“Ka ardhur koha që Serbisë dhe serbëve t’u tregohet e vërteta”, ka deklaruar në një intervistë për mediat serbe, Vuk Drashkoviç, udhëheqësi i Lëvizjes për Ringjalljen Serbe.
“Nuk ka asnjë serb i vetëm që është gjykuar në Hagë, dhe që në sytë e shumicës dërrmuese të njerëzve nuk është hero. Sllobodan Millosheviç është përgjegjës për politikën e humbjeve të tmerrshme dhe krimet. Ministrat e adhurojnë atë edhe në varr dhe thonë për të se ishte zgjedhur nga vetë Perëndia”, ka thënë ndër tjera Drashkoviç.
Drashkoviç thekson se po heshtet në lidhje me të vërtetën, dhe se shumica e krimeve në Kroaci, Bosnjë dhe Kosovë janë kryer nga pala serbe, transmeton Telegrafi.
Ai thekson se Serbia duhet të pranojë humbjen dhe se asgjë nuk mund të justifikohet.
“Politika e re duhet të pastrohet nga politika e mëparshme e disfatës dhe krimit dhe të gjitha armiqësitë e luftës duhet të kthehen në miqësi. Këtë e kanë bërë gjermanët pas Luftës së Dytë Botërore dhe e shohim se ku janë sot. Këtë duhet ta bëjë edhe Serbia. Serbia duhet që armiqësinë me shqiptarët, boshnjakët dhe kroatët ta shndërrojë në miqësi. Sigurisht ende ka dhimbje për viktimat e bombardimeve të NATO-s, por numri i këtyre viktimave është shumë më i vogël se sa të themi, numri i viktimave të vrarë nga bombat serbe vetëm në Sarajevë. Për tre vjet, janë vrarë afër 12.000 civilë, nga të cilët më shumë se 2.000 fëmijë”, ka deklaruar Drashkoviç.
Ai ka folur edhe për marrëveshjen e Rambujesë, duke rikujtuar refuzimin e Millosheviçit për ta pranuar atë.
“Në Rambuje, Perëndimi ofroi për të nënshkruar një autonomi të lartë për Kosovën brenda Serbisë, për të mbajtur të gjitha simbolet e sovranitetit, si dhe prezencën e 10 mijë ushtarëve dhe dy mijë policëve, të cilët do të ndihmonin trupat e huaja në zbatim të marrëveshjes dhe për çarmatosjen e UÇK-së. Kjo marrëveshje u refuzua nga Serbia dhe pastaj, si dënim, mbërriti propozimi inferior, i cili gjithashtu mendoj që, për të parandaluar bombardimet e NATO-s, duhej pranuar – por Serbia nuk e pranoi”, ka thënë Drashkoviç.
Njëra ndër arsyet se pse e kishte refuzuar këtë marrëveshje Millosheviçi, sipas Drashkoviç, ishte fakti se ai dëshironte edhe më tej të “afrohej” me Rusinë.
“Sapo filluan bombardimet, Kuvendi Federal pranoi propozimin e një konfederate me Rusinë dhe Bjellorusinë”, ka theksuar Drashkoviç.
RAIMONDA MOISIU: Jeta ime midis Hadfordit perëndimor dhe Korçës time europiane
Intervistoi:FADIL SHEHU- Florida, Mars 2015/
-Me se po merret aktualisht, Raimonda?/
-Raimonda Moisiu:Sa herë i hedh sytë krijimtarisë sime të hershme, mendoj thellë në vetvete, se çfarë më duhet të shkruaj në të ardhmen, pra atë, të cilën nuk kam mundur ta bëja atëhere. Kjo mund të jetë më e vështira dhe seriozja për një autor, së paku për atë krijues që lëvron letërsinë artistike dhe publicistikën. Pra, viti 2015-të është viti i botimeve të reja për mua. Dhe nuk janë pak. Por pesë botime të reja.Aktualisht po merrem me gjithçka. Duke filluar nga përgatitja e drafteve për t’i dërguar për botim, dhe po i shkoj dorën e fundit romanit me titull; “…s’i them askujt…”, të cilin kam disa vite që e kam nisur, me ndërprerje disa mujore sigurisht, pashkruar. Sepse unë jo vetëm pres momentin kur jam e frymëzuar apo idenë, por jam shumë e apasionuar edhe pas publicistikës, që nga intervistat me personalitete të fushave të ndryshme, në dy gjuhë shqip e anglisht, (për hir të së vërtetës janë 180 intervista, 61 prej tyre të botuara tashmë në vëllimin e parë “Letrat shqipe këtej e përtej Atlantikut”), dhe drafti aktual me më shumë se 100 intervista është gati për botim. Kam shkruar dhe vazhdoj të shkruaj, editoriale, kolumna dhe opinione për dhunën në familje, dhunën ndaj gruas, ndaj fëmijëve, ndaj adoleshencës, të dhunës seksuale maskiliste, për bashkëjetesën e dhunës sociale me atë politike e cila dëmton aftësinë e shoqërisë, duke dhënë mendimin dhe ndihmesën time qytetare, intelektuale dhe krijuese për të kuptuar dinamikën e rritjes së ndërgjegjësimit të vetë shoqërisë. Kam disa vite që merrem edhe me kritika, analiza dhe studime letrare, krijime këto që paraqesin raportin njerëzor mes letërisë artistike dhe letërsisë dokumentare.Dhe nuk janë të pakta shkrimet e mija në këtë gjini, shkrime që kanë marrë vlerësime nga personalitete të njohur në letrat shqipe. Mendoj se ka erdhur koha të botoj edhe një vëllim kryesisht me studime letrare. Do të botoj një vëllim me poezi dhe një libër me publicistikë, analiza, opinione dhe editorialë. Gjithësesi, unë vazhdoj të shkruaj e vetëm të shkruaj çdo ditë 3-4 orë në ditë, një ditë të mos shkruaj, ndjehem “fajtore” ndaj vetes, kohës që ikën dhe nuk vjen më për krijimtarinë time.
-Doja të dija diçka rreth librit tuaj të fundit në prozë me titull “Gjëmimi i moshave”.Cilat janë disa nga “stacionet” që ndesh lexuesi në udhëtimin e faqeve të tij?
-Ky është libri i dytë me tregime, që unë dola para lexuesit. Para këtij kam botuar romanin “Pafajsia e Evës”,dhe librin me tregime “Duke kërkuar Ardianën”. “Gjëmimi i moshave” është një libër bazuar në histori të vërteta,tregime të përzgjedhura, nga motivet dhe përvojat jetësore, rreth personazheve socialë dhe historike, gojëdhënave, por edhe ngjarje të jetuara, eksperiencave dhe gjërave që unë kam patur në jetë, apo i kam përjetuar dhe përfytyruar. Aty ka tregime për dashurinë e sinqertë njerëzore dhe krimin për pasion ndaj dashurisë.Në këtë koleksion tregimesh, veçoj tregimin për princeshën shqiptare, Mamica Kastriotin-, tregim të cilin e kam titulluar “Kali i Princeshës” dhe është vlerësuar me çmimin “Petro Marko”, nga revista Kuvendi në Michigan. Princesha dhe luftëtarja e Kastriotëve, Mamica Kastrioti ka qënë idhulli i atit tim të shtrenjtë, i cili m’i rrëfente si ato legjendat që tregohen për trimëreshat shqiptare, në fëmijërinë time. Ideja për të shkruar këtë tregim më lindi krejt vetiu. Dëshiroja të shpalosja ndjenjën më të bukur njerëzore të saj, dashurinë e një princeshe dhe mishërimin e kësaj dashurie, midis të vërtetës historike, me butësinë e shpirtit luftarak të një kalorëse, dhe me madhështinë, egoisten njerëzore të femrës, mes marrëzisë të dashurisë dhe luftës për liri.Shkrimi i këtij tregimi zgjati gati një vit. Kam shkuar enkas në kalanë e Petrelës, aty ku historia lidhet ndjeshëm me Mamica Kastriotin. Tregimin e kam vendosur në një sfond historik,ta afroja atë epokë legjendare, duke u përqëndrur tek Mamica, simbol i luftëtares së bukur shqiptare. Por në linjën e dashurisë së Princeshës së Kastriotëve, dola jashtë drojës dhe guxova “duke e hequr jorganin, për të parë se çfarë ndodh poshtë tij”, në natën e martesës, duke përshkruar kasollen e intimitetit të tyre, bukurinë shpirtërore dhe fizikë të princeshës, misterin e humanes që shtrihet në trupin lakuriq të një luftëtareje të paepur,në kufijtë e mistikes, filozofikes e artistikes.Është bukuria, brishtësia dhe kompleksiteti i figurës njerëzore të femrës, e cila është frymë, jetë. Thjesht bëra përpjekje dhe them se ja arrita. Dëshiroja vetëm të shkruaja ngjarje të vërteta. Po kështu edhe te tregim “Gjëmimi i moshave”, fabula e tregimit, në përqindjen më të madhe është nga jeta reale dhe përvoja jetësore në të bukurën e të përditshmen njerëzore, është një jetë që i ngjet, si tek elegjia e tregimit të Gorkit, “Hani dhe i Biri”.Ky libër me tregime pati sukses, falë “ujdisë” që unë bëra me personazhet e tregimeve dhe monologun, pothuajse në çdo aspekt të përvojave jetësore, me shumëllojshmëri emocionale, tonale dhe letrare.Tregimet e mia kanë tendencën të stilit -novelë. Ato janë përgjithësisht disi mëtë gjatë se tregimet mesatare, personazhet shpesh evoluojnë, në një periudhë më të gjatë kohe nga sa është e zakonshme, rrëfyer me pikat e shumta të mendimit dhe të mirëbalancuara. Më pëlqen të besoj se libri im me tregime “Gjëmimi i moshave”, demonstron rritjen e ndërgjegjësimit, se vetëm dashuria shpëton botën, ky është cçmimi i saj!
-Mendoni se në njërin prej tregimeve ndodhet dhe jeta e Raimondës?
-Në librin me tregime sa përmenda më lart, ka eksperienca jetësore, por libri që është 80% jeta ime, është romani “Pafajsia e Evës”. Për ta bërë më të bindshëm që aty është jeta e Raimondës, personazhit kryesor i kam vënë emrin e vajzës sime të vetme, e cila është edhe menaxhere e botimeve të mija, Eva. Është një roman autobiografik, udhëtim mbresëlënës e me shumë të papritura, fabula e të cilit sillet e përcillet në segmente të ndryshme kohore nga diktatura në tranzicion e më gjatë. Është një “pëlhurë” e endur me fill historik, në udhëtimin e trishtë e të lumtur të jetës, histori reale, e gjallë dhe intensive, që përcjell ndërtimin e marrëdhënieve dhe fateve njerëzore, nën dritën e jetës së bukur e të vështirë, por gjithmonë me besimin tek dashuria. Romani pati sukses, u vlerësua nga kritika e kohës, dhe më duhet ta ribotoj.
Njiheni si autore e 12 veprave letrare, në poezi, prozë dhe publicistikë dhe bashkëautore në dhjetra antologji kombëtare e ndërkombëtare, në të treja gjinitë që përmenda më lart. Cila prej tyre është më e dashur për ju?
Unë kam punuar dhe vazhdoj të punoj shumë fort, që ta ndërtoj dhe perfeksionoj krijimtarinë time. Nuk ka qenë e lehtë, me mund e sakrifica fizike, mendore, financiare dhe pasion, jam përpjekur gjithmonë që të jap më të mirën e të bukurën me shkrim. Deri më tani jam autore e 12 librave në prozë, poezi e publicistikë dhe bashkëautore nëtetë antologji kombëtare e ndërkombëtare me poezi shqipe dhe angleze, jam bashkëautore në antologji me prozë e publicistikë, që shkojnë në 20 libra.Respektoj poezinë në maksimum, ashtu si ai fetari që respekton fenë e tij. Unë besoj shumë në të qenët poet në të gjitha çastet e jetës. Tëqenët poet është njerëzore, jo luks. Unë kaloj netë pa gjumë, duke medituar për funksionimin e poezisë, por jo vetëm. Kështu meditoj edhe për prozën, analizat letrare apo publicistikën.Poezia për mua është përpjekja të bashkosh idetë me fjalët, figurat e goditura artistike, muzikalitetin, rimën, kadencën, vargun e lirë, modernen, kombinimin e artit me filozofiken, psikikes me shpirtëroren. Fjalët e përdorura nga poetët janë fjalët ndjellëse dhe kanë tonin qytetar, intelektual, social dhe erotik, ndjejnë sensin që përshkon çdo poet që krijon. Jeta e njeriut është poezi, – poezia është Poeti! Në prozë humbet në honet e thellësisë së shpirtit, kujtesës dhe përvojave jetësore në këndvështrimin metaforik. Në prozë je thellësisht i vetmuar, ndërsa në poezi bisedon me natyrën, me zogjtë, me dashurinë, me jetën. Poezia e proza kanë vështirësitë e veta. Poeti e prozatori duhet të jetë i aftë për të dyja. Mua më pëlqen shumë dhe e lëvroj në maksimum publicistikën, sepse në publicistikë nëpërmjet intervistave, editorialet, kolumnat, esse –profile personalitetesh të fushave të ndryshme, është kujtesa dhe identiteti individual, ruajtja e trashëgimisë dhe erducionit intelektual dhe mëncurisë kombëtare në kontekstet shoqërore, kulturore e historike, dhe sjellja e këtyre vlerave në vëmendje, e bën të dallueshme civilizimin e shoqërisë. Por edhe për një arsye tjetër, sepse në ballafaqimet me botën shqiptare dhe të vlerave kombëtare, historike dhe identitetin shqiptar, unë kurrë nuk do të lodhem se transmetuari këto vlera, ndikimin që kanë këto vlera, për ardhmërinë e shoqërisë shqiptare, për brezat që vijnë, me qëllimin e mirë dhe të vetëm -për t’i bërë të njohur të tashmes dhe hapur udhën e integrimit dhe përjetësimt në të ardhmen.
Jeni vlerësuar me disa çmime në poezi, prozë dhe publicistikë. Ndjeheni e kënaqur?
Unë jam ftuar të marrë pjesë në disa festivale letraro-artistike, kombëtare e ndërkombëtare, si kundër; Netët Poetike Ballkanike në Korçë, jam vlerësuar me çmim special, çmim të parë, dhe me çmimin “Perëndesha e dashurisë”.Kam marrë pjesë në takimet e poeteshave në Vushtri, ku jam vlerësuar me çmimin special të qytetit të Vushtrisë, në festivalin poetik Drini në Prizren, Takimet e At’Gjeçovit, ku poezia ime me ton qytetar e intelektual “Nuk mundem më..!”, u vlerësua si një nga poezitë më të mira, në ditët e poezisë Joniane,në festivalin poetik ndërkombëtar, të quajtur Netët Poetike të Strugës, ku poezia ime u vlerësua në antologjinë botërore Ëho’s Ëho-“Poetry from five continents” mes 84 poetëve nga e gjithë bota, jam fituese e çmimit të parë në poezi nga revista “Nositi”, Pogradec, jam vlerësuar me çmimin “Petro Marko“ në gjininë e prozës nga revista Kuvendi, Michigan, Detroit, me çmime të parë në reportazh, çmim të dytë në publicistikë, etj. Vlerësimet nga kritika e kohës, qëndrojnë në faktin se puna jote krijuese është lexuar e vlerësuar, mesazhi ka shkuar te lexuesi, dhe kjo të jep muzë,forcë e kurajo, frymëzim, dashamirësi dhe përgjegjësi profesionale për më tej.
Sa sakrifikoni ju për të krijuar një libër, deri sa ai të marrë formën që ju dëshironi?
