Drejtoria e Përgjithshme e Arkivave/

Jubani i kreu studimet në shkollën tregtare të vendit të origjinës mëmësore. Më pas, do të kthehej në qytetin e tij të lindjes, në Shkodër, për të nisur angazhimin në detyra të shumta. Në vitin 1948, ai nisi të punonte si sekretar në konsullin francez të qytetit, si edhe u bë asistent i zëvendës i konsullit të Mbretërisë së Bashkuar në 1853-n (lexo dokumentin).

Gjithashtu, Jubani ka shërbyer si nëpunës, ekonomist, folklorist dhe shkrimtar. Ndërkaq, ka dhënë kontribut thelbësor në themelimin e organizatës së shegertëve “Shoqëria ndihmëtare” në Shkodër. Në orvatjen e vazhdueshme për lirinë e vendit ndaj zgjedhës së huaj, Jubani bashkëpunoi në organizimin e lëvizjes antiosmane të Mirditës, në vitin 1862.

Vepra e tij letrare karakterizohet nga një diametër identitar, që hedh dritë mbi pasurinë folkorike dhe përpjekjet për pavarësi të shqiptarëve. Në këtë frymë, ai shkroi serinë e publikimeve: “Përmbledhje këngësh popullore dhe rapsodi poemash shqiptare”, “Aktualiteti i popullit të Shqipërisë së Veriut” dhe “Kundrime mbi gjendjen morale dhe intelektuale të popullit shqiptar”. Qe autor edhe i librave të tjerë me tematikë historike, mes të cilëve “Histori e Gjergj Kastriotit”, mbeti i papërfunduar dhe i pashtypshkruar.

Në vitin 1868, nga galeria e paraardhësve të shquar të shqiptarëve, ai zgjodhi t’i kushtonte një poezi Elena Gjikës (Dora d’Istria) të titulluar “Princesha prej fisit të Zotnive të Shqipnisë – Kangë lavdit për të nderueshmen Zojë e dijetare në shkrim Dora d’Istria”. Domosdoshmëria e “rilindjes së letërsisë” ka qenë tema qendrore e diskutimeve që Jubani ka patur me shkrimtaren e publicisten Gjika. Sipas tij, krijimi i një alfabeti të përbashkët për shqiptarët ishte parakusht për zhvillimin e letërsisë kombëtare.

#ZefJubani

#ArkivatFrymëzojnë

#ArkivatKujtojnë

PRISHTINË, 31 Janar 2024-Gazeta DIELLI nga korrespondenti në Kosovë/ Në Kosovë përkujtohen tre heronjët e kombit, Zahir Pajaziti, Hakif Zejnullahu dhe Edmond Hoxha, në 27 vjetorin e rënies.

Në homazhet te lapidari, te vendi i rënies së tre heronjëve dhe te shtatoret e tyre e në veprimtari tjera përkujtimore marrin pjesë përfaqësues institucionalë e politikë.

Presidentja e Republikës së Kosovës, Vjosa Osmani sot në Prishtinë bëri homazhe te shtatorja e Zahir Pajazitit, në 27 vjetorin e rënies së heronjëve Zahir Pajaziti, Hakif Zejnullahu dhe Edmond Hoxha.

“Ata ishin nismëtarë të lirisë, ishin frymëzues të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës dhe nëpërmjet guximit, trimërisë dhe sakrificës së tyre inspiruan mijëra djemë e vajza të UÇK-së që të luftojnë për lirinë e Kosovës dhe ndërtuan themelet e forta për shtetin e pavarur e sovran”, është shprehur ajo.

Presidentja ka thënë se ata dëshmuan se çmimi i lirisë është i lartë, por që sot shteti i Kosovës të vetmin udhërrëfyes e ka trimërinë e heronjve si ata.

Para 27 viteve, në 31 janar 1997, në fshatin Pestovë – në hyrje të qytetit të Vushtrrisë, rrugës Prishtinë-Mitrovicë, drejt realizimit të një misioni të veçantë, ranë heroikisht në krye të detyrës heronjët e lirisë e pavarësisë së Kosovës, komandanti Zahir Pajaziti dhe bashkëluftëtarët Hakif Zejnullahu e Edmond Hoxha, tre nga drejtuesit e luftës çlirimtare të UÇK-së.

