Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Arben Imami: Gjithë akuzat janë politike

by

Ministria e Mbrojtjes mbetet një nga institucionet më të mira të vendit. Jam i bindur se nuk janë bërë shkelje dhe abuzime, thotë për DW, ish ministri i Mbrojtjes, Arben Imami/

Deutsche Welle: Zoti Imami, e quajtët hakmarrje politike gjithë padinë që paraqiti publikisht ministrja e Mbrojtjes, Mimi Kodheli? Jeni i sigurtë se nuk ka pasur shkelje gjatë kohës që ju drejtuat këtë dikaster? Kodheli e arsyetoi padinë me fakte të mirëargumentuara, ju vetë keni fakte të tjera?

Arben Imami: Prej dy vjetësh ndaj ministrit dhe Minisrisë së Mbrojtjes ka pasur një sulm të vazhdueshëm nga partia socialiste lidhur me menaxhimin e kësaj ministrie. Në vijëmësi kam sqaruar opinionin publik dhe kam hedhur poshtë çdo akuzë, me shifra dhe me fakte, pra me gjithçka që është me vlerë për opinionin publik. Natyrisht që këta akuzatorë të djeshëm dhe të sotëm do të duhej që të vërtetonin ato teza themelore lidhur me trafiqe armësh, lidhur me keqpërdorimin e pronave, lidhur me shkarkimet e paligjshme të gjeneralëve deri edhe në përdorimin e karburanteve për fushatën e partisë demokratike, të cilat u provuan që janë krejtësisht, krejtësisht akuza fallse. Atëherë u ndërtua një akuzë për një prokurim lidhur me ministrinë e mbrojtjes. Nga pikpamja procedurale nuk pati gjë. Por kjo vijëmësi sulmesh, e cila u mbyll me një dështim, më çon tek mendimi që është një hakmarrje politike e lidhur me pozicionet politike të 2011 dhe me sa duket partia socialiste dhe zoti Rama nuk ka pasur rrugë tjetër, por të hartojë qoftë edhe do si do një akuzë ordinere.

Pra ju mendoni se të gjitha akuzat janë shpifje, ndërkohë që ministrja Kodheli për DW deklaroi se janë fakte të pamohueshme të gjitha paditë duke besuar grupin me ekspertë që kanë punuar për të zbardhur me detaje të gjitha shkeljet apo abuzimet.

Edhe unë si Arben Imami po flas me ju vetë, pra vetë me Deutsche Wellen. Edhe ne vetë me ekspertë kemi punuar, nuk kemi punuar me njerëz nga rruga. Kjo është një çështje që të gjitha faktet konkrete do të shqyrtohen dhe sigurisht që kjo do të bëhet nga organet kopetente. Por ajo që tërheq vemendjen unë është fakti që kjo çështje nuk ka lidhje me menaxhimin e ushtrisë dhe me sulmet e vijueshme për dy vjet rrjesht.

Zoti Imami, thuhet se ushtria në kohën tuaj është kthyer në bazë logjistike të partisë demokratike?

Kjo është krejtësisht e pavërtetë, kjo akuzë sigurisht që do të bie ashtu sikurse kanë rënë edhe të tjerat. Kjo është e tëra politikë. Absolutisht të gjitha akuzat janë sulm politik, ka edhe një element personal, por është i parëndësishëm. Unë e kam deklaruar edhe këtë. Pra është një sulm për të denigruar personalitetin e një drejtuesi të partisë demokratike.

Zoti Imami, dikasteri juaj sikurse e përmendët vetë ka qenë në fokus të akuzave edhe më herët nga partia socialiste. Pyetja është se ju a e keni pasur nën kontroll këtë dikaster dhe a jeni në dijeni për shkeljet apo abuzimet që janë bërë në këtë dikaster kur iu ishit në krye të ministrisë?

Ato akuza për të cilat janë bërë kanë qenë akuza të mëdha dhe të rëndësishme dhe që lidhen me thelbin e ministrisë së mbrojtjes. Të gjitha ato akuza kanë rënë, një. Së dyti, Ministria e Mbrojtjes ka qenë dhe besoj do të mbetet një nga institucionet më të mira të këtij vendi dhe unë jam i bindur që nuk ka shkelje dhe nuk ka abuzime.

Nuk ka shkelje edhe me shpenzimet e bëra në favor të PD, duke shpërdoruar fondet publike për fushatë, zoti Imami?

Shpenzimet për reklamat nuk janë bërë gjatë kohës së fushatës. Shpenzime janë bërë vetëm për një ushtri të NATO-s, për mobilizimin, për ndihmën që ka dhënë ushtria në emergjenca. Kjo e tëra është e parashikuar në buxhetin e shtetit me ligj dhe sigurisht që është shpërdoruar mbi bazën e e ligjit.

Tashmë pas padisë, çfarë rruge do të ndiqni zoti Imami?

Rruga ime, sepse unë vetëm një rrugë kam, është rruga që kam pasur gjithë jetën time, rruga ime nuk ndryshon. Sigurisht që respekti për ligjin është mbi gjithçka.

Intervistoi: Mimoza Cika-Kelmendi

Mimi Kodheli: Korrupsioni në Ministrinë e Mbrojtjes – shqetësim i madh për Shqipërinë

by

Padia ndaj Arben Imamit, vendimi ndaj armëve kimike, bashkëpunimi rajonal dhe ai gjerman në fushën e mbrojtjes, janë temat që trajton Mimi Kodheli në bisedë me Deutsche Welle-n/

DW: Zonja Kodheli, bisedën e nisim me ngjarjen më të fundit në Tiranë, me padinë ndaj ish ministrit të mbrojtjes. Sipas deklaratës suaj, akuzat mbështeten në fakte të pamohueshme dhe të mirëargumentuara. A do të thotë kjo që keni në dorë vërtet fakte konkrete që flasin bindshëm për abuzime të detyrës së ish ministrit Imami?

Mimi Kodheli: Së pari më lejoni të them që unë në pozicionin tim si minister e mbrojtjes dhe pjesë e qeverisë Rama kam ardhur në pushtet me votat e 1 milion shqiptarëve për ta drejtuar këtë vend dhe jo për tu marrë me gjueti shtrigash. Por pa dyshim që një nga plagët më të mëdha të shoqërisë shqiptare është dhe do të mbetet korrupsioni, i evidentuar ky fenomen, jo vetëm ne çdo qelizë, por i ngritur madje në çdo institucion brenda shoqërisë shqiptare dhe po ashtu i evidentuar kjo nga të gjitha dokumentat që të gjithë vëzhguesit e BE kanë konstatuar apo edhe të institucioneve të tjera ndërkombëtare që kanë verifikuar për gjatë tetë viteve të fundit të qeverisjes Berisha. Me ardhjen time në Ministrinë e Mbrojtjes, një nga detyrimet e mija ligjore përtej drejtimit, menaxhimit të ministrisë dhe çuarjes përpara të gjithë punëve të kësaj ministrie dhe qeverisë, ka qenë edhe evidentimi i rasteve të abuzimit me pushtetin dhe të abuzimit me paratë e taksapaguesve shqipëtarë siç duhet të jetë në nderin dhe detyrimin e çdo qeverie,e çdo pushtetari madje dhe e çdo qytetari të thjeshtë. Mendoj se pas këtij togfjalëshi (mirëargumentuar) ka një punë të madhe të administratës së Ministrisë së Mbrojtjes, të inspektorëve dhe të audituesve të brëndshëm për të evidentuar këto raste abuzimi, të cilat ju siguroj që në dijeninë time janë të shumta. Kanë qenë në dijeninë time të shumta rastet edhe kur unë kam qenë në opozitë dhe ju siguroj që sot që jam duke drejtuar këtë institucion mund të them se opozita e mëparshme nuk ka gabuar në pretendimet që ka ngritur ndaj kësaj ministrie.

Janë të mirëargumentuara, sepse flasim për njerëz profesionistë, flasim për njerëz seriozë, pjesë të stafit të ministrisë, të cilët kanë bërë thjesht dhe vetëm detyrën për të investiguar mbi ato fakte ose mbi ato të dhëna që kanë rezultuar abuzive. Nuk ka pasur asnjë tendencë për të kapur atë që nuk ekzistonte apo për të krijuar një tymnajë në një kohë që auditimi dhe inspektimi kanë bërë vetëm detyrën e tyre. Ju siguroj që ka disa institucione apo agjensi apo ndërmarrje brënda dhe në varësi të Ministrisë së Mbrojtjes, të cilat nuk janë audituar prej vitesh, agjensi që nuk janë audituar prej 5 vitesh, kur bazuar në ligjet e shtetit shqiptar, duhet të auditohen çdo vit. Kjo ka shtuar zullumin e keqmenaxhimit të këtyre institucioneve brenda Ministrisë së Mbrojtjes dhe padyshim me abuzimin me parat e taksapaguesve.

Zonja Kodheli, deri në ç’masë janë bërë keqpërdorime në këtë dikaster? Duke pasur parasysh se ka edhe persona të tjerë të paditur, sa ka qenë në dijeni personalisht zoti Imami? Po në dikastere të tjera mund të ketë të tilla abuzime, të cilat mund ti keni konstatuar edhe më parë kur ishit në opozitë?

Unë nuk flas për dikasteret e tjera, sepse në këtë moment nuk mund të flas apriori. Sigurisht gjatë periudhës që unë kam qenë në opozitë dhe kam qenë nënkryetare e komisionit të ekonomisë dhe financës në Parlamentin shqiptar kam pasur disa mundësi për të hulmtuar mbi abuzimet që janë bërë me pushtetin gjatë kohës së qeverisjes Berisha, por nuk është në detyrimin tim ligjor për të bërë krahasime dhe vlersime të tilla, nëse ky institucion është më i korruptuar se sa një tjetër. Padyshim që unë kam të gjitha mjetet që më jep ligji për të hulumtuar mbi keqpërdorimin që është bërë në këtë dikaster, por nuk di tju them nëse zoti Imami ka qenë në dijeni të të gjitha keqpërdorimeve dhe abuzimeve që janë bërë këtu, sepse unë bëj ministren e Mbrojtjes, nuk bëj as prokurorin as gjykatësin. Gjëja që unë mund të ndaj me ju është që kjo ministri është përgjegjëse përpara ligjit dhe padyshim që përgjegjës moral për çdo gjë që ndodh në dikaster është ai që e drejton, kështu që ministrin kjo e involvon, në mos në mënyrë të drejtpërdrejtë, në mënyrë të tërthortë në çdo kohë.

 

Vetë Imami e quajti hakmarrje politike padinë e ngritur nga ju?

 

Ajo që unë kam thënë dje kam parë që është komentuar në rrjetet publike si një gjest dobësie. Unë e thashë që nuk jam aspak në një pozicion komod që unë të dorëzojë një akuzë, një kallzim penal për ish ministrin Imami. Unë ju siguroj që votat e qytetarëve shqiptarë, unë dhe kolegët e mi dhe padyshim kryeministri Rama dhe forca politike që unë përfaqësoj i kemi marrë për ta qeverisur dhe për ta çuar përpara këtë vend, por korrupsioni është një gangrenë dhe një sëmundje që ka shtrirë tentakulat, kthetrat në çdo qelizë të shoqërisë shqiptare dhe duhet të vinte një ditë që këtij korrupsioni ti thuhej stop. Unë ju siguroj që korrupsioni në Ministrinë e Mbrojtjes dhe në Forcat e Armatosura kishte mbërritur në nivele kaq shqetësuese sa kjo ishte bër një shqetësim i madh edhe për Shqipërinë si vend i Nato-s,pra ne disa qarqe ishte diskutuar që qoftë Shqipëria anëtare e Nato-s ka filluar të ketë shumë probleme me këtë institucion dhe kjo është një gjë që duhet parë. Madje mund tju siguroj për dicka, lufta kundër korrupsionit nuk filloi me kallzimin penal që unë kam bërë dje, por ka filluar që me ndryshimin e kreut të forcave të armatosura të Repubikës së Shqipërisë, i cili është zëvëndësuar një muaj më parë: Gjeneneral Bazon, Shefi i ri i Shtabit të Forcave të Armatosura është padyshim një nga njerëzit dhe ushtarakët më me integritet në Republikën e Shqipërisë dhe ishte shenja e parë e lëvizjeve drejt një lufte frontale ndaj kësaj klime dhe këtij realiteti që për fat të keq perceptojnë jo vetëm qytetarët shqiptarë me të drejtë për politikëN dhe mua padyshim që sot jam duke drejtuar ministrinë.

Nisur nga deklarata e fundit e kryeministrit Rama, i cili e ka cilësuar vendimin për ti thënë “Jo” armëve kimike një vendim të vështirë, a ka qenë edhe për ju si ministre e Mbrojtjes, vërtet një vendim i vështirë? A kishim të bënim në këtë rast vërtet me një detyrim si vend anëtar i NATO-s apo thjesht një kërkesë nga ana e SHBA-së? Ndërkohë ka pasur vlerësime të ndryshme, por nëse flasim sot, ju çfarë do të bënit ndryshe nga ajo që ndodhi?

Më lejoni t’ju them se Shtetet e Bashkuara të Amerikës janë partneri më i madh dhe strategjik i Shqipërisë si vend anëtarë i NATO-s dhe jo vetëm kaq. Detyrimi ka qenë në detyrimin, mendoj unë të çdo vendi anëtar të NATO-s, të çdo vendi në të cilin lulëzon demokracia, pra besoj të paktën që çdo vend Europian të merrej dhe përballej me këtë proces siç ishte procesi i largimit të elementëve kimik dhe armëve kimike nga një vend me një rrisk të lartë dhe një kaos total siç është Siria. Mendoj që si Shqipëria dhe çdo vend tjetër anëtar ose jo i NATO-s duhej ti përgjigjej pozitivisht këtij procesi për aq kohë sa ky proces nesër, të qënit E armëve kimike në duar qoftë të regjimit apo qoftë të rebelëve mund të sillte pasoja akoma më katastrofike sesa ato të cilat ne kemi parë. Kështu që ka qenë në nderin tonë të kërkoheshim nga partnerët tanë strategjik, përfaqësuesit më të lartë të SHBA-së, për të qenë pjesë e këtij procesi. Shqipëria nuk ishte i vetmi vend, por sigurisht që Shqipërisë ju kërkua një gjë e veçantë partikolare. Ne mendojmë që u pronocuam duke qenë të vetëdijshëm që përgjegjësia e një vendi të vogël si Shqipëria, është aq sa Shqipërisë mund t’i mbajnë këllqet, mund t’i mbajë kurrizi, por ndërkohë nuk harrojmë asnjëherë që Shqipëria është një vend anëtarë i NATO-s, që Shqipëria ka një pozicion të caktuar gjeografik që mund të ndihmonte, mund të fasilitonte procesin e largimit të armëve kimike nga Siria.

