon GoFoundMe pasi është sistem korrekt që çdo person që kontribuon është lehtësisht i identifikueshëm dhe që kontributi i gjithsecilit të materializohet në këtë vepër të krenarisë së Kelmendit.

Dua vetëm të theksoj se paratë e gjithsecilit janë të garantuara e nëse vepra nuk realizohet ato do të kthehen llogarinë e kontribuesve pasi gjithë procesi do realizohet sipas ligjeve Amerkane për donacionet.

Për më shumë po ju paraqes grupin që do të menaxhojë paratë nga banka deri tek intalimi i bustit. Një grup me integritet e personalitet duke përfshirë edhe skulptorin e talentuar kelmendas Vasil Rakaj si garanci artistike për të realizuar një vepër madhështore e dinjitoze për vetë emrin e Norës së Kelmendit.

Ekipi drejtues e menaxhues:

Gjelosh Sufaj

Ajet Delaj

Gjelosh Rrukaj

Ndrek Tonaj

Vasel Gjelaj

Kush dëshiron të bëhet pjesë e grupit të thirrjes e minitorimit të fondit është i mirëpritur.

https://gofund.me/32547bab

Donacionin mund ta bëni edhe në llogarinë bankare account : TD Bank #4437431002

(12 dhjetor 1913 – 10 mars 2003)

Plot 21 vjet më parë, më 10 mars 2003, u nda nga jeta Abas Ermenji, arsimtar, publicist, veprimtar i Ballit Kombëtar, luftëtar dhe bashkëpunëtor i afërt i Mid’hat Frashërit.

Ermenji lindi më 12 dhjetor 1913, vetëm një vit pas shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë, dhe u rrit gjatë një periudhe të turbullt në jetën e shtetit të ri shqiptar, me ngjarje të rëndësishme që nga ardhja e Princ Vidit, Konferenca e Paqes, Lufta e Vlorës, Kongresi i Lushnjes, Revolucioni i qershorit 1924, shpallja e Monarkisë e ngjarje të tjera.

Ermenji studioi në vitet 1934-1938 në Fakultetin e Letërsisë, me specializim në degën e Historisë, në Universitetin e Sobonës (Sorbonne Université — Sorbonne University), Paris. Pas përfundimit të studimeve, në vitin 1938, u kthye në atdhe dhe u emërua profesor në Liceun e Korçës. Me pushtimin e Shqipërisë nga Italia fashiste më 7 prill 1939, Ermenji vihet në krye të rinisë korçare për të protestuar kundër pushtimit. Pas manifestimeve antifashiste të 28 nëntorit 1939, Ermenji arrestohet dhe internohet në ishullin Ventotene të Italisë ku mbahet deri në vitin 1941.

Menjëherë pas kthimit në atdhe, Ermenji mori pjesë organizimin e rezistencës së armatosur kundër pushtimit të huaj në zonën Skrapar-Berat. Aftësitë organizative të tij mundësuan mbajtjen e Beratit të lirë prej pushtuesve italianëve. Ishte një nga organizatorët e Ballit Kombëtar, anëtar i Komitetit të tij qendror dhe bashkëpunëtor i Mid’hat Frashërit.

Me ardhjen e komunistëve në pushtet, Ermenji u detyrua të largohet nga atdheu dhe mori rrugën e gjatë të mërgimit. Vendoset në Paris ku drejton Komitetin Kombëtar Demokrat “Shqipëria e Lirë”, i cili ka luajtur një rol të madh në përpjekjet për një Shqipëri të lirë nga regjimi komunist si dhe për çlirimin e Kosovës nga shtypja dhe tirania e Serbisë.

Pas rikrijimit të Ballit Kombëtar në Shqipëri në vitin 1991, Ermenji u zgjodh kryetar i kësaj partie dy herë radhazi në vitet 1994 dhe 1998. Gjatë kësaj periudhe, megjithë moshën e tij të thyer, Ermenji dha një kontribut të madh në rritjen e ndjenjës kombëtare të shqiptarëve nëpërmjet një serie konferencash në të gjithë Shqipërinë. Edhe pse kishte jetuar për dekada me radhë larg Shqipërisë, Ermenji e njihte mirë mentalitetin e popullit të tij dhe kuptoi shpejt edhe kaosin social dhe politik të krijuar nga gjysëm shekulli sundim komunist. Falë këtyre aftësive, Ermenji pati larpamësinë të shihte para kohe manipulimet në zgjedhjet parlamentare të 26 majit 1996, dhe ai kërkoi bojkotimin e tyre nga partia “Balli Kombëtar”.