Dr. Qazim Namani/

Numri (7), është ndër numrat që te besimi dardanë ka lënë gjurmë në artin tonë popullorë, të trashëguar deri në kohën tonë. Ky numër kishte pasur kuptim simbolik, dhe shpjegime tjera me botëkuptime fetare dhe mbinatyrore. Të dhënat mbi simbolikën e këtij numri, në literaturën tonë shkencore janë të pakta, por në kulturën popullore dardane dhe artizanale është i pranishëm dhe mjaftueshëm paraqitet prania e tij në simbolikën e artit dhe besimit dardan.

Në artin tonë popullorë janë më të rralla të na paraqiten simbole me numrin shtatë, qoftë si simbole dekorative apo simbole kulti.

Ky numër sot në kohët bash kohore paraqet ditët që e përmbushin javën në kalendarin periodik, andaj ka rëndësi të veçantë për të gjithë popujt. Në kohët më të lashta simbolikën e këtij numri si simbol kulti e hasim te shumë popuj të botës duke filluar që nga lindja e largët e deri në shtetet perëndimore evropiane.

Kjo gjetje e rastësishme e këtij simboli në kulturën tonë popullore, ka rëndësi të madhe në traditën e kulturës, religjionit si simbol astrologjie që simbolizon lëvizjen e shtatë trupave qiellorë. Kjo dëshmohet edhe në traditën tonë popullore të bartur brez pas brezi beja në shtatë palë tokë e shtatë palë qiejve, dhe trupi ynë ka 7 qeliza endokrine, të cilat janë përgjegjëse për prodhimin e hormoneve. Shtatë mrekullitë e botës, të cilat ndihmojnë në kompozimin e historisë së njerëzimit.

Në lashtësi dhe në antikitet, vendbanimet për të ju mbijetuar pushtimeve dhe fatkeqësive natyrore, ndërtoheshin në mes të shtatë kodrave.

Në fushën e artit sot, ky numër simbolizon shtatë artet e bukura.

Është me interes të dimë se ky numër simbolizon edhe shtatë ngjyrat e Ylberit, që sot për mrekulli kjo simbolikë e ngjyrave të Ylberit ruhet te veshja e grave shqiptare në Medvegjë e rrethinë.

Po ashtu brez pas brezi në traditën tonë popullore është ruajtur thënia: “Me e shti shtatë pash në dhe”, që mendoj se në këtë rast e ka kuptimin funeral në raste të varrimit. Te shumë popuj ky numër konsiderohet si numër me fat, si numër i engjëjve, që ka kuptimin e botës së brendshme shpirtërore, lidhjen e njeriut me zotin, dhe komunikimi i engjëjve me të vdekurin.

Misteret e numrit 7 konsiderohet numri i përsosur. Në këtë koncept kemi 7 metale të rëndësishme për këtë zonë, që janë plumbi, bakri, kallaji, hekuri, argjendi, ari dhe merkuri.

Në botën e Astrologjisë ky numër përfaqëson 7 planetët astrologjie: Dielli , Hëna, Mërkuri, Saturni, Jupiteri, Marsi dhe Venusi. Në numerologji, ne zbulojmë se si janë njerëzit vendas të 7-të, si nder veprojnë me botën dhe pikat e forta dhe të dobëta të tyre.

Engjëlli numër 7 simbolizon forcën e brendshme, dhe kështu, nëse e shihni shpesh numrin 7, mund të jenë engjëjt tuaj që bënë të aftë dhe të ndiheni të fortë e mbizotërues i sfidave të jetës.

Po ashtu, numri 7 shfaqet shpesh në kulturë dhe histori. Për shembull, janë shtatë mrekulli të botës, shtatë ditë të javës, shtatë rrathë të universit, shtatë mëkate dhe shtatë nota bazë muzikore.

Numri 7 ka disa aspekte pozitive dhe negative për t’u analizuar dhe kuptimet e tij brenda feve më të ndryshme. Ky numër ka më shumë kuptim se sa mund të imagjinohet, është një tregues i përsosmërisë, por ka faktorë të tjerë që e rrethojnë këtë numër mistik.