A bëmë ne gjithçka, apo ne duhet realisht të kishim bërë diçka ndryshe. Unë besoj që ne duhet të kishim bërë diçka ndryshe. Duhet të kishim sqaruar opinionin publik për riskun, apo lidhur me mundësitë që Shqipëria kishte për të qenë pjesë e këtij procesi. Shqipëria nuk i ka kapacitetet për ta bërë këtë gjë, por në fakt nuk diskutohet kapaciteti i Shqipërisë, sepse të gjithë procesin, tjetërsimin e lëndëve kimike do ta bënin ekspertë që vinin nga vende të tjera shumë të zhvilluara. Shqipëria do të ofronte vetëm vendin ku ky proces do të bëhej. Mendoj se njerëzit duhej patjetër të ishin sqaruar kohë më parë dhe më shumë. Por, ne morëm një mësim të madh. Kuptuam se sa e emancipuar është shoqëria shqiptare dhe padyshim, le të themi një epokë e re, një erë e re fryu mes qeverisë së re dhe opinionit të shoqërisë shqiptare dhe të shoqërisë civile, që është era e besimit reciprok dhe e respektimit të opinionit publik, të cilin ne nuk e kemi parë në qeveritë e mëparshme. Kështu që e gjitha kjo ishte një vendim i vështirë për qeverinë shqiptare, padyshim ishte dhe një aksion i mirë që ne mësuam, që ne dhamë tek shoqëria shqiptare, që ne jemi atje, të hapur për t’iu përgjigjur kërkesave të shoqërisë shqiptare në maksimumin e disponilitetit tonë si qeveri.

Zonja Kodheli, edhe shoqëria është vetëdijësuar për ambientin që e rrethon, për faktin që ende ka armë kimike në Shqipëri dhe rrezikohet mjedisi, apo trauma e Gërdecit që është ende e pashëruar në memorien e shqiptarëve. Tashmë ju me dikasterin që drejtoni, mendoni se ka ardhur koha që ky mjedis të pastrohet një herë e mirë?

Më lejoni t’ju korrigjoj. Në Shqipëri nuk ka më armë kimike. Në Shqipëri ka mbetje të lëndëve të rrezikshme kimike, të cilat janë rreth 13 hotspote, tashmë të lokalizuara. Më duhet t’ju them që unë tashme kam finalizuar një proces të nisur nga paraardhësi im, lidhur me një ripaketim të një pjese të këtyre mbetjeve kimike, një projekt i mbështetur nga OSBE-ja dhe disa donatorë të tjerë, të shumë vendeve aleate, të cilët kanë mundësuar ripaketimin e disa lëndëve të rrezikshme. Shumë shpejt do të organizojmë një tryezë për një find raising, lidhur me gjetjen e një fondi që do të mundësonte largimin e këtyre mbetjeve tashmë të ripaketuara dhe jashtë rrezikut dhe absolutisht të sigurta, jo në rrezik për jetën e njerëzve për t’i nxjerrë këto kontenierë jashtë vendit. Ndërkohë kemi përfituar nga SHBA një fond prej 1.4 mln USD, i cili do të mundësojë pastrimin e disa prej hotspoteve. Në total, në vlerësimin tonë, kemi nevojë për rreth 3 mln USD për të pastruar të gjitha hotspotet me mbeturina të rrezikshme që janë përdorur për armë, por jo vetëm këto, por edhe të një natyre tjetër, gjithsesi të rrezikshme për jetën e njerëzve. Besoj se me donacione apo duke financuar edhe vetë Ministria e Mbrojtjes me fondet e saj dhe me ekspertët e saj, do të mundësojmë një pastrim të territorit tonë, të paktën nga këto lëndë të rrezikshme. Besoj dhe shpresoj shumë se deri në fund të vitit që vjen ne ta quajmë Shqipërinë një vend free.

Zonja Kodheli keni projekte konkrete me vendet fqinjë për një bashkëpunim më të mirë rajonal, për të pasur vërtet një rajon të sigurtë me vendet që aspirojnë drejt BE-së, kjo në kuadër edhe të kritereve të BE-së, ku Shqipëria pritet të bëhet vend kandidat?

Në fakt besoj që të gjithë ne vendet anëtare të NATO-s, pjesë e këtij rajoni, pjesë e Ballkanit, duhet të kuptojmë që rruga jonë është një dhe e vetme, është rruga e përbashkët drejt BE-së edhe NATO-s, sepse mendoj që nën këtë ombrellë dhe duke ecur në këtë rrugë vendet tona do të prosperojnë më shumë, do të jenë më të sigurta dhe ne do të mundësojmë një tjetër demokraci brenda shoqërive tona. Ballkani, siç të gjithë e dimë vjen mbas një historie dramatike të dy dekadave të fundit dhe askush nuk e ka menduar se në vitet ’90 do të vinte shumë shpejt koha që ne do të flisnim për bashkëpunim të ngushtë, për fqinjësi të mirë, madje dhe për të njënjtën rrugë, që realisht ne jemi duke punuar për të shkuar në BE dhe NATO, për të gjithë ata që nuk janë anëtarë të saj. Shqipëria dhe shqiptarët kanë një rol të veçantë në këtë rajon, janë një faktor absolutisht stabilizues dhe një faktor i rëndësishëm. Unë mendoj që qeveria shqiptare është këtu për t’i mbështetur vendet e rajonit në rrugën e tyre drejt NATO-së dhe kërkon patjetër mbështetjen e vendeve të rajonit për të gjitha ato vende që janë përpara, në fazat e integrimit në BE, që ato vende të na mbështesin dukë na treguar neve të njëjtat hapa që ata kanë ndjekur për t’u integruar në rrugën drejt BE-së. Ky bashkëpunim i ndërsjelltë dhe i ngushtë besoj se do të çojë, ndofta në periudhën më të mirë të bashkëpunimit të vendeve të Ballkanit. Unë kam fatin dhe qeveria ime ka fatin që të drejtojmë Shqipërinë në një moment sa kritik aq dhe fatlum, sepse ne jemi vend anëtarë i NATO-s, por ndërkohë presim me padurim, jo vetëm që të bëjmë detyrat që BE ka përcaktuar për ne, por edhe mundësinë dhe shansin e madh për të marrë statusin e vendit kandidat

Sa afër është Gjermania në bashkëpunimin bilateral në fushën e mbrojtjes, zonja Kodheli? Ministria e Mbrojtjes ka një traditë bashkëpunimi prej kohësh. Ju si e vlerësoni rolin e Gjermanisë në këtë drejtim?

‘Bashkëpunimi midis Gjermanisë dhe Shqipërisë në lëmin ushtarak të mbrojtjes apo të sigurisë është një bashkëpunim që daton herët, shumë më herët që Shqipëria të bëhej një vend anëtar i NATO-s dhe është në nivelet e saj më të mira, madje të shkëlqyera. Gjermania është një nga donatorët më të mëdhenj dhe më bujarë jo vetëm për realizimin e reformave në ushtri, por dhe për të gjithë asistencën e nevojshme për të cilën FA kanë pasur nevojë në fushën e mbrojtjes në gjithë këto vite. Ajo që më ngazëllen më shumë është fakti që në Gjermani studiojnë një grup studentesh shqiptarë, flasim gjithmonë në fushën e mbrojtjes dhe kjo padyshim e rrit cilësisht nivelin e bashkëpunimit duke bërë të mundur, le të themi që fryma e menaxhimit të reformave, pse jo dhe të mënyrës së organizimit që vjen nga niveli i lartë i ushtrisë gjermane, të mund të përçohet në reformat apo strategjitë e përbashkëta që Shqipëria ndjek. Padyshim që Shqipëria është vend anëtar i NATO-s, ashtu siç është dhe Gjermania, këtu niveli i bashkëpunimit ngrihet në një nivel akoma dhe më të lartë. Më duhet të falënderoj në mënyrë të veçantë dhe jo pse jemi duke folur për Dojçe Velen, por sepse e ndiej që kështu është, qeverinë gjermane, ministrin e Mbrojtjes për të gjithë asistencën e dhënë gjatë këtyre viteve, bujarinë që kanë treguar edhe pozitivitetin që vazhdojnë të tregojnë në marrëdhëniet tona dypalëshe

Mbrojtja si sektor është një sektor delikat i shtetit dhe posti i ministrit është një post që përgjithësisht i është besuar burrave. Ju jeni gruaja e parë në krye të kësaj ministrie. Ju duket e vështirë ose të paktën më e vështirë se sa e kishit menduar në fillim?

Unë besoj që nuk ka asgjë të pamundur. Shekspiri thoshte: “Nuk ka gjëra të pamundura, por ka vetëm njerëz të pazotë”, qo do të thotë që edhe kur gjërat janë të vështira, ndofta mua më tërheqin më shumë sesa kur gjërat janë të lehta dhe kjo nuk e besoj se është e vlefshme vetëm për mua, por për këdo. Të bërit politikë është një profesion i vështirë sidomos për një grua, kjo jo vetëm në Shqipëri; por kudo. Tashmë u bë më shumë se një dekadë që unë merrem me politikë dhe më vjen llogjikshëm të merrem me politikë dhe në nivele të larta, siç mund të jetë ajo e drejtimit të një ministrie. Të them të drejtën, kur më është propozuar nga kryeministri Rama, padyshim që kam qenë e suprizuar. Unë jam financiere në profesion dhe kam menduar gjithmonë që fokusi im duhet të ishin ministritë të cilat merren më së shumti me këtë gjë, por një politikan është një politikan, drejton politikisht një institucion. Mendoj se këtë pozicion dhe këtë propozim e kam konsideruar së pari respekt për personin tim dhe një vlerësim shumë të lartë t’ju them të drejtën, sepse është një ndër pozicionet më të rëndësishme në qeveri, por dhe një përgjegjësi e madhe. Nuk e shikoj të vështirë dhe ajo çka më kënaq më shumë është ajo që as të tjerët nuk kanë vështirësi të komunikojnë me mua, për shkak të faktit që unë jam një grua. Besoj që jam këtu dhe do të jem për të bërë më të mirën dhe dua që t’ju siguroj përmes kësaj bisede me DW që Shqipëria duhet t’i përkasë një gjenerate tjetër dhe që t’i përkasë një gjenerate tjetër, duhet që ne të punojmë fort. Ja kemi borxh këtë fëmijëve tanë, unë ja kam borxh djalit tim dhe shpresoj shumë të bëj më të mirën. Zoti më ndihmoftë në detyrën time, jo fort të thjeshtë.

Intervistoi: Mimoza Cika-Kelmendi

 

Rrëfehet Spanja PIPA me serenatën ndër buzë….

by

Intervistë ekskluzive për Gazetën DIELLI,  me Serenatisten e parë korcare, Spanja PIPA/

Bisedoi: Raimonda MOISIU/

Serenata – kjo “pupë korcare e bukur”, që të josh të prekësh, të ëmbëlson e të ndjesh deri në shpirt ngrohtësinë e ledhatimeve të  saj. Serenata është sekreti i shpirtit dhe sinqeriteti i ndjenjës e zemrës, -pra,  këndon shpirti. Serenata – kjo lidhje  shpirtërore e fenomenit me esencën e ndjenjave dhe lindur nga perëndesha e tyre:Dashuria! Serenatat janë hymni i veneracionit të dashurisë eternale. Sa herë i kthehem vëndlindjes, aq më shumë më shtohet malli për to, që gjithmonë më shtyjnë në ngasje   për t’iu bashkuar nostalgjikëve të pandreqëshëm –serenatistëve të Korcës tonë, e cila prodhon çdo cast; Art dhe Artistë, që mbi të gjitha pëlqejnë Olimpin e heshtjes së lavdisë së tyre. Në magjinë e Olimpit të serenatave kanë vegjetuar e vegjetojnë breza të tërë serenatistësh. Në brezat e artë të serenatës, -Himnit të dashurisë korcare –sikundër shprehet Prof. Vangjush Ziko-në librin e tij,  ndër to është edhe serenatistja e parë korcare -Spanja PIPA-që duket sikur del nga Muzeu një shekullor e gjysëm i magjisë së këngës korcare, sikur del nga Epokat e Trashëgimisë të Artit e Kulturës qytetare korcare. Në këtë rrëfim emocionues e mbresëlënës, Artistja korcare rrëfen si kurrë ndonjëherë dashuritë e jetës së saj-Dashuria për Serenatën, Korcën dhe familjen. Dhe jo vetëm kaq! Me guxim intelektual e qytetar, me pjekurinë e saj artistike, me dlirësinë dhe brishtësinë e saj femërore, Spanja nuk ngurron e na tregon edhe për dashurinë e saj të parë që kalon përtej eternitetit. Me mirënjohje dashuri e respekt ajo përmend breza të tërë serenatistësh që nuk jetojnë më dhe   ata që sot vazhdojnë të mbajnë frymën e origjinalitetit të serenatës korcare. Por Spanja nuk është vetëm serenatistja e parë korcare, ajo është parodiste dhe aktore që ka luajtur krahas aktorit të shquar korcar të skenës, humorit e artit skenik, Aleko Prodani dhe aktores parodiste Lefkothe Kane,  Pandi Rraidhit, Sotiraq Bratkos etj.etj. Ajo c’ka e bën këtë intervistë shumë interesante të bukur e emocionale, është se Spanja cdo pyetje i përgjigjet me serenatën ndër buzë….

 

Përshendetje znj.Spanja, jeni me një karrierë të gjatë e të admirueshme  në artin e muzikës, e njohur si këngëtare e serenatave. A mund të na përshkruani  momente  nga eksperienca tuaj? Si jeni ndjerë kur keni kënduar për herë të parë dhe cila është kënga e parë? Cfarë viti?