Ermenji ishte një patriot i thekur dhe një mbrojtës i flaktë i çështjes shqiptare. Këto ndjenja u shpalosën në mënyrë të admirueshme nëpërmjet artikujve të shumtë, të botuar tek “Flamuri”, tek “Balli i Kombit”, tek përmbledhja “Albania” e gjetkë. Por, pa dyshim, kryevepra e Abas Ermenjit është studimi “Vendi që zë Skënderbeu në Historinë e Shqipërisë” – një antologji madhështore e kombësisë shqiptare.

Ermenji kishte pikëpamje social demokrate, dhe mbeti gjithë jetën e tij kundërshtar i vendosur i të gjitha regjimeve totalitariste. Në këtë sens, ai kundështoi jo vetëm fashizmin dhe komunizmin, të cilat ai i luftoi me armë dhe me pendë, por edhe monarkinë shqiptare si formë jodemokratike qeverisjeje.

–Administratori

#TëNjohimHistorinëTonë

Foto (nga “Balli Kombëtar”): Prof. Abas Ermenji, kryetar i Komitetit Kombëtar Demokrat “Shqipnija e Lirë”, dhe dy vajza të vogla– Liri Hilmi Prodani dhe Shano Ago Hitaj–të veshura me kostume kombëtare, gjatë festimeve në Ditën e Flamurit në Hackensack, Nju Xhersi, Sh.B.A..

MARRË NGA “MID’HAT ABDYL FRASHËRI”

Prof.as.dr. Hasan Bello/

Preng Bib Doda (1860-22 mars 1919) është një nga figurat më interesante të Shqipërisë. Ai është pinjoll i familjes së njohur të Mirditës, derës së Gjonmarkajve, e cila për shekuj me radhë ka luajtur një rol të rëndësishëm.

Sipas të dhënave, Preng Pasha fëmijërinë e kaloi në Stamboll ku u shkollua në një nga institucionet arsimore më të mira të perandorisë. Në vitin 1876, ai u kthye në Mirditë. Angazhimi i tij në vitet e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit si zëvendës i Hodo Pashë Sokolit, bëri që Porta e Lartë ta internonte në qytetin e Kastamonusë, në Azinë e Vogël. Sipas librit të studiuesit Hamdi Bushati, atje ai thirrej si Ahmet Pasha dhe për disa vite shërbeu edhe si myteveli (kujdestar) i një xhamie. Me ndihmën e Syrja bej Vlorës dhe të konsullatës franceze e cila tregonte një interes të posaçëm, Preng Pasha u lirua nga internimi. Ai shkoi në Liban ku vendosi kontakte me nënpunës dhe diplomatë të njohur. Një nga këto kontakte ishte dhe ai me familjen e pasur të Malhalmëve, e cila kërkoi nga qeveria osmane që ta emëronte në postin e guvernatorit (valiut), ashtu si dikur kishte emëruar Pashko Vasën.

Për disa kohë Preg Pasha shërbeu edhe në Stamboll. Në vitin 1911, ai u zgjodh deputet në Parlamentin Osman. Ndërsa Turhan Pashë Përmeti i caktoi dy herë detyrën e ministrit. Preng Pasha u vra në mars të 1919 nga Çokajt e Bregmatës gjatë një udhëtimi që po bënte me konsullin anglez Eden. Pavarësisht alibisë, arsyeja dhe organizatorët e vërtetë të këtij atentati ishin italianët.

***

Pas tërmetit të vitit 1905, i cili shkaktoi dëme të konsiderueshme në qytetin e Shkodrës, Preng Pasha bleu një shtëpi të vjetër për rikonstruktimin e së cilës ngarkoi arkitektin dhe piktorin e njohur me origjinë nga Preveza, Kol Idromeno. Pjesë e kësaj banese, të fotografuar nga Kel Marubi në vitin 1913, ishte edhe biblioteka. Preng Pasha ishte njohës i disa gjuhëve të huaja (italisht, turqisht, anglisht, frëngjisht) dhe njeri i shkolluar, për të cilin librat ishin pasion i hershëm. Prandaj, biblioteka e tij ishte një nga më të pasurat e qytetit.

