Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

ISMAIL KADARE: DOSJET, TURP QE NUK JANE HAPUR

by

Shkrimtari i madh Ismail Kadare ka folur në emisioni Shqip me Rudina Xhungën për çmimin e madh të Jeruzalemit, por edhe për atë që po ndodh në vendin tonë. Per Dosjet dhe per ikjen e kosovareve. Rrëfimi i shkrimtarit për atë që ka ndodhur në vitet ’90 dhe pse mosbesimi vijon edhe sot tek shqiptarët.
Rudina Xhunga: Ishte një ceremoni e jashtëzakonshme ceremonia e çmimit, ne YMCA, Jeruzalem. Çfarë lloj çmimi është ky në kategorinë e çmimeve tjera që ju keni marrë?
Ismail Kadare: Është e vërtetë që dimensionet e kremtimit të tij janë shumë të ndjeshme, shumë të fuqishme. Ishte presidenti i vendit, i cili foli relativisht gjatë, gjë e rrallë, dhe foli si profesionist, duke analizuar veprën në mënyrë konkrete. Presidenti paraardhës, ishte gjithashtu njohës dhe mik i letërsisë, unë e kam takuar disa herë, madje një herë ka bërë diçka të çuditshme. Me rastin e daljes së librit tim “Piramida” u bë një promovim për botimin në gjuhën hebraishte. U habita kur më thanë do ta kryesoj vet Shimon Perez. E kryesoi takimin si profesionist, me librin përpara, me nënvizime, duke theksuar anë të ndryshme. Dmth në këtë vend ka një traditë shumë të bukur që çmohet letërsia në nivelin më të lartë. Ky vend ka një status për t’u pasur zili në botë
Presidenti në fakt më bëri përshtypje kur fliste për librin tuaj “Aksidenti”. Menjëherë shkova më pas ta gjeja librin në hebraisht. Kishte shumë libra të tjerë tuaj, të botuar. Këtu, ju keni shumë lexues .
Kadare: Libri “Aksidenti”, është një libër i imi, i zakonshëm, nuk është as ndër të shquarit, as ndër ata më të paktët, si të thuash. Për çudi këtu ka pasur përhapje dhe sukses të ndjeshëm. Ky është fakt. Edhe unë u çudita kur përmendi disa herë këtë roman, siduket i ka pëlqyer mjaft.
Më ka bërë përshtypje, kur kam intervistuar dy shkrimtarë izraelitë Amos Oz dhe David Grossman dhe të dy flisnin për ju. Madje nuk harroj fjalën e Amos Oz: “Ka hapur një dritare për mua për të njohur Shqipërinë, e kam njohur nëpërmjet tij”. Çfarë bisede bën një shkrimtar me një shkrimtar tjetër?
Kadare: Është shumë e lehtë kur niveli i shkrimtarëve është pak a shumë i njëjtë, psikologjia e tyre është pak a shumë e ngjashme. Tjetër gjë është kur një shkrimtar është tepër i njohur, tjetri më pak i njohur e që dëshiron të njihet dhe bëjë karrierë por ska arritur ende.
R.Xh: Jeni ju i pavëmendshëm ndaj çmimeve? I keni marrë të gjithë çmimet që keni dashur?
Ismail Kadare: Në botë ka shumë çmime, por njeriu nuk mund të dalldiset pas çdo çmimi që merr. Çmimet kryesore dihen kush janë, unë kam marr disa ndoshta shumicën e çmimeve kryesore, që është Man Booker Prize, i cili jepet nga Britania e Madhe. Është çmimi që jep Spanja , çmimi Princi Asturias, ka disa ditë që është bërë Princesha Asturias ngaqë Princi u bë Mbret. Çmimi tretë më i rëndësishëm është ky i Jerusalemit megjithëse nuk mund të thuash se është aq i njohur sa këta në planin e përditshëm, por është shumë i fuqishëm, i theksueshëm nga ana morale, edhe temën e ka të bukur, jepet për lirinë në letërsi. Një çmim që e çmojnë shumë sidomos shkrimtarë që vijnë nga një botë problematike, nga një botë ende e pasqaruar mirë, siç është bota ish komuniste, ende me arkiva të mbyllura. Unë e thashë dje edhe në fjalim, që Shqipëria është shteti i fundit në hapjen e dosjeve sekrete. Liria është gjëja më sublime që ka krijuar njerëzimi, madje qëndron mbi njerëzimin vet. Nëse mund të mburret njerëzimi me diçka është se ka krijuar paradigmën e lirisë, por që ai ende nuk e arrin dot. Njerëzimi është nën nivelin e lirisë.
Ka një debat të madh për hapjen e dosjeve. Gjithmonë përsëritet ky debat, duket sikur je afër dhe asnjëherë nuk ndodh.
Kadare: Eshtë një turp që kjo nuk po ndodh. Nuk ka asnjë arsye objektive që mos të ndodhë. Ka shumë avokatë të moshapjes së dosjeve që gjejnë nga mënyrat më meskine për ta përligjur. Disa fillojnë nga një frazë që duhet ta keni dëgjuar shpesh; ata që bërtasin më shumë për hapjen e dosjeve e kanë mizën nën kësulë. Kjo është një mënyrë shumë dinake, vulgare dhe meskine për ta bllokuar procesin. Njerëzit thonë se prit se unë nuk po flas, mos kujtojnë të tjerët se kam ndonjë dosje. Janë mënyra të ulëta, dekurajuese. Ç’ti hapësh? Ato janë prishur të gjitha, janë vjedhur; thonë të tjerë. Asnjëherë nuk ka hapje dosjesh dhe arkivash, pa nxjerrë të vërteta të mëdha, pa nxjerrë të vërteta të hidhura për një shoqëri. Mirëpo bllokimi që i ka bërë Shqipëria vite me rradhë, justifikimet që kanë bërë pseudoanalistët , ndonjëherë mediat, akademikët, kanë një marrëveshje dinake të përgjithshme që kjo gjë mos të ndodhë. Kjo gjë na turpëron, sepse vendet e tjera sidoqoftë, mirë apo keq i kanë hapur, ne jemi në gradën më të fundit në Europë dhe nuk vazhdohet me arsyetime boshe për të kryer një gjë që duhet kryer. Shqyrtimi i ndërgjegjes njerëzore është absolut. Nuk është një luks, është një domosdoshmëri, nuk është një trill a kapriço, jo është i detyrueshëm.
Hapja e dosjeve nuk është kuriozitet. Çdo vend që ka shkuar përpara, falë kësaj ka shkuar.
Pse ju mendoni që mund ta çoj përpara Shqipërinë hapja e dosjeve?
Kadare: Vetvetiu e çon përpara. E nuk është siç thonë disa se do ndodhë tragjedi, do të ndodhë armiqësi, do të ndodhë ftohja e madhe. Jo, nuk është e vërtetë. E vërteta sado e hidhur të jetë ka logjikën e saj, ka një gjë pozitive brenda.