 

Kam filluar të këndoj që në moshë të vogël, nuk e mbaj mend mirë sa vjece isha. Në shtëpinë time këndonin  që nga babai, motrat dhe vëllezërit e mij. Unë ulesha pranë tyre dhe mundohesha të kapja e bëlbëzoja fjalët e tingujt e këngëve që këndonin ata. Dëgjoja cdo ditë në radio Anita Take dhe Pavlina Nika, këngëtare që rrallë i vijnë një kombi. Gjithashtu miqësia e familjes sime me kompozitorin e shquar korcar Pavllo Sholla, i cili më dëgjoi mua dhe motrën time duke kënduar një duet, do të ishte fillesa e karrierës sime  në rrugën e bukur të muzikës. Dhe ishte pikërisht Pavllo Sholla që  bëri zgjedhjen time dhe më mbështeti. Kënga e parë që  kam kënduar ishte një  këngë kineze, e cila  doli me sukses për atë kohë. Që prej atij casti jam ndjerë se dicka mund të jepja në artin e muzikës,  megjithëse ishte shumë e vështire të këndoje atëhere për mentalitetin e kohës. Por origjina ime nga një  familja autoktone, intelektuale e qytetarise korcare, artdashës të kulturës e muzikës korcare,  më mbështetën mua në udhën e mrekullueshme e të bukur,  të artë të këngës,  vecmas asaj të traditës së qytetit tonë, serenatës, të cilën e vazhdova derisa dola në pension. Më pas u aktivizova dhe kam kënduar në estradën e ushtarit një këngë lirike dashurie  e cila ka lënë mbresa të jashtëzakonshme në kujtesën time:

“Kur u nis ushtar me tha nja dy fjale”. I këndoja dashurisë së një djaloshi që po largohej nga e dashura e tij, të kryente shërbimin e detyruar ushtarak të asaj kohe.

 

–Fillimet e karrierës tuaj  a konsideroheshin  thyerje e tabuve, për mentalitetin e kohës?

 

Në vitin 1960-ë fillova punë si këngëtare-soliste –në Estradën e Qytetit  të Korcës –me regjizor artistin,  Aleko Skalin dirigjent muzike dhe  me Abas Ajron, një  ndër kompozitorët më të mirë e të shquar të kulturës e muzikës korcare.  Ju më pyesni a ishte tabu kjo? Sigurisht që ishte! Me sakrifica,  guxim,  kurajo, talent dhe mbështetjen e artistëve e shoqërisë korcare, të prindërve të mij,  unë sfidova dhe vazhdoja të jepja sa kisha mundësi nga potenciali im artistik.

 

-Deri më parë, ato vajzat korcare  thjesht i kishin dëgjuar serenatat nga pas perdes, deri në momentin kur vetë edhe ju si Spanja do të bënit  dicka të tillë…Si e ke përjetuar këtë nismë artistike?

 

Shumë vetë më identifikojnë; “Spanja e Serenatave”-por unë nuk dilja të bëja serenatë, – unë i këndoja serenatat  mbas dritares duke mënjanuar perden,  teksa dëgjoja e shikoja  djelmurinë korcare të këndonin në rrugicat e Korcës-serenatat. Dhe kjo tashmë dihet se vajzave korcare, djelmuria u ka thurrur e kënduar  serenata, dhe ato si hyjnesha i dëgjonin mbas perdeve.  Serenata është dicka e fshehtë ashtu si vetë shpirti që është i fshehtë. Serenata është sekreti i shpirtit dhe sinqeriteti i ndjenjës e zemrës, -pra,  këndon shpirti. Këngët e serenatës lindnin spontanisht.  Sigurisht kishte edhe nga ata që nuk ishin kompozitorë apo kantautorë të serenatave,  por kompozonin e krijonin serenata kaq të bukura. Dhe ne vajzat  i dëgjonim me kënaqësi, sepse ata  nuk shkonin vetëm te vajza që ata dashuronin, por shkonin e i këndonin me kitarë e mandolinë në dorë në të gjithë sokakët me gurë e të pastër të qytetit të dashur, Korcës sonë, si vetë dashuria e pastër dhe e sinqertë e të rinjve. Ne i dëgjonin këngët dhe e ndjenim veten se ishim brenda serenatës. Ato fjalë e tinguj na dukej sikur i përkisnin jetës sonë: Shpesh pyesja veten: Mos vallë po e këndojnë për mua këtë serenatë? Serenatat nuk janë kënduar në skenë në atë kohë, më duhet të theksoj se  kompozitori dhe fizarmonicisti  i shquar korcar Abaz Ajro ja u gjente “telat serenatave”. Këto ishin tamam serenatat,  si p.sh ka bërë serenatën “Sofati”.Kjo serenatë lindi për  dy të dashuruar që “takoheshin” vetëm me sy, se vajza rrinte te sofati  duke qëndisur apo bënte centro me grep, pra pajën e saj:

“Shkoj përditë rrugës sate si më parë/por më parë të kisha ty/dhe sot kam mallë/”

Kjo serenatë më dukej sikur më këndohej mua, më ngjiti mua!(Qesh). Serenata tjetër e Abaz Ajros: “Ti më erdhe në netët e qeta”

Po iu them lidhjen time, sekretin e shpirtit dhe sinqeritetin e zemrës që mbartëte kjo  serenatë. Jeta ka caste të bukura  caste mërzitje e gëzimi, vecmas kur je e dashuruar. Isha vetëm 19 vjece dhe isha nën”ethet” e  dashurisë së parë. Isha e trishtuar dhe melankolike dhe po bënim provat e Estradës. Më pyet Aleko Skali, dirigjenti:-Cfarë ke?

Dy pika loti rrëshqitën nga sytë e mij. Vetëm kaq ishte dialogu, që do të  sillte tekstin e serenatës, që përmenda më lart: “Ti më erdhe në netët e qeta! Po ky cast melankolie e mërzitje  solli edhe këngën tjetër “Festë sonte ka e gjithë bota”

 

-Përvecse si këngëtare e  serenatave dhe muzikës popullore, cfarë talenti tjetër keni shpalosur?

 

Unë nuk kam kënduar vetëm serenata, por edhe aktore, luaja parodi dhe theatër. Kam luajtur parody, krahas parodistes Lefkothe Kane, dhe aktorit të  shquar të skenës e humorit shqiptar,  Aleko Prodanin, që ishte  miku im më   i mirë dhe i zemrës, miku  dhe bashkëpunëtori më i  ngushtë me rolet e mija në theatër. Kam qenë krenare dhe e lumtur që kam aktruar krahas këtij aktori të madh shumëdimensional i skenës shqiptare, por që fati u tregua kokëfortë me  ne të  dy -por edhe  të ndahej shumë shpejt nga jeta. I paharueshëm do të mbetet për mua si aktore  roli i Maries  në “Nata e 12-të”, e Shekspirit,  me rregji të të  shquarit Piro Mani. Kam luajtur në dramën e Namik Dokles “Era e lartësive”, rolin e Erës, vajzës gjeologe. Këtu kam luajtur në kitare,  duke i rënë vetë,dhe  duke kënduar me kolegët e mij si  Pandi Rraidhi e Sotiraq Bratko (loton e këndon): “Këndo kitarë me mua/por djalin mos ma zgjo/rri sonte ti me mua/tërë natën e këndo/edhe nesër kur të gdhihet/asgjë mos trego//se edhe unë përgjërohem/prandaj po të këndoj/.”

Kjo është serenata! Jo ajo e deformuara që këndojnë sot!

 

-Më lart ndave me mua një moment mërzitje, Pse ishe e merzitur? Lotët rrjedhin  o nga gëzimi o nga trishtimi dhe  një vajzë e bukur dhe me sytë jeshilë e të vecantë, si ju por edhe  e dashuruar, cfarë kishte ndodhur?

 

-Miqësia dhe kënga janë të lidhura me njëra tjetrën sikundër është dashuria me dhimbjen, apo ndarja, apo tradhëtia e mikut të zemrës – dhimbje e bukur është dashuria, apo jo…?(Buzëqesh dhe fillon të këndojë):

“Ti më erdhe në netët e qeta/në krahët e mij si demon/më dehe me puthjet e fshehta/ si ëndrra që vjen edhe shkon/” Kjo serenatë është për  dashurinë  time të  parë, për  mikun e zemrës sime….. Ajo serenatë solli edhe tjetrën e tjetrën, që janë zinxhir në kujtim të dashurisë e miqësisë sime të parë, që jeta na hodhi në kahe të kundërta,  por gjithsesi ajo vazhdoi me të mirat e të trishtat e ndarjes…. Sa e dëshpëruar isha aq edhe e lumtur, kur këndoja,  sepse këto këngë  ishin shpresë e optimizëm, për të përballuar humbjen e dashurisë, ndarjen, me dhanë forcë e kurajo, për të kënduar dhe gëzuar jetën në vazhdim…

“Sonte festë ka e gjithë bota/ botë moj gjithmonë pac gëzim/ verë e kuqe derdhet nëpër gota/ bora jashtë shtrohet si qilim/ Të gjitha shoqet në gostira vanë/ vetëm unë sonte nuk festoj/ trimi e zemrës, që se kisha pranë/ me mendime do ta shoqëroj…”. Miku im i zemrës   ngjiti shkallët e karrierës dhe u bë një nga artistët më të shquar të humorit, ekranit e skenës shqiptare, por që fatkeqësisht nuk jeton më. U prehtë në Paqe!

 

-Një moment i vështirë?

 

Momenti më i vështira në jetën time ka qënë  vdekja e nënës sime në moshë relativisht të re, por iku edhe me brengën që nuk më martoi. Nuk më hiqet nga mendja, nata e një koncerti  me pjesëmarrjen e njerëzve të pushtetit në Korcë. E  kemi dhënë te lulishtja e njohur me emrin simbolik “Panda”. Vetëm  pesë ditë,  që nëna ime e shtrenjtë  ishte ndarë nga jeta. Unë vërtet këndova, packa se zemra më këndonte dhe sytë  lotonin. Ishte moment tejet i vështirë e mbresëlënës në jeten time. Por edhe ideja se nëna ime ishte  në qiell dhe unë në tokë –këndoja  mes hyjnores e njerezores.

 

-Një situatë mbresëlënëse?

 

Pak kohë të ndarjes nga jeta të nënës tonë u fejua vëllai i madh. Ndjemë gëzim, aq më tepër, që ky gëzim erdhi mbas hidhërimit e dëshpërimit për nënën. Ashtu të trishtuar sikundër ishim në familje për mungesën e nënës tonë në orën  12 të natës dëgjojmë një grup djemsh që këndonin jashtë (shokët e vëllait) –që dëshpërimin ta kthenin në gëzim, duke i kënduar serenata vëllait e të fejuarës së tij. Ndërkohë  cohem dhe hap derën dhe i mirëpresim ata  djem duke kënduar serenatën:  “ Oh këtë dritare sa herë e kam parë/ hënën lozonjare dhe ne me kitarë”. Për një cast harruam trishtimin që kishte ngërthyer familjen tonë, dhe  na sollën gëzim e hare, së bashku me shpirtin e nënës që na vështronte nga qielli. Dhe dicka tjetër. Babai im ishte nostalgjik dhe dashamirës i pandreqëshëm i muzikës –e shpreh me fjalën popullore të dialektit korcar -“Bekri”- ia thoshte edhe gotës së rakisë dhe këngës. Ishte aq i dhënë pas muzikës sa babai para se të ndahej nga jeta gjithmonë shokëve iu thoshte në bisedë  e sipër: “ mos më qani kur të vdes/ por më këndoni! Ditën e parë të vdekjes së babait nuk  mundej të këndonim,  sipas traditës dhe riteve të lamtumirës së fundit, por ata shkuan më të nesërmen te varri i babait dhe kënduan me kitarë, si Ilo Trebicka, Mico Plluska,  Koli Toroveci dhe Lako Pema.

Momente mbresëlënëse kam shumë,  unë kam kënduar dhe vazhdoj të këndoj në gëzime familjare, të motrës e vëllezërve, nipërve e mbesave. Gjitashtu  me shoqëri mbildhemi akoma dhë këndojmë. Kënga dhe Serenata më mbajnë optimizmin e shpresën, na mbajnë gjallë,  pamvarësisht se mosha bën të vetën dhe ne mplakemi (qesh me shpirt e nis këndon):

“Se do plakesh, do thinjesh si dele/do shurdhohesh, do krusesh një ditë/ do të shkojnë të ëmblat përkëdhelje/ dhe buqeta me lule mos prit!” Por mos u trishtoni se serenata dhe dashuria nuk njohin mplakje… kanë vetëm përjetësi…

 

-Ndryshimi mes serenatave të vjetra dhe atyre që këndohen në ditët e sotme…

 

Për mendimin tim  serenata e kohës sonë ka qenë një serenatë brilante. Ndjehem keq e kam shprehur gjithmonë se kur dëgjoj sot, ta deformojnë serenatën sipas dëshirave apo kopjimeve që i bëjnë nga muzika e huaj, dhe jo që  cdo këngë që krijojnë ta quajnë serenatë. JO,  cdo tinguj apo muzikë  quhet serenatë! Prandaj e përsëris me ndjenjën e artistit -serenatist, serenata qe sekreti i zemrës e këndonte sinqeriteti i zemrës, e  këndonte sekreti i shpirtit, këndonte ndjenja, këndonte dashuria-sepse këngës, muzikës,  po nuk i dhe ndjenjën, nuk mundesh ta këndosh.

 

-Përvecse serenatave dhe si aktore,  a keni kënduar këngë të muzikës së lehtë apo popullore ?

 

-Sigurisht që kam kënduar këngë popullore të kompozuara nga Abaz Ajro, Pavllo Sholla dhe nuk mund të lë pa përmendur me respekte e mirënjohje kompozitorin e shquar të muzikës së lehtë e popullore, Josif Mingën. Ja këngën e parë popullore që kam kënduar: “Të erdha në porta, gjeta ca fëmijë/brenda nuk hyra se nuk ishe ti/nëna sec më nxorri gotën e rakisë/unë nuk e piva se nuk ishe ti!” Po ju sjell një këngë popullore, që mu ngjit si “pullë postare’. E kam kënduar duet me Niko Qiricin: “ Që nga majë e malit/ta shtira dylbinë ty/nga të gjitha cupkat/ më e bukura je ti/-ndërsa unë i përgjigjesha: “ them të rri beqare/them të mos martohem/si vapë e korrikut/digjem përvëlohem”. Dhe vërtet u “përvëlova”, se unë nuk u martova, mbeta beqare.

 

-A i keni mbledhur serenatat që ju keni kënduar  në CD –I ?

