Interviste – Page 189 – Dielli

ANXHELA R. PEZA, POETJA DHE PSIKOLOGIA

November 16, 2013 by dgreca

Anxhela R.Peza është poete, shkrimtare dhe psikologe, me buzëqeshjen sekrete ndër buzë dhe përvetë karrierën e saj që ajo po ndërton, është bërë tashmë një nga më të njohurat në udhën e bukur të përpjekjeve, të cilat burojnë prej mendimit artistik, letrar, psikik e filozofik, për të fuqizuar dhe identifikuar talentet e reja të artit e letërsisë bashkëkohore në botën shqiptare.Sot për sot shkrimtaren e re dhe psikologen Anxela R.Peza e shohim me një ritëm mbresëlënës, që të jep ndjesinë e një procesi poetik , në prozë dhe publicistikë, por edhe në rolin e këshillueses mediatike në psikollogji. Është autore e librave me poezi ” Verbëri Kotësie” 2009 dhe ” Zemër me Kock” 2013. Në process botimi ka romanin “Monolog Neuroze”. Prej 2 vite e gjysëm njihet në media si psikologe këshillimi dhe si shkrimtare. Me detyrimin ndaj audiencës së lexuesve, Anxhela, nuk i shet librat e saj, ajo vetëm jau dhuron institucioneve sociale dhe pikërisht më 1 qershor të këtij viti i ka dhuruar fëmijëve të ngujuar dhe jetimë, 100 libra. Së shpejti ajo do të jetë pjesëmarrëse në dy konkurse për poezinë, një në Trieste dhe një në Sarajevë.Në këtë intervistë Anxhela shpalos ëndrrën dhe pasionin e saj për letërsinë, për poezinë e prozën, dhe lidhjen mes psikikes, artistikes e filozofikes.

NGA RAIMONDA MOISIU/

-Kam lexuar mbresa, mendime, komente të shumta për krijimtarinë tuaj, veçmas për librin tuaj të parë me poezi, me titull “Verbëri kotësie”. Si jeni ndjerë rreth këtyre vlerësimeve? Cfarë ju shtyhu ta titulloni me këtë titull?

Librin e parë e kam shkruar për t’ja bërë dhuratë familjes time, pasi ata investonin për arsimimin tim. Asaj kohe si 18 vjeçare mendova që talentin e spikatur nga 8-vjeçarja dhe gjimnazi ta shfrytëzoja në formë dhurate për ata. Komentet kanë qënë të shumta pasi ai libër u pasua nga tjetri pas 5 viteve. Madje disa komente i ruaj ende, janë të shkrimtarëve, të poetëve, kritikëve letrarë, pedagogëve, të afërmve të mi, njerëzve të thjeshtë, librarive, mediave të ndryshme etj. Kuptova në një mënyrë më serioze se talenti im ishte i dukshëm. Por duke studiuar psikologji më vuri në dyzim fakti se ishte vërtetë talent apo frymëzim i moshës siç ndodh zakonisht. Për të diferencuar këtë gjë, e lashë veten të rrija disa kohë, të cilën e pëcolla duke shkruar gjithmonë pafund kudo dhe ngado. Jam fanatike për titujt, më të bukur dua të jenë ata sesa vetë poezia. “Verbëri Kotësie” është mesazh për njeriun i cili përpiqet aq shumë në jetën e tij, por e gjithë magjia qëndron tek liria që ka. Duke paur lirinë s’ka as pse të fustrohet, të ndrydhet, të ndjeki norma, tabu, zakone pa dashur, është i lirë, lumturia aty ndodhet.

-Cilat kanë qënë përfytyrimet më të herëshme se një ditë do të bëheshit shkrimtare? Kush ka qënë dashuria tuaj e parë,?

Mbase e kam ditur gjithmonë që do bëhem shkrimtare qysh në vegjëli. Ma kanë induktuar zyshat gjithmonë, “do bëhesh shkrimtare, se shkruan shumë bukur” krijoja vazhdimisht vjersha, shkruaja ese paksa filozofike në përputhje më moshën. Vendimin e prerë e kam marrë pasi krijova poezinë “Injoranti”. Dashuria imë e parë është dhe do mbetët poezia, nuk do isha unë nëse nuk do e shkruaja atë gjithkund.

-Kush ka ndikuar në mënyrë të vecantë që ju ka frymëzuar apo inkurajuar për të shkruar një poezi?

Askush s’më ka inkurajuar, ajo është diçka e cila buron nga një vend që as unë nuk e di. Shkrimtarët shpesh thonë nga shpirti, por jo çdo shpirt prodhon. Qëndron përtej të panjohshmes burimi i saj. Kthjellohem pasi e kam shkruar poezinë aty e kutpoj se çfarë kam bërë.

-Cilat janë shprehitë tuaja kur shkruani një poezi, tregim apo meditim… . Dëgjoni muzikë apo dëshironi qetësi?

Ma kanë bërë shpesh këtë pyetje. Qetësi, verë të kuqe, muzikë smooth jazz, Ëaldack,Yann Tieresen, Yiruma, të gjitha meloditë e pianos, i adhuroj më akomodojnë për të shkruar. Këto janë kushte që i krijoj unë vetes kur e marrë me të mira. Realisht unë shkruaj ku të jetë, ku të vijë. Zgjohem në mes të natës e hedh diçka mbi letren që qëndron në talovilnë, në faturën e kafesë, duke pritur në takim, madje edhe kur bisedoj me ndonjë person e lë pauz 3 -4 minuta.

-Cfarë është një “muzë”. Është aftësi gjenetike sipas mendimit tuaj?

Gjithsecili nga ne nuk i shpëton dot gjenetikës se tij. Por mjedisi luan një rol mëse të rëndësishëm në jetën e njeriut. Pa pasur ngacmim nga shqisat e mia s’do mundja dot. Çdo fjalë që më prek qënien, çdo fije bari e deri tek zogu lart në qiell shëndronhet në muzë. Shkrimtari e njeh dashurinë e zemrës dhe falë kësaj ai ka muza plot.

-Kush ka ndikuar në mënyrë të konsiderueshme në krijimtarinë tuaj, -prindërit, artet, letërsia apo njerëzit e thjeshtë, qoftë edhe një person i vetëm që ka luajtur një rol të vecantë në frymëzimin tuaj?

Për ti dhenë dhe një përgjigje më të detajuar pyetjes më lartë, mamaja ime dhe dashuria parë kanë luajtur një rol të madh në frymëzimin tim. Pastaj gjithshka tjetër më ka ndihmuar në frumëzim, romanet, fshati, kështjellat, deti, mali, gjyshërisht në përgjithësi, pikturat e femrave nudo, skulpturat e 1700, qoftë dhe milingona me thërrime buke sipër më jep frymëzim. Edhe një bisedë me një të panjohur lë mbresa më shumë se të veçanta.

-Ju jeni poete. Dhjetra vargje poetike dhe poezi të përmbledhura në vëllimin poetik botuar këtë vit “Zemër me Kock”. Ç’mund të na thoni për këtë përvojë interesante e përkushtim profesional, nivel e cilësi artistike- letrare?

Nëpër shkrime të poezisë e kam quajtur atë të “dashurin tim të parë”. Të them se unë përkushtohem shumë në poezi s’mund ta them këtë gjë, pasi ajo qëndron brenda meje, kur do të dalë jashtë meje vjen në formë shkrimi në letër. Nuk e kam imponuar ndonjherë veten që të ulem e të shkruaj poezi. Ajo kur qëndron brenda teje, nuk e zgjedh momentin se kur do të dalë. Libri me poezi “Zemër me Kockë” erdhi bashkë me vendoshmërinë se un s’do ndahem më prej shkrimeve. Do vazhdoj ta bëj publike poezine time apo romane qofshin. Kam zgjedhur pikërisht këtë titull duke e njohur më mirë qënien njerzore nëpërmjet profesionit që ushtroj, jo gjithkush ka një zemër me tul, ku mbart vlera njerzore, norma, mirësi, dashuri, e drejtësi mbi të gjitha, e pra ka dhe nga ata që e kanë me kock ku e rëndësishme është qëllimi s’ka shumë rëndësi mënyra.

-Kur shkruani cili është vendi tuaj më i preferuar, në studio, në natyrë apo krejt rastësisht edhe duke pirë kafe diku?

Gjithkund ashtu siç u shpreva dhe më lart, në çdo vend nëse ndjej se duhet të hedh diçka në letër, e bëj. Çantës sime nuk i mungon ndonjëherë letra dhe lapsi, e po nuk pati gjej mjete rrethanore për të shkruar dicka.

-Ju ndjek vazhdimisht në krijimtarinë tuaj, duke qënë kështu një lexuese e rregullt. Kam lexuar disa fragmente nga romani juaj në botim “ Monolog neuroze”. Në prozën tuaj ka mall, protestë, revoltë, dhimbje, psikikja me shpirtin artistik, dashuri, mesazh tolerance e paqe, ton qytetar e intelektual … A keni ndonjë ndjesi të vecantë që ju e shfaqni nëpërmjet artit të të shkruarit..?

I gjithë romani flet për psikologjinë e një femre adulte ku shpeshherë e vë në paralel ish- dashurinë e saj me dashurinë e një vajze adoleshente. Një cop dashurie e ndjerë ndryshe vjen në formë neuroze, tek shpreh se dashuria është e pafund e ndjesia e njeriut ndryshon nga gjithkush tjetër. Edhe pse historitë tona ngjajnë me tregimet e të tjerëve. Tregon se dashuritë kanë fytyra të ndryshme, dhe ti gjatë jetës mund të shikosh dhe provosh mbase disa prej tyre dhe mund të arrij faza që shikon se kush të ka pëlqyer më shumë e kush ka qënë më me rëndësi për ty. Shekuj më parë dashuria e madhe e fortë e kanë quajtur dhe sëmundje sa e vertëtë është ende kjo nëpërmjet fjalëve urbane të njerzve, kjo ende s’dihet duhet provuar dashuria dhe të flasësh për të. Unë mbetëm ende partizane e fjalës që të dashurosh është një luks që jo gjithkush mund ta ketë.

-Ju jeni psikologe këshillimi në media. A ka lidhje psikologjia me letërsinë? Si ja dilni ta shfaqni atë nëpërmjet artit të të shkruarit? Cila është lidhja mes gazetarisë e letërsisë?

Vërtetë kam më shumë se dy vjet tashmë që jam pjesë e pandashmë e medias si psikologe dhe shkrimtare. Të dyja kanë lidhje, çdo shkrimtar është pak psikolog, për të mund të përcjellë personazhin e tij më së miri. Mendoj se e kam të pashmangëshme të shkruaj mbi piskologjinë e njeriut. Gazetaria me letërsinë kanë lidhje të tjera, në rolin gazetaresk unë nuk hyj shumë pasi figura ime publike televizive vjen si specialiste e psikologut më së shumti, e më pas si shkrimtare.

– Pra, sfida për të shkruar një roman qëndron në përballjen me ndërtimin e strukturës së tij, duke e krijuar atë me idetë që keni në mendje për ecurinë e personazheve. E paraqisni personazhin nga jeta reale në përshtatje me kohën e situatën apo anasjelltas?

Romanin tim të parë e kam shkruar gjatë periudhës që kam qënë në Firenze të Italisë. Por nuk kam vendosur ende ta botoj. Monolog Neuroze është i treti në numër. E dua më fort se dy të parët ndaj dhe dua ta sjell tek lexuesit. Kjo mund të vijë dhe si një shtysë e madhe nga pasja e shumë klienteve adoleshente që mbartin probleme emocionale mbi dashurinë. Libri ka vetëm një personazh. Dedikimi vjen për të gjitha ato femra që një herë në jetë janë ndjerë të tilla.

