Interviste – Page 105 – Dielli

Adriana Dine(Radi), nga internimi në Savër në botën e lirë amerikane

March 17, 2016 by dgreca

E trishtë është ta them, por unë në Mëmëdhe nuk gjej ndonjë moment lumturie në jetën time, sepse kalova një kalvar të tërë vuajtjesh, dënimesh, pushkatimesh dhe persekutimesh… Adriana Dine Radi/

Bisedë me znj. Adriana Dine – Radi/*

Bisedoi Keze Kozeta Zylo/

Znj. Adriana Dine – Radi ka lindur ne internim. Babai i saj Dr.Lazër Radi ka qenëi burgosur, internuar nëgjithë kohën e zezë të diktaturës, nëna e saj pati të njejtin fat persekutimi, bashkëshorti Dine Dine u burgos politikisht për 10 vjet, vjehrri u burgos dhe u pushkatua pa gjyq, ndërsa gjithë fisi Dine u persekutuan dhe përndoqën tmerrësisht.

Znj.Dine Radi lindi në Lushnje, më 8 korrik 1959, ne internim.

Mbaroi shkollën fillore dhe 8-vjeçare në Savër të Lushnjes

Në vitin shkollor 1974-1975, e përjashtojnë nga Gjimnazi “20 Tetori” i Lushnjes

Më 1976, martohet me Dine Dinen.

1976-1990 – punon në punë të rënda në Bujqësi në Gjazë të Lushnjes

1991 – vendoset në qytetin e Nju Jorkut

Ka dy fëmijë një djalë dhe një vajzë Ervinin dhe Suelën. Ervini nga një djalë i lindur në internim, në Amerikë mbaroi një nga shkollat më prestigjioze fakultetin e Shkencave Politike në Columbia University.

Znj. Dine Radi jeton dhe punon në qytetin e Nju Jorkut

-Znj.Dine naflisni ju lutem për fëmijërinë tuaj dhe si e keni përjetuar atë?

-Unë kam lindur në Lushnje, ndërkohë që prindërit e mi ishin në Kampin e internimit Çermë të Lushnjes, në korrik të vitit 1959. Në atë kohë, babai im, Dr. Lazër Radi, sapo qe transferuar nga kampi i internimit në Kuç të Kurveleshit në kampin e Çermës. Fillimisht u vendosën në Gradishtë, më pas në Çermë, dhe mbas dy vitesh qëndrimi aty, i transferuan në nji tjetër Kamp interrnimi, në atë të Savrës, në fillim të vitit 1960.Në Savër, kam kryer shkollën fillore dhe tetëvjeçaren, më pas kam vazhduar gjimnazin në Lushnje, por pa mbaruar vitin e parë më përjashtuan. Kam punuar për më shumë se nji vit si punëtore bujqësie, derisa në vitin 1975, u martova me Dine Dinen, i cili ridhte nga një familje e njohur nacionaliste dibrane. Në vitin 1980, kishim nji fëmijë pa mbushur ende vitin, kur përjetova arrestimin dhe burgosjen e bashkëshortit tim për motive politike me 10 vite heqje lirie. (agjitacion e propagandë). Mbas një viti, nga dëshpërimi për të birin, më vdiq edhe vjehrra, duke më lënë me djalin që nuk kishte mbushur ende dy vjeç. Në këtë situatë të vështirë, munda të mbijetoj vetëm në saje të prindërve të mi dhe kushërinjve të burrit që m’u gjendën gjithmonë pranë, në kohët më të vështira të jetës sime…

-Ju keni lindur në internim, në Savër, të dënuar nga diktatura e egër komuniste, cilat janë disa nga momentet më të vështira të jetës suaj atje?

-Deri në moshën 31 vjeçe, krejt jeta ime është vërtitur në tre kampe interrnimi në Myzeqe: në atë të Çermës 1959-1960; në atë të Savrës 1960-1975, dhe atë të Gjazë 1975-1990. Kampe ku krejt ne brezi i fëmijvë të lindur nga prindër të dënuar dhe të burgosur, pësuam padrejtësisht dhe vijuam fatin tragjik të tyre. Kam pasur gjithashtu edhe fatin “të shetis” edhe nëpër mjaft burgje të vështira si ai i Spaçit, i Qafë-Barit, Zejmeni dhe Kampi i Kompleksit Dinamo, ku bashkëshorti im qe i detyruar të vuante dënimin e tij politik. Mjafton të lexoni disa nga rrëfimet e mia të kësaj periudhe të cilat i kam paraqitur të shkruara në sitin www.radiandradi.com, e ku pasqyroj sigurisht me thjeshtësi dhe sinqeritet prej gruaje dhe nëne, vetëm një pjesë shumë të vogël të vuajtjeve të mia të pafundme.Po për të krijuar një ide më të plotë po ju përmend edhe pak gjëra të tjera: Isha fëmijë dhe shumë gjëra nuk arrija t’i kuptoja, prindërit tanë ishin munduar me mish e me shpirt që ne të mos e ndjenim atë botë të egër ku jetonim… kështu, mbasi mbarova tetëvjeçaren, mendoja se duhej të isha e lumtur mes moshatarëve të mi, në shkollën e re që munda të regjistrohem me njëmijë sakrifica. Pa përfunduar vitin e parë të gjimnazit u gjet një pretekst qesharak për të më përjashtuar mua dhe një shoqen time që ishte ashtu si unë. M’u desh të filloja punë me kazëm e lopatë që në moshën 14 vjeçare. Mbas dy vitesh u martova dhe u vendosa në Gjazë. Më vdiq fëmija i parë pa mbushur ende 2 vjetët. Dhe djali që më lindi më pas, Ervini, nuk kishte mbushur ende vitin, kur më burgosën bashkëshortin… një vit më pas më vdiq edhe i vetmi person që kisha pranë, vjehrra. Pra, e vetme, në një kamp përqëndrimi me një foshnje në krahë, kur nuk isha me shumë se 21 vjeçe… E kështu mund të vazhdoj pafund, mbasi e trishtë është ta them, po nuk gjej ndonjë moment që mund të quhet çast lumturie në jetën time.

-Ju jeni e bija e Dr. Lazër Radit, një intelektual i shquar i Kombit, çfarë keni mësuar nga babai juaj dhe si do ta ruani pasurinë kulturore që ju ka lënë babai?

-Babanë e kam pasur mbështetje morale e pikë referimi përgjat gjithë jetës sime. Prej tij kam mësuar gjithçka që nga më e thjeshta e deri tek privimet e mëdha të familjes sonë. Për mua ai ka qenë jo vetëm prindi dhe familja, po edhe shkolla, edhe libri, edhe besimi, edhe shpresa. Këshillat e tij më kalisnin vullnetin, më ringjallnin shpresën si mund t’ia dilja me sukses përballë çdo lloj vështirësie, të isha dinjitoze përballë peripecive dhe vuajtjeve, sidoqë ato të më paraqiteshin. Nuk e di nëse do t’ia kisha dalë pa figurën e tij frymëzuese dhe pa atë jetën e tij pranë jetës sime. Edhe pse kemi qenë të varfër materialisht si pjesa dërmuese e popullit shqiptar, duke pasur nji baba të tillë pranë ne u ndjemë të pasur shpirtërisht, dhe mundëm të përfitojmë edhe në ato kushte izolimi mjaft nga kultura botërore që na trasmetohej përditë prej tij.Si unë edhe vëllezërit e mi Jozefi e Luçiano Radi, u lidhën mbas krijimtarisë së babait tonë, dhe të tre së bashku po përpiqemi të bëjnë publike gjithë ato dorëshkrime të shumta, si ese, poezi, publicistikë, përkthime të cilat babai nuk pati kohë t’i nxirrte në dritë e që ne së shpejti do t’i kemi gati për botim…

-Me një fjalë, të ishe vajza e vetme e Lazër Radit, për mua ka qenë një fat dhe privilegj i madh… Ai ka ndarë me mua të gjitha dhimbjet pa u ankuar kurrë, se po bënte shumë apo diçka të veçantë. Pastaj të ishe në konfidencën e tij është diçka që fjalët e mia janë tejet të varfëra për ta dëshmuar si duhet… Ndjehem krenare sa herë përmendet emri i tij… dhe kurrë nuk me ka ndodhur që një njeri që e ka njohur atë të ketë thënë diçka tjetër veç respektit të thellë ndaj tij…

-Vëllai juaj Jozef Radi, është një poet i talentuar dhe një eseist i shkëlqyer, si janë frymëzuar fëmijët tuaj nga vëllai dhe babai juaj si shkrimtarë të mirënjohur ndër lexues të shumtë?

-E vërteta është se fëmijët e mi ishin ende të vegjël, kur ne u detyruam të largoheshim nga Shqipëria. Duke u rritur, nën shtysën e babait të tyre, Dines, herë pas here edhe ata shfletojnë veprat e gjyshit e të dajës së tyre. Sigurisht frymëzohen, po unë besoj se edhe ata ndjehen krenarë për arritjet e tyre dhe përpiqen mos të mbeten mbrapa për sa ju është e mundur. Pa harruar se sot ata jetojnë në realitete të tjera dhe me interesa të tjera…

-Babai juaj Dr. Radi kishte 100 Vjetorin e lindjes, si u ndjetë Ju, si bija e tij që shteti dhe institucione të ndryshme kulturore heshtën për veprën e tij?