 

Me sakrifica të mëdha, arrita të bëja një CD-i me serenatat e vjetra, të nxjerra nga “sëndyqi i serenatave”. Kënaqem kur i dëgjoj dhe mallëngjehem në të njëjtën kohë. Gjithashtu kënaqësia ime është kur shumë fansa të mij nostalgjikë të pandreqshëm të serenatës ma kërkojnë këtë CD-i. Ja një moment tepër mbresëlënës. Para do kohe më erdhi një mik i fëmijërisë, por edhe një nga fansat e mij më të “cmendur”, emigruar prej 10 vitesh në USA, 24 karat korcar -Orjon Trebicka. Për hir të së vërtetës edhe Orioni ka pasë kënduar serenatën dikur, si tërë djalëria korcare. Jemi takuar me plot mall e përzëmërsi, kujtuam plot mbresa dhe filluam të këndonim serenatat, që këndonim dikur te sofati i portës. Ajo c’ka më bëri mua krenare e të lumtur se ai i këndonte serenatat plot pasion, ruante me nostalgji e fanatizëm tingujt melankolikë e të ëmbël të serenatës, sa as vetë nuk e kuptonim që po këndonim, dhe lotë na rridhnin nga sytë e të dyve, sigurisht ishin lotë gëzimi, lotë malli –lotë miqësie e shoqërie.Të vecantë janë edhe dy vëllezërit e mij, që  vazhdojnë t’i këndojnë serenatat. Vëllai i madh ka kënduar  me djelmurinë korcare në rrugicat e pastra me kalldrëm të Korcës. Vëllai tjetër, megjthëse zanati i tij është doktor, i ruan dhe i këndon të gjitha serenatat origjinale dhe plot të tjera këngë, dhe është aq origjinal, sa bën edhe vërejtjet e duhura kur gabon ndonjë tingull apo stonon—duke më qortuar e thënë se  duhet kështu. Dhe pikërisht është ky vëlla doktor që ashtu sikundër jep ‘ilacin e duhur” për të shëruar pacientin e sëmurë, ashtu jep edhe mesazhin:Të ruajmë serenatën si një perlë e trashëgimisë e traditës së qytetarisë korcare.Mesazh të cilit i bashkohem edhe unë.

 

-Cfarë dëshiron të shtosh në mbyllje të kësaj interviste…?

Në mbyllje të kësaj interviste dëshiroj të bëj homazhin solemn e shpirtëror, për ata serenatistë të pandreqsheëm, kantautorë e artistë, njerës modestë, por shumë të nderuar e respektuar, që kanë dhënë shumë nga talenti dhe shpirti i tyre, por që nuk jetojnë më, sikundër: I mirënjohuri Piro Sulioti, do e quaj të madhin e të pavdekshmin Abas Ajro, Sotiraq Mite-apo Raqka i serenatave, një nga kantautorët më të njohur i viteve ’50, të shekullit të kaluar,  Sotiraq Qanon-princin e serenatave, të mrekullueshmen Afërdita Katundin, kantautorin e ndarë para pak viteve nga jeta Piro Visarin, dirigjentin Aleko Skali, kompozitorin e shquar korcar Pavllo Sholla, Naskë Bicollin, Nesti Miska, Aristidh Themeli, të paharruarin që shpresoj e besoj koha duhet ta vleresojë Nusret Frashërin,  Qeti Cicon,etj, etj. Dua të përshëndes, inkurajoj e falenderoj pasardhësit e brezit të artë të serenatistëve, brezin tonë e atë të ri,  që i kënduan e vazhdojnë t’i këndojnë serenatat, për ta ruajtur këtë perlë të pazvendësueshme të trashëgimisë sonë kulturore qytetare korcare, që nga e mirënjohura dhe e talentuara Fatbardha Hoxha, një nga këngëtaret më profesioniste të kohës.Megjithëse kanë kaluar dekada në e ruajmë miqësinë e bashkëpunimin, vazhdojmë të këndojmë serenatat kur mblidhemi me shoqërinë. Do dëshiroja shumë që kritika e artit të muzikës, të hedhë sytë nga Bardha Hoxha, duke i dhënë vlerësimin dhe vendin që asaj i takon në historinë e artit e kulturës shqiptare. Përshëndes e falenderoj Ermira Babaliun, që aty në Amerikën e Largët con peshë zemrat e emigrantëve  shqiptarë me serenatat korcare, -të mrekullueshmen e të mirënjohurën Eli Fara,  Laxarela Detin-vajzën korcare që i këndon me shpirt serenatat dhe këngën popullore korcare, Mimoza Paravelin –një nga këngëtaret më të spikatura të serenatës korcare, Jorgjeta Lalazin-korcaren 24 karat serenatiste e dalë nga  fisi Lalazi- i njohur për serenatat, së bashku me vëllain e saj Koco Lalazi, po ashtu nga këto familje të vjetra këngëtarësh është edhe familja Bimbli, Ritvan Shëllira,  Mihallaq Zallëmi, Naskë Kondili,  Kico Sholla, Gjergji Peleshi, Ilia Peleshi Mihallaq Andrea, Ilkë Vinjau,  Nonda Kajno, Ermira Kola Strati, vëllezërit Stefi & Endri Prifti, Vaskë Gaqi, Vaskë Nico, Devis Xherahu, Gena Lito, Maksi Kulla, etj, etj.

Ju faleminderit!

Ne Foto: Spanja Pipa duke i rene kitares te drama “Era e Lartesive” e Namik Dokles ne rolin e vajzes gjeologe  dhe rrotull saj kendojne aktore te shquar si Pandi Rraidhi Sotiraq Bratko etj,.

DY INTERVISTA, NGA DY KONTINENTE, PËR TË NJËJTAT PYETJE…

by

-Nga Zyba Hysen Hysa (Vlorë-Shqipëri) dhe Carrie Hooper (Nju Jork-ShBA)/

  CARRIE HOOPER:  “Në zemër ndihem më shumë evropiane se amerikane, në zemër jam shqiptare… Shqipëria do të zhvillohet dhe trojet shqiptare do te bashkohen. Kombi shqiptar ka një shpirt ngadhënjyes dhe gjithmonë ka mbijetuar gjatë historisë së vet…”

 ZYBA HYSEN HYSA: “Po të isha në Amerikë, do kisha depërtuar deri në Shtëpinë e Bardhë që demokracinë e saj ta shpërndaja kudo nëpër botë, t’u falja liri popujve dhe kombeve të robëruar, siç është dhe kombi im i ndarë në 6 pjesë…”

 ZYBA HYSA: – Cila ka qenë vatra juaj familjare (prestarët e familjes, ku punonin, shtëpia, gjendja ekonomike?)

 CARRIE HOOPER: – Mamaja ime dhe babai im u lindën në shtetin e Massachussetts –i t. Mamaja ime u rrit në qytetin e Neëburyport që ndodhet në bregun lindor të shtetit, dhe  babai im u rrit në Pittsfield që ndodhet në pjesën perëndimore të shtetit. Prindërit e mi u transferuan në Elmira të Nju Jorkut për shkak të punës së babait tim.

Prindërit e mi dhe unë kemi jetuar në të njëjtën shtëpi që nga pothuaj tridhjetë e pesë vjet. Është një shtëpi dykatëshe. Në katin e parë ndodhen dhoma e ndenjjes, dhoma me pianon, dhoma ku hamë, kuzhina, që e rinovuam para disa vjetësh, një banjë që shërben gjithashtu si dhoma ku lahen rrobat, dhe veranda. Në katin e dytë ka tre dhoma fjetjeje, dhomën me kompjuterin, dhe një banjë. Shtëpia është shumë e rehatshme. Pranë shtëpisë kemi lule dhe pemë të tjera.

Nuk jemi të pasur sa për para por gjithmonë kemi pasur ushqim dhe nuk vuanim nga uria. Prindërit e mi punonin fort për të mbijetuar. Babai im kishte studiuar për mësues por kur mbaroi universitetin, nuk kishte vende pune, prandaj u detyrua të merrej me punë të tjera. Në Massachussetts punonte në një dyqan që shiste pije alkolike. Pastaj punonte për një kompani që prodhon patatina dhe produkte të tjera të këtij lloji. Atëherë punonte për një kompani ajrore në aeroporte të ndryshme duke ndihmuar pasagjerët që vinin për të fluturuar dhe duke vënë bagazhet në aeroplan. U pensionua në vitin 2005 dhe tani punon me vëllanë tim, Michael, i cili punon si avokat dhe ka biznesin e vet në shtetin e Texasit.

Mamaja ime punonte si sekretare në vende të ndryshme dhe për 20 vitet e fundit të karrierës së saj, punonte si sekretare në kishën tonë në Elmira. Kam edhe një motër, Sherri, që punon si infermiere. Vëllai im dhe motra ime janë më të mëdhenj se unë.

Vëllai im, Michael, është e martuar për të tretën herë dhe ka dy fëmijë: Catheryn (nga martesa e parë), që studion aktrimin, dhe Madison (nga martesa e tretë), që shkon në shkollë. Motra ime është e martuar për të dytën herë dhe ka dy fëmijë: Shayne (me burrin e parë) dhe Justin (që e adoptoi.) Burri i saj i dytë ka një vajzë, Sarah, nga martesa e tij e parë. Shayne vallëzon, këndon, i bie violinës dhe pianos, merr pjesë në shfaqje teatrale, dhe punon në një dyqan që shet verë. Justin përpiqet ta rregullojë jetën e tij. Nuk jam e sigurt se çfarë pune bën Sarah por ajo është shumë e zgjuar dhe është pjekur shumë gjatë viteve të fundit. Unë nuk jam e martuar por kam një shok të mirë, Timin, që jeton në Huntsville të Alabamës, dhe e vizitoj disa herë në vit.

CARRIE HOOPER: –  Cila ka qenë vatra juaj familjare? (prestarët e familjes, ku punonin, shtëpia, gjendja ekonomike)

ZYBA HYSA: Prindërit e mi kanë qenë nga Librazhdi, një qytet i vogël afër Elbasanit, por më saktë, nëna ka lindur në fshatin Dardhë dhe babai në fshatin Kokrevë. Familja e nënës sime ka qenë e shpërngulur nga Gramshi, për arsye (hasmërie), por edhe sot nuk e di të vërtetën, se ka mundësi që origjina të jetë nga Korça dhe kanë ndryshuar vend nga përndjekjet serbe që bënin familjeve patriote.

Babai im rrjedh nga një familje pothuaj e pasur, se na tregonte pronat (kemi pasur gjysmën e fshatit me toka, ku mbanin dhe të punësuar nga Maqedonia). Ata merreshin me bujqësi, blegtori dhe tregti. Babai im nuk ka vazhduar ndonjë shkollë, por dinte të shkruante dhe lexonte dhe organizonte kurse kundër analfabetizmit. Kur janë martuar, nëna ka qenë 14 vjeçe dhe në moshën 16 vjeç ka lindur vëllanë e madh që e quajnë Bajram, i cili është i martuar dhe ka 6 vajza dhe një djalë. Ai ka qenë mësues, por më vonë është marrë me kulturën. I binte fizarmonikës dhe organos, tani është në pension dhe jeton në Tiranë. Pas çdo tre vjetësh nëna na ka lindur të gjithëve, pra pas tre vjet të vëllait të parë, lindi vëllai i dytë, Idrizi, që ka qenë me zgjuarsi të jashtëzakonshme dhe sistemi komunist e kërkoi për në sigurimin e shtetit, por nuk pranoi babai, kështu u diplomua agronom dhe ka punuar në drejtorinë e Bujqësisë, dhe Komunë, por ai ka ndërruar jetë pas një aksidenti tragjik para dy vitesh, në moshën 59 vjeçare dhe ka lënë 7 fëmijë, 5 vajza dhe dy djem. E treta fëmijë jam unë, dhe kam lindur në 26 qershor 1955, pasi u diplomova për mësuesi, vazhdova dhe një kurs filozofik e kam 39 vjet që jap mësim gjuhë shqipe në shkollat nëntë – vjeçare. Kam qenë e martuar për 25 vjet që na viti 2002 jam e divorcuar dhe kam 4 fëmijë, 3 vajza dhe një djalë, ku dy vajza mbaruan fakultetin ekonomik, janë të martuara të dyja, e madhja Enkejleda ka 3 fëmijë: një djalë e dy vajza, tjetra, Eglantina, ka një vajzë e martuar në Tiranë, vajza e vogël Borana, mbaroi për Diplomaci në Bukuresht të Rumanisë dhe atje u martua dhe djali Isufi vazhdon në Tiranë Universitetin për Mjedisin. Pas meje kam një motër, Hatixhe, që ka mbaruar Konservatorin për Kanto, punon në Teatrin e Operës dhe Baletit në Tiranë, e martuar, me dy fëmijë, kam dhe një vëlla, Hamitin me shkollë të mesme, se nuk u dha e drejta për më lart, por atij i pëlqen shumë muzika klasike dhe kur ai këndon arie nga opera të ndryshme mrekullohem, është i martuar me dy djem dhe motrën e vogël, Lytfijen  e cila pasi mbaroi gjimnazin, kreu dhe një kurs koreografie dhe ka punuar ne vatër kulture, një valltare e shkëlqyer, ku ka qenë pjesëtare e ansamblit “Librazhdi” duke u përfaqësuar edhe në festivale të ndryshme në Shqipëri dhe Turqi, e martuar me dy fëmijë; djalë dhe vajzë.

E pse familja jonë ka qenë nga më të pasurat në fshatin tim, pas viteve ’60 u shpronësuan dhe u krijuan kooperativat bujqësore. Harrova të them, se babai im ka qenë shumë arsimdashës dhe kur vëllai i madh u rrit për në shkollë të mesme, i thotë xhaxhait për ta dërguar në Tiranë në shkollë për mësues, por nuk pranoi, atëherë ne u ndamë nga trungu familjar, ku kishim së bashku 4 shtëpi, një dykatëshe dhe tri nga një kat duke na dhënë për të jetuar në një shtëpi veçan, por me kushte jo të mira. Babai e rregulloi diçka dhe aty kalova fëmijërinë. U ndamë si të përbuzur, se në atë kohë nuk e përfillnin shkollën në fshat e pse me një varfëri të tejskajshme babai na shkolloi të gjithëve, por në atë kohë ishte ligji që nuk lejoheshin më shumë se 1 – 2 veta nga familja për në shkollë të lartë, kështu vetëm dy mbaruan të lartën dhe unë gjysmë të lartë filozofi, por të gjashtë fëmijët mbaruan të mesmen agronomi, vëllai vogël, motra gjimnaz dhe kurs koreografi.

ZYBA HYSA: – Çfarë kujtimesh të bukura dhe të hidhura nuk të largohen nga mendja prej asaj periudhe të jetës suaj?