-Kush apo cfarë ka qënë ndikimi juaj më i madh si poete, romanciere apo psikologe? Cilat janë sfidat më të mëdha për ju në lëvizjen feministe si autore?

Ndikimi si poete ka qënë vet vetja ime. Ajo më shtyn vazhdimisht të shkoj drejt letrave të prodhoj është më e fortë se unë. Një poezi është një roman i tërë. Për të qënë psikologe e kam dëshiruar që 16 vjeç shumë herët e çdo herë e më shumë e kultivoja veten për të qënë e tillë në të ardhmën. Pa këto të dyja s’do isha unë. Lëvizjen fëmisniste e shikoj brenda të dy profesioneve. Si shkrimtare përcillet gjithshka emancipim, revolt, sfidohet nepërmjet risisë që ajo sjell krijimi yt, emri i madh të qëndrojë mbi një femër jo gjithnjë në meshkuj. Por botës i duhen dhe disa dekada të lindi një Shekspir femër. Si psikologe çdo femër që ulet përball meje rimëkëmbien e indentitetit të saj, të buzëqeshjes, të guximit.

-Keni qënë e sukseshme vitet e fundit si shkrimtare dhe psikologe në media duke gëzuar kështu edhe admirimin nga lexuesit e shumtë? A jeni habitur kur ju kanë vlerësuar? Si ju bën të ndiheni kjo gjë si autore femër?

Normalisht shumë mirë. Vlersimi është domethënës se tregon për mënyrën se si përcillesh në publik, tek lexuesi, modeli që përcjell gjithshka ka rëndësinë e saj. Rrethimi me dashuri dhe pozitivitet të jep kurajo që mos të zhgenjesh asnjë më pas. Megjithatë unë jam një natyrë kritike e pandreqshme.

-A do ta keni të vështirë të shkruani një romancë dashurie rreth jetës intime të një vajze?

Jo aspak, përkundrazi do më pëlqente, do vazhdoj të shkruaj për të. Sa me shumë kalojnë vite tek unë aq më shumë bindem se nuk dua të heq dorë nga vetja. Të qënit unë. Pa tërhequr zvarrë paragjykimet, e fisit, lagjes, komunitetit, vendit që jetoj. S’dua ta llogaris këto kur shkruaj. Shkrimet janë bota ime virgjër, e pastër e sinqertë. Nëpërmjet empatisë unë mund të jem çdo lloj personazhi dhe të kem çdo profesion të kësaj bote. Një njeri nëse nuk ka një mëndje të lirë, një jetë me veprime të lira, edhe shkrimi dhëmb.

-Kur ktheni kokën pas si e shikoni krijimtrainë tuaj gjatë viteve? Cilat janë drejtimet dhe objektivat interesante për të ardhmen?

Krijimet gjatë viteve tregojnë shumë gjëra. Nëpërmjet tyre njoh akoma më mirë veten, zbuloj gjëra që mbase se dija që i mbartja. Në momentin që krijimet pubikohen ato nuk janë më të miat, janë të lexuesit. Objektivat janë të shumta, shkollimi i mëtejshëm, krijime jashtë vendit, do vazhdoj të bëj karrierë, do e rris më shumë emrin tim.

Cfarë dëshiron të ndash me kolegët dhe audiencën e lexuesve që janë duke e lexuar këtë intervistë?

Lexuesve, ti largohen teknologjive e ti rikthehen librave. Ndërsa kolegëve i them se puna dhe dashuria ndahen me milimetra nga njera – tjetra, por për punën do thoja që është një sfidë në vazhdim, e që të frymosh sipër ujit duhet vullnet.

-Dhjetra e dhjetra vargje poetike dhe fragmente për femrën e dashurinë…Cfarë është dashuria për ju? Kur një vajzë e re e ndjen se është e dashuruar? Si arrini ta reflektoni këtë në krijimtarinë tuaj letraro-artistike?

Dashuri do të thotë të duash tjetrin më shumë se veten. Të qëndrojë tjeri përpara gjithshkaje, mohimi i vetes. Një vajzë e re e ndjen kur është e dashuruar kur figura e tij pulson si pulsi i dorës në zemrën e saj. Dashurinë në krijmatrinë time do e reflektoj në format e pafundme të saj. Pa krusyer asgjë. Nëse jeta s’do kishte dashuri, do kishte robotë.

– Pse shkruan Anxhela dhe cfarë simbolizon emri tuaj? Kush ia u ka vënë këtë emër?

O sa pyetje e bukur kjo. (qesh) Asaj kohe nuk shiheshe ende gjinia e foshnjeve. Dhe kur ime më ishte 4 muajshe shtatzanë, im atë shikon një ënderr ku i thonë që ti do lindësh një vajzë me emrin Anxhela. Që do të thotë ëngjell, unë isha ëngjëlli parë për prindërit e mi. Kjo mistika e vënies së emrit nga një ëndërr mbase rezervon gjëra të mira për mua.

-Si jeni ndier përballë botës së frikëshme të mediokritetit, klaneve, hipokritëve dhe inferioritetit maskilist? Cfarë kuptoni me shprehjet “vetëgjymtim dhe vetëvrasje intelektuale”?

Në fillim e dobët besoj, sepse është ndryshe ta dëgjosh e ndryshe ta provosh, jam frikësuar, jam rrëzuar, jam ngritur. Ende kam frikë kam të gjitha këto. Qëndroj në mesin e tyre për t’ju bërë ballë asgjë nuk është e pasfidueshme përveç vdekjes. Me fjalët vetgjymtim dhe vetëvrasje intelektuale kuptoj atë që më dhemb më shumë nga vendi im. Më gjymton mentaliteti, pargjykimi, çdo gjë e cila nuk mbart gjërat e mia. Injoranca është një kategori që mua më nervozon më irriton së brendëshmi, arroganca, nëna që edukojnë djem maskilist, vajza materialiste, është për të ardhur keq realisht. Ne shpesherë rrim dhe përshtatemi me disa gjëra që na lëndojnë, na ndrydhin për të mos qënë më ne.

-Mendoni se keni arritur aty ku duhet me krijimtarinë tuaj apo kini akoma për të bërë? Cfarë po shkruani aktualisht? Projektet tuaja në të ardhmen?

Aktualisht do marrë pjesë në dy konkurse një në Triestë të Italisë dhe një në Sarajevë të Bosnjes. Nuk do flas shumë për në një tjëtër moment do ishte më mirë.

-Autorët tuaj më të preferuar…

Uuu sa shumë ka, Migjeni,Ismail Kadare, Dritero Agolli, Vicotor Consinaj, Entela Safeti Kasi, Mimoza Ahmeti, Honore de Balzak, Albet Kamy, Kafka, Leon Tolstoi, Dostojevski, Aleksander Dymas, MIhal Lermontov, Dino Buxati, Gustav Folber, Frederiko Grazia Lorka, Paolo Cohelo, Remark, Xhon Gollsuorth………e shumë e shumë. Çdo gjë që lexoj më pëlqen, se hedh dot poshtë.

-Si e shihni kritikën letrare sot? A ekziston një e tillë dhe e mirëfilltë?

Nuk më hasin shpesh sytë e veshët për kritikën letrare. E cunguar shumë, ka nevojë dhe vetë publiku televiziv apo lexues të dijë të diferencojë e të zgjedhe se kush duhet të lexohet.

Mesazhi tuaj për talentet e reja, por edhe për shkrimtaret femra në përgjithësi.

Intervistoi:Raimonda Moisiu

Çdo talenti të ri i uroj suksese në rrugëtimin e krijimeve. Uroj një tjetër Kadare, një tjetër Agoll, një tjetër emër që shëtit botën e bëhet krenaria vendit.

Kujtimet e ish-të burgosurës Rita Sami Koçi: Jeta në një qeli me Musine Kokalarin

November 16, 2013 by dgreca

Ne Foto: Rita Sami Koci, një nga të burgosurat e spastrimit të ‘50/

Raimonda Moisiu, gazetarja me banim në SHBA, vë në dispozicion pjesë nga kujtimet e Rita Sami Koçit, ish-e dënuar për agjitacion e propagandë në moshën 16-vjeçare. Ndër të tjera, tregon për bashkëvuajtëset Musine Kokalari e sopranon Merita Sokoli. Në mënyrë krejt të rastësishme mëson për vuajtjet e jetët e vështira që kanë kaluar njerëzit përpara ’90-s. Sa më shumë të njohësh prej tyre, aq më tepër shtohen emrat e listës së ‘zezë’. Karvani i këtyre vuajtjeve duket sikur nuk ka të sosur. Kur Diti Biçaku doli në media dy javë më parë për të treguar të pjesshme historinë e arrestimit e më pas pushkatimit të bashkëvuajtëses së saj, Sabiha Kasimati, një tjetër emër doli nga kujtesa e atyre që lexuan e dëgjuan rrëfimin e saj. Gazetarja e shkrimtarja Raimonda Moisiu, prej vitesh banuese në Amerikë, na foli për një tjetër bashkëvuajtëse të të sipërpërmendurave, duke marrë nxitje nga viti i pushkatimit të Kasimatit, ’51-shi. Rita Sami Koçi ka qenë një tjetër nga viktimat e regjimit, që për fat të keq nuk jeton më, ama ka lënë të shkruar me dorën e saj historinë e vuajtjet e asaj pjese të jetës që e mundoi edhe ditët e fundit, në përçapje të nxituara për të përfunduar gjithçka ruante në kujtesë. Veçse nuk mundi… Raimonda na dërgon sot një pjesë të kujtimeve të hedhura në fletët e ditarit të saj. Pjesën tjetër e ruajnë fëmijët, me shpresën që një ditë do t’i bëjnë të gjitha bashkë, duke realizuar kështu librin që e ëma pat dëshiruar aq shumë. Si i keni vendosur marrëdhëniet me znj.Rita, në ç’kohë, dhe a ishin rrëfimet e saj shkaku i kësaj lidhjeje?