Ju folët për dosjet ashtu siç pranuat edhe faktin se vepra juaj ka një problem me lirinë për shkak se është vepër e shkruar në robëri. I ktheheni shpesh shpjegimit të veprës suaj, e ndjeni ju të nevojshme ta shpjegoni veprën, veten, Ismailin, Kadarenë?
Kadare: Ke disa detyrime kur je person publik. Unë mund të them mos më çani kryet, merruni ju, bëni ç’të doni, unë jam shkrimtar e nuk merrem, por herë pas here duhet të merresh, kur mashtrimi bëhet kaq publik, kur kalon çdo kufi, saqë është mëkat ta lësh të përhapet akoma më shumë. Më vjen turp ta përmend si shembull se është fare vulgar, por është hapur një legjendë sikur unë paskam sharë refugjatët shqiptarë. U bë gati gjë zyrtare, u detyrova të ndërhyj dhe nuk ia dola. Mashtrimi ishtë aq i fortë, saqë e mundi të vërtetën. Kohët e fundit ndodhi një ngatërresë me një revistë të huaj, i doli emri dikujt, e ky mashtrim u vu në revistë ndërkombëtare. Revista më pas kërkoi ndjesë. Është mirë, kur ka raste të tilla, të ndërhysh. Rasti i shkrimtarëve që kanë krijuar në joliri, në robëri, kjo është gjithashtu një nga rastet e mashtrimeve, që kanë prirje të bëhen zotëruese. Thuhet se ne që kemi shkruar në atë kohë vetvetiu kemi bërë letërsi të keqe, ose letërsi që s’ka pse të jetojë më. Ky problem duhet sqaruar. Letërsia është absolutisht shpërfillëse nga regjimi shoqëror, regjimi mund t’i bjerë në qafë, mund ta fusë në burg, ta pushkatojë shkrimtarin, ta torturojë por s’ka ç’i bën letërsisë, nuk e ndryshon dot letërsinë. Fakt që në kohën e Stalinit, në ish Bashkimin Sovjetik janë bërë tmerret më të mëdha dhe prapë shkrimtarët më të shquar të shekullit janë ata që kanë jetuar nën presionin stalinist. Letërsia është kundërshtim i tiranisë. Nëse është letërsi normale është antitiranike. Vetëm letërisa e keqe nuk është as antitiranike, nuk është asgjë në të vërtetë.
Në fakt nuk kanë dashur të thonë se letërsia juaj ishtë e keqe, kanë dashur të thonë se letërsia juaj, ju bën juve përfaqësues të realizmit socialist.
Kadare: Kjo s’ka asnjë kuptim. Çfarë kuptimi ka realizëm socialist? Realizëm i kohës së socializmit, është fare normale. Letërsi e kohës së komunizmit. Letërsi e realizmit socialist është letërsia që u krijua në atë kohë. Kjo fjalë as e dëmton, as e justifikon, as e lavdëron, nuk bën asgjë, është thjesht një term që e tregon, asgjë tjetër. Këtu janë thjesht spekullime të pafundme që bëhen. Disa thonë se na mbytën këto shkrimtarët e realzimit socialist, disa thonë se këta kanë mbetur po këta korifej edhe sot. Po kush i cakton këta si korifej? Letërsia ka ligjet e saj, s’ke ç’i bën ti si shtet. Letërsinë nuk e prish dot regjimi, letërsinë e prishin vet shkrimtarët. Pra nqs një regjim fabrikon shkrimtarë të pandërgjegjshëm, vetëm ata mund ta prishin letërsinë. Ashtu si një mur nuk ke nevojë ta rrëzosh duke e goditur me top, me artileri, por i vë tulla të këqija, që kur të kalojë pak kohë, të rrëzohet vetë. Pra po ne mund ta prishim letërsinë, po ne mund ta ndreqim. Ne jemi përgjegjës për të këqijat e saj, ne kemi meritën për të mirat e saj, ne shkrimtarët. Askush tjetër.
Po demokracia çfarë ndikimi ka te letërsia?
Kadare: Për çudi as demokracia, as liria që është gjëja më sublime në botë nuk e përmirëson dot letërsinë, ky është vërtetimi i kumit të pavarsisë së saj.
Dua t’i rikthehem edhe njëherë momentit që është folur për njerëzit që ikin, për njerëzit që lanë Shqipërinë. Është shkruar shprehimisht, Ismail Kadare tha se ata janë jashtëqitja e kombit.
Kadare: Kur ndodhi ikja e refugjatëve, akuza ishte e tmerrshme sepse doli që shkrimtari më i shquar shqiptarë i quajti brezin e ri që lë Shqipërinë atë që thatë juve, s’dua as ta përmend. Kjo ka ndodhur në fund të verës së 90, për 2- 3 javë unë do të ikja vetë. Kur kam ikur, unë kam bërë një hymn për këtë, për djemtë e vajzat që lanë Shqipërinë në atë mënyrë tragjike, e botova në shqip dhe në frëngjisht. Thashethemi u përhap, në fillim për të ekuilibruar këtë gjë, pas kësaj thashethemi u shumëfishua në formë hakmarrjeje kundër shkrimtarit. Unë shkrova diçka vërtet tronditëse, e kam botuar disa herë, kam përshkruar tablonë më dramatike që kam në letërsinë time, natën e ikjes së refugjatëve shqiptarë. Mashtrimi ka fituar mbi këtë fakt. Dhjetë herë mund të kem ndërhyrë unë për të korrigjuar këtë trillim, e pamundur, trillimi triumfonte gjithmonë. Kur u përsërit edhe në një revistë ndërkombëtare, u bë një skandal ende i pasqaruar plotësisht. Diktatura është jashtëzakonisht hakmarrëse, edhe e rrëzuar është hakmarrëse, ka mekanizmat e saj që veprojnë, është një frymë që ka mjete konkrete për të vepruar.
Çfarë e mban akoma gjallë këtë frymë?
Kadare: Këtë e mban një mllef i madh, një dëshpërim i madh që Shqipëria s’është më e tyre. Ka shumë njerëz që nuk e duan këtë lloj Shqipërie, njerëz që thonë; Shqipëria mos qoftë. Nuk e duan për disa arsye, se kanë humbur privilegjet e tyre, kanë humbur pushtetin që kishin, kanë humbur arrogancën e tyre, kanë humbur gjithçka, gëzohen, kur këtij vendi i shkojnë keq punët, shpirti ua do, që meqë nuk e gëzuan ata, Shqipërine, mos ta gëzojë askush. Kjo është gjëja më e keqe që po ndodh në Shqipëri, një frymë mosbesuese, një frymë e theksuar kultivimi dëshpërimi, e mungesës së shpresës. Po të shikosh njerëz krejt normalë, ndonjëherë, kur i pyet, pse ikni nga Shqipëria, thonë: Se kemi humbur shpresën. Ç’shpresë? Ai nuk di ç’është shpresa, koncepti shpresë. Çfarë shprese humbi ai njeri i thjeshtë, që lë shtëpinë e vet, lë tokën dhe ia mbath të arrijë në Vlorë, sepse u hapën fjalë se ka dy anije. Si shkon me gra dhe fëmijë, ky njeri?