Përveç kësaj, Borëbardha u strehua në shtëpinë e 7 xhuxhëve dhe, kur thyen një pasqyrë, ajo besohet se personi që e ka thyer do të ketë 7 vite fat të keq, pasi kjo kohë korrespondon me një cikël të tërë në jetën tonë.

Në lashtësi te arianët, u krijua besimi në shtatë yje, shtatë kontinente koncentrike dhe shtatë rryma soma (lëngu i shenjtë që arianët pinin gjatë ritualeve të tyre dhe të cilin e derdhën në vatër për nder të perëndisë Agni).

E gjejmë të njëjtën gjë në Misteret Brahmanike, ku këto shkallë simbolizojnë shtatë botët e universit hindu: më e ulëta është “Toka”, e ndjekur nga “Bota e Riekzistencës”, “Qiejtë”, “Bota e Mesme”, “Bota e Lindjes” në të cilën lindin shpirtrat, “Pallati i të Bekuarve” dhe në fund “Sfera e së Vërtetës” ku banon Brahman.

“Bhagavata Purana” e shkruar rreth një mijë vjet më parë përmend se midis çdo universi ka shtatë shtresa: toka, uji, zjarri, ajri, qielli, energjia totale dhe vetja e rreme. (Mendimi bonus: i njëjti shkrim i shenjtë më poshtë thotë se “ka universe të panumërta përveç këtij, dhe megjithëse të gjithë janë pafundësisht të mëdhenj, ata lëvizin si atome brenda jush, dhe për këtë arsye ju jeni gjithashtu të pakufizuar”.)

Në Islam, ekzistojnë shtatë qiej, shtatë shkallë të ndryshme të parajsës, pra shtatë shkallë të ndryshme në të cilat të mirat shkojnë pas vdekjes, varësisht se sa të mirë ishin. Ferri, nga ana tjetër, ka shtatë porta për shtatë pasues të ndryshëm të shejtanit. Myslimanët shkojnë rreth Qabesë shtatë herë. Ceremonia e emërtimit të fëmijës bëhet në ditën e shtatë pas lindjes së tij.

Në hinduizëm ka disa protokolle me numrin 7, gjatë ceremonisë së martesë. Nusja dhe dhëndri bëjnë saktësisht 7 rrotullime rreth zjarrit të shenjtë, ndërsa guru që kryeson ceremoninë reciton disa mantra. Së fundi, nusja dhe dhëndri bëjnë 7 hapa së bashku dhe, për secilin prej tyre, bëjnë një betim për jetën e të dyve që presin.

Numri 7 ka qenë pjesë e njerëzimit që nga fillimi i kohës dhe, që atëherë, ai mbledh mijëra simbolika. Në fe, është një numër i theksuar që nga krijimi i

Numri 7 është plot mistere dhe kuptime. Ai ka simbolikë në fe dhe ezoterizëm, pasi është i pranishëm në shkrimet e shenjta dhe në rituale të ndryshme të praktikuara.

Në Spiritizëm, Toka ndahet sipas sferave. Këto sfera e rrethojnë planetin tonë dhe ndahen në 7. Ato janë: Humnera, Errësira, Korja e Tokës, Umbralja, Zonat e Tranzicionit, Sferat Superiore dhe Sferat e Shndritshme.

The numri 7, në Bibël, shfaqet në kapitullin e Zanafillës. Zotit iu deshën 6 ditë për të krijuar botën dhe përdori të shtatën për të bekuar projektin dhe pushimin e tij. Ne kemi, në Bibël, përshkrimin e 7 mëkateve dhe gjithashtu 7 virtyteve. Për më tepër, borisë i është fryrë 7 herë para se të shembej muri i Jerikos.

Numri 7 gjithashtu përfaqëson bashkimin e 3 (që përfaqëson Shpirtin) me 4 (që përfaqëson materien). 7 ishin lajmëtarët e besuar të Perëndisë, të quajtur Krye engjëj.