CARRIE HOOPER: Kam shumë kujtime të bukura nga fëmijëria ime. Prindërit e mi nuk më pengonin të provoja gjithçka që doja. Më pëlqente të shkoja në shkollë dhe lexoja shumë. Më pëlqente të luaja jashtë dhe imagjinoja se një pjesë e kopshtit tonë ishte një xhungël. Njëherë provova të krijoja një lumë në kopshtin tonë duke gërmuar një gropë dhe duke derdhur ujë në të. Kisha edhe një karrocë të vogël që e mbusha me bar dhe u ul në të dhe e ngisja. Më tej më pëlqente të ndërtoja fortesa me gurë. Nganjëherë babai im dhe unë shkonim te një parku afër shtëpisë sime. Për më tepër mbaj mend udhëtime për në shtetin e Ohios ose për në Massachussetts për të vizituar familjarë.

Kam edhe kujtime të bukura nga koncerte në të cilat merrja pjesë në korin e shkollës dhe në orkestrën e shkollës. Merrja pjesë gjithashtu në korin e kishës sime dhe bashkë me kore të tjera të kishave të ndryshme, përgatisnim njëherë në vit një shfaqje teatrale që prezantonim për publikun. Për më tepër për një shfaqje për Krishtlindjen në kishën time këndova një solo. Kur ndiqja mësime për piano dhe për kanto, merrja pjesë në koncerte që mësuesit organizonin.

Kur isha në shkollën e mesme, në kishën tonë kishim një studente nga Suedia dhe gjatë një darke në kishë grupi i të rinjve rikrijoi një paradë për festën e Shën Lucia, që kremtohet në Suedi, dhe e luajta këngën për Shën Lucian në piano. Më tej të gjithë të pranishmit kënduan një strofë e një kënge tjetër suedisht dhe i shoqërova me piano.

Radioja ishte dhe vazhdon të jetë një shoqe e mirë. Si fëmijë Dëgjoja programe në stacionin publik dhe dëgjoja një kanal që luante muzikë të lehtë të vjetër. Kur isha 15 vjeçe, mora një radio me valë të shkurtra si dhuratë për Krishtlindjen dhe e përdorja për ta dëgjuar BBC-në nga Anglia dhe më pëlqente të kërkoja stacione të tjera nga e gjithë bota. Më ndihmoi shumë kur mësova gjermanisht, italisht, dhe suedisht sepse dëgjoja programe në këto gjuhë.

Në moshën 12-vjeçare ndoqa mësime për balet dhe më pëlqente të krijoja valle që i ekzekutoja për mamanë time. Për këto e vishja kostumin tim të baletit.

Natyrisht që kam edhe kujtime të hidhura nga fëmijëria ime. Kur këndoja në korin e fëmijëve në kishën time, drejtori i korit na bërtiste shpesh. Isha fëmijë e ndjeshme dhe kjo më frikësonte aq shumë se u largova nga kori për pothuaj tre vite. Nuk mund t’ia shpjegoja mamasë sime se pse nuk doja të këndoja më në kor, vetëm kuptoja se nuk u kënaqja me të. Por pas tre vitesh u ktheva në kor dhe kisha një përvojë më të mirë. Drejtori i korit nuk bërtiste aq shumë dhe kishte më shumë durim. Tani e kuptoj se ndoshta ai nuk dinte si ta përpunonte stresin e tij dhe prandaj na bërtiste. Më tej mendoj se ndoshta nuk i pëlqente ta drejtonte korin e fëmijëve. Por siç thashë, ai fitoi më shumë durim me vitet dhe në fakt është mësues i mirë dhe një organist i shkëlqyer dhe ne bashkëpunuam shumë herë pa asnjë problem fare. Më shoqëronte në piano dhe në organo kur këndoja solo në kishë. Ne kuptohemi shumë mirë.

Në shkollë kisha një mësuese muzike shumë të aftë dhe shumë e dashur por kur këndoja në korin që ajo drejtonte, na bërtiste shpesh, dukuri kjo, që bënte që nuk më pëlqente të shkoja në provat dhe në ditën e provës gjithnjë kisha dhimbje barku. Mirëpo nuk u largova nga ky kor dhe tani më dhimbset për mësuesen sepse kuptoj se edhe ajo duhet të kishte qenë shumë e shqetësuar. Ishte e re dhe ndoshta mendonte se e vetmja mënyrë për ta mbajtur rregullin në klasë ishte të bërtiste. E kam falur në zemrër dhe nuk ruaj ndonjë hidhërim ndaj saj.

Të gjitha ngjarjet e fëmijërisë sime më kanë forcuar dhe kanë pasuruar jetën time.

CARRIE HOOPER: – Çfarë kujtimesh të bukura dhe të hidhura nuk të largohen nga mendja prej asaj periudhe të jetës suaj?

 ZYBA HYSA: – E para që më vjen në mend, ka qenë dashuria prindërore. Nuk kam fjalë ta përshkruaj, por sot që unë jam edhe gjyshe, kurrë nuk kam arritur të përcjell atë lloj dashurie si të prindërve të mi dhe e them me bindje: nuk është pasuria ajo që e bën një fëmijë të lumtur, pasuria i krijon mundësi për një të ardhme të sigurt, por si prindërit e mi, nuk besoj të ketë njeri në botë të transmetojë dashuri me aq bujari, që edhe sot kur ata nuk i kam dhe kur unë jam në rolin e tyre e ndjej akoma atë ngrohtësi të fjalëve dhe përqafimeve të tyre, edhe sot sytë e mi kanë dritë prej syve tyre që vetëm ata dinin të shkëlqenin si margaritar kur ne mblidheshim mbrëmjeve rreth vatrës, ku herë këndonim, (babai i binte çiftelisë, vëllai fizarmonikës), herë kërcenim, herë tregonim barsoleta, gjëza, anektodë, recitonim poezi… (për këto ishte mjeshtre nëna ime, që i krijonte në çast dhe i recitonte si ndonjë aktore e madhe dhe ne mrekulloheshim… Sot e mendoj që ajo ka qenë një poete e madhe, një artiste e madhe, një nënë e rrallë.)

Unë jam marrë shumë me vallë, me këngë, me gjimnastikë e mbi të gjitha, që fëmijë librin kurrë nuk e kam lëshuar nga dora, lexime pafundësisht, pak kam lexuar poezi, shumë prozë e filozofi në vitet e mëvonshme e deri më sot. Kjo ka bërë që unë të kem krijuar mbi 5 vëllime poetike, tre romane, një vëllim me tregime, katër libra studimorë, një publicistikë…

Fëmijëria më vjen pranë më pas e veshur keq, saqë edhe sot ndjej dridhmat e ftohtit në trup, kur shkoja dhe kullosja bagëtinë e librin nuk e lëshoja nga dora e pse duart më nxiheshin nga të ftohtit. Punonim të gjithë dhe mbijetuam, mësonim shumë dhe u shkolluam, por kurrë nuk harroj babanë që na thoshte: “Bij, kur të martoheni, para se të lindni fëmijë, mendoni, nëse jeni në gjendje t’i shkolloni”.

Siç e thashë edhe më lart, që ne u ndamë nga trungu familjar për arësyen që e përmenda, mbetëm  pa përkrahje, ndaj babai më ndaloi nga shkolla, pasi mbarova klasën e katërt fillore. Unë e mendoja që ai e kishte të pamundur të më dërgonte, ndaj nuk i thosha gjë, por tre muaj unë vetëm qaja, derisa një kushëriri im i thotë babait dhe atëherë shkoj në shkollë me tre muaj vonesë, se tufën e kulloste kushëriri.

Ajo që nuk më del kurrë nga kujtesa është se kur u ndamë nga pjesa tjetër e trungut familjar, unë kisha një kec dhe një qengj manar, i kisha mësuar që të më rrinin përherë pranë, por xhaxhai nuk na i dha dhe kam qarë për ta dy ditë derisa u sëmura dhe është interesant, për dy ditë ngordhën të dy, qengjin e pickoi gjarpri dhe kecin e qëlloi bariu me gurë…

Harrova të them se kur do shkoja në shkollë për mësuese, babai nuk më ndaloi, por ishim kaq shumë të varfër, saqë nuk kishim para të blinim rroba, ndaj pushimet e verës, unë shkova në Librazhd e punova në fermë. Isha një vajza shumë e brishtë dhe ecja në këmbë 30’ gjer dilja në xhade, aty hipja mbi karrocerinë e kamionëve që sillnin hekur – nikel dhe kur frynte erë, unë vishesha me pluhur të kuq, më pas zbrisja në qytet e përsëri ecja në këmbë 30’ dhe shkoja në fermë e punoja punë bujqësie. Duart e mia kullonin gjak, por ishte e vetmja mundësi që unë të fitoja diçka për të blerë rroba e libra për shkollë.

ZYBA HYSA: – Si e mendonit fëmijërinë tuaj po të kishit lindur në Shqipëri?

 CARRIE HOOPER: Po të isha rritur në kohën e diktaturës, do të kisha qenë antikomuniste e palëkundur. Nuk mbështes asnjë sistem që i mohon popullit lirinë. Do të kisha mësuar ndonjë vegël muzikore, për shembull, piano, dhe do të kisha kënduar. Do të më kishte pëlqyer gurgullimin e lumenjve dhe madhështinë e maleve dhe do të isha kënaqur duke shëtitur në pyll. Në shkollë do të më kishin pëlqyer mësimet për historinë. Do të më kishte tërhequr legjenda e Rozafës dhe të bëmat heroike e Gjergj Kastrioti-Skënderbeut. Do të isha ndier krenare të isha shqiptare dhe që flisja një gjuhë të rrallë dhe të lashtë. Ndoshta nuk do të kishim qenë familje e pasur por do të kisha kërkuar të gjitha mundësitë për t’u shkolluar dhe do të kisha pasur shumë shokë dhe shoqe.

CARRIE HOOPER: – Si e mendoni veten sikur të kishe lindur në Amerikë.

ZYBA HYSA: – Së pari do i gëzohesha lirisë së fjalës, mendimit dhe veprimit. Do kisha mbaruar mbi dy universitete dhe do kisha mësuar shumë gjuhë të huaja. Nuk do kisha vuajtur sa këtu dhe nuk do kisha qenë më e lumtur se këtu, se në Shqipëri jetohet me pak dhe gëzon shumë, Shqipëria më ka falur kënaqësi që kurrë nuk do i gjeja në Amerikë, se mendoj që njerëzit atje janë të ftohtë, rendin pas parasë, unë krijoj marrëdhënie me njerëzit jashtë interesave materiale, kështu mendoj që do ndjehesha shumë e vetmuar, ndërsa këtu kam qenë e rrethuar me njerëz që i kam dashur dhe më kanë dashur, por që edhe më kanë zhgënjyer.

Po të isha në Amerikë, do kisha depërtuar deri në Shtëpinë e Bardhë që demokracinë e saj ta shpërndaja kudo nëpër botë, t’u falja liri popujve dhe kombeve të robëruar, siç është dhe kombi im i ndarë në 6 pjesë, i vetmi vend që kufizohemi me tokë shqiptare, por që trojet i përkasin Greqisë, Serbisë, Maqedonisë, Malit të Zi. Këtë ëndërr e kam edhe sot që jam në Shqipëri, të kem mundësi të takoj Obamën dhe të bisedoj për hallet e popullit tim fisnik e krenar që e kanë poshtëruar e copëtuar pa mëshirë.

Të kisha lindur në Amerikë, do kisha një fëmijëri pa kokëçarje, por kurrë më të lumtur se këtu. Atje më tremb oqeani, këtu më ngazëllen deti, liqenet, lumenjtë, malet, fushat grykat, oh sa e bukur është Shqipëria ime, ajo është e bukur nga natyra, ndërsa Amerika ka bukuri kukulle, e ndërtuar nga njeriu. Unë sapo dal në shkalët e pallatit, ndeshem me detin, gadishullin dhe ishullin, me palmat, me kodrat me ullinj, me njerëz që flasin gjuhën time, atë gjuhë që nuk do e ndërroja me asgjë në botë. Mbase flas gabim, por nuk e di e them me bindje: Jam e lumtur që linda këtu, në Shqipëri, këtë nuk e them se jam shqiptare, por kurrë nuk më ka shkuar në mend të iki të jetoj jashtë vendit tim!

 ZYBA HYSA: – Si e ke përjetuar adoleshencën … rininë dhe kur ke ndjerë për herë të parë për një djalë dhe si i krijoni ju lidhjet të adoleshencës? Po të rinisë?

 CARRIE HOOPER: – Nuk kisha ndjenjat kryengritëse që karakterizojnë adoleshencën për shumë të rinjtë. Nuk kundërshtoja prindërit e mi. Faktikisht nuk shoqërohesha shumë me moshatarët e mi në shkollë sepse ndjehesha më e pjekur për moshën time, ndoshta sepse duhej të isha më shumë e organizuar dhe më përgjegjëse për shkak të gjendjes sime si e verbër. Më pëlqente shkolla shumë dhe përqendrohesha te mësimet ngase më duhej më shumë kohë për t’i kryer detyrat e shtëpisë. Më tej nuk ndaja të njëjtët interesat si moshatarët e mi. Desha të bisedoja me intelektualë për tema më të thellë sa, për shembull, atë që bëra gjatë fundjavës. Librat dhe radioja ishin shokët e mi më të shtrenjtë dhe mund të bisedoja më lehtë me mësuesit e mi ose me të rriturit se sa me moshatarët e mi.

Sa për djem, kur ndiqja shkollën e mesme, kisha një shok, edhe ai i verbër, me të cilin takohesha shpesh dhe kishim një marrëdhënie më intime por nuk mund të them se u dashurova me të. Më në fund e kuptova se ai nuk ishte burri i drejtë për një marrëdhënie më serioze, por mbanim kontakt derisa ai ndërroi jetë para disa vjetësh.

Kur jetova në Suedi si bursiste Fulbright, kisha një të dashur suedez dhe ne kaluam çaste të bukura bashkë. Mora pjesë në një paradë për festën e Shën Lucias dhe ai më lexoi tekstet për këngët që grupi do të këndonte dhe i transkriptova tekstet në brail. Për më tepër festuam ditëlindjen e këtij shoku te shtëpia e tij ku u kënaqëm shumë. Më tej shëtisnim shumë dhe bisedonim shumë. Ai i binte trombës shumë bukur. Mirëpo ai kishte vuajtur dëmtime në kokë për shkak të një aksidenti rrugor në fëmijëri dhe si rrjedhojë kishte probleme me leximin dhe pak me të folurit. Ishte kritike ndaj meje nganjëherë por tani kam kuptuar se ai është në thelb një njeri i mirë që luftonte kundër shumë vështirësive në jetë. Jam mirënjohëse për kohën që kalonim bashkë.