Visar Zhiti: Nuk i kam kërkuar asgjë Presidentit

by

Rreth orës 11:00 të ditës së sotme, Visar Zhiti, i propozuar nga qeveria për ambasador në Vatikan, pati një takim me Presidentin Bujar Nishani, që ka deklaruar se do e refuzojë kandidaturën e tij.
“Nuk pati asnjë gjë të re, ato që janë thënë në shtyp,” tha Zhiti pasi doli.
“Më thirri dhe ato që kishte për të thënë me shkrim, m’i tha me gojë”.
“Nuk i kam kërkuar asgjë Presidentit,” tha Zhiti.
“Shqipërisë time i kam shërbyer edhe në burg, kur nuk donte Shqipëria. Në burg kam qenë edhe me priftërinjtë e Vatikanit, me priftërinjtë e burgosur. Kemi bërë dhe festa e kungime të fshehta”.
“Më vjen keq për vendin që ka njerëz kaq të dobët që nuk kanë interes të parë vendin por interesat e tyre vetjake”
“Dal duke thënë o Zot mëshiroje Presidentin se nuk e di çfarë bën”, theksoi Zhiti.

Bukuria arkitektonike nën kamerën e fotografit Ilir Rizaj

by

NE FOTO: Ura ne Brooklyn Bridge dhe NYC fotografuar nga Ilir Rizaj/
Nga Ermira Babamusta/
Ilir Rizaj është një mjeshtër i fotografisë, i cili me krijimtarinë e tij promovon bukuritë arkitektonike. Fotografitë artistike të tij ilustrojnë objekte me rëndësi historike, etnografike, gjeografike dhe arkitekturale. Kulturën profesionale dhe artistike Ilir Rizaj e kultivoi duke fotografuar kullat klasike të Pejës, mrekullitë arkitektonitke të New Yorkut, pallatet madhështore të Stambollit dhe perla të tjera botërore.
Ilir Rizaj ka lindur në vitin 1960 në Pejë, ku kaloi fëmijërinë deri sa familja e tij u shpërngul në Prishtinë. Ka studiuar Fakultetin Juridik, dhe pak kohe mbas diplomimit shkon në vizitë në New York, ku vendoset përherëshëm. Atje njoftohet me fotografin e njohur Fadil Berishën, dhe fillon bashkëpunimin me të. Me nxitje nga Fadili, Ilir Rizaj i kthehet fotografisë në mënyrë profesionale. Tani meret kryesisht me fotografi arkitektonike dhe fotografi portretësh të aktorëve dhe muzikantëve. (www.ilirrizaj.com).
Iliri është anëtar i përherëshëm i AIAP (The Association of Independent Architectural Photographers) Shoqata e Fotografëve të Pavarur Arkitektonik të Amerikës. AIAP ka në rrjetin e saj fotografët arkitektural më të respektuar dhe talentuar të fushës. Fotografitë e tij të suksesshme janë publikuar në revistën GoStyle në Izrael si dhe në House Magazine të New York-ut.
Pasioni i Ilir Rizaj për fotografi reflektohet nga veprat e tij mahnitëse duke i dhënë një jetë dhe histori interesante objekteve që ai fotografon. Planet e tij të së ardhmes përfshijnë restaurimin e objekteve tradicionale me vlerë kulturore dhe historike në Kosovë me ndihmën e fondacionit amerikan Aventurat në Prezervim (Advetures in Preservation) me drejtoreshë Judith Broeker. Ka dëshirë te realizojë një projekt të ri në Shqipëri, për të fotografuar Kullën e Sendulit në Gjirokastër, restauruar nga Aventurat në Prezervim. Gjithashtu ka në plan të bashkëpunojë me arkitektin e talentuar Përparim Rama, për të fotografuar projektet e tij, dhe së bashku kanë dëshirë të botojnë një libër që ilustron historinë e arkitekturës në Kosovë.
Intervistë me fotografin e talentuar Ilir Rizaj
Kur e zbuluat fotografinë së pari?
Ilir Rizaj: Isha pesëmbëdhjetë vjeçar kur u bëra fotograf “zyrtar” i familjes sime mbasi unë tregova më së shumëti interes të luaj me kamerën e re. Mora një kurs të fotografisë në Prishtine dhe fillova të fotografoj shokët, shoqet dhe natyrën përreth Prishtinës. Dhomën e errët e krijova në bodrum të shtëpisë, krijimi i fotografisë ishte nje proces magjepës për mua. Një vizitë në Stamboll ndikoj shumë që kamerën time ta drejtoj në objekte arkitektonike, ishin këto ndërtimet madhështore si Topkapi dhe Dolmabahçe Sarayi, Xhamija e Kaltërt e të tjera.
Vitet fëmijnore i keni kaluar në Pejë dhe në Prishtinë. Si ju kanë influencuar këto dy qytete në artin tuaj të fotografisë ?
Ilir Rizaj: Peja e fëmijërisë sime ka qenë një qytet që ka ofruar një peizazh natyror jashtëzakonisht të bukur, qytet me famë turistike ndërkombëtare, edhe në atë kohe Peja ka pas shumë turista nga Evropa, sidomos Italia. Arkitektura në Pejë ka qenë një kompozicion i kullave klasike autoktone, shtëpijave dhe dyqaneve me ndikime arkitektonike Otomane, dhe objekte të stilit Austro-Hungarez si Hoteli Korzo. Stili Otoman karakterizohej me një elegancë dhe bukuri tërheqëse, gati misterioze. Stili Austo-Hungarez ishte grandioz, impresionues por më i ftohët. Kështu që “syri” im fotografik u formua në një mjedis tejet të begatshëm natyror dhe arkitektonik. Prishtina në anën tjetër nuk e kishte bukurinë natyrore të Pejës, dhe nga aspekti i arkitekturës së vjetër ishte pak më e varfër, sidomos pasi që qeverija komuniste e shkatërroj qarshinë e vjetër, por kishte ndertime moderne qe ishin mjaft interesante, si ato afariste ashtu edhe shtepija private.
Tani një kohë jetoni në SHBA. Si ndikoj ky ndërrim i mjedisit në fotografinë e juaj?
Ilir Rizaj: Që nga dita e parë, jeta në New York ishte një eksperiencë magjepëse – dinamika e qytetit, jeta e bujshme kulturore – po çka ishte më impresionuese për mua, arkitektura eklektike dhe grandiose e Mollës së Madhe më përcjellte në çdo hap. Me 1993 pata fatin të njoftohem me fotografin Fadil Berisha, i cili menjëherë më ofroj të më bëhet mentor i fotografise, bashkëpunim që u shëndrrua në një miqësi të përjetëshme. Nga Fadili mësova shumë, leksioni më i vlefshëm padyshim ishte si ta zbuloj esencën e subjektit dhe ta regjistroj atë në mediumin e fotografisë. Së shpejti, përveq punës së rregullt në restorana dhe si përkthyes gjyqësor, u merrësha me fotografi te ndryshme, të modës, portrete, fotografoja veprat artistike të artistëve figurativ për portofoliot e tyre. Ishte shumë vështire të depërtohet në laminë e fotografisë arkitektonike. Mbas një kohe punova në një restorant qe ishte dizajnuar nga Bijan Safavi, një arkitekt me prejardhje Iraniane. Ai ma dha shansin e parë të fotografoj dizajnet e tij, dhe kështu kuptova që ajo ishte fusha e fotografisë që kisha pas më së shumëti dëshirë ta specializoj.
Rrethant jetësore bënë që ta lë anash fotografinë për karierë në restorant. Pasi bëra një pauzë mjaft të gjatë nga fotografia aktive, ishte Fadili që më shtyri t’i qasem dhe t’a mësoj tani aspektin digjital të fotografisë. Ne fillim fotografoja portrete aktorësh, por gruaja ime Luljeta më tha se zemrën e kam në foto të arkitekturës dhe se kisha duhur të orientohem në ato. Së shpejti e krijova një portofolio nga fotot e vjetra, i bëra disa të reja të disa restoranave që ishin të shokëve të mij, një nga ta ishte edhe restorani Lumi që ishte pronë e shoqës sime, Lumi Hadri. Krijova një portofolio modest me të cilin arrita te gjejë klientë, arkitektë dhe dizajnerë interieri. Dhe kështu filloi karriera ime e vërtetë si fotograf i arkitekturës.
Fadili gjithënjë vazhdon të më përkrah si mentor i përkushtuar, ai edhepse është fotograf i modës, ka një sy të mbrehtë për çdo lami të fotografisë, është artist i vërtetë, kështu që edhe lidhur me foto të arkitekturës, din të më këshilloj, kritikoj, dhe nganjëherë të më lavdëroj.