Prof.as.dr. Hasan Bello/

Për shumë shtete duke nisur që nga shekulli i XIX-të një nga institucionet më të rëndësishme në aspektin financiar ishte sistemi bankar. Por kur i ka fillimet ky sistem në territoret shqiptare?

Në kuptimin bashkohorë të fjalës ai fillon relativisht vonë.

Pas Luftës së Krimesë (1853-1856) në Perandorinë Osmane lindi nevoja për krijimin e një banke. Një hap i tillë u imponua edhe nga presioni i shteteve auropiane me qëllim për të garantuar shlyrjen e borxheve që i kishin dhënë shtetit osman.

Kështu, më 4 shkurt 1863 u krijua Banka Otomane nën kontrollin e grupeve financiare dhe kapitalit anglo-francez. Këto shtete ishin edhe kreditorët kryesorë të perandorisë.

Për nevojat e administratës Banka Otomane hapi degët e saj në vilajete të ndryshme. Nga hulumtimet e bëra deri tani na rezulton se degë të kësaj banke kanë funksionuar edhe në disa qytete shqiptare, si: në Manastir (1903-1914), Shkup (1903-1914), Janinë (1910-1921) dhe Shkodër (1911-1914). Banka Otomane ishte bankë emisioni dhe kreditimi. Prandaj edhe në Shqipërinë e atyre viteve, ashtu si kudo në shtetin osman, qarkullonin lira prej ari, mexhidije dhe groshare prej argjendi, nikeli etj.

Më 15 gusht 1888 u krijua Banka Agrare Otomane e cila kishte si qëllimi kreditimin e fshatarëve dhe pronarëve që zotëronin sipërfaqe të punueshme. Ajo synonte që t`i jepte një impuls të ri zhvillimi bujqësisë. Kapitali i kësaj banke, përveç 10 milion lirave turke të akorduara nga shteti osman, formohej dhe nga 1% që vilej nga të ardhurat vjetore të fshatarësisë. Kjo bankë kishte filiale edhe në disa qytete (kaza) të Shqipërisë, si: në Elbasan, Tiranë, Shkodër, Kavajë, Berat, Korçë etj.

Në vitin 1907 në Shkodër u çel një filial i Banco Tozzi e C, me qendër në Venedik. Por deri tani nuk kemi të dhëna që konfirmojnë aktivitin intensiv të këtij filiali. Në këtë periudhë përpjekjet e kapitalit italian hasën në pengesën e autoriteteve osmane dhe në rivalitetin e politikës austro-hungareze, e cila e shihte me xhelozi depërtimin e tij në territorin shqiptar.

Më 4 tetor 1913, Ismail Qemali, i cili kishte filluar përpjekjet për krijimin e një banke shqiptare, i gjendur nën presionin italo-austro-hungarez nënshkroi një marrëveshje me përfaqësuesit e bankës austriake Wiener Bank Verein, me qendër në Vjenë dhe përfaqësuesin e bankës italiane Banca Commerciale Italiana, me qendër në Milano. Këto dy banka të huaja ishin përfaqësuese të grupeve financiare në shtetet e tyre dhe kishin si qëllim kontrollin ekonomik të shtetit të sapo krijuar shqiptar.

Për shkak të fillimit të LPB, projekti i krijimit të Bankës Shqiptare me kapital austro-italian nuk u realizua. Emblematike mbetet deklarata ironike që I.Qemali i bëri ministrit të Jashtëm italian, kur ky i fundit i bënte presion për hapjen e kësaj banke: “ne lindorët kemi parë një burrë të martuar me dy gra, por nuk kemi parë një grua të martuar me dy burra”. Kjo tregon se I.Qemali ishte i vetëdijshëm se pas kapitalit italo-austro-hungarez të kësaj banke, fshiheshin synimet e këtyre shteteve për të ushtruar ndikimin e tyre.

Në vitet 1917-1918, kur Shqipëria e Mesme dhe e Veriut u pushtua nga Austro-Hungaria, në Shkodër funksionuan disa filale të bankave austriake, si: Wiener Bank Verein, Pester Bank dhe Ungarische Bank, të cilat, si qëllim kryesor kishin grumbullimin e arit nga popullsia shqiptare kundrejt banknotave (korona), që pas lufte nuk patën asnjë vlerë.