Çdo gjë në jetë është bashkëpunim, bashkëbisedim dhe mirëkuptim. Të gjithë faktorët natyrorë, njerëzorë dhe fizikë bashkëpunojnë dhe bashkëbisedojnë të prodhojnë mirëkuptimin, frymë e jetë, zhvillimin e shoqërisë dhe vazhdmësinë e jetës në këtë botë. Edhe puna e shkrimtarit është bashkëpunim e bashkëbisedim, nën shoqërinë e frymëzimit, ai bisedon dhe bashkëpunon me personazhet, duke lexuar apo shkruar, bisedon dhe bashkëpunon në heshtje me çdo objekt që e rrethon si pjesëe natyrës, bisedon dhe bashkëpunon me çastin në çdo vend, kohë e situatë. Unë shkruaj më mirë dhe më shumë, kur jam “nën sundimin” e stresit dhe të vetmisë. Kjo ndodh, sepse më bën mua jo vetëm të ndjehem më e përkushtuar ndaj të shkruarit, por larg vështrimit të të tjerëve, unë bisedoj e bashkëpunoj, me ngjyrat e ndjenjave dhe sfidat e jetës, se jeta ka shumë gjëra dhe këndvështrime të ndryshme, unë jam ajo që do të bëj lidhjen dhe përballjen me to, që t’i bëj të njohura nëpërmjet talentit dhe artit të të shkruarit. Sepse shkrimtari ka strategji dhe “mban nën mëngë çelësin sekret”, shqisat e tij/esajbëhen ëndërrimtarë, që nuk ngurrojnë të rrëfejnë realitetin e këndvështrimeve, muzës, personazheve dhemendimeve me idetë dhe shpirtin artistik, botën dhe ëndrrat, magjiken, realen dhe filozofiken. Është vërtet e cuditëshme, por unë kam shkruar shumë në këto vite. Fëmijët e mij u rritën, dhe kjo më dha kohë e mundësi më shumë, por edhe e relaksuar nga ajo ideja e të ndjerit jo fajtore se i kam lënë jashtë vëmendjes time, për të cilën ata kishin nevojë dikur. Unë, megjithëse jam zonjë shtëpie dhe gjyshe, mund të rri me orë e orë të tëra mbi kompjuter, pa pirë edhe një kafe. Kur unë filloj të shkruaj, jam e gjitha brenda krijimit tim, me mendimin se kjo është bota e puna ime dhe jam unë ajo që duhet ta bëj dhe askush tjetër. E shkruaj dhe e rishkruaj shumë herë, për të patur perceptimin e veçantë në gjuhën dhe fjalët që do të përdor. Kur shkruaj prozën, përpiqem të bashkëpunoj me një fjali apo një paragraf shtesë,dhe ka më hapësirë për këtë, se si t’i bëj personazhet e veprës të vijnë realë e jetësorë. Unë e kam rishkruar disa herë krejtësisht romanin që kam në dorëshkrim, për ta përmirësuar atë sa më mirë si nga struktura gramtatikore, letrare dhe artistike, për ta shëndrruar atë më pas në produkt botimi. Toni i temave dhe personazhet të trajtuar në roman, janë shumë interesante e të ndërlidhura, kështu që unë nuk mundem ta shkruaj romanin në pak fragmente, por bisedoj e bashkëpunoj me cdo gjë në libër deri në draftin final i përshtatur për botim. Unë qëndroj në vetmi për orë të tëra dhe shkruaj, pa e ditur as vetë se ku jam dhe ku do të përfundojë rrëfimi. Kjo më merr edhe kohën dhe është një fazë shumë e vështirë, por edhe tejet interesante. Edhe pse askush nuk është aty me mua unë nuk i dorëzohem vetmisë.Pas kësaj unë e lë të shkruarin, për një kohë, dal nga të qenit aq thellë në historitë e personazheve të mija. Zhytem thellë në procesin kërkimor të korrigjoj gabimet ortografike dhe strukturën ideore, për ta vënë punën në vijë, dhe të pergatitem për të shkruar raundin tjetër.
Keni bashkëpunim me shkrimtarë, poetë, këngëtarë, aktorë, modeliste, stiliste shqiptare këtu në Amerikë?
Sigurisht që kemi bashkëpunim me shkrimtarët dhe poetë të grupuar në Shoqatën e Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë, por edhe me shkrimtarë jashtë këtij grupimi. Bashkëpunimi ynë konsiston nëpërmjet aktiviteteve të ndryshme që organizojmë, sikundër,“Audiencë me Shkrimtarë e Poetë”, promovime të botimeve të reja dhe simpozium shkencore e studimore për letërsinë, ku shkëmbejmë mendime dhe eksperiencat tona krijuese, debatojmë idetë dhe mendimin kritik letrar, që kanë efekt të thellë në letërsinë shqipe. Por edhe me artistë të tjerë bashkëpunojmë në veçanti me këngëtarët duke i “ushqyer” me tekste këngësh, apo në evente të ndryshme ku ata japin kontributin e tyre duke kënduar, pra së bashku shkrimtarë e artiste, rrëfejmë historinë nën efektin e karizmës, aureolës të rrënjëve historike dhe kulturës shqiptare, dhe asaj shqiptaro – amerikane.
Çdo të thoshit për talentin e talenteve të reja, të cilët në SH.B.A., po rrezatojnë sukseshëm me autorësinë e tyre në të gjitha fushat e jetës?
Sukseset dhe arritjet e tyre të shtojnë krenarinë shqiptare, të bëjnë të ndjehesh i mrekulluar për imazhin e mirë të Shqipërisë sonë që ata përfaqësojnë, por ajo ç’ka është më e rëndësishme, është ruajtja e vlerave tona kombëtare, gjuhës, traditës, dhe zakoneve shqiptare, si respektues të ligjeve dhe zakoneve të vëndit ku ata punojnë, krijojnë dhe janë të suksesshëm, dhe jo vetëm kaq. Eesenca e tyre është historikja dhe ruajtja e erudicionit të identitetit shqiptar në Amërikën multikulturore.
Nëse nuk do të ishit krijuese, cila do të ishit?
Me sytë e mendjes e të shpirtit, me krahë të fortë e mendje të shëndoshë, përmes përvojave të ndryshme, arrin në një moshë që bën dallimin për të parë atë që gjithkush ka marrë dhe për të dhënë në jetë. Unë jam diplomuar për gjuhën angleze dhe kam qenë mësuese në qytetin tim të Korcës, për një kohë relativisht të kënaqëshme, që më ka dhënë mua pasionin e dëshirën se për çfarë kam lindur e cfarë duhet të bëj në jetë. Pra në një mënyrë apo tjetër gjithsecili nga ne është vëzhgues i vetvetes dhe ky është një dallim i madh. Në rast se unë nuk do të isha krijuese, pa hezitim do dëshiroja të isha aktiviste për të drejtat dhe liritë e grave, të luftoj me çdo mjet, intelektual,qytetar e njerëzor për dhunën ndaj gruas. Gjithsesi, edhe këtë kontribut unë e pasqyroj me shkrimet e mija, ku unë “dialogoj ”dhe i bëj apel shoqërisë shqiptare, gjinisë mashkullore në veçanti, për të çrrënjosur dhunën ndaj grave e vajzave, për t’i ndihmuar ato të arrijnë standartet e jetës dhe dinjitetin njerëzor. Detyra ime si grua, nënë dhe autore, nëpërmjet shkrimeve të mija të publikuara në median shqiptare, në atë shqiptaro-amerikane, është të sensibilizoj realitetin, të ngre zërin në mbrojtje të grave, nënave e vajzave që vazhdojnë e vriten cdo ditë, për ta sfiduar atë mizoren dhunën fizike e sociale që ushtrohet ndaj tyre. Kjo është ajo që një shkrimtare është në njëfarë mase edhe aktiviste për liritë e të drejtat e grave. Gruaja për Gruan, sjell zhvillimin e shoqërisë, njerëzoren, intelektualen dhe qytetaren, ndikimin në jetën e tyre, në udhëtimin e trishtë e të lumtur të jetës.
Për ju është disi më e vështirë të shkruani për Korçën ku ju jeni lindur, apo në Hardford, ku dhe jetoni aktualisht?
E dua ndjesinë e asaj kohë të paanë, të mrekullueshme dhe e pafundme.Sa herë shëtis rrugëve të Korçës, më duket sikur koha vetëm ngadalëson. Ka shumë më tepër kohë për miqësi, për vëmendjen ndaj vetes dhe njerëzve që të rrethojnë. Kjo është ajo gjallëria e jetës korçare, ç’ka mua më mungon këtu në Hartford, Shtetin e Kënektikat-it (Connecticut) dhe jam banore prej gati dy dekadash. Kur u vendosa fillimisht këtu, teksa vozitja rrugëve të Hartford-it, karakteristika e parë që vura re, Hartfordi më ngjante mondan dhe modern si Korça ime. Sa më shumë ecja në brendësi, në zemrën dhe pjesën qëndrore të Hartfordit, aq më shumë më forcohej mendimi: ky është një qytet shumë “korçar”. Kam ndjesinë se cçdo gur e çdo formacion shkëmbor që përshkon e rrethon Hartfordi-in, përmban jo vetëm historinë e tij, por unë e shëmbëllej me gurët e rrugicave karakteristike korçare dhe shpatullat e Korçës sime mbështetur përjetësisht në malin e Moravës, dhe kanë historinë e tyre. Në Hartford ka ndërtesa karakteristike si ato të qytetit tim, apo ndërtesa në formë “vapori”, si ajo që ka qenë dikur në qendër të Korçës,(ish-Farmaci) ndërsa sot Prefektura e qytetit. Parkun historik e kombëtar hartfordian Elizabeth, e shëmbëllej me parkun kombëtar, Rinia dhe belvederen që vështron këtë park të magjishëm korçar. Forcën e dijes, kulturës, inteligjencës e qytetarisë korçare, themelimin dhe muzeumet për identetin individual dhe zhvillim historik të Korçës, i shëmbëllej dhe i lidh me historikun hartfordian.Sa më shumë kalojnë vitet aq më shumë rritet interesimi im për të mësuar, zbuluar dhe njohur më shumë historikun e Hartford-it, ngjashmërinë e mrekullueshme që ka me Korçën time në art, letërsi, kulturë, arkitekturë dhe antikitet. Në Hartford jetoi dhe zhvilloi veprimtarinë e tij, një nga autorët më të njohur në botë, Samuel L.Clemens, i njohur si Mark Tëain, me më shumë se 30 libra, qindra tregime dhe esse, leksione e studime shkencore. Mark Tëain është i njohur edhe për shtëpinë e tij muze me shumë dhoma dhe ambiente, bibliotekat, dhomat e studimit, muze, teatro, kinema, oborr të madh, lulishte me gjithfarë lulesh, gjelbërim, belvederen, shatërvanët, dhe statuja të ndryshme, që shprehnin forcën e dijes e të kulturës të jetës e veprës së tij.Teksa vizitoja shtëpinë muze të Mark Tëain-it, më përqasej Shtëpia Muze e Shkollës së Parë Shqipe në Korçë, me shumë dhoma, (klasa) që përhapnin dije, shkrim e kulturë, oborri me shatërvanin dhe monumentin më gërmat simbolike dhe korrespondimi kohor.Veprimitaria letrare, historike, klasike dhe mbresëlënëse e tij, më përqas dhë shëmbëllen gjurmët e kontributit dhe veprimtarisë së figurave të shquara korçare si Asdreni, Foqion Postoli, Thimi Mitko, etj., të cilët edhe ata shkruanin në shtëpitë e tyre anës lumit që rridhte përmes Korçës. Këta korçarë të shquar bënë revolucionin në letërsinë realiste moderne shqiptare, shkrimtarë që trashëguan artin folkorik, gjurmë e simbole këto, mishërimin e të vërtetave historike dhe korespondimin kohor tipike si ato të Mark Tëain-t në Hartford, ndërsa ata në Korcë. Dhe jo vetëm kaq! Por edhe në shekullin e 20-ë dhe 21-ë, Korca ime ka akoma si Mark Tëain-i , që nga Kristaq Cepa alias KAPA- dhe Dritero Agolli, Petraq Kolevica dhe Vangjush Ziko, Petraq Zoto dhe Sotir Andoni, etj. Mark Tëain i Hartford-it ka qenë edhe filantropist.Ai ka ndërtuar Spitalin e Hartford-it dhe Bibliotekën qëndrore të qytetit,- sikundër bëri filantropisti Thoma Turtulli i Korçës, i cili ndërtoi spitalin e Korçës dhe Bibliotekën e qytetit. Ja pra kjo është ajo, pse unë e gjej veten në Hartford-in perëndimor ,si në Korçën time europiane, ç’ka më frymëzon dhe më bën të ndihem krenare. Ja pse unë vazhdoj të shkruaj në dekorin e Hartfordit “korçar”.
Cila është ajo ndjenjë, që troket më shpesh tek ju?
Pa dyshim, toleranca, durimi dhe falja,te cilat sot duhen te jene prezente ne shoqerine e sotme shqiptare.
Ndërkohë në Shqipëri ju keni dërguar disqe me fjalime të mbajtur nga Fan Noli ynë i madh. Përse e keni bërë këtë gjest human, kur kjo gjë është detyrë parësore e vet shtetit shqiptar?
Unë rrjedh nga një familje fanoliste. Për herë të parë emrin e Fan Nolit, e kam dëgjuar në moshën 7 vjeçe. Po shihja gjyshin tim të ndjerë, që më donte pafundësisht, se ishte shumë i shqetësuar. Qe përkulur përmbi radion tonë të vjetër, sikur donte ta përfshinte me të dyja pëllëmbët e tija të mëdha, të mplakura dhe aq të dashura për mua. Për një cast ngriti kokën plot dëshpërim e sy të përlotur. Radio-Tirana sapo kish transmetuar lajmin se kish vdekur historiani, atdhetari, poeti, patrioti i rilindjes, Fan Stilian Noli. Kur u rrita dhe mësova të lexoja, nga dita në ditë, rritej interesimi im për Fan Nolin. Lexoja gjithçka çfarë shkruhej për të. Sigurisht në atë kohë ishim të mbyllur, dhe kontakti me botën, ku Noli kishte jetuar, aktivitetin e tij për kombin dhe krijimtarinë e tij, ne nuk e njihnim mirë; merrnim aq sa na ofronte koha që jetonim. Më vonë, duke u rritur, arësimuar e maturuar, rritej edhe vizioni im, për të ditur më shumë për këtë kolos të letrave shqipe, për këtë historian, poet, politikan, fetar e patriot. Por brenda qenjes sime, rrinte strukur dëshira e heshtur dhe ëndërra e gjyshit fanolist për të vizituar varrin e Nolit. Fati im e deshi që unë të vija në USA, dhe të banoj, gati një orë e ca larg vendit ku Noli jetoi dhe zhvilloi aktivitetin e tij historik. Dhe ja arrita qëllimit shkova te varri i Nolit me mbështetjen e atdhetarit e patriotit, Thanas Laskaj, i cili jeton ende, dhe është nga të fundmit e erës fanoliane. Do të ishte po Xha Thanasi i cili i ka ruajtur kasetat e çmuara me zërin e Nolit, dhe u tregua i gatshëm për të m’i dhënë. Më pas unë bëra disa kopje e ua dërgova me postë miqve e kolegëve të mij më të mirë. Kur shkova në Shqipëri, bëra edhe kopje të tjera e ua shpërndava jo vetëm miqve të mij, që i kam të shumtë, por edhe disa studiove televizive në Korçë dhe Tiranë. Isha më e lumtura e botës, isha unë ajo që i kisha futur në atdhe kasetat e Nolit. Ato janë një thesar i çmuar, për historinë e kombit shqiptar. Kishte njerëz që më thoshin, mos i jep kasetat, pa të paguar, mirëpo, o Zot, a shitet Shqipëria, shqiptaria, a shitet Noli…?! Fan Noli nuk është vetëm i imi, është i gjithë popullit shqiptar. Është ky popull që nxori Nolin e madh.