Cilat janë disa struktura dhe ndërtime të veçanta që ju kanë bërë përshtypje në New York?
Ilir Rizaj: Në New York përshtypje të veçantë më kanë bërë Muzeumi Guggenheim i arkitektit legjendar Andrew Lloyd Wright, Lipstick Building dhe AT&T Building që janë ikona të New Yorkut të dizajnuara nga Philip Johnson, me të cilin kam pas nderin edhe të takohem personalisht mbasi e kisha mysafir të rregullt në restoranin Remi ku punoja një kohë. Prej arkitektëve moderne kam shumë admirim për Zaha Hadid si dhe Frank Gehry, ndërtesa e tij në 8 Spruce Street është mahnitëse, ku edhe kam pas rastin ta fotografoj një banesë.
Po në Kosovë, cilat ndërtime karakteristike ju kanë lënë më së shumëti përshtypje dhe cilat keni patur mundësi t’i fotografoni?
Ilir Rizaj: Arkitektura është një formë e të shprehurit njerëzor që përveq estetikës, pasqyron rrethanat historike në të cilën është krijuar. Në Kosovë, padyshim kullat janë ndërtime unike ku mjeshtri popullor e ka minimizu dhe përshtatë konceptin e kështjellës për përdorim të familjes apo klanit. Ne si popull gjithmonë kemi qenë te detyruar të mbrohemi nga invazionet e ndryshme, prej Romakëve, Sllavëve dhe Otomanëve, kullat e manifestojnë këtë rrethanë historike me materialin e ndërtimit nga guri dhe me dritare të vogla. Vitin e kaluar i fotografova disa nga kullat në Isniq dhe Drenoc. Fatkeqësisht shumë prej tyre u shkatërruan nga vandalet Sërb gjatë agresionit të vitit 1999.
Një mbresë të posaçme më la shtëpija ku gjendet Muzeumi Etnologjik në Prishtinë, të cilin gjithashtu e fotografova detalisht dhe ku hasa një mikëpritje të vërtetë Kosovare nga kuratorët Valon Shkodra dhe Ilir Sopjani.
Së fundi, në këtë vizitë ishte kënaqësi e posaçme ta fotografoj Hamam Jazz Bar, të dizajnuar nga Perparim Rama dhe kompanija e tij 4M Group në Londër. Ky është një dizajn gjenial që fitoj çmim ndërkombëtar me meritë. Mënyra se si Perparimi i ka bashkëdyzu elementet e drunit, lloqit, kashtës, çimentos dhe hekurit ne këtë lokal është fascinuese.
Në Prishtinë kam parë gjithashtu punët e arkitektëve që më kanë lënë shumë përshtypje për origjinalitet dhe për bukuri të dizajnit, sidomos ato nga Gëzim Puka dhe Ilir Murseli, dizajnet e të cilëve shpresoj do ta kam kënaqesinë t’i fotografoj një ditë.
Si mund ta përshkruani stilin dhe tekniken tuaj të fotografisë të arkitekturës ?
Ilir Rizaj: Si fotograf i arkitekturës, mundohem ta zbuloj dhe të interpretoj identitetin, përmasat dhe estetikën që arkitekti e ka paramendu për një hapësire. Stili im i fotografisë është që sa më pak të ndikoj në keto elemente të dizajnit, pra t’i ruaj dhe t’i shprehi në mënyrë autentike. Gjithënjë nisna nga ideja se gjenialiteti gjithmonë gjendet në thjeshtësi.
Sipas meje, sfida më e madhe është të ruhet ndriçimi origjinal i hapësirës, që e përcakton edhe atmosferën e një dizajni. Prandaj, nësë vendosi të perdori ndriçim shtesë, e bëjë në mënyrë që aspak mos të vërehet, pra të duket si pjesë integrale e ndiçimit origjinal.
Pas ndiçimit, kompozicioni është esencial për ta portretuar një hapësire apo objekt. Sa për fotografi eksteriere të objekteve, specializoj në foto të bëra gjate muzgut kur qielli mer një ngjyrë të kaltërt intensive që shkon tepër bukur me ndriçimin e verdhe të ngrohtë qe vjen nga dritat e interierit.
Me cilët arkitektë dhe dizajnerë interieri bashkëpunoni në New York?
Ilir Rizaj: Si anëtar i përherëshem i AIAP – (The Association of Independent Architectural Photographers) – Shoqatës të Fotografëve të Pavarur Arkitektonik të Amerikës, më bie të fotografoj për një numër të mirë të arkitektëve dhe dizajnerëve të interierit këtu në New York dhe New Jersey.
Nga arkitektët që kam privilegj të bashkëpunoj është Sokol Malushaga, me prejardhje nga Peja, që së bashku me Edi Malushagen e kanë kompaninë ndërtimore Ari Group. Projektet e Sokolit të shtëpive dhe banesave super-luksoze në Manhattan janë të jashtëzakonshëm. Talenti i tij, vizioni artistik dhe syri i tij që nuk lëshon asnjë detal pa e perfeksionu është inspirim i veçantë për mua.
Jam fotograf ekskluziv edhe i arkitektit Jordan Rosenberg, i cili projekton pallate multi-milionëshe në New Jersey, Jason Landau të kompanisë Amazing Spaces LLC, Rinat Tahar që është me origjinë Izraelite dhe me Erik Galiana që është modelues interieri shumë i njohur që përveç në New York, vepron edhe në Miami dhe Los Angeles.
A është botuar fotografija e juaj deri tani diku?
Ilir Rizaj: Po, fotografitë e mija janë botuar në revistën GoStyle në Izrael si dhe në House Magazine të New York-ut.
Çfar këshilla i kishit dhënë fotografëve të rinjë në Kosovë?
Ilir Rizaj: Edhe pse fotografia si medium, me avancimin e teknologjisë digjitale, është bërë më lehtë të zotërohet, aspekti artistik ka mbet gjithmonë i njejtë: talenti duhet të ushqehet me pasion dhe studim të pandërprerëshëm.
Ndoshta do të ju duket sugjerim i çuditshëm, por sipas mendimit tim, krejt çka na duhet që të mësojmë për aspektin artistik të fotografisë, mund të arrihet nga studimi i veprave të ndryshme të artit figurativ, sidomos ato të Renesansës. Se si të kuptojm ndriçimin, relacionin mes dritës dhe hijes, pra efekti chiaroscuro më së lehti mësohet nga veprat e Caravaggio-s dhe Rembrandt-it, kurse kompozicioni, relacioni hapësinor në mes të subjekteve kuptohet shumë lehtë duke studjuar skulpturat dhe pikturat e artistëve të mëdhenjë si Michelangelo, Degas, Van Gogh etj. Shumë mund të mësohet edhe nga shkrimet e autorit Rudolf Arnheim që ka bërë studime të thella në fushën e natyrës së artit dhe përceptimit visual.
Cilat objekte keni dëshirë të realizoni në fotografinë tuaj të ardhshme? Planet e juaja për të ardhmën?
Ilir Rizaj: Dëshira ime e kahershme ta vizitoj Shqipërinë do të më realizohet këtë verë, jam i ftuar ta fotografoj restaurimin e Kullës së Skendulit në Gjirokastër, projekt i fondacionit Adventures In Preservation (Avanturat në Prezervimi) që është një fondacion Amerikan që bën restaurime arkitektonike anembanë botës. Mbas këtij projekti, do ta sjelli drejtoreshën e AIP, Judith Broeker me bashkëpuntorët e saj në Kosovë për vizitë pune ku së bashku do të hulumtojmë objekte potenciale për restaurim.
Në anën tjeter, më arkitektin Perparimin Rama, përveç që do ta kam kënaqësinë t’i fotografoj projektet e reja të tij në Londër, kemi plan të bashkëpunojmë në një libër që perfshinë historinë e arkitekturës në Kosovë.

AGIM HUSHI, ZERI I MREKULLUESHEM QE MAGJEPS SKENAT BOTERORE

by

Intervistë me Artistin e Shquar shqiptar me famë botërore Agim HUSHI/
Bisedoi Raimonda MOISIU/
Muzika ka qenë pjesa më integrale e jetës njerëzore që në kohët e herëshme. Në Egjyptin e lashtë muzika është e njohur si “mjekësia e shpirtit”. Kur këndon zëri del i gjallëruar, sepse është ai që jep fuqinë për të lëvizur dhe gjallëron në të njëjtën kohë jetënnjerëzore. Ndjenjat dhe mesazhi me zë hyn përmes veshëve, që janë “portat e shpirtit njerëzor”, udhëton thellë në zemër, zgjon atë dhe stimulon reagime, të cilat më pas manifestohen me veprime. Botës së magjishme të muzikës, pa e ditur se cfarë talenti fshihej pas kordave të zërit të tij, ju bashkua që në moshë fare të re edhe tenor i shquar me përmasa kombëtare e famë botërore, Agim Hushi. Me një zë të bukur, ndjenjë ritmi muzikor të përsosur, cilësia dhe fuqia e tingullit me influencë burrërore dhe entusiazëm, melodinë elegante dhe dramatike, emocionante me talent, mjeshtëri artistike dhe mendim të thellë filozofik, duke përballuar parte vokale të diciturave të ndryshme, të interpretuara këto, nga Tenori i shquar Agim Hushi gjatë gjithë këtyre viteve na kanë dëshmuar se ai i ka të gjitha cilësitë, që ëndrrat e karrierës së tij, t’i bëjë realitete të prekëshme të jetës së një artisti famoz.
Artisti i shquar shqiptar ka shkëlqyer në gamën e gjerë të roleve të lëvruara dhe interpretuara prej tij, nga skena e TOB-it në Shqipëri dhe më pas në Teatrot nga më prestigjiozet dhe me emër në botë, në Europë, SHBA, Azia dhe Australia e Largët. Duke i hedhur sytë te karriera e tij artistike madhështore dhe e magjishme, që ka pushtuar tashmë skenat botërore dhe vetë tenori i shquar shqiptar Agim Hushi shprehet se është një ndryshim i madh në jetën e karrierën time: “Është një ëndërra ime e madhe që në ato ditë të largëta të fëminisë time të varfër, tek dëgjoja i mahnitur atje në shtëpinë time përdhese, në Kavajë, mrekullinë e zërit të Di Stefanos, Tito Skipos, Ferrucio Tagliavinit”. Kur e pyet artistin shqiptar për rolin e tij më të dashur ai të përgjigjet se CD-ia “Amore Grande” është jo vetëm një nga sukseset e tij triumfuese në botë, por edhe një nga ngjarjet më të bukura të jetës së tij. Në këtë intervistë, Artisti Shqiptar me famë botërore Agim Hushi, na rrëfen se si ndodhi që nga studimet për gjuhë letërsi, ai arriti të bëhej një nga tenorët më të shquar në botë, atë ëndërr që shumë këngëtarë në botë e kanë, por pak e realizojnë. Me ndjenjë admirimi dhe mirënjohje ai falenderon të gjitha ata që e kanë mbështetur këtë talent shqiptar me emër në botë –sikundër edhe e kanë vlerësuar kritikët e artit botëror që;-Botës njëherë në 50 vjet i vjen ky zë i rrallë! Për të mësuar më shumë ndiqni intervistën.