Hebrenjtë nuk ishin pushtues, dhe shqiptari ka qenë i egër vetëm me pushtuesit ! 

Për shqiptarët hebrenjtë nuk ishin “të huaj”, ata ishin “Mysafir” ndoshta se shtëpia e shqiptarit  ka patur një status dhe ligji në banesën e tij ka qenë: 

Shtëpia është e Zotit dhe e mikut!

Jo më tepër se rreth 7 km  kilometra prej Mongrassano-Cervicati, si dhe jo shumë larg nga Spezzano Albanese, në mesin e arbërisë në Kalabri, gjendej një kamp përqëndrimim i quajtur  Ferramonti me 4000 vende, më i madhi nga 15 kampet e përqendrimit për hebrenjtë i cili u ndërtua sipas ligjeve raciale të vitit 1938 në Itali prej Musolinit. 

« Hebrenjtë që vinin nga e gjithë Evropa, ajka e shkencës dhe inteligjencës hebraike»- kujton shkrimtari dhe fotografi hebre dalmat, Luciano Morpurgo në  “Caccia all’uomo” i botuar në vitin 1946- ishte përqendruar në një duzinë baraka të mëdha prej druri, ndërtuar në vitin 1940.

Brenda këtij  kampi,(ndryshe nga kampet e tjera, ku trenat i përcillën hebrenjtë drejt vdekjes), ata  që zbritën nga ky tren ishin disi më me fat, sepse drejtimi i kërij treni nuk mbarti stazionin e furrave, por të shpëtimit. 

Sot ndërtesa e kampit është kthyer në muze në vitin 2004.  

Këta hebrenjë që u sistemuan në kampin e Ferramonti u mirëpritën nga populli arbëresh dhe kalabrez. Hebrenjëve të dëbuar dhe të internuarve, në këtë kamp iu lejua, liri dalje.

 Ata  ngritën një infermieri me një farmaci të aneksuar ku Mjekëve hebrenj iu lejuan të praktikonin profesionin e tyre. 

Shpesh banorët e zonës përreth kampit vinin  dhe kuroheshin tek ata. 

Kampi u kthye dhe si strukturë mësimi dhe edukimi. Ata ngritën  një shkollë, një kopsht, një mensë për fëmijë, një bibliotekë, një teatër dhe objekte kulti (dy sinagoga, një kishë katolike dhe një tjetër ortodokse greke ). Bashkimet dhe martesat mes të internuarve nuk ishin të rralla. Gjatë asaj periudhe u lindën  21 fëmijë. (foto  marrë nga gazeta Sicili in Post,by Salvatore Di Fazio)

Pashkët 1942 në Ferramonti, i rrëfyer nga Arthur Lehmann 

Rrëfimi i Pashkëve të vitit 1942 në Ferramonti, rrëfyer nga Arthur Lehmann (arkitekt gjerman, 65 vjeç, një nga të burgosurit më të vjetër në kamp). Priftërinjtë bizantin Grekë të e krishterë  kishin organizuar në  një kasolle bosh për të festuar  ritin e tyre të Pashkëve. 

Ishin të ftuar të gjithë të burgosurit në festën e natës së Pashkëve, të kryesuar nga Arkimandriti, duke përfshirë ministra, dy rabinë dhe fratin katolik. Gjithashtu marrin pjesë zyrtarë të kampit ushtarak dhe civil. Fytyrat ndriçohen nga flakët vezulluese të qirinjve. Rituali i Pashkëve zhvillohet për dy orë dhe përfundon me dhuratën e vezëve të bekuara. “E gjithë kjo – thotë Lehmann – e bëri këtë veprim  një ngjarje të jashtëzakonshme, dhe dha sinjalin  pragut të një lirie. Në fakt ky nuk qe një rast i izoluar  Respekti i ndërsjellë dhe mirëpritja e të tjerëve u bë një praktikë normale në kamp, ​​mes njerëzve të kombësive, kulturave dhe feve të ndryshme. Kështu, kur një vit më parë rabini i Xhenovas Riccardo Pacifici (dëshmor në Aushvic më 1943) kishte vizituar Ferramontin, At Callisto dhe arkimandriti i kishin bërë homazhe. E njëjta gjë kishte ndodhur edhe për vizitën e Imzot Borgoncini-Ducës, i cili «u festua në tempullin hebre me një rit çifut siç i ka hije një princi»( Marrë nga gazeta Sicilia In post datë 26 janar 2021)