Tani kam një shok të mirë, Tim Hendel, që është i verbër, dhe ai jeton në qytetin e Huntville-it në shtetin e Alabamës që ndodhet në jug të ShBA-së. Meqenëse ai është pothuajse 30 vjet më i madh se unë, kuptohemi mirë dhe e vizitoj disa herë në vit. Do të thosha se jemi shokë të ngushtë dhe kemi një marrëdhënie të veçantë. Ai është shumë i zgjuar dhe më ka mësuar shumë. Gjithashtu më ka ndihmuar në rrugën e mësimit të shqipes duke më regjistruar transmetime nga programe radiofonike në shqip nga interneti si Redio Vatikani dhe Radio Tirana, dhe ai më dërgon këto programe në kasetë.

CARRIE HOOPER: – Si e ke përjetuar adoleshencën … rininë dhe kur ke ndjerë për herë të parë për një djalë dhe si i krijoni ju lidhjet të adoleshencës… po të rinisë?

 ZYBA HYSA: – Ne e kemi kaluar adoleshencën pa e ditur që quheshim adoleshentë, ishim thjesht “Pionierë të Enverit”, ku çdo mëngjes bënim betimin: “Pionierë, në luftë për çështjen e partisë dhe të popullit, të jeni gati!” dhe ne të rreshtuar para shkollës thërrisnim njëherazi: “Gjithmonë gati!”, me gjithë këtë unë adoleshencën, ose më mirë të them periudhën e ndryshimeve të mia fiziologjike e pasuan edhe ndryshime në ndjesi dhe preferenca tjera, ku kisha shumë dëshirë të bisedoja me djem (mbase kjo ka qenë tërheqja e parë, por nuk dinim ta shpjegonim), por nuk bëhej fjalë që të thoshe “Ai djalë më pëlqen!” se do merrje epitetin “Vajzë e përdalë”, apo të rrije gjatë duke biseduar me një djalë, nuk bëhej fjalë, bile më kujtohet një herë na vendosën në banka me djem dhe të gjitha vajzat filluan të qajnë derisa na i hoqën djemtë. Unë, nuk di si ta shpjegoj, por më pëlqente shumë të bisedoja me djem, se më dukeshin më të prirur, apo më të privilegjuar për të realizuar vetveten.

Në atë periudhë të moshës sime kam lexuar pafund libra e kjo më ka shoqëruar gjithë jetën, edhe tani nuk mund ta kuptoj veten jashtë leximit të përditshëm. Më ka mbetur në mendja një libër me titullin “Sikur të isha djalë” të një autori të mrekullueshëm shqiptar Haki Stërmilli, i cili u ndalua më pas nga diktatura komuniste dhe përherë me vete kam thënë “Ah, sikur të isha djalë!” Mbase kjo më shtynte të bëja gjëra që bënin djemtë, se nuk ndjehesha e realizuar në kornizën e të qenit vajzë. Në orën e fizkulturës luaja përherë futboll dhe ftoja shoqet të luanin, por asnjëra nuk guxoi. Kur isha nxënëse në shkollën pedagogjike “Luigj Gurakuqi” në Elbasan, fitova olimpiadën sportive si gjimnastja më e mirë e rrethit. Më vjen ndër mend se një ditë para olimpiadës, nuk mund të bëja një ushtrim në unaza dhe pasi mbarova studimin, në errësirë, që të mos më shihte njeri, shkova në palestër dhe fillova të stërvitem, por rashë, si duket kisha qenë pa ndjenja e kur u ngrita, përsëri vazhdova me unazat e deri sa e bëra urën, palosjen e ushtrime tjera që sot nuk i mbaj mend më.

Shkoja nëpër grupe artistike dhe kërceja bukur vallet popullore, por unë jam një kërcimtare e zonja edhe për valsin, tango… të gjitha kërcimet, vetëm balet nuk mundem, se nuk kam pasur mundësi për t’u stërvitur. Përherë kam ëndërruar të jem pjesë e një balloje ku të jem veshur me një fustan klasik të kuq, me këpucë me takë e të kërcej nën tingujt e një valsi, apo tangoje. Pjesërisht më është realizuar, se në atë kohë nuk na lejonin të visheshim ashtu, por të paktën kam pasur fatin të kërcej në Pallatin e Brigadave në Tiranë me një burrë (nuk e njihja) që kërcente shumë bukur dhe asnjë nuk u ngrit tjetër veç ne të dy dhe kur u ulëm pati duartrokitje. Oh, si ndjehet njeriu kur kërcen! Janë momente fluturuese! Eh, shumë, shumë gjëra të bukura kujtoj, por duke u rritur, nga ajo zhdërvjelltësi në shkollë, në shtëpi,  fillova të pëlqej vetminë, të shkëputesha nga tufa e fëmijëve, kjo mbase ngaqë isha vajza e madhe dhe nëna më angazhonte me punët e shtëpisë, por kur shkonim gjatë verës me keca dhe qengja, prapë unë ulesha mbi gurë dhe përhumbja në peizazhet marramendëse të natyrës së Vërtopit, Bokave të Bardha, Grykës së Lisavës… e ato kanë mbetur edhe sot të fiksuara në mendjen time si piktura e përherë dëshiroj t’i shikoj. Përherë nëna më thërriste e kur më gjente poshtë shtëpisë, tek toka e mbjellë duke lexuar, apo medituar, shqetësohej dhe më qortonte që të mos rrija më vetëm. Edhe babai e kishte vënë re këtë gjë dhe përherë më thërriste duke më dhenë mollën më të mirë, fikun më të pjekur, rrushin më të madh dhe pikërisht për këtë arë kam shkruar poezinë e parë, por që nuk e mbaj mend, por kurrë nuk do të harroj ngazëllimin tim nga madhështia e rrezeve të diellit mëngjesor, kur binin mbi bulëzat e vesës që kishin qëndruar mbi bimën e misrit të sapo dalë mbi tokë, ku ara kthehej mijëra rreze drite ylberore, që kur thyheshin dukeshin sikur mbinin nga toka. O Zot! Po kur nxirrte kokën dielli mbi Shebenik si një zgalem i zjarrtë flakëronte majën e malit përballë, mbi fshatin Dardhë e më pas sikur hidhte hapa zbriste ngadalë si një nuse e moçme, puthte Gurin e Skënderbeut, siç bëjnë nuset kur i puthin dorën zonjave të shtëpisë plot nderim,  derisa pinte ujë në Shkumbin e më pas ngjitej me ngadalë Faqes së Bregut të Haxhiut, dhe kur dilte mbi Breg, atëherë ne ia shihnim portretin e plotë mbi Shebenik e Kokreva ime e dashur, pushtohej tej e tej me dritë dielli deri në mbrëmje vonë, kur ai perëndonte atje ku përplaste rrezet e para të mëngjesit. Nuk kishte se si të mos shkruaja më pas për Vendlindjen time vargjet: “Eh, Kokrevë, vendlindja ime/ ngado qeshë e kudo shkoj/ nuk kam gjetur një thërrime/ që sa ti të më shijojë…”

Profesionin e mësuesisë e kam ëndërruar që fëmijë, ndaj kur bëmë dokumentet për shkollë, për të tri degët shënova mësuesinë, por kur të gjithë shkuan në shkollë, mua nuk më erdhi lajmërim, ndaj bashkë me gjyshen time, shkova tek Seksioni i Arsimit dhe pyetëm. Të gjithë e njihnin gjyshen time, se daja atë kohë punonte pranë Komitetit të Partisë së Rrethit. Kur hapën listat, mua më kishte dalë e drejta për tek Pedagogjikja e Elbasanit, por ishte vendosur vizë dhe më kishin caktuar për infermiere në Korçë. Fillova të qaja me të madhe dhe gjyshja ime e mirë me telefonin e zyrës merr Komitetin e Partisë e me zë kërcënues, se do bënte njërën për padrejtësinë që i është bërë mbesës, por në telefon ishte daja, ndaj i tha që të shkonte te shtëpia sa më parë dhe shpresat u fikën, ndaj iu nënshtrova fatit, mora shatin dhe punova 10 ditë në kooperativë derisa korrieri më sjell një telegram, ku njoftohesha se më kishte dalë bursa për mësuesi. Më vonë e mësova që vetë gjyshja kishte shkuar në Elbasan, tek drejtori i atëhershëm, Vasil Kamami, dhe i kishte dhënë nga bursat rezervë, kështu ika e direk klasa ishte punë prodhuese. Më duhej të bëja 2 gropa ullinjsh e nuk mundja, isha vajzë shumë e brishtë, ndaj hodha kazmën e u ktheva mësuesit, e i thashë se kam ardhur për shkollë, nuk punoj dot, por ai më kërcënoi se do t’i thoshte drejtorit e do më ndiqnin nga shkolla, ndaj lashë veglat e punës nga frika dhe turpi që t’i dilja para sysh drejtorit, ika në shtëpi e përsëri 10 ditë në brigadën e kooperativës.

Pasi vjen telegram nga shkolla, mora raport mjekësor dhe shkova përsëri. Ato janë vitet më të bukura të jetës sime, se kisha mundësi të lexoja pafundësisht, ishte një bibliotekë mjaft e pasur e unë kujdesesha për të dhe merrja libra aq sa herë të doja, nuk kam qenë tip studiuese për librat e shkollës, por kur mësuesit fillonin shpjegimin e mësimit, unë nuk pipëtija, çdo fjale e thënë prej tyre, e shënoja tek blloku im që e kisha ndarë me aq sa lëndë kisha, kështu, librat e mi kurrë nuk hapeshin, përveç që më thoshte mësimin një shoqja ime që mësonte përmendësh e vetëm me kaq, kam qenë nxënëse mbi mesataren, se gjatë studimit 4 orësh, në çdo kohë të lirë, vetëm lexoja libra artistikë, pra unë udhëtoja me fantazinë time nëpër rrugët e Romës, Parisit, Moskës… përmes përshkrimeve të autorëve të ndryshëm.

Duke lexuar pafundësisht letërsi të huaj, pak shqiptare, se lejohej vetëm e censuruar, më pëlqente Petro Marko dhe e kam vlerësuar si një përfaqësues i letërsisë moderne shqiptare, që kurrë nuk iu nënshtrua diktaturës e pse shpesh e ndalonin, persekutonin… ndaj unë kisha tjetër koncept ndaj dashurisë, një koncept që buronte nga shpirti dhe si e re që isha më pëlqente të “dashurohesha” me personazhe të librave, se ishin pranë ndjenjave të mia, se sa të kisha një lidhje dashurie, por njeriu nuk mund të shpëtojë ngacmimeve shpirtërore, ndaj kam pasur një djalë që lexonte shumë, binte dhe veglave muzikore, ishte nga qyteti, por duke biseduar ramë në sy dhe dy rrugë ishin, ose të fejoheshim, ose të braktisje shkollën me turp. Duke fantazuar sipas librave, unë e dërgova në shtëpi, por kurrë nuk u bëmë as të dashur, as të fejuar, ishim shumë shokë, bisedonim gjatë dhe kur e pamë që asnjëri nuk ndjente, secili shkoi në rrugën e tij. (E kujtoj me dhembje, se ndërroi jetë nga një aksident automobilistik disa vite më vonë.) Kjo gjë më lëndoi për kohën, se në opinion quhesha e ndarë, por unë nuk jetoja me kohën, jetoja me botën e qytetëruar, ndaj dhe jam ndëshkuar në jetë.

Shumë kanë shkruar për diktaturën komuniste, por dëmi që i bëri njerëzve gjatë shpronësimeve, nuk është asgjë para shkatërrimit të vlerave shpirtërore njerëzore, dëm, që edhe sot i vuajmë pasojat.

ZYBA HYSA: – Besoni në dashuri? Ke rënë ndonjëherë në dashuri? Ç’mendime keni për dashurinë si ndjenjë universale?

CARRIE HOOPER: – Patjetër besoj në dashuri në shumë nivele. Së pari, e dua Zotin dhe kam besim të fortë te Ai. Lutem shumë dhe e mbaj Zotin për të dashurin tim të vërtetë. Është ai që sundon në jetën time, ai është kënga që bubullon në qenien time, është Ai që më ngushëllon në kohëra më të vështira. Është Ai që më ka dhuruar dhuntitë e mia. Ai më jep fuqinë të bëj gjithçka dhe më ka bekuar me një jetë të plotë, shëndet të mirë, një familje dhe shokë të mirë, dhe një punë frytdhënëse.

Së dyti besoj në dashurinë midis njerëzve. Dashuria vëllazërore do të thotë t’i pranosh njerëzit siç janë pa i gjykuar edhe pse ndoshta nuk pajtohesh me atë që thonë ose bëjnë. Kur dashuria e vërtetë ndriçon shpirtin, lind dëshira për t’u shërbyer atyre në nevojë siç e bënte Nënë Tereza. Po të kuptonim se jemi të gjithë njerëz të krijuar në shembullin e Zotit, që është dashuria vetë, dhe po ta shihnim njeri-tjetrin jo vetëm me sytë, por edhe me zemrën, pa paragjykime dhe duke respektuar dallimet midis nesh që japin kopshtin njerëzor një larmi lulesh, do të kishim një botë më të paqtë pa luftë dhe varfëri.

Së treti mund të flasim për dashurinë midis dy njerëzve. Për mendimin tim dashuria e vërtetë rritet ngadalë sa më shumë dy njerëz njihen me njeri-tjetrin. Dashuria është aftësia ta pranosh pa përsosmërinë e partnerit, të mund të qëndrosh pranë njeri-tjetrit në kohëra të errëta, ta thuash dhe ta pranosh fjalët, Më fal. Nuk është e lehtë as ta kërkosh, as ta pranosh faljen, por është një nga çelësat e një marrëdhënieje të shëndetshme. Komunikimi i çiltër dhe i hapur ka gjithashtu shumë rëndësi. Më mirë është ta duash njeri-tjetrin se sa të jesh në dashuri me një person tjetër. Ndjenja e dashuri zgjat një kohë të shkurtër, por dashuria e vërtetë kapërcen të gjitha vështirësitë dhe zgjat për gjithmonë.

CARRIE HOOPER:- Besoni në dashuri? Ke rënë ndonjëherë në dashuri? Ç’mendime keni për dashurinë si ndjenjë universale?

 ZYBA HYSA: – Fjala dashuri për mua fillon në besimin tek Zoti, asnjë nuk më bind se dashuron, nëse nuk beson Zotin, se dashuria të vjen pranë edhe nga mijëra kilometra, ajo është një lloj energjie që shkëputet nga kuantet e shpirtit të një mashkulli dhe futet brenda trupit të një femre duke u bashkuar me kuantet e shpirti dhe po kaq energji del nga kuantet e femrës drejt shpirtit të partnerit.