***

Sipas një dokumenti arkivor, më 1 gusht 1920 ministri i Arsimit, Sotir Peci i shkruante Ministrisë së Brendshme që të interesohej për fatin e bibliotekës së Preng Pashës nëpërmjet prefekturës së Shkodrës. Ai kishte frikë se kjo bibliotekë me libra të çmueshëm kishte rrezik të binte në duart e personave të papërgjegjshëm. Për ta marrë në mbrojtje, ai sugjeronte gjithashtu që ajo të bëhej pjesë e fondit të Bibliotekës Kombëtare, e cila sapo ishte themeluar nën varësi të Ministrisë së Arsimit.

Për fatin e mëtejshëm të kësaj biblioteke nuk disponojmë asnjë informacion.

(Në foto kulla e Preng Bib Dodës ku ndodhej edhe biblioteka personale, fotografuar nga Marubi në vitin 1913)

Nga Evarist Beqiri*/

Në kuadër të përkujtimit të 180-vjetorit të lindjes së Ismail Qemalit dhe në prag të 124-vjetorit të arratisjes së tij të bujshme të nga Kostandinopoja, po sjellim për herë të parë për publikun dosjen e klasifikuar të arkivit të Perandorisë Britanike për këtë ngjarje. Pas shpalljes së pavarësisë së Indisë ky fashikull ruhet në Arkivën Kombëtare të Indisë, në fondin arkivor që i përket ministrisë së Jashtme të Perandorisë Britanike. Për ndihmesën në zbulimin e këtij fashikulli me shumë vlera, falënderojmë posaçërisht stërnipin e Ismail Qemalit, z. Darling Vlora. Dosja mban titullin: “Historia e kërcënimit të jetës së Ismail Qemal Beut nga Sulltani i Turqisë dhe arratisja e tij me një anije që valëviste flamurin anglez”.

Ngjarjet e përshkruara në këtë fashikull diplomatik zhvillohen para 124 vitesh, konkretisht në fundin e prillit dhe fillimin e majit të vitit 1900. Fashikulli përmban 8 faqe me dokumente dhe shënime të klasifikuara “Konfidenciale”. Ai hapet me letrën që ambasadori britanik në Kostandinopojë Sir Nicholas R. O’ Conor i dërgon kryeministrit dhe njëkohësisht ministrit të Jashtëm britanik Markezit të Salisbury-it (Robert Gascoyne-Cecil, 3rd Marquess of Salisbury, tre herë kryministër i Mbretërisë së Bashkuar në periudhën 1885-1902). Pjesë e dosjes janë edhe dy memorandume, që mbajnë datat 25 janar 1898 dhe 1 maj 1900, të diplomatit britanik Adam Block, i cili shërbente në ambasadën britanike në Kostandinopojë.

Në memorandumin e detajuar të hartuar nga dragomani i parë z. Adam Block, më 1 maj 1900, ndër të tjera zbërdhehet edhe komploti i përgatitur nga sulltani për vrasjen e Ismail Qemalit, me të mbërritur në Tripoli. Memorandumi nënvizon faktin që Ismail Qemalit iu mohua kërkesa për të marr me vete djalin dhe bashkëpatriotët e tij shqiptarë. Aty përshkruhen me saktësi të gjitha zhvillimet që i paraprin vendimit të Ismail Qemalit për t’u arratisur, pas vendimit të sulltanit për t’a syrgjynosur. Ndër të tjera, diplomati britanik i vë në dukje Ismail Qemalit pasojat e këtij vendimi dhe rrezikun që ai do të mbetej pa asnjë pozitë dhe pa asnjë mjet jetese. Por Ismail Qemali ishte i vendosur në qëndrimin e tij për t’u larguar nga Kostandinopoja…