Bisedoi:Raimonda MOISIU

-Kini studiuar për letërsi e psikollogji në Tiranë. Por më pas u zbuluat për zërin e jashtëzakonshëm prej tenori. Na tregoni dicka për historinë e zërit tuaj dhe kush mendoni se një tenor e bën të jetë i vetëdijshëm, se si ka qenë zëri i tij, dhe kur keni filluar të këndoni?
Pas mbarimit të gjimnazit, duke qenë se librat dhe letërsia ishin dashuria ime e parë, pa e ditur as vetë se cfarë talenti fshihej pas kordave të mia vokale dhe duke qenë se kisha shkruar plot vjersha, tregime apo dhe drama në shtypin e asaj kohe, bile isha vlersuar edhe me cmime kombëtare, vazhdova studimet e larta universitare për letërsi. Studime, që më vonë jo vetëm patën atë vlerën dhe rëndësinë e tyre formale, por ato do të ktheheshin në themel të artiti tim vokal duke i dhënë një permasë të vecantë interpretimit tim si tenor operatik në karrierën time. Pas mbarimit të studimeve kuptova, se nuk mund të jetoja dot pa kënduar, jo vetëm zëri im, por dhe pasioni për të kënduar po i kalonin kufijtë e vetpërmbajtjes. Më duhej te sfidoja gjithashtu idenë një ankthi të frikshëm; Të jesh një këngëtar opera është gati e pamundur, është një ëndërr shumë e madhe. Por dirigjenti i famshëm, drejtori i parë i Operas shqiptare, Mustafa Krantja pasi më dëgjoi bëri një vlersim përtej imagjinatës time.
Ai deklaroi me një kurajo që edhe sot e kësaj dite mua më ushton në veshë:- se një zë i tillë një kombi i duhet 50-ë vite t’i vijë. Filluan të më dëgjonin të gjithë ekspertët shqiptarë të vokalit, legjendat e operas shqiptare sikundër; Marije Kraja, Ramiz Kovaci, Avni Mula, Edit Mihali, Nina Mula, Simon Gjoni,Feim Ibrahimi. Ministri i Kulturës i asaj kohe, profesori i famshëm i estetikës, Alfred Uci mori vendimin më të jashtëzakonshëm në historinë e Operas Shqiptare.Unë u emërova solist në Operan Shqiptare, pa asnjë ditë arsimim muzikor. Ishte një ndryshim i madh, i paparë në jetën time dhe tashmë me duhej të tregoja përvec zërit edhe mjeshtërinë time interpretative përkrah yjeve të operas shqiptare sic ishin tenorët; Ibrahim Tukici, Hysen Kocia, Tatjana Kora, Shqipe Zani, Rozmari Jorganxhi, Mentor Xhemali, Petrika Rambeci, etj. Për këtë arsye kërkova studime të plota të rregullta në Konservatorin e muzikës në Tiranë, sot Universiteti Shtetëror i Muzikës, studime që i kreva me rezultate të shkëlqyera në vitin 1991-ë.
– Ju keni bërë debutimin e rolit kryesor të një prej operave më të famshme, -Tosca, Cavalleria Rusticana and Il Trovatore, në Tetarin e Operas e Baletit, në Shqipëri, në vitin 1991-1992. Më pas ju debutuat në role kryesore e të rëndësishme në Hungarian State Opera, duke përfshirë Manon Lescaut, Turandot, Il Tabarro, Il Lombardi dhe Amel. Si do t’i krahasonit këto eksperienca të jetës suaj? Besoj se nuk ishte e lehtë kjo shkëputje?
Pas një viti. pas premierës të operas Toska dhe pergatitjes së roleve kryesore nga Opera Trovatore dhe Cavaleria Rusticana, fitova të drejtën e specializimit të plotë pasuniversitar në Akademin e Muzikës -Ferenz Liszt- në Budapest. Qysh në provimet e vitit të parë komisioni vendosi që unë të ushtroja kanton si solist në Teatrin e Operas të Budapestiti dhe pas tre vitesh studimi, në vitin 1995 unë u emërova si solist me kontratë të plotë në Teatrin Kombëtar të Operas në Hungari.
Këtu filloj karriera ime ndërkombëtare ku pas interpretimit në kryerolet e operave; Toska, Manon Lescout të Pucinit, Il Tabarros, I Lombardi etj, me ftesë të Tetrit të Operas së Australisë së Jugut unë udhëtova drejt kontinentit të largët. Sapo kisha vënë këmbët në një skenë prestigjoze dhe me një familje te re nga pas, me djalin e vogël dhe bashkëshorten u nisëm për një jetë të re….
Por fati sic dukej ishte me mua.
Dirigjenti legjendar Richard Bonynge, zbuluesi i Pavarotit të madh dhe bashkeshorti i sopranos legjendare Joan Sutherland, që drejtoi produksionin, u shpreh se në jetën e tij, bashkëpunimi me Agim Hushin kishte qenë zbulimi më i madh në jetën e tij.
Suksesi i Manon Lescout ishte i jashtëzakonshëm dhe bashkë me partneren time Laura Niculesku, ne u quajtëm kasti më i mirë në botë.Dhe nga Opera e Adelaide-s, Opera famoze dhe e magjishme e Sydnei-t hapi dyert për mua dhe bashkë me të skenat prestigjioze të botës mbarë. Në Australi m’u bënë të gjitha vlerësimet e mundshme, tituj nderi, qyetar Australian me motivin talent botëror, më krahasuan me Beniamino Giglin dhe me quajtën tenorin më të mirë të kontinetit për 70 vite. Ka qenë një udhëtim igjatë, i bukur, i lodhshëm, shpeshherë dhe me zhgënjime por rruga e artit është padyshim një kompleks ndërthurjesh, që gjithsesi në fund i ngjajnë bukurisë së një meteori në qiellin e një nate vere.
-Që do të thotë se kini bashkëpunuar me një sërë orkestrash të huaja. A ishte e vështirë të bashkëpunoje me to? Cilat kanë qenë çastet më kulminante të kësaj karriere?
Prej tetë vitesh jam vendosur në kryeqytetin e muizkës Vienë, bashkë me familjen.
Prej këtu e kam më të lehtë të udhëtoj në cdo cep të botës dhe Europës. Po ashtu të këndoj edhe në Tiranë ku kam pasur fatin të jem Radamesi i parë shqiptar, Kalafi i parë shqipatër, Kavaradosi i parë shqiptar dhe Manrico i produksioneve historike të TKOB në operat -Aida, Turandot, Tosca dhe Trovatore. Kina është padyshim shpirtërisht atdheu im i dytë pas Shqipërisë, bile para Australisë shtetas i të cilit jam. Në Kinë e kam ndjerë veten jo vetëm i mirëpritur, i respektuar por dhe i vlerësuar maksimalisht.
Universiteti i Qingdaos më ka dhëneëtitullin Profesor Nderi.
Kam dhënë koncerte në Qingdao, Tianjing, Peking, Harbin…
Kam dhënë orë mësimi Master, në shumë qytete dhe kam studentë të shkëlqyer kinezë që jo vetëm më duan dhe respektojnë, por dhe më ndjekin nëpër koncertet e mia nëpër botë.
Janë studentë të shkeëlqyer, me shpirt të madh si kombi dhe kultura mijëra vjecare që ata përfaqësojnë.
-CD juaj Amore Grande është konsideruar si një sukses sot. Si kini arrituar në realizimin e saj?
Mund të them pa frikë se Amore Grande është ngjarja më e bukur e jetës time.
Një grumbullim përvoje shumë vjecare, një akumulim shpirtëror i dhimbjeve dhe gëzimeve të jetës sime, i ëndrrave dhe zhgënjimeve të mija humane dhe artistike, i përvojës time vokale dhe i maturitetit tim muzikor e profesional, i një përvoje njerëzore në të gjithë dimensionet e saj, duke patur para sysh lëvizjet e mia nëpër botë si këngëtar operistik dhe si banor i Budapestit, Adelaides, Sidneit, Singaporit, Kuala Lumpurit, Mynihut, Milanos, Vienës, Londrës, Parisit, Tiranës…Amore Grande erdhi si një fryt i ëndrrave të mija që, nga ato ditë të largëta të fëminisë time të varfer, tek dëgjoja i mahnitur atje në shtëpine time përdhese, në Kavaje, mrekullinë e zërit te Di Stefanos, Tito Skipos, Ferrucio Tagliavinit.
Atje në qytetin tim të varfër un dëgjova për herë të parë edhe Franko Korelin: mësuesin tim të ardhshëm, Pavarottin, Domingon, Carreras.
Megjithëse ëndrrat e mija të karrierës ishin kthyer në një realitet të prekshëm të jetës time prej tenori. Në pjesën më të madhe të tyre, dalja me një CD-ë timen për publikun botëror vazhdonte të qëndronte para meje si një sfidë edhe më e madhe se vetëe Sydney Opera House apo edhe se role të tillë si Radamesi, Deus Grieux, Manrico apo Calafi, Turiddu apo Canio; kryerole të tenorit që unë i kisha kënduar me shumë sukses në skena të mëdha e të vogla, por i vlerësuar maksimalisht dhe gjithmonë i krahasuar nga publiku dhe kritika me tenorët më të mëdhej të botës.
Amore Grande erdhi gjithashtu si një kërkesë e kohës tonë, për të plotësuar atë nevojë të dashamirësve të artit të belkantos, që sot, cdo ditë e më shumë po zëvendësohet me një stil të kënduari të thatë, ku skrupuloziteti teknik dhe matematik i muzikës po dominon mbi kantilenën dhe vetë mesazhin shpirtëror të pjesës muzikore.
Dhe në një farë mënyre nuk kishte si të mos ndodhte ai reagim pozitiv që erdhi, me gjithë frikën dhe ankthin tim të natyrshëm të fillimit, pas tërë asaj pergatitje kolosale të studimit të repertorit, stilit, detajit artistik të cdo pjese; të një orkestre aq të shkëlqyer si Neë Europe Simfonik Orchestra dhe punës së jashtëzakonshme të dirigjentit austriak Andrija Pavlic.
Richard Winter, President i Gramolas, shtëpisë më të vjetër diskografike në Austri ishte i pari që pasi dëgjoi CD-në, më telefonoi i pari në Vjenë, i entuziasmuar.
“Për mua, megjithëse kam 50 vjet në biznes, CD-ja tuaj -Amore Grande- është vazhdim i denjë i asaj mënyre të interpretuari dhe arti i të kënduarit, që u ndërpre diku në ditët më të mira të Di Stefanos. Ka kaq shumë emocion dhe art në zërin tënd.”
Ai përmendi dhe një numër tenorësh me emër që këndojnë sot nëpër botë, por mua s’më interesonte asgjë përvecse të dija c’mendonte për *Amore..*-n time. Këto fjalë më emeocionuan pa masë dhe z. Ëinter, më kërkoi që të lejoja t’ia dërgonte CD-ë, mikut të tij Zotit Hayman, pronarit të Naxos, në Hong Kong. Por unë i thashë Zotit Ëinter, vjenezit fisnik, se do t’i jepja eskluzivitetin Gramoles në Austri, por i shpjegova se ia kisha lënë në dorë menaxherit tim në Berlin, z.Richter t’i gjente vendin e duhur Amore Grande-s, ndërkohë që edhe Deutche Gramaphone and disa kompani sollën vlerësime të jashtëzakonshme.
Mund të them se kush e ka dëgjuar *Amore Grande*, janë shprehur maksimalisht dhe pothuajse të entuziasmuar për të.Kam marre mesazhe të panumërta nga shumë prej tyre që e kanë dëgjuar CD-në time.
-Dhe gjatë kësaj karriere mbresëlënëse, a jeni ndjerë ndonjëherë nervoz apo i lodhur?Është e vërtetë se të gjithë muzikantët ndajnë të njëjtën dashuri për muzikën dhe të njëjtin motivim për punën e tyre?
Në historinë e incizimeve, unë gjithashtu kam bërë për herë të parë një gjetje artistike që hap CD-në, si një parathënie, një bashkëbisedim muzikor i këngëtarit me dëgjuesit e tij.
Dhe aty unë theksoj me fjalët e mija nën shoqërinë e një muzike gati hyjnore, faktin se Amore Grande, ka si qëllim të sjelli më shumë dashuri tek secili prej dëgjuesve.
Të sjelli më shumë dashuri në cdo shpirt, të zbusi sa më shumë dhimbje e të frymëzoj sa më shumë humanizëm ashtu sikundër në thelb e duam dhe e ëndërrojmë të gjithë realitetin në të cilin jetojmë. Në një botë kaq të agrivuar si kjo e jona sot, jo vetëm ekonomikisht, por dhe me luftra e urrejtje, kur edhe artit të vërteë po ia zenë vendin shitsat e shpirtrave dhe menaxherët biznezmen, ku pak ose aspak mendohet për vlerat e vërteta dhe për efektin shkatërrues në shoqërinë njerëzore, që shkakton mungesa e edukimit shpirtëror, sentimental, ndjenja e së bukurës reale, Amore Grande vjen si një apel për shërim shpirtëror të botës, që po jetojmë dhe një rikthim në vlerat e artit të vërtetë.
Njerëzit me gjithë hallet e tyre, kanë nevojë më shumë se kurrë për artin e madh që e bën shpirtin njerëzor, jo vetëm më të bukur, por dhe më të arësyeshëm, më rezistent ndaj agresionit mediatik, ku e vërteta ka pak rëndësi para fitimit dhe parasë.
Amore Grande shpreh gjithashtu dashurin time për gjithcka kam dhënë dhe kam bërë në këtë CD-i, dhe sheh me sytë e shpirtit tim këtë botë kaq të bukur, ku jetojmë dhe dëshirën time të sinqertë, për të jetuar të gjithë dhe kudo në harmoni.
Amore Grande është një amalgamë i fuqishëm emocionesh pozitive që bashkë me momentet sentimentale, ndoshta dhe me ca pika lotësh, sjell forcë dhe rizgjim për cdo shpirt njerëzor të fjetur.
-Cili është sekreti i suksesit tuaj profesional në jetën e përditëshme? Jeni vlerësuar me cmime kombëtare e ndërkombëtare? Sa ndjeheni i vlerësuar për punën tuaj, dhe cfarë do të thonë cmimet për një artist, si Ju? Kanë thënë për tenorin Agim Hushi…
Të jem i sinqertë me ju, reagimet e para për CD ishin kaq befasuese sa ato nuk kaluan as vëmendjen e zyrtarëve të rrangjeve të ndryshme.
Ishte ideja e menaxhmentit tim që t’ia dërgonte edhe disa personaliteteve botërorë, CD-në, si dhuratë, nisur nga fakti se CD-a në vetëvete ishte një arritje e nivelit botëror.
Dhe reagimi s’vonoi.
Kam marrë letra dhe vlerësime me fjalët më të bukura dhe mjaft prekeëse nga Giorgio Napoletano, Kancelarja Merkel, Elisabeta e II e Anglisë, Fisher, Barrosa.
Janë shumë dhe nuk mbahen mend të gjitha. Nga mesazhet më të bukura mund të rendis atë të gazetares Anila Basha, që tha se nëse doni ta jetoni jetën më bukur dëgjoni *Amore Grande* të Agim Hushit. Më lejoni t’i referohem një burri të mëncur dhe artdashës shkodran, një artist dhe hulumtuesi të artit dhe historisë së Moisiut dhe Diasporës këtu në Vjenë, z. Pjetër Logoreci. Ja cfarë shkroi ai në Face Book-un, e tij:
“Agim, nuk pushoj së ndigjuemit diskun, ska të numrueme sa herë e kam vu në I-pod dhe zani jot asht frymëzimi i ditës, pranvera e cilun nëpër sythat e pemëve, flladi i lehtë qi peërkund valët e Danubit, gëzimi e dashnija për familjen, kanga e zogjve të prandverës qi vjen e shtohet. Nuk di ma c’ka me shkru; DISKU YT ASHT NJI VULLKAN NDJENJASH, PASIONI E MIRËSIET! I lumi ti për këtë vepër madhështore qi ka me mbet’ në historinë e muzikës. Ke arritë majat, të tjerët janë tanë mbas tejet.” Kuptohet cfarë ndjen një artist kur lexon si vlerësohet kënga e tij, kur zëri dhe mesazhi tij shpirtëror kthehet në një impakt të fuqishëm emocional, frymeëzues tek deëgjuesit e tij. Mesazhit të Robert Brandshtoter, drejtorit të Viena Konservatorium që më tha: “Kjo është CD-a e parë në jetë, që e kam dëgjuar dy herë familjarisht pa e ndaluar për asnjë moment. Ndërsa Deuthche Gramafone e ka quajtur një lumë i furishëm ndjenjash. Janë vërtet shumë mesazhe. Pa dashur të bëj modestin, ju siguroj se cmimi më i madh për artistin janë njerëzit e zakonshëm cdo ditë, kudo ku më takojnë dhe më shprehin mirënjohjen dhe vlerësimin e tyre për artin tim.
Nuk ka cmim më të madh se sa kur njerëzit pavarësisht dekoratave apo vlerësimeve formale luajnë CD-në tënde në shtëpia, në makinat e tyre…
Sigurisht që dhe vlerësimet institucionale janë shprehje të vlerësimit zyrtar dhe nuk mund të rrij pa falenderuar në këto momente Presidentin Bamir Topi për cmimin Mjeshtër i Madh, Bashkinë e Kavajës për titullin Qytetar Nderi, Kryeministrin e Australisë për titullin Emerging Artist of the Year 2000, Fondacionin Jean Potter për Titullin e Karrierës, Universiteti i Qingdaos në Kinë për Titullin Professor….
Cdo titull është një vlerësim, por dhe një mirënjohje nga ana ime, që me kalimin e kohës vec rritet për të gjithë ata persona të mëdhej dhe institucione që nderuan kaq shumë punën dhe arritjet e mia.Por s’mund ta fsheh se Titulli Qytetar Nderi nga qyteti im, Kavaja është gëzimi dhe nderi më i madh, që i është bërë jetës dhe arritjes time profesionale…
-Ju gjithashtu keni debutuar në Australi, Zelanda e Re, , Kinë, SHBA, Malajzi, Singapor, Brunei, Dubai, Hungari, Gjermani, Rusi, Sllovenia, Maqedoni, Kosovo, Kroaci, Cekosllovaki, Rumani, Bullgari, Francë, Greqi, Qipro, Danimarkë, Itali, Spanjë, Brtani, Zvicër, Shqipëri dhe Austri. Besoj se nuk ishte e lehtë kjo shkëputje?
Padyshim cdo koncert apo evenimet artistik sado i vogël apo i madh qoftë ai ka vlerën e tij unike.
Njohja me kultura të ndryshme, takimet me liderë dhe personalitete të ndryshme të botës i kanë dhënë karrierës time jo vetëm larmi por dhe e kanë pasuruar atë. Kam lënë gjurmë në Malajzian Lirik Opera në produksionin e parë historik të kësaj kompanie, duke kënduar dhe marrë vlerësimet maksimale me Operan Toska, në rolin e Kavaradosit, ku ka qenë i prënishëm dhe ambasadori shqiptar i asaj kohe në Kuala Lumpur, z.Hajdar Munekaj dhe mbase kjo ka qenë ngjarja më e bukur e jetës time.
Kam kënduar me gjithë shpirt dhe kam marrë jo vetëm duartrokitjet, por dhe vlerësimet e maksimale nga mijëra spekatorë nëpër botë dhe kritikët janë shprehur me nota maksimale kudo ku kam interpretuar.
Të këndosh për njerëzit, të lëvizësh shpirtin e tyre, është dicka që vetëm forca religjioze e Zotit dhe e Artistit të vërtetë mund ta bëjë.
Kudo ku kam shkelur kam dhënë nga shpirti im dhe kam marrë urime nga e gjithë bota.
Në Manila, ku isha si i ftuar i Gloria Arroja, jam mahnitur, kur pas koncertit tim presidentja në darkën e shtruar me këtë rast më tha se dramaturgu më i madh filipinas, -Sheksipiri Filipinas- emrin e të cilit për fat të keq nuk e kujtoj. Disa nga ngjarjet e dramave të tij i kishte me subjekt nga Shqipëria.
– Në cdo lloj karrierë –nënkuptoj karrierën tuaj në botën e artit e të muzikës operistike, keni menduar ndonjëherë se do të ishte më mirë të zgjidhje një karrierë tjetër? Cfarë nënkupton shpirtërisht dhe në karrierë Australia për Ju?
Jo. Asnjëherë s’kam menduar se kam gabuar në zgjedhjen time.
Artin e Operës e kam dashur dhe punën me zërin e konsideroj si një nga misteret më të mëdha dhe ende të pazgjidhura të qenies njerëzore, me hapësira dhe potencial të jashtëzakonshëm ende të paeksploruar plotësisht.
Australia është vendi që kurorëzoi ëndrrat e mija së pari për një jetë më të mirë për mua dhe familjen time.Vendi që më bëri shtetas të saj për 9 muaj me motivin ‘Talent botëror’, vendi që më dha nderet dhe ato mundësi të jetoj me dinjitet si qenie njerëzore, por dhe si artist, duke punuar në një nga operat më të bukura të botës, Sidny Opera House dhe me personalitete botërorë si Richard Boninge apo bashkëshortja e tij legjendare Dame Joan Sutherland që u bënë edhe miqtë dhe përkrahësit e mij më të mirë në kontinentin më të largët. Cdo ditë që kam jetuar në Australi është e mbushur me kujtimet më të bukura ne skenë, me njerëzit e mrekullueshëm dhe natyrën magjepëse të saj.
Si e shihni kritikën a artit sot për sot? A ekziston një e tillë dhe e mirëfilltë? Në opinionin tuaj si muzikant,qytetar dhe intelektual, a ka ndonjë konfuzion që ndikon në marrëdhëniet njerëzore dhe ato ndërkulturore? Cili është ndryshimi ndaj të cilit kemi nevojë qoftë si individë edhe si shoqëri njerëzore
Është e vërtë kjo, megjithëse ka një relativitet në cdo vlerësim ashtu si dhe subjektivitet.
Por duke u nisur nga kriteret e vlerësimit profesional të vokalit nuk është e vështirë për një specialist të vërtetë të dalloj një tenor të madh nga një tenor i zakonshëm apo dhe mediokër, që paguan për të bërë zhurmë të madhe në media e kudo…
E të tillë sot në botë ka plot, që paguajnë të ashtuquajturit menaxhere dhe kompani PR, për t’u bërë reklamë dhe krijuar emër.
Por zhurma dhe emri në fund zbehen dhe ajo që mbetet është vetëm zëri…
Sot bota nuk është më ajo e dikurshmja.
Është sofistikuar biznesi dhe ia ka zënë vendin e vlerave reale me vlerën e fitimit…
Është fat që unë vazhdoj të këndoj kur në fakt me cilësitë e mija vokale konkuroj pikërisht me ato më të mëdhenjt për të cilët kompanitë e mëdha bëjnë investime kolosale për emrin e tyre.
Mjafton të degjoni disa nga linket e mia në youtube me disa nga emrat që mbahen për të mëdhenj sot në boë dhe mund të nxirrni edhe vetë përfundimin, pa qenë domosdoshmërisht specialist i mirëfilltë, se kush është Agim Hushi.
Ka plot nga ata që e thonë me zë të lartë këtë, artistë shqiptarë që kanë punuar me mua, kritikë dhe artistë të huaj, specialist.
Por gjithsesi, për fat Shqipëria dhe bota e artit operistik vazhdon të ushqehet me ushqim PR, që kalon nga dyert e pa specializuara të redaksive të gazetave dhe të rubrikave kulturore. Do duhet kohë që njerëzit të dallojnë tingullin e vërtetë përtej zhurmës së paguar.
Personalisht ndihem plotësisht në paqe me vehten dhe arritjet e mija dhe mbi të gjitha e dij shumë mirë se kush jam dhe cilat janë vlerat e mija.
Mendoni në të ardhmen të riktheheni në Shqipëri?
Unë në Shqipëri kam filluar karrierën time, shumë i ri dhe është normale, që të kontribuoj për atdheun tim. Jam i bindur se do të kthehem një ditë në atdhe i mirëpritur nga publiku im, që më ka ndjekur dhe duartrokitur ndër vite.
-A jeni duke punuar në ndonjë projekt tani-për –tani? A mund të na jepni ndonjë informacion në lidhje me të?
Janë vërtetë shumë!
Unë nuk jam supersticioz, por s’më pëlqen të flas për ato që do të bëj, por për ato që i kam bërë.
Mund tju them se koncertet nëpër botë, një CD tjetër me ariet më të bukura për tenor, të kompozoj, të përfundoj librat e mijë master klasat, të hap ekspozitën e parë të piktures.
Ju faleminderit!
Bisedoi: Raimonda MOISIU

Ismail Kadare: Largimet nga Kosova, një ligshtim moral i trishtueshëm

by

NGA ILIR IKONOMI/
Shkrimtari Ismail Kadare ishte para disa ditësh në Izrael, ku iu dorëzua Çmimi i Jeruzalemit për veprat që shprehin më mirë idenë e lirisë së individit në shoqëri. Ky çmim jepet në hapje të Panairit Ndërkombëtar të Librit në Jeruzalem, ngjarja më e madhe letrare e Izraelit. Në ceremoninë e së dielës ishte edhe Presidenti izraelit. Në një intervistë me telefon nga Parisi me kolegun tonë Ilir Ikonomi, shkrimtari i shquar foli në fillim mbi përshtypjet nga vizita në Izrael.
ISMAIL KADARE: Unë kam qenë edhe herë tjetër në Izrael. Më bëri si gjithmonë përshtypje serioziteti i organizimeve të tilla. Ne ndonjëherë na bën përshtypje kjo, ndoshta ngaqë edhe nuk jemi mësuar me një qasje të tillë.
ZËRI I AMERIKËS: Në ceremoninë e çmimit ju zgjodhët të flisnit mes të tjerash për raportet e shkrimtarit me lirinë. Por do të dëshiroja t’ju pyesja për diçka tjetër që gjithashtu lidhet me lirinë. Shqiptarët e Kosovës e fituan lirinë jo shumë kohë më parë. Dhe, në vitet e para pati kthime në masë të njerëzve për të ndihmuar vendin e tyre të ri. Ndërsa tani shikojmë të kundërtën. Njerëzit po ikin. Si e shpjegoni ju gjithë këtë zhgënjim ndonëse në liri?
ISMAIL KADARE: Që të jem i sinqertë, unë nuk jam në gjendje ta shpjegoj plotësisht. Problemet që ka Kosova janë sigurisht probleme reale, të rënda disa herë. Kemi të njëjtat probleme pak a shumë edhe ne, pak a shumë Ballkani, pak a shumë një pjesë e Europës. Por ikja nga vendi nuk është zgjidhje, as ka qenë dhe as do të jetë zgjidhje. Kjo është jo ikje, por një lloj shpërngulje. Mësova me një trishtim të jashtëzakonshëm që midis të ikurve këto kohët e fundit janë gjashtë mijë fëmijë shqiptarë të shkollave. Kjo quhet, pra, jo ikje. Ajo nuk justifikohet, nuk përligjet vetëm nga arsyet ekonomike. Kjo është një lloj psikoze, një ligshtim moral shumë, shumë, shumë i trishtueshëm. Shpërngulja është një nga format më të rënda gjenocidale, nga format e shfarosjes së një kombi. Ajo çka i detyron ata duhet gjendur, mendoj. Nuk mund të ngrihen duart përpjetë nga askush, duke filluar nga njerëzit që drejtojnë Kosovën, tek ne të tjerët të gjithë. Kur them të gjithë, e kam fjalën te Shqipëria vetë, si shoqëri dhe si komb, te Shqipëria si shtet dhe si opinion publik, dhe këtu përfshij edhe veten time.
ZËRI I AMERIKËS: Ju flisni shpesh për Evropën, si shtëpia e madhe ku shqiptarët kanë vendin e tyre të natyrshëm. E megjithatë, Shqipëria dhe Kosova vazhdojnë të vuajnë mjaft nga probleme të tilla si korrupsioni, varfëria ekonomike, politika e egër, mosfunksionimi i drejtësisë, prania në parlament e njerëzve të inkriminuar. A janë këto për ju një pengesë serioze për t’u integruar në Evropë, apo i shihni si pjesë të zhvillimit?
ISMAIL KADARE: Të gjitha këto që përmendët ju janë të vërteta, nuk janë të tepruara, por asnjëra prej këtyre arsyeve nuk është e tillë bindëse që të lëkundë qëndrimin shqiptar, strategjinë shqiptare ndaj Evropës. Mendoj se kjo duhet të jetë e padiskutueshme. Jo sepse Evropa është një lloj feje apo besimi fetar, por sepse është mundësia e vetme që na ka dhënë historia, natyra dhe fati ynë, siç thuhet shkurt. Të gjitha ato incidente që ndodhin dhe do të ndodhin në rrugën e popujve evropianë, ballkanikë, në rrugën e popullit shqiptar, nuk janë justifikim për zgjidhje të tilla radikale siç është dorëzimi përpara së keqes. Përkundrazi.
ZËRI I AMERIKËS: Ju përmendët në Jeruzalem çështjen e hapjes së dosjeve në Shqipëri, që e quajtët pjesë të shqyrtimit të ndërgjegjes. Kohët e fundit në Shqipëri përsëri po flitet për këtë temë. Çfarë duhet të ndodhë në politikën shqiptare që ky proces vërtet t’i shërbejë shqyrtimit të ndërgjegjes dhe të mos kthehet në një shfaqje politike?
ISMAIL KADARE: Ka shumë njerëz që nuk duan që dosjet të hapen, nuk duan që arkivat të hapen. Disa nuk duan me arsye, disa pa arsye. Për shumë njerëz do të ndodhë diçka e madhe, do të detyrohen të struken në këndet e padukshme të shoqërisë. Por le të bëjmë një pyetje: A është e mirë kjo gjë, apo është e keqe? A është e mirë që njerëzit, të cilët kanë qenë përgjegjës të drejtpërdrejtë për një diktaturë të egër, që kanë qenë masha e saj, duart e saj të përgjakura, ose duart e saj të errëta, të tërhiqen në qoshe dhe të mos përzihen në jetën shqiptare? Unë mendoj se nuk ka asnjë të keqe në këtë gjë. Nga hapja e dosjeve vendi nuk humbet gjë. Gjermania e bëri këtë proces me një forcë shumë të madhe, sepse përmasat e së keqes ishin tepër të mëdha, të tmerrshme. E bëri dhe nuk humbi asgjë. Përkundrazi, një nga sekretet, shpjegimet, misteret e zhvillimit të jashtëzakonshëm gjerman sot në Evropë është pikërisht ky guxim për të shqyrtuar ndërgjegjen e vet dhe nuk ndodh ndonjë gjëmë, siç thuhet poshtë e përpjetë, me hapjen e këtyre dosjeve. Do të ndodhë vetëm një strukje e së keqes dhe kjo do t’i bëjë mirë kombit shqiptar.