Jetoni në kryeqytetin Hardford të shtetit Konektikat, ku dhe jeni vlerësuar me titullin “Gruaja e vitit në komunitet”. Ç’përbën për ju ky vlerësim?
Një nga aktivitet humane dhe shpirtërore që kam organizuar me gra emigrante ekonomike nga Shqipëria këtu ku jetoj, ka qenë prerja e flokëve nga këto gra dhe dhurimi i tyre, Qendrës Spitalore të Kancerit, Saint Francis Hospital, për gratë që vuajnë nga kanceri në gji. Ju e dini se, nga bioterapitë që kalojnë gratëe sëmura, atyre iu bie floku. Nga aktivitetet pararendëse dhe ky aktivitet mori vlerësime nga Departamenti për “HUMAN RELATIONSHIP”, nëBashkinë e Hartford-it. Ishim 15 gra shqiptare. Është gjithmonë ai shpirti i brishtë femëror, përpjekjen për tapromovuar shpirtine mirë qytetar dhe intelektual, brishtësinë femërore shqiptare, duke ndarë së bashku eksperienca të tilla njerëzore, me gratë amerikane ku ne tashmë jemi integruar, në jetën e përditshme. Pra si rrjedhojë e vlerësimit të aktivitetit tim në dobi të komunitetit, u vlerësova nga Bashkia e Qytetit të Hartfordit, mes disa grave të kulturave të tjera si “Gruaja e vitit në komunitet”. E thashë pak më lart ky vlerësim merr kuptimin e njohjes së shpirtit human të gruas shqiptare.
Prej 10 vjetësh ju aderoni në Partinë Demokratike Amerikane. Çdo të thotë të jesh anëtare e kësaj partie?
Kam 10 vjet une aderoj në Partinë Demokratike Amerikane. Qëllimi im që unë investoj si anëtare e kësaj partie, vjen si domosdoshmëri për të ngritur zërin e komunitetit shqiptar të Hartfordit; për ta integruar sa më bukur atë në demokracinë amerikane; sigurisht duke pasur edhe një ndjenjë respekti e mirënjohje edhe për Bill Klintonin, (koha kur unë u anëtarsova) si një personalitet dhe burrë shteti, që i doli në mbrojtje popullit tonë shqiptar të Kosovës. Që, për më tepër, Klinton i tregoi botës dhe Europës kristiane, se si një kristian, mbron të drejtën e një populli të besimit mysliman, duke dalë hapur në mbrojtje të popullsisë myslimane të Ballkanit, duke ju kundërvënë edhe me gjuhën e luftës, makinës vrasëse serbe dhe kasapit Millosheviç. Zoti bekoftë Amerikën dhe Bill Klinton!
Nëse do të jetonit në Shqipëri , cilën prej partive do të përfaqësonit?
Unë jam Fanoliste, idealiste! Partia ime është patriotizmi, dashuria për atdheun, shqiptaria. Shkrimtarët nuk janë partizanë të politikës dhe synimi i letërsisë nuk është kritikë apo reformim shoqëror.Një shkrimtar mund të ketë pikëpamjet e tij politike, por këto pikëpamje kurrsesi domosdomërisht nuk duhet t’i manifestojë në krijimin e tij letrar.Shkrimtari duhet të jetë vetvetja, brenda brishtësisë së individualitetit të tij krijues. Kjo është sfidë e frikëshme për të shprehur pikëpamjet e dikujt në rrethana të tilla, një individ konfirmon ekzistencën e tij nëpërmjet një sfide të tillë nga mjedisi i tij. Është lojë e rrezikshme t’i kërkosh shkrimtarit se çfarë ata mendojnë politikisht. Për mua janë ndjenjat idealiste që më bëjnë të shkruaj për dhimbjen e dashurinë e të tjerëve, sigurisht edhe timen.Dashuria njerëzore triumfon në jetë, mbi politikën. Në artin e të shkruarit më e vështira për mua është pjesa kur dhimbjen dhe dashurinë, harenë e gëzimin ta kthej në fenomen shoqëror dhe historik.
Jeni Kryetare e Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë, Anëtare e Shkrimtarëve dhe Artistëve të Botës me qendër në Ohio, SHBA, Anëtare e Shoqatës së Poetëve të Botës, me qendër Larisa, Greqi, Anëtare e Shoqatës “Në dobi të gruas shqiptare”, Tiranë, etj, editorialiste në shtypin shqiptar, Amerikë, Londër , Kosovë dhe trojet shqiptare. Karrierë tejet mbresëlënëse. Si do e vlerësonit bashkëpunimin me to?
Angazhimi im, me zgjedhjen si kryetare e shoqatës, është aktiv, angazhim ekstra me vullnet e dëshirë, që pavarësisht mundësive që ofron Amerika, përballemi me vështirësitë që hasen në emigracion prej punës e obligimeve të ndryshme familjare e ekonomike. Me mbështetjen e Kryesisë, të Presidentit të SHSHSHA – së, poetit e publicistit Adnan Mehmeti dhe anëtarëve të saj, ne kemi mbajtur Simpoziumin Shkencor me temë “Letërsia dhe roli i saj në Diasporë, “Audiencë me shkrimtarët”, promovime të botimeve të reja të shkrimtarëve e poetëve.. Në muajin prill ose maj nuk e kemi vendosur akoma datën, organizojmë aktivitete letrare me tema të tjera. Shumica e shkrimtarëve shqiptaro – amerikanë i përkasin Letërsisë Postkomuniste të Diasporës, ata ndajnë e tregojnë historinë nën efektin e karizmës, aureolës të rrënjëve historike dhe kulturës shqiptaro – amerikane. Ndërsa bashkëpunimi me organizmat e tjera sigurisht e kam nëpërmjet krijimtarisë sime, editoriale, kolumna, analiza, opinione, eksperienca krijuese, social-kulturore që ndajmë së bashku. Me shtypin shqiptar, statusin e gazetares e kam fitur me mund, djersë, krahë të fortë e mëndje të shëndoshë, për të qenë pranë klithmave të popullit në kohën e vendin e duhur, një bashkëpunim dinjitoz e profesional.
Çdo të thotë për ju, të qenurit person publik?
Duhet akoma punë e kontribut që të arrij statutin e të qënit person publik. Unë jam, qytetare, intelektuale, grua, nënë, gjyshe, autore sikundër janë edhe shumë nga simotrat e mija, kaq është e mjaftueshme për të qenë dikushi në jetë.
Përse shkruan Raimonda?
Takimi im me Artin e të shkruarit është magjik në mënyrën se si gjërat perceptohen dhe rrëfehen më pas. Vetë krijimtaria ime dhe nga ç’ka ju tregova më sipër, nënkupton përgjigjen se përse unë shkruaj.Më pëlqen ta kem tavolinën e kompjutërit pranë dritares ,se kur shkruaj dua edhe të sodit natyrën dhe gjithçka ndodh jashtë asaj dritare.Të shkruarit është si perëndia. Dhe unë shkruaj se dua t’i rrëfehem asaj. Këtë liri dhe sinqeritet, vendosa ta reflektoj nëpërmjet artit të të shkruarit, ku liria ime është e pafrikshme, e çiltër e pa komplekse. Që do të thotë se frymëzimi, muza, idetë, ëndrrat janë diktuar në jetë,dhe lirinë për t’u shprehur e shkruar. Ka drama sociale, tragjedi të dhimbshme përtej dhimbjes, që mua më dhëmbin në shpirt, lënë gjurmë të thella në shpirtin tim, ka dashuri të mëdha e të bukura në lirinë dhe jetën time dhe të gjithsecilit dhe unë i kam përjetuar me forcën e shpirtit dhe reflektuar në krijimtarinë time.
Cilat prej gjinive që ju lëvroni, pretendoni se ju kanë bërë të sukseshme?
Publicistika dhe Poezia.
Cila shprehje e bukur,ju ka lumturuar nga takimet e bisedat me njerëz të artit, lexues apo e -mail që ju kanë dërguar?
Vlerësimet janë të shumta, nga kolegë, shkrimtarë, poetë, dashamirës të artit e letërsisë, ndjekës të aktivitetit tim krijues jo vetëm në rrjetin social Facebook dhe Instagram, por edhe nga pena të njohura të letrave shqipe e gazetarisë kanë shkruar për mua, në shtypin shqiptar dhe online, si Vangjush Saro, Vangjush Ziko, Vasil Tabaku etj, vlerësime nga prof. Nasho Jorgaqi, nuk më kujtohen për momentin se janë aq shumë sa bëhet një libër voluminoz. Ja si shprehet publikisht në rrjetin social FaceBook, z.Genc Mlloja, diplomati, publicisti, analisti dhe kryeredaktori i gazettes,”Albanian daily aees”gazetë e vetme që del në gjuhën angleze në Shqipëri,Ballkan dhe krahas gazetave prestigjioze në Europë,për bashkëpunimin disa vjeçar,dhe në vazhdim me Raimonda Moisiun. Genc Mlloja: “Kënaqësi, fat të bashkëpunosh me ju për Albanian Daily News”. Dhe vlerësimi shumë modest i publicistit të njohur Dalip Greca, që thotë se: “Raimonda kurrë nuk shkruan për vete! Vërtet vlerësime të tilla të lumturojnë dhe të shtojnë forcën dhe frymëzimin për të shkruar.
Çfarë vlerëson më shumë në jetën e një njeriu?
Sinqeritetin, ndershmërinë, humanizmin dhe vitalitetin e shpirtit, mbi të gjitha virtytin e mirësisë dhe dashurinë njerëzore.
Cilët janë për ju Korça dhe Korçarët?
Unë si bijë e lindur dhe e rritur në Korçë,“24 karat korçare” i besoj shumë qytetarisë dhe inteligjencës së shpirtit korçar, që gjithmonë më frymëzon mua dhe është gjithmonë në ecje, gjithmonë në ndryshim, kontributi i saj është kompleks, i gjallëruar, sepse edhe vetë dashuria për vendlindjen,vjen nëpërmjet promovimit të vlerave të kësaj qytetarie, ndikimit të zhvillimit, progresit e begatisë të qytetit, si premisa bazë për enticitetin e botës të artit, kulturës e dijes,që e pasurojnë të tashmen tone, mes të bukurës e të përditëshmes njerëzore.
Cila është ëndërra ende e pazbuluar e Raimondës, e cila synon ta realizoj atë në të ardhmen?
Sigurisht të gjithë kemi të tilla, por ato kanë rëndësinë e tyre të veçantë në jetën tone. Në rastin tim ato marrin kuptim nëpërmjet letërsisë. Pra dua vërtetë, që viti 2015 të jetë viti i botimeve të mija.
Intervistoi:FADIL SHEHU- Florida, Mars 2015
ENDRRA E KENGETARES MYFARETE LAZE
PRSONAZH/ Flet këngëtarja e mirënjohur Myfarete Laze/
– Festivali i 19-të i Këngës në RTSH realizoi ëndrrën time, u ngjita me Vacen në skenë/
– Para Vaçe Zelës dhe Anita Takes u meka, s’më dilte zëri
– Me Frederik Ndocin, Tonin Tërshanën, Bashkim Alibalin kam kujtime të rralla/
-Agim Prodani dhe Zhuliana Jorganxhi mbeten artistë dhe intelektual të rrallë
-Ramiz Alia dhe Vaçe Zela më hapën rrugën e bukur të Festivalit në RTSH/
– Vaçe Zela më tha ke zë të bukur, do këndojmë bashkë në Festival/
-Kundër meje një mal me letra për biografinë, Ramiz Alia qeshi dhe tha shko në skenë/
– Si vrapova me Marsh Hajatin tek zyra e Ramiz Alisë
-Marash Hajati mbetet një personalitet i gazetarisë, njeri me zemër të gjerë/
-Në vitin 1984 Ramizi ishte sërishmi që më hapi dyert për të dalë jashtë shtetit/
– Më kërkuan me Ansamblin e Shtetit pro s’më la babai, do vijnë male me letra më tha/
Nga Albert Z. ZHOLI/
Një histori rrëqethëse. Babai i saj u pushua për herë të tretë nga puna, në vitin 1972 dhe që prej asaj dite dhe pse kishte studiuar për financë në Itali, ai vdiq pa vënë firmë në bordero për 13 vjet rresht. Vdiq në vitin 1985, ku në Shkodër dhe pse dihej biografia morën pjesë të gjithë, madje për mëse një kilometër, arkivoli i tij kaloi dorë më dorë pa patur nevojë për mjet transporti. Ishte një respekt që vetëm personaliteteve mund ti bëhej (thekson Myfaretja) dhe këtë respekt mund ta bëjë vetëm populli artdashës shkodran. Kur ishte e vogël dhe këndonte nëpër shtëpi, babai i saj i dashuruar me këngën, këndonte e kërcente bashkë me të. Ai lumturohej për zërin e saj, sepse Myfarateja ishte dhe plot humor, karakteristikë e shkodranëve. Për më tej ajo thekson se ka pasur fatin të bashkëpunoj me kompozitorët dhe poetët më të mirë të vendit, si Tish Daia, Avni Mula, Agim Prodani, Kujtim Laro, Limoz Dizdari, Flamur Shehu, dhe poetët Zhuljana Jorgaxhi, Gjok Beci, Xhevahir Spahiu, Agim Doçi, etj. Në rrugërimin e saj skenik Myfaretja ka marrë pjesë në 17 festivale ku ka fituar 13 çmime të para të dyta dhe të treta. Njëkohësisht për mëse 10 vjet ajo ka qenë pjesëtare e Koncerteve të Pranverës, në Festivalin e Interpretuesve dhe gjithmonë është vlerësuar nga juritë. Është nderuar me çmimin “Çesk Zadeja”, “Naim Frashëri”, etj.
Diku kemi folur që ëndrra juaj ishte të bëheshit një këngëtare lirike të studionit për kanto, apo më mirë soprano. Pse rruga juaj mori drejtim tjetër? Pse?
Eh, mos mi kujto ato ditë të vështira të së kaluarës. Gjyshi im ishte pushkatuar nga partia në periudhën e monizmit dhe prindërit e mi u detyruan të lëviznin nga Konispoli dhe Pandalejmoni për të ardhur në Shkodrën e bukur dhe të qytetëruar. Kur mbarova shkollën 8-vjeçare dhe konkurrova për muzikë, mua s’ma dhanë të drejtën e shkollës së muzikës për këtë arsye. Por vazhdova shkollën e mesme të muzikës pas këmbënguljes time dhe kërkesë që i bëra direkt Kryetarit të Komitetit Ekzekutiv, pasi kisha dalë shkëlqyer në shkollë. Por kurrë nuk munda ta përfundoj Akademinë e Arteve për kanto por vazhdova për gjuhë-letërsi.
Kush janë këngëtarët e tu që të kanë lënë mbresa në fillimet e këngës në Shkodër?
Të gjithë. Shkodra ka nxjerrë këngëtarë me përmasa të mëdhaja. Mund të them që Shkodra ka qenë djepi i këngës. Unë në fillimet e mia kam kënduar me Frederik Ndocin, me Tonin Tërshanën, me Bashkim Alibalin, me të gjithë ata këngëtarë që dhe sot njihen kudo ku ka shqiptarë dhe më tej. Të këndoje me ta ishte privilegj, se ishin njerëz të thjeshtë, të dashur, plot pasion, njerëz që sakrifikonin dhe e kishin të shenjtë shoqërinë. Shkodra të magjeps me këngën dhe këngëtarët e saj.
Pjesa më delikate e jetës suaj është pjesëmarrja në Festivalin e 19-të të këngës në Radio Televizion. Madje këndove të njëjtën këngë me të madhen Vaçe Zela. Si mundët të futeshit në këtë Festival kur kishit gjyshin të pushkatuar?