Ndërkohë ambasadori Sir N. R. O’Conor në letrën e dërguar kryeministrit britanik, thekson faktin që “Ismail Qemal beu është një patriot i sinqertë dhe i zellshëm me pikëpamje të ndriçuara dhe liberale. Ai nuk është as revolucionar, as i përzier me Partinë e Xhonturqve. Ai gëzon reputacion të madh, dhe konsiderohet nga të gjithë si një njeri me karakter dhe integritet të jashtëzakonshëm. Ai ka ruajtur ndershmërinë në mes të korrupsionit; ai e ka shfrytëzuar pozicionin dhe influencën e tij si anëtar i Këshillit të Shtetit për të mbrojtur të shtypurit dhe për të ruajtur drejtësinë dhe moralin. Megjithëse vetë është një mysliman, ai ka mbrojtur në çdo rast privilegjet e popullatës së krishterë. Ai admirohet nga myslimanët, midis të cilëve ai ka një peshë dhe influencë të konsiderueshme; ai e ka shfaqur veten si një mik i sinqertë i Anglisë, duke bërë gjithçka që kishte në dorë për të mbajtur marrëdhënie miqësore midis dy vendeve…Në mbyllje ambasadori përmend faktin që nuk duhej injoruar një personazh me një influencë kaq të madhe, si edhe rëndësinë e librit të sapo shkruar nga Ismail Qemali, me titullin “Çështja e Transvalit ose Roli Civilizues i Britanisë së Madhe në Këndvështrimin Mysliman”.

Pjesë e fashikullit janë edhe katër letra të shkurtra por shumë interesante të Ismail Qemalit. Ato janë shkruar me një frëngjishte të përsosur dhe me një gjuhë të rafinuar diplomatike. Tre prej këtyre letrave janë drejtuar ambasadorit britanik në Kostandinopojë Sir N.R. O’Conor dhe një diplomatit Adam Block. Nga leximi i këtyre letrave të tërheq vëmendjen fraza:“MON crime c‘est mon patriotisme” (“Krimi IM është patriotizmi im”)… Gjithashtu, aty del në pah edhe forca e tij karakterit, që është edhe vetë thelbi i lidershipit. Sepse karakteri ndikon tek suksesi më tepër sesa të gjitha aftësitë e tjera. Kjo shprehet qartësisht tek vendosmëria e Ismail Qemalit për t’i qëndruar deri në fund vendimit që kishte marr, pavarësisht pasojave të tij: “Duke u larguar, unë mbështetem vetëm në lirinë time të veprimit dhe do të jem aq i fortë sa të mund të jetoj përmes punës sime.”.

Deri më tani ne kemi pasur në dorë dëshmi të disa protagonistëve të kësaj ngjarje, duke filluar me kujtimet e vetë Ismail Qemalit ose ato të ish-ambasadorit britanik Sir Maurice de Bunsen apo artikuj të shumtë të shtypit ndërkombëtar të kohës, që e kanë pasqyruar këtë ngjarje të rëndësishme për skenën politike otomane, evropiane dhe botërore të kohës. Ndërkohë tashmë për herë të parë, ne kemi në duar dokumentet zyrtare të ministrisë së Jashtme britanike, që e përshkruajnë ngjarjen në mënyrë më të plotë. Përveç shumë detajeve të panjohura më parë, këto dokumente konfirmojnë sërish vërtetësinë e pasqyrimit që i ka bërë kësaj ngjarje qofë vetë Ismail Qemali, qoftë Sir Maurice de Bunsen, por qoftë edhe shtypi ndërkombëtar.

Ambasada britanike në Kostandinopojë luajti një rol kyç në suksesin e arratisjes së Ismail Qemalit. Pavarësisht se siç theksohet qartazi në këto dokumente diplomatike iniciativën dhe përgjegjësinë për ndërmarrjen e këtij veprimi e pati plotësisht Ismail Qemali, i cili shmangu me mjeshtëri policinë dhe spiunët e ngarkuar me mbikëqyrjen e tij, duke kërkuar mbrojtje në bordin e luftanijes së Madhërisë së Saj. Një nga ligjet e pashkruara të pushtetit është mbajtja e nismës dhe Ismail Qemali diti që t’a zbatonte me sukses këtë aksiomë.

Më 1 maj 1900, në moshën 56-vjeçare dhe pas një karriere 40 vjeçare, e cila preku majat më të larta të shërbimit publik, Ismail Qemali, së bashku me tre djemtë, u arratis nga Perandoria Osmane. Arratisja e tij e shqetësoi shumë Portën e Lartë jo vetëm për shkak të ndikimit të madh që ai kishte si udhëheqës i kauzës kombëtare shqiptare, por edhe për shkak të staturës së tij si modeli më i mirë i shërbyesit publik në perandori. Këtu e ka zanafillën një faqe tjetër e jetës dhe e veprimtarisë së tij për çështjen shqiptare, e cila do ta shndërronte atë në simbolin e ndritur të patriotizmit shqiptar. Kjo fazë është e mbushur me shumë dallgë të mëdha dhe sakrifica personale për hir të së mirës së kombit. Në fund ajo do të rezultonte vendimtare për të ardhmen e kombit shqiptar dhe për trashëgiminë e lidershipit të Ismail Qemalit.