Është e dhimbshme që Rita Sami Koci (Koka) nuk jeton më. Ajo është ndarë nga jeta para disa viteve. Njohja ime virtuale me familjen Koka ka ndodhur para gati një dekade. Sapo kisha shkruar dhe botuar në shtypin shqiptar, saktësisht te gazeta “Panorama”, shkrimin me titull “Mytevelinjtë, bejlerët që hodhën themelet e Korçës”. Duke i bërë publicitet këtij shkrimi edhe në forumet e website-t shqiptare në internet, në postën time elektronike vjen një mesazh nga ing. Genc Koka, i cili mes të tjerave tregonte se është nip i bejlerëve të Korçës, Mytevelinjve. Që këtu nisi miqësia ime virtuale me Gencin, vëllain e Rita Sami Kocit (Koka). Në bisedë e sipër, Genci më tregoi për motrën e tij Ritën, jetën e saj dhe se po hidhte në letër kujtimet. Një ditë më nisi disa copëza kujtimesh dhe miku im, Genci, më kërkonte t’i redaktoja dhe t’i radhisja kronologjikisht, ashtu siç ia pati kërkuar edhe atij vetë Rita. Sapo lexova “Kujtime të hidhura e të paharruara”, dhe “Nëse një popull nuk arrin të njohë dhimbjen, nuk do të jetë në gjendje të njohë lumturinë”, u drithërova dhe e ndjeva që në fillim emocione të forta. Përpija çdo rresht të atyre rrëfimeve rrëqethëse, që sillnin të gjallë të vërtetën e kalvarit të dhimbjeve e sakrificave. Kur kishte nisur Rita të hidhte në letër kujtimet e kohës së errët të burgut? Duke iu referuar kujtimeve, por edhe nga biseda me Gencin, Rita filloi të hedhë kujtimet e saj në kohën kur emigroi pranë vajzave të saj në Greqi. Por edhe nga mesazhet që i dërgonte herë pas here Gencit, shprehte dëshirën t’i hidhte të gjitha kujtimet e t’i botonte në një libër. Referuar rrëfimeve të saj, kur është burgosur, për sa vite dhe për ç’arsye? Është burgosur që në moshën 16 a 17-vjeçare, në vitet ’50, që njihen si vitet e valës së arrestimeve, burgosjeve, pushkatimeve e internimeve në masë, të intelektualëve dhe elitës qytetare shqiptare, kontributin e të cilëve regjimi komunist e shihte si rrezik për pushtetin e tyre. Pas një viti hetuesie të tmerrshme, të shoqëruar me tortura dhe izolim të rëndë, Rita Sami Kokën (Koci) e dënojnë me 10 vjet heqje lirie, me motivacionin: “Organizatore grupesh në shkollat e mesme, agjitacion e propagandë me shkrim e me gojë, kundër pushtetit popullor, komunist e Partisë!”. Rita Sami Koka ka lindur në Firence të Italisë më 1930-n. Është e bija e ish-kolonelit Sami Koka, zv/kryetar i Shtatmadhorisë mbretërore dhe komandant i Përgjithshëm i Rojës mbretërore të Kufirit dhe i Financës. I dënuar edhe ai me 30 vjet burg nga Gjykata Speciale e Marsit 1945. Rita ka ndenjur në burg gati 10 vjet, së bashku me të atin e saj, fakt që ajo e rrëfen edhe në shënime. Si rrodhi jeta e saj e mëvonshme? Pas lirimit nga burgu, Rita u martua me bashkëvuajtësin në burgun e Burrelit, Xhorxhi Koci, i dënuar politik që në vitin 1946. Pas viteve të burgut kaluan edhe disa vite në internim së bashku me familjen, në Kullë të Durrësit. Çifti Koci pati 4 fëmijë, tri vajza e një djalë. Por fatkeqësisht, djali i tyre i vetëm u vra kur ishte ushtar, kur shërbente në Brigadën e Punës, si fëmijë i të dënuarve politikë apo me biografi të keqe. Kur i treguan burrit të Ritës, Xhorxh Kocit, për vdekjen apo “vrasjen” e të birit të vetëm (ka mbetur ende mister vdekja e tij “aksidentale në gurore”, sepse të nesërmen ai nisej me disa ditë leje për në familje) ulërimat e trishtimit e të dhimbjes së atij burri, që u pati bërë ballë torturave dhe jetës në burg, kanë tronditur tërë Durrësin. Maraz e brengë që më pas i kushtoi edhe jetën. Për ç’arsye emigroi në Athinë? Rita është larguar për në Athinë në vitin 1998, pranë vajzës së saj, por edhe me dhimbjen e madhe të largimit nga atdheu, për të cilin pat vuajtur aq shumë. Rita, edhe pse e sëmurë, shkruante kujtimet e saj. A përmend në kujtimet e saj emra bashkëvuajtësish të tjerë? Rita shkruan me shumë dhimbje dhe kujtesë të admirueshme për dy intelektuale të shquara, për shkrimtaren dhe intelektualen, politikanen e shquar Musine Kokalari, për të cilën shprehet se ishte ishulli i saj dhe për sopranon Merita Sokoli, që unë vërtet do të dëshiroja, në rast se dikush di për këtë soprano të shquar, të shkruajë për të, sikundër është shkruar edhe për Musine Kokalarin. Ç’ju ka treguar tjetër rreth jetës së saj? Unë po ju jap rrëfimet e Ritës, të cilat flasin shumë më shumë rreth jetës së saj.

Pjesë nga ditari i Rita Sami KoÇit (Koka)

Në një qeli me Musine Kokalarin Datë 19 maj 1950, ora 23:00 Një trokitje në derë do na shqetësonte, por do të ndryshonte edhe rrjedhën e jetës sime. Mamaja hapi derën dhe disa oficerë Sigurimi hynë furishëm në dhomën 3×3, ku jetuam për 30 vjet dhe ku përdornim vetëm një WC, 6 familje. Njëri prej tyre pyet se kush është Rita Sami Koka… Unë i them: “Në emër të popullit jeni e arrestuar”. Mamaja u trondit pa masë dhe iu drejtua oficerëve të Sigurimit:

“Amani, ku po e çoni çupën time?”. Më arrestuan pa më thënë arsyen. Në atë kohë ndodhte shpesh që oficerë të Sigurimit shkonin nëpër shtëpitë e të përndjekurve, u rrëmbenin çupat, gjoja për t’i arrestuar, i përdhunonin dhe i degdisnin në fshatra të largëta e të humbura të Shqipërisë. Unë e kapa nga supi mamanë dhe me zë të qetë e të vendosur i thashë: “Mos u trondit mama, unë s’kam bërë gjë, prandaj do të kthehem!”. Ata më vënë prangat e bashkë me mua largohen duke lënë mamanë në lot e ngashërim, në gjendje shoku e pikëllimi se njerëzit e tjerë të familjes largoheshin, sikur të ishin me lebër. Qëndrimi im prej krenareje dhe me kokën lart, kuraja që i dhashë mamasë sime do të më përmendej edhe në hetuesi, duke më quajtur “shumë të vendosur në aktivitetin tim kundër pushtetit popullor”. “Sipas jush, – i drejtohem hetuesit në birucat e hetuesisë,- çfarë prisnit, të kapja mamanë në cep të fustanit e të qaja?!” Pas një viti hetuesie të tmerrshme, të shoqëruar me tortura dhe izolim të rëndë, dënohem me 10 vjet heqje lirie, nën akuzën “organizatore grupesh në shkollat e mesme, agjitacion propagande me shkrim e me gojë, kundër pushtetit popullor, komunist e Partisë”. Sigurisht unë e prisja një akuzë të tillë, sepse në shtator-tetor të vitit 1949 filloi ‘spastrimi’, dhe nga shkollat e mesme u përjashtuan 16 nxënës nga Teknikja dhe gjimnazi. Ndër ta isha unë dhe vëllai im i vogël, Genci. Përpara se të më lëviznin nga birucat në kampin e të dënuarve, shoqet me të cilat ndaja ditët dhe netët e izolimit, më porositen që të bëja kujdes nga një spiune dhe provokatore e rekrutuar nga Sigurimi i Shtetit, një ish-pjesëtare e Ballit Kombëtar, e quajtur Nurie Maska, nga Vlora. Kur kishte qenë në kampin e burgut të Vlorës, tre djem vendosën të arratiseshin. Për këtë gjë ata biseduan me Nurien, por ajo i raportoi te drejtori i burgut, xha Metani. Dhe kur ata tentuan të arratiseshin, njëri u vra, duke mbetur në telat me gjemba në përpjekje për t’i kapërcyer, ndërsa dy të tjerët i kapën. Njëri nga të burgosurit kishte qenë mësues dhe i kishim birucat ngjitur. Një ditë, duke kaluar për në banjë, ai më fut një letër poshtë derës, ku më tregonte gjithë historinë e tij, dhe me porosit që t’i thosha N.Koculit (nga Vlora), që të lajmëronte nënën se ai ishte gjallë. Nëna e gjore e dinte të vdekur birin e saj. Kur lëviza nga izolimi në birucë në kampin e burgut, aty më kanë pritur disa të dënuara për politikë, ndër to dhe sopranoja e talentuar, e mrekullueshmja Merita Sokoli, e cila më mori në dhomën e saj të vogël, si i pëlqente Meritës ta quante. Nurie Maskës nuk i dhashë fare të njohur, por nuk kisha as edhe dëshirë ta shihja e të komunikoja me të. Nurien e përbuznin të gjitha, duke e quajtur monstër. Kur drejtor Metani u transferua nga burgu i Vlorës në burgun e Tiranës, Nurien e mori me vete që ajo të vazhdonte misionin e saj të provokatores e spiunes. Ajo i qëndroi aq besnike aktivitetit të saj, sa spiunonte edhe për gjëra fare të thjeshta, që më pas bëheshin çështje të mëdha. Sado që mundohesha ta injoroja Nurien, më duhej të përballesha me shpirtligësinë dhe hipokrizinë e provokatores. *** Një miku ynë kishte shkruar një novelë shumë të bukur, ku e përshkruante Shqipërinë si një shqiponjë të lidhur në pranga dhe të gjakosur nga gjaku i të vrarëve. Ma pat treguar që ta shihja nga forma letrare (ai ishte 16 vjeç dhe unë 18). Novela më pëlqeu shumë dhe i thashë sikur të kishim mundësi e të shkruanim shumë kopje si kjo dhe t’i shpërndanim. Ai e pëlqeu këtë mendim timin dhe bëri si i thashë unë. Ky trakt u shumëfishua dhe u shpërnda, fillimisht në Shkodër. Në Tiranë e shpërndau Lluka Dindi që ishte 16 vjeç, nxënës në Teknikumin financiar. Në fillim u arrestua Ndoc Larja, pastaj Lluka, Amiku, Petro Konomi dhe unë nja tre-katër muaj më vonë. Kur na nxorën në gjyqin ushtarak si grup, më pyetën nëse i njihja pjesëtarët e tjerë. U thashë: “Jo! As i njoh, as i kam parë ndonjëherë”. Në grup në gjyq qe futur edhe Bardhyl Dindi, kot së koti, që përveç Llukës që kish të bënte me të, asnjëri prej të akuzuarve nuk e njihte dhe as e kishin parë si fytyrë. Bardhyli tha për mua që nuk më njihte veçse si fytyrë, që më kishte parë në gjimnaz. Prokurori, një oficer madhor i komunistëve, më thotë: “Sigurisht që nuk i njeh, kryetari rri gjithmonë i panjohur”. Pasi mbaruan disa seanca, u dhanë dënimet. Në fund, prokurori filloi të na pyeste se çfarë kishim për të thënë për fjalë të fundit. Unë i thashë: “Asgjë!”. “Si?”, më thotë. E quan të drejtë dënimin?”. “Jo! Unë nuk e quaj aspak të drejtë, por fjala ime nuk ndryshon asgjë, ju vendosni vetë, si ju vjen për shtat, dhe për këtë nuk ju kërkoj mëshirë!” Vite më vonë, kur u takova me babanë në burgun e Burrelit, mes të tjerash më tërhoqi veshin me ledhatim dhe duke buzëqeshur më tha: “Mos u trego kokëfortë këtu në Burrel, si në gjyq”. Duke e përqafuar, i thashë: “Nuk jam kokëfortë baba, por padrejtësia më revolton”. Babai më shtrëngoi fort pas gjoksit dhe përsëri mbajti të qarët që po i shpërthente. I pashë vetëm sytë e përlotur. *** Arritëm në Milot, autobusi ndaloi për pushimin e parë. Pasagjerët zbritën të pinin cigare. Duke parë ata njerëz të thjeshtë, të lirë fizikisht se moralisht ishim njësoj, duke thithur cigaren më erdhi dëshira që edhe unë ta tymosja një me ta. U thashë rojeve nëse qe e mundur të më linin edhe mua për të tymosur një cigare jashtë. Dola e shoqëruar dhe pa dhënë muhabet, e porositur për këtë qysh më parë. Pashë që sapo kish mbërritur edhe autobusi i Estradës së Shkodrës. Aktorët qeshnin me njëri-tjetrin dhe gjithë humor flisnin me zë të lartë. Dikush u tregoi për mua dhe e qeshura e tyre u pre. Më shikonin me habi dhe diçka bisedonin me njëri-tjetrin me zë shumë të ulët. Më shihnin me habi e dhimbje. Dikush tundte kokën, sikur pyeste veten: “Ç’ndodh kështu?”. Unë nuk u trondita fare, përkundrazi e ndieja veten krenare dhe këtë krenari mundohesha ta tregoja në çdo çast. Më dënonin komunistët, kriminelët, llumi i kombit që kish uzurpuar pushtetin legjitim. Isha krenare dhe me këtë krenari shijoja ato orë të pakta lirie, edhe pse më shoqëronin policët me pushkë automatike. U ndjeva e lirë për pak orë jashtë mureve të qelisë. Kur arritëm në burgun e Burrelit, na priste nëndrejtori. Qe e diel dhe drejtori nuk ishte aty. Në atë kohë në Burrel qe edhe Musine Kokalari. Të nesërmen kur erdhi drejtori i burgut Dino, më pa që isha me Musinen (edhe dy gra të tjera) dhe qëndroi për një çast, u mendua dhe më tha: “Urdhri nga Tirana është që ti të ishe izoluar më vete këtu”. Na mori të katrave për të na treguar qelinë që ishte caktuar për mua. Burgu i Burrelit është i futur në gropë dhe i rrethuar me shkurre. Kishte një lagështi të paimagjinueshme, muret kullonin ujë dhe ishin të zbutura, llaç i gjallë. Klima e vetë qytetit ishte shumë e ftohtë. Unë, e infektuar në qelitë e burgut të Tiranës me zgjebe dhe morra, duhet të pastrohesha. Doktori i burgut, Lush Pogu, i dënuar edhe ai, më dha mjekimet e duhura. Zoti më ruajti që nuk mora plevit, ngaqë isha e detyruar të lahesha përjashta në borë. Hava Golemi dhe Xhemo Ahmeti, mbanin dy çarçafë për të më mbrojtur nga era dhe ngrica, kurse Musineja më hidhte ujë të ngrohtë ndërsa lahesha. Në pranverë Musineja dhe dy gratë e tjera u transferuan për në burgun e Tiranës. Kur u komunikuan transferimin, Musineja u kthye nga unë dhe më tha “Rita, si do të lë ty vetëm në këtë skëterrë? Unë i thashë: “Musine, mendo vetëm nënën tënde të moshuar që ka kaq kohë pa të parë, pse gjer këtu nuk vinte dot, unë do ta kaloj ashtu si e kalove ti”. U ndamë me përqafime e përlotje. Kështu mbeta vetëm. 24 dhjetor 1950, Darka e Krishtlindjes Ato që bënin komunistët, anëtarët e PPSH pa përjashtim, nuk janë bërë as në Mathausen apo Buchenwald. Le të tregojnë të dënuarit e Vloçishtit, Jubës, Bedenit, Spaçit, Urrës së Bonos, e sa e sa kampeve të tjera të shfarosjes. Merita Sokoli, një nga sopranot më të talentuara të Shqipërisë, njësoj si Tefta Tashko, u arrestua për politikë dhe u torturua gjatë hetuesisë në mënyrën më çnjerëzore. E lidhur me hekura, duar e këmbë e patën varur në një çengel vetëm sa i takonin majat e gishtave, e lanë ashtu për ditë të tëra. Siç qe e varur, i erdhën menstruacionet. Filloi të qante, duke shtrënguar këmbët. Kur hyri roja, ajo filloi t’i thoshte: “Jo, jo ! Të lutem mos hyr!”. Kur ai hyri, e pa në atë gjendje, qeshi si kafshë. Pse qenë të tillë, qenër! Në burgun e Burrelit ish i dënuar edhe Gjergj Kokoshi, i sëmurë me TBC. E kishin izoluar vetëm. Një ditë, një i burgosur i futi poshtë derës një copë letër për ta përshëndetur e për t’i dhënë kurajë. Dikush e spiunoi dhe e izoluan në një qeli pa dyshek, pa ndërresa dhe e lanë vetëm me bukë thatë dhe ujë. Ishte dimër dhe në Burrel bënte shumë ftohtë (Ai që e pat spiunuar ishte një çam, në mos harroj quhej Dino). Kështu, Gjergji mori plevit dhe në të njëjtën kohë u çmend. Më vonë i çuan rrobat, por ai zhvishej dhe shtrihej në çimento. Gjithë kohën luste Zotin dhe shenjtorët, pastaj shante Enver Hoxhën, që dikur as që e pat përfillur si njeri dhe intelektual. Thërriste nënën e tij. Nuk pushonte së foluri ditë e natë, gjersa i iku zëri dhe jeta bashkë. Unë e kisha afër qelisë sime dhe e dëgjoja, më vinte keq për të, por nuk duroja dot. Vija duart në vesh dhe ashtu rrija me orë të tëra gjersa më zinte gjumi. Kur vdiq, e mora vesh nga rojet. Dhe fillova të qaja si fëmijë, nuk e njihja as nuk e kisha parë ndonjëherë, por e qava si njeri me shpirt, që humbi jetën nën torturën e xhelatëve të PPSH-së. I shkruaj si më vijnë në kujtesë këto kujtime të hidhura e të paharruara! ANI JAUPA

VIKTOR MARTINI – NË SHQIPËRI PAPËRGJEGJSHMËRIA E MBROJTUN ME LIGJI

November 14, 2013 by dgreca

KEMI DETYRIME RECIPROKE NDAJ PARTNERËVE, POR KURRSESI TË MOS JEMI TË NËNSHTRUAR NDAJ DETYRIMEVE TË PAARSYESHME Intervistoi: ELIDA BUÇPAPAJ/*

Z.VIKTOR MARTINI, ish i burgosur politik i diktaturës, themeluesi dhe kryetar i parë i shoqatës së ish të burgosurve dhe të persekutuarve politikë në Shkodër dhe nismëtar për krijimin e shoqatës në shkallë kombëtare dhe nënkryetar i saj na e dha këtë intervistë për zhvillimet e fundit në Shqipëri:
ELIDA BUÇPAPAJ – I nderuari Zotëri Viktor Martini, do t’ju isha shumë mirënjohëse nëse do t’u përgjigjeshit disa pyetjeve që lidhen me ngjarjet e fundit në Shqipëri.
Ju ka marrë malli për Shkodrën, sa kohë u bë që jeni kthyer në shtëpinë tuaj?
VIKTOR MARTINI: Ah! Shkodra. Po kush asht ai njeri që nuk e ndjen mungesën e vendlindjes. Ka 20 vite që jam emigrant në SHBA. Vitet e para ishin tepër të vështira. Si emigrant politik nuk kisha të drejtë të shkoja Në Shqipëri. Por mbas 6 vitesh isha i lirë me shkue. Këto 6 vite i kam kja me lot. Këtë e tregon kjart një poezi e imja:
Nuk e njoh këtë erë që fryen,
Nuk i njoh këto gjeth që bien,
Nuk e njoh këtë bumullim,
Jo, jo s’më kënaq kurr e hueja stinë.
Çdo vit shkoj me shue mallin, por s’ka gja që e shuen. Kthehem në Boston i zhuritun me mall në shpirt e jetoj me mallin për Shkodrën e për Shqipërinë.
ELIDA BUÇPAPAJ – Z. Martini sot tema e ditës është çështja e armatimeve kimike të Sirisë, rreth 1500 ton flitet se çmontimi i tyre do të bëhet edhe në Shqipëri, ju ç’mendim keni? Ndërsa Kryeministri i Shqipërisë ka deklaruar se « e rëndësishme është partneriteti me SHBA“ – ju si mendoni rreth këtij deklarimi ?
VIKTOR MARTINI: Çeshtja e armeve kimike ne Shqipëri asht e duhet të jetë çeshtja e dites, sepse populli i thjeshtë as qe i njeh keto arme, nje nder ta dhe une vete. Per kete teme duhet te flasin kimistat, bile me detaje e jo te futet kjo teme prej politikanve me qëllime te keqija per t’ju kundërvënë pales tjeter. Dihet se Shqipëria asht partnere e NATOs, gja pozitive per ne e qe duhet rujtun. Por, nëse keto arme rrezikojnë seriozisht jeten e shendetin e populli Shqiptar, une mendoj se kurrsesi nuk duhet te futen ne Shqiperi. Nga ana tjeter, mendoj, OKB-ja po i largon keto arme nga Siria si rrezikun e perdorimit te tyne ndaj njerzimit e si mund te mendohet qe kete rrezik po e poston ne vendin tonë, po të mos jetë e sigurt se çmontimi i tyne nuk ka rrezik? Te dy partitë, maxhorancë dhe opozitë, kanë dhanun kontribute qe te jemi anëtarë te NATOs, dhe sot jemi anëtarë. E duke kenun anëtarë sigurisht kemi dhe detyrime reciproke te arsyeshme ndaj partnerëve e kurrsesi te jemi te nenshtruem ndaj detyrimeve te paarsyshme, sepse kete nuk na e kerkon as NATO-ja vete. Une nuk jam anëtar i asnje ngjyre partiake e duke mos kenun i anëtarsuem shikoj si i paanshem çdo veprim te politikanëve ne dobinë e popullit Shqiptar. Une e vlerësoj qendrimin e Rames ndaj Amerikes si partenere kryesore, por uroj qe se shpejtit te jemi te inkuadruem dhe ne Shtetet Europjane, pra në BE.
ELIDA BUÇPAPAJ – Të jemi të drejtë, kujtoj se ditën e parë të qeverisjes Kryeministri i Shqipërisë mori tre vendimet e parat ë qeverisë ishin: Vendimi i parë është: Zëvendësimi i portretit të Presidentit të Republikës në ceremonialin zyrtar me portretin e themeluesit të shtetit modern shqiptar, Ismail Qemali; vendimi i dytë: Miratimi i Kodit Etik Ministror dhe vendimi i tretë, ndalimi i importit të plehrave“. Pra është e qartë se qendrimi i Ramës është lidhur me SHBA, dhe unë të them të drejtën e shoh pozitiv këtë qendrim, ju si mendoni i nderuari Z.Martini?
VIKTOR MARTINI: Po jam i azhornuem per tre vendimet qe maxhoraca mori me te marrun qeverisjen. Një) Heqja e portretit te te Presidentit Nishanit. Unë per veten time e kam qujtun si nje veprim te nxituem, sepse duke kenun nje president i zgjedhun nga kryetari i partise së Sali Berishes mbrena dy orëve, duket si akt hakmarrjeje. Po keshtu dhe opozita e sotme u soll me presdentin Topi. Keto janë sjellje primitive te natyres Shqiptare, qe nuk dime te shkeputemi nga hakmarrja ndaj njeni tjetrit , sidomos kur jemi ne poste shtetërore. Ne duhet te kemi si busull ne qeverisje sjelljet e qeverive te qytetërueme. Dy) Miratimi i kodit Etik Ministror – e quej te Arsyshem, sepse duhej te bahej kjo, e vlerësoj. Tre) Ne lidhje me plehrat ishte nje vendim tepër i drejte qe plehrat mos te importoheshin ne Shqipëri, sigurisht kjo u ba i mbeshtetun dhe nga zani i nenshtetasve Shqiptarë. Shqipëria nuk duhet te shtyhet nga varferija, qe te jetë koshi i plehrave te Shteteve te tjera.
ELIDA BUÇPAPAJ – I nderuari Z. Martini, opozita doli në protesta me pretekst zgjedhjet në Korçë, si mendoni?
VIKTOR MARTINI: Dalja e opzites ne protestë asht nje e drejte e ligjeshme. Nga partitë politike Shqipëria asht e mbushun me protesta te arsyshme e te paarsyshme. Nje gja nuk mund ta arsyetoj: Kur nje gja e paligjshme dergohet ne organet kompetente ligjore, perse duhet te mos presim vendimet ligjore? Perse duhet te shqetësojmë popullin e shkretë. Kjo ndodh sepse ne Shqiptaret ndihemi si te poshteruem kur biem nga karrikat. Populli duhet te ndergjegjsohet qe të mos bien viktime per karrikat e politikanëve qe nuk ngopen kurrë me pushtet. 97 kje nje mesim qe duhet te merret ne konsiderat. 97 kurrë të mos perseritet ne token Shqiptare.
ELIDA BUÇPAPAJ – I nderuari Z.Viktor, kthehemi tek zgjedhjet e Korçës, çfarë mendimi keni për procesin dhe me faktet e evidentuara nga Fiks Fare, ndërkohë që fitorja e së majtës, duke i krahasuar votat është tre herë më e madhe se opozita?
VIKTOR MARTINI: Persa i perket votave ne Korçe. Une pres vendimin e organeve kompetente, qe Berisha na e ka keshillue gjithmonë. Por, nëse PS ka pague autobuzat votuesve per te marrun pjesë ne votim, mirë ka veprue qe ka lehtesue gjenjen ekonomike te studenteve. Ky asht nje avaz i vjeter ne partitë politike. Nje anekdotë ne Shkoder thotë: HYPI PATA MAJE PLEPIT ÇKA I THA SHOQES JA PAU VEDIT. Pra, Berisha ate qe mbolli, po korr.
ELIDA BUÇPAPAJ – I nderuari Z.Martini, përpara disa ditësh – në një minierë të dalë jashtë pune, pesë djem të një familje, midis tyre humbën jetën tre vëllezër për të bërë e shitur skrap me qëllim për të mbajtur frymën gjallë. Si do të bëhet kjo punë kështu? U shua një familje dhe askush nuk mban përgjegjësi? Kush e ka fajin dhe çfarë duhet të bëhet?
VIKTOR MARTINI: Fatkeqesia e fundit ne miniera asht tragjedia e varferisë, asht turpi i qeverisjes 23 vjeçare qe nuk po din a nuk po don, me e nxjerrë popullin Shqiptar nga varferia qe e lane kampionet e diktatures se kuqe. Qeveritarët duhet te hjedhin sytë urgjentisht per krijimin e kushteve në miniera qe varferia të mos i detyrojë njerëzit qe te rrezikojnë jeten per te mbijetue. Persa thoni ju, Zonja Buçpapaj, kerkush nuk bëhet pergjegjes, kjo nuk me habit, sepse ne kemi pa krime te shemtume ne kohen e diktatures, kemi pa nanat Shqiptare duke ja u vra neper oborret e shtepijave djelm, burra e me qindra te tjerë te pafajshem në burgje, kampe e interrnime. Kemi perjetue femijë te lindun ne burgje e internime e tjera e tjera e as kerkush nuk u bë pergjegjës. Jo vetem kaq, por, kur nje popull shpresoi se demokracia po vjen dhe do te denoheshin krimet e diktatures, ndodhi e kunderta. Satelitet e diktatures i lehtesuen dhe ju bane gjyqe kafesh. Sa turpe. Kemi pa nje 97 te tmerrshme e kerkush nuk u bë pergjegjes, kemi pa piramidat qe varferuan popullin e askush në qeveris nuk mbajti pergjegjesi. Pa le Gerdecin e tjera e tjera. Duket se papergjegjësia asht e mbrojtun me ligj, per turpin e qeveritarëve. Kur do vijë ajo dite qe jeta e nenshtetasve shqyptarë te jet e garantueme me ligj te pakten sa nje qen ne Amerike.
ELIDA BUÇPAPAJ – I nderuari Z.Martini, disa ditë më parë kryeministri i Shqipërisë emëroi në krye të Institutit të Integrimit të të Përndjekurve zotëri Bedri Blloshmi, i vëllai i poetit Vilson Blloshmit, pushkatuar nga regjimi, edhe vetë Berdiu i burgosur në Burgjet e Diktaturës, në vend të Simon Mirakës. Ne e vlerësuam këtë emërim sepse e dimë se Bedri Blloshmi nuk bëhet dot vëllamë me padrejtësinë dhe kemi besim tek ai, ju çfarë mendimi keni Z.Martini?
VIKTOR MARTINI: Persa i perket emërimit si Drejtor ne insitutin e te denuarve politikë Z.Bedri Blloshmin, aq sa me erdhi keq qe u largue nga kjo detyere Z. Miraka.Thom me erdhi keq, sepse ai u perpoq me ba aq sa kishte mundesi, por kje e pamujtun me ba ate çka ai kishte deshirë, sepse diktatoret e rinj te veshun me emra demokratesh nuk e lajuen ma shume e kjo nuk ashte fajësi.
E uroj Z. Blloshmin ne kete detyre qe mos te jet drejtor i heshtun ndaj çdo padrejtesie qe mund te bahet ndaj kesaj shtrese. Detyra e cila i asht caktue, asht nje prove morale para bashkëvujtesve te vet. Çdokush qe mundohet te hjedhi balte mbi keto shtresa gabohet randë, sepse keto e kan dhanun proven se nuk janë sahanlepisa. I lutem çdo Shqiptari qe te mos hjedhin balte mbi njerëzit e ndershem, për hir te fanatizmit partiak, plage kjo e rand ne shoqerin Shqiptare. Ne perfundim i uroj mbar popullit Shqiptar dite ma te bukura e ma te qeta, duke mbyllun llogoret e vjetra te pergjakuna ne perpjekje per te cilun llogore te reja, per paqe e vëllazërim, larg nga politikat perçarëse. Me shume respekt nga njeriu qe nuk njofti kurr kompromis me asnje pushtet.(* Intervista u dergua nga gazetarja Elida ELIDA BUÇPAPAJ)

Aktori i njohur Artan Telqiu flet për jetën dhe filmat e tij

October 30, 2013 by dgreca

Nga Ermira BABAMUSTA/

Aktori i talentuar, produenti dhe skenaristi Artan Telqiu ka patur sukses në teatër dhe film gjatë karrierës së tij artistike në New York. Artan Telqiu me origjinë nga Dibra e Madhe, Maqedoni, u shpërngul në New York pas luftës së Kosovës në 1999.

Njihet për rolet e tij në “Cross Roads”, “Best of Friends” dhe “The Belgrade Trilogy”, që i dhanë më shumë sukses si aktor për publikun amerikan.

“Pavarësisht nga projekti që punoj, përvoja ndryshon nga njëra tjetra. Kjo është një ndër sendet që më pëlqen më shumë në këtë fushë. Në çdo projekt takon njerëz që kan ambicje dhe inspirata të njëjta për të bashkëpunuar dhe krijuar një art të veçantë. Kështu ndodhi edhe në këtë film, Made in Amerika ku luaj rolin kryesor,” tha aktori i talentuar Artan Telqiu.Artani ka luajtur në disa filma në rolin kryesor. Gjithashtu u shfaq në “Anti-Bullying” PSA në 2011 një fushatë kundra dhunës dhe ngacmimit organizuar nga Daniel Azarian, me përkrahje të Perez Hilton. Si dhe u shfaq në serinë mjaft të sukseshme “Monsters Inside Me” (2011) që u shfaq në kanalin e njohur televiziv Animal Planet.

Në filmin e regjizorit Orges Bakallit “Made in Amerika”, aktori Artan Telqiu luan rolin kryesor si “Ilir Bushati” bashkë me protagonisten Emira Berisha.

“Ilir Bushati është personazhi që unë luaj në film. Vjen nga një vend me tradita dhe kulturë të njohura nga unë, gjë që e bën më të lehtë adaptimin e këtij personazhi. Quan vehten “burr i shtëpisë”, i vetmi që do të sjellë ushqimin në familje. Ai është burrë i mirë në një vend të huaj, që fati e sjell në situata të këqija,” shpjegon Artani.

Tani Artan Telqiu po bashkëpunon me Teodor Petelov në një skenar për një shfaqje me temë ballkanike si dhe punon me kompaninë teatrale në New York “The Whitelisted Theatre Company” si producent dhe drejtor i zhvillimit. (http://artantelqiu.com)

Intervistë : Suksesi i aktorit Artan Telqiu

Bisedoi: Ermira Babamusta, New York

Në çfarë moshe keni filluar karrierën tuaj të aktrimit?

Artan Teqiu: Isha shumë i ri kur mësuesja më dha mundësinë të luaj në dramat e shkollës. Përvoja e parë në teatër ka qënë në moshën 8 vjeçare.

Na tregoni për projeketet e tua më interesante deri tani në teatër ose në film.

Artan Teqiu: Me që është e vështirë të zgjedh një projekt të vetëm, detyrohem të përmend më shumë. Po filloj me shfaqjen e fundit, “Belgrade Trilogy” nga The Whitelisted Theatre Company, të cilën nuk do ta haroj kurrë. Ishim dhe jemi një grup artistësh të pavarur. Të gjitha sendet I realizuam vet. Provat në netët e ftohta dimërore, promovimin e shfaqjes, ndërtimin e binës, lëvizjen e skenës ndrëmjet akteve e shum të tjera. Mbi të gjitha treguam një performancë të përsosur.

Gjithmonë mbas shfaqjes pranonim komplimente nga publiku. Nuk ka shpërblim më të mire nga ajo. Duhet përmendur se suksesi I takon edhe regjisorit , pa drejtimin e tij drama nuk do të kishte aq reagim pozitiv. Faleminderit Z. Diego Villada!!!

Një projekt tjetër është edhe filmi MINE. Kaluam netë të gjata me ekipin në shtëpinë e regjisorit duke bërë prova të shumta para filmimit. Regjisori Nick Martino, dëshironte që gjithcka të jetë origjinale prandaj edhe shumica e skenave u filmuan nëpër këneta e lumenj. U ngjitëm nëper pemë te rëzuara, veshëm uniforma origjinale të vietnamit, luftuam me mushkonjat dhe përballuam reshjet e shpeshta.

Nuk duhet lën anash regjisorin e shkëlqyer, Logan Fulton, i cilli më besoi rolin kryesor në filmin e tij për luftën civile të Amerikës “A Walk With Death”. Ky projekt gjithashtu është filmuar në ambijent original në ditet e ftohta të New York-ut. Dua te cek se armët dhe uniformat ishin origjinale. Me regjisorin Logan jemi përsëri së bashku në një serial me zombi të bazuar në lojën e njohur nga PlayStation, “The Last of Us”.

Mos e haroj edhe “Hotel Pennsylvania”, e cila ishte një ndër përvojat e mija më të mira! Të shikosh një grup profesionalësh duke punuar me aq dedikim dhe duke trajtuar të gjithë njëlloj është diçka që gjithmonë do të mbetën në memorjen time. Përvojat e tilla të bëjnë njeri më të mirë pa vetëdijen tënde. Regjisori Marc Wilkins është thjesht i përsosur!!!

Gjithashtu filmi nga regjisori i shkëlqyer Malik Isasis, “The Elegant Clockwork of the Universe”, ku unë luaj rolin e të dashurit të personazhit kryesor. Jam i sigurtë që nuk do të jem i vetmi që e them se të punosh me Malikun është përvojë e paharueshme. Një njeri me shum talente dhe me shpirt të shenjtë, i cili edhe në ditet më të vështira qëndroi i qetë dhe pozitiv.

Në projektin e fundit për National Geographic me titull “Inside the American Mob”, unë kam rolin e një mafiozi në Wall Street. Ishte një përvojë e veçantë me një ekip tepër të përsosur. Pres me padurim transmetimin e pjesës sime. Kisha pas dëshirë të cek të gjitha projektet pasi secili I ka karakteristikat e veta , por do ta perfundoj me kaq për të lëne kohë për pyetjet e tjera.

Si ka ndikuar aktrimi në jetën tuaj?

Artan Teqiu: Mund të them që më ka drejtuar në një rrugë për të shijuar jetën më tepër. Besoj në thënien e Confucius “Zgjidhe punën që e do, dhe nuk do të punosh asnjë dite në jetë.”

A ndjeni emocione në audicione?

Artan Teqiu: Sigurisht që po. Sidomos në fillim pasi kisha bërë një pauzë shumë të gjatë drejt aktrimit. Sa herë që shkoja në audicion më dridhej gjith trupi. Ishte një përvojë e tmershme. Megjithatë unë mësova të largoj frikën sepse nuk kishte asgjë për tu trëmbur. Ekipi i filmit të kërkon dhe ka nevojë për ty. Duke pasur parasysh këtë dhe faktin se nuk duhet të bësh asgjë pos asaj se të tregosh vehten ashtu sikur je, menjëherë fiton vetëbesimin, dhe kjo është e tëra që nevojitet. Shko në audicion, prezento vehten, dhe haroi të gjitha mbasi të ket mbaruar.

Kur lexoni skenari dhe bëni përgaditjet për rolin tuaj, cili është procesi juaj kreativ për të zhvilluar një personazh?

Artan Teqiu: Së pari lexoj skenarin duke mos pasur asnjë personazh në mëndje. Dua që në fillim të kuptoj kush, ku dhe kur para se të ndaj dhe analizoj personazhin tim. Pastaj e lexoj për së dyti por tani me personazhin tim në mëndje. Ngadal filloj të kuptoj atë dhe të krijoj një vizjon të tij. Mbasi e kryej këtë, formoj një të kaluar të tij që nuk është në skenar. Kur koha vjen për të filmuar mundohem të aktroj me personazhin në mendime dhe zemër. Në këto momente mundohem të haroj vehten.

Cilin zhanër të fimlit prefroni më shumë?

Artan Teqiu: E dua shumë komedinë, por kohës së fundit filmat noir dhe sci-fi më tërheqin vëmëndjen. Sikur dhe shumica e aktorëve preferoj të kem rol negativ në film.

Cilat janë kriteret kryesore për të qenë një aktor i mirë?

Artan Teqiu: Kisha thënë që asnjëhere të mos dorëzohesh dhe të luftosh për gjëra të mëdhaja. Beso në vehten edhe kur të tjeret nuk besojnë në ty. Mos ndrysho kurrë! Ushtro të drejtën e refuzimit të projekteve. Reziko kur instikti të thotë se është momenti i duhur. Mbi të gjitha çdoherë puno në mënyrë profesionale, bëju korekt, mos refuzo projetin të cilin ke pranuar ta bësh për ndonjë projekt më të mirë. Shoqërohu dhe bashkëpuno me njerëz të kesaj fushe.

A keni qenë prezent në ndojë shfaqje special ose premiera filmash?

Artan Teqiu: Besoj që ftesa të tilla pranohen mbasi të kesh kaluar vite dhe të kesh njohur njerëz që punojne në këtë fushë. Nuk ka shumë kohë që isha në premierën e “Dreaming American” nga i famshmi Lee Percy dhe Praq Rado që u shfaq në kinemanë e Akademisë të Oskarit. Poashtu edhe në premierën e “The Elegant Clockwork of the Universe” nga Malik Isasis. Muajin e kaluar më ftuan në premieren e sezonës së dytë të “The Girl’s Guide to Depravity” nga Cinemax, ku shoqja e ime Rebecca Blumhagen luan rolin kryesor. Kam qenë i ftuar edhe në shumë premiera të tjera ku fatkeqësisht nuk kam pasur mundësi të shkoj.

Një ndër gjërat që dëshironi të realizoni këtë vit.

Artan Teqiu: Të prezantohem nga një agjent me famë.

Na tregoni për personazhin “Ilir Bushati” që luani në filmin Made in America.

Artan Teqiu: Ilir Bushati është një emigrant me personalitet të mirë që bashkë me bashkëshorten e tij ka emigruar në Amerikë për të filluar një jetë të re. Fatkeqësisht, sendet në jetë nuk shkojnë gjithmonë ashtu si i planifikojmë.

Si jeni pregaditur për këtë rol?

Artan Teqiu: Nuk kisha nevojë të hulumtoj shumë për këtë rol sepse njoh kulturën dhe prapavijën e personazhit. Megjithatë, përsëri duhesha ta kuptoj se nga vjen Iliri, dhe çfarë mundohet të arin në NY. Duke njohur kulturën dhe preardhjen e tij, u mundova të krijoj një lidhje më personale me personazhin dhe të reagoj në situatat e skenarit me Ilirin në mëndje.

Si ishte eksperienca juaj me regjisorin dhe aktorët e tjerë në film?

Artan Teqiu: Ishte një pervojë e shkëlqyer. Regjisori Orges Bakalli dinte punën dhe çka dëshironte nga ne. Edhe pse zotonte dijeni ai përsëri kërkonte mendimin tonë për xhdo skenë që filmonim. Kinematografi i shkëlqyer Albert Elmazovski gjithmonë më befasonte me gjërat që arinte ti bën. Ishte një kënaqësi e madhe të punosh me të. Edhe pse ky ishte filimi I parë, Ermira Berisha tregoi një nivel profesionalizmi që aktorët me përvoje nuk e tregojnë. Personi që na bashkoi të gjithëve, talenti Roland Uruçi, ishte shumë origjinal gjatë filmimit. Kjo lehtësoi punën time dhe të tjerëve. Njerëz si ai rrallë gjinden në këtë fushë. Të mos haroj edhe antagonistin e filmit Alex Richard, i cili ma bëri shumë të lehtë ta urej në film. Gjithashtu desha të shpreh faleminderim ndaj producerit Joseph Di Mattia i cili qëndroi pranë nesh gjatë gjith filmimit me keshillat e tija të vlevshme. Shpresoj të mos kem haruar dikë, por edhe nëse kam haruar, që të gjithë ishin të mrekullueshëm! Të gjithë!

Projekti i juaj i fundit mbi luftën civile “ A Walk With Death” është përhapur shumë në internet. Na flitni për këtë projekt dhe rolin tuaj në të.

Artan Teqiu: Ky film ishte një përvojë e shkëlqyer sepse vendi ku xhiruam dukej njëlloj si në luftën civile të Amerikes. Shumica e njerëzve kishin njohuri të madhe ndaj kësaj lufte. Gati të gjithë e dinin se si dukej uniforma, si të mbahej pushka,se si mjekët kan bërë prerjen e gjymtyrëve në luftë e kështu me radhë. Më bëri përshtypje se këpucët kan qënë njëanësore, nuk ka pasur te majtë a apo të djathtë. Të gjitha këto informata u përçuan tek unë.Të pregaditur, u nisëm për në luftë. Pastaj vijoi vdekja! Figura e erët dhe e naltë e vdekjes ishte krijuar në mënyrë profesionale nga Alex Squiers. Me padurim prisja skenën ku vjen të më mer. Regjisori fenomenal, Logan Fulton, kishte gjith skenarin në mendjen e tij. Mbasi filluam xhirimin, ai dinte çfarë kërkonte të cilën e realizoi me sukses. Ishte një ditë e ftohtë dimërore e cila përfundoi me një luftë civile shumë emocionuese që pelëcjell një mesazh shumë të vlevshëm për të gjithë.

Çarë jeni duke punuar momentalisht?

Artan Teqiu: Për momentin jam i punësuar në “The Whitelisted Theatre Company” si producer dhe drejtor i zhvillimit. Jemi duke punuar drejt realizimit të një drame tjetër nga Ballkani këtu në NY. Bashkë me Teodor Petelov punoj në procesin e shkrimit të një drame. Gjithashtu punoj drejt një projekti të përbashkët me Christopher Piccione. Jam duke punuar edhe me regjisoren Yelena Sabel në filmin e saj “Sex, Blood, and Fairy Tales”. Poashtu bashkëpunoj me vellezërit Brennan në në një film me metrazh të shkurtër me titull “Selected”. Si dhe në një misjon pë të krijuar demo të punës sime si aktor, dhe kuptohet audicjonet e vazhdueshme.

Leonard VEIZI – Mes letërsisë e gazetarisë…..

October 25, 2013 by dgreca

Intervistë e Raimonda MOISIUT me prozatorin dhe gazetarin Leonard Veizi/

Shkrimtari dhe Publicisti Leonard VEIZI që në adoleshencën e hershme ka qenë në kërkim të identitetit të tij unik mes të bukurës e së përditshmes njerëzore. Që prej atij moment ai gdhihet e ngryset duke menduar për letërsinë- energjik, me pasion, talent dhe përkushtim. Nëpërmjet mendimeve e veprave të tij tashmë të botuara, ai ndan vizionin për letërsinë e gazetarinë, mendimin dhe shpirtin e lirë e një bote të lirë, në harmoni me natyrën, psikiken, shpirtin filozofik e artistik. Beson te e vërteta që ekziston brenda shpirtit njerëzor dhe si pjesë e së tërës universale. Leonard Veizi është një nga prozatorët profilikë më me ndikim në letërsinë bashkëkohore. Veprat e tij të titulluara “Grahma e shpirtit të mjegulluar”(novelë—1997), për të vijuar me përmbledhjet me tregime “Ngrehina e përhumbjes”, “Treni i fundit i metrosë”, “I dënuar me vdekjen”, dhe romanet; “ Surpriza e natës së fundit”, “Rrëfimi”, “ I çmenduri i pavionit 3”, dhe “Orgji në famullinë e at Ludovikut” kanë kontribuar e kontribuojnë në mënyrë të konsiderueshme për traditat intelektuale, vlerat kulturore dhe mbeten vlera të çmuara për letërsinë bashkëkohore, veçmas në letrat shqipe. Në prag të rrëzimit të diktaturës Leonard Veizi si gazetar do të botonte shkrimet e para në shtypin e postdiktaturës si freelancer dhe kolumnist, duke vazhduar deri në ditët e sotme me reportazhe, opinione, intervista e dossier në shtypin e median shqiptare. Në këtë bisedë Leonardi shpalosi u fut në rrugën e bukur të letërsisë, pasionin për gazetarinë dhe lidhjen e letërsisë me gazetarinë.

Ju jeni shkrimtar bashkëkohor i vlerësuar nga kritika. Ç’mund të na thoni si filloi karriera tuaj shumë dimensionale? Si u gjendët në këtë “udhëtim” të bukur e mbresëlënës?

Kur, midis moshës 10-11 vjeçare shkrova poezitë e para, nuk mendova se kisha prirje për letërsi. Por isha 14 vjeç kur i bëra një premtim pa mëdyshje vetes të cilin vazhdoj ta mbaj edhe në këto çaste që i kam mbushur 45 vjeç, Që prej asaj ditë unë gdhihem dhe ngrysem, nuk harroj të mendoj për letërsinë. Dhe kjo ishte sa për fillim. Ndërkohë që më duhej të arsimohesha jashtë parashikimeve të mija, por që nuk ndjej asnjë keqardhje për këtë gjë. Ndërsa në vitin 1991, kur isha 23 vjeç, një mik, dhe fqinji im njëkohësisht më hapi derën e gazetës “Bashkimi”, ku punova vetëm 6-të muaj si korrektor. Dy muaj pasi kisha filluar punë në këtë gazetë, goxha të madhe e me influencë për kohën, iu drejtova kolegjiumit me një shkrim-vëzhgim. Çuditërisht, shkrimi jo vetëm u pranua nga të gjitha hallkat e kolegjiumit, por u botua dhe në faqen e parë të gazetës. Nga kjo ditë iu bashkova gazetarisë, e cila në ato kohë po bënte përpjekje për t’u larguar nga ndikimet e të kaluarës për t’u futur në një fazë të re.

-Kush ka ndikuar në mënyrë të konsiderueshme në krijimtarinë tuaj; prindërit, artet, letërsia apo qoftë edhe një person i vetëm që ka luajtur një rol të veçantë në frymëzim?

Unë them se ndikim të drejtpërdrejtë ka pasur vetja ime. Isha një fëmijë që kisha tentuar për vite me radhë në pikturë, dhe po të marr konsideratat e mësuesve të mij në Pallatin e Pionierit, më siguri do të kisha të ardhme. Por pasionin e pikturës e braktisa për letërsinë. Babai im, si një ushtarak me profil ekonomist, besonte tek matematika dhe ndikonte tek unë për t’iu drejtuar shkencave ekzakte. Por unë nuk kisha prirje të tillë. Nëna, shumë më liberale, më la të drejtohesha vetë, madje më shtypte në makinë shkrimi, (e rrallë për kohën) të gjitha poezitë që ia jepja të m’i lexonte. Megjithatë asgjë nuk ishte e rastësishme. Në familje unë trashëgoja një bibliotekë të madhe nga prindërit, ku midis një literature të theksuar politike dhe ekonomike, kishte dhe një raft goxha të gjatë, me letërsi mirëfilli. Kujtoj se për vite me radhë kam lexuar në një mënyrë të vazhdueshme, si një makineri, duke mos përfillur më as frekuentimin e shkollës.

-Kur shkrimtarin Stefan King e pyetën: “Si mund të bëhesh shkrimtar?”, ai u përgjigj – “Merrni ndër duart librat tuaja dhe libra të shkrimtarëve të tjerë, lexoni çdo gjë të tyre, – mos mendoni jo vetëm si të shkruani libra.” A ndani të njëjtën filozofi me të?

Në çdo kohë, të lexosh letërsinë e mirë të kujtdo shkrimtari ka vlerë. Vitet e fundit kam zbuluar se shkrimtarë si Orhan Pambuk, Jose Saramango, Kahled Hosein, por dhe të tjerë, më kanë dhënë kënaqësi të madhe. Them se filozofia e King, ka një vlerë universale.

-Jeni prozator; romane, novela e tregime; “I çmenduri i pavijonit 3”, “Rrëfimi”, “Surpriza e natës së fundit”,”Treni i metrosë”, etj, Tashmë një shkrimtar i afirmuar. Çfarë mendoni se ka mbetur konstante?

Dashuria ndaj letërsisë. Nuk kam pasur asnjë dyshim se mund ta braktisja, për as edhe një çast të vetëm. Në kokë, subkoshiencë, por dhe në dosjen personale të kompjuterit kam plot synopsuse. Dua vetëm kohë, të cilën realisht vitet e fundit nuk e kam. Të bësh letërsi në Shqipëri, është luks. vështirë të mbijetosh vetëm duke shkruar “fikson”. Ky është një risk që unë kam marrë përsipër ta përballoj për sa mundem.

-Si mendoni, cilët janë elementët thelbësorë të një proze, në rastin tuaj. Sfida që përballeni me ndërtimin e një romani a tregimi. Ju i paraqisni personazhet tuaja nga jeta reale në përshtatje me kohën e situatën, apo anasjelltas?

E gjithë krijimtaria ime mban vulën “fiksion” ose thënë ndryshe ngjarje ireale të përpunuara në laboratorin e shkrimtarit. Nëse je një vëzhgues i vëmendshëm dhe njeh psikologjinë njerëzore, mund të mbledhësh lëndë pa kursim. Në ditët e sotme, por dhe më parë, çdo që që mund të cilësohet si “ireale” është njëkohësisht po aq reale.

-Zhanrin e romanit “e bëtë ju që të vinte te ju”, apo është preferenca tuaj? Cili ka qenë tregimi apo novela tuaj e parë?

Novela e parë serioze, e cila më pas u bë gati për botim ishte “Thyerja” e shkruar në vitin 1990. Ajo u mbështet mbi një tregim të shkurtër me titullin “E dashura e tij”. Vendosa të shkruaja novela që nga çasti që u përballa me një “fortunal 7 ballësh” si Stefan Cvajk. Kisha lexuar thellësisht Balzakun, dashurinë time të përhershme, Shekspirin, që personalisht e kam cilësuar si “Shkrimtarinë më të madh të të gjitha kohrave” por kur u përballa me “Amokun” e Cvajkut u trondita shumë. Duheshin pak më shumë faqe se një tregim dhe shumë më pak faqe se një roman, pra një e ndërmjetme, dhe nëse e kishe argumentin dhe fuqinë e fjalës mund ta gozhdoje lexuesin tënd. Shkrova një seri novelash, një pjesë janë botuar, një pjesë kanë mbetur në tentativë, por janë synopsuse mjaft të mira. Por më pas zbulova se të shkruarit e një romani jo vetëm që ishte në modë, por kishte dhe disa përparësi: nuk nguceshe për ta dhënë ngjarjen sa më të koncentruar, por mund të lundroje në të lehtësisht, sapo të zbuloje mekanizmin.

-Shquheni në prozë për mendimin inteligjent, plot figura letrare, artistike dhe mendimin filozofik. Ku qëndron forca e inspirimit të shkrimtarit? Cfarë iu tërheq më shumë nga realiteti e si mund ta konceptosh atë artistikisht?

Fillimisht iu drejtova literaturës. Lexoja filozofi dhe psikologji, këtë të fundit shumë më me qejf madje. Më pas nuk ishte e nevojshme, puna si gazetar të përballte më gjithfarë situatash. Tanimë pas 22 vitesh punë në gazeta e televizione, kam kaq shumë ngarkesë sa do të më mjaftonte të shkruaja 100 romane. Me një veprim matematikor të thjeshtë, ditë punë shumëzim për personazhe, duhet t’u kem vënë mikrofonin apo diktofonin disa mijëra njerëzve, president e kryeministra, gjeneralë e ministra, dhe padyshim njerëz me profesione të ndryshme, që gjithsesi kanë për të thënë atë që ne në gjuhën e përditshme e quajmë “lajm”. . E megjithatë, personalisht deri tani, asgjë thellësisht shqiptare nuk më ka frymëzuar. Në krijimtarinë time jam përpjekur të kem linja të përbotshme, pra që e njëjta ngjarje mund të transkriptohet në shumë vende të botës. Kam ende një ngërç të madh të strukturoj një ngjarje nga realiteti i vendit.

–Ku qëndron ndryshimi midis dy epokave; Letërsisë së Realizmit Socialist dhe Letërsisë së viteve të Demokracisë në Shqipëri?

Për mrekulli, epoka e Realizmit Socialist u mbyll. Ishte një periudhë ku Shqipëria fitoi shumë shkrimtarë, pak prej të cilëve e kaluan klasën. Për të paktën 10 vjet pas rënies së perdes së hekurt në letrat shqipe kishte veç amulli. Shkrimtarë që për vite me radhë ishin vetë censuruar tanimë ishin të lirë. Por ata nuk e menaxhonin dot më lirinë e tyre. Tanimë them se jemi futur në një epokë të re. Shkrimtarë që të paktën aktivitetin e tyre e nisën post viteve ’90 po japin një letërsi të qëndrueshme.

-Kur shkruat romanin “Orgji në Famullinë e at Ludovikut ”, i vlerësuar shumë nga kritika e kohës, ky roman nuk është fantazi, por është bota e brendshme njerëzore. Si shkoni ju në lidhje me vendosjen e emrave, të vendeve në ndërtimin e një “bote të re” me tipikë; burim-rrëfim-frymëzim-kulturë?

Boshti i romanit ka të bëjë me veset e ndëshkuara dhe ato të pandëshkuara njerëzore. Nuk ka asnjë bazë reale, por është krejt realitet. Jam munduar të mitizoj njeriun që i shërben Zotit. Ai edhe pse me një veshje tjetër, gjithashtu është me vese njerëzore. Baza e njeriut janë instinktet. Kodet, dhe morali shoqëror e frenojnë atë dhe e bëjnë një qënje urbane. Përndryshe ai njeri që e ndërtoi botën me aq mund, mund ta shkatërrojë për shumë më pak kohë.

-Keni menduar ndonjëherë të shkruani skenarë filmi? Imagjinoni Tolstoin. Mendoni sa karaktere kanë marrë nga libri i tij “Lufta e Paqja”, për të bërë filmin me të njëjtin titull. Nëse provoni ta bëni atë, ç’mund të na tregoni për aktin e të shkruarit të një skenari, me trillimin e karaktereve dhe të shkruarit e dialogut. Shumë duan të jenë shkrimtarë dhe besojnë se janë të tillë. Pra, a ndikon letërsia në skenarin e një filmi?

Ka shkrimtarë që i kanë të dyja dhuntitë. Personalisht nuk di të shkruaj skenarë filmash, ose të paktën nuk kam tentuar. Të shkruarit e skenarit, por dhe e dramës, ka teknikë tjetër. Disa kineastë thonë se një pjese e titujve të mij janë gjysmë të gatshëm për skenarë. Madje njëri prej tyre, Artan Minarolli, ende ka në dorë dosjen ku ka mbetur në projekt një skenar i frymëzuar nga novela ime “Treni i fundit i metrosë”. Do ta cilësoja një arritje të madhe nëse një prej veprave të mija do të ekranizohej. Për më tepër në Shqipëri ku prodhohen fare pak filma artistik.

–Kur shkruani cili është vendi tuaj më i preferuar, në studio, në natyrë apo krejt rastësisht edhe duke pirë kafe diku?

Unë mund të shkruaj kudo. Asnjëherë nuk kam pasur një vend të preferuar dhe asnjëherë nuk kam qenë tekanjoz për këtë gjë. Vitet e fundit e kam ndarë kompjuterin e punës: në pjesë kohe kur shkruaj për llogari të gazetës, dhe gjatë kohës së pushimit shkruaj letërsinë time. Nuk ka të bëjë me ndonjë paradoks, është thjesht gjetje në kushtet e pamundësisë për më tepër. Për momentin unë kam dy fëmijë në rritje e sipër dhe në apartamentin tim ka gjithmonë zhurmë, gjë e cila e bën të pamundur krijimtarinë. Ndërkohë, unë nuk jam nga ata shkrimtarë që frymëzohen nga fushat e gjelbëruara apo dallgët e detit. Unë e frymëzoj veten kudo që të jem, madje dhe duke udhëtuar në autobusin e një linje interurbane me ajër të pakondicionuar .

-Çfarë është muza për ju, është aftësi gjenetike, sipas mendimit tuaj?

Them se është shumë e brendshme, të cilën nuk di se ku e kam dëgjuar por më pëlqen ta quaj “espri”. Padyshim që ka të bëjë me gjenetikën. Në çdo rast tjetër do të isha një prodhim i sforcuar. Nuk ka shumë lidhje me atë që kërkon t’i transmetosh ti vetë. Unë e ndjej se kur jam në një valë të tillë ajo, espria, më përvëlon në stomak dhe më përfshin gjithë kraharorin. Në ato çaste dua që të më lenë të qetë për pak minuta sa ta mbaroj atë që kam për të hedhur në letër. Një tringëllimë celulari në këto raste është shkatërruese.

–Kombinimi i së tashmes me të shkuarën, i letërsisë me publicistikën në fushën e letrave përbën bazën e letërsisë së suksesshme, por edhe një teknikë e vështirë për ta pasqyruar në letër. Si ia arritët ju ta realizonit këtë në prozën tuaj?

Në publicistikë jam marrë shumë me të kaluarën, por në letërsi nuk e kthej kokën mbrapa. Për të krijuar një bazë të suksesshme, në fakt duhet që letërsia dhe gazetaria të rrugëtojnë vetëm një segment kohe së bashku, më pas tendenca që gazetaria t’i hyjë në pjesë letërsisë është e rrezikshme. Unë them se ia kam arritur deri në një farë mënyre duke i mbajtur në linjë të dyja. Por e ndjej se ka ardhur koha të braktis gazetarinë.

-Kam shfletuar me interes të veçantë librat tuaj, shkrime trajtesa, analiza politike, kritikë letrare e publikime në fushën e publicistikës. Si keni arritur ju, të harmonizoni aktualen mbizotëruese historike, sociale e politike, në kurriz të pavarësisë tuaj intelektuale?

I pavarur, një shkrimtar a publicist është vetëm në veprën që mban emrin e tij. Nëse punon për median e dikujt tjetër, person apo bord, nuk ka më kuptim të bërtasësh dhe as të betohesh për pavarësi. Çdo gazetë ka një linjë editoriale, ti i bashkohesh asaj, ose për shkak të pikëpamjeve të kundërta largohesh, madje nuk është e nevojshme se të nxjerr jashtë vetë ajo. Në letërsi unë jam krejt “Leonardi” me të mirat dhe të këqijat e mia. Në publicistikë jam unë dhe gazeta ku punoj për atë segment kohe. Pra jemi dy.

-Keni një karrierë relativisht të admirueshme në gazetari. A ju kujtohen ditët tuaja të para si gazetar? Çfarë ndikoi te ju, apo diçka e papritur ju bëri të zgjidhnit gazetarin?

Më kujtohet që jam gëzuar pa masë, kur botova shkrimin e parë në shtator 1991, kur mora një “cart-press”me emrin tim ku cilësohesha “gazetar” dhe kur pas një farë kohë u emërova në sektorin politik dhe si mjet pune më dhanë një diktofon. Unë u futa në gazetari meqenëse ashtu siç mu tha dhe në fillim “të shkruar për të shkruar” je më afër letërsisë duke qenë në një redaksi. Vitet e para nuk kam menduar seriozisht se karriera ime do të ishte shumë e gjatë në gazetari, madje duke mos e pasur këtë frikë kam bërë kapërcime të hatashme. Tani e ndjen se ky profesion më ka shtrënguar fort dhe sado që unë mendoj se e kam mbaruar mandatin tim në këtë fushë, sërish nuk arrij të largohem dot prej saj.

-…që do të thotë se keni përjetuar momente mbresëlënëse, të këndshme, por edhe kritike, dëshpëruese e të trishta. A mund të na përshkruani çaste nga eksperienca tuaj?

Si gazetar për herë të parë kam hipur në një helikopter të policisë, kam shkuar me urgjencë deri në Sarandë për të bërë një intervistë dhe jam kthyer duarbosh pasi personi na kërcënoi se do të priste më pushkë në dorë, ia kam hedhur vitit 1997 brenda unazës së Tiranës, por kam përjetuar ditë të vështira në 12-14 shtator 1998 kur në ekipin tonë e kërcënuan me një mitraloz 12.7 mm të çmontuar nga tanku i Gardës, kam punuar për gazetat kosovare gjatë luftës së vitit 1999, si dhe kam shkuar disa herë deri në dyert e gjykatës për shkrime të ndryshme por që për fatin tim në fund situatën e kemi zgjidhur me “marrëveshje xhentëlmenësh”. Kjo është ajo që mund të lakojë si revistë përpara syve, por në thellësi ka me qindra episode të tjera. Gazetaria është një punë intensive, e përditshme me shumë të papritura.

-Kam ndjekur dhe lexuar me interes të veçantë intervistat tuaja në median e shkruar. Keni intervistuar personazhe publikë me profile të ndryshme të botës shqiptare. Si lindi ideja e intervistimit; si pjesë narrative jetësore e personazheve që përzgjidhni të vijnë në jetën e përditshme?

Në fakt gjithmonë kam rriskuar të marr personazhe që kur thonë diçka publikisht, krijojnë reagimin sa pozitive aq dhe negative. Këto reagime duan të thonë se në fakt intervista është lexuar dhe ka shkuar atje ku duhet, përndryshe çfarë vlere ka. Futja në këtë rrugë ndodhi shumë vite më parë kur unë u ngarkova nga kryeredaktori të bëja një edicion special, prej dy faqe gazete. Edhe këtu më ndihmoi letërsia. Të merrje dy faqe në gazetë ishte luks. Edhe sot, me gjithë abuzimet e mundshëm të vetë tregut mediatik, sërish është luks të vësh emrin në dy faqe të një të përditshmeje. Meqenëse specialja ime e parë mori notën maksimale m’u desh të bëja një të dytë e me radhë. Isha nga të paktët që siguroja një volum prej dy faqesh në gazetë, për shkak të gjetjeve speciale. Pastaj ambicia zgjerohet vetë. Kërkon të gërmosh sa më shumë. Por kam kontaktuar dhe me shumë njerëz që nuk kanë dashur t’i publikojnë dëshmitë e tyre

-Si jeni ndjerë kur keni intervistuar për herë të parë, ku dhe kush ka qenë ai/ajo? Na tregoni si arrini ta bënit intervistuesin, procesin e mbledhjes dhe vënien së bashku të gjitha elementeve intervistuese? Cilat janë disa nga sfidat?

Absolutisht nuk e mbaj mend. Intervistat e para janë bërë më shumë se 20 vjet më parë. Pastaj jam marrë për 6-7 vite më intervista dhe kronika televizive dhe më pas u riktheva sërish në gazetë. Në intervistat e para duket të ketë qenë me siguri një politikan, pasi në atë periudhë unë mbuloja politikën, pasi kisha bërë një seri shkrimesh, që nuk bazoheshin mbi intervista. Për sa i përket sfidës, padyshim, nga një interviste, apo dëshmi, duhet të dali ajo që nuk është thënë më parë, pra të bëjë një “bum”.

-Cila është eksperienca më e vështirë: të merresh me politikë, të bësh gazetarin, shkrimtarin apo përpjekjet për të thyer oponencën e interesave të veçanta personale dhe klaneve që ekzistojnë brenda një grupimi drejtues apo force politike?

Të jeni të bindur që kostumi i politikanit mua më ri shumë keq. Ndërkohë nuk kam pasur asnjë sekondë dëshirë për të qenë i tillë. Gazetarin e bëj mirë dhe në një gazetë më duket sikur jam në shtëpinë time. Unë do të ndalesha tek shkrimtari. Nëse një gazetar duhet të shkruajë mbi një fakt konkret, apo të zbardhësh një intervistë ku ka folur dikush tjetër. Një shkrimtar duhet të punojë në boshllëk, me një fantazi të shfrenuar, në shumicën e rasteve krejt të improvizuara. Një gazetar i zakonshëm, nëse ka në ngjarje të mirë, e cila ndodh për shkak të realiteteve, e bën menjëherë lexuesin të kthejë kokën. Shkrimtarit i duhet një punë shumë e madhe për të arritur ta bëjë lexuesin të zgjedh librin e tij, pastaj të ulet e të shfletojë 200-300 faqe narracion.

-Çfarë mendoni për statusin aktual të kritikës? A ka kritikë të mirëfilltë sot për sot?

Sot kritika në Shqipëri nuk ka atë intensitet të viteve më parë. Kritikë ka, madje të kualifikuar do të thosha unë, por të papaguar. Në media faqet që mund të mbushen me një kritikë letrare cilësohen si “faqe inerte” që nuk shesin. Ky është një handikap që vazhdon ta vuajë jo vetëm autori por dhe lexuesi, që kërkon një orientim në tregun e madh të librit. Ndërkohë vendin e kritikëve të papaguar e zënë shumë shpejt ata të pakualifikuarit, të cilët e çorientojnë tregun.

-Çfarë ju pëlqen dhe çfarë nuk ju pëlqen në punën tuaj?

Më pëlqen të bëj vazhdimisht shkrime me tema speciale. Nuk më pëlqen nxitimi i editorëve për të botuar një shkrim që nuk i ka të gjithë elementët.

–Si jeni ndier përballë botës së frikshme të mediokritetit, klaneve, hipokritëve dhe inferioritetit? Çfarë kuptoni me shprehjet “vetëgjymtim dhe vetëvrasje intelektuale”?

Jam përballur. Herë ashpër e herë me diplomaci. Është një luftë ku fiton dhe humbet. Qëllimi është që pasi ke hedhur hapin e parë në start, ta çosh garën deri në fund. Kundërshtarin duhet ta respektosh, por jo të lejosh cënimin nga ana e tij. Në këtë garë të ashpër të flasësh për “vetëgjymtim dhe vetëvrasje intelektuale” është e tepërt.

–Si shkrimtar dhe publicist cili është koncepti tuaj për kombin, për pushtetin, për partitë politike dhe për demokracinë në vendin tonë?

Në vitet e diktaturës komuniste, mendoja se isha një kundërshtar i regjimit. Sot mendoj se kjo është një gjë e tejkaluar, madje krejt naive. U trondita shumë kur më thanë se poezitë e mia mund të cilësoheshin pa frikë si “dekadente” dhe as që mund ta shihnin ndonjëherë dritën e botimit. Kjo më krijoi një mllef të pamat. Ndaj sot nuk e ndërroj me asgjë demokracinë. Megjithatë asgjë nuk u tentua seriozisht sa që unë të kaloja në krahun e kundërt. Pra thjesht isha një kundërshtar në hije. Pas viteve ‘90 ajo për të cilën jam akuzuar, në tryezë dhe nën zë, është fakti i një nacionalizmi arrogant që kam shpalosur publikisht. Sot teknikisht mund të them se Evropa është shtëpia jonë e përbashkët, por meqenëse më ra për pjesë të lindja dhe jetoja në Shqipëri, nga prindër shqiptarë, dua t’i mbroj fort dy ngjyrat e flamuri dhe sikur përpjekjet e mia të jenë krejtësisht të kota.

-Kur shprehemi “brezi i mëparshëm”, kë keni ndërmend sipas jush? Cilët janë autorët tuaj më të preferuar, shqiptarë e të huaj?

Do të veçoja prozën e Kadaresë, të cilën e kam lexuar dhe rilexuar por dhe një poet si Migjeni. Përtej kufijve do të veçoja atë që nuk e kam përmendur në asnjë rast deri tani, Servantesin.

-Projektet tuaja në të ardhmen? Çfarë iu ka mbetur peng?

Projekte kam plot. Ato do të vijnë njëra pas tjetrës. Nëse do të quaj peng, është fakti që letërsinë time dua ta lexojnë dhe të tjerë, përtej kufijve të Shqipërisë, pra si një vepër të përkthyer

– A është i lirë shtypi sot? A ka nevojë media për rrotacion?

Kam përshtypjen se media e ka vetrregullimin e rotacionit. Përsa i përket lirisë së shtypit ai është pjesërisht i tillë. Unë vetë si një redaktor, jam gjithashtu një çensor. Çensorët më të mëdhenj janë ata që në shkallën e hierarkisë vijnë sipër meje. Ne, ashtu si kudo gëzojmë një liri të kufizuar. Por në Shqipëri ekzistojnë të gjitha hapësirat që mendimin e lirë që ta censuron dikush, ta shprehësh në një vend tjetër. Ligji të favorizon.

-Mesazhi tuaj për inteligjencën e shoqërinë shqiptare sot….?

Të vetmin rol që nuk dua ta marr është ai i mesazherit. Në konceptin tim, mesazhet e mëdha i kanë dhënë burra të mençur shumë vite më parë. Atë që ne praktikojmë sot e pa përkufizuar Konfuci 2500 vjet më parë. Mesazhe kanë dhënë Jezusi, Muhameti, Robespieri dhe Sartri… Them se inteligjenca shqiptare mjafton të deshifrojë këto mesazhe, dhe është në rregull si me filozofinë e krishterë ashtu dhe me egon e revolucionit, përndryshe nuk bën gjë tjetër veçse bie në plagjiaturë.

Ju faleminderit!

Bisedoi: Raimonda MOISIU