Në  biblotekën Masci, \Mashi  në Santa Sofia d- Epiri, (edhe ky një ngulim arbëresh), ruhet në brëndësi të saj  një pikturë,  e cila nuk është thjeshtë një skicë, por përmban brënda saj një botë, shpirtërash, jetë njerëzish.  Mbi këtë skicë është evidencuar fjala Falenderim ” Ringraziamento”. E gjithë përmbajtja i përkushtohet  një familje  arbëreshe, Familja Cardamone nga Santa Sofia 

Skica i ngjan një dipllomë nderi,  e pikturuar me bojëra uji. Në të majtë të fletës, është një udhëtar me një mushkë që përshkon kodrat në një shtëpi. Përshkohet jeta e përditshme e tyre, Giovanni Cardamone  dhe familjes se tij qe i shpetoi jeten ketij ebrei,e mbajti në shtëpi deri në momentin e largimit të tij. 

Ajo që i bashkon hebrenjtë dhe shqiptarët është dashuria për vendin, malli  për atdhe e për sakrificë ndaj idealeve për atdhedashuri!Foto, fonte, Giovanna Cardamone, mbesa e Giovannit. (fotografia Biblioteca Masci: Ladri di polvere)

Një sërë personalitete të jashtëzakonshme  gjetën strehë në kampin Ferramonti, të cilët dhe që më vonë bënë  karrjerën e tyre. Mund të përmendim:

Ernst Bernhard, mjek dhe psikiatër nga Berlini, i cili ishte një nxënës i rëndësishëm i Carl Gustav Jung në Cyrih, analist i personaliteteve të mëdha të kulturës italiane, me të cilët u bë mik dhe i besuar, si Federico Fellini, Natalia Ginzburg, Giorgio Manganelli dhe Cristina Campo;

Imi Lichtenfeld, ebre hungarez, asokohe shtetas izraelit, i cili hyri në histori si ekspert i arteve marciale dhe shpikës i metodës së famshme luftarake dhe vetëmbrojtëse të quajtur Krav Maga, e praktikuar sot nga agjentët e Mossad-it dhe trupat e zgjedhura izraelite;

Moris Ergas, një hebre origjina grek që pas çlirimit u bë një nga producentët më të rëndësishëm të filmit të kinematografisë italiane në vitet 1960, duke e lidhur emrin e tij me atë të kryeveprave të Rosselinit, Pasolini dhe De Sica;

David Mel, i cili punoi si kuzhinier gjatë ndalimit të tij në Ferramonti, por më vonë u bë një shkencëtar i cili u nominua disa herë për çmimin Nobel për mjekësi, zbuluesi i vaksinës për dizenteri;

Richard Dattner, një hebre i ri polak i internuar me familjen e tij në Ferramonti, i cili emigroi në SHBA dhe u bë një nga arkitektët më të rëndësishëm dhe më të famshëm amerikanë pas luftës;

Oscar Klein, një hebre i ri austriak i burgosur me familjen e tij në Ferramonti, ku me sa duket mësoi bazat e xhazit, dhe i cili më vonë u bë një kompozitor dhe interpretues i famshëm i muzikës swing dhe Dixieland;

Menachem Shelah, një ebre dalmat i cili më vonë emigroi në Izrael ku u bë një historian dhe studiues i rëndësishëm i Shoas;

Michel Fingesten, një hebre italo-austriak që studioi në Vjenë së bashku me mikun e tij Oskar Kokoschka, duke u bërë nga ana tjetër një nga artistët dhe gdhendësit më të rëndësishëm të viteve 1900, i famshëm për ish-libris për veprat e tij grafike të ekspozuara në muzetë në mbarë botën. – i internuar në Ferramonti, ngriti një shkollë arti për të burgosurit e kampit. Fatkeqësisht, Fingesten vdiq disa ditë pas lirimit të tij për shkak të një infeksioni të kontraktuar në robëri. Ai varroset edhe sot në varrezat e vogla të Cerisanos, pranë Kozencës.