Pas mbërritjes në Pire, Ismail Qemali këmbeu vizita me kryetarin e Këshillit të Ministrave, z. Georgios Theotokis, kurse ditën e tretë u prit në audiencë me përzemërsi dhe dashamirësi të madhe nga Mbreti Gjergji I. Disa ditë pas mbërritjes së tij në Greqi, sulltani vijoi përpjekjet për t’i mbushur mendjen Ismail Qemalit, që të kthehej duke i ofruar postin e ambasadorit dhe ministrit.

Pas gjithë këtyre lutjeve, ai krijoi bindjen se sulltani e donte me gjithë mend që ta kishte në shërbimin e tij shtetëror. Por nuk ishte as dyshimi, as mosbesimi që e bënte Ismail Qemalin të mos tundej nga vendimi i tij. Përvoja vetjake e viteve të fundit, si dhe ato çka i kishte thënë vetë sulltani me gojën e tij, i kishin krijuar atij bindjen se njeriu mund të siguronte gjithçka prej këtij sovrani për karrierë personale e përfitime të tjera, por absolutisht asgjë për të mirën e vendit. Ismail Qemali ishte i vetëdijshëm që mund të arrinte majat e pushtetit në Perandori, mirëpo, meqë sulltani nuk i pranonte bashkë konceptin e besnikërisë dhe ndershmërisë, sa më shumë që ai të ngrihej në karrierë, aq më pak fuqi do të kishte për të përmbushur detyrën e tij dhe për të punuar për të mirën e përgjithshme.

Duke filluar që nga vitet ‘890, me mbështetjen e ambasadorit britanik të kohës në Kostandinopojë Sir Philip Currie, Ismail Qemali, botonte gazetën politike me pikëpamje liberale me titull “Rruga e Ideve” (Mecra-yı Efkar). Gazeta promovonte idetë liberale për reforma decentralizuese. Por, pas këmbënguljes së madhe të sulltanit kjo gazetë u mbyll.

Në vitin 1895 dhe 1897, Ismail Qemali i shkroi sulltanit dy memorandume për reformat në perandori. Memorandumi i vitit 1897, ishte në formën e një letre të hapur. Ai do të shënonte thirrjen e tij të fundit ndaj sulltanit për të ndërmarr reforma dhe për të rikthyer regjimin konstitucional.

Ndër të tjera Ismail Qemali i shkruan sulltanit një këshillë universale udhëheqje: “Paardhësit e mëdhenj të madhërisë suaj gjithmonë vinin në poste drejtuese burrat më të zotë të kohës, që ishin pajisur me kulturë të gjerë e me aftësi të mëdha natyrore. Për të zbuluar një të vërtetë të çfarëdoshme, për të përcaktuar vlerat dhe aftësitë e secilit dhe madje për të zhdukur tendencat individualiste që lindnin nga pozita e lartë drejtuese, ata përdornin metodën e ballafaqimit të mendimeve e të opinioneve të njerëzve. Çdo veprim e çdo masë me karakter shtetëror që ndërmerrnin e përputhnin me kërkesat e kohës…Sot si tregues i meritave të njerëzve është injoranca, o poshtërsia. Prandaj zotësitë mendore dhe aftësitë natyrore as që merren parasysh.”. Por duket se kjo është një sëmundje e përbashkët e mendjeve të vogla e tinzare, të cilat preferojnë afër vetes më tepër se gjithçka tjetër mediokritetin…

Reagimi i sulltanit ndaj Ismail Qemalit ishte i pritshëm. Siç dokumentohet edhe nga memorandumi i diplomatit Adam Block, pjesë e kësaj dosje, që mban datën 25 janar 1898, pas një hetimi të zhvilluar nga Policia Otomane, sulltan Abyl Hamidi II, i dha urdhër kryetarit të Gjykatës Ushtarake të Jashtëzakonshme për t’a gjykuar dhe dënuar Ismail Qemalin. Por sulltani u përmbajt më pas nga ky vendim, vetëm për shkak se Ismail Qemali gëzonte mbrojtje diplomatike nga Britania e Madhe. Më 25 janar 1898, dy vjet para arratisjes së tij, në ambasadën britanike në Kostandinopojë u hartua një proces-verbal, nën udhëzimin e ambasadorit të kohës Lordit Currie. Sipas tij britanikët zotoheshin që t’i jepnin mbrojtje Ismail Qemalit nëse atij do t’i kërcënohej jeta.