Ehhhh, çmë kujton atë kohë (loton). As vetë se besoj sot se çfarë kam bërë në atë kohë. Unë e doja këngën dhe bëja çmos që të isha pjesë e Festivaleve në RTSH kur të gjithë miqtë e mi këngëtarë më thoshin se ti e meriton. Po si të shkoja, si të futesha, me kë? S’kisha të njohur. E para që të pyesnin ishte biografia. Por ja një ditë im vëlla takon Osman Mulën. Dihet kush është fisi Mula, një fis këngëtarësh, artistësh, plot vitalitet. Ai i thotë vëllait tim pse nuk e sjell Myfareten në Festival? Po ja i thotë vëllai ju e dini se kemi problemin e biografisë. Bjere njëherë, mbase e kalojmë fazën e parë. Pastaj po kaloi në të tjerat si dihet. Vëllai im i mirë vjen e më thotë si qëndronte puna. Unë menjëherë nuk ngurova, madje i thashë nisemi sa më shpejt. Shkuam në Tiranë dhe paraqitemi aty ku bëheshin pranimet pranë Radioteelvizionit. Unë bëra kërkesën dhe kërkova audicion për zërin. Nuk shkrova fare për biografinë. Zëri im u dallua. Ishte zë rinor. Më kaluan në provat e para dhe më caktuan këngën. Do kodoja të njëjtën këngë me Vaçe Zelën “Shoqet tona ilegale”, por dhe një këngë tjetër “Kur jemi bashke te dy”, me Lindita Theodhorin.
Si u prezantove me Vaçen?
Eh me Vaçen. Ajo ishte idhulli im. Ne filluam të bënim provat në shtëpinë e të madhit Agim Prodani. Ai kishte aty një piano dhe aty zhvillonim gjithçka. Kur shkova ditën e parë rrija e ndrojtur. Në shtëpi ishin Agimi me Zhuliana Jorganxhiun. Ata më pyetën për punë dhe filluam provat. Në fillim rrija si e hutuar. Ata flisnin për çdo gjë që teksti të përshtatej me muzikën. Ishin shumë të përkushtuar. Unë bëja me dëshirë çdo gjë që thoshin ata. Pas pak shikoj që në drejtim tonë vjen me tabaka në duar ku kishte filxhan çaji një grua e bukur elegante. Shtanga. Ishte Anita take, bashkëshortja e Agimit. Ajo ishte një tjetër befasi por dhe një tjetër kënaqësi. Isha në nj familje artistësh. Një familje gazmore, plot harmoni, plot fisnikëri. E shihja tek vinte dhe emocionohesha. E shikoja me bisht të syrit. Ajo më buzëqeshi dhe më ofroi filxhanin. U mrekullova nga ajo sjellje aristokrate. Nën këto emocione fillova të punoj. Në bisedë e sipër Anita Take tha se do vij dhe Vaçja. Fillova të dridhesha. Emocionet ishin të forta. Ajo vjen pas pak ashtu energjike, plot vitalitet. Sa erdhi u takua me të gjithë më përqafoi dhe mua. Pasi bëri pyetjet e rastit tha, pa ta dëgjoj pak vajzën. Unë u meka. Nuk kaloja dot pështymën. U preva në fytyrë. Fillo më tha Agimi, por unë u bëra meit. Kisha shumë emocione. Zëri nuk më dilte. Agimi e kuptoi dhe i tha Vaçes dhe Anitës shkoni nga dhoma tjetër. Kur ikën ato sikur u qetësova. Fillova të këndoj. Zëri po më dilte i plotë. Këndova me shpirt. Sa mbarova Agimi me Zhulianën duartrokitën. Pa mbaruar ata duartrokitjet në dhomë futet Vaçja me Anitën. Ato të dyja më përqafuan. Të lumtë më tha Vaçja këndove shumë bukur. Nuk u besoja as syve as veshëve. Unë vija nga Shkodra pa përkrahje dhe tani yjet e muzikës shqiptare më lavdëronin. Ishin çaste të paharruara. Çaste që sa herë i kujtoj lotoj (dhe në këtë çast ajo lotoi). Po takoja ata që deri dje i shikoja si Yje të pakapshëm, të paprekshëm. Se besoja se ishin kaq të dashur, kaq të thjeshtë.
Po kur dolët në sallën e Festivalit çfarë ndodhi?
Ah, si erdhi ai moment. Deri atë kohë nuk më ishte përmendur fare puna e biografisë. Festivali zhvillohej me tre netë. Unë këndova dy netë shumë mirë. Interpretimi im u pëlqye shumë, shumë. Isha shumë e gëzuar. Në natën e tertë kishte ardhur dhe vëllai nga Shkodra për të më parë në sallë. Kisha siguruar një biletë pak si me hile. Ne futeshim në sallën e Festivalit dy orë para se bënim grimin, rregulloheshim. Kur sapo do hyja në derën e pasme të sallës roja më thotë se do kalosh tek kjo dhoma tjetër dhe do takosh Marash Hajatin, drejtorin e televizionit. Shtanga! Diçka ka ndodhur thashë me vete. Kur shkova aty Marashi një burrë fisnik dhe i pashëm pasi më përshëndet me përzemërsi më thotë se na pret Ramiz Alia në KQPPSH. Por mos u shqetëso. Ramizi më parë kishte marrë në telefon Cesk Zaden dhe e kishte pyetur se si kisha mundur të hyj në Festival. Pra problemi ishte i mprehtë. Nisemi direkt me makinën e tij për në KQ. Tek dera roja menjëherë i tha Marashit se shoku Ramiz ju pret lartë. U ngjitëm me vrap. Në fillim hyri Marashi. Ai ndenji brenda rreth 5 minuta dhe pastaj doli. Mu afrua mua dhe më tha për çdo gjë thuaj s’di gjë. U preva e tëra. Fillova të dridhesha. Se di se si u futa brenda. Isha gati të më bjerë të fikët. Sapo futem në zyrë Ramizi më afrohet dhe më përqafon. Më flet plot mirësjellje. S’u besoja syve se isha në zyrën e Ramiz Alisë. As e mendoja kurrë në jetë se do të shkelja në atë zyrë. Pasi më pyeti si i kisha nga shtëpia etj më thotë, si munde të hysh në Festival? Po ja shkova u paraqita për konkurrim kaq. Lotët më rridhnin vetiu. Mirë mos qa. Ke një zë shumë të bukur dhe ke kënduar shumë mirë. Por ja nga Konispoli dhe Saranda na kanë ardhur shumë letra për biografinë tënde, dhe më tregoi poshtë në dysheme një pirg me letra. S’dija ç’të flisja. Rrija si e hutuar. Ai e kuptoi gjendjen time dhe ëm thotë, mirë mblidhe veten. Do shkosh të këndosh. Këndo bukur. Sa nuk fluturova nga gëzimi. Nisu shpejt më tha. Pas 20 minutash duhej të isha në skenë. Sa të shkoja sa të vishesha etj duhej kohë. Sa dola në korridor Marashi më mori për krahu dhe vrapuam si atketë. Nuk e di kur hyra në sallë si u vesha dhe çfarë vesha. Por çdo gjë u bë fluturimthi. Dikujt i mora këpucët, dikujt tjetër karficën apo ku di unë. Një minutë para se të përmendej emri im isha gati ashtu e gjysmuar. Këndova me tërë forcën e shpirtit. Kur mbarova duartrokitjet nuk kishin të mbaruar. Qava nga gëzimi. Kisha realizuar ëndrrën më të madhe te jetës.
Po kur u shpallën çmimet si reagove?
Nuk e besoj. Mora një çmim të parë dhe një të tretë. Pra të dy këngët e mia morën çmim. Por më e madhja ishte se Vaçja donte të dilte me mua në skenë. Donte të këndonte bashkë me mua, por mua nuk më lanë. Ajo dhe u nevrikos. Ishte një këngëtare e madhe, ishte një njeri me shpirt të madh. I ndritët shpirti aty ku është. Ajo më ka dhënë fuqinë më të madhe në atë skenë në momentet më të vështira të jetës. Pa ndihmën e saj ëndrra ime ende do të ishte në sirtar.
Nuk ju afrua punë në Tiranë pas këtij suksesi?
Po më afruan. Cesk Zadeja dhe të tjerë më ëkrkuanpër në Ansamblin e Shtetit, por babi im i mirë më thotë: vajza ime, ti e pe sa letra dërguan për një Festival e mendon se çdo bëhet po të shkosh me punë aty? U binda. Kishte të drejtë. E refuzova punën.
Po jashtë shtetit, a ke shkuar për të kënduar në sistemin monist?
Ja, prapë del Ramiz Alia ai njeri i urtë paqësor. Ansambli i Shkodrës do dilte jashtë . Rastësisht në Shkodër vjen Ramiz Alia dhe pyeti për përgatitjet. Pyet se kush këngëtarë do dalin jashtë. Po ajo e vogla me zë të bukur nuk do jetë në grup pyet drejtuesit? Ata ngritën supet. Merreni se ajo këndon bukur. O zot, çfarë mrekullie. Të ndritët shpirti aty ku je o njeri i mirë.
Disa këngë të kënduara nga Myfarete Laze:
· “Shoqet ilegale”, kënduar me Vaçe Zelën, çmim të parë
· “Nën kurorën e ullirit” , me Ema Qazimin
· “Nusja e maleve”, me Irma Libohovën, çmim të tretë
· “Gjuha jonë”, çmim të tretë
· “O Enver, o yll, o dritë”, çmim të dytë
· “Udhët e atdheut na thërrasin”, çmim të tretë
Festivali i 19-të i Këngës në RTSH
Edicioni 19-të
Qyteti Tirana
Vendi Tirane
Viti 1980
Datat 25, 26, 27 dhjetor
Prezantues Silvana Braçe dhe Dhimiter Gjoka
Artisti Fitues Vaçe Zela dhe Mefarete Laze
Kënga Fituese “Shoqet tona ilegale Muzika Agim Prodani Teksti Zhuliana Jorganxhi”
1979
1981
Viktor Martini: Regjimi komunist dënonte edhe kufomat e të vdekurve
Intervistoi: Dritan Kolgjini/*
Z. Martini, ju keni qenë i burgosur politik, në disa kampe, gjatë kohës së komunizmit, dhe jeni njohur me shumë personalitete të historisë apo pinjoj të familjeve të shquara të Shqipërisë, siç keni treguar në disa nga intervistat që keni dhënë. Pikërisht, për një bashkëvuajtësin tuaj, Ali Hakik Mena, kërkojmë të thoni diçka që ju kujtoni nga periudha që keni qenë në të njëjtin burg, në Tiranë?
Viktor Martini: Si fillim e ndiej të nevojshme me shpjegu, se si më burgosën apo si më banë të burgosun politik. Sapo kisha mbushë 16 vjeç… E si mund të quhet një 16-vjeçar, i pjekun politikisht! Nëpërmjet nji akuze false, më arrestuen për tentativë arratisjeje, dhe më dënuen me 7 vjet burg. Por kjo fatkeqësi më krijoi mundësinë të bashkohem me atë pjesë krenare të kombit, prej të cilëve mora mësimet e para intelektuale e morale. Njeni nga këta mësues asht Fisniku i pashoq, intelektuali e i papërkuluni Ali Mena. Kanë kalu 60 vite, por falenderoj Zotin që më ka ruejtun memorien të freskët. Jo vetëm për mos me i harru këta heronj, por dhe për t’ia ba të njohun pjesës ma të randësishme, rinisë shqiptare, të cilët nuk kanë pasë rastin të ndigjojnë historitë e antikomunistëve. Dhe sigurisht, edhe për t’ia përplasë në fytyrë sot politikanëve të këtyne 24 katër viteve, të cilët jo pa qëllim kërkojnë që t’i mbulojnë me pluhunin e harresës. Por jo! Era ngado që të fryjë, fletët e historisë nuk mund t’i tresë apo shlyejë.
Historianët e Enverit kanë paraqitë nji histori simbas shijeve të diktatorit, në mënyrën ma hipokrite. E kështu vazhdojnë edhe sot. Por kam bindjen dhe shpresën e madhe te Zoti se nji brez tjetër po vjen, të cilët nuk janë të pandjeshëm apo të painteresuem ndaj historisë së vërtetë. Prandej besoj se nuk kanë me pranu që historia e këtyne heronjve të qendrojë e varrosun atje me ato njerëz që punuen me vetëmohim, për komb, fe e atdhe e, mbi të gjitha, sakrifikuen tue i vu krahnorin furtunës së kuqe, që dinjiteti i shqiptarëve të qëndrojë pa ra poshtë, e me u shkelë me kambë, ashtu sikur ndodhi për gjatë 46 viteve e besa deri diku edhe sot.
Ju lutemi, a mund të na bëni një përshkrim të përgjithshëm të profilit njerëzor, politik e intelektual të Ali Menës?
Viktor Martini: Ah!… Ali Mena! Sa e vështirë asht të plotësosh figurën e nji njeriu me të gjitha virtytet e trashëgueme nga fisi i tij e që Zoti ia kishte falë me bujari. Virtyte të cilat nëpër vuejtjet e torturat që kishte kalu me fisin e tij, ia doli t’i mbante të pashterruna e të pacenueme përballë katilave, që mbollën veç dhunë, gjak e uri.
Mbasi u dënova, kalova në burgun e Shkodrës, nga aty më dërguen në kampin e Rinasit. Dhe, për shkak se isha me njanën kambë të këputun, më transferuen si të paaftë për punë, në burgun e Tiranës. Në këtë kohë isha vetë i katërti vlla në burg, kurse baba na kishte vdekë në burgun e Burrelit. M’u dukte vetja në mesin e turmës si nji trumcak i trembun e i trishtuem nga stuhija e tmerrshme.
Kujtoj kohën kur mbasi zuna vend në rreshtin e gjatë të dyshekëve, të burgosunit filluen të vijnë me radhë, ma shumë të shtymë nga kurioziteti, se kush jam, nga vij etj. Të nesërmen, nji burrë i gjatë e i hollë, më pyeti – a mund të ulem? Si jo! – i thashë.
-Nga të kemi? Unë quhem Ali Mena, – u prezantue vetë i pari.
Kurse unë quhem Viktor Martini, – iu gjegja. – Jam prej Shkodre e vij nga kampi i Rinasit.
-Mos ke të bash gja me Pac Martinin? – më pyeti.
Asht vëllai im!
-Sa vjeç je? -16 vjeç! – iu përgjigja.
Sytë e tij u mbushën me lot, por me lot të përmbajtun. Thue se bebet e syve të tij ishin si dy gaca zjermit.
Me kalimin e ditëve mësova se Aliu u jepte mësim të burgosunve në gjuhën anglisht, të cilën e zotnonte gati si vetë anglezët. Mbrenda dhomës, nga debatet që hapeshin për tema intelektuale nga ma të ndryshmet, Aliu me nji gjakftohtësi të dallueshme, dominonte nga mënyra se si e shtronte dhe mbronte argumentin. Pra ishte i gjithanshëm si intelektual.
Nji ditë Aliu më tha, “nëse ke dëshirë, mund të vish me marrë mësim në anglisht!” Si jo, – i thashë, – do t’ju isha mirënjohës.
Kështu, pra, fillova me marrë mësimet fillestare. Mbas mësimit, dalngadalë fillova ta pyesja se nga ishte, dhe pse kishte ra në burg. Kur unë e pyeta për herë të parë, ai vuni buzën në gaz e, tue dashtë me më sqarue, tha shkurt: – “Asht histori e gjatë! Asht ma mirë mos ta ndigjosh!” Kjo më bani ma kurioz dhe si me marifet, unë nuk hiqja dorë nga dëshira ime, meqë më dukej njeri i veçantë nga sjellja, niveli i dijes, kultura etj..
Ju rrëfyet se Aliu ju ka dhënë mësime për gjuhën angleze në kushtet e burgut… çfarë kujtoni nga ajo kohë kur, me pranga në duar, kërkonit të hapnit edhe një dritare të dijes, duke shpërfillur kushtet infernale ku gjendeshit?