Gustav Brenner, një ebre austriak, i cili e shndërroi ndalimin e tij në Ferramonti në një zgjedhje jete që e çoi atë të vendosej në Cozenza, ku pas luftës ai themeloi një botim. shtëpia e kulturës e specializuar për vepra të lashta dhe të rralla të ribotuara në botime anastatike, aktive edhe sot.

Shqiptarët dhe Hebrenjtë

Kur fqinjët  tanë si Bullagaria, e cila  aplikoi ligjin antisemitismo, apo Serbia që ishte rajoni i parë evropian ku Holokausti u zbatua në mënyrë radikale, sistematike dhe të plotë, në Shqipëri për arsye të forta e të brëndëshme nuk u lejua aplikimi i këtij ligji .

Senatori amerikan me origjinë arbëreshe( Greci\Av\Itali),  Joesef Dioguardi  së bashku me kongesmenin Tom Lantos, hebre nga hungarez,  i mbijetuari i Holokaustit,  në një vizitë në Shqipëri në vitin 1990, duke ditur mbi rolin e shkëlqyer të shqiptarëve mbi ebrenjtë, nëpërmjet  një leje të posaçme nga Ramiz Alia, në atë kohë kryetar shteti të Republikës së Shqipërisë, pasardhësi i Enver Hoxhës,  kërkuan të bënin hulumtime e kërkime në arkivën e shtetit  mbi aktet për konstatimin e shpëtimit të hebrenjve në Shqipëri. 

Dokumentet u  nisën për në Israel të cilat u ekzaminuan nga Yad Vashem i cili i konsideroi të vlefshme dhe ato ishin një minierë mbi shpërtimin e hebrenjëve nga shqiptarët e Mitrovicës, Preizëreni, Pej, Deçan, Gjakovë, Fier, Gjirokastër, Shkodër, Tiranë, Elbasan, Burrelë, Korçë, Delvinë e tje  . 

Nga aktet mësojmë  midis të tjersh se një regjiment prej katër burrash të udhëhequr nga Mehdi Frashëri në atë kohë Kryeministër; iu kërkua lista e hebrenjve që banonin në Shqipëri, por qeveria nuk pranoi, dhe përkundrazi i ndihmoi hebrenjtë duke i furnizuar me dokumente false, pashaporta dhe  duke i bërë ata të ndiheshin qytetar të barabart si shqiptar. Në ato vite asnjë ligj zyratar nuk u mor për ta si për dorëzimin e tyre ashtu edhe për vjedhjen e pasurisë së tyre. 

Deshmia e Irene Grunbaum, e cila gjithashtu shpëtoi nga vdekja

Në librin Autobiografia e Irene Grunbaum, përkthyer dhe redaktuar nga Katherine Morris do të lexojmë: 

Lamtumirë Shqipëri. Më ke dhënë aq shumë, mikpritje, strehim, miq dhe aventura. Lamtumirë shqiptar, një ditë do t’i tregoj botës se sa të mirë janë, pa frikë, të fortë dhe besnikë bijtë tuaj, sa vdekja dhe djalli nuk mund t’i frikësojnë ata. Nëse është e nevojshme, ju do të dini se si t’i mbroni ata dhe ata nuk do t’ju lejojnë të jepni madje edhe nëse humbni jetën e tyre. Portat e vendit tuaj të vogël mbetën të hapura, Shqipëri. Sytë e tu të mbyllur, kur është e nevojshme, për t’u dhënë njerëzve të persekutuar të varfër një tjetër shans për të mbijetuar më të tmerrshmit nga të gjitha luftërat. Shqipëri, ne i mbijetuam rrethimit për shkak të njerëzimit tuaj. Ju falënderojmë. 

Ornela Radovicka 

Qendra albanologjike, pranë Bibliotekës A. Bellusci 

Frasnito\Frascineto \ Calabri