Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Edira Merlika, nga kampet e përqendrimit drejtuese e “Ralph Lauren” për Evropën

by

Historia e vajzës që lindi dhe u rrit në internim duke vuajtur dënimin komunist që i dhanë stërgjyshit të saj, Mustafa Krujës. Sot është drejtuesja e koleksionit të femrave për Evropën në një nga kompanitë më të mëdha të botës të modës./

JULIA GJIKA/

Në shkurt të vitit 2011, një shqiptar mik i familjes, zoti Evgjen Merlika, më dërgoi një fletë të gazetës “New York Times” në të cilën ishte fotografuar vajza e tij Edira, në daljen nga sfilata e firmës “Ralph Lauren” për të cilën ajo punon. Fotografi ishte Bill Cunningham, 82-vjeçari reporter më i njohur i kësaj gazete. Mu mbush zemra me gëzim per faktin që një vajzë e re shqiptare tërhoqi vëmendjen e tij e akoma më tepër më lindi kurioziteti të di diçka më tepër për këtë vajzë, për të cilën pata lexuar disa rrjeshta në kujtimet e babait në librin e botuar në Shqipëri, “Një jetë në diktaturë”. Nëpermjet babait u lidha me Edirën e zbulova që ajo punon si menaxhere në fushën e modës që në vitin 2000 pasi u laureua në Universitetin Bocconi në Milano. Ne vitin 2005 kishte marrë pjesë në shkrimin e librit “Në kërkim të një horizonti të ri kulturor” (autori është Ardian Ndreca) duke përshkruar punën e saj dhe pastaj në vitin 2006 ka mbajtur një rubrikë në revisten “Spektër” mbi gratë e famshme për stilin në botë. Fatkeqësisht pas 3 numrash rubrika e saj u mbyll sepse, siç ja shpjegoi redaksia, shqiptarët nuk janë të interesuar në historinë e stilit por më tepër ata duan të dine ç’farë është në trend, ç’farë ngjyrash pëlqehen e ç’farë veshjesh. Edira nuk pranoi të shkruante diçka të ndryshme nga ideja e saj sepse ajo beson që Shqiperia sot ka nevojë të mësoje   historinë e stilit, sepse shija e së bukurës e së rafinuarës nuk vjen nga mundësia e harxhimit të parasë por nga një ndjenjë e shpirtit që krijohet e kultivohet me kohë. Kultura nuk është kurrë tepër.

Kjo është intervista që ajo më dërgoi me shpresën që arritjet e saja të jenë frymëzim e shpresë për të rinjtë shqiptarë në Shqipëri e kudo në botë të cilët duhet të besojnë se asgjë nuk është e pamundur në qoftë se dëshirohet e ndiqet me punë serioze e të ndershme. E kaluara është e rëndësishme por shpresa në të ardhmen është akoma më e rëndësishme për brezin e ri. Duke lexuar këtë intervistë ndjeva një dhimbje therrëse për të kaluarën e saj dhe një revoltë për faktin që vlerat e përmendura prej saj nuk zenë asnjë vend në Shqipërinë e pas diktaturës. Në shumicën e gazetave, revistave, kanaleve televizive në Shqipërinë e sotme, vijohet t’u bëhet jehonë bëmave të njerëzve që punuan për forcimin e diktaturës komuniste, sikur ajo të ishte një kohë suksesesh të mëdha, sikur këta njerëz ishin e janë heronj, etj. Nga ana tjeter vëndin e parë në famë e kanë pjesëtarët e Vëllait të madh e të tjera emisione që mbeten larg vlerave të vërteta e ngulin në mendjen e rinise nje pamje të shtrembëruar të suksesit. Edira është stërmbesa e Mustafa Merlika Krujës,  atdhetar, i cili i kishte shërbyer atdheut me përkushtim 29 vjet (1910-1939) dhe u konsiderua armik e tradhëtar, sepse pranoi të shërbente vetëm 13 muaj si kryeministër i Shqipërisë së pushtuar nga fashizmi italian, për të shpëtuar atë që mund të shpëtohej. Ai u dënua me vdekje në mungesë prej gjyqit të popullit më 1945, kurse familjarët u trajtuan mizorisht burgjeve e kampeve të përqendrimit në kohën e diktaturës. Si këto viktima, ka pasur shumë… Jeta e tyre duhet njohur, për ta duhet shkruar shpesh e më shpesh. Njohja e vuajtjeve të tyre, e qëndresës së tyre, do të na ndihmojë të bëhemi qytetarë më të lirë, më demokratë, më të vlefshëm për shoqërinë dhe atdheun. Ma sa duket fara e mirë nuk prishet e kështu sot mund të flasim me krenari për stermbesën e Mustafa Krujës që, brenda mundësive të veta, jep kontributin për ngritjen e dinjitetit shqiptar në botën në të cilën ajo jeton.

Edira Merlika, lindi në Lushnjë më 29 qershor 1976 e jetoi në një kamp internimi në Grabian të atij rrethi deri në moshën 14-vjeçare. Është vajza e parë e Evgjen Merlikës, nipi i Mustafa Merlika Krujës, dhe Teuta Agollit, të cilët përveç saj patën një vajzë, Elenën e një djalë, Besandrin. Prindët punonin si puntorë bujqësie. E ëma, rrobaqepëse për pasion, është e para që i përciell dashurinë për stofërat, qëndisjet dhe gjithshka që i përket botës së veshmbathjes. Ajo dhe gjyshja italiane, e diplomuar në letërsi, do të jenë modelet e saj të vetëme të stilit gjatë fëmijërisë.

Më 1990 vjen në Itali, ku shkruhet në një Lice Klasik, prej atij në Universitetin Luigi Boçoni të Milanos, ku diplomohet në Ekonomi Aziendale me specializimin Fashion Management dhe një tezë mbi pozicionimin e një marke luksi. Njëherësh thellon vetë kulturën e modës duke studiuar Historinë e Veshjeve e të Modës, thellim që vazhdon gjithmonë me një pasion të pamasë.

Mbas diplomimit arrin të sendërtojë ëndrrën për të punuar në botën e modës, duke filluar nga Costume National, për të kaluar disa muaj më vonë tek Valentino e pastaj tek Ralph Lauren, ku sot është drejtoreshe e koleksioneve të gruas per Europen. Jeton e punon në Milano.

Si mund të më përmblidhni punën tuaj?

-Unë punoj në sektorin që quhet merchandising. Merrem me përmbajtjen e koleksioneve që ndjek së bashku me stilistët që në lindje per tu siguruar që po krijojmë diçka që do të pëlqejë e do të shitet. Pas vizatimit të koleksionit vendos buxhetin e harxhimit mbi ç’do veshje që krijojmë. Kjo është ana më e vështirë sepse kemi të bëjme me shifra shumë të larta. Natyrisht kërkohet ndjenjë e shijes dhe e stilit e pastaj sigurisht aftësi me numurat. Gjithmonë mendojme se ç’farë do të veshin njerëzit pas 12 muajsh e pra duhet një farë vizioni i së ardhmes. Sigurisht nuk është e lehtë, si grua e nënë, të jem shpesh larg familjes për shkak të punës por me ndihmën e prindërve arrij të sistemoj gjithçka.

–Si është një ditë tipike në zyrë? Po kur udhëton?

Arrij në punë ne orën 9, pas 50 minutash në tren sepse banoj jashtë qytetit. Zakonisht kohën e trenit ja kushtoj leximit ose punës. Gjatë ditës kam zakonisht mbledhje, njëra pas tjetrës, me pjesëtarët e grupit tim të punës. Zakonisht koha e vetme që kam për vete është ora e drekës në qoftë se edhe ajo nuk zihet me punë. Dreka zgjat jo më tepër se 10 minuta. Pastaj mbledhje përsëri deri në orën 6. Në atë orë dal sepse dua të vrapoj në shtëpi tek familja ime.

Kur udhëtoj në Evropë zakonisht zgjohem në orën 5.30 për të marrë fluturimin e parë. Një shofer më shoqëron në aeroport e pastaj vjen të më marrë në darkë.  Jemi bërë miq tanimë. Zakonisht gjysma e kohës i kushtohet vizitave të dyqaneve e gjysma mbledhjeve. Koha nuk mjafton kurrë për të kuptuar të rejat e fushës sonë.

Kur shkoj në Neë York nisem në mëngjes nga ora 10. 8 orë fluturimi e kurr arrij vrapoj në hotel, ndërrohem, bëj pak tualet per të fshehur sytë e kuq nga fluturimi e jam gati për dy mbledhje përpara darkës. Duke shpresuar që të paktën darkën t’a kaloj siç  dua, por ndonjëhere kjo është e pamundur sepse jemi me klientë e duhet të jemi në formë. Nga ora 10 e Neë Yorkut, që për mua është ora 6 e mëngjesit, mund të kthehem në hotel.

Ndonjëhere kur nuk jam kaq e zënë përdor kohën e lirë për të bërë shopping, ose më mirë akoma për të vizituar vëndet.

Shpesh herë më thonë që kjo punë është fantastike sepse nuk e dinë se sa forcë fizike e mendore duhet që të jesh gjithmonë në maksimumin e vetes, nga ana fizike e të përgatitjes, për të mos folur për anën dipllomatike.

Si vendosët të hyni  në fushën e menaxhimit të modës?

-Fusha e modës dhe e stilit është pjesë e fushës më të madhe të bukurisë. Siç thotë Dostojevskij : Bukuria do ta shpëtoje botën. Megjithëse jam e bindur që ai flet për bukurinë shpirtërore, besoj se ka diçka të mirë e të lartë edhe për ndjenjën estetike.

Që kur isha e vogël kam pasur një prirje për të kundruar veshjet, bukurinë, që pothuajse gjithmonë lidhet me ëmbëlsinë në kujtimet e mia. Kam pasur fatin të kem pranë si modele në këtë fushë gratë e familjes sime. E para, stërgjyshja ime nga ana e babit, Caje Merlika, grua fisnike në shpirt e në trup. Gjithmonë e veshur me te zeza (i vdiq djali i katërt, Besimi, më 1944 në moshën 19 vjecare, së shkretës nënë) me lëkurë të bardhë si bora, aspak llafazane, e zhytur në kujtimet e saj, pra asnjëherë e vetme, e dashuruar mbas nesh.

Pastaj gjyshja ime Elena Gjika, gruaja më e jashtëzakonshme që kam parë. Nuk ishte vetëm me kulturë e me sjellje të shkëlqyer, e cila kur fliste, ua mbyllte gojën burrave në shoqërinë maskiliste shqiptare, por dhe me një shije të veçantë, të prirur mbi thjeshtësinë e sjellë në kulm (less is more) që nuk kuptohej aspak në Shqipërinë e asaj kohe, ku stili nuk njihej. Duke kujtuar veshjet e saj e duke parë fotografitë, më duket se kam para meje një pararendëse të veshjeve të Armanit ose të Pradës së viteve të arta. Ajo kishte mbetur e lidhur me vitet 40-të të shekullit XX, vitet më të bukura të jetës së saj e kështu vdiq.

Pastaj vjen nëna ime, flladi i pranverës që hyri në familjen Merlika me fytyrën e një zane. Kurrë ajo nuk u paraqit në tryezë pa bërë një tualet të lehtë e pa u veshur në mënyrë të shkëlqyer. Sapo kthehej nga fusha e balta, i kushtonte kohën e duhur tualetit të saj e si për magji shndërrohej në një zonjë të mrekullueshme. Kishte një mënyrë të veçantë në kombinimin e ngjyrave, krejt ndryshe nga nënat e shoqeve të mia. Un e vështroja pa folur e kënaqesha me bukurinë e saj.

Megjithëse komunizmi i vuri si detyrë Vendit të shkelte estetikën e bukurinë, si shprehje të huaja mikroborgjeze, me ne nuk arriti të fitojë. Nëna ime mësoi të qepte, sepse nuk duronte dot që vajzat e saja të visheshin me rrobat standarde të MAPO-ve tona. Gjithçka që vishnim ne krijohej nga duart e saj e të gjyshes. Natyrisht, ishim fëmijët e veshur më mirë, edhe si pasojë e rrobave, që njerëzit e gjyshes dhe xhaxhai i babit me të shoqen na dërgonin bujarisht, me gjithë doganën e lartë që na detyronte shteti të paguanim.  Kjo bëhej shkak për akoma më shumë urrejtje për disa shpirtra të këqij njerëzish që jetonin rreth nesh. Unë isha ndihmësja e nënës në rrobaqepsi. Mësova, që në moshën pesë vjeçe, të qep e qëndis e kështu nëna qepte me makinë e unë e ndihmonja me dorë. Në pak kohë ajo u bë një nga rrobaqepëset më të njohura në Grabjan. Un isha “këshilltare” për modelet që do të qepnim. Kështu u njoha me  stofrat.