Viktor Martini: Asht e vërtetë se megjithëse ishim mbrenda skëterrës, mundoheshim të merrnim dritën e ditunisë nga të shkolluemit, sepse dija të lehtëson edhe vuejtjen!
E kam thanë disa herë se në burg njerëzit, midis halleve që kishin, mundoheshin të përfitonin kulturën, që na mungonte. Dhe këta intelektualë i kryenin me devocion këto sakrifica, që ma vonë na vlejtën shumë. Ndër këto burra shquhesh dhe i ndiemi Ali. Prandaj nuk ishte çudi që me çfarë kishte kalu, mos me i ra ndërmend me ba atë punë aq humane.
Kujtimi i fundit fizik që kam për të ndiemin asht kur u transferova nga Tirana për në burgun e Shkodrës. Aliu erdhi, më përshëndeti tue më thanë: “Udhë të mbarë! Ti je nji i ri shumë kurajoz e inteligjent. Nji ditë ne presim shume nga ti.” Ishte hera e fundit që e pashë.
Çfarë dini apo çfarë të dhënash keni nga historia e dënimit të shumëfishtë (fillimisht dënim me vdekje, që pastaj ia kthyen në 101 vjet, e në fund e caktuan 25 vjet) të bashkëvuajtësit tuaj Ali Mena, si dhe nga historia e tij e rezistencës me armë ndaj regjimit komunist?
Viktor Martini: Sikur ju thashë dhe ma sipër, isha kurioz të mësoja diçka nga jeta e tij. Dhe ai dalngadalë, në raste të ndryshme, më tregoi se familjarisht ishin zogistë, e që, si besnikë të tij deri në vdekje, kishin marrë malet për me luftu komunizmin me armë në dorë. Ai më tregonte jetën e rezistencës në male në kushte tepër të vështira nëpër shpella, në borë e shi, me bukën thatë, që ua jepnin farefisi e miqtë e vjetër, tue rreziku edhe jetët e tyne. Tregonte rrethimet, çamjet e rrethimeve e disa herë në këto rrethime na thoshte se si i kishte humbë njerëzit ma të afërt, shokë, miq e dashamirë. Nuk më kujtohet me saktësi, po në mos gabohem, 5 a 6 vetë, vetëm nga familja e tij, ranë në luftë me armë në dorë, veçse për atdhe e për liri. Për këta heronj respekti duhet të jetë në maksimum!
Ka të dhëna se vdekja e Aliut është një krim shtetëror, ose ndryshe një ekzekutim pa gjyq. A mund të na thoni diçka më tepër rreth këtij momenti? Dihet se mbas operacionit në stomak, ai ka qenë në gjendje të mirë fizike. Përveç kësaj, familja e Aliut ka bërë takim një ditë para se të vdesë apo ta vrasin, dhe dëshmojnë se ai ka qenë shëndoshë e mirë… Ndërkohë mbas 5 ditëve nga ndërhyrja kirurgjikale, trupi i tij ka nisur të japë shenja helmimi. Më saktë dyshohet se vrasja e tij është kurdisur nga Sigurimi i Shtetit, duke e paraqitur si vdekje natyrale… Çfarë dini ju për këtë rast?
Viktor Martini: Nuk mund të them se i ndiemi Ali gëzonte nji shëndet të plotë mbas gjithë atyne vuejtjesh e torturash, që ai na tregonte. Por jam i sigurt se njerëzit me karakter të fortë si Aliu, i përballojnë edhe sëmundjet. Unë kam ikë herët nga burgu i Tiranës dhe kam përfundu në burgun e Burrelit në moshën 18 vjeçare. Nuk kam dijeni a e vranë apo vdiq natyrshëm! Por kam disa raste të tjera, si atë të Tuk Jakovës, që ishte në burgun e Tiranës ku e kapi apendiciti dhe e çuen për operacion ku edhe vdiq. Kësi rastesh ka pasë shumë nëpër burgjet e kampet e Shqipnisë komuniste. Ky mundet me qenë nji nga rastet, dhe shumë e pranueshme si mundësi. Por e vërteta mbetet mister ende, për sa kohë nuk kemi nji dëshmitar apo dokument. Për fat, as dëshmitarët nuk duen me folë, dhe as dokumentet s’i kemi, sepse këta i kanë zhdukë qëllimisht.
Në lidhje me vdekjen e Aliut, kemi dëgjuar nga bashkëkohës të ndryshëm se janë bërë vizita te njëri-tjetri nga të burgosurit në disa burgje të Shqipërisë, ose siç i thonë ndryshe, “kanë çelur mort” brenda në burg. Një fakt tjetër që të bën përshtypje është numri prej rreth 2000 telegramesh ngushëllimi, drejtuar familjes nga shokët, miqtë dhe dashamirët e tij. A kujtoni diçka rreth jehonës apo efektit në gjirin e të burgosurve, të lajmit për vdekjen apo vrasjen e Ali Menës?
Viktor Martini: Në përgjithësi kur dikush vdiste në burg, kufomën menjiherë e merrnin dhe e varrosnin në vende ku vetëm ato katila e dinin, me qëllim që të mos gjendej kurrë. Në mungesë të njeriut të afërt mbrenda burgut, në kësi rastesh, ne i respektonim në heshtje të vdekunit, pa lëvizë nga dysheku, që përfaqësonte “shtëpinë” tonë. Por vdekja e tij dhe e tjerëve gjithnji kanë pasë jehonë, e janë trajtu me respekt të sinqertë njerëzor, tue e ndie thellë si humbje të njerëzve të shpisë, vdekjen e këtyre burrave.
A keni ndonjë informacion rreth varrosjes së Aliut apo a keni dëgjuar rreth përpjekjeve e peripecive të të vëllait Isa Mena, i cili bëri të gjitha tentativat e mundshme për ta gjetur, duke shkuar edhe në Ministri të Brendshme, në Prokurori të Përgjithshme, por megjithatë, në mënyrë absurde, nuk u lejua të shihte kufomën apo varrin, çka lë vend për dyshim, siç e thamë se mund të zbulohej krimi i kryer?…
Viktor Martini: Me thanë të vërtetën nuk kam shumë të dhana, sepse e thashë edhe ma sipër, mbrenda burgjeve, ne nuk dinim se çfarë ndodh me kufomën, e cila përfundonte nëpër vorreza pa emën. E kjo ishte nji praktikë që zbatohej me fanatizëm nga shërbëtorët e regjimit, i cili dënonte praktikisht edhe kufomat e të vdekunve, përveç të gjallëve.
Çfarë emri mund t’i vini faktit që edhe mbas vdekjes apo ekzekutimit të Aliut, familja e tij u ndalua rreptësisht prej Ministrisë së Brendshme të marrë pjesë në varrim?!
Viktor Martini: Përveçse dëshirës me marrë pjesë në varrim, të gjithë kanë trokitun në derën e gabueme, sepse as edhe nji i burgosun nuk e ka gëzu atë “privilegj”.
Përveç ekzekutimeve, burgut, grabitjes së pasurisë etj., një nga format e ushtruara gjerësisht nga regjimit komunist, ka qenë internimi. Pra, në lidhje me internimet ndëshkimore të familjeve, ku syrgjynoseshin pleq, gra e fëmijë, dhe në këtë kuadër, për familjen e Menajve, çfarë mund të thoni, çfarë kujtoni apo keni dijeni?
Viktor Martini: Diktatura, as dhe për nji sekondë, nuk asht ngopë me vuejtjet e gjakun e kësaj shtrese. E dimë të gjithë se fiset e Menajve, Mirakajve, familja e Gjonmarkajve e shumë e shumë familje të tjera fisnike, kanë përjetu mohimin e lirisë nëpër internime, ku nji pjesë e madhe e tyne, aty u martuen, lindën e vdiqën. Por dhe ato që mbijetuen deri në ditët e sotme, nuk po marrin ate çka meritojnë, sepse fati e të drejtat e tyne ndodhen në duert e atyne që e urrejnë këtë klasë e që mundohen në formën ma çnjerëzore ta shfrytëzojnë politikisht. Kjo më duket shumë e padenjë prej politikës pseudo-demokratike të këtyne dy dekadave të fundit.
Në intervistat që keni dhënë më parë, keni rrëfyer se praktikisht të gjithë burrat e shtëpisë suaj, madje edhe gratë, kanë qenë të burgosur. Pak a shumë të njëjtën histori familjare ka pasur edhe Aliu, ku burrat ishin në burgje ndërsa plakat, e fëmijët nëpër internime. A pajtoheni me mendimin se kjo ka qenë një strategji e mirëfilltë gjenocidi, dmth., zhdukja e meshkujve nga shtëpitë antikomuniste?
Viktor Martini: Edhe shkelja ma e vogël, kur ajo cenon lirinë, mund ta quejmë gjenocid, e jo ma të mos quhen gjenocid përpjekjet e diktatorëve për të na varrosun si klasë deri në zhdukje fizike totalisht.
Historia e rezistencës antikomuniste, pas ‘44-ës, është në pjesën e saj më të madhe e fshehur dhe e panjohur për opinionin e gjerë. Në këtë kontekst, çfarë mund të na thoni rreth rezistencës së njohur të burrave të fisit të Bajraktarit të Lurës, Menajve, prej të cilëve 9 u vranë me armë në dorë kundër komunizmit?
Viktor Martini: Jo, jo… nuk është e panjohur… historia e familjes së Menajve, ashtu sikur edhe e familjeve të tjera të kësaj kategorie, qarkullon si ato legjendat, që kurrë nuk harrohen. Por e keqja asht se disa historianë mundohen t’i fshehin ngjarjet, tue u mundu t’i mbulojnë me gënjeshtrat e tyne të paturpshme. Por turpi ka me i mbulu, sepse e vërteta nji ditë do të shndrisë, sepse, siç thotë ajo shprehja popullore “nuk zihet dielli me shoshë”.
Në gjykimin tuaj, këto sakrifica sublime me jetë në altarin kombëtar, – kemi parasysh zhdukjen e Ali Menes, vëllait të tij Isa Menës që do të vritej dy vjet më vonë në kufi, dhe 7 vëllezërve e kushrinjve të tij, që u vranë gjatë rezistencës antikomuniste deri në 1948, – sa vlejtën në atë kohë apo më vonë që njerëzit të ndërgjegjësoheshin për të keqen me emrin komunizëm?!
E së dyti, në lidhje me këta martirë të lirisë, a jemi koshientë ne si shoqëri shqiptare, në lidhje me sakrificat e tyre që shkuan deri në vetësakrifikim?
Viktor Martini: Sakrificat e fisit të Menajve nuk ka forcë që t’i shlyejë tue i qitun në harresë. Por me shoqninë shqiptare ndryshon paksa puna. Nji pjesë e madhe e saj u shndërru në “njeriun tonë të ri”. Të ndërgjegjësosh nji shoqni, e cila u drejtu pa përgjegjësi kombëtare, asht gjaja ma e vështirë sod. Kjo detyrë na përket neve ta marrim përsipër. Me durim, të bindun se do ia mbërrijmë. Nuk asht as e lehtë, as e shpejtë, por jo e parealizueshme. Nëse nuk do rrimë duerkryq, këta heroj do të mundim me i vendosë nëpër piedestalet ma të nalta ku meritojnë të jenë. E vetëm atëherë ne mund të ndihemi krenarë. Dhe vetëm kështu këta heroj do të pushojnë në paqe, të çliruem nga përbindshat diktatorialë. Këto vonesa kurrsesi nuk janë për shkakun tonë, por për turpin e politikës shqiptare, prej 24 vjetësh… dhe të mos harrojmë se këtë padrejtësi ndaj të vërtetës dhe historisë, kalemxhinjtë e diktaturës e mbajnë për nder e krenari.
Megjithëse keni qenë i ri, ju e keni përshkruar Aliun si një “zogist”, dhe ky është një fakt i njohur, pasi shtëpia e Bajraktarit të Lurës ka qenë historikisht e lidhur me Zogollin. A mund të na thoni, si kanë qenë të organizuar “zogistët” në kushtet e burgut?
Viktor Martini: Burrat e fisit Mena janë të njoftun si zogistë, besnikë të Mbretit, të palëkundun si nacionalistë. Aliu në burg mbante përreth të gjithë zogistët, duke iu mbajtë gjallë shpresën se nji ditë do të vinte liria dhe rrëzimi i tiranisë. Ma tepër nuk mund të bante kurrkush.
Ka një ide të përgjithshme se komunizmi ka përqendruar pa pushim gjithë egërsinë e vet mbi ato familje apo persona, që njiheshin si nacionalistë, dhe në këtë shtresë, “zogistët” mbajnë peshën kryesore. Duke e lidhur edhe me gjenocidin ndaj Menajve, një familje e vjetër historike e nacionaliste, – sa ju duket se qëndron ky pohim? Dmth., a bënte realisht “diferencime” edhe në persekutim regjimi, ose a i “përzgjidhte” viktimat e veta?!
Viktor Martini: Sigurisht që barrën ma të randë në diktaturë e kanë mbajtë nacionalistët shqiptarë, sepse këta ishin rreziku i diktatorëve. Nacionalizmi shqiptar ishte i përbamë nga Zogistët, Blloku indipendent e nga Balli Kombëtar. Të tria këto grupe kanë pasë platforma të ndryshme, por që kishin të përbashkët, idenë e nji Shqipnie të madhe, etnike. Pa përjashtim tek të gjithë anëtarët e këtyne partive ra kamzhiku i diktaturës, por në mënyrën ma çnjerëzore ra tek drejtuesit, organizatorët, të cilët vinin nga familje me za e me emën. Si psh te fisi i Gjonmarkjve, apo Mirakajve dhe kështu edhe fisit të Menajve, pa përmendë këtu ato të jugut, që pësuen ditët ma të zeza, aspak ma të vogla se këto të atyne që përmenda ma nalt.
Për 46 vjet komunizëm, në Shqipëri është ushtruar dhunë shtetërore, kundër asaj shtrese që etiketoheshin si “të prekur politikë”. Pikërisht këta njerëz kanë qenë karta morale në fillim të ndryshimeve në vitin 1990. Sa mund të rezistonte njeriu ndaj trysnisë politike të regjimit, dhe sa është e ndërgjegjshme shoqëria shqiptare sot për këto sakrifica?
Viktor Martini: …Bile si shtesë “armiqtë e popullit shqiptar…”. Por janë pikërisht këto shtresa që në janarin e vitit 1990 lëshuen kushtrimin se diktatura duhet të marrë fund. Njeni nga ata që u ngritën fuqishëm isha dhe unë, me 13 janar 1990, në Shkodër. Dhe bash në këtë datë më arrestuen, më torturuen e më izoluen në spitalin psikiatrik të Elbasanit, tue më mbajtë dy muej rresht me gjylpana në gjendje kome.
A jeni në dijeni që për Ali Menën nuk është shkruar praktikisht asgjë deri më sot, dhe ndoshta kjo intervistë e juaja mund të zgjojë vëmendjen e autoriteteve vendore në Shqipëri, të përkujtojnë me një gjest vlerësues, duke i dhënë emrin e tij një rruge, apo një shkolle etj., si shenjë ndërgjegjësimi ndaj atij kontributi e sakrificash sublime për lirinë e dinjitetin njerëzor të vendit të vet?
Viktor Martini: Pretendimi juej asht tepër i arsyeshëm për Ali Menën e për gjithë këtë kategori që meriton të përjetësohet. Por nga ana tjetër më habit arsyetimi juej dhe i shumë të tjerëve në fakt… Ju po kërkoni të respektohen këta heronj, pikërisht nga pasardhësit e komunistëve!… Ju mendoni se ata e kanë problem zhvlerësimin tonë?! A nuk e shikoni se këto 24 vite kanë ba lojën ma çnjerëzore me dekorata, tue na tallun keqas?!