-Shteti dhe institucionet kulturore edhe sot e kësaj dite heshtin për vlerat e kollosëve të vlerave të artit e letërsisë shqipe që ata gjatë regjimit komunist i etiketuan si “reaksionarë”. Do të habitesha sikur të kishin vepruar ndryshe me babanë tim.

-Po ne si fëmijë, po bëjmë gjithë përpjekjet që vepra e tij, puna e tij, vlera e tij nji ditë do të vlerësohet. Im atë thoshte gjithnjë: “E keqja nuk mund të jetë kurrë e përjetshme!”

–Ç’mund të na tregoni për nënën tuaj të ndjerë, e cila rridhte nga një familje fisnike dhe ashtu si ati juaj e persekutuan po aq egër?

-Eh, vërtet ç’mund të them për nënën time?! Një grua 20 vjeçe që mbasi ia dënuan të shoqin me tridhjetë vite burg, dhe mbas nji viti i vdes fëmija i parë, në moshën 24 vjeçe e dënojnë dhe e persekutojnë njësoj si bashkëshortin e saj… Duke jetuar tmerre të parrëfyeshme… Ajo që mund të them është se ajo e ndoqi gjithkund bashkëshortin e vet me besnikëri deri në vdekje, duke i rritur tre fëmijë në kushte kampesh dhe vuajtjesh, dhe duke ndarë jo vetëm ditë të vështira po edhe sakrifica të panumërta. Ajo grua ishte nji mbështetje e jashtëzakonshme për atë njeri të jashtëzakonshëm që ishte im atë… Edhe sikur vetëm kaq sa tregova është e mjaftë për të dëshmuar vlerat e saj… e që në fund të fundit ishte nji grua e thjeshtë, dhe një nënë e devotshme si pakkush…

–Ju keni në krah një bashkëshort shembullor, Dine Dinen, nip i ish ministrit të Brendshëm dhe ish Kryeministër i Shqipërisë… Kam lexuar që i ati i tij është vrarë, dhe ai u interrnua qysh fëmijë e më pas edhe u burgos… çfarë mund të na thoni për jetën e tij të vështirë?

– Bashkëshorti im rjedh nga një familje e njohur nacionaliste dibrane. Bir i një oficeri zogist, Esat Dine dhe nip i ish/kryeministrit Fiqiri Dine, ai përjetoi gjithë pasojat e një jete të vështirë që për fat të keq e njohu qysh fëmijë. I ati u burgos dhe u torturua për vdekje dhe së fundi, për motive politike u vra pa gjyq nga forcat e regjimit. Xhaxhai, Fiqiriu, emigroi në Greqi e më pas në Belgjikë, ku edhe ndërroi jetë, kurse krejt fisi i tij u persekutua, për gati një gjysmë shekulli. Dinia, që në fëmijëri njohu tmerret e kampeve shfarosëse të Turanit, Tepelenës, Porto-Palermos, Savrës dhe së fundi Gjazës. U arrestua e dënua për agjitacion e propagandë me dhjetë vite burgim që e vuajti në burgjet e Spaçit, Zejmenit (Lezhë), Qafë-Barit.Në emigracionin në Amerikë, ka botuar vazhdimisht shkrime me karakter publicistik, ese, kritikë letrare, përkthime dhe tregime të përjetuara në skëterrën komuniste. Ka në dorëshkrim “Kujtimet”, ku përshkruan gjithë vuajtjet e tij, tonat e të mjaft prej bashkëvuajtësve në kampet dhe burgjet komuniste.

–Cili është reagimi i fëmijëve tuaj tashmë të rritur për jetën tuaj aq të vështirë dhe tejet diskriminuese?

-Veçanërisht djali, i cili ka qenë më i rritur kur jetonim në Shqipëri, vonë, tepër vonë, na ka treguar episode tronditëse, ku del qartë diskriminimi që ju bëhej edhe fëmijve të të deklasuarve. Duke qenë se ka mbaruar fakultetin e Shkencave Politike në Columbia University, ai është i interesuar të dijë gjithçka ndodh sot në vendin e tij, dhe ndjehet tejet i revoltuar për atë që ndodhi dikur, por më shumë për atë që vazhdon të ndodhë edhe sot e kësaj dite në këtë të ashtuquajtur “demokraci”.

-Nëse do të shihnit persekutorët tuaj në mjedise të ndryshme, çfarë do t’u thoshnit atyre?

-Ata nuk e meritojnë t’u flasësh, sepse ata nuk kanë asgjë njerëzore… Po nëse do t’ju thosha diçka do të ishte: “Të paktën, të kishit kërkuar ndjesë…!”

-Cili është mendimi juaj për hapjen e dosjeve të krimeve nga diktatura?

-Dosjet duhej të ishin hapur prej kohësh, po as sot nuk është kurrë vonë për t’u hapur. Do të ishim çliruar nga shumë ankthe e komplekse që po na marrin frymën. Sikur të bëhej kjo, gjithçka mund të ndryshonte rrënjësisht.

-Kur erdhët në Amerikë dhe cila ishte rruga për të arritur në botën e Lirisë?

-Kjo është histori e gjatë. Dua vetëm të theksoj që një rol vendimtar luajti kushëriri i parë i bashkëshortit tim, i ndjeri, Hiqmet Dine, i cili nuk kurseu asgjë për të përshpejtuar ardhjen tonë në Botën e Lirë. I mbetemi mirënjohës përjetësisht.

-Cilat janë disa nga përshtypjet kryesore të jetës suaj si grua në Amerikë?

-Nuk mund të themi se shpresonim të gjenim parajsën. Kemi punuar shumë e po vazhdojmë të punojmë, por mund të them vetëm një gjë: për njerëzit e aftë e të përgjegjshëm, Amerika është vendi më i mirë në botë, ku secili mund të gjejë rrugën e vet pa ndjerë asnjë lloj diskriminimi.

–Si e shikoni rolin e gruas në Diasporë dhe të komunitetit për çështjen kombëtare?

-Roli i gruas në Diasporë dhe ai i Komunitetit për çështjen kombëtare janë një vlerë shumë e çmuar për Shqipërinë e shqipëtarët, kudo që janë. Përsa i përket gruas në veçanti, më lejoni t’ju bëj një kompliment: Ju jeni një prej aktivisteve ku seicili mund t’ju merrte si shembull. Unë e vlerësoj kontributin tuaj!

–Në SHBA, ka një komunitet të konsiderueshëm të rinjsh… sa të integruar e shihni ju këtë komunitet në jetën amerikane?

-Ndoshta është një veçanti e të rinjve shqiptarë, por unë i shoh mjaft të integruar me jetën amerikane, po aq sa i shoh të lidhur edhe me jetën brenda komunitetit tyre.

-Gjë e cila ndodh edhe me fëmijët e mi!

-Çfarë ëndrrash ka të parealizuara Adriana?

-Dëshira ime e vetme ishte të vazhdoja shkollën e mohuar në vendin tim, por kjo më qe e pamundur sepse më duhej të punoja për të mbajtur familjen e t’i shkolloja fëmijët. Kjo ëndërr nuk u realizua ndonjëherë.

– Ju jeni përzgjedhur si personazh i librit “Zonjat Shqiptare të Nju Jorkut” ideuar nga “Albanian Excellencë”, libër që do të botohet për herë të parë për grate e suksesshme përtej oqeanit, si ndiheni për këtë?

-Endrra ime më e madhe ka qenë lumturia e fëmijëve. Sot ndjehem e lumtur që lodhja ime nuk më shkoi kot, të paktën e plotësova te fëmijët e mi atë ëndërr që nuk munda ta realizoj për veten time, në vendin tim! Ata mbaruan shkollat e larta dhe ecin sot në mënyrë të pavarur. Më vjen mirë që më konsideroni si grua të realizuar. Ju faleminderoj!

–Cili mendoni se duhet të jetë imazhi i gruas shqiptare në shekullin e XXI?

Krahas misionit të saj të natyrshëm, mbarëvajtjes së familjes, nuk kam dyshim se gruaja shqiptare, me inteligjencën e saj, do të jetë e pranishme në çdo fushë të jetës në art e në kulturë, biznes e gjer në politikë… unë besoj në vlerat dhe aftësitë e gruas shqiptare… sepse kam besuar në veten time!

New York, 2016

* Personazh në librin “Zonjat Shqiptare në New York”

Ellis: Zyrtarët e Kosovës, pa imunitet para Gjykatës Speciale

March 15, 2016 by dgreca

Imuniteti funksional dhe ai personal, të cilët i njeh e drejta ndërkombëtare për zyrtarët shtetëror, nuk vlejnë në Gjykatën Speciale për krime lufte në Kosovë”, thotë në intervistën për Radion Evropa e Lirë, Mark Ellis, drejtor ekzekutiv i Dhomës Ndërkombëtare të Avokatëve.

Radio Evropa e Lirë: Zoti Ellis, presidentja e Kosovës, Atifete Jahjaga, kohë më parë ka ratifikuar marrëveshjen ndërkombëtare me Holandën “mbi organizimin e institucionit të Gjykatës Speciale të Kosovës e zhvendosur në Holandë”. Me këtë ratifikim, siç ka thënë presidentja Jahjaga, Kosova i ka përmbushur të gjitha obligimet ndërkombëtare sa i përket themelimit të Gjykatës Speciale për krime lufte. Kur prisni se do ta fillojë punën kjo gjykatë?

Mark Ellis: Mendoj që ende nuk është caktuar data e saktë, por konsideroj që kjo nuk do të duhej të ishte në fokus. E rëndësishme është që Kosova është e përkushtuar, siç thatë, që ta bëj këtë në përputhje me standardet ndërkombëtare.Por, edhe më e rëndësishme është që Kosova, në esencë, po e porositë bashkësinë ndërkombëtare se beson që llogaridhënia mbi mosndëshkimin është parim i rëndësishëm.Prandaj, e uroj Kosovën për këtë. Siç e dimë, vendosja e gjykatës së këtij lloji ka mjaft sfida dhe padyshim që do të ketë mjaft pengesa. Por, përderisa të ekzistojë përkushtimi i Kosovës dhe i bashkësisë ndërkombëtare që të ndihmojë për formimin e gjykatës, jam shumë optimist kur bëhet fjalë për funksionalitetin e saj si dhe për aftësinë e saj që me përgjegjësi të sjellë ndonjë rezolutë.

Radio Evropa e Lirë: Çfarë sfidash prisni me rastin e formimit të kësaj Gjykate?

Mark Ellis: Para së gjithash, konsideroj që në këtë situatë, ideja për formimin e gjykatës jashtë kompetencës kombëtare, me siguri që është e përshtatshme. Gjithmonë kam qenë avokat i asaj që gjykimet vendore të zbatohen nën juridiksionin, në të cilin janë kryer krimet.

Por, ekzistojnë situata kur gjykimet e tilla brenda vendit bëhen të vështira. Prandaj, më lehtë është të formohet një gjykatë hibride në një lokacion të tretë, në këtë rast në Hagë. Vet ideja e krijimit të një gjykate funksionale, mundësia për angazhimin e gjyqtarëve, prokurorëve dhe mbrojtësve të kualifikuar, sigurimi i mbrojtjes së dëshmitarëve – të gjitha këto janë sfida, por jo të pakapërcyeshme.

Bëhet fjalë për atë se a do të qëndrojnë në këtë Kosova dhe bashkësia ndërkombëtare, deri sa kjo çështje të përfundojë. Jam i sigurt që edhe Kosova, por edhe bashkësia ndërkombëtare do ta bëjnë këtë.

Radio Evropa e Lirë: Zoti Ellis, a mendoni që me këtë Gjykatë do të hiqet përfundimisht ajo reja që tash e sa vite qëndron mbi Kosovën, kur bëhet fjalë për krime të luftës?

Mark Ellis: Shumë njerëz i shikojnë gjykatat ndërkombëtare në mënyrë joreale. Qoftë atëherë kur bëhet fjalë për Gjykata penale ndërkombëtare, qoftë për Gjykatat Speciale për Jugosllavinë apo Ruandën ose për disa gjykata tjera ad hock, njerëzit presin që ato t’i zgjidhin padrejtësitë historike.

Gjykatat, kryesisht, nuk mund ta bëjnë këtë, jo të vetme. Por, ato mund të luajnë rol të rëndësishëm në procesin e pajtimit dhe sjelljen e drejtësisë. Në këtë kuptim, konsideroj që Gjykata do të luaj rol të rëndësishëm, në, siç e thatë, largimin e resë së errët të historisë në rajon dhe për këtë arsye është e rëndësishme që të mbështetet.

Besoj që Gjykata do të ketë sukses që vërtetë ta ndriçojë atë që ka ndodhur gjatë luftës në rajon dhe të mundësojë që të paktën disa të dalin para drejtësisë për shkak të krimeve të kryera. Mendoj se ky është një proces i shërimit që duhet të ndodhë.

Radio Evropa e Lirë: Çfarë padish pritni të jenë të parat? Për cilat krime?

Mark Ellis: Krimet janë listuar në vet statutin e Gjykatës. Në përgjithësi, bëhet fjalë për për krime të tmerrshme ndërkombëtare. Kjo është ajo më e rëndësishmja për këto gjykata, kjo është ajo që njerëzit presin, ajo çfarë viktimat kërkojnë.

Pra, krimet e tmerrshme, qofshin ato krime lufte, krime kundër njerëzimit dhe siç e dimë, disa krime vendore që janë pjesë e këtij statuti – e gjithë kjo luan rol në orientimin e vëmendjes ndaj individëve që kanë kryer krime të tilla të neveritshme.

Gjithashtu është e rëndësishme për viktimat që të kuptojnë se ata që i kanë kryer këto krime kanë dalë para drejtësisë.

Radio Evropa e Lirë: Nga këto krime të supozuara tashmë kanë kaluar 15 deri në 17 vjet. Sa është e vështirë për prokurorinë që të arrijë deri te dëshmitë?

Mark Ellis: Kjo është çështje e rëndësishme, për shkak se e dimë që është një periudhë e gjatë kohore nga ditët kur janë kryer krimet e deri te nxjerrja e individëve paera drejtësisë dhe është e vështirë të arrihet deri te dëshmitë. Për këto shkaqe, është vështirë të arrihet deri te viktimat, te dëshmitë dhe te kryerësi i krimeve. Kështu që edhe kjo është një nga sfidat.

Por, duhet të përkujtojmë se janë zhvilluar procese të gjata, përfshirë edhe punën e Tribunalit të Hagës dhe disa gjykatave vendore, për mbledhjen e dëshmive në mënyrë që të konstatohet se janë kryer krimet dhe të konstatohen individët, të cilët supozohet se i kanë kryer ato krime. Ky është proces ligjor që përfundimisht do të zhvillohet në mënyrë që të sillet drejtësia.

Ekzistojnë sfida në këtë pikëpamje, por jam i sigurt që Gjykata do të ketë dëshmi dhe burime të mjaftueshme dhe se do ti sjellë individët para drejtësisë , ndonëse ka kaluar mjaft kohë.

Radio Evropa e Lirë: A pritni të jetë një padi që do të përfshijë më shumë individë apo më shumë padi për më shumë individë?

Mark Ellis: Ky është vendim që duhet ta sjellë Gjykata, gjegjësisht, prokurori. Kam ndjenjën se do të ketë disa padi, të ndara. Nga e kaluara, nga gjykata të ndryshme, kemi mësuar që viktimat e këtyre krimeve të tmerrshme – por edhe viktimat që nuk mund të flasin, sepse janë vrarë – kërkojnë vërtetë fokus të veçantë ndaj krimeve që kanë ndodhur në vende të caktuara.

Për këtë arsye, pres që do të ketë disa padi kundër disa individëve për krimet e kryera në në kohë të ndryshme.

Radio Evropa e Lirë: Siç është ditur, Gjykata do të merret me krimet që kanë ndodhur pak para luftës, gjatë luftës dhe pas saj. Ato krime supozohet se i kanë kryer anëtarët e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës mbi bashkësitë etnike pakicë si dhe mbi rivalët politik. A mundet që, në këto raste, dikush të gëzojë imunitet nga ndjekja?

Mark Ellis: Çështja e imunitetit është interesante, sepse në bazë të ligjit ndërkombëtarë ekziston një standard ndërkombëtarë për imunitetin, i cili është përgjithësisht i pranuar. Ekzistojnë imunitetet funksionale dhe personale që merret me individët që në atë kohë kanë qenë në pozita të larta.

Por, siç kemi parë në gjykatat tjera dhe kjo do të ndodhë edhe në këtë Gjykatë, gjykatat ndërkombëtare ad hock, kryesisht e kanë hedhur poshtë çështjen e mosndëshkueshmërisë, si dhe kanë treguar që individët, pavarësisht nga pozita e tyre, pozita politike, duhet të dalin para drejtësisë.

Këto lloje të imuniteteve që i njeh e drejta ndërkombëtare dhe që i mbrojnë anëtarët e lartë të qeverisë gjatë kohës kur janë kryer krimet, nuk janë të vlefshme në gjykatat e këtij lloji. Kështu që nuk pres që kjo të jetë pengesë e madhe.

Radio Evropa e Lirë: Supozimet e senatorit zviceran Dick Marty, në mënyrë të drejtpërdrejtë e ndërlidhin Hashim Thaçin, ish komandant i UÇK-së, me krime të caktuara. Në rast se ai do të jetë subjekt i ndjekjes – duke pasur parasysh që ai pikërisht është zgjedhur president – a e gëzon ai këtë lloj imuniteti?

Mark Ellis: Para drejtësisë ndërkombëtare, kur flasim për atë se a mundet shteti dikë ta nxjerrë para drejtësisë me kompetencë tjetër, bëhet fjalë për konceptin e imunitetit funksional që ndërlidhet me pozitën e atij personi dhe e mbron nga ndjekja për shërbimet zyrtare që ka ndërmarrë. Imuniteti personal vlen për ata që janë edhe më tej në atë funksion. Këto imunitete zakonisht vlejnë për aksionet që ndaj tij i ndërmerr një shtet tjetër.

Por, siç e thash, këto imunitete, gjegjësisht këto lloje të mosndëshkueshmërisë janë hedhur poshtë para gjykatave ndërkombëtare. Gati se secili statut i këtyre gjykatave tashmë është i qartë se nuk ekziston mosndëshkueshmëria për ish shefat apo shefat e tanishëm të shtetit, në rast se ekzistojnë argumente se ai ose ajo kanë kryer krime të tilla të tmerrshme.

Radio Evropa e Lirë: A do të merret Gjykata speciale me rastet që tashmë një herë kanë qenë para tribunalit ndërkombëtar?

Mark Ellis: Nuk jam i sigurt, por mendoj që jo. Ky do të ishte problem për shkak se individët do të gjykoheshin dy herë për të njëjtat supozime. Por, për këtë gjithashtu vendos gjykata. Mendoj se kjo është mundësi që të shqyrtohen edhe për krimet e caktuara të supozuara, të cilat kanë mbetur jashtë kompetencave të gjykatave ndërkombëtare ad hock. Kështu që, pres edhe raste të reja.

Radio Evropa e Lirë: A prisni që të tronditet skena politike pasi që Gjykata të bëhet funksionale?

Mark Ellis: Vet fakti se po përkushtoheni që brenda për brenda të shihni krimet e supozuara që janë bërë dhe që i shkelin ligjet ndërkombëtare dhe të drejtat e njeriut, kjo është e rëndësishme për një shtet të ri. Kjo është e rëndësishme për popullin e tij.

Shikojeni procesin në Serbinë fqinje, ku gjyqtarët vendor dhe prokurorët po zhvillojnë gjyqe të luftës ndaj serbëve që kanë kryer krime… Ai është një proces i fuqishëm dhe në shumë mënyra ua ka hapur sytë qytetarëve kur kemi të bëjmë me krimet e kryera. Kjo, në mënyrë absolute e tronditë edhe shoqërinë. Ky proces gjyqësor, të cilin Kosova do ta fillojë në Hagë, do ta bëj të njëjtën gjë. Pa asnjë dyshim se do ta tronditë shoqërinë në të ardhmen, por kjo është gjë shumë pozitive.

Përgatiti: Bekim Bislimi

Yazdgerdi: shqiptarët duan një gjyqësor të pakorruptuar

March 15, 2016 by dgreca

Sot është 25 vjetori i rivendosjes së marrëdhënieve diplomatike midis Shteteve të Bashkuara dhe Shqipërisë. Të vendosura fillimisht në vitin 1922, marrëdhëniet u ndërprenë pas pushtimit të Shqipërisë nga Italia fashiste në vitin 1939. Pas humbjes së Italisë në Luftën e Dytë Botërore, Shtetet e Bashkuara dërguan një mision në Shqipëri në vitin 1945 për të shqyrtuar mundësinë e rivendosjes së lidhjeve me regjimin e ri shqiptar. Por për shkak të mosmarrëveshjeve, Uashingtoni e tërhoqi misionin në nëntor të vitit 1946. Regjimi komunist i Enver Hoxhës e bëri Shqipërinë një nga vendet më të izoluara të botës. Vetëm pas përmbysjes së komunizmit, u bë e mundur rivendosja e marrëdhënieve diplomatike. Sot me rastin e 25 vjetorit të rivendosjes së lidhjeve Tiranë Uashington, shefi i Shërbimit Shqip të Zërit të Amerikës, Arben Xhixho bisedoi me drejtorin e zyrës për çështjet e Evropës Jugore dhe Qendrore Thomas Yazdgerdi lidhur me zhvillimet e sotme në Shqipëri, ndërsa ky vend e gjen veten përballë një reforme madhore në drejtësi.

Zëri i Amerikës: Zoti Yazdgerdi, sot është 25 vjetori i rivendosjes së marrëdhënieve diplomatike mes Shteteve të Bashkuara dhe Shqipërisë. Në vitin 1991, Shqipëria ishte një vend i izoluar dhe i varfër. Vendi ka përparuar gjatë këtyre 25 vjetëve, por a e ka arritur Shqipëria potencialin e saj të zhvillimit? Cili është vlerësimi i Uashingtonit?

Thomas Yazdgerdi: Është kënaqësi për mua të jem i pranishëm në këtë përvjetor të rivendosjes së marrëdhënieve diplomatike me Shqipërinë. Por që t’i përgjigjem pyetjes suaj, çdo vend pa dyshim duhet të realizojë potencialin e tij të plotë. Nëse i hedh një vështrim Shqipërisë, përparimi i arritur gjatë kësaj kohe është mbresëlënës. Këtë e them edhe nga përvoja personale, pasi unë kam shërbyer në Tiranë nga viti 2000 deri më 2002. Edhe nga ajo kohë e deri sot përparimi ka qënë i madh. Pozita e Shqipërisë në rajon dhe në botë është riafirmuar si vend i njohur për tolerancën fetare, një vend anëtar i NATO-s dhe që përparon drejt integrimit në Bashkimin Evropian. Çdo vend mund të arrijë një potencial më të madh, edhe Shtetet e Bashkuara, në këtë kuptim. Në Shqipëri, ajo që presim të shohim sot, është konsolidimi i reformave më të thella. Kur isha në Shqipëri, vendi ishte ende duke dalë nga trauma e shkatërrimeve të skemave piramidale. Më parë, rreziku kryesor për Shqipërinë ka qënë destabilizimi i brendshëm, gjë që sot është kapërcyer, nuk përbën më shqetësim. Ajo që duhet sot është thellimi i reformave, veçanërisht lufta kundër korrupsionit.

Zëri i Amerikës: Para se të ndalemi tek reformat, dua t’ju pyes për marrëdhëniet ekonomike. Para pak kohe Shtetet e Bashkuara dhe Shqipëria nënshkruan marrëveshjen për partneritet strategjik. Zyrtarë të dy vendeve thonë se marrëdhënet janë të shkëlqyera, por në ekonomi nuk mund të thuhet e njëjta gjë. Përse mendoni se mungojnë investimet amerikane në Shqipëri, është ajo një treg i vogël apo klima për investime nuk është aq e favorshme për shkak të korrupsionit?

Thomas Yazdgerdi: Mendoj se është një kombinim faktorësh. Është ajo që përmendët ju, që Shqipëria është një treg i vogël dhe nga ana tjetër, kur kompanitë amerikanë shqyrtojnë mundësinë e investimit në Ballkan, ato e shikojnë investimin në një kontekst rajonal. Kompanitë mund të tërhiqen nga tregu i kualifikuar i punës në Shqipëri, apo nga kostoja e lirë e punës, por që kjo të ndodhë, duhet të ketë një strukturë të qartë të sundimit të ligjit, që nuk do të lejonte shkeljen e kontratave. Nëse ka një gjë, së cilës i kushtojnë rëndësi drejtuesit e bizneseve, është qartësia e klimës së investimeve, ekzistenca e shtetit ligjor dhe e një sistemi drejtësie që vepron me objektivitet.

Zëri i Amerikës: Le të ndalemi tek reforma e drejtësisë. Sipas ambasadorit amerikan në Tiranë, reforma në drejtësi është në qendër të përparësive të politikës së Uashingtonit ndaj Shqipërisë. Pritshmëria ishte që reforma të miratohej gjatë muajit mars. A pritet të ndodhë kjo?

Thomas Yazdgerdi: Ne shpresojmë që të miratohet sa më shpejt. Mendoj se të dyja palët janë pranë. Ato e kanë të qartë se rëndësia e kësaj reforme nuk u duhet lënë sherreve politike dhe përpjekjeve që njëra parti të fitonte pikë ndaj tjetrës. Qytetarët shqiptarë duan një sistem drejtësie të pakorruptuar. Ne jemi të përfshirë intensivisht së bashku me kolegët evropianë, që figura e gjykatësit të kontrollohet dhe të verifikohet, që gjykatësi të jetë i kualifikuar, të mos jetë i korruptuar dhe që njerëzit të kenë besim tek sistemi i drejtësisë. Kjo do të ketë ndikim në të gjithë shoqërinë shqiptare, por edhe tek investitorët e huaj. Shpresojmë se do të ndodhë sa më shpejt dhe po e inkurajojmë këtë.

Zëri i Amerikës: Pas opinionit përfundimtar të Komisionit të Venecias për reformën në drejtësi, kanë filluar përplasjet politike, që përmendët ju dhe opozita ka paraqitur një listë me vërejtje e kundërshtime, që disa thonë se kanë të bëjnë me thelbin e reformës. A jeni i shqetësuar se për shkak të ndërhyrjeve e përplasjeve politike, ajo që do të dalë, do të jetë një variant jo aq i thellë reforme dhe rezultati mund të ishte pak a shumë i njëjtë me atë që është sot?

Thomas Yazdgerdi: Shpresojmë që jo. Ne kemi besim se udhëheqja e partive kryesore, dy partive në pushtet dhe e partisë demokratike, do ta kuptojnë sa e rëndësishme është kjo për të ardhmen e Shqipërisë dhe për kursin që Shqipëria do të ndjekë në të ardhmen. Ne do të shpresonim që ata të lënë mënjanë përplasjet politike dhe të përqëndrohen në atë që duhet bërë. Në politikë, siç e dimë të gjithë, për të patur sukses, duhet të bësh kompromis. Të dyja palët duhet të bisedojnë. Ne dhe kolegët tanë evropianë, jemi të gatshëm të ndihmojmë me ekspertizën tonë, me idetë tona, por në fund të fundit, janë të dy palët që duhet të arrijnë kompromis për realizimin e saj.

Zëri i Amerikës: Shtetet e Bashkuara u investuan për krijimin e Byrosë Kombëtare të Hetimit, madje si bashkë-autore e ligjeve. Kjo është një çështje tjetër e komplikuar dhe është bërë tashmë pjesë e reformës. Por, a ka filluar Amerika të trajnojë pjesëtarët e ardhshëm të kësaj njësie?

Thomas Yazdgerdi: Është e rëndësishme që qeveria të arrijë të miratojë, me sa më shumë mbështetje që mundet, ligjet përkatëse për këtë byro. Ne e dimë se qeveria është e interesuar për të patur një Byro Kombëtare Hetimi, pak a shumë si FBI-ja amerikane. Ne mendojmë se kjo është një ide e mirë dhe e mbështesim atë. Ajo do të merrej me ndjekjet penale të nivelit të lartë, me korrupsionin në nivele të larta. Kjo është e rëndësishme. Kjo është e lidhur me reformën në drejtësi, pasi një byro e fortë hetimore kërkon edhe një sistem të fortë drejtësie, që do të merrej me akuzat që do të ngriheshin. Ne shpresojmë që qeveria të miratojë ligjet përkatëse për këtë strukturë.

Zëri i Amerikës: A shpresoni ju që ligjet për këtë strukturë do të miratohen përpara atyre të reformës në drejtësi, apo së bashku me të?

Thomas Yazdgerdi: Nuk ka një rend të veçantë për këtë. Ato nuk varen nga njëra-tjetra. Mund të miratohen së bashku.

Zëri i Amerikës: Megjithatë, a kanë filluar tashmë Shtetet e Bashkuara të trajnojnë zyrtarët shqiptarë?

Thomas Yazdgerdi: Nuk jam i sigurt për këtë. Ambasada në Tiranë mund të dijë më shumë. Por nga këndvështrimi ynë do të kishte kuptim një gjë e tillë, që me t’u krijuar kjo strukturë, ne të ishim në gjendje të ofronim sa më shumë mbështetje duke trajnuar pjesëtarët e kësaj strukture. Synimi i BKH është që të hetojë korrupsionin në nivelet e larta, që deri sot nuk e kemi parë të ndodhë.

Zëri i Amerikës: Përse duhet ta miratojnë politikanët krijimin e FBI-së shqiptare, kur ajo mund të veprojë kundër tyre?

Thomas Yazdgerdi: Në se do të ndodhte kështu, do të ishte një sfidë. Por ne shpresojmë. Thelbi i udhëheqjes, dhe jo vetëm në Shqipëri, por kudo, është që të bëhen gjëra, sidomos nga partitë në koalicionin qeverisës, që të jenë në të mirë të vendit. Mund të jetë e vështirë, nuk është e lehtë, por ata kanë mbështetje të madhe nga popullsia shqiptare. Populli shqiptar e mbështet këtë përpjekje.

Zëri i Amerikës: Kohët e fundit, Shtetet e Bahskuara bënë të ditur se nuk do t’u japin viza disa gjyqtarëve dhe prokurorëve të dyshuar për korrupsion. A do të shtrihet kjo praktikë edhe tek politikanët?

Thomas Yazdgerdi: Do të varet nga shqyrtimi i fakteve nëse një gjë e tillë është e justifikuar apo jo. Në rastin e gjyqtarëve atyre u janë mohuar vizat dha baza e këtij mohimi ka qënë korrupsioni. Në Shtetet e Bashkuara një praktikë e tillë bazohet ligjërisht tek dekretet presidencialë dhe kohët e fundit është përdorur në rastin e disa gjykatësve në Shqipëri.

Zëri i Amerikës: Nëse perceptimi në Shqipëri është se politikanët janë po aq të korruptuar sa edhe gjykatësit e prokurorët, a pritet të shohim mohim vizash edhe për ta?

Thomas Yazdgerdi: Çdo pushtetar që kërkon viza për në Amerikë, mund të jetë objekt i këtyre dekreteve. Ne do t’i shqyrtojmë rastet për të parë nëse një gjë e tillë është e justifikuar.

Zëri i Amerikës: Dhe një pyetje e fundit për refugjatët iranianë të grupit MEK. Si po ecën procesi dhe sa pritet të zgjasë?

Thomas Yazdgerdi: Së pari ne duam të falenderojmë qeverinë shqiptare, si dhe ato të vendeve të tjera, që kanë rënë dakord. Janë gjithsej 15 vende që kanë pranuar të marrin refugjatë MEK. Ky është një shqetësim humanitar. Shqipëria ka qënë një partner i vërtetë duke ndarë të njëjtat synime me Shtetet e Bashkuara. Refugjatët MEK të Irakut, janë një prej këtyre objektivave, lufta kundër grupit ISIL është një tjetër. Qeveria e Shqipërisë ka ofruar mbështetje të madhe në luftën kundër grupit ISIL, duke ndihmuar me armatime ata që luftojnë kundër këtij grupi. Ne jemi të kënaqur me ndihmesën e qeverisë shqiptare për refugjatët MEK dhe ky proces po zhvillohet në mënyrë të efektshme.

Zëri i Amerikës: Deri tani Shqipëria ka pritur 1 mijë prej tyre dhe thuhet se do të presë edhe 2 mijë të tjerë? A është ky numri që pritet?

Thomas Yazdgerdi: Ka ende negociata me UNHCR dhe organizata të tjera për numrin e saktë. Ne jemi të kënaqur që qeveria shqiptare ndan të njejtin shqetësim me ne, që këta persona të mbrohen.

Zëri i Amerikës: Dhe së fundi, nëse doni të shtoni diçka tjetër?

Thomas Yazdgerdi: Edhe një herë dua të theksoj se jam i kënaqur për këtë mundësi sot, dua t’u uroj miqve dhe kolegëve të mi shqiptarë si dhe shqiptarëve në Shqipëri, gëzuar 25 vjetorin e rivendosjes së marrëdhënieve diplomatike. Koha kur shërbeva në Shqipëri ishte një kohë e lumtur dhe unë dua të vazhdojmë kështu në të ardhmen, si miq dhe aleatë të fortë.(Zeri i Amerikes)

Muzika, simbioza e jetës së Xheni Rrojit

March 14, 2016 by dgreca

Tiranë, 14 Mars/ATSH-Flora Nikolla/.- Xheni Rroji, në SHBA, ka patur fatin të realizojë një karrierë muzikore të shumëanshme; perveç kontratave solistike dhe bashkëpunimeve në muzikën e dhomës dhe orkestrale, ajo ka arritur të krijojë dhe të jetë drejtore ekzekutive dhe artistike e një orkestre simfonike të quajtur nga ajo, “The Ossia Symphony Orchestra’. Kjo përvojë e ka lejuar të eksplorojë anë të industrisë muzikore si edukimi muzikor i të rinjve në shkolla të mesme, programe zgjerimi, por dhe interpretim të veprave të kompozitorëve bashkëkohorë, një aspekt i rëndësishëm për të. Kështu, Nju Jorku i dha mundësinë të zhvillohet jo vetëm si interpretuese por dhe si sipërmarrëse dhe promovuese e muzikës klasike me mënyra të ndryshme. Sot, Xheni Rroji, një artiste e formuar e quan fat që u lind dhe u rrit në një familje ku muzika kishte vend shumë të rëndësishëm. Babai i saj, Sirri Rroji, ishte dirigjent i Orkestrës Frymore të Tiranës, më parë instrumentist i Bandës së Ushtrisë dhe udhëheqës artistik i Ansamblit të Ushtrisë, profesor muzike në Liceun Artistik të Natës. Edhe në rrethin përtej familjes së ngushtë ishte e rrethuar nga muzikantë duke filluar nga xhaxhai Agim Rroji, flautisti i parë në orkestrën e Teatrit të Operës dhe Baletit. Muzika për Xhenin si fëmijë ishte pjesë e pandashme e jetës së përditshme. Xheni Rroji, pjesë e librit “Zonjat shqiptare në Nju Jork“,që do të promovohet nga Albanian Excellence, më 24 shtator në SymphonySpace në Manhattan , tregon në këtë intervistë që ka patur fatin të studiojë me profesorë me reputacion botërorë në Shqipëri, në Francë dhe në Amerikë. Ajo veçon, mësuesen e parë të pianos, zonjën Nihal Hakiu ose Zysh Lali siç njihej në qarqet e muzikës. Ajo ishte influenca dhe ndeshja e parë që ka patur me instrumentin e pianos. Zysh Lali përveçse një njeri me kulturë të gjerë muzikore, me elegancën që e karakterizonte e bëri ta donte pianon dhe muzikën duke e mësuar me durim dhe pasion. Më pas në France pati fatin të hynte në klasën e profesorit Daniel Beau, i cili e përgatiti teknikisht, muzikalisht dhe shpirtërisht për konkurset dhe karrierën e mëtejshme.

F.N : Ju sot jeni një pianiste e njohur, a keni patur më parë një histori muzike në familjen tuaj ?

Xh.RR : Po. Për fatin tim të mirë unë u linda dhe u rrita në një familje ku muzika kishte vend shumë të rëndësishëm. Im atë, Sirri Rroji ishte dirigjent i Orkestrës Frymore të Tiranës, më parë instrumentist i Bandës së Ushtrisë dhe udhëheqës artistik i Ansamblit të Ushtrisë, dhe më pas profesor muzike në Liceun Artistik të natës. Edhe në rrethin përtej familjes së ngushtë isha e rrethuar nga muzikantë duke filluar nga xhaxhai Agim Rroji, flautisti i parë në orkestrën e Teatrit të Operës dhe Baletit, ndaj dhe pothuajse të gjithë kushërinjtë e parë kanë qenë pranë muzikës. Po ashtu, si njëri nga të diplomuarit e brezit të parë të Konservatorit të Tiranës (më pas Instituti i Lartë i Arteve, sot Akademia e Arteve) së bashku me Ferdinand Dedën, Robert Radojën, Beniamin Kruten etj. im atë ishte i rrethuar nga elita muzikore e kohës. Miq të ngushtë të babait si kompozitorët Nikolla Zoraqi, Tish Daija, Feim Ibrahimi, Pjetër Gaci, Tonin Harapi, Avni Mula apo edhe instrumentistë të shquar si Viktor Shiroka, Margarita Kristidhi, Anita dhe Didi Tartari, Robert Papavrami, Gjergj Antoniu, e shumë të tjerë, ishin vizitorë të shpeshtë në shtëpinë tonë. Pra muzika për ne si fëmijë ishte një pjesë e pandashme e jetës së përditshme.

F.N : Në cilën moshe ju nisët të luani në piano, Dhe kur ju e patët të qartë në veten tuaj se, “ po unë në jetë do t’i kushtohem pianos “ ?

Xh. RR : Unë fillova mësimet e pianos në moshën 4 vjeçare nën drejtimin e të papërsëritshmes Nihal Gabeci Hakiu , dhe më pas në moshën 7 vjeçare fitova konkursin për në shkollën fillore Kongresi i Përmetit, njëra nga shkollat e specializuara për muzikë. Shumë shpejt e kuptova se muzika do te ishte pjesë e pashmangshme e jetës time por kjo ndjenjë u konkretizua në moshën 15 vjeçare kur vazhdova studimet e pianos në Francë nën drejtimin e Maestro Daniel Beau. E më pas nën drejtimin e profesorit te njohur Dominique Merlet me te cilin përfundova studimet e larta në Konservatorin e Parisit.

F.N : A mund të kujtoni disa nga profesorët tuaj që kanë lënë gjurmë në karrierën tuaj artistike dhe pse ?

Xh. RR : Kam pasur fatin të studioj me profesorë me reputacion botëror në Shqipëri, Francë si dhe në Amerikë, por dua të veçoj ata që cilët kanë lënë gjurmët e para në formimin tim. Ndër ta ka qenë mësuesja ime e parë e pianos, zonja Nihal Hakiu ose Zysh Lali siç njihej në qarqet e muzikës. Ajo ishte influenca dhe ndeshja e parë që kam pasur me instrumentin e pianos. Zysh Lali përveçse një njeri me kulturë të gjerë muzikore, me elegancën që e karakterizonte më bëri që ta dua pianon dhe muzikën duke më mësuar me durim dhe pasion. Më pas në France pata fatin të hyja në klasën e profesorit Daniel Beau, i cili më përgatiti teknikisht, muzikalisht dhe shpirtërisht për konkurset dhe karrierën e mëtejshme- për këtë do i jem mirënjohëse përjetë.

F.N : Cilët janë idhujt tuaj në piano?

Xh. RR : Pianistët që unë adhuroj janë fatkeqësisht në më të shumtën e rasteve nuk janë më midis nesh. Por me anë të inçizimeve që ata kanë bërë, kemi ende fatin t’i shijojmë. Pianistë si Sergey Rachmaninoff, Arturo Benedetto Michelangeli, Emil Gilels, Vladimir Horoëitz, Lazar Berman, janë disa nga ata që unë i dëgjoj me kënaqësi të veçantë. Ata janë në gjykimin tim piktorë gjenialë të çdo kompozimi që kanë luajtur. Duhet thënë se shkolla ruse e fillimit të shekullit 20 ishte më afër traditave të pianistëve se e kompozitorëve të shekullit të 19-të si për shembull Franc Liszt, Frederic Chopin duke ruajtur pasurinë artistike që trashëguan nga autorët. Në lojën e tyre pasqyrohet trajtimi i veprave në mënyrë orkestrale, një qasje muzikore që tregon një ndjeshmëri ndaj perceptimeve më të holla të kompozitorëve, aspekt që mua më tërheq si pianiste.

F.N : Aktualisht si e shihni ju zhvillimin e interpretimit pianistik, deri ku ka arritur ai në krahasim me shekullin e XX –të ?

Xh. RR : Në shekullin e kaluar u vu re një transformim në interpretimin pianistik dhe faktet që kanë përcjellë këtë transformim kanë të bëjnë me zhvillimet teknologjike që janë bërë në 50 vjetët e fundit; flas për metodat e reja të regjistrimeve, nga kalimi në LP tek kasetat, në CD dhe mp3, mjete këto që kanë luajtur rol të madh në mënyrën e interpretimit të veprave si dhe në percjelljen e timbrit të instrumentit. Me përkryerjen e mënyrave të regjistrimit erdhi dhe domosdoshmeria e regjistrimeve sa më të pastra nga ana teknike e interpretimit. Për rrjedhojë, sot per sot proçesi i regjistrimit të veprave është shumë më i shndërtuar se përpara. Me këtë nënkuptoj se pianisti sot ka mundësine të regjistrojë një vepër duke vënë ‘gurë mbi gurë’, ose masë për masë dhe të ketë një përfundim tepër të saktë teknik po ashtu dhe interpretativ. Më përpara kur nuk ishin mjetet kaq të zhvilluara, instrumentisti duhej të luante veprën nga fillimi në fund ose ta ndërpriste vetëm në seksione kryesore. Por kjo kishte të mirat e veta po ta shohësh nga këndvështrimi i frymëzimit të çastit interpretues. Në momentin që instrumentisti merr vendimin që të kërkojë një ‘përkryerje’ të anës teknike duke regjistruar të njëjtin seksion të vepres disa herë, sado i shkurter të jetë ai, atëhere në gjykimin tim ana emocionale e interpretimit vuan. Po ashtu, shumëzimi i konkurseve ndërkombëtare të pianos me 50 vjeçarin e fundit ka bërë që interpretimi muzikor i pianistëve të gjeneratës së sotshme të jetë më i prirur drejt standartizimit te lojës pianistike, ka krijuar humbje në dhënien e karakterit emocional të veprave për mendimin tim. Intervieëer:

F.N : Ju jetoni prej shumë kohësh në SHBA, çfarë ndryshimi vini re mes pianistëve në Amerikë dhe atyre në Europë ?

Xh. RR : Për mendimin tim janë dy shkolla të ndryshme në karakter. Nuk mund të them se njëra është më e vlefshme se tjetra, sepse atëhere do ishte një mendim thjesht subjektiv. Por duhet të theksoj se ndërsa të dyja kanë karakteristika të veçanta sot për sot, me fenomenin e globalizimit këto shkolla kanë filluar të përkojnë dhe përngjasojnë më tepër. Përvoja ime vetjake është se shkolla Amerikane shtyn më tepër drejt efikasitetit të lojës së veprës në tërësi dhe përgatitjes ndaj këtij efikasiteti, kurse shkolla evropiane vëren ndoshta më tepër trajtimin e detajit muzikor në interpretim.

F.N : Cila ka qënë karriera juaj muzikore në SHBA ?

Xh. RR : Në SHBA kam patur fatin të bëj një karrierë muzikore të shumëanshme; perveç kontratave solistike dhe në bashkëpunim të muzikës së dhomës dhe orkestrale , kam arritur të krijoj dhe te jem drejtore ekzekutive dhe artistike e një orkestre simfonike e krijuar nga unë, e quajtur The Ossia Symphony Orchestra’. Kjo përvojë më ka lejuar të eksplorojë anë të tjera të industrisë muzikore siç ishin,edukimi muzikor i të rinjve në shkolla të mesme, programe zgjerimi, etj. por edhe luajtja e veprave të kompozitorëve bashkohorë, një aspekt i rëndësishëm për mua. Domethënë, Nju Jorku më dha mundësinë të zhvillohem jo vetëm si interpretuese por dhe si sipërmarrëse dhe promovuese e muzikës klasike me mënyra të ndryshme. Intervieëer:

F.N: Shumë artistë shqiptarë sot në botë kanë korrur sukses në karrierën e tyre , cilat jane arsyet sipas jush ?

Xh.RR: Unë jam shumë krenare për sukseset e artistëve shqiptarë në botë. Arsyet për këtë sukses janë të shumta: neve nuk na mungon talenti po ashtu dhe aftësia për t’u zhvilluar përtej talentit te lindur. Suksesi vjen si pasojë e talentit, vendosmërisë dhe punës së pandalshme për t’u përmirësuar por kërkon edhe mbështetje nga shteti, politika artistike afatgjata në mbështetje të talenteve, një mjedis kulturor e artistik të begatë etj. Shpresoj që të gjitha këto mundësi ti jepen, jo vetëm artistëve jashtë Shqiperise por dhe atyre brenda vendit.

F.N : Përse vendosët ju të qëndroni në SHBA ?

Xh. RR: Unë vendosa të vij veçanërisht në Nju Jork sepse ky qytet është nje pikëtakim i cili tërheq artistë nga e gjithë bota sepse u lejon atyre të eksplorojnë çdo aspekt të imagjinatës së tyre si artistë dhe nga ky këndvështrim artisti ndjehet i frymëzuar të tejkalojë vetveten. Po ashtu, një faktor i rëndësishëm për mua ishte bashkimi me familjen e cila jeton e gjitha në Nju Jork. I

F.N: Si do ta përcaktonit ju sot kontinentin amerikan ?

Xh. RR : Si nje kontinent me vlera te ndryshme, ekonomike, shoqërore apo artistike: një nga më të rëndësishmet është aftësia e këtij kombi për t’u rigjeneruar, mbajtja gjallë e shpresës dhe e besimit se çdo gjë do të ecë përpara cilatdo qofshin sfidat dhe vështirësitë.

F.N: Mund të përmëndni kompozitorë apo muzikantë bashkëkohorë që ju keni takuar gjatë karrierës tuaj muzikore dhe që ka lënë gjurmë tek ju ?

Xh.RR: Kam pasur fatin të takoj shumë muzikantë bashkëkohorë dhe të shumtë janë ata që kanë lënë gjurmë, duke filluar nga kompozitorët Francezë, Pascal Dusapin, Guillaume Connesson si dhe muzikante te shquar, Martha Argerich, Nelson Freire, Renaud dhe Gautier Capuçon, Hélène Grimaud, Jean Yves Thibaudet e të tjerë. Në Amerikë kam pasur rastin të njihem me figura të shquara si kompozitori André Previn, mjeshtrin e Xhazit Winston Marsalis, këngëtarin Harry Belafonte, violonçelistin Yo Yo Ma, violinistin Xhoshua Bell etj. Secili nga ata më kanë lënë mbresa të veçanta dhe kanë ndikuar në një mënyrë apo një tjetër në karrieren time.

F.N : Cilët janë kompozitorët tuaj më të preferuar shqiptarë dhe pse ?

Xh. RR: Duhet te them se ata janë të shumtë por po përmënd disa sepse janë autoritete në muzikën shqiptare që do të qëndrojnë në kulturën muzikore kombëtare për një kohë të gjatë pikerisht sepse në muziken e tyre ndihen traditat dhe folklori kombetar. Do veçoja Nikolla Zoraqi, Tish Daija, Prengë Jakova, Feim Ibrahimi, Pjetër Gaci, Cesk Zadeja për të përmëndur disa.

F.N : A mund të tregoni disa nga sfidat tuaj më të afërta në karrierën tuaj ?

Xh. RR : Së shpejti do të luaj koncertin numer 2 të Frederik Shopenit me orkestren filarmonike të Budapestit një koncert që nuk kam pasur rastin ta luaj përpara. Ky koncert është kaq i bukur dhe jam e lumtur ta shtoj në repertorin tim të koncerteve .

F.N : Në SHBA, jeton një komunitet i konsiderueshëm shqiptarësh, sa të integruar i shihni ju ata në jetën amerikane?

Xh. RR : Te gjithë miqtë e mi shqiptarë në SHBA janë krejtësisht të integruar në jetën Amerikane dhe te suksesshëm me profesionet e tyre. Por ajo që më pëlqen është se ata vazhdojne të ruajnë shumë zakone e tradita shqiptare dhe Amerika duke qene vendi i emigranteve hap rrugë për suksese tek komunitetet e medha apo të vogla.

F.N : Po gruan shqiptarë në këtë komunitet si e shikoni ?

Xh. RR : Gruan Shqiptare e shoh po aq të suksesshme sa dhe burrin shqiptar. Njoh shumë gra dhe vajza shqiptare ne Nju Jork që kanë bizneset e tyre, janë nëna dhe gra profesioniste. Gruaja shqiptare në Amerike është po aq moderne dhe e suksesshme sa çdo grua amerikane dhe kjo vjen nga forca e karakterit që është zhvilluar ndër gratë shqiptare prej shekujsh . Është i ndjeshëm fakti se shekulli i XXI është shekulli i emancipimit te gruas jo vetëm në ShBA por shpresoj dhe në çdo vend të botës.

F.N : Sipas jush cili është imazhi i gruas shqiptare në shekullin e XXI

Xh. RR : Imazhi i gruas shqiptare për mua është ai i një gruaje të forte, nëne të mrekullueshme e të përkujdesur, por edhe të bukur, moderne dhe e suksesshme në çdo rol që merr përsipër.

Dr. Valbona Karanxha, një nga “Zonjat Shqiptare në Nju Jork”

March 14, 2016 by dgreca

-Bisedë me Dr.Valbona Karanxha/*

– Me dashuri për dijen: Nga bangat e fëmijërisë në auditoret e Yale University/

– Ambicja ime nuk është të angazhohem si zyrtare politike, por të lehtësoj me sa të kem mudësi proçeset demokratike në Shqipëri. Dr.Karanxha/

Dr. Valbona Karanxha ka lindur në Vlorë. Është Yale University research fellow për vitet 2009, 2014, 2015, 2016. Është autore e publikuar tri herë nga Yale University për kërkimet e saj në degët shoqërore si histori dhe letërsi e Amerikës Latine, histori e Amerikës në shekujt 20 – 21, Lëvizjen për të Drejtat Civile në vitet 1960, dhe gjithashtu Kushtetutën dhe Demokracinë Amerikane. Studimet dhe kërkimet e saj përqëndrohen në fusha të ndryshme si ato politike, udhëheqësi, organizata, të lidhura me zbatimin e politikave publike. Valbona Karanxha është gjithashtu autore e botuar në gjuhen shqipe.

Punon në sistemin e shkollave publike amerikane. Ka kryer Masterin në Arte në degën e Gjuhëve Romane (latine), në Southern Connecticut State University (2003 – 2007), dhe mban gradën Doktoreshë Shkencash në Udhëheqësi dhe Politika Publike, po nga Southern Connecticut State University (2009 – 2014).

-Le ta fillojmë me fëmijërinë tuaj, mbresa dhe kujtime të fëmijërisë, ku e keni kaluar atë?

-Kam lindur në Vlorë. Nga fëmijëria mbaj mënd qytetin e bukur të Vlorës, gjyshërit e mi të cilët më jepnin shumë dashuri sepse isha mbesa e madhe. Më kujtohen mbrëmjet e bukura nga Uji i Ftohtë kur shëtisnim natën vonë dhe shikonim dallgët tek përplaseshin në shkëmbinjte poshtë Belvederes. Ishte magjepsese, dhe një lumturi fëminore në pafundësi kur vraponim të kapnim autobusin e fundit nga Uji i Ftohtë për në Vlorë. Çerdhen e kam pasur midis portokalleve, paçka se nuk e mbaj mënd kur kam qënë në çerdhe, por kopshtin dhe shkollën “15 Tetori” i mbaj mend shumë mirë. Jam rritur me dashuri dhe përkujdesje nga të dy prinderit e mi të cilët kanë bërë ç’është e mundur të shkëlqeja në shkollë dhe të isha model. Mamanë e kam pasur mësuese, por babai ka qënë ai që më edukoi me ambicien dhe dëshirën për të mësuar, dhe për të qënë një nxënese e përjetshme me dashuri të pareshtur për dijen.

-Çfarë do të kujtonit nga shkolla në Shqipëri, dhe a mund të bëni krahasimin midis edukimit këtu dhe në Shqiperi në disa drejtime?

-Shkolla në Shqipëri, pavarësisht sistemit na ka mundësuar të krijojmë një bazë të fortë mbi të cilën ndërtuam profesionalizëm në karierën tonë si edukues të brezit të ri. Kjo nuk mund të mohohet. Dija është e vyer në të gjitha sistemet, dhe pavarësisht nga metodikat e ndjekura. Përsa i përket diferencës në metodikë, shkolla në Shqipëri ndiqte një metodë që unë e quaj “Behavioral theory”, dhe bazohet në atë që mësuesit mendojnë se është e rëndësishme të jepet si lëndë, ose brënda saj, ndërsa në Shtetet e Bashkuara mësimdhënia në përgjithsi bazohet në “Constructivist theory”. Kjo është metodë empirikale, ka të bëj me ndërtimin e dijes nga eksperiencat paraprake, të jetuara ose të mësuara. Ky sistem i përdorur në arsimin amerikan bazohet në teoritë e postuluara nga psikologët Vygotsky dhe Piaget, dhe nxit fëmijët ose studentët të arrijnë në konkluzionet e tyre nga praktikat dhe arsyetimi llogjik. Është metodikë frutdhënëse dhe pergatit studentin për kërkime shkencore të pavarura në të ardhmen, gjithashtu fokusohet në eksperimente dhe projekte.

-Kur erdhët në Amerikë, si arritët të keni këto rezultate të shkëlqyera në edukimimin post-universitar?

-Nuk ka qënë e lehtë të përballosh jetën, të punosh, të kontribuosh në familje, dhe të ndjekësh shkollën. Por unë kam dëshirë që të jem gjithmonë në avancim të njohurive të mia, jo vetëm ato që kam marrë në programet e Masterit dhe të Doktoraturës, por edhe në mënyrë individuale. Sot, unë ende ndjek studime dhe jam bashkëpuntore në shkencat shoqërore pranë Yale University. Këto studime më kanë mundësuar të krijoj një bagazh i cili më ndihmon si edukuese e brezit te ri. Dija nuk ka kufi, dhe sa më shumë lexoj aq më shumë dëshirë kam të zgjeroj njohuritë. Për këtë arsye, unë nuk shikoj asnjë shfaqje ose program në televizion. Koha ime e lirë mbas punës i përkushtohet studimit në fusha të ndryshme sidomos ato politike, psikologjike, dhe të ekonomisë politike.

-Ju jeni integruar intelektualisht në botën amerikane. Cilat janë disa nga vështirsitë tuaja dhe rrugët që ju arritët deri në ketë stad?

-Unë e konsideroj si një normalitet integrimin. Vështirësitë janë profesionale dhe varen nga fusha. Përshëmbull, po të isha në degë finance apo ekonomike do kisha veshtirësi të tjera. Personaliteti gjithashtu ka të bëjë në integrimin e sukseshëm shoqëror dhe atë profesional. Njeriu i vë vetes disa objektiva dhe perpiqet t’i arrij. Por në të njejten kohe, fleksibiliteti dhe përshtatja ndaj kulturës janë të domosdoshme, por kuptohet pa harruar rrënjet e tua dhe pa u asimiluar.

-Cili është studimi juaj shkencor, në universitetet që ju kanë ftuar në programet e ndryshme si studente, apo si arsimtare?

-Studimet e mia janë në fushat shoqërore dhe të edukimit. Perkatsisht, në Southern Connecticut State University kam punuar në fushën e Lidershipit dhe Politikave Publike. Studimi im ka qënë mbi impaktin që lidërshipi shkollor ka në implementimin e reformave dygjuhësore dhe çfarë rekomandimesh duhen bërë në fushën e politikave arsimore për të përmbushur nevojat e studentëve dygjuhësh mbas tranzicionit në klasë të rregullt.

-Në Yale University për vitin 2016 studimet e mia janë në Demokracinë Amerikane dhe Kushetutën e saj. Fokusi i kërkimit tim do jetë gjithashtu mbi statusin politik të Puerto Rico-s dhe implikimet në praktikë te demokracisë përfaqsuese. Në 2015, studimi im në Yale Univeristy u fokusua në Lëvizjen për të Drejtat Civile dhe pikërisht ne Identitetin Latin gjatë Lëvizjes për të Drejtat Civile Në 2014, po në Yale University studimi ishte në fushën e krijimtarisë nga imazhet. Fokusi ishte në simbolikën e imazheve në Historinë e Amerikës Latine.

-Në 2009 në Yale University, studimi im ishte në Letërsinë Botërore me fokus në Realizmin Magjik si rrymë e pasqyruar në “Tregimet e Eva Lunës” nga Isabelle Allende.

-Kohët e fundit ju keni botuar librin “Politikat dhe Strukturat e Rrethit të Ferrit”, do të vazhdoni të merreni me politike?

-Ambicja ime nuk është të angazhohem si zyrtare politike, por të lehtësoj me sa të kem mudësi proçeset demokratike në Shqipëri. Unë besoj se vëndi ka nevojë për politikanë të cilët do punojnë në favor të popullit, kombit dhe shtetit shqiptar. Deri tani ndryshimet “demokratike” që kanë ndodhur kanë qënë një përpjekje për të instaluar një sistem i cili do funksionoj në favor të një shtrese politikanësh të korruptuar. Kjo është në kundërshtim me çdo parim demokratik, prandaj, përderisa kjo klasë të jetë në pushtet unë do jem aktive në jetën politike të vendit.

-Ju jeni një kundërshtare e fortë e sistemit në Shqipëri, mendoni se do të ndikoni për ta ndryshuar atë sistem?

-Sistemi në Shqipëri është ndërtuar në baza klanore, partitë janë struktura klienteliste dhe kolapsi do jetë i paevitueshëm në se vazhdohet në këtë rrugë. Përpjekjet tona konsistojnë në nxjerrjen e sistemit nga kaosi në rrugë demokratike duke ndërgjegjsuar qytetarin e thjeshtë, dhe duke ofruar alternativa të tjera si alterniativën e ndarjes nga e keqja dhe ndërtimin e një shteti komb i cili do punojë për shqiptarët.

-Cilat janë projektet tuaja?

-Projektet e mia janë më tepër në fushën studimore. Në planin afat-shkurtër do vazhdoj të punoj në arsim. Më pëlqen lënda që jap (Histori dhe Civilizim i Amerikës Latine për studentë të cilët janë folës të lindur të Spanjishtes) dhe them se i shërbej një shtrese demografike në SHBA e cila ka nevojë për mbështetje gjuhësorë dhe kulturore. Në planin afatgjatë dua të kompletoj disa studime në shkencat shoqërore, por gjithmonë duke qëndruar në nivel akademik, dhe të vazhdoj të jem studjuese dhe autore e publikuar në fushën time.

-Sot çfarë është për ju Amerika?

-Amerika për mua është atdheu im i dytë, shtëpia ime. Është model shtetëror, demokratik të cilin unë e konsideroj si shembull të mirëfilltë për Shqipërinë dhe vende të tjera në rrugën e demokracisë. Pa dyshim është vënd i mundësive, i të qënit të lirë në kuptimin politik, ekonomik dhe personal.

– Ju keni vite në Amerikë, keni menduar se një ditë mund të ktheheni në Shqipëri dhe te sillni gjithë përvojën tuaj maksimale që morët në shtetin më demokratik të botës?

-Unë kam deshirë të punoj për njerëzimin kudo që ndodhem. Do më pëlqente të krijoja programe edukimi dhe teknologjie në vëndet në zhvillim, dhe jo vetëm në Shqipëri (po të më jepeshe mundësia më e afërt dhe të siguroj fonde të mjaftueshme). Mendoj se bota ka nevojë për individë të cilët kanë një vizion të qartë dhe investojnë përpjekjet e tyre në fushën e arsimit. Edukimi është arma më e fuqishme për të fituar lirinë e mendimit, pavarësinë ekonomike, dhe për t’i ardhur në ndihmë kombit tënd.

– Ju jeni përzgjedhur si personazh i librit “Zonjat Shiptare të Nju Jorkut” ideuar nga “Albanian Excellence”, libër që do të botohet për herë të parë për gratë e suksesshme pertej oqeanit, si ndiheni për këtë?

– Ndihem mjaft e privilegjuar dhe është nder për mua. Jam e bindur që shëmbujt e gruas të sukseshme shqiptare janë të panumërta dhe falënderoj inisiatorët e kësaj nisme. Jam mjaft mirënjohse për respektin. Ka gra shumë herë më të sukseshme se unë, por më bëhet qejfi që jam një pikë uji e vogël në oqeanin e arritjeve të grave tona. Jam mirënjohse për mundësinë, por në veçanti falënderoj Znj. Kozeta Zylo për rekomandimin.

– Cili mendoni se duhet të jetë imazhi i gruas shqiptare në shekullin e XXI?

-Shoqëria shqiptare në Shqipëri dhe në Kosovë nuk ka një imazh, apo konsideratë pozitive për gruan dhe figurën e saj. Kjo ka të bëjë me kulturën e përgjithshme. Por kuptohet, ky cilësim nuk është absolut. Ka raste pozitive për imazhin e femrës sonë dhe për ato që janë të sukseshme sidomos në fushat akademike, ose edhe femrat të cilat janë nëna të përkushtuara dhe model.Me ndryshimet demokratike, femrës sonë ju paraqitën modele të gabuara, sipërfaqsorja u vu mbi cilësoren. Kjo po vazhdon të bëhet me fanatizëm nga mediat tona të cilat i kushtojnë vëmëndje simbolizmit seksual duke ushtruar një presion psikologjik ndaj femrës tonë dhe vajzave tona të reja. Pa u ndalur shumë në këtë problem i cili do kujdes të vëmëndshëm, them se edukimi prindëror, dhe kultivimi i dijes duhet të jetë shoqëruesi i formimit të femrës sonë. Imazhi i femrës sonë duhet të restaurohet dhe na takon të gjithve të japim kontributin tonë.

-Ju faleminderit e nderuar Dr.Karanxha!

Personazh në librin “Zonjat Shqiptare në New York”

New York, 2016

* Bisedoi Keze Kozeta Zylo/