Kur erdha në Itali fillova të shoh revistat e dyqanet e dëshiroja të bëhesha stiliste. Vazhdova t’i thelloj njohuritë në fushën e modës në kohën e lirë,  për zbavitje. Kur mbarova Liceun desha të shkoj në Londër për të studjuar stilizëm, por babai dhe nëna nuk deshën. Studjo ekonomi – më thanë – e pastaj bëj ç’farë të duash. Kështu përfundova në Boçoni, universiteti më i mirë në Itali për ekonomi, me gjithë koston e lartë që kërkonte e që paguajta edhe falë bursave që fitova. Kur mbarova Boçonin, që është një business administration school, e kuptova që rruga ime do të ishte një tjetër. Do të punoja në fushën e modës, jo si stiliste, por si menaxhere. Nuk do të isha ajo që vizatonte, por ajo që merrej me organizimin e biznesit. Ky është boshti kryesor i veprimtarisë sime sot.

A ke marrë pjese në sfilata dhe në cilat firma?

Ka 11 vjet që marr pjesë rregullisht në sfilatat e firmave për të cilat kam punuar,  Valentino e Ralph Lauren. Përveç këtyre kam marrë pjesë në sfilata të tjera si Alexander McQueen, Versace, Puçi.

Ka personazhe që të kanë lënë mbresa gjatë këtyre viteve?

Sigurisht. Disa prej tyre nuk janë të njohur por mund të them që kam pasur fatin të punoj në një rreth njerëzish shumë të përgatitur nga ana kulturore e nga ana e menaxhimit, njerëz te ndriçuar nga të cilët kam mësuar shumë.Nga personazhet e njohur më e veçanta ishte e ndjera Isabella Bloë. Kur arrinte tek sfilatat e Valentinos të gjithë sytë ishin për të. Dukej sikur vinte nga një bote tjetër. Pastaj Anna Ëintour, drejtoreshën e Vogue të Amerikës, grua e akullt. Gjatë sfilatave shoh shpesh fytyrën e saj duke pritur një buzeqeshje të vogël, që zanonisht nuk arrin. Nga burrat ai që më ka lëne një mbresë të vëçantë është Tom Ford, burri absolutisht më elegant që kam parë. Edhe ai duket sikur i përket një bote tjetër.

Kur jeni martuar, ku e njohët bashkëshortin, si quhet?

-Burri im quhet Graeme Hepburn, është francez nga nëna e skocez nga babai. Jemi njohur në vitin 2006 e jemi martuar në 2010. Kur punoja në Valentino ishim në të njëjtin pallat e shiheshim gjithmonë në ashensor, deri sa një ditë, një e njohur e të dyve na organizoi një takim. Kisha menduar veten si grua që nuk do të martohej kurrë por si githmone jeta na bën surpriza.

A jeni inkurajuar nga bashkëshorti në punën tuaj?

-Patjetër ai më përkrah shumë. Ëndrra e tij është që të arrij të fitoj aq sa të kemi mundësi që ai të rrijë në shtëpi me Alexandrin e fëmijët e tjerë që Zoti mund të na dërgojë.

 Si quhet vogëlushi juaj, sa vjeç është, ku  ka lindur?

-Alexander Hepburn, djali ynë, lindi më 23 qershor 2009 në qytetin Angera afër Sesto Calende ku jetojmë ne. Sot është gati tre vjeç.

Deri tani që shkruhemi bashkë, ç’farë shihni si suksesin tuaj më të madh, në punë, në jetë?

-Suksesi im më i madh është familja ime e sidomos djali, dhurata e Zotit. Në fushën e punës, besoj se ka qënë sukses të arrij të depërtoj me nder e punë serioze në ambiente që janë, zakonisht, shumë të mbyllura e snobiste. Për më tepër, duke qënë shqiptare e duke kujtuar sa i keq ishte opinioni për shqiptarët në vitet që un fillova punën n’Itali. Kam arritur të kem çaste të bukura si ditën që Valentino vuri në sfilatë fustanin që kërkova un, kur takova Ralph Lauren për herë të parë, kur princesha Rosario e Bullgarisë zgjidhte veshjet me mua ose kur prita princeshën Mary të Danimarkës në shoëroom. Sa i përket punës jam e lumtur, sepse të gjithë ish eprorët e mij do të donin të punonim përsëri bashkë e kemi lidhje të fortë.

Shqetësoheni kur punët nuk u shkojnë  ashtu si ju i projektoni?

-Pak po, por pastaj e mbledh vehten e kërkoj të kuptoj shkakun. Kur kupton shkakun, shpesh ke në dorë zgjidhjen e problemeve.

A kini sakrifikuar ndonjëherë ?

-Sigurisht dhe kjo më ka bërë më të fortë. Sakrifica është shkollë jete. Kur jetonim në Latina ndihmonja prindërit, gjatë fundjavës, në pastrimin e zyrave. Puna e ndershme ka pasur gjithmonë një vënd të rëndësishëm në edukimin tonë. Gjatë universitetit jetoja me shumë pak para, si shumë studente, pra nuk mund të arrija të bleja shumë gjëra, edhe ushqime për të ngrënë, por  mendonja gjithmonë se ç’farë nuk mund t’a bleja kur studioja, do ta bleja kur të punonja.

Kur u vendosët në qytetin Latina, si ju pritën italianët, çfarë ndihme konkrete patët?

-Kur ikëm nga Shqipëria shkuam në Itali, ku na priti vëllai i gjyshit tim, dmth djali i Mustafa Merlikës që kishte ikur për arsye shëndetesore jashtë Shqipërisë gjatë Luftës së dytë botërore. Ai dhe bashkëshortja e tij na pritën në Latina, ku jetonin prej vitesh. Unë ika vetëm me gjyshen, kurse pjesa tjetër e familjes erdhi një vit më vonë. Italianët qenë të dashur me ne, sidomos njerëzit e kishës, e pastaj ata që u bënë shokë  të prindërve të mi.

Për mua viti i parë ishte traumatik. Programet e shkollës ishin shumë të vështira. Unë vija nga një botë tjetër, nuk kisha studjuar letërsi italiane, anglishten, greqishten e vjetër apo latinishten. Të tjerët disa nga këto lëndë i kishin bërë më përpara. Ditën e parë që më panë, mbetën të çuditur sepse prisnin një zezake (nuk kishin dëgjuar kurrë për Shqipërinë, mendonin se ishte shtet në Afrikë). Kur dëgjuan që unë nuk kisha bërë ato lëndë filluan të qeshnin, të bindur se nuk do t’ia delja dot. Por si thotë Alfieri desha, gjithmonë desha, desha me shumë forcë e kështu, pas 5 vjetësh, mbarova shkollën me notat më të larta, shumë më mirë se gjithë ata që qeshnin me mua. Shqipja më ndihmoi shumë për greqishten e latinishten. Gjyshja më ndenji afër e studjoi me mua çdo ditë, vëllai i gjyshit më ndihmoi me anglishten.

Mësuesit habiteshin se si një shqiptare mund të përkthente nga latinishtja pa fjalor më mirë se italianët, që e kanë praktikisht gjuhën e tyre e se si mund të njihja disa autorë të huaj më mirë se mësuesja ime e letërsisë.

 Si ka ndihmuar trashëgimia kulturore? Ç’farë vlerësoni nga kultura e popullit shqiptar, nga Kruja e të parëve, pastaj nga Milano?

-Kurreshtja është një nga elementët kryesorë që, besoj, se më kanë bërë të eci përpara. Këmbëngulja e puna, pa u kursyer kurrë, pa e dhënë veten për të lodhur, kanë gjithashtu pjesën e vet. Nuk e di nëse këto mund të jenë cilësi të një populli, apo  më tepër vetiake. Fatkeqësisht, qytetin e Krujës, për të cilin kaq herë pata dëgjuar të flitej, e pashë vetëm pak kohë para se të largohesha nga Shqipëria e ndjenja që më lindi qe më tepër emocioni për faktin se po shihja ku kanë lindur e janë rritur stërgjyshi e stërgjyshja, për historinë e jetës së tyre të lidhur me këtë qytet, jo të jetës sime.

Milano, ashtu si Parisi, Londra, Gjeneva, Stambolli, Roma, Madridi, Barcelona, Moska, St. Peterburgu, Athina, Neë York qenë për mua zbulimet që pata fatin të bënja. Këta qytete më mësuan sa i rëndësishem është qytetërimi e ku arrijnë popujt që kanë pasur fatin të jenë djepa kulture. Kultura përkthehet në dashuri për vendin, pra në arkitekturë e të gjitha artet vizive, në respekt për njeriun e gjithçka lidhet me mënyrën për t’a bërë jetën sa më të këndshme e të bukur, duke ngritur vlerat e mirëqënies e të shpirtit.

Qyteti im i preferuar është Parisi. Magjia e Place Vendome në orën tre të natës, kur është e vetmuar e pa njeri më ka shoqëruar për vite, kur kthehesha nga zyra në hotel, gjatë javëve që punoja në Paris.  Mund të vazhdoj me një listë të gjatë. Londra është një tjetër mrekulli. Herën e parë që shkova isha 20 vjeçe e vendi i parë ku shkova qe muzeumi Victoria e Albert, për të parë seksionin e kostumeve.  Sa herë që mundem, kudo të jem, vrapoj në muzeumet, për të parë kostumet, artin, historinë.

Akoma nuk kam pasur rastin të shoh muzeun etnografik të Tiranës, por njoh kostumet tona kombëtare. Janë një pjesë e rëndësishme e traditës që duhet të mirëmbajmë e vlerësojmë. Më vjen keq që Shqipëria, në vrapimin drejt “modernizimit”, harroi të mbrojë si duhet traditën e saj historike dhe arkitekturën. Duke parë disa nga qytetet tona duket sikur jemi pa rrënjë.

Ç’ keni dëgjuar prej prindërve për rrënjët tuaja familjare?

 

-Prindërit kanë qënë gjithmonë shumë të kujdesshëm me ne fëmijët, përsa i përket historisë së kaluar familjare. Në fillim, kur sapo fillova të kuptoj, vura re se në kopësht na flisnin për historinë e Vendit në mënyrë krejtësisht të ndryshme nga çfarë dëgjoja në shtëpi. Pak nga pak, pas arrestimit të babit, e kuptova që e vërteta ishte ajo që dëgjoja në shtëpi e unë, si fëmijë, duhej t’a mbaja të ndrydhur atë të vërtetë e të mos flisja për të me askënd jashtë familjes. Jashtë shtëpisë përjetohej adhurimi për komunizmin, brënda saj urrejtja për të.

Sa më tepër rritesha, aq më interesante ishte të dëgjoja historinë e familjes sonë e të miqve të saj nga goja e gjyshes e gjyshit apo e  miqve. Sa herë që ata flisnin unë strukesha mbi divan për të mos humbur as edhe një fjalë. Ishte një histori e mbushur me dinjitet, dashuri për kombin, për kulturën, ndershmëri, respekt, sakrifica.

Sa e ndryshme ishte jeta për të cilën ata flisnin para burgim-internimeve nga ajo që jetonim ne!

Vitet e vështira në internim, besoj kanë pasur edhe momente gëzimi?

-Gëzimi më i madh ishte harmonia e pamasë që zotëronte në shtëpi. Gjyshja, gjyshi, babi, mami, un, motra dhe vëllai ishim 7 vetë që formonin një familje të përsosur, pa zënie, pa mërí, vetëm dashuri e zëmërgjërësi ndaj njëri tjetrit. Kjo ka qënë mburoja që na mbronte nga klima e tmerrshme e luftës së regjimit kundrejt nesh.

 Pra edhe për ju në ato vite aq të vështira paska pasur një hektar qiell, ditë me paqe qiellore?