Mendoni se ne duhet të krenohemi, pse u vu përmendorja e Mbretit Zog në Tiranë!? Kur po në atë kohë u vu busti i “njeriut të mençur” të politikës shqiptare Sabri Godos, pra i atij që pushkatoi e përndoqi naconalistë pa farë mëshire!!!
Aliu do t’u ndiente tepër i fyem sikur t’u nderonte nga ish-kameleonët e trashëgimtarët e politikës të sotme. Aliut me shokë do i vijë koha që një ditë të vlerësohet ashtu sikur e meritojnë, nga trashëgimtarët dhe brezi i ri antikomunist. Prandaj durim e mos u nxitoni.
Me këtë rast ju falenderoj si media për mundësinë që më dhatë për me dëshmu e me respektu ato heroj, të denjë me i quejtë bij të lavdishëm të kombit shqiptar.
Unë ndihem tepër i kënaqun që po kryej nji amanet që me la Visarjon Xhuvani, kryepeshkopi i Kishës Ortodokse Shqiptare, kur në oborrin e burgut të Burrelit me tha: “Në emën të Zotit, të ngarkoj të jesh dëshmitar i vuejtjeve të tona, kur nji ditë ne s’kemi për të qenë.” Isha 18 vjeçar e unë do vazhdoj të jem dëshmitari i vuejtjeve të njerëzve të ndershëm që sakrifikuen për lirinë e dinjitetin e popullit shqiptar.
Ju faleminderit z.Martini.
Përgatiti: Dritan Kolgjini
Ali Hakik Mena
1923-1960
Lind në Fushë-Lurë në familjen e madhe të Bajraktarit të krahinës së Lurës;
Kryen shkollën bazë, ose internatin në Tiranë;
Ndjek liceun e Shkodrës deri në fund të vitit të katërt;
Përjashtohet nga shkolla para provimeve të maturës për aktivitet anti-italian;
Ishte organizator i disa demonstratave e protestave në shkollë kundër italianëve.
Kryen provimet e maturës në Normalen e Elbasanit.
Kthehet në vendlindje në moshën 20 vjeç dhe i bashkëngjitet familjes;
Lufton me armë kundër pushtetit komunist, bashkë me vëllezërit dhe djemtë e axhës, Selmanit deri më 1947-48.
Burgoset në 08 gusht 1947;
Ridënohet brenda në burg, në 10.05.1957 me burgim të përjetshëm që më pas i kthehet në 25 vite burg;
Vdes në kushte të dyshimta dhe ende të pasqaruara në 24.05.1960;
Njihte shumë mirë e zotëronte gjuhët e huaja anglisht, frëngjisht, italisht dhe deri diku edhe rusisht, të cilën e mësoi në burg;
Dinte përmendësh krejtësisht “Lahutën e Malësisë” të Fishtës;
Ishte i martuar me vajzën e Selim Kaloshit nga Sina e Dibrës, i cili është pushkatuar me të vllain Elezin.
E shoqja e Aliut, Hazbija, ka qenë e internuar në Berat, ku i vdiq vajza e vetme Feridja në moshë minore, ndërsa ajo vetë ka vdekur në vitin 1957, në moshë të re.
*Falenderojme z.Kolgjini qe e solli intervisten per lexuesit e Diellit
BUJAR KAPEXHIU: I lutem Zotit, që tabelën “Stop” ta vendos sa më larg
Interviste nga Fadil Shehu-Florida/
Ndonëse sapo ka kapërcyer të 70-tat, aktori, regjisori, karikaturisti, skenaristi “Mjeshtër i madh” Bujar Kapexhiu, mbetet sërish po ai, siç e kemi ndjekur me ëndje në rrugëtimin e këtyre gjinive të artit. Me të folurën e tij, që për të bërë bisedën më të këndëshme, përdor dhe pak kripë, nuk e ke aspak të vështirë të depërtosh në bujarinë dhe ciltërsinë, që ai të ofron.
Fadil Shehu: Bujar,jeta juaj në art është përshkuar në një udhëtim maratonë afër 50-vjeçar. Sidomos në gjininë e karikaturës. Si është fillimi i kësaj rruge deri në botimin e albumit të fundit “To Europe”?
Fillimet e krijimtarisë si karikaturist kanë qenë qysh në bankat e shkollës. Aty kishim një gazetë muri, ku me shkrime të ndryshme nxënësit trajtonin problemet e mësimit, frekuentimit dhe sjelljes në shkollë. Mbaj mend se karikatura që kishte më shumë sukses, ku të gjithë nxënësit gajaseshin së qeshuri, ishte portreti bullafiq e me mustaqe i një gjenerali, babai i shoqes sime të klasës. Edhe mësuesit, kur futeshin në klasë për të zhvilluar mësimin, qeshnin me vizatimin dhe më tej, me një buzëqeshje, urdhëronin që të pastrohej dërrasa e zezë, duke përqendruar shikimin qortues drejt meje. Karikatura e parë që kam botuar në shtyp para 52 vjetësh, ka qenë një karikaturë politike, ku një grusht i stërmadh me mbishkrimin “populli”, godiste imperializmin amerikan dhe socialimperializmin sovjetik, sipas ideologjisë dhe kërkesave të kohës. Me sa duket, kjo karikaturë ka paralajmëruar që në vazhdimësi të krijimtarisë time, në qendër të saj do të jetë karikatura politike, e botuar në shtypin periodik të kohës. Fillim të vërtetë unë quaj çastin kur, për herë të parë, hyra në redaksinë e revistës “Hosteni”, e vetmja revistë prestigjioze humoristiko–satirike. Trokita në derën me tabelën “karikaturistët” dhe dorëzova vizatimin e parë me ngjyra. U botua menjëherë. Kjo karikaturë ka qenë me dy figura. Një djalë dhe një vajzë që bënin këtë dialog:
Djali: Unë ju dashuroj!
Vajza: Në zemrën time nuk ka vend për ty.
Djali: S’ka gjë, rri edhe në këmbë.
Kështu me radhë, karikaturat ndoqën njëra-tjetrën, duke paraqitur problematikën e kohës, brenda gardhit të realizmit socialist që rrethonte fushën e artit komik. Sot që po ju jap këtë intervistë, janë botuar disa libra me karikatura si ilustrime të teksteve letrare humoristike dhe satirike, tre libra me karikatura politike dhe dy albume me ngjyra. Albumi i fundit është “To Europe”, ku përmblidhet vetëm krijimtaria që pasqyron me humor marrëdhëniet e personaliteteve politike europiane dhe amerikane me politikën shqiptare. Është një botim interesant, origjinal, që është pritur me lëvdata nga të dyja palët, ndërkombëtarët dhe politikanët shqiptarë, gjë që mua më ka dhënë një kënaqësi të veçantë. Aty pasqyrohen marrëveshjet, mosmarrëveshjet, sukseset, dështimet, dredhitë, prapaskenat, përplasjet, këshillat, ultimatumet, vërejtjet, kritikat, përqafimet dhe braktisjet. Nënë Tereza thotë: “Paqja vjen me buzëqeshje.”.
Sa i vështirë ka qenë për ju depërtimi në udhët e mistershme të kupolës politike, në “barkun” e së cilës deputetët “gatuajnë”… politikë?
Si çdo krijimtari në jetën e njeriut, edhe karikatura, si gjini e artit figurativ, ka vështirësitë e veta, fillimisht për të kapur thelbin e fenomenit, të ngjarjes apo të situatës. Ta zbërthesh atë duke e këqyrur në këndin humoristik apo satirik, duke i veshur asaj mjetet origjinale artistike që godasin, tallin apo bëjnë qesharak këtë subjekt. I vështirë është hapi i parë, ai që vendos e merr drejtimin drejt politikës. Më tutje kapja e problemeve, këndvështrimi humoristik apo satirik, përpunimi artistik dhe paraqitja për lexuesin në shtypin e përditshëm, bëhet e zakonshme deri në rutinë. Veprimtaria politike është një thesar idesh, faktesh, problemesh, dukurish, subjektesh, fenomenesh, ngjarjesh e personazhesh që sillen rrotull tyre, aq sa e ke vështirë të zgjedhësh e të vendosësh se me kë do të merresh në çastin e caktuar. Nga “kazani i madh i gatimit” që përziejnë politikanët, karikaturistit i mjafton një lugë për të gatuar gjellën e tij humoristike. Një lugë e vetme, por ajo do të jetë më e zgjedhura, më e preferuara, më e shijshmja, se vetëm kështu ky gatim komik do të preferohet nga lexuesit e do të shijohet duke qeshur.
Sa është vlerësuar nga lexuesit dhe si ka qenë reagimi i politikanëve për krijesën tuaj të fundit?
Sigurisht, në qendër të trajtimit humoristik janë figurat më të larta politike, ata të cilët e rrotullojnë, e transformojnë, e përvetësojnë, e deklamojnë dhe e deformojnë politikën. Janë këta në qendër të vëmendjes së publikut e të medias, kështu detyrimisht janë në qendër të fletës së vizatimit dhe në majën e penës artistike që karikaturizon figurën e këtyre personazheve dhe bëmat e tyre. Karikaturat e tyre nuk përqendrohen vetëm në anën e tipareve të jashtme, por paraqesin edhe thelbin e veprimtarisë së tyre nëpërmjet lentes humoristike. Kjo i bën më të veçantë, më origjinalë, më të tejdukshëm e më qesharakë. Me karikaturën time unë nuk përçmoj, nuk godas, nuk fyej e denigroj personazhe, por veprimin e tyre. Me dashamirësi, por me qëndrim kritik e të paanshëm, ironizoj e tall një veprim, një batutë apo një mendim të një politikani të caktuar, që ka “fatin” të jetë personazhi që do të përkëdhelet nga pena ime humoristike. Karikaturat e para pas fitores së demokracisë, nga politikanët shiheshin paksa me hatërmbetje. Herë pas here edhe zemëroheshin. Më vonë filluan të kuptojnë që një karikaturë e tyre në shtyp ishte një vlerësim e një reklamë për ta. Ndërsa sot, ata mërziten dhe u mbetet hatëri kur nuk shohin karikaturën e tyre në shtypin e ditës.
A mund të ketë shokë një gazetar, shkrimtar, apo karikaturist, një politikan që kritikohet nga shoku i tij?
Pothuajse të gjithë politikanët që unë kam fiksuar janë shokë e miqtë e mi. Me ndonjërin prej tyre, edhe pse nuk përqafohemi, i shtrëngojmë dorën njëri-tjetrit me dashamirësi. Mund t’ju duket e çuditshme, ndoshta e pabesueshme, por me anë të karikaturës kam fituar njohjen, simpatinë, miqësinë dhe respektin e personazhit politikan të fiksuar në karikaturën e ditës. Ashtu si gjithkush, në një bisedë me përplasje konceptesh dhe argumentesh me një politikan, duke kundërshtuar një pikëpamje nga këndvështrime të ndryshme, ashtu edhe unë ballafaqohem me një politikan duke e kundërshtuar jo me fjalë por me figurë. Pra, unë ndërhyj në bisedat politike me anë të figurës, e cila ka një përparësi nga fjala, sepse është më e lehtë për t’u kuptuar nga shikuesi. Më tej ky ballafaqim të jep edhe një buzëqeshje. Është e privilegjuar. Është e preferuar. Është vepër arti.
Zhanri i karikaturës ka qenë bashkudhëtar në krijimtarinë tuaj. Ç’do të thoshit për tipa e karaktere, karikaturat e të cilëve janë vlerësuar si punime me spec?
Në përgjithësi çdo karikaturë, me karakter humoristik apo satirik, aq më tepër ato me prirje politike, e kanë brenda sasinë e specit. Njëra më pak e tjetra më shumë të japin, në mos djegien e padurueshme, të shkaktojnë avullin e nxehtë, këtë radhë jo në gojë, por në mendje. Ka nga ata politikanë që, edhe pse u djeg, e durojnë dhe e përballojnë djegien. Ka edhe të tjerë, injorantë e mediokër, të cilëve u djeg çdo lloj sasie e varieteti i specit satirik. Në përgjithësi, satira sasinë dhe djegien e specit e ka më dukshme e më të efektshme. Është një mendim: “Për një politikan, një karikaturë është e rrezikshme, por më e rrezikshme është kur nuk ka asnjë karikaturë.”. Është pikërisht speci që i jep shijen e veçantë e të preferuar karikaturës politike.
Mendoni se njerëzit që merren me politikë mbeten “miniera” e frymëzimit në krijimet tuaja?
Me politikën direkt, nëpërmjet karikaturës, krijimtaria ime përmblidhet në këto 25 vjetët e fundit. Mendoj që, që në ditët e para të demokracisë, unë dhe kolegët e mi humoristë zbuluam thesarin e çmuar në “minierën” e politikës. Ngjarje, dukuri, fenomene, fakte e personazhe pa fund, që shtyhen e grinden në grumbullin e madh të tyre, që kush e kush më parë të zërë vendin e merituar në kornizat humoristike të shtypit periodik. Mos u çudisni! Sot kemi edhe politikanë që në shenjë miqësie më tërheqin vëmendjen duke më thënë: “Eh, mua s’më bëre një karikaturë në gazetë.”. Dhe pret buzëqeshjen time si një premtim për të ardhmen…
Njiheni si skenarist i disa prej filmave humoristikë. Ndoshta aroma e specit djegës ndaj politikanëve do të zërë një ditë vendin e vet përkrah filmave të tillë?
Meqë jemi akoma te speci, e për më tepër ju ngulni këmbë për këtë zarzavat pak delikat në prodhimin e humorit, mendoj se këtë do mund ta përdor kryesisht në filmat e animuar që trajtojnë subjekte të politikës me personazhet përkatëse. Profesor, ju jeni marrë me politikë?
Dikur është marrë politika me mua dhe e kam pësuar prej saj, tani merrem unë me politikën që ta “pësojë” ajo nga unë. Një “hakmarrje” që, duke u treguar modest, them se i bën mirë politikës. Vetëm me një ndryshim: Unë jam politikan BIO, ndërsa të gjithë të tjerët që kanë mbirë në kopshtin e politikës janë OMGJ, sepse janë të stimuluar me medikamente për rritjen artificiale, të menjëhershme të famës e të mirëqenies së tyre. Janë krijesa të pasura me plehra kimike.
Ndër vite keni lëvruar me sukses aktrimin, regjisurën, skenaristin, karikaturistin. Cili prej këtyre profesioneve ju ka sjellë më shumë kënaqësi?
Çdo veprimtari artistike ku unë kam vënë në punë mendjen dhe shpirtin tim më ka dhënë një kënaqësi të veçantë. Tek unë të gjitha veprimtaritë kanë ndihmuar njëra–tjetrën. Kur në një vepër arti bashkohen të gjitha aftësitë, është një lloj si një koktej i mirë e i shijshëm, që pëlqehet nga të gjithë. Filmin e ka ndihmuar karikatura, karikaturën e ka ndihmuar aktori dhe regjisori, aktorin dhe regjisorin e ndihmon skenaristi. Pra, siç e shikoni, është një kontribut i të gjithëve që punojnë për suksesin e një vepre artistike. Me një fjalë, janë një grup i vogël artistësh që kanë miqësi, respekt për njëri–tjetrin dhe që punojnë me pasion e përkushtim që vepra artistike të dalë sa më dinjitoze. E veçanta e këtij grupi është se ka vetëm një emër: Bujar Kapexhiu. Dhe unë i dua e i respektoj të gjithë njëlloj. Ky është kyçi dhe sekreti i suksesit, kur ai është real. Kur krijimtaria është e pasuksesshme, për të mos thënë fjalën e ashpër “e dështuar”, fajin nuk ia hedhin njëri–tjetrit, por e ndajnë të gjithë së bashku, duke e bërë kështu më të lehtë e më kalimtare periudhën dështake.
Ndonëse keni ngjitur suksesshëm shkallët e karrierës suaj artistike, ka pasur raste që keni pësuar incidente, që ju kanë “rrëzuar” nga këto shkallë, duke punuar në bazë. Është e vërtetë?