Duke ditur që shpirti përbëhet nga këto grimca që hyjnë e dalin tek ne pa pushin, aq sa futen ne trupin tonë, po aq dalin e shpërndahen në univers më shpejtësi drite apo mendje, (askush nuk e ka përcaktuar dot), por në dashuri ato shkojnë e vijnë dhe ne ndjehemi të dashuruar si të ishim fare pranë. Kështu ndodh edhe me Zotin, se zoti mendoj që mund të jetë energji në univers si një rregullator i gjithësisë dhe kur e beson, ai është i pranishëm tek ne e na jep energji të pallogaritshme për të kryer punë dhe vepra të jashtëzakonshme.

Unë mendoj se të besuarit në Zot është çelësi i suksesit tonë, në punë, në shoqëri, në dashuri në krijimtari… në gjithçka. Unë e kam ndjerë praninë e tij gjithë jetën, ndaj e pse janë përpjekur të më poshtërojnë, të më persekutojnë, të më fyejnë, të më vrasin, nuk ia kanë arritur, se kisha një energji të brendshme që më ngrinte lart edhe kur më rrëzonin përdhe.

Dashuria fillon tek besimi në Zot, tek dashuria për natyrën, dashuria për njeriun… Dashuria e vërtetë vjen, kur ne nuk e mendojmë dhe ikën kur e harrojmë… asgjë nuk kemi në dorë, ajo është si muzë poezie, është energji e pa komanduar dhe unë mbi dashurinë asgjë nuk vë, as paranë, as karrierën, as privilegjet, mbi dashurinë kam ndërtuar jetën time dhe pse jam lënduar, kam qenë vetvetja. Unë mendoj se njeriu një herë dashuron, por ketë dashuri mund ta strehojë në më shumë se një partner, se si çdo gjë në jetë që transformohet, ajo kërkon ushqim që të zhvillohet e kur këtë ushqim nuk e gjen më tek partneri, pa e kuptuar ajo ka gjetur shtrat tjetër për të hedhur shtat… si pjesë e kuanteve të shpirtit.

Edhe kur nuk kam të dashurin pranë, jam e dashuruar me kujtimet, me natyrën, me njerëzit, me ajrin, me dritën… me gjithçka që Zoti ka vënë në dispozicion të njeriut dhe çdo ditë kur hap sytë thërres me zë njeriun që dua dhe falënderoj Zotin për mundësinë që më jep për të shijuar jetën, për fëmijët që më ka falur, për shëndetin, për vuajtjet që më ka dhënë, se ato më bënë të fortë dhe të kuptoj sa vlerë ka dashuria.

Si çdo njeri, edhe unë jam zhgënjyer nga dashuria, por jo nga dashuria ime,  ajo që nuk duroj dot në dashuri, është hipokrizia, mashtrimi (gjë që për fat të keq në Shqipëri ndeshet shpesh, se dashuria do kualitet njerëzor) dhe nëse unë e dalloj një gjë të tillë, dashuria aty mbaron edhe sikur të më kushtojë shtrenjtë e më ka kushtuar shtrenjtë, por unë nuk mund të jem tjetër, ndaj sot unë jetoj vetëm, por kurrë e vetmuar, pranë kam imazhin e dashurisë, të fëmijëve, të cilët i kam të larguar e mbi të gjitha kam Zotin pranë që më beson për këto që po u rrëfej ju mike e dashur pa të njohur fizikisht, por kuantet e shpirtrave tanë tashme kanë filluar ecejaket e tyre dhe bashkëpunojmë paqësisht në miqësinë tonë të sinqertë.

ZYBA HYSA: – Cilat kanë qenë motivet që të nxitën për të mësuar gjuhën shqipe?

Carrie Hooper: Fillova të mësoja shqip në tetor 2008 pasi kisha një student nga Shqipëria në kursin tim të italishtes.  Së pari përdora një libër në brail që e gjeta te Biblioteka për të verbrit në Angli dhe studenti im më ndihmoi.  Gjithashtu një grua transkriptoi një fjalor shqip – anglisht në brail që e kisha blerë.  Më tej gjeta një libër audio me përralla shqiptare te Biblioteka për të verbrit në Suedi.  Në verë 2009 dhe në verë 2010 ndoqa kurse të gjuhës shqipe tek Arizona State University në Tempe të Arizonës.  Tani për tani lexoj artikuj nga gazeta shqiptare duke përdorur kompjuterin tim të aksesshëm.  Për më tepër shoku im, Tim Hendel, që jeton në Huntsville të Alabamës, më regjistron programe radiofonike në internet në gjuhën shqipe.  Përveç kësaj flas në telefon me shqiptarë për të ushtruar gjuhën.

Në shtator 2010 këndova një koncert me këngë shqiptare në kishën ortodokse Shën Elia në Jamestoën të Nju Jorkut.  Në tetor 2010 këndova në Kishën e Shën Gjergjit në Boston të Massachussettit.  Në qershor 2011 këndova në një koncert në Tornto të Kanadasë me rast të mbylljes së vitit shkollor te shkollat shqipe atje.  Në prill 2012 mora pjesë në festimin e njëqindvjetorit të themelimit të Vatrës duke kënduar himnin amerikan dhe një këngë, “O popull i dashur”, për të cilën shkruajta tekstin shqip dhe kompozova muzikën.  Në qershor 2012 dhashë një intervistë në Neë York për një film shqiptar me producent Piro Milkanin dhe regjisor Petrit Rukën, që trajtoi historinë e Himnit Kombëtar shqiptar.  Gjatë intervistës këndova Himnin kombëtar shqiptar.  Filmi fitoi një çmim të veçantë për njëqindvjetorin e Pavarësisë.  Në fund të qershorit 2012 dhashë dy prezantime te Arizona State University në Phoenix të Arizonës ku kisha ndjekur kurse të gjuhës shqipe gjatë verave së viteve 2009 dhe 2010.  Në prezantimin e parë diskutova se si mësova shqip si të verbër dhe përshtatjet që më duheshin.  Në prezantimin e dytë fola për eksperiencën time duke mësuar shqip dhe këndova këngë shqiptare.

Në tetor 2012 vizitova shkollën shqipe në Bronx dhe dhashë një prezantim për prindërit dhe nxënësit në të cilin fola për eksperiencën time duke mësuar shqip dhe duke kënduar këngë shqiptare.  Në qershor 2013 mora pjesë në programin për mbylljen e vitit shkollor te shkolla shqipe në Bronx duke kënduar katër këngë shqiptare.  Përveç kësaj ndoqa Meshën në Kishën Katolike Zoja e Shkodrës në Hartsdale të Nju Jorkut.  Më tej jam bërë anëtare e ansamblit Bashkimit Kombëtar drejtuar nga Gjergj Dedvukaj dhe i bie çiftëlisë.  Mora pjesë në një koncert të tyre në korrik në Detroit të Michiganit.

Gjatë viteve kam dhënë intervista për Gazetën Dielli, për gazetaren Rajmonda Moisiu, për gazetarin Beqir Sinën për gazetën Bota Sot, për gazetaren Kozeta Zylon, për Radio Kosovën, dhe Radio e diela, një program që transmetohet në AM 1540 në Toronto të Kanadasë.  Gjithashtu mora pjesë në emisionin e gazetarit njujorkez, Qazim Dodës, Shqiptarët e Amerikës.

Kam shkruar mbi 60 poezi shqip dhe disa janë botuar në gazetën Dielli dhe në Revistën Kuvendi.  Para disa vjetësh dhashë disa prezantime për Shqipërinë për klube vendore në të cilat tregova fakte për vendin dhe këndova këngë shqiptare.

ZYBA HYSA: – A njeh shqiptarë atje dhe ruan lidhje miqësie me ta?

 Carrie Hooper: – Nuk kemi një komunitet shqiptar në Elmira por njëherë takova një shqiptare në rrethin tim. Mirëpo ajo është shumë e zënë me fëmijët dhe me punë dhe ka shumë kohë që nuk kemi folur bashkë. Mirëpo njoh shumë shqiptarë në qytetin e Nju Jorkut, në Massachussetts, në Pensilvani, në Michigan, në Chicago, në Toronto të Kanadasë, dhe në shtetin e Arizonës. Disa i kam takuar dhe disa jo. Flas në telefon me disa shqiptarë dhe disave u shkruaj emaile. Këmbej mesazhe elektronike edhe me shqiptarë në Shqipëri dhe në Kosovë. At Artur Liolini, prift te Kisha katolike e Shën Gjergjit, më lidhi me disa shqiptarë.

ZYBA HYSA: – Unë u habita, kur djali i Isuf Luzajt, Dalani, më solli një poezi të krijuar nga ju për ta përfshirë në librin “Isuf Luzaj në Biografinë e Kombit”, si u frymëzuat, keni lexuar ndonjë libër të tij, apo keni dëgjuar për këtë personalitet të nderuar të kombit shqiptar, por dhe me një kontribut të madh në Amerikë?

Carrie Hooper: – Lexova një artikull në Gazetën “Dielli” për Dalan Luzan që festoi ditëlindjen e tij në fshatin në të cilin u internua me familjen e vet kur ishte fëmijë. Shkrimi përmendi Isuf Luzajn, të atit të Dalanit, dhe përcolli të dhëna për jetën e tij. U frymëzova ta shkruaja poezinë për Isuf Luzajn pasi lexova këtë artikull. Nuk kam lexuar ndonjë libër të Isuf Luzajt por e di se ishte njeri shumë i zgjuar dhe atdhedashës dhe jepte mësim në universitet në Amerikë.

Për Isuf Luzajn

 (Carrie Hooper)

Tempull i dijes,
Korife e atdhetarizmit,
për çlirimin e shqiponjave
Të robëruara
Në kafazin e diktaturës,
Pareshtur punove.
Ishte shpërblimi yt
I pamerituar
Kurbeti trishtimprurës
Dhe Internimi shtazor
I gruas dhe të fëmijëve.

Mirëpo,
Nga rrushi i fatkeqësive,
Një verë të ëmbël prodhove
Duke ndriçuar universitetet amerikane
Me zgjuarsinë tënde.
Në livadhin e mendjes sate,
Bulëzuan vargjet e tua.

Në panteonin e dijetarëve,
Në plejadën e filozofëve Gjëmon
Emri yt i pavdekshëm.

ZYBA HYSA: – A mendon se Kombi im do të bashkohet një ditë dhe do të përparojë si gjithë kombet e tjerë?

 Carrie Hooper: – Shqipëria ka shumë potencial të bëhet një vend i qytetëruar dhe i zhvilluar si vende të tjera. Ka bërë përparime në këto njëzet vite, për shembull në infrastrukturë, dhe më vjen mirë se ka njerëz që punojnë për ndalimin e dukurisë së gjakmarrjes. Megjithatë ka shumë punë për të bërë. Politikanët duhet të mendojnë për të mirën e Kombit, jo vetëm për t’u pasuruar vetë. Duhet të pushojnë së fajësuarit të njeri – tjetrit dhe të bashkëpunojnë për të mirën e vendit. Duhet të gjenden më shumë mundësi për t’i punësuar të rinjtë kështu se nuk ikin nga vendi. Shqipëria po humb trurin e vet për shkak të emigrimit dhe kjo nuk do të ndihmojë në përparimin e vendit. Me gjithë vështirësitë, e di se një ditë Shqipëria do të zhvillohet dhe trojet shqiptare do të bashkohen. Kombi shqiptar ka një shpirt ngadhënjyes dhe gjithmonë ka mbijetuar gjatë historisë së vet.

JETËSHKRIMI (CARRIE HOOPER)

U linda në Elmira të Nju Jorkut, në janar të vitit 1975.  Elmira ndodhet në pjesën jugore të shtetit të Nju Jorkut afër kufirit me shtetin e Pensilvanisë.  U linda dy muaj e gjysmë para kohës dhe si pasojë mushkëritë e mia nuk ishin të zhvilluara plotësisht.  Prandaj në moshën tetëditore iu nënshtrova një operacioni për të hequr një pjesë të njërës mushkri.  Pastaj qëndrova në inkubator për tre muaj dhe meqenëse mora tepër oksigjen retinat e mia u dëmtuan dhe u verbërova.  Mirëpo verbëria nuk më pengon, sepse kam mundësi të përjetoj botën me shqisat e tjera.  Të gjithë që shikojnë do të mund ta përjetojnë botën me të gjitha shqisat,  por ata varen shumë nga sytë.  Thënë shkurtimisht, kam një jetë të plotë dhe të pasur.

Kreva shkollën fillore dhe të mesme me fëmijë që shikonin dhe mora librat e mia në brail ose në audio.  Kishte edhe njerëz që lexonin për mua dhe mësova të shkoja me bastun.  Fillova mësime për piano në moshën katërvjeçare dhe mësime për kanto në moshën pesëmbëdhjetë vjeçare.  Në shkollë i rashë ksilofonit, marimbës, glockenspielit, dhe baterive në orkestër dhe këndova në kor.  Fillova të kompozoja muzikë në moshën tetëvjeçare.

Pas diplomimit tim nga shkolla e mesme në vitin 1993, mora një bachelor për kanto te Mansfield University në qytetin e Mansfield të Pensilvanisë në vitin 1997.

Gjatë kohës në Mansfield fillova ta mësoja gjermanisht sepse për studimet e mia u kërkua që të ndiqja një gjuhë të huaj dhe zgjodha gjermanisht sepse mendoja se do të më ndihmonte të kuptoja më mirë atë çfarë këndoja në atë gjuhë.  Që nga dita e parë e kursit e dija se desha të bëhesha pedagoge e gjermanishtes.  Në shkollën e mesme kisha mësuar frëngjisht por ajo gjuhë nuk më kishte tërhequr shumë dhe nuk punoja fort për ta mësuar.  Mirëpo ushtroja gjermanisht si dhe gjuhë të tjera që i mësova më vonë duke i dëgjuar, duke lexuar dhe duke folur në telefon me folësit e gjuhës në fjalë.

Gjatë studimeve të mia në Mansfield, fillova gjithashtu ta mësoja italisht sepse kori me të cilin këndoja duhej të shkonte në Itali si pjesë e turneve evropiane.  Më tej fillova ta mësoja rusisht dhe latinisht por këto dy gjuhë nuk i kam zotëruar mirë.