Megjithatë, në vitin 1900, sulltani vendosi përfundimisht dëbimin e Ismail Qemalit, duke i dhënë atij postin e guvernatorit të Tripolit, në Afrikë. Ky vendim i sulltan Abdyl Hamitit II, po komentohej në Kostandinopojë, si edhe nga shtypi evropian si një syrgjynosje e tij. Ismail Qemali pasi u emëru guvernator (vali) i Tripolit, e pranoi parimisht pozicionin ndërkohë që filloi përgatitjen për arratisjen e tij. Një shprehje e vjetër thotë se: “Në diktaturë njerëzit votojnë me këmbë”.

Me largimin e tij nga Perandoria Otomane, Ismail Qemali dëshironte t’i jepte një mesazh të qartë sulltanit, i cili po e keqqevriste vendin me politikat e tij të jashtme dhe të brendshme. Pas arratisjes së Ismail Qemalit dhe si pasojë e veprimtarisë politike të tij, në qershor të vitit 1901, Gjykata Penale në Kostandinopojë e dënoi atë me vdekje në mungesë, si edhe me konfiskimin e pronave dhe humbjen e të drejtave civile. Ai u akuzua për: “Orvatje për të nxitur popullin kundër qeverisë dhe sulltanit nëpërmjet botimeve për kryengritje dhe me mënyra të tjera”.

Ismail Qemalit do t’i duhej të priste edhe 8 vite derisa sulltani të vetëndërgjegjësohej që pushtetit të tij absolut po i vinte fundi. Ai ndodhej në Paris, kur në orën një të natës, më 22 korrik 1908, i ngarkuari me punë i Turqisë, e zgjoi për t’i lexuar një telegram të ardhur nga sulltani, ku ai kërkonte këshillën e tij se ç’ishte më e mira që mund të bënte në atë çast kritik. Momenti kritik kishte ardhur si pasojë e masakrave që kishin ndodhur dhe e vendimit të Europës për organizimin e Maqedonisë, çka shqiptarëve u dukej se vinte në rrezik unitetin e tyre kombëtar. Mijëra shqiptarë të armatosur ishin mbledhur në Kuvendin e Ferizajt më 15 korrik 1908. Ata i dërguan sulltanit telegramin e famshëm, i cili e shkundi sulltanin. Në telegram thuhej se nëse nuk shpallet Kushtetuta e vitit 1876, 50 mijë shqiptarë do të marshonin drejt Kostandinopojës.

Ndërkohë, Ismail Qemali i dorëzoi të dërguarit të sulltanit përgjigjen e tij, ku e këshillonte të mos vonohej asnjë çast por të shpallte zbatimin e Kushtetutës të vitit 1876, si të vetmen masë të dobishme dhe si e vetmja garanci për popujt e Perandorisë. Sulltani e shpalli Kushtetutën. Ismail Qemali i dërgoi sulltanit po nëpërmjet të njëjtave kanale komunikimi një raport ku i parashtronte planin e tij. Njëkohësisht ai e paralajmëronte për mendësinë dhe moralshmërinë e xhonturqve dhe vijën e tyre politike…

Për liderin është domosdoshme aftësia për të menduar në mënyrë analitike dhe kreative. Dhe në përgjithësi liderët që lënë gjurmë kanë një shpirt rebel, sepse konformizmi ia merr frymën lirisë. Në dinastinë shqiptare Vlora dhe në Labëri, kjo mendësi ishte trashëguar ndër breza. Ata ndër shekuj kishin treguar se nuk ju mungonte kuraja dhe forca që të përballeshin me pushtetin absolut sulltanor, kur gjërat nuk ishin duke ecur në rrugë të mbarë.

*Autor i librit “Themeluesi-Lidershipi i Ismail Qemalit