E tërë veprimtaria artistike, për secilin artist, pa përjashtim, është e fokusuar në dëshirën, punën, pasionin, përkushtimin dhe pikësynimin që emri i tij të ngjitet në majat më të larta të suksesit. Por duhet të themi që kjo nuk është një ngjitje alpinistike, por me shkallë, që quhen shkallët e karrierës e padyshim cilësohen si shkallët më delikate. Duhet kujdes kur mbështet këmbën e më pas kur hedh hapin, duhet ekuilibër. E keqja vjen kur këmba të mbetet në ajër, nuk ke mbështetje, në çastin që humbet ekuilibrin dhe me siguri rrëzohesh. Është më e rrezikshme kur je ngjitur në majë, rrëzohesh dhe e shikon veten në fund. Është e dhimbshme. Unë jam rrëzuar njëherë nga shkallët, jo për faj të shkallës, as për faj të atij që mbante shkallën, por nga një mendje perverse në çast çmendurie. Iu tek të na heqë shkallët dhe ne ramë të tërë. Unë bashkë me të tjerë. Fatmirësisht nuk thyem qafën, por na detyruan të thyejmë koncepte dhe format e krijimtarisë.
Nëse do të ktheheshim paksa në retrospektivë, në filmin “Dueli i heshtur” starton roli juaj i parë si aktor, me personazhin e Bepinit. Ishte periudha kur ju ishit ende student. Përse ky personazh ngjiti aq shumë te spektatori?
Është një nga rolet dhe kujtimet më të bukura e të veçanta të jetës sime artistike. Më pëlqen dhe e dua atë personazh , njëkohësisht më vjen keq se nuk mundi ta realizojë ëndrrën e tij. Atë ëndërr që kish Bepini për një jetë në botën e lirë, e kishim pothuajse të gjithë ne të rinjtë e asaj kohe. Dhe kjo ëndërr e ne të gjithëve u bë realitet me ardhjen e demokracisë mbas viteve ’90. Në një intervistë, në një program televiziv, jam shprehur, sigurisht me shaka, që filmi “Duel i heshtur” në atë kohë ka qenë një film frymëzues, që ne e trajtuam si një kurs kualifikimi, për t’u treguar të rinjve sesi të arratisesh jashtë shtetit. Ndoshta kemi profetizuar, për të dëshmuar se e ardhmja e largimit do të jetë me anije dhe ashtu ndodhi. Në atë kohë diktature, personazhet e ashtuquajtura negative pëlqeheshin e simpatizoheshin, sepse veprimet dhe batutat e tyre ishin brenda qenies së çdo njeriu të asaj kohe. Kështu ndodhi edhe me Bepinin e “Duelit të heshtur”. Batutat e tij edhe sot e kësaj dite përdoren në biseda të ndryshme dhe mjedise argëtuese.
Bepini u vlerësua si binjakëzim me dëshirën e jo pak njerëzve që tentonin të arratiseshin. E menduat ndonjëherë veten si pjesëtar të armatës së këtyre njerëzve, për t’u larguar edhe ju një ditë nga Shqipëria?
Kjo që thoni ju është e vërtetë. Të rinjtë e asaj kohe sytë dhe dëshirat i kishin nga Perëndimi. Ishin të shumta rastet e tentativave nga të rinjtë, të cilët, edhe duke e ditur rrezikun e madh që i priste, kalimi i kufirit qe burg ose vrasje, i morën parasysh këto dhe tentonin ta kalonin kufirin, për të kapur “botën e lirë”, të cilën aq shumë e kishin ëndërruar. Të them të drejtën edhe unë e kam ëndërruar Perëndimin, por asnjëherë nuk kam menduar për t’u arratisur. Asnjëherë nuk kam menduar për të shkuar unë vetë atje, por kam ëndërruar e dëshiruar me “Ah, sikur!” Perëndimi të vijë te ne. Para ardhjes së demokracisë dhe në ditët e para të saj, asnjëherë nuk kam menduar të qëndroj atje, megjithëse kam pasur oferta me vlerë banimi e punësimi. Nuk dua të mburrem këtu, duke thënë se e bëra për patriotizëm. Jo. Ndoshta natyra ime paksa sentimentale, e lidhur ngushtë me familjen, me shoqërinë, me mjedisin. Dhe, për të mos harruar, për ta thënë haptas, mungesa e kurajës, bënë që unë të refuzoja qëndrimin dhe të kthehesha në vatrën time. Shumë të tjerë, ndryshe nga unë, guxuan, u larguan dhe fituan. Mirë bënë. Ishin trima. I admiroj, edhe pse një pjesë e tyre nuk punojnë në profesionet për të cilat u shkolluan, por i admiroj për dëshirën e tyre për të ndryshuar, për të kërkuar më të mirën, më të bukurën, për të sakrifikuar edhe humbjen e profesionit të tyre. Liria më e shtrenjtë se gjithçka!
Sipas jush, ku qëndron e veçanta dhe e përbashkëta me Bepinin, personazhi i cili u skalit aq mrekullisht nga ju?
E përbashkëta e parë ishte mosha. Kjo më ndihmonte që me lehtësi, në film, të mendoja e të veproja si ai. Ndoshta edhe biografitë, ai letrare dhe unë reale, i kishim të njëjta, si familje kundërshtare të regjimit komunist. Ajo që i dha frymën e vërtetësisë këtij roli qenë pikërisht edhe dëshirat që gëlonin fshehurazi brenda shpirtit të çdo të riu të asaj kohe. Dhe diçka për humor: Kur në vitin 1973 u dënova dhe u dërgova për riedukim, kryeredaktori i revistës “Hosteni”, ku unë isha bashkëpunëtor si karikaturist, shkrimtari Niko Nikolla, më thoshte me shaka: “Ti Bujar nuk e di se përse të kanë dënuar. Këtë ta them unë, të saktë. Byroja Politike, kur ka parë filmin ‘Duel i heshtur’ dhe personazhin tënd, që e ke interpretuar me aq pasion e origjinalitet, kanë thënë: Edhe ky duhet të jetë po aq i poshtër e reaksionar sa personazhi vetë, përderisa e luan me aq ndjenjë.”. Në të vërtetë, në realitetin shqiptar, i gatuar me ideologjinë komuniste, aktorët që interpretonin personazhet pozitive të heronjve të luftës në një farë mënyre identifikoheshin me ta dhe ishin më të privilegjuar. Dhe e kundërta ndodhte me aktorët që interpretonin personazhet negative. Mos t’ju duket e çuditshme, por edhe në mbledhjet e artistëve në presidium zgjidheshin aktorët që interpretonin personazhet pozitive. Regjisori i madh Kujtim Spahivogli, pedagogu dhe miku im i afërt, e ironizonte për këtë dukuri duke thënë: “Pesë role negative në film e në teatër, barazi me tre vjet burg!”. Unë kam interpretuar në film katër role negative, prandaj pësova jo tre vjet burg, por punë të detyruar e të rëndë në prodhim. Spektatorë kuriozë e dashamirës, miq e shokë të mi, më pyesnin: “Interesant, Bujar, përse ke interpretuar vetëm role negative?”. Dhe unë u përgjigjesha: “Në kontrast me jetën.”. Ndërsa një miku im matematicien, duke përdorur teoritë matematikore, shtonte me shaka: “Mos u mërzit Bujar, negativ me negativ del pozitiv.”.
Mendoni se ky rol shërbeu si trampolinë në rolet që vijuan më pas në filmat “Gjurmët”, “I teti në bronz”, “Dy herë mat”…?
Çdo rol i suksesshëm në film apo në teatër, për cilindo aktor, është një pasaportë kalimi për një film tjetër. Regjisorët, kur qëndronin në vizionin e filmave të ndryshëm, dukeshin tamam si ata peshkatarët, të tendosur me grepin e tyre, për të kapur “peshkun” më të mirë e më të rrallë dhe për ta “tiganisur” në gatimin e radhës. Kështu ndodhi edhe me mua. Mbas filmit “Dueli i heshtur” erdhën ofertat për filmat e tjerë. Gjatë kësaj periudhe u ndodha i kapur nga shumë grepa të regjisorëve, por jo në të gjitha gatimet isha “i shijshëm”, ashtu siç mendonin ata, ndaj edhe nuk më “tiganisën” në filmin e tyre. Falënderoj regjisorët që në gatimet e tyre artistike shënuan edhe emrin tim në menynë kinematografike.
Profesor, duke mos mjaftuar dënimet për t’ju shkatërruar si artist, sistemi i atëhershëm arriti të “burgosë” krijimtarinë tuaj, si regjisor i dy filmave të animuar, “Autogol” dhe “Kur shefi merr flakë”. Ndoshta shkaku i kësaj censure qëndron në faktin se skenarist i tyre ishte Bashkim Shehu, djali i ish-kryeministrit Mehmet Shehu?
Zanafilla e filmit të animuar në Shqipëri qe kryesisht te filmat për fëmijë. Prodhimet e para filmike, nga të gjithë krijuesit, skenaristë, regjisorë, operatorë, piktorë e animatorë, u mbështetën pikërisht në këtë linjë krijimi. Subjekte edukative për fëmijë të moshave të ndryshme. Pikërisht në kohën që kishim prodhuar disa filma të suksesshëm për fëmijë, kur qemë pjesëmarrës dhe fitues çmimesh në festivale ndërkombëtare dhe kur teknikisht e ndienim veten më profesionalë, menduam t’i futemi një rruge më të vështirë por të bukur, krijimit të filmave të animuar me subjekte për të rritur, brenda problematikës aktuale, kryesisht me tema të familjes e të punës. Kështu qe fillimi i procesit krijues për prodhimin e dy filmave të parë për të rritur. Dy subjektet ishin delikate, sepse për herë të parë spektatori ynë do të shihte në ekran një karikaturë të punëtorit që nxjerr prodhime skerco, ngaqë gjatë orarit të punës mendon për futbollin. Apo tjetri, një shef brutal e arrogant, që kur nxehet nxjerr flakë nga goja. Të dy filmat i realizuam në bashkëpunim me skenaristin Bashkim Shehu, duke menduar se në atë situatë delikate, brenda lëvozhgës së artit të realizmit socialist, ne po mendonim të godisnim, gërvishtnim apo të copëtonim këtë lëvozhgë dhe për çdo vërejtje apo keqkuptim të subjektit mburoja do të ishte me emrin “djali i kryeministrit”. Por edhe kjo nuk piu ujë. “Shpata e partisë” e copëtoi mburojën dhe filmat i degdisi në errësirë, siç thotë populli, “Pa nam e nishan”. Kur këto dy filma u gjetën dhe u rishfaqën përpara spektatorit, në këto ditë të lira të demokracisë, ne krijuesit patëm një kënaqësi të veçantë, duke e krahasuar këtë kënaqësi me atë punën e verës që koha i ka dhënë më tepër vlerë. Ashtu edhe ne e shijuam më mirë, më me shumë kuriozitet e më me shumë kënaqësi. Ishte një çast emocionant. Tamam si të takosh një person të dashur, që prej vitesh e ke menduar të humbur dhe kujton se nuk do ta takosh më kurrë. Jo! E rigjetëm njëri–tjetrin. U takuam me shumë mall. Jemi bashkë. Tani nuk na ndan më askush. Kurrë!
Njiheni si pjesëtar i grupit themelues i studios së filmit të animuar në kinostudion “Shqipëria e re” dhe regjisor i shumë filmave për fëmijë dhe të rritur. Shohim se filma të këtij zhanri sot shfaqen me pikatore. Ju shqetëson një fakti tillë?
Filmi i parë i animuar në Shqipëri, prodhim i Kinostudios “Shqipëria e Re”, u shfaq në nëntor 1975. Titullohej “Zana dhe Miri”. Ky film u krijua nga dy autorë, Vlash Droboniku (piktor) dhe Tomi Vaso (operator), të dy të specializuar në studiot e filmit të animuar në Bukuresht (Rumani). Vazhdimësia e prodhimit të këtyre filmave dhe ngritja e nivelit artistik kërkonin domosdoshmërish plotësimin e grupit krijues me figurën kryesore të një filmi, regjisorin. Ky qe çasti i lumtur për mua, në kohën që kryeja dënimin në punë prodhuese, më propozuan të jem regjisori i parë i filmit të animuar. Pranova me kënaqësi, jo vetëm se po largohesha nga puna e rëndë, por do filloja një profesion interesant, në një veprimtari artistike, ku përmblidheshin dhuntitë e mia profesionale: skenari, grafika dhe regjia. Kështu e filloi punën ky grup i vogël artistik prej tre vetash në prodhimin shumtë të filmave të animuar për fëmijë, me subjekte tonat origjinale ose me bashkëpunim me shkrimtarë të letërsisë për fëmijë. Në vazhdimësi, me ardhjen në studion e filmit të animuar të piktorëve të rinj nga “Akademia e Arteve”, u shtua prodhimi i filmave, njëkohësisht edhe cilësia e krijimtarisë artistike u pasurua me stile të reja. Pjesëmarrja nëpër festivale kombëtare dhe ndërkombëtare i dhanë kësaj krijimtarie vlerësime të shumta me fitimin e shumë çmimeve. Sot, ky zhanër, duhet të pranuar me keqardhje, është rrudhur, strukur, fishkur e tretur si një lule pa ajër e ujë, që shumë rrallë ngjyros petalet e saj, vetëm kur lëshohet ndonjë rreze drite nga institucionet shtetërore ose kur me pikatore ndihmohet financiarisht.
Nëse nuk do të ishit artist, çfarë do të bënit?
Në çdo lloj profesioni do punoja seriozisht, me pasion e profesionalizëm. Unë e respektoj dhe e dua shumë punën. Punoj me përkushtim për çdo gjë që marr përsipër. Për të qenë i sinqertë me veten dhe me ju, dua të përjashtoj dy profesione, që me siguri unë nuk do t’i kryeja si duhet me që e ndiej veten të paaftë. Polic dhe llogaritar. Tek i pari nuk do të isha i pranueshëm, sepse jam tip liberal e sentimental e me siguri do të më përjashtonin menjëherë. Ndërsa për profesionin e dytë, atë të llogaritarit, nuk i përballoj dot shifrat dhe kombinimet e tyre. Tmerr.
Cilat personazhe ju frymëzojnë më shumë?
Personazhet e sinqertë, të mençur, me fantazi, kavalierë, të papërtueshëm, xhentilë, krijues, gazmorë e plot humor.
Kohët e fundit tv.Vizion +, shfaqi spektaklin”Dancing with the Stars” (Danc me yjet). Si personazh VIP, ju u përfaqësuat denjësisht. Madje, dueti Bujari & Olta në kërcimin klasik “Samba” arriti të skualifikonte dhe balerinë të njohur? Cili motiv ju shtyu të ishit pjesëmarrës në këtë eveniment?
Me kërcimin kam pasur dhe kam përherë, marrëdhënie të mira, që e kemi respektuar e simpatizuar në vazhdimësi njëri-tjetrin. Kam kërcyer që në vogëli. Në rini, frekuentues pasionant i mbrëmjeve të vallëzimit në shkollë dhe nëpër dasma. Kam kërcyer të gjitha llojet e valleve popullore e të vallëzimit. Ftesa për pjesëmarrjen në spektaklin “Dancing with the Stars” qe një rast i rrallë, që nuk vjen për këdo dhe ky është vlerësim, por njëkohësisht kishte përballjen me një sfidë dhe zbulimin e një ambicie artistike. Mbi të gjitha, pjesëmarrjen në një eveniment televiziv kombëtar të rrallë. Nuk duhet të harrojmë që edhe ata që të ftojnë, pra organizatorët, e kanë menduar mirë këtë pjesëmarrje, duke llogaritur në bilancin e suksesit popullaritetin e çdo pjesëmarrësi, për të siguruar kështu larminë e personazheve dhe entuziazmin e spektaklit. Vlerësimi dhe konsiderata pozitive e organizatorëve m’u duk e sinqertë dhe nga ana ime nuk do dukej e hijshme që pjesëmarrja të refuzohej. Në çastin e pranimit, përveç kënaqësisë për pjesëmarrjen në një aktivitet origjinal artistik, i ndryshëm nga aktivitetet artistike që kryeja çdo ditë, pata edhe mbështetjen dhe sigurinë e bagazhit profesional për kërcimin, leksione për të cilin kisha marrë vite më parë në Akademinë e Artëve, kur studioja për aktor, në lëndën e baletit të drejtuar nga koreografë të shquar të asaj kohe.