-Disa çaste mbetën në mëndje si mrekullira të Zotit për ne: kthimi i babit nga burgu dhe lindja e vëllait, së bashku me vdekjen e Enver Hoxhës. Si mund të harroj çastin e parë kur pashë detin në moshën 10 vjeçare? Sa herë që mblidheshim me dajat ose familjen e xhaxhit të babit ishte festë. (Nuk ndodhte që të afërmit e tjerë të vinin shpesh sepse kishin frikë) Për të mos folur për ditën kur e lashë Shqipërine për të ardhur në Itali, në shtator 1990.

A mund të më tregoni ndonjë moment nga më të dhembshurit, ose më të shëmtuarit, që u ka mbetur në mëndje?

-Me momentet e trishtuara lista do të bëhej tepër e gjatë. I pari çast ishte ai kur arrestuan babin. Isha shumë e lidhur me të e kur e morën e nuk kthehej më në shtëpi besoj se kam përjetuar një nga traumat e para të jetës. Pastaj shpërngulja në Grabjan, në një mbasdite tetori, sipër rimorkios së një kamioni dhe stërgjyshja e ulur mbi një stol me fytyrë të trishtuar. Sëmundja e motrës, menjëherë pas arrestimit të babit, që e detyronte nënën të shkonte në këmbë deri në spitalin e Lushnjes, (distanca me qytetin ishte 18 km.) për të ndenjur afër fëmijës së saj motake. Kujtoj me dhimbje ditën që e sollëm në shtëpi Elenën (ky është emri i motrës sime të vogël, me emrin e së cilës prindërit përjetësuan gjyshe Elenën). Kishte harruar si të shtrihej në shtrat e vetëm thërriste mamin e vet. Më ka mbetur në kujtesë dita, kur na erdhi në kamp lajmi i vdekjes së nënës së gjyshe Elenës në Itali e pas 6 muajsh, lajmi tjetër, ai i vdekjes së vëllait të kësaj gjysheje të paharrueshme. Akoma i kam në vesh rënkimet e saj, kur kuptoi që tashmë të dashurit e vet në Itali nuk jetonin më. Ishte përshëndetur  për të fundit herë me ta në vitin 1943, kur ishte 23 vjeçe, e kishin kaluar plot 38 vite pa i parë e pa u dëgjuar zërin.

Çaste të hidhura ka pasur gjithashtu, kur në Grabjan, fëmijë të vegjël na ngacmonin, mua e motrën me fjalë kundër familjes e babit tim që ishte në burg; kur na tërhiqnin flokët, na shanin, na fyenin e na pështynin vetëm për të na poshtëruar. Un isha vetëm 6 vjeçe, motra ime Elena 4. Mbaj mënd se një ditë, mbas disa vitesh që ishim në Grabjan, u ktheva në shtëpi duke qarë me dënesë, sepse një djalë, bir i një familjeje komuniste nga të parat e fshatit, më kishte ndalur e më kishte thënë fjalë të tmerrshme për mua e familjen. Atëherë nëna më tha: Kur ti qan i bën ata të lumtur, mëso të mos qash! Një tjetër herë, po i njëjti djalë, më ndali para një pallati, kur po shkoja tek mësuesi im, herët në mëngjes, të merrja çelësat për të hapur klasën për pastrimin. M’u kujtuan fjalët e nënës, shtrëngova dhëmbët dhe eca para për të treguar se nuk isha trembur. Ai ma bllokoi rrugën duke nxjerrë këmbën para meje. Unë e pashë në sy e nuk di se si e gjeta forcën, për t’i dhënë një shqelm e për t’i a mbathur vrapit. Që atëherë nuk më ngacmoi më. Edhe të tjera herë më është dashur të fitoj respekt duke përdorur forcën time. Shpesh herë e pyesja veten: Pse këta njerëz gjenin kënaqësi kur silleshin aq  ashpër e poshtërsisht ndaj nesh. Ndaj njerëzve që nuk u kishim bërë asnjë të keqe?

Nuk dua t’u kujtoj kohët e vështira që keni kaluar në fëmininë tuaj, por mendoj se është edukative për lexuesit të dihen se si i keni kapërcyer disa momente të vështira. Kam dëgjuar se gjyshja juaj Elena, lutej për të gjithë ju. Ç’kujton ti, nga kjo gjyshe heroinë, nga babai juaj i paepur, nga nëna  juaj e sakrifikuar?

-Gjyshja ime lutej shumë. Lutja ishte e vetmja armë që i kishte mbetur. Feja e besimi i saj i madh, mendoj që e kanë mbajtur gjallë në ato vite të vështira. Shpesh herë, kur ishte vetëm, (ajo besonte se ishte vetëm por unë e strukur aty e dëgjoja) ajo fliste me nënën e vëllain e vet sikur ata të ishin afër saj. Kujtimet për gjyshen janë shumë, e ndoshta, një ditë do të kem kohë të shkruaj diçka për të. Ajo ishte tepër e ndryshme nga shoqëria në të cilën jetonim. Më kujtohet se me sa edukatë e respekt sillej me çdo njeri që takonte. Kur shkonim tek rradha e çezmes për të mbushur ujë, përshëndeste e kur fliste me gratë e tjera i quante ato zonja. Nuk i harroj dot fytyrat e këtyre grave që nuk kishin dëgjuar kurrë të quheshin zonja, por vetëm shoqe. Ka shumë episode të tjera që do t’i mbaj për librin tim, disa që ishin shumë qesharake, por të gjitha tregojnë që gjyshja ime vinte nga një botë tjetër e çfardo që ajo bënte, kjo gjë dilte në pah. Ajo e kishte merak të madh edukatën e mbesave, sidomos sjelljen tonë dhe formimin kulturor. Një ditë e dëgjoja që i thoshte gjyshit: Petrit, po rriten vajzat e nuk dinë të luajnë në piano!. I vinte keq që komunistët e ndanë nga pianoja e saj e dashur, po akoma më keq i vinte që mbesat e saj nuk patën mundësi të mësonin pianon si ajo.

Babai im gjithashtu ka qënë e është një person shumë i veçantë. Mësimet e tij i merrnim drejtpërsëdrejti nga shembulli i tij. Sa dashuri për kulturën në familje! Sa shumë e turpshme, na mësuan, që është injoranca, asgjë nuk e justifikon atë. Babai e kishte shumë të qartë që leximi ishte dera drejt kulturës, prandaj na nxiste gjithmonë drejt tij. Biblioteka në shtëpi ishte e madhe e un mund të lexoja ç’farë të doja. Isha 9 vjeçe kur fillova të lexoja vepra të Hygoit, Stendalit, Kadaresë dhe Komedinë Hyjnore me vizatimet e Gustav Dores. Shumë bisedime bëheshin ndërmjet gjyshërve dhe prindëve për tema kulturore e ne femijët duhej vetëm të dëgjonim.

Shkrimtari Petraq Zoto në udhëtimin e gjatë krijiues!

by

Intervistë me shkrimtarin Petraq Zoto/

Bisedoi:Raimonda Moisiu/

Ajo c’ka e bën edhe më interesante jetën dhe krijimtarinë letrare të shkrimtarit të mirënjohur korcar Petraq Zoto, është se ai në radhë të parë i përket binomit jetësor Njeri & Shkrimtar. njeriu që transmeton mesazhin hyjnor të dashurisë njerëzore. Kjo,  jo për shkak  se ka lindur në Ziçishtin e dashurisë e të traditës kulturore,  por sepse ai sjell për lexuesin tregime e romane me dashurinë e një zemre humane. Me një mënyrë tepër ndjesore të këndvështrimit  personal e origjinal të botës e njerëzve që e rrethojnë, ka pasur arritje dhe suksese në karrierën e tij, por dhe i vëmendshëm ndaj kritikës letrare e kërkesave gjithnjë në rritje.  Zoto është një rrëfimtar I talentuar dhe krijon karaktere realiste  bazuar në përvojën e tij personale, por edhe në eksperiencat jetësore, në vazhdën e paraardhësive të tij, elitën e shquar korçare të letrave shqipe, si Sterjo Spasse, Sotir Andoni,  Teodor Laco, e cila vijon më tej më të rinjtë Thani Naqo, Andon Andoni,Gjergji Dushku, etj, Tregimtar terrifik, midis të mundshmes e të paparashikueshmes, zotëron një  ndjeshmëri mahnitëse në transformimin e një subjekti të vështirë në një subjekt të dritës e shpresës. Ai shkruan tregime e romane.  I pëlqen të eksperimentojë me prozën, i paparashikueshëm në ambicien e tij krijuese, sjell në vazhdimësi vlera të reja artistike. Për këtë flet shumë krijimtaria e tij dhjetravjecare. Ai  vazhdon të shkruajë e të na befasojë  në  udhëtimin e gjatë  të krijimtarisë e tij…

Për më tepër ndiqni bisedën që unë bëra me shkrimtarin e shquar Petraq Zoto.

 

  -Kur e mësuat se lindi pasioni e dëshira për të shkruar?  Si keni mundur të arrini deri këtu?

– Fillimin zor ta ketë kush qartësisht të përcaktuar. Në rininë e hershme isha i pranishëm në një takim të Sterjo Spasses me lexuesit. Trupmadh, me flokë të gjatë e të dredhur përfund, e shihja me kërshëri të zbuloja ç’gjë të veçantë kishte ai njeri që tashmë ishte shkrimtar i mirënjohur. Gjeta rastin e i thashë se kisha lexuar një roman të tij dhe se bëja përqasje ndërmjet personazheve e njerëzve që njihja. Ai më pa me vëmendje. Lexo sa më shumë, më tha. Dhe provo të shkruash…Që atë ditë bëra një shkrim me mbresa nga takimi me të, e dërgova në gazetën “Zëri i rinisë” e prisja të botohej. Nuk u botua, po ndërkohë nisa të shkruaja tregimet Bëra disa, dy ia çova Sotir Andonit, ai më tha si punonte me tregimin. Pastaj frekuentova rrethin letrar pranë pallatit të kulturës në Korçë, një rreth tejet aktiv, bënim diskutime të shumta krijuese, ia lexonim krijimet njëri-tjetrit e bisedonim për to, një shkollë e vërtetë letrare. Në atë kohë shokët e mi të afërt ishin Teodor Laço e Koçi Petriti. Mbaj mend se Andon Mara më përzgjodhi një tregim për almanakun “Korça letrare”, një tjetër m’u botua në gazetën “Pionieri”, pastaj dhe një në faqen letrare të revistës “Ylli” e kështu në vijim. U inkurajova e shkruaja vazhdimisht, pas një kohe tregimet për fëmijë i mblodha në një libër me titullin “ Tirka” e i dërgova në konkursin kombëtar të vitit 1966, ku u vlerësua me çmimin e tretë. Kështu qe fillimi.

  – Ku qëndron forca juaj për të ecur përpara? Është ambicje , sfidë apo të dyja bashkë?

Më tepër dëshira për të bërë sa më shumë, për t’ia vjelë të gjitha frytet e mundshme jetës e për të shtuar vlera të reja.

  – Cili është elementi më i rëndësishëm dhe interesant për të shkruar  prozë të suksesshme? 

– Përveç talentit, të kesh jetë të pasur dhe kulturën e nevojshme letrare. Këto jo përherë varen nga autori, por ai mund e duhet t’i kompletojë vazhdimisht.

 -Kur e mësuat se mund të shkruani  prozë? Si ju lindi ideja të bëni novelë dhe roman?

– Besoj se kjo ka të bëjë me prirjet krijuese. Krijimtarinë e mirëfilltë letrare e  nisa me tregime, më vonë erdhi edhe romani. Atëherë isha mësues e shkrova romanin “ Verka”, në të cilin pasqyroja jetën e një klase të shtatë. Mësuesit e pritën me kënaqësi, bënin  lexime jashtë klase me të e shpreheshin me entuziazëm. Në atë kohë jo unë, por as letërsia jonë s’kishte përvojë në prozën e gjatë për fëmijë e të rinj ( dy romane të mëparshëm, “Debatiku” i S. Vaqarit dhe “ Shpella e piratëve” e P.Markos ishin hequr nga qarkullimi për shkak të autorëve). “Verka” pra, ishte përvojë e inkurajim.

  – Sa kohë ju merr shkrimi i një libri?

– Nuk është diçka e dhënë njëherë e përgjithmonë. Librin “Gjahu i së dielës” e kam shkruar brenda një muaji, romanin në punim e hodha në letër gjatë dimrit 2005-2006, iu riktheva në fillim të vitit 2009 e them ta përfundoj brenda gushtit 2010.

  – Si ka mundësi që ju shkruani kaq shumë dhe nuk konfuzoheni aspak në shkrimet tuaja?

– Më parë shkruaja shpejt dhe po shpejt i çoja për botim. Me fitimin e përvojës, mënyra e të shkruarit s’ka ndryshuar; kur jam i frymëzuar, shkruaj vrullshëm, shpesh trembem se mos më zbehen a më shuhen ato që kam në mendje, mirëpo prej kohe nuk ngutem më për botim, krijimet  i mbaj gjatë në dorë e iu rikthehem e i ripunoj vazhdimisht. Po të mos ndihem mirë e s’më ecën, nuk shkruaj, por bëj punë përgatitore ose merrem me ndonjë rishikim të krijimeve në proces.

Në fillim kam shkruar vetëm tregime, më pas edhe romane, pra kam qenë i qartë në prirjet e mia e s’kam ndier kurrfarë konfuzioni.

-A keni bërë poezi?

– Kam shkruar edhe poezi, po s’pata nxitje për t’i botuar, as për t’iu kushtuar poezisë.

– Si e balanconi jetën midis të qenit shkrimtar dhe familjar?

– Njerëzit e mi përherë kanë qenë të përkushtuar ndaj meje, pasi puna si drejtues i  institucioneve kulturore e artistike më merrte shumë kohë. Punoja  para e pas dite, krijimtarisë  i kushtohesha kryesisht kur e merrja lejën krijuese.  Tani ndihem mjaft i qetë në këtë aspekt.

    -Kur shkruani një libër, ç’ aspekt është më i vështirë, shtjellimi  i personazheve apo i ngjarjes në tërësi? 

– Asnjëherë s’ndodh të kem një rend të caktuar. Bëj kujdes t’i hedh sa më parë ato që më shtjellohen në kokë, pastaj vijoj me çfarë kam më të qartë. Qysh herët përvijohet një piketim i librit e  i personazheve, punoj qetësisht kur arrij ta fiksoj hyrjen dhe fundin. Shpesh një gjetje e bukur të bën me krahë. Fjala vjen, para se të shkruaja romanin “Genta”,e kisha të qartë mesazhin, i cili thotë se sa keq është kur mendohet për martesën pas martesës. Si krejt të veçantë do të përmendja ciklin me tre romane fantastike, ideja për të cilët më lindi menjëherë, pasi lexova librin e Thimi Mitkos “ Bleta Shqiptare”.

– Jam impresionuar sa mirë i trajtoni personazhet në tregimet dhe romanet tuaja. Si ia arrini kësaj?

– Sado e fuqishme qoftë, fantazia e shkrimtarit nuk i krijon dot gjithë ata tipa që na ofron me bujari jeta njerëzore. Krijuesi  zgjedh ndër tipat e përafërt që ka njohur e i plotëson sipas synimeve të tij artistike. E rëndësishme është të ketë jetë aktive, pra t’i njohë njerëzit.

    – Cilët janë librat që ju keni punuar në të njëjtën kohë?

– Nuk punoj me dy a më tepër libra njëherësh. Madje më duket disi e çuditshme që një autor të lëvrojë disa gjini e lloje letrare. Krijimtaria e suksesshme do përqendrim sa më të plotë. Vetëm në dy raste më ka ndodhur të merrem me dy libra në të njëjtën kohë, më mirë të them njëri i hyri në hise tjetrit. Në verën e vitit 1984 isha me lejë krijuese e po punoja për vëllim me tregime “Nesër bëhet vonë”. Befas, një mëngjes vetiu nisa të shkruaja diçka tjetër, një tregim për fëmijë. E shkrova me një frymë e vazhdova tregimet me personazhe kafshë e mbresa gjuetie. Në 24 ditë shkrova 18 tregime. E përfundova edhe librin për të rritur, të dy fituan çmim të dytë në konkursin letrar të atij viti, ditën e fundit u vendos që një autor të mos merrte më shumë se një çmim, kështu m’u dha vetëm ai për “ Nesër bëhet vonë”. Por tjetri, “Gjahu i së dielës”, e nisi mbarë dhe në vitin pasues u vlerësua si libri më i mirë i viti 1984 në prozën shqiptare për fëmijë e të rinj. Një gjë e ngjashme më ka ndodhur edhe me romanin “Kali fluturues”.

    – A ka kritikë të mirëfilltë letrare sot? Ç’ mund t’u thoni kritikëve të sotëm?

– Tani kritika është sporadike, s’ka më institucion kritike, dua të them s’ka ndonjë organizëm që të inkurajojë kritikën. Bëhen promovime, shpesh të bujshme, ku shokë e miq të autorit flasin për librin që promovohet, pastaj mendimet e tyre i publikojnë në shtyp e media televizive si arritje të veçanta në letrat shqipe. Kohët e fundit lexova dy shkrime vërtet cilësore nga Gëzim Alpion, njëri për një libër të Thanas Jorgjit, tjetri për romanin e fundit të Visar Zhitit, dhe një shkrim mbresues nga Ardian Kyçyku kushtuar një novele të Istref Haxhillarit. Përveç nivelit të lartë të trajtimit, është kënaqësi të vëresh se të dy studiuesit nuk druhen aspak të bëjnë vlerësime të larta edhe për autorë që s’janë aq shumë të njohur.

    – Të largohemi paksa nga tema. Jeni nga Korça. Çfarë nënkupton vendlindja për ju?

– Unë kam lindur në Ziçisht, një fshat me shtëpi dykatëshe e rrugë të shtruara me kalldrëm  ku që në vitet ’30 bëheshin mbrëmje vallëzimi e këndoheshin serenata dhe martesat lidheshin përmjet dashurisë. Fshat arsimdashës e me kulturë të hershme, ka nxjerrë vazhdimisht personalitete të spikatura. Nga Ziçishti  kanë qenë Evllogjio Kurila, doktor i shkencave në filologji e histori që në fillim të shekullit të kaluar, mitropolit i Korçës në vitet ’30; Kosta Çekrezi, një ndër personalitetet më të shquar shqiptarë të gjysmës së parë të shekullit XX; Vasil Xhaçka, Sotir Andoni, mjaft shkrimtarë të rinj si Thani Naqo, Andon Andoni, Gjergji Dushku, Llaqi Zoto, profesorë e doktorë shkencash, artistë. Nga Ziçishti qe Llambi Andrea, i cili solli automobilin e parë në Korçë.

Në Korçë kam kaluar pjesën më të rëndësishme të jetës sime. Korça u bë qyteti im dhe unë qytetari i saj i përkushtuar. Më bëri për vete qysh herët qyteti që i priu lëvizjes kombëtare dhe kulturës e artit shqiptar, Korça e shkollës së parë shqipe dhe e Liceut me kontribut universiteti, qyteti i  serenatave e i korit pasionant karakteristik dhe i teatrit brilant, sikurse i një aradhe shkrimtarësh e artistësh me emër në mbarë vendin, ndërmjet të cilëve punova e pata mirëkuptim, dhashë e mora mirënjohje. Korça më afirmoi si shkrimtar e si drejtues në sferën e kulturës e të artit, për më se 30 vjet kam qenë drejtor i Pallatit të Kulturës, pastaj i Teatrit, kryetar i degës të Lidhjes së shkrimtarëve e të Artistëve me 120 anëtarë. I inspiruar nga patriotët Themistokli Gërmenji, Mihal Grameno,Vani Kosturi, Sevasti Qiriazi e të tjerë në vitin 1981 botova një libër me tregime historike. Për Korçën refuzova dy emërime të konsiderueshme në Tiranë.Bashkëshortja ime është po ashtu korçare, qytetin e magjishëm e kemi përherë me vete, në trevën e saj e ka marrë dhe e merr nektarin krijimtaria ime letrare.

    – Cili është shkrimtari Petraq Zoto për lexuesin shqiptar?

– Autor i disa librave të vyer për fëmijë, mosha e adoleshencës së hershme. Një cikël prej tre romanesh me pikënisje nga përrallat e hershme shqiptare dhe “ Gjahu i së dielës” po ribotohen shpesh, çka  dëshmon vlera të qëndrueshme artistike e jetëgjatësi, gjë fort e dëshiruar për çdo shkrimtar. Me botimet e fundit, ( romani “Genta” e libri me tregime “Universi njeri”),  dhe me romanin në përfundim e tregimet e zgjedhura që synoj t’i përgatit së shpejti, them se sjell kontribut dhe në prozën për të rritur.

    – A jeni zhgënjyer ndonjëherë?

– S’besoj të ketë njeri pa zhgënjime, veçanërisht një shkrimtar. Sapo del nga shtypi një libër i ri, bëhem kritik i vetes. Por kam edhe libra që, edhe pas botimit, vijoj t’i dua e s’resht së ripunuari, fjala vjen, romani “ Burimi i drerit” këtë vit pati botimin e 8-të të përmirësuar.

    – Sot vemë re një mërgim të inteligjencës shqiptare. Si e shikoni ju të ardhmen e Shqipërisë?

-Mërgimi i postdiktaturës ishte tronditës. Është e dhimbshme të mendosh sa shumë intelektualë e lanë vendin e bëjnë punë të rëndomta, por dhe kënaqësi që shkrimtarët e  vazhdojnë me sukses krijimtarinë e tyre, sikurse brezi i ri po shkollohet e afirmohet në vende të zhvilluara. Nga ana tjetër, kombi ynë është vital, gjeneron vlera. Në fillimet e demokracisë kujtonim se do të qe e lehtë, s’na doli kështu, kemi pësuar mjaft zhgënjime, por e ardhmja tashmë s’vihet në dyshim, besoj në një të ardhme evropiane.

– Ç’është dashuria për ju? Cilat janë dashuritë tuaja? Sa i ruani ato brenda shpirtit ? Kur e ndjen se një burrë  ka të tilla në jetë?

– Dashuria në kuptimin e gjerë të fjalës, për njeriun e jetën, natyrën, të bukurën e të mirën dhe të drejtën, po edhe në kuptimin më të ngushtë,  është pjesë e jetës. Duke pasur një ndjeshmëri të lartë, krijuesit janë më të prekshëm prej saj. E jetuar a virtuale, kalimtare apo jetëgjatë, sido qoftë, dashuria injekton prushitjen e shpirtit krijues dhe të vetë krijimtarisë. Kur privohet nga  një dashuri, njeriu bëhet edhe më i dëshiruar ndaj dashurisë. Njëzet vjet që jetoj me Tatianën, herë më duket se tani sapo jemi njohur, herë të tjera se së bashku kemi qenë gjithnjë. Lexuesja e parë e krijimeve të mia, prej saj e pres miratimin e parë, sikurse edhe sugjerimet për përmirësime të mëtejshme. Ajo bën përkujdesjen letrare të librave të mi. Dhe e bën me zell e dëshirë, me dashuri.

    – Si jeni ndjerë përballë botës së frikshme të mediokritetit, klaneve, hipokritëve dhe inferioritetit ?

– Prej vitesh nuk përzihem shumë në mjediset krijuese, le që tashmë thuajse mungojnë krejt. Në këtë vështrim klubi Bota e Re përbën oazin e një klime të frytshme bashkëpunimi, ndoshta i vetmi mjedis krijues me vazhdimësi, ku publikohen krijime e debatohet rreth tyre.

    – Ç’synime keni për më tej?

–  Ju s’e bëtë pyetjen e rëndomtë ç’po shkruaj, e cila më parë qe grahje për të shkruar sa më shumë. Nxitja bëhej me konkurset letrare, me dhënien e lejëve krijuese, oraret e reduktuara, me informimet mbi krijimtarinë që kërkonte LSH e organizma të tjera. Për pasojë shtohej sasia e krijimtarisë dhe ulej cilësia e tyre artistike. Tani kemi shpëtuar nga kjo lloj nxitje e bezdisshme, secili shkruan kur të dojë e çfarë të dojë, ekziston realisht mundësia që krijimtaria letrare të jetë e lirë e vetjake. Jam duke përfunduar një roman mbi raportin ndërmjet fajit dhe pranimit të tij, në kushtet e mjedisit dhe gjyqësorit tonë që e ndërlikojnë problemin dhe e vështirësojnë zgjidhjen. Pas kësaj do të përgatit një përmbledhje me tregime të zgjedhura. Projektet krijuese nuk reshtin,njëherë tjetër për libra të tjerë.

       – Çfarë ju ka mbetur peng?

– Sikur ta nisja nga e para, do të isha më racional në raportin ndërmjet punës për të tjerët e për veten si shkrimtar, pasi kjo është puna që s’e fshin koha e  ndihmesën s’ta mohon dot askush. Peng e kam, gjithashtu, ndikimin e keq të grahjeve krijuese, sidomos në periudhën e parë të krijimtarisë. Nga viti 1966 deri në fillim të viteve ’80 botova 11 libra, për disa prej të cilëve s’jam dhe aq krenar.

    – Hobi e pasioni juaj.

– Kohë më parë pata pasion gjuetinë e pokerin. I përhershëm e i pareshtur ka qenë e mbetet pasioni ndaj librave, sidomos letërsia artistike. Kam lexuar shumë e lexoj vazhdimisht.

    – Mesazhi për inteligjencën shqiptare dhe talentet e reja.

– Të bëjnë më të mirën e mundshme. Të shkruajnë kur e ndjejnë se kanë vërtet për të thënë diçka të vlertë.

Ju faleminderit

Bisedoi: Raimonda Moisiu

 

Rrëfimi rrëqethës i Zainab Salbi*-vajza e pilotit personal të Saddam Hussein-it

by

Nga Raimonda MOISIU/

Anëtarësimi im parado kohësh në Organizatën botërore – Women for Women International – më jep  mundësinë të njoh historinë e vërtetë të shumë grave e  vajzave  të profileve të ndryshme, të mësoj historinë  e jetës së tyre, sa të dhimbëshme e të bukur,  të guximëshme e kurajoze. Janë  gra e vajza që kanë përjetuar dhe konfrontuar  sfida të shumta që nga sëmundjet, dhunën, përdhunimet, vrasjen e mizerjen, izolimin dhe padrejtësitë, viktimën e të mbijetuarën,vdekjen e jetën, coroditjen dhe hutimin, marrëzinë dhe cmëndurinë, humbjen e njerësve të dashur nga dhuna e lufta, shpresën e optimizmin si qytetare aktive të botës. Janë  gra e vajza që kanë ëndrra, dëshira, shpresa  e aspirata. Ato  kanë sfiduar e sfidojnë në emër të Jetës e Njerëzores. Eksperiencat dhe  përvojat e tyre janë inkurajuese për të kapërxyer pengesat dhe për të zbuluar se  gjithcka  është e mundur të arrihet e realizohet me mund e sakrifica, sfida që  reflektojnë besimin në forcën e mëncurisë dhe shpirtit njerëzor të grave e vajzave, jo vetëm për të mbijetuar, por  edhe për të ndryshuar jetën e tyre, – mesazhi që ato i dërgojnë  botës e shoqërisë cdo ditë. Një ndër to është vajza irakiane,  Zainab Salbi, e bija e pilotit personal të Saddam Husesein-it. Ajo  është Themeluese   e Organizatës Botërore,   Women for Women International dhe Aktiviste Shoqërore  për të drejtat e Grave në mbarë botën.  Në këtë rrëfim rrëqethës e optimist të znj. Zainab Salbi dhënë gazetares të CNN-it, Daryn Kagan,  pavarësisht kalvarit të dhimbjeve dhe sakrificave që ajo ka kaluar në jetë-Koha dhe Dashuria-kuron dhe shëron plagët e dhimbjet,-shprehet Zainab.

*****

Fëmijëria e Zainab Salbit, në Oborrin e Saddam Husseini-it.

Mund t’iu duket  e pabesueshme, por babai im ka qënë  piloti personal në shërbi të  Saddam Hussein-it. Kjo lidhje e rrezikëshme e familjes sime me Saddamin, më detyroi  të merrja arratinë nga Iraku, drejt një martese të panjohur  dhe abuzive, vetëm e vetëm të shpëtoja kokën. Nuk e pata imagjinuar në atë kohë  që kjo jetë e pashpjegueshme dhe e cuditëshme, plot dhimbje e sakrifica e familjes po më maturonte parakohe  e  pergatiste  për një karrierë humanitare, në ndihmë të qindra mijëra grave e vajzave rrefugjate të luftës në mbarë botën. Dëshira ime është t’i ndihmoj këto gra të rifillojnë e rindërtojnë jetën e tyre. Unë vija krejt natyrshëm dhe e maturuar në këtë mision  përshkak edhe të historisë së dhimbëshme të jetës sime. Jam lindur e rritur  në Bagdat.  Babai im punonte piloti personal i Saddam Hussein-it. Por  puna e babait nënkuptonte dicka  më shumë se pilot, që do të thoshte se e tëra familja ishim nën varësinë dhe ndikimin e jetës së përditëshme,  të lidhur  ngushtë me rezidencën e diktatorit dhe  gjithcka Saddami dëshironte. Në rast se ai na dëshironte ne në një ceremoni apo rreth tavolinës së bukës, ne ishim të detyruar të ishim aty dhe kur ai buzëqeshte,  ne buzëqeshnim, kur ai qeshte ne qeshnim, kur ai hante ne shikonim. Shumë pak gjëra kuptoja në atë kohë se isha fëmijë,  por më vonë kur u rrita, u bëra vajzë në moshë,   vija re se Saddami nuk m’i ndante sytë dhe më dëshironte. Shpesh situata  agravonte  në seri ngjarjesh të turbullta e dërmuese, që akoma nuk arrija t’i kuptoja deri vonë. Nëna ime më pati edukuar  të isha një natyrë femërore e pavarur. Gjithmonë më thoshte se duhet të martohem me një burrë vetëm për të bërë dashuri -ritin martesor. “Burrat vetëm për seks  të duan, ata, as që duan t’ja dinë se di ti  të lash apo të pastrosh”- më thoshte shpesh.  Befas , kur unë isha rrëth të 20-ve, nëna më detyroi të pranoja propozimin për martesë me një burrë të panjohur, që nuk e kisha parë kurrë në jetën time, dhe ai jetonte në Shtetet e Bashkuara. Ajo insistoi të bëhej kjo martesë, me qëllim që unë të largohesha nga trazirat dhe anarshia që kishte pllakosur Irakun.   Dhjetë vjet më vonë, në shtratin e vdekjes, ajo më  rrëfeu pse e pati bërë këtë gjë. Nëna e bëri nën trysninë e frikës e panikut,dhimbjes e dashurisë për mua,  të mbronte  krijesën e saj dhe të  më shpëtonte jetën. Dhe e vetmja gje ishte; largimi jashtë vendit dhe aq më tepër  nga rezidenca e Saddamit. Edhe pse unë pata frikën e tmerrin të martohesha me të panjohurin, edhe pse  isha e hutuar,  nuk e kuptoja pse nëna ime më lutej  ta pranoja atë martesë, por unë isha një vazjë e sjellëshme, rashë dakort me martesën, dhe  u vendosa  në Cikago. Martesa ime e menjëhershme ishte tronditëse,  e frikëshme, e përcudnuar e tmerrëshme.  Bashkëshorti sillej dhe bënte  gjithcka të padurueshme dhe të dhunëshme me mua. Nëna ime më pati edukuar që kurrë të mos i pranoja ato. Ai ushtronte  dhunë emocionale e psikollogjike, fizike  dhe verbale, dhe më përdhunoi më shumë se njëherë. ….Durimi kishte kufi! Bëra gati valixhet me rrobat kryesore, 400 dollarë me vete, dhe pa e ditur se ku shkoja.   Në Irak nuk mund të kthehesha. Babai ishte larguar nga shërbimi i Saddam Hussein-it, prindërit u divorcuan dhe po ashtu e gjithë familja ime po vuante ndëshkimin ekonomik. Me duhet të theksoj se Saddami  kishte pushtuar Kuvaitin dhe Lufta  në Gjirin Persik vazhdonte. Pra, që të kthehesha pranë familjes ishte  opsioni i pamundur. Kjo edhe për shkak të embargos e sanksioneve në Irak. Fillimisht shkova  në Los Angelos, më pas në Ëashington D.C.,  dhe e  fillova jetën nga zeroja. Zura një punë cfarëdo, takova edhe njeriun që do të bëhej bashkëshorti im i dytë. Isha vetëm 23 vjece!

Si më lindi ideja e Themelimit të Organizatës Botërore: Women For Women International.

Një ditë lexova në revistën Time  artikullin rreth kampeve të  tmerrëshme të përdhunimit në Bosnjë. Përshkruantë se si gratë grumbulloheshin e mbaheshin në këto kampe, thjesht makineri seksi e përdhunoheshin nga ushtarët. Nuk e dija dhe as e kisha idenë se ku binte Bosnja në hartë, por më bindi se duhet të bëja dicka. Mora librin e telefonave dhe kërkoja  organizata jo qeveritare në ndihmë të grave. Fatkeqësisht ky libër ishte para se të përdorej interneti. As edhe një grup apo organizatë e vetme nuk më dukej ta ndjente aq urgjente  situatën në Bosnjë, sikundër ndjehesha unë. “Ne do ta monitorjmë për 6 muaj,-më thanë njëherë.

“Gjashtë muaj? Nuk u besoja veshëve për cfarë dëgjova. Ka kampe të përdhunimit të grave dhe ne duhet të bëjmë dicka, tani-se nesër do të jetë vonë,-u thashë”. Idea ime ishte, sikur të sponsorizoja qoftë edhe një grua të vetme. Isha gati të jepja të holla për lirinë e saj, t’i jepja edhe asaj vetë disa të holla e të bënte cfarë të donte me to. Të blinte ushqime, rroba, t’u vinte bukë në tavolinë fëmijëve të saj. Në të njëjtën kohë  u lidha me një Kishë Unitare në Ëashington D.C., Vesha kostum zyrtar të njeriut të ligjit, të vjehrrit tim dhe hyra në “betejë frontale”  me Këshillin Drejtues Administrativ. Ata ranë dakort të më ndihmonin mua për një vit, dhe gjatë kësaj kohe unë duhej të gjeja mundësinë si ta rregjistroja grupimin si  organizatë jo fitimprurëse, dhe pas një viti do e drejtoja vetë. Bashkëshorti im dhe unë organizuam një aktivitet me mbledhje fondesh, duke ju shtuar gjithashtu edhe kursimet tona që i kishim mbledhur për muajin e mjaltit, në Spanjë. Në vend që të shkonim në Spanjë ne shkuam në Kroaci, për të filluar projektin tonë në ndihmë të grave të luftës, në kampet e përdhunimit.  Sapo mbërriva aty, takova Aishen, atë lloj qenje humane  që pata ëndërruar e shpresuar  për ta ndihmuar. Atë e  kishin mbajtur  gati 9 muaj në kampin e përdhunimit, dhe kur konstatuan që ishte 8 muaj shtatëzënë e lanë të ikte. Fatkeqësisht Aisha e humbi fëmijën si rezultat i komplikacioneve shëndetsore. Më pas gratë e tjera,  që takova në ato kampe përdhunimi, ndryshuan krejt jetën time,- përgjithmonë.  U ktheva në Ëashington, lashë punën, ndërsa bashkëshorti im hoqi dorë nga studimet e doktoraturës dhe bënte  cfarëdolloj pune,  për të na suportuar ne. Pra, (Women For Women International) Fondacioni Internacional Gruaja për Gruan lindi! Sot, mbas disa dekadash Gruaja Për Gruan ka ndihmuar 120.000 gra si Aisha. Stafi im dhe unë kemi shpërndarë 39 milion dollarë ndihma humanitare dhe huazime bankare. Secila nga këto gra trajtohen në tre etapa  të programit. Së pari iu gjejmë sponsorin që i ndihmon me një shumë financiare të arësyeshme për të ngrënë, të dërgojnë fëmijët në shkollë dhe të kujdesen për gjerat themelore të jetës, pra të përballojnë jetën e përditëshme. Ne krijojmë mundësitë për secilin sponsor që t’iu shkruajë atyre, për të cilën ajo (sponsorja) do të sponsorizojë. Kjo është shumë e rëndësishtme se përtërin besimin e këtyre grave, ndaj humanizmit. Lufta u rrëfeu  atyre sa e sa gjëra të tmerrëshme që njerëzit mund t’i bëjnë  njëri –tjetrit. Ndërsa shkëmbimi i letrave ju ndezi dritën jeshile për  më të mirën e njerëzores. Ato  besojnë e shpresojnë  se dikush kujdeset për  to. Më pas ne ndihmojmë secilën prej tyre të rigjallëruar  mbështetjen brenda komunitetit. Një grup prej 20 gra trajnohen për  aftësitë e tyre profesionale. Miqësohen dhe suportojnë mikët e tjera refugjate. Përfundimisht, secila grua mëson se si nga viktimë shëndrrohet  në e mbijetuar dhe qytetare aktive në të bukurën e të  përdtishmen njerëzore.  Ato guxojnë e marrin  situatën vetë në dorë për të ndryshuar jetën e tyre e të familjes.Për disa është më e thjeshtë të ndryshojnë jetën brenda familjes,guxojnë e  iu thonë bashkëshortëve: -Jo, ti nuk do të më dhunosh mua më! Disa prej tyre kërkojnë ndryshimin brenda komunitetit. Jeta e gjithsecilës  ndryshon nga njëra tjetra, por pika e tyre e përbashkët është për t’i ndihmuar këto gra të jenë të zonjat e vetes e të fitojnë personalitetin e nëpërkëmbur. Fondacioni Women For Women International pranon ndihma humanitare, gjithashtu. Këto ndihma  janë  hapi i parë, që ndihmon në ripërtëritjen e  dinjitetin e këtyre grave, i ndihmon të gjejnë punë, dhe shëndoshin gjendjen ekonomike të familjeve të tyre. Kjo punë ka qënë absolutisht e pabesueshme. “Cohem cdo ditë dhe e para gjë që mendoj: “ Ditë e mirë  të fluturoj,  por edhe ditë e bukur të vdes”. Këto gra më mësuan mua, si të fluturoj ! Kam mësuar shumë prej tyre, dhe më kanë bërë të besoj, se pamvarësisht  jeta ka gjera të tmerrëshme dhimbje, hidhërim, dhunë, gëzim e vdekje, ato ende gjejnë forcë të qeshin, këndojnë dhe vallëzojnë,-pra jeta, me gjithë të mirat e të këqijat e saj, është e bukur, ja vlen të jetohet.  Viskoziteti dinamik përtëritës i tyre, më frymëzon dhe shpesh teksa i vështroj  pyes veten: “ Në rast se ato buzëqeshin, e pse të mos  buzëqesh edhe unë? Në rast se ato këndojnë pse mos të këndoj edhe unë?” Sadisfaksioni që unë marr nga ky mision, nënkupton se cdo ditë është e bukur ta jetosh, ashtu sikundër edhe të vdesësh. Duke shkuar sa nga një zonë lufte në një tjetër, kam kuptuar se jeta dhe vdekja bashkëjetojnë. Miqtë e shumtë më thonë se unë jam me fat, që  kam bërë aq shumë. Gjithcka  vjen me cmimin e marrjes të peshës mbi supe dhe riskun e këtij cmimi, që nga risku fizik, emocional dhe psikollogjik. Kërkon kurajo e guxim, për t’i hyrë detit me këmbë –kurajo e guxim që unë e morra nga këto gra të luftës. Kur i hyra fillimisht këtij misioni mendova  t’i  mbroja e shpëtoja jetën e familjet e tyre. E vërteta është se ato gra mëshirplota më shpëtuan dhe ndryshuan jetën time.

* Themeluese   e Organizatës Botërore,   Women for Women International

 Raimonda MOISIU

Hartford CT USA 

“Cdo shekull Vëllezër”!

by

*Jam krenar që jam vlleh shqiptar. Ndaj, dëshiroj që kënga vllehe të këndohet në skenat dhe koncertet shqiptare!

*(Intervistë me këngëtarin e talentuar të komunitetit vlleh dhe këngës popullore të jugut, Ilia BASHO)/

Nga Raimonda MOISIU/

Ilia Basho ka lindur në Gjirokastër, nga prindër vllehë. Që në fëmijërinë e tij është njohur me muzën muzikore vllehe nga babai i tij, i cili edhe tani që po iu afron të 80-ve, vesh kostumin tradicional vlleh dhe merr pjesë në Festivale Ballkanike e koncerte në Shqipëri, me fyell.  Falë dhuntisë e talentit për të kënduar, Ilia do të fillonte të këndonte në dasma e gëzime familjare, që në rininë e tij të hershme. Edhe kur mërgoi nuk iu nda muzikës popullore qytetare të jugut, por vecmas asaj të origjinës vllehe. Gjatë kësaj bisede me këngëtarin e talentuar të komunitetit vlleh dhe muzikës popullore qytetare të jugut, Ilia Basho  shprehet se ka dy pengje:” Unë jam krenar që jam vlleh shqiptar dhe  më vjen keq që kënga vllehe nuk vlerësohet e të  këndohet  në skenat shqiptare, në koncertet apo edhe në emisione të vecanta në TV-et shqiptare. Atë që nuk na dha mundësi rregjimi i kaluar, për shkak se na persekutoi nëpër burgje e internime, ta kemi tani në demokraci, të shpalosim vlerat e kulturës e muzikës vllehe. Dhe pengu tjetër i këngëtarit vlleh është: ”Dëshiroj të këndoj një këngë vllehe me këngëtaret Parashqevi Simaku dhe Eli Fara  i përkasim të njëjtës origjinë- jemi vllehë shqiptarë. .”

Për më tepër ndiqni bisedën

Bisedoi: Raimonda MOISIU

-Cila është kënga e parë që keni kënduar? Cfarë viti?

Kënga e parë që kam kënduar është në gjuhën vllahe”Jeta e vëllenjve”- jeta e vëllenjve që kur u morën bagëtitë u shkoi nëpër burgje e internime. Biles edhe  kurbeti qe i ndarë nëpër botë. Gjithcka e tregon kjo këngë dhe pati një sukses të madh,  sepse ishte hera e parë që vëllenjtë dëgjonin një këngë të re që nuk lejohej nga sistemi i atëhershëm. Por edhe tani 22 vjet demokraci s’dëgjohet këngë vllahe në radio apo telvizion, sikundër dëgjohen këtu në Greqi, këngët e mia në emisione posacërisht me këngë vllahe. Dëshiroj t’iu falenderoj thellësisht nga zemra znj. Raimonda,  se jeni e para gazetare që bëni një intervistë të tillë.Dhe nuk jemi pak,  por afro 1 milion vllenj që jetojmë në Shqipëri..

– Të kënduarit ka qënë një pasion i hershëm i juaji, apo talent i lindur?

Kam kënduar që në vogëli, disa syresh  edhe më tallnin.Edhe babai im shkonte festivaleve e nëpër koncerte, duke i rënë fyellit në cdo qytet të Shqipërisë. Biles një fakt shumë domethënës dhe i ndjeshëm saqë edhe  tani që po i afron të 80-t,  vesh kostumin vllah dhe këndon skenave ballkanike dhe së  bashkë me xhaxhallarët e mij janë grup polifonik  i admirueshëm dhe i kërkuar shumë.

-Kush ka ndikuar më së shumti në  zhvillimet tuaja muzikore?

Nuk kam patur ndihmën e askujt. Biles  kam hedhur poshtë disa kërkesa që më shumë humbet, sesa fiton. Nuk më pëlqen shumë t’u lutem, por edhe pse kam paguar shumë të madhe financiare,  për t’u transmetuar vidio-.klipet edhe kjo nuk ia ka arritur qëllimit.

– Ju jeni i njohur kryesisht për të kënduar muzikën e komunitetit vllah dhe këngës popullore qytetare të jugut? Na tregoni dicka për karrierën tuaj?

Karrieren e lashë për disa vite, por këngën edhe në skelat e ndërtimit në ishull ku punoja, këndoja dhe nuk e harroja. Biles shkruaja edhe tekste.  Kam nxjerrë 4 albume me këngë vllahe, nga ato të tabanit vlleh, këngë që këndonin gjyshërit e baballarët tanë me iso, por edhe këngë të reja. Të jem i sinqertë nuk  kisha ndërmend të bëja këngë shqipe duke mos patur besim tek vetja. I thosha vetes:-Më mirë i pari i fshatit sesa i fundit i qytetit, por kur erdha në Athinë në vitin 2000 gjithcka ndryshoi. Më ftuan në disa koncerte dhe shikoja publikun të befasuar., që më dukej sikur pyesnin; “Nga doli ky!!? Shikoja kolegët e mij,  disave prej tyre u u prishej CD-ia,  disave ua kishte fajin orkestra, derisa të futeshin në ritëm etj etj. Kjo më dha kurajë, guxim dhe vullnet për më shumë punë. Kështu me mëndje të fortë e krahë pune të shëndoshë nxorra  5 albume, njëra pas tjetrës që janë pëlqyer nga i gjithë jugu..

– A keni shkruar ndonjë tekst këngësh?

Kam shkruajtur shume tekste sikundër “Bekoje këtë vend o Zot!’, “’Emigrant në Athinë” ”Këndoj në rrugë, ”’Bukuri e rrallë”etj etj.

Bëni një jetë midis Greqisë e  Shqipërisë.  Cfarë iu lidh me Gjirokastrën  dhe këngën popullore qytetare të kësaj treve?

Jetoj në Athinë bashkë me familjen. Vij shpesh në  Shqipëri, për dasma, gëzime e hidherime. Kam edhe prindërit dhe të afërmit, në një fshat të Gjirokastrës ku edhe i vij e i vizitoj gjithahstu. Këngën popullore e kam në zemër. Edhe  atë polifonike labe e kam kënduar  që në fëmini. Këndoj gjithashtu edhe serenatat korcare. Ndërsa këngët e lehta i dëgjoj, si cdo lloj muzike, por nuk i këndoj.

– Me cilin këngëtar të shquar shqiptar dhe të huaj, do dëshiroje të këndoje? Preferencat tuaja për ta?

Kam qënë në koncerte e dasma me lloj -lloj këngëtarësh. Por kam një peng, se me atë që unë e  kam patur dëshirë të amdhe, nuk  më është dhënë rasti të këndoj; me Parashqevi Simakun dhe Eli Fara , të cilat janë njësoj si unë në origjinë; I përkasim komunitetit vlleh. Pëlqej shumë Brajan Adams , një nga këngëtarët  më të e preferuar të huaj.

– Kë dëshiron të falenderosh  për realizimin e ëndrrës tuaj si këngëtare?

Falenderoj prindërit e mij që  kur nuk më pranuan në shkollën e muzikës, në kohë shumë të vështira me blenë fizarmonikë,  që të mos merzitesha dhe e ruaj akoma edhe sot e kësaj dite si një relike të cmuar. Falenderoj,  zemren time , Klorin, bashkëshorten e cila,  kur iu largova për ca kohë muzikës, më inkurajoi për ta vazhduar rrugën e bukur të muzikës. Më thoshte gjithmonë :”Pse torturohesh, fillo një album apo edhe në rast se   i duhet një vidio.klip kësaj këngë,  c’janë 4 mijë euro, do i nxjerrësh nga dasmat. E falenderoj me gjithë zemër për mbështetjen e saj hspiertërisht e financiarisht.

-Cili është instrumenti muzikor i preferuar i juaji? A mund të luani me të?

Instrumenti muzikor që më pë lqen, është  fizarmonika,të cilës akm filluar t’i bie që në moshën 16 vjec, nëpër  mbrëmjet rinore dhe  në dasma. Më  pas fillova si këngëtar. I  bie nganjëherë kur jam vetëm. Nuk luaj para fëmijëve se vajza luan violinë dhe djali piano muzike klasike..ahahahah s’mund të luaj para tyre, se m’i kapin  i njohin gabimetJ)))

-Kush  është Ilia Basho……

Ilia Basho….se kam mohuar asnjëherë që jam vllah. Përkundrazi e kam për nder që jam “vllah shqiptar”. Jam njeri  i thjeshte, si gjithë të tjerët, më pëlqen shumë humori, apo si I thonë  ”shakaxhi”J).Kam  shumë miq e shoke. Jam mësuar të flas mendimin tim hapur, kjo edhe më vështirëson, por edhe më ndihmon në të shumtat e rasteve. Kam bërë edhe debate se mohoj, por jam edhe shumë i durusheëm,  por kur nevrikosem jam tjetër Ilia…:)).Mbase s’kam shkollë sa duhet, por më ka “rrahur” jeta e mërgimit që kam ardhur që në fëmijëri. Jam i lidhur shumë me familjen dhe kjo më ka bërë,që e kam lënë pas karrierën dhe si rjedhojë nuk njihem aq shumë në publik. Ju falenderoj me gjithë zemër edhe njëherë znj. Raimonda , për këtë intervistë. Je e para gazetare nga Shqipëria se këtu në Greqi  kam qënë i ftuar në shumë kanale televizive dhe intervista. Falenderoj gjithë shqiptarët që jetojnë në Athinë, më kanë mbështetur e respektuar, gjithë këto vite në dasma e gëzime.Ju uroj gjithë shqiptarëve shëndet, lumturi dhe dashuri .Të respektojmë këtë dhuratë që na dhuroi Zoti, krishterë e myslimanë bashkë .Në fund do të dëshiroja t’iu përshendes  me këngën ””CDO SHEKULL VELLEZER”’dhe nga ILIA BASHO keni këngë dhe vetëm këng.Gëzuar Pashkët!

Ju faleminderit!

Bisedoi:Raimonda MOISIU

 

Një jetë e tërë me këngën popullore shqiptare !

by

Haxhi Maqellara: “Jam një njeri i lumtur, sepse këndoj atë që e dua – këngën me taban dhe të pastër popullore shqiptare ”/

 Nga BEQIR SINA, Staten Island New York/

STATEN ISLAND NYC : Haxhi Maqellara, është këngëtari dibran në Shetet e Bashkuara të Amerikës, që ka kënduar më shumë se 40 vjet – vetëm këngën folklorike dhe popullore atë që si thotë ai të pastër dhe me taban shqiptare. Haxhiu, është këngëtari që ka marrë deri tani, dhjetëra çmime dhe mirënjohje nga Kosova, Dibra e Madhe, Peshkopia, Tirana dhe shqiptarët e Amerikës.

Haxhi Maqellara, pak kohë më parë u kthye nga vendlindja, ku vizita kësaj rradhe thotë ai ishte e ngrakuar me emocione të papërshkruara. Mbasi, nuk ishte thjesht ç’mallja me Dibrën dhe Tiranën, shprehet ai, por edhe supriza që më bën Tirana dhe dibranët” .

“Natyrishtë, këtë nuk mundet t’a “fshefi” nisi të rrefehet për gazetën tonë në një mbasdite në shtëpinë e tij në Staten Island ishullin e “dibranëve në Nju Jork duke shtuar se :”Muajin e kaluar përjetova kënaqësinë më të madhe në karrijerën time artistike 40 vjeçare, si këngëtar dhe si kompozitor. Para  disa muajve ishte Bashkia e Tiranës me kryetar zotin Lulëzim Basha me miratimin unanim të Keshillit te Bashkise duke që më akordoi titullin “Mirënjohje e qytetit të Tiranës”. , dhe me propozimin të Shoqatës “Tirana”, dhe kryetarit të saj zotit Arben Tafaj, të cilin e faleminderoi jashtë mase.

Se kisha pritur kurrë tregon Maqellara, që urimet të “rridhnin lumë’, të më vinin nga të gjitha anët, prej nga Tirana, Kosova, Peshkopia, Dibra e Madhe dhe diaspora – shqiptaro amerikane, bashkëkombasit e mi këtu në Amerikë, “Gëzimi, ishte tepër i madh dhe i papërceptuar, thotë ai sepse, ky titull më vinte në vigjilje e 60 vjetorit të lindjes dhe të 40 vjetorit të aktivtetit tim artistik.”

Kështuqë, mezi prisja të shkoja në Tiranë dhe të merrja titullin e madh – në atë Tiranë zëmer madhe bujare dhe fisnike, e cila para 100 vjetëve na hapi dyert ne dibranëve muhaxhirë, të cilët ikën dhe lanë shtëpitë e tyre, si rezultat i spastrimit të paparë dhe barab sllavo – serb, thotë bilbili i këngës Dibrane, Haxhi Maqellara, i emocionuar.

Tirana kryeqyteti ynë nderoi kështu Haxhi Maqellarën në 40 vjetorin e ngjitjes në skenë, duke organizuar edhe një mbrëmje Gala në restorant “Berluskoni” në Tiranë, ku morën pjesë artistë të elitës nga Tirana, Dibra e Madhe, Peshkopia, Kosova dhe Diaspora, shqiptarët e Amerikës Shoqata Atdhetare Dibra, kryetari Musa Paçuku . Organizimi ishte i jshatëzakonëshëm pohon ai. Mbasi dy artistë të dalluar, Behar Mera dhe Veli Rada i dhanë sharm spektaklit ndërsa Mjeshtri i madh i skenës Bujar Kapexhiu ishte udhëheqësi i kësaj mbrëmje.

Kënga  – hymn “Faleminderit moj Tiranë” e ka marrë subjektin e tekstit të saj nga një eksod tragjik brenda kufijve të Shqipërisë Etnike:

Haxhiu risjell kujtimet e tij më tej, duke treguar se :” Në odat Dibrane, gjithmonë  është folur  për mikëpritjen e zemërbardhësinë e Tiranës, për bujarinë dhe fisnikërinë, që tironasit, treguan gjatë ikjes së dibranëve në eksodin tragjik të viti 1913, kur u kryen masakrat serbe mbi popullsinë e pambrojtur shqiptare. Dibranët, tregon ai gjetën strehë në Tiranë, dhe kjo kurr nuk është harruar sidomos nga dibranët kudo që janë.

Ai rrefen se si i dëgjonte këto biseda nga goja e më të moshuarave nëpër oda në raste dasmash a mortesh, dhe gjithmonë e kishte mëndjen të bënte një këngë për atë pritjen bujare. Dhe momenti erdhi, thot ai, kur autori i njohur i teksteve të këngëve, Jorgo Papingji dhe kompozitori Edi Balili, krijuan këngën prekës dhe kuptimplote “Faleminderit moj Tiranë”.

Në vitin 1988, vetë Haxhi Maqellara e la Dibrën, që e deshte aq shumë, dhe i kishte dhënë aq shumë, me kolegët e tij me artin e tij të bukur dhe mori rrugën e mërgimit për tu vendosur “përjetësisht” në vendin kampion të lirisë dhe demokracisë në botë Shtetet e Bashkuara të Amerikës, vendin e ëndrrave të të gjithë njerëzimit dhe të artistëve të botës.

Ai u kthye nga SHBA, në vendlindje mbasi kishte kënduar gjatë viti 1987 për rreth 8 muaj. Atëhere, vendlindja e tij ishte nën sundimin e Beogradit në të ashtuquajturën “Jugosllavi”. Në vitin 1988 – Haxhiu, mori rrugën e mërgimit , mbasi kushtet në vëndlindje ishin ashpërsuar ; kultura dhe arsimi kalonin çaste tepër të vështira, ishte koha kur represioni serb po arrinte kulmin. Ishte koha kur Kosova me lëvizjet e saj mbar popullore, kishte nisur e para rrugën e shpërbërjes së “Jugosllavisë” që nuk egzistonë më mbsa shkërrmoqjes së saj.

Në atë kohë edhe pse i ofruan prap një vend në skenë, Haxhi Maqellara, nuk pranoi duke u solidarizuar me popullin e vet. Si mund të këndonte ai në mort? Kur qelitë ishin mbushur plot, me shqiptarë të pafajshëm dhe askush nuk e ndjnte veten të lirë. Nuk këndoi, por ndërkohë që emri i tij ishte gjendur në listën e zezë të 215 intelektulave, që policia sekrete serbe, po merrte masat për t’i burgosur ata si shkatarë të trazirave të asaj kohe kundër rregjimit të Beogradit.

……Haxhi Maqellara është këngëtari dhe kompozitori që u ka kushtuar këngë simboleve kombëtare dhe heroinave shqiptare. Ai është i pari kompozitor shqiptar, që i ka kushtuar këngë bijës shqiptare Nëna Terezes, nobelistes shqiptare , bamirses së madhe. Por, këngët e tij gjithmon evokojnë patriotizëm dhe atdhedashuri nëpërmjet notave të shpirtit të këngëtarit. Ai i këndoi Ganimete Terbeshit, Ibe Plaikuqit, Shote Galicës, Kosovës, Dibrës dhe Tiranës, i këndoi plagës së pashërueshme kurbetit, por edhe nënës shqiptare.

Ky ishte momeneti që ai e la vendlindjen dhe erdhi në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, në Nju Jork , ishullin e “dibranëvë”  Staten Island – për të bërë realitet ëndrrat e tij.

Në shtëpinë e tij në ishullin e “dibranëve” Staten Island, ku ai gruaja Fatbradha tre fëmijët nusja e djalit dhe nipi i tij jetojnë së bashku, i morëm këtë intervistë, mbas marjjes së çertifikatës “MIRENJOHJE DIBRANE” dhënë me rastin e 28 Nënotit, 101 vjetorit të Shpalljes së Pavarësisë nga Shoqata Atdhetare Dibra”:

       Zoti Maqellara gjatë gjithë karjerës suaj keni marrë shumë çmime, dhe çertifikata mirënjohje, vlerësime të ndryshme, por më së fundi ju u vlerësuat edhe nga bashkëqytetarët e tu – komuniteti dibran në Amerikë. Pra, si e vlerësoni ju këtë çmim nga dibranët në Amerikë – SHAD ?

H. Maqellara : Edhe ky çmim si gjithë të tjerët, është një mirënjohje të cilën unë pas atij çmimi që më dha Tirana, do ta “ruaj si syt e ballit” i themi ne shqiptarët. Ky është një vlerësim nga bashkëpatriotët e mi dibran në Amerikë, që unë mbas kaq vjetësh që jam larguar nga Dibra, ua kushtojë prindërve të mi, të dashur dhe të ndjer të cilët më lindën dhe me edukuan në frymën tonë kombëtare.Gjithashtu, këtë mirënjohje si gjithë të tjerat, ia kushtojë edhe familjes time të ngushtë bashkëshortes time Fatbardha, fëmijëve Burimit, Mimozës dhe Goxhes, nuses së djalit Mirelës dhe nipit tim të dashur Eduartid.

  Të them të drejtën më pelqeu shumë sesi Shoqata Atdhetare Dibrane, më në fund po i trajton dhe jep atë që mertiojnë njerëzit që kan merita dhe kan dhënë kontribut në komunitetin dibran, si në qytetin tonë edhe në SHBA. Andaj, mendojë, që kjo traditë të vazhdojë, që të gjithë ata që kan bërë për Dibrën dhe dibranët, kombin shqiptarë të marrin “Mirënjohjen qytetare Dibrane” që u takon.Të nderohen në festa të tilla edhe dibranë të tjerë, me qëllim që të nxirren në pah vlerat e dibranëve dhe kontributi i tyre, ndërsa të tjerë të nxiten për të bërë edhe më shumë, për Dibrën dhe çështjen kombëtare.

 Meqënëse, jemi tek çmimet nuk mund të rrimë pa permendur edhe atë të Këshillit Bashkiak i Tiranës  dhe Bashkia e Tiranës, zotit Luzim Basha, që u ka nderuar para një muaji me titullin “Mirënjohje e qytetit të Tiranës”. Si keni arritur ju të ruani dhe kultivoni këtë muzikë folklorike, dibrane dhe tiranase dhe si do të ruhet më tej kjo ?

 H. Maqellara : Pyetje shumë e bukur kjo!  Nga kushtet e “egra” të emigracionit, kam qenë gjithmon i prirë të bëjë vetëm muzikë folklorike me tabanin popullor të asaj krahine, që i përkas Dibrës por edhe Tiranës, ku dibranët kan qenë pjesë e saj – këtu e 100 vjet më parë. Gjithashtu, kam punuar shumë me Grupin muzikor “Fisnikët” në Nju Jork, të ruajm dhe të kultivojmë muzikën e pastër dibrane, Dhe, kjo për vet faktin – mendojë unë se edhe muzika shqiptare në diasporë mund të ruhet e kultivohet në breza tek shqiptarët, nëpërmjet dasmave , festave dhe gazemndeve të ndryshme që kemi ne shqiptarët e Amerikës.

 Pra, duke interpretuar muzikë me taban popullor, duke u ikur atyre dukurive dhe veseve të huaja që janë futur “kot më kot” në muzikën tonë të bukur popullore. Sepse, ajo nuk na nderon edhe si komb ne në diasporë, por përkundrazi ajo na “deformon” ne si komb !.

 Duke pasur parsysh se jemi në Amerikë, vendin kampion të demokracisë lirisë dhe të drejtave të njeriut, vendin e mundësive të mëdha, ne jemi të perveligjuar. Kur dihet se në vende të tjera, emigracioni është i “egër” si thatë ju për të asmiluar lehtë. Këtu, është shumë më leht të ruash dhe kultivosh kulturën tendë, nëse dëshiron askush nuk të pengon. Gjtihashtu, ne kemi televizione , radio dhe gazeta të komunitetit, që na mbajnë gjallë me frymën kombëtare shqiptare. Duke pasur si i thonë një “Shqipëri të vogël” këtu në Amerikë, ne shqiptarët kemi shumë mundësi të ruajm dhe kultivojmë muzikën, kulturën dhe traditën shqiptare kudo.

Kur jemi në përgjigjen tuaj rreth kësaj çfarë ju u përgjigjet. A mendoni se aktivitetet kulturore dhe artistike të shqiptarëve të Amerikës janë në përputhje me numërin kaq të madh të shqiptarëve që janë në SHBA?

 H. Maqellara :  Jo! nuk është aspak!, mbasi jemi aq shumë sa duhet të kemi edhe më shumë aktivite dhe veprimtari kulturore e artistike, shqiptare. Më shumë koncerte e festivale, takime me artistë e këngëtar, promovime librash e artsitësh të rinjë, e të reja këngëtarësh, shkrimtarë , artistë dhe libra, si dhe pjesë të tjera teatrale, filma e të tjera e të tejra, aktivitete e veprimtari kulturore e sportive në komunitin shqiptarë.

 Duke shkuar në të njëjtën linjë me kërkesat e disaporës shqiptare në Amerikë, që janë shumë të mëdha. E them këtë, sepse kemi rënë si “viktimë” e biznesve, ku çdo veprimtari dhe aktivitet apo edhe fest kombëtare, po shfrytëzohet vetëm për të bërë biznes, pa parë anën cilësore dhe profesionale , ruajtjen e kultivimin e kulturës dhe artit shqiptarë.

 Do të ishte mirë duke parë se kemi kaq shumë këngëtar dhe artistë në komunitet, mbrëmjet , dasmat, gazmendet, festivalet dhe festat kombëtare,  koncertet, t’ju lihen komuniteti të arstitëve shqiptarë, atyre që janë profesionist dhe dijnë të bëjnë art dhe jo një DJ-je që ia humb vlerat muzikës shqiptare.Çdo mbërmje mendoj duhet që t’i jepet një karakter tjetër , ai totalisht artistik dhe kombëtar dhe jo vetëm për të bërë biznes.

 Çfarë mendimi keni për brezin e ri të këngëtarëve të muzikës popullore në komunitet ?

 H. Maqellara :  Çdo komunitet jo vetëm ne shqiptarët, në diasporë bërthamën e tyre e kan tek të rinjët e të rejat, këngëtarët të cilit lindin nga komuniteti. Ata duhen të përkrahen dhe mbështeten vazhdimisht më të gjitha mënyrat edhe nga ne që jemi me eksperiencë dhe profesionist. Ti inukrajojmë dhe t’ju “hapim rrugë” atyre nëpër koncerte, dasma, gazmende dhe festivale të ndryshme.

 Gjithmon, unë personalisht kam qenë mbështetës i tyre dhe kam insistuar që në vazhdimësi të zhvillojnë aktivitetin e tyre. Sepse, vetëm në atë mënyrë mund të mbrrijnë dhe mund të trashëgojnë nga brezat e vjetër në komunitet, atë çka është me taban dhe e pastër shqiptare..

 Dhe jam i entusiasmuar që kemi plotë të rinjë e të reja këngëtare në komunitet – duke u uruar atyre suksese. Një ndër ta është edhe nipi im – djali i vëllait Agronit, Bledar Maqellara, një bariton i talentuar dhe me prespektivë të madhe, për në skenën e Operas së Nju Jorkut. Një solist i kompletur më të gjitha elementet që kërkohen, por që do më shumë përkrahje dhe mbështetjen tonë të gjithve për të arritur në majat e suksesit.

 A janë “pjekur” kushtet dhe ka ardhur koha të kemi një festival të muzikës popullore me këngëtar të komunitetit ?

H. Maqellara :  Mendojë se edhe më përpara kemi pasur kushte dhe kohë, por ka munguar “vullneti” i ynë i të gjithëve pa prejashtim, pra ana finaciare. Megjithëse, kemi  një festival të Kishës Katolike Shqiptare “Zoja e Shkodrës”, që duhet lavëdëruar për punë që bënë, por kurrësesi ai mund të mbush atë boshëllëkun qe kemi të bëjmë një festival të mirëfilltë të këngës e valles popullore.  Ai është një festival i këngës së kënduar dhe veprave të interpretuara, që ruan e kultivon me mënyrën e vet diçka shqiptare në diasporë. Ndërsa, çdo festival ka karakter tjetër, ka atë të pruarjes së këngës dhe valles së re popullore atë burimore folklorike shqiptare.

Në se do të kishit një mesazh për kolegët e tu, muzikanët dhe adhuruesit e tu – cili do të ishte ?

 

H. Maqellara :  Mesazhi im është për të gjithë kolegët e mi – muzikanët këngëtar e kompozitor, që të kultivojnë sa më shumë muzikën folklorike dhe popullore me taban shqiptar. Ndërsa fansave të mi u dëshirojë të dëgjojnë sa më shumë muzikë popullore dhe folklorike, vetëm të pastër shqiptare. Duke ruajtur dhe kultivuar atë ne do të jemi më krenar me qenë shqiptar. Se kështu mendojë se doti shpëtojmë edhe atij “asmilimit të egër të emigracionit” dhe do të njifemi më shumë si komb shqiptarë kudo që të jemi me vlera të mëdha që i kemi dhe nuk duhet t’i humbim.

Mirënjohjet më të fundit të Haxhi Maqellarës :

 

Në mbrëmjen Gala kur mora titullin e nderit të Tiranës, unë dua që ti faleminderoja shokët e miqt e mijë.  Në rradhë të parë zotin Lulëzim Masha President i Institutit arsimor Uillson në Tiranë, i cili ka sakrifikuar për dhjetë vitet e fundit, jashtëzakonisht shumë së bashku me familjen e tij dhe shokët e tij, për shoqatën dhe unë e falemnderojë jashtë mase, dhe urojë që perendia dhe Zoti i madh të lëshojë bekimin ndaj tij dhe familjes së tij.

Gjithshtu dua të falenderoj dy miqt e mi të shtrejtë poetin e madh Jorgo Papaingji edhe kompozitorin Edi Balili si dhe kompozitorin Saimir Çili sepse edhe puna e tyre, profesionale dhe e mirëfillt më çuan deri tek marrja e këtij titulli të lart.

Njëkohësisht, dua të faleminderojë edhe kryetarin e Shoqatës Tirana – zotin Arben Tafaj, i cili pati mirësinë të më ftoj në “Sofrën e Tiranës 2007″, ku më dhanë mirënjohjen e asaj shoqate. Dhe duke dhënë propozimin nga ana e shoqatës në Këshillin e Bashkisë së Tiranës, për marrjen e titullit :”Mirënjohje e Qytetit të Tiranës”, shfrytëzojë rastin t’ju shpreh edhe një herë atyre falemnderimet për këtë mirënjohje, që ish Kryetari e Këshillit të Bashkisë së Tiranës zotin Njazi Kosovrasti dhe të gjithë anëtarët që votuan unanimisht në marrjen e titullit.

Një falenderim të veçantë ruaj nëzemrën time dhe të familjes time për Shoqatën Atdhetare Dibra, për vlerësimin që më bënë në këtë 101 vjetor të pavarësisë së Shqipërisëme çertifikatën “MIRENJOHJE DIBRANE”.

Por, një falmendierim të posaçëm me këtë rast rezervoi edhe për kryetari i Bashkisë së Dibrës së Madhe, magjistër Ruzhdi Lata, ka qenë ai që më ka përkrahur dhe mbështetur gjithmonë, por jo vetëm mua por edhe të gjithë artsitët dibranë. Këtu në Amerikë falemnderimet e para i takojnë familjes sime të ngushtë bashkëshortes sime Fatbardhës, dhe fëmijëve , nuses dhe nipit tim Eduartid të cilët më kan përkrahur vazhdimisht.

Dëshirojë të faleminderojë gjithashtu edhe një nga bashkëpuntorët e mi të ngushtë këtu në Amerikë, artistin e madh Edi Xhani, me të cilin kam bashkëpunuar një kohë shumë të gjatë dhe instrumentistët e Grupit Fisnikët. Si dhe  Shoatën Atdhetare “Dibra” e cila më ka sjellur një kënaqësi të veçantë

Motivacionet :

Në nëntor 2007 Shoqata Votra Dibrane në Dibër të Madhe i ka dhënë mirënjohjen këngëtarit Haxhi Maqellara si solist dhe kompozitor i këngës popullore me motivicionin: “Për kontributin e dhënë dhe që vazhdon të japë në intepretimin, kultivimin dhe afrimin e këngës popullore shqiptare – veçanërisht asaj Dibrane”.

Në tetor 2008 Njësia e vetadministrimit lokal Komuna Dibër e Madhe – Kryetari i saj Agëtim Fida, nderoi zotin Haxhi Maqellara këngëtar dhe kompozitor me rastin e 35 vjetorit të aktivitetit të tij artistik dhe për merita të veçanta në promovimin e vlerave të muzikës popullore nga të gjitha trevat shqiptare, posaçërisht asaj Dibrane.

Këshilli i Bashkisë së qytetit të Peshkopisë me vendim të posaçëm mbështetur në Ligjin për organizmin dhe funksionimin e Qeverisjes Vendore me nismën e Komisionit të Historianëve të rrethit Dibër dhe propozimin e Zyrës A.K.R.S. pranë Bashkisë së Peshkopisë – Këshilli i Bashkisë vendosi dhënien e titullit ” Nderi i Kulturës” –  për këngëtarin Haxhi Maqellara me motivacionin:”Për kontributin të shquar në krijimin e interpretimin dhe ruajtjen e vlerave të këngës Dibrane, veçanërisht në Amerikë”.

Shoqata Tirana këshilli drejtues i shoqatës Tirana, nderon me çmimin “Mirënjohje Tiranase” zotin Haxhi Maqellara me këtë motivacion:” Për pasqyrim nëpërmjet këngës të lidhjes historike të Dibranëve me Tiranën”

Në emër të qytetarëve të Tiranës – Kryetari i Bashkisë së Tiranës  zoti Lulëzim Basha dhe kryetari i Këshillit të Bashkisë së Tiranës zoti Njazi Kosovrasti, nderuan me këtë çmim me motivacionin : ” Me titullin “Mirënjohje e lartë Tiranëse” artistin e mirënjohur të folklorit shqiptar, në ruajtjen e vlerave kombëtare, integrimin kulturor të folklorit shqiptar në botë, si dhe për kultivimin e artit dhe muzikës tradicionale të qytetit të Tiranës” . Kam përvilegjin që në ëmër të qytetarëve të Tiranës t’ju ofrojë këtë titull dhe t’ju ofrojë të gjitha të drejta e patjetërsueshme që burojnë prej këtij titulli.

Me rastin e 101 Vjetorit të Pavarësisë Së Shqipërisë, Shoqata Atdhetare Dibra në Nju Jork, bashkëqytetarët e tij në Amerikë, në shenjë respekti dhe nderi i dhanë më 28 Nëntor 2013 – Çmimin “MIRENJOHJE DIBRANE”, këngëtarit dibran Haxhi Maqellara me motivacionin : “Këngëtar me vlera të mëdha kombëtare, dhe artistike, i shquar edhe si veprimtarë i dalluar i çështjes kombëtare, njëri prej themeluesve të Shoqatës Atdhetare Dibra në SHBA.”Bilibili i këngës Dibrane”, këngëtari i njohur në Shqipëri, Kosovë e mbarë trojet shqiptare, këngëtari që ngriti peshë Kosovën dhe tokat shqiptare, më këngët e tij patriotike !”