Pasi kreva studimet te Mansfield University, mora një master për gjermanisht (1999) dhe një master për kanto (2001) te University at Buffalo në Buffalo të Nju Jorkut.  Gjatë asaj kohe fillova ta mësoja spanjisht dhe mësova pak finlandisht.  Për më tepër fillova ta mësoja suedisht sepse dirigjenti i orkestrës së universitetit vinte nga Suedia dhe desha të flisja suedisht me të.  Në atë kohë kishte një program në transmetimin anglisht të stacionit radiofonik në valët e shkurtra, Radio Sëeden, që quhej In Touch Ëith Stockholm që u mundësonte dëgjuesve që të lidheshin me suedezë për t’u drejtuar pyetje të ndryshme që trajtonin kulturën dhe jetën suedeze.  Unë i shkruajta programit një email, sepse desha të mësoja më shumë për situatën e të verbërve në Suedi.  Drejtuesit e programit më lidhin me Ulrika Norelius, një studente e verbër te Kolegji i muzikës i universitetit mbretëror në Stockholm të Suedisë dhe biseduam në telefon në anglisht. Biseda jonë u transmetua në radio dhe Ulrika dhe ne vazhdonim të mbanim kontakt.  Ajo më tregoi për mundësinë për të huajt që studionin te Konservatori i muzikës në Stockholm për një vit akademik.  Aplikova për këtë program dhe aplikova për një bursë Fulbright për t’i paguar shpenzimet.  Kolegji i muzikës në Stockholm më pranoi dhe mora bursën Fulbright.  Nga shtator 2001 deri më qershor 2002 studiova kanto te Shkolla për muzikën të universitetit mbretëror në Stockholm.

Tani punoj si pedagoge të gjermanishtes dhe të italishtes tek Elmira College në qytetin tim të Lindjes, Elmira të Nju Jorkut.  Gjithashtu jap mësime për piano dhe për kanto në shtëpinë time.  Më tej jap koncerte vokale në vende të ndryshme.  Këndoj në korin e kishës sime dhe në një kor tjetër me emrin Common Time.  Në kohën e lirë Më pëlqen të lexoj, të bisedoj me njerëz, të shkruaj poezi, dhe siç e përmenda më lart, më pëlqen të mësoj gjuhë të huaja.  Përveç gjermanishtes, italishtes, dhe spanjishtes, flas edhe shqip lirisht

 JETËSHKRIMI

Zyba Hysen Hysa lindi në fshatin Kokrevë të rrethit Librazhd më, 26 qershor 1955. Mësimet e para i mori në vendlindje, më pas në Elbasan, ku në vitin 1974 merr diplomën e mësuesisë. Në 1979 mbaron kursin filozofik dhe më pas ushtron profesionin e mësuesisë në lëndën gjuhë shqipe, në fillim në Vulçan, Polis Gostimë të Librazhdit dhe që nga viti 1999 në Vlorë.

Krahas punës së mësuesisë, që nuk u nda për asnjë çast, ajo ka qenë aktiviste e rinisë duke u zgjedhur deri në forumet më të larta. Së fundmi aderoi në Shoqatën për Identitet dhe Bashkim Kombëtar (SHIBK), nga e cila dha dorëheqjen me daljen në skenë të Kreshnik Spahiut që bashkoi gjithë shoqatat patriotike në partinë politike “Aleanca Kuq e Zi”,  të cilën e denoncoi si antikombëtare që në embrion.

Që nga viti 2010 anëtare e Institutit të Integrimit të Kulturës Mbarëkombëtare Shqiprare, ku ka dhënë një kontribut të çmuar me veprimtarinë e saj në të gjitha trojet etnike shqiptare.

Në ditën e shpalljes së pavarësisë ajo ka dorëzuar flamurin për Bashkimin e Kombit te kulla e Jasharëve dhe bashkë me anëtarët e kësaj shoqate janë betuar se do të falin gjithçka për bashkimin e kombit shqiptar. Një komb, një shtet, një flamurë!

Ka qenë bashkëpunëtore në revistën për fëmijë “Vala e kaltër”, Drejtuese e emisionit për fëmijë “Drita e diturisë”. Krijimet e para poetike i ka botuar qysh në vitin 1972 në gazetën “Shkumbini” të Elbasanit.

Në vitin 1978, pasi dërgon për botim poemën “Me ju nuk jemi krushq” në Shtëpinë Botuese “Naim Frashëri” = i kthehet përgjigjja: “Kujdes, ke frymë moderniste në poezi!” dhe që nga ajo ditë nuk botoi më.

Pas vitit 1990:

Pjesëmarrëse në Inter Fest “Viti i Eseut” Strugë”,2007, në Festivalin e Dytë Ballkanik të Poezisë, Lushnjë 2009, Nderuar me çmimin e tretë “Fatos Arapi” nga Bashkia Vlorë, dhjetor 2011, me medaljen “Gjergj Kastrioti Skënderbeu” nga Komuna e Çairit, Shkup 2011 dhe me rastin e 100 vjetorit të Shpalljes së Pavarësisë, Poeteka “Ndue Bytyci” e nderon me çmimin e parë “Për poezinë më të mirë në festivalin e parë të poezisë “Bytyci”, gusht 2012.

Gjatë viteve ka dhënë shumë intervista për Radio Tiranën, RTK, TVSH, Apollon, Amantia, Vlora Chanel… si dhe është intervistuar nga gazetarët: Murat Gecaj, Albert Zholi, Spasse Thanasi, të botuara në shtypin e shkruar shqiptar si: Gazeta “Republika”, “Nacional”, “Telegraf”, “Standard”, si dhe në faqet elektronike “Dielli”., “Zemra Shqiptare”, “”Fjala e lirë” etj.

Ka publikuar shkrime kritikë letrare, poezi, tregime…  në gazetat dhe revistat letrare të kohës si: “Nacional”, “Muzgu”, “Obelisk”…

Libra: “Shkreptima Dhembjeje” (poezi) 2002, “Festa e Abetares” (poezi për fëmijë) 2002, “Erë Shqipërie” (poema) 2004, “Dritë në Llakatund” (poezi për fëmijë) 2005, “Kur Shpirti Vallëzon” (monografi artistike) 2006, “Obelisku i Bektashizmit” 2007, “Sikur…” (poezi) 2009, “Nënë Engjëllore” (poemë) 2010, “Lumi kërkon detin” (poezi) 2011, “Mbretëresha ime” (tregime) 1012, “Sharrajt në Jetën e Kombit” 2012 (Libër shkencor – historik – letrar – publicistik)

Libra, në dorëshkrim: Tre romane, dy libra studimore, një publicistike, tre vëllime poetike, 10 libra për fëmijë…

Vlorë-Nju Jork, dhjetor 2013

 

Interview with Ardian-Christian KYCYKU

by

Iolanda Malamen: Ardian-Christian KYCYKU., God has given you a second literary homeland: Romania. So, as it could be said, “the sweet burden” of two languages in which you can write different things. I find that fascinating.

Ardian-Christian KYCYKU.: I must say that these two homelands, in time, became more textual than literary. For me, the fascination lies more for the gift required to maintain a real equilibrium between the sweetness of the burden and burden of the sweetness.
Iolanda Malamen: You have reinvented yourself in a new culture. Was that, though, a trauma?

Ardian-Christian KYCYKU.: It was more than a reinvention, it was like climbing a mountain backwards. Before writing directly in Romanian “The year in which the swan was invented” in the graceful year of 1996, for instance, I believed that I would not write in another language except Albanian, ever again. Maybe it was a trauma for the other, although my behavior had no stains of abnormality. It was the natural rise of a literary opera to the level at which you can produce global literature, along with the more local the languages that you write in become.
Iolanda Malamen: How many Albanian writers, cleverly managed, could, in your opinion, have a world-wide success?

Ardian-Christian KYCYKU.: It is impossible and somehow unnatural, to try a prognosis, especially for the Albanian literature, which contains energies that are immense, unsuspected and which are always unvalued, attacked and profaned by the literary “envydocracy”, that tries to present dementia as coherence. Those who ventured to foretell, only disturbed the waters and supported, through naivety, the strategies of the idolatrous. It is certain that those chosen to move the Albanian literature from an atheism shrouded in the so called ecumenical progress vestment, to its primordial womb, know what to do, and they will unmistakably do it. In essence, it seems to me that the international conquers problem is a mystical one, and it came as a trial-test for the soul of each and every one, it reminds me of that shocking happening that took place during the life of the great monk Paisie Aghioritul. They brought to him a child who was blind from birth; the saint placed his hands over his head and, before praying with tears, asked him: “Tell me, my dear, what do you wish that God should do for you?” What do you think he answered? “I wish to become a better child!”. And in that instant light was brought to his eyes…
Iolanda Malamen: If communism had not fallen, what were your chances as a writer in Albania?
Ardian-Christian KYCYKU.: Before coming to Bucharest, the country in which I thought I was violently divulged to me that it had been feeding and that a whole different country grew in its belly, a terrible one that moved after a set of laws and aspirations which were totally antagonistic to literature. This is how I found out that I really did not have a motherland anymore, except in the books I wrote until then, all of them unpublished. I had trained myself to live like an exiled in my own quotidian and like a demiurge in my own literature. The feeling that you have in these kinds of periods cannot be described. You feel more and more accomplished as a writer, but more and deader as a citizen. It is impossible for me to imagine what would have happened to me by the shore that stood between an intangible, but unpublished, literary country and a daily one, but ravished by transition. I would have probably continued to write in total silence and solitude, to publish only after the collapse of the biological literary clans that confuse artistic power to that of the political-economic. I dreamed of teaching literature in my home town and maybe I would have survived – taking upon myself here, all the pathetic – like the mockingbird from one of the stories I used to tell my daughter when she was little. A mockingbird forced to work by hour, as a cuckoo, carved in wood, in the clock of a museum or of a kitsch life. For a while, in Romania too, I had to do the same.
Iolanda Malamen: After the nineties, do you consider that the return to royalty would have been a risky stake or, on the contrary: a benefic one?
Ardian-Christian Kuciuk: The imposed or embraced atheism filled immense masses of Balkans with arrogance and emptied them of common sense. The return to royalty would have meant the resurrection of ancestral values, which only God can make possible, and mortals have become inured to obey anyone, to pray and destroy amongst themselves, to desperately hope only towards the power of politics, without realizing that regality is a ritual and a quasi-religious presence, a teaching for becoming able to harmonize the soul with the divine hierarchy.
Iolanda Malamen: You have a great love for the Romanian literature. What has drawn you to it?
Ardian-Christian KYCYKU.: My love for the Romanian culture was passed over from my father, who studied in Bucharest in the sixties, also by the fact that Romania was one of the cardinal points of exile for my fellow citizens, besides America and Greece. The great Albanese writers Lasgush Poradeci and Mitrush Kuteli, had also lived, written their masterpieces and debuted in the Romania of the thirties. I would add that I had also started to read Eminescu in my first year of college, when I decided that my dad should teach me Romanian. The Philology Faculty Library was rich enough, and I had found a real shield against brainwashing: I would read in Romanian, especially in the Marxism-Leninism, socialist realism, or history of the Labour Party of Albania, classes. It was a charming Romanian, half real, half engrafted with Albanian, with bits of Thraco-Ilyrian and a lot of empathy. Maybe I will write sometime about that experience, which acquired another dimension of mystery, because the reading of some great Romanian writers, later, did not produce for me any disappointments.

Iolanda Malamen: Do you ever miss, from time to time, the childhood stories?
Ardian-Christian Kuciuk: I have cleared my debt with the classic way of missing, sort of speak. I don’t miss essential things, because I was constrained to revive them in books, and to polish them, but not in such a way so that I would lose my connection with the superior reality. The childhood stories gave me a miracle when I was struggling, like any parent, with a child’s insomnias. I had to take all the beautiful and wise stories from the vivid memory of my grandparents, and filter them through my memory, so I could retell them in an Romanian with sprinkled with Albanian idioms, like the one from my college years, and later, when the child kept asking me for an already over-enriched story, I struggled to go back to that initial state of the story and I would “steal” details from the child’s memory in order to retrieve it.
Iolanda Malamen: Look, asking all these questions has tired me. Wouldn’t you like to ask me something?
Ardian-Christian KYCYKU.: Yes: What face does literature have for you, after all these dialogues carried out with so many writers?
Iolanda Malamen: I would like with all my heart for you to re-edit you masterpiece “A glorious and dying tribe” at a prestigious publishing house and to make an appeal of this manner to the most important editors. It is the time that this exceptional epopee to see the light of printing again, in a circulation and distribution worthy for itself.

Ardian-Christian KYCYKU. In August 1998, after I read the first apperence of the “Tribe…”, a famous Romanian critic told me that, due to such a book, the Romanian culture should be firing its canons. The official ones actually did it, but her canons had silence instead of powder. Of course, my happiness that I was given to write the “Tribe…” plenary overcomes any praise, reward or good criticism. It was then that I understood the role of this strange relation between a certain literary value and the officials. It is something like: the diamond has been given to me, they insist not to honor me with a hand of coals. It is better to be alive and considered dead, than vice versa.
From a certain point of this post vitam, the fate of this epopee has left me behind or in shadow, but, on the other hand, I didn’t want it any other way. It is enough for the avid reader to follow, in the book, the unpredictable relation of the Balkan entity with the Oriental or the Occidental, the desert games as a geographical and metaphorical space, the tools that produce and distort myths, realities – “live flesh” from which the great literature incarnates itself; the blind soldiers parabola, or that invisible study of the mechanisms that create and destroy empires (exemplified by the ottoman one) – and I consider that I finished my mission… If white holes were to exist, with the same absorption ability, but with a proliferating power instead of a mortifying one, this book is one of those holes, at least for me, because it can give birth to other books, like her “twin” Albanian “Eye”, written in 2003, and which also has three editions, this far… In the moments of profound humbleness, I find myself thinking that, even theses two books, could be too much for the life of a single writer. That is why, I had to carefully estrange myself from them, so that both “sides” could have enough life and innovation, but also because the striding for self-exceeding seems desecrating to me.
Iolanda Malamen: I bow to your talent, to your verticality, to your power of being yourself in a world perverted and inappreciative in which the mimic of value is practiced like a sport…
Ardian-Christian Kuciuk: I never forget that literature is not God’s avatar, but only a tool to individual redemption and of the successive leading of the community towards awakening and/or trezvia (spiritual lucidity). Thus, it is like thinking that gymnastics is the soul of the practitioner. Without any false modesty, but in full gratitude of my own nothingness, dear Iolanda, I confess, that it is about a gift, and not personal virtues. And when you want to talk about gift, it is better to keep quiet. Maybe that is why voice also exists in its liquid form, called writing ink.

From Eastern European Messenger, 2009
www.emesseng.blogspot.com

In English by Mr. Valentin Boboc