Kërcimet Danc, Vals, Tango pëlqehen kudo në botë. Cilin prej tyre keni pëlqyer më shumë në jetën tuaj?
I kam kërcyer këto vallëzime. I kërcej edhe sot. Por kërcimi që kam më shumë për zemër dhe ma lejoni mungesën e modestisë, për të thënë një të vërtetë që, e them me mburrje këtë, e kërcej shumë mirë edhe sot, pasi kanë kaluar 55 vjet qëkur e kam kërcyer për herë të parë, është kërcimi Twist. Në fillim të viteve ‘60 ky qe i ndaluar të kërcehej në çfarëdolloj mjedisi publik, por ne pasionantët, fshehurazi, e kërcenim në festa të ngushta familjare apo shoqërore. Një kuriozitet: Në këtë kohë, student, unë shkoja në konviktin e djemve të Akademisë së Arteve dhe aty, në dhomat e fjetjes, duke u mbajtur midis shtretërve metalikë u mësoja shokëve të kursit formën e këtij kërcimi. Nuk e harroj, sot e kësaj dite, më ka mbetur në mendje se lëvizjet e kërcimit Twist janë: Trupi drejt, gjunjët pak të thyera, duart lëvizin sikur fshin kurrizin me peshqir dhe këmbët, herë e majta e herë e djathta të alternuara, sikur shuajnë bishtin e cigares me këmbë në tokë. Sigurisht që këto janë të bukura kur lëvizjet organizohen sinkron me njëra–tjetrën. Ja pra, ua dhashë edhe juve leksionin e parë për kërcimin Twist. Suksese! Kërcim të mbarë!
Cili është Bujar Kapexhiu si bashkëshort, prind, artist dhe qytetar?
Sigurisht, ju kërkoni nga unë që të jem i sinqertë me përgjigjet e mia për këto pyetje. Kjo pyetje është e gjerë, e thellë, brenda saj me shumë nuanca. Bashkëshort i rrallë – kështu thotë gruaja. Prind shembullor e i përkushtuar – kështu thonë djali, vajza dhe komshinjtë. Artist i mirë-thonë spektatorët, lexuesit dhe bashkëpunëtorët. Qytetar korrekt- thonë banorët e lagjes, punonjësit e policisë, shitësit, kamerierët, postieri, shitësi i gazetave dhe administratori i pallatit. Kjo është përgjigjja më e saktë dhe më e sinqertë për kapacitetin e modestisë që disponoj brenda vetes, në çdo kohë e në çdo rrethanë.
Përkushtimi i punës suaj si pedagog e krijues, ndoshta, ka bërë që të jeni borxhli ndaj familjes?
Po. Kjo është e vërtetë. Jam shumë borxhli. Angazhimet e shumta, koha e gjatë me krijimtarinë e kanë limituar kohën e ndenjjes me pjesëtarët e familjes. Herë pas here largimet nga shtëpia për aktivitete të ndryshme artistike, si film, teatër, ekspozita, pjesëmarrje në konferenca, seminare e kanë bërë shumë të rrallë qëndrimin në të njëjtën tavolinë, për të drekuar apo darkuar me pjesëtarët e tjerë të familjes. Megjithatë, për të mos më mërzitur e që unë të ndiej peshën e mungesës në gjirin e familjes, ata shprehen shpesh se unë nuk mungoj, të kemi pranë, të shohim nëpër filma, në emisione televizive, apo dhe me karikaturat në shtypin e përditshëm. Për shaka, i them vazhdimisht gruas: “Ja ku e ke fotografinë time, të varur në mur. U thuaj të tjerëve, ky është bashkëshorti im, nuk largohet kurrë nga ajo kornizë, përherë ashtu i buzëqeshur dhe me ngjyra.”.
Kurdoherë i mirëpritur në festivale kombëtare e ndërkombëtare të filmit, në mjedise auditori, shokësh e miqsh. Çuditërisht, të gjitha këto aspekte mbartin brenda kripën e humorit tuaj të këndshëm…
Edhe kur nuk është i pranishëm humori dhe buzëqeshja origjinale, siç i thonë sot “Live”, me siguri që është vepra ime që u jep pjesëmarrësve, dashamirësve dhe miqve të mi buzëqeshjen apo të qeshurën, që mbushen me çaste gazmore.
Çfarë është humori për ju?
Humori që përfaqësohet nga disa dukuri, buzëqeshja, e qeshura, gajasja, nuk është vetëm tendosje e cepave të buzëve drejt veshëve, dukja e bardhësisë së dhëmbëve, tingulli i zërit që shkruhet “hahahahaha”, por diçka më e bukur, më e këndshme, që ndodh brenda shpirtit si një ndjesi që harron, zhduk, godet, përhap, spërkat, mbulon e zbulon njëkohësisht një grumbull ndjesish, që, të përziera së bashku krijojnë një koktej emocional që të shijon, të dalldis, të çlodh, të zbërthen e të eksiton. Humori me të qeshurën e tij është gjithçka. Triumf. Fitore. Kënaqësi. Është bota që ndalon përpara këmbëve të tua e ti nuk e përfill fare rrumbullakësinë e saj me të qeshurën tënde rrafshuese. Në çastin që ti qesh, me siguri që bota e ka ndalur rrotullimin e saj. Unë them: Mjerë ata që nuk dinë të qeshin. Edhe të qeshësh, duhet të dish. Nuk është e lehtë. Por jo e pamundur. Humori është privilegj i të mençurve. Unë them: Mos u mburr se je serioz, por merakosu se nuk di të qeshësh. Dikush tjetër ka thënë: “Buzëqeshja është rruga më e shkurtër midis dy njerëzve.”. E pra, në jetë sa më shumë buzëqeshje, se kështu do të jesh më i bukur, më i mençur e më paqësor.
Si do e vlerësonit punën e shkrimtarëve të humorit dhe të karikaturistëve shqiptarë?
Një pasuri e madhe e plot vlerë për artin dhe kulturën Shqiptare. Një listë e gjatë me emra autorësh shkrimtarë, poetë, karikaturistë, me një bagazh kolosal me veprat e tyre. Nuk po shënoj emra, se një listë e tyre e gjatë do të duket sikur bëj apelin në një ditë zbori. Miqtë e mi humoristë për mua janë të gjithë të dashur, të respektuar e të preferuar, duke pasur secili vendin e caktuar në këtë listë. I dua e i respektoj pa dallim feje, krahine, ideje, moshe dhe stili. Ata të gjithë kanë qenë tabela sinjalizuese në rrugën e gjatë e të vështirë të humorit, në çdo kohë. Them me sinqeritet, mua s’më mbetet hatëri fare që në listat që do formuloni ju, miqtë e mi humoristë, në intervistat tuaja, ta vendosni emrin tim ku të doni. Nuk ju mbaj mëri, edhe në qoftë se nuk e shënoni fare, do më jepni mundësinë që unë të qesh e të them: “E ka bërë për humor!”. Rëndësi ka që ne të qeshim.
Cila është koha që, edhe pse sot me 70 vite mbi supe, do të donit të riktheheshit me dëshirë?
Çdo rikthim është i vështirë e plotë telashe. Të kthehem adoleshent, më duket e lodhshme, të fillosh edhe një herë shkollën, mësimet, notat, qortimet, mungesat etj. Jo! Të kthehem 30-vjeç, përsëri mendoj që është bela, kush rri e martohet edhe një herë (megjithëse ka nga ata që e përsërisin me kënaqësi disa herë), ndërsa unë përtoj, më duket angari, e kam mirë këtë që kam. Më të mirë nuk gjej, jam i lumtur. Të kthehem 40-vjeç, e vështirë, akoma fëmijët nuk janë rritur e duhet të përballosh tërë ato telashe. Të kthehem 50 ose 60 vjeç, më duket se nuk bëj ndonjë rikthim. Vërtet i kalova të shtatëdhjetat, por e ndiej veten fizikisht si 50 dhe shpirtërisht si 25 vjeç. Kështu që më leverdis të vazhdoj këtë rrugë që kam nisur e të arrij deri aty ku i madhi Zot ka vendosur tabelën “stop”. Në këtë çast i lutem Zotit që këtë tabelë ta vendosë sa më larg dhe e falënderoj që më lejon edhe sot e kësaj dite të vazhdoj të eci në rrugën plot kthesa dhe me të përpjeta e tatëpjeta të shumta. Kënaqem se nuk po ndiej lodhje.
Profesor, nëse “Mjeshtrit e Mëdhenj” të skenës dhe kinematografisë shqiptare, si Piro Mani, Pëllumb Kulla, Kristaq Dhamo, Liljana Cingu … do të ktheheshin në Shqipëri dhe do të mbështeteshin nga shteti, a do të kishin progres arti dhe kultura në vendin tonë?
Të katërt këta emra që ju përmendët më sipër janë emra të artë të artit e të kulturës shqiptare. Edhe me krijimtarinë e tyre në dhe të huaj, ata janë vlerë, që japin një kontribut të çmuar në thesarin e artit. Edhe pse ndonjëri tashmë e ka ndaluar aktivitetin krijues, përsëri ata janë të nderuar e të respektuar për atë krijimtari artistike që kanë bërë në këtë truall. Përsa i takon mbështetjes nga shteti, më falni që në këtë çast më vjen për të qeshur me fjalën “mbështetje”. Të jini të sigurt që ky shtet i ka harruar. Ky shtet skelet, sakat, me mendjet e arnuara që e drejtojnë, shtet me xhepa të boshatisur që akoma lyp nëpër botë për të siguruar bukën e gojës dhe që zgjohet i tromaksur nga zhurma e tritolit… Që edhe ato dy lekë, kur bota ia jep si lëmoshë, ia vjedhin qeveritarët e nëpunësit injorantë e të babëzitur, me një turmë politikanësh inatçorë, që nga goja u dalin jargë dhe fjalë të pista… Një shtet që rreket për ditë të mos rrëzohet e të thyejë qafën në gropat plot llum korrupsioni të politikës… Mos prisni mbështetje! Ky shtet ka vetë nevojë për mbështetje, prandaj, ju të katërt miqtë e mi dhe të tjerët që nuk përmenden këtu, gëzohuni të përmalluar aty ku jeni, vazhdoni të krijoni e mos na i vini re që kujtohemi rrallë për ju, se tërë kohën tërheqim zvarrë hallet tona. Gëzohuni dhe mburruni me ato që keni bërë. Ne gëzohemi që kemi jetuar në të njëjtën kohë me ju dhe mburremi që ju kemi miq e vazhdojmë të shijojmë krijimtarinë tuaj. Nëse krijimtarinë tuaj përfundimisht e keni kyçur në sirtar, tani mundohuni të ruani sirtarin, se ky shtet mospërfillës mund ta hedhë në grumbullin e sendeve pa vlerë.
Cili do të jetë Bujar Kapexhiu nesër?
As unë nuk e di. Se cili do të jem nesër është e vështirë ta thuash, aq më tepër që e kam të vështirë e nuk e di të saktë se cili jam sot. Megjithatë, për t’iu përgjigjur pyetjes suaj, po filloj të fantazoj: Bujar Kapexhiu nesër do të jetë një emër, disa filma, disa libra, emër në artikuj përkujtimorë, emër në certifikatën familjare të djalit dhe të vajzës. Një emër që përmendet në biseda gazmore miqsh, që sjell një të qeshur. Ndoshta, më e veçanta, një emër rruge në periferi të qytetit me ndërtime pa leje, por të legalizuara. Dhe e fundit, më e preferuara, më e thjeshtë e më me vlerë: emri Bujar Kapexhiu, në fytyrën e njerëzve, një buzëqeshje.
Profesor, ekspozita juaj e fundit është vlerësuar edhe nga personalitete të njohura të politikës europiane. Ç’do të thotë për ju ky sukses?
Shqipërisë, në procesin delikat, të vështirë e të mundimshëm, për të gjetur shtegun që të dalë më pas në rrugën e asfaltuar drejt Europës, i duhet të respektojë të gjitha rregullat e qarkullimit. Po të vazhdojmë këtë linjë të metaforës, duhet të themi që në këtë rrugë ka shumë “punonjës të rendit” të cilët kontrollojnë udhëtimin e makinës me targa “Albania”. Që nga tymi tërë smog që nxjerr kjo makinë, nga bagazhet e mbushura me drogë, nga klandestinë që kërkojnë azil e deri te grindjet, sharjet, grushtat e krismat brenda në këtë makinë. Të gjorët “policë”, me mirësjellje e kryejnë detyrën, me ndershmëri, duke u dhënë këshilla shoferëve që ngasin këtë makinë. U vendosin gjoba, paralajmërojnë për heqje patente dhe në rastet kur makina ngatërron marshet dhe me goma të shpuara ecën mbrapsht, këta “policë” xhentëlmenë i venë kavon, për ta mbajtur në rrugë dhe që kjo karakatinë e ciflosur të mos rrëshqasë në greminë. Pikërisht këto figura “policësh” që kontrollojnë Europën unë i kam bërë në karikaturë në të gjitha takimet e suksesshme apo të dështuara me politikanët që udhëtojnë me targën AL. Ekspozita dhe albumi i botuar u pëlqyen shumë, duke krijuar një atmosferë që u plotësua me urimet dhe falënderimet e veçanta që erdhën direkt nga Brukseli apo Strasburgu.
Mendoni se vërtet Shqipëria do e “kapë” integrimin?
Unë jam i sëmurë, i pashërueshëm, si optimist kronik. Jam i bindur dhe entuziast që do të hyjmë. Si ata të cilët hyjnë në kinema apo në teatër pa biletë, duke qenë të sigurt se do ta gjejnë një vend bosh, ose do të kënaqen edhe me një vend në këmbë. Vendin e kemi në Europë. Është pak larg, por ne, megjithëse pak të lodhur nga varfëria, të deformuar nga kokëfortësia dhe zullumet, të gërvishtur nga grindjet, të hallakatur nga ndasitë, do të arrijmë që të hyjmë në Europë, duke qenë optimistë dhe të bindur se në këto çaste njërën këmbë, me markën e këpucës NATO, e kemi te pragu i derës. Cilën këmbë? Të djathtën. Sipas traditës popullore, ashtu si në derën e shtëpisë, ne në Europë do të hyjmë, për mbarësi, me të djathtën.
Ju sërish keni nisur nga puna për një tjetër album të ri. Cilat janë krijimet që do të trajtoni në të?
Sapo ka dalë nga shtypi libri i tretë me karikatura politike, me titullin “Kthesë”. Është gati për botim edhe libri i katërt. Njëkohësisht kam përgatitur albumin me karikatura dhe ilustrime të librave të cilat në kohën e diktaturës u ndaluan dhe u hoqën nga qarkullimi. Ndërkohë, po merrem me faqosjen e një albumi luksoz me ngjyra, që do të shoqërojë një ekspozitë me karikatura në Kosovë. Ndërsa redaksia e gazetës “MAPO”, me rastin e 5-vjetorit të botimit të saj, do të botojë albumin me karikatura të botuara në këtë të përditshme.
INTERVISTOI : FADIL SHEHU
Florida , mars 2015
- « Previous Page
- 1
- …
- 127
- 128
- 129
- 130
- 131
- …
- 195
